Tara Spencer - Dieta przeciwmigrenowa - fragment

DIETA

PRZECIWMIGRENOWA

Tara Spencer

DIETA

PRZECIWMIGRENOWA

Jadłospisy i przepisy na dania pomocne w łagodzeniu migrenowych bólów głowy

przełożyła Barbara Kocowska

TYTUŁ ORYGINAŁU: The Migraine Relief Diet Copyright © 2016 by Rockridge Press, Berkeley, California All rights reserved. Wszelkie prawa zastrzeżone, łącznie z prawem do reprodukcji w całości lub we fragmencie w jakiejkolwiek formie.

Copyright © for the Polish edition and translation by Wydawnictwo Bukowy Las Sp. z o.o., 2019 ISBN 978-83-8074-174-4 PROJEKT OKŁADKI: Paweł Cesarz FOTOGRAFIA NA OKŁADCE: RossHelen/Shutterstock.com R EDAKCJA: Anna Wawryszuk KOREKTA: Iwona Gawryś REDAKCJA TECHNICZNA: Adam Kolenda ŹRÓDŁA ILUSTRACJI: Christine Siracusa/Unsplash, s. 6; Markus Spiske/Unsplash, s. 10; Max LaRochelle/Unsplash, s. 16; Agence Producteurs Locaux Damien Kühn/ Unsplash, s. 32; Gabriel Gurrola/Unsplash, s. 46; Heather Schwartz/Unsplash, s. 58; Jez Timms/Unsplash, s. 84; rawpixel/Unsplash, s. 98; Monika Grabkowska/ Unsplash, s. 116; Caroline Attwood/Unsplash, s. 134; Ella Olsson/Unsplash, s. 164; Katarzyna Grabowska/Unsplash, s. 210; rawpixel/Unsplash, s. 175; Artur Rutkowski/ Unsplash, s. 230; Krishnam Moosaddee/Unsplash, s. 240.

WYDAWCA: Wydawnictwo Bukowy Las Sp. z o.o. ul. Sokolnicza 5/76, 53-676 Wrocław www.bukowylas.pl WYŁĄCZNY DYSTRYBUTOR: Firma Księgarska Olesiejuk Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością ul. Poznańska 91, 05-850 Ożarów Mazowiecki tel. 22 721 30 11, fax 22 721 30 01 www.olesiejuk.pl, e-mail: fk@olesiejuk.pl DRUK I OPRAWA: Opolgraf S.A.

SPIS TREŚCI

Przedmowa (Frederick Godley III i Michael Teixido) . . . . . .

Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

7 11

CZĘŚĆ 1. ZROZUMIEĆ MIGRENĘ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Rozdział 1. Złożone zaburzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Rozdział 2. Podejście holistyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

15 17 33

CZĘŚĆ 2. PLAN BATALII . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Rozdział 3. Podejście dietetyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Rozdział 4. Trzydniowy program oczyszczania i plan posiłków na 28 dni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Rozdział 5. Ponowne wprowadzanie produktów . . . . . . . . .

45 47

CZĘŚĆ 3. PRZEPISY . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Rozdział 6. Śniadania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Rozdział 7. Zupy i sałatki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Rozdział 8. Dania główne: mięso, drób i owoce morza . . . .

Rozdział 9. Dania główne: posiłki wegetariańskie . . . . . . . .

Rozdział 10. Przekąski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Rozdział 11. Desery. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Rozdział 12. Niezbędne w kuchni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

97 99 117 135 165 197 211 231

Dodatek A. Wyjścia do restauracji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Dodatek B: Miejsca zakupów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Inne źródła informacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Alfabetyczny spis potraw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

241 244 246 248 251

59 85

PR ZEDMOWA

W

iele osób nie zdaje sobie sprawy z powszechności występowania migren.

Trzech mężczyzn na stu i aż dziesięć kobiet na sto cierpi na migrenowe bóle głowy. Najliczniejszą grupą są osoby między 30. a 40. rokiem życia, czyli w wieku, gdy najintensywniej zajmują się rodziną i są najbardziej aktywne zawodowo.

Co się dzieje, gdy pojawia się migrena, i w jaki sposób jest wywoływana?

Uważa się, że u osób cierpiących na migrenę występuje gen (lub geny) wpływający na funkcjonowanie układu nerwowego. Mimo wielu różnych form migreny ich wspólną cechą jest wyższa niż zwykle wrażliwość układu nerwowego. Przy pobudzeniu nerwów zachodząca głęboko w mózgu reakcja staje się przyczyną aktywności elektrycznej i wydzielania substancji chemicznych, które wywołują kurczenie się lub rozszerzanie naczyń krwionośnych. Stan zapalny powoduje obrzęk i ból. Ta nadmierna reakcja może jednak objąć inne części układu nerwowego, które nie wywołują bólu. To wyjaśnia, dlaczego napady migrenowe obejmują przejściowe dolegliwości żołądkowe, z reguły mdłości i wymioty, oraz zaburzenia wzrokowe, na przykład pojawianie się falistych linii i zaniki widzenia. Jest też wyjaśnieniem krótkotrwałych zaburzeń mowy, drętwienia, a nawet paraliżu części ciała. Po zakończeniu napadu przez dzień lub dwa chory odczuwa zaburzenia koncentracji i nadwrażliwość na światło oraz ogólne zmęczenie.

Przebieg choroby migrenowej zwykle zmienia się z czasem. U dziecka może objawiać się kolkami lub wymiotami, u nastolatka chorobą lokomocyjną lub bólami głowy, a u dorosłego zawrotami głowy. Wskutek zmian hormonalnych i trwałych skutków powtarzających się stanów zapalnych w mózgu u wielu osób pojawiają się codzienne objawy: napięcie mięśni twarzy, nadwrażliwość 9

DIETA PR ZECIWMIGRENOWA

skóry lub inne dziwne symptomy. Uważa się, że dzięki kontroli nad czynnikami wywołującymi migrenę (tzw. czynnikami migrenogennymi) chory może uniknąć bardziej przewlekłych form choroby. Migrenę może wywoływać dowolny czynnik środowiskowy, pokarmowy bądź fizjologiczny. Powszechne czynniki środowiskowe obejmują: zmiany pogody, bolesne bodźce, silne zapachy i nadmiar światła lub hałasu. Do czynników fizjologicznych należą: brak snu, stres i zmiany hormonalne. Organizm może też reagować w różny sposób na spożywane produkty i dania.

Niektórzy sądzą, że pewne produkty uboczne przyswojonych składników pokarmowych wnikają do układu nerwowego i udają tam neuroprzekaźniki bądź bezpośrednio prowokują reakcje układu nerwowego. Są to czynniki chemiczne. Istnieje też inny pośredni sposób pobudzania układu nerwowego przez pokarmy – u niektórych chorujących na migrenę reaguje on na składniki pokarmowe jako na obce ciała i wzbudza reakcję układu immunologicznego.

Istnieją setki potencjalnych pokarmowych czynników migrenogennych.

Obszerny wykaz produktów i potraw, które mogą przyczyniać się do wystąpienia napadu migrenowego, można znaleźć w internecie, niektóre jednak omówiono na kolejnych stronach tej książki. Przyczyny i sposoby takiego niezwykłego reagowania niektórych osób na różne białka pokarmowe lub substancje chemiczne pochodzenia spożywczego nie są jeszcze w pełni rozpoznane.

Pokarmowe czynniki migrenogenne można podzielić na trzy główne kategorie: 1. produkty pochodne dojrzewania i fermentacji (czerwone wino, twarde sery), 2. produkty zawierające związki chemiczne podobne do neuroprzekaźników mózgowych (kawa, czekolada, glutaminian sodu i azotany w konserwowanych wyrobach mięsnych), 3. produkty wywołujące łagodne lub ukryte alergie bądź nadwrażliwość.

Często u pacjentów chorych na migrenę wykonuje się testy w kierunku alergii pokarmowych i wykrywa nadwrażliwość na codzienne pokarmy.

Nawet jeśli nie powodują one zaburzeń żołądkowo-jelitowych, które zwykle sygnalizują brak tolerancji, wyeliminowanie danego produktu z diety często okazuje się pomocne. Czasem alergię pokarmową daje się wykryć na podstawie prób skórnych lub badania krwi. Na przykład w badaniu krwi można 10

Przedmowa

wykryć alergię na gluten, zwaną celiakią, ale u większości osób wykazujących jakąś formę nadwrażliwości na białka zbożowe nie da się tego stwierdzić w wyniku takich badań.

Zastosowanie diety eliminacyjnej – staranne wyłączenie określonych produktów przez pewien czas, po którym następuje ich ponowne wprowadzenie – jest jednym z najbardziej wiarygodnych sposobów określenia pokarmowych wyzwalaczy napadów migrenowych. Niech ta książka posłuży jako przewodnik po kolejnych etapach diety eliminacyjnej, a następnie etapie ponownego wprowadzania produktów, które pomogą rozpoznać osobiste pokarmowe czynniki wywołujące napad. Przede wszystkim należy wykazać się cierpliwością. Na poprawę można czekać 6–10 tygodni, ale w większości przypadków ona następuje. Po uzyskaniu poprawy i złagodzeniu objawów podejrzane produkty można pojedynczo przywracać do codziennej diety, aby wyraźnie zidentyfikować te z nich, które wywołują napady migrenowe. Mimo trudności tego rodzaju selekcji przekonaliśmy się, że nawet pacjenci najciężej dotknięci migreną reagują pozytywnie i ich wysiłki zostają nagrodzone. Bezpieczne przepisy zawarte w książce mogą pomóc zbudować nowy sposób panowania nad chorobą. Mamy nadzieję, że materiał ten będzie przydatny w lepszym kontrolowaniu objawów migrenowych i podniesie jakość życia chorych.

Frederick Godley III, doktor nauk medycznych, członek Amerykańskiego Kolegium Chirurgów, przewodniczący Stowarzyszenia Zaburzeń Migrenowych, oraz Michael Teixido, doktor nauk medycznych, wiceprzewodniczący Stowarzyszenia Zaburzeń Migrenowych

WPROWADZENIE

M

igrena jest złożonym zaburzeniem neurologicznym, które nęka ok. 15 procent populacji na całym świecie. Pierwszy napad migrenowy przeżyłam w wieku pięciu lat. Lekarze zlekceważyli moje skargi, chociaż wystąpiły wszystkie klasyczne objawy migrenowe: ból w skroniach, silny ucisk w głowie i ostra nadwrażliwość na światło i dźwięki. Poza tym miałam genetyczne skłonności do migreny. Mimo to powiedziano mi, że jestem za młoda, by być migreniczką (migrenik, migreniczka – osoba cierpiąca na migrenę). Intensywność i częstotliwość moich napadów rosły, a ja wciąż nie mogłam uzyskać właściwej diagnozy. Stało się to dopiero, gdy miałam 10 lat. Do tego momentu dzieciństwo było dla mnie trudnym czasem, bo nie znałam przyczyny, dla której czułam się tak, jakby mózg chciał wybuchnąć w mojej głowie.

Dorastając, obserwowałam ojca cierpiącego wskutek regularnych napadów, które zwykle doprowadzały go do łez. Nauczyłam się, że niektóre z jego wyzwalaczy napadów migrenowych były także moimi, ale zorientowałam się też, że moje migreny pod wieloma względami różniły się od jego. Na przykład obojgu nam szkodziły podobne produkty spożywcze i hałasy, ale on nie podzielał mojej nadwrażliwości na światło i zapachy. W okresie dzieciństwa moje napady migrenowe były gorsze od tych, których doświadczałam do niedawna jako osoba dorosła, prawie zawsze towarzyszyły im wymioty. Tego objawu w ostatnich latach zdołałam się w znacznym stopniu pozbyć.

Cierpiałam na regularne napady migrenowe przez prawie 20 lat. W najgorszym okresie przez dwa lata przydarzał mi się co najmniej jeden napad tygodniowo, co poważnie komplikowało mi życie zawodowe i społeczne.

Często musiałam korzystać ze zwolnień chorobowych lub skracać dni pracy.

13

DIETA PR ZECIWMIGRENOWA

W tamtym czasie byłam zatrudniona w sektorze fi nansowym, który jest znany z długich godzin spędzanych w biurze i wysokiego poziomu stresu, a ten z kolei jest powszechnie uznawany za czynnik migrenogenny. Ponieważ często nie było mnie w pracy, czułam się coraz bardziej zestresowana i wpadłam w błędne koło.

Jak wiele osób, pogodziłam się z faktem, że migrena jest nieodłączną częścią mojego życia. Niestety, cotygodniowe napady stały się dla mnie normą. Mój organizm nie reagował na żadne formy leczenia, a inne elementy stylu życia, powszechnie sugerowane jako naturalne sposoby przynoszenia ulgi – takie jak ćwiczenia fizyczne bądź masaże – łagodziły cierpienie tylko na bardzo krótki czas.

W 2012 roku uzyskałam uprawnienia dietetyka. Nowo zdobytą wiedzę wykorzystałam do zapanowania nad dietą z zamiarem uporania się z migreną.

Niektóre produkty, na przykład przetwory mięsne i kofeina, zawsze źle na mnie działały, ale nie zdawałam sobie sprawy z istnienia szerszego wachlarza produktów potencjalnie migrenogennych. Gdy wszystkie wyeliminowałam, w połączeniu z innymi czynnikami związanymi ze stylem życia zdołałam znacząco ograniczyć częstotliwość i intensywność napadów migrenowych.

Na szczęście mogłam później ponownie wprowadzić do diety niektóre z tych produktów, byłam jednak gotowa zaakceptować nawet bardziej restrykcyjną dietę, jeśli miało to oznaczać sprawne funkcjonowanie i życie bez bólu. Jak przy wielu innych problemach zdrowotnych, objawy i terapia muszą zostać potraktowane indywidualnie, podstawą są zatem osobiste doświadczenia i dokładna obserwacja.

W minionym roku przydarzyły mi się trzy napady migrenowe, które zdołałam złagodzić, stosując popularne środki dostępne bez recepty. Nie nękają mnie częste bóle szyi i ramion, które w nieunikniony sposób poprzedzały napad migrenowy, i opuścił mnie paniczny lęk, że każde jaśniejsze światło lub mocny zapach wywołają napad. Trudno to sobie było wyobrazić w okresie, gdy cierpiałam na ponad 50 napadów migrenowych rocznie i nie reagowałam na najsilniejsze przepisywane na receptę leki. Zmiana diety i unikanie produktów, które są wyzwalaczami napadów, sprawiają, że czuję się o wiele zdrowsza, co ogromnie poprawiło jakość mojego życia.

Mimo że migreny nie da się całkowicie wyleczyć, można nad nią zapanować. Większość migreników cierpiących przez długi czas próbowała wszystkich 14

Wprowadzenie

standardowych metod, w tym leków przeciwbólowych oraz zapobiegających napadom. Częstym zjawiskiem jest jednak oporność wobec środków medycyny konwencjonalnej. Ponieważ predyspozycje migrenowe zwykle ujawniają się w dzieciństwie lub we wczesnym okresie dojrzewania, wiele osób po prostu godzi się z faktem, że są dożywotnio skazane na niepoddające się leczeniu napady migrenowe. Ale nie musi tak być.

Dieta przeciwmigrenowa odpowiada na frustracje wywołane brakiem reakcji organizmu na tradycyjne metody leczenia. Jest przeznaczona dla tych, którzy pragną znaleźć bardziej naturalne sposoby uleczenia ciała, zwłaszcza za pomocą zmian sposobu odżywiania. To książka dla tych, którzy nigdy nie brali pod uwagę zmiany diety jako sposobu leczenia lub próbowali, ale podeszli do tego niewłaściwie. Produkty przetworzone, nabiał, cukier, sztuczne substancje słodzące, kofeina i alkohol są często uważane za czynniki migrenogenne, podobnie jak niedojadanie i opuszczanie posiłków. Książka ta uczy sposobów najlepszego podejścia opartego na zasadach dietetyki, które diametralnie zredukuje częstotliwość występowania napadów migrenowych najpierw przez wyeliminowanie, a następnie przywrócenie do codziennej diety wspomnianych wcześniej produktów wywołujących stany zapalne.

W książce zamieszczono pełny schemat dietetyczny na 28 dni, a także przepisy, dzięki którym przejście stanie się możliwie najprostsze i najprzyjemniejsze. Przygotowywanie posiłków według przepisów na smakowite dania pozwala nie dostrzegać eliminacji pewnych produktów. Pod koniec miesiąca każdy może dostosować dietę do indywidualnych upodobań i uwzględnić łatwe do zidentyfikowania wyzwalacze napadów migrenowych. Dzięki Diecie przeciwmigrenowej każdy może otworzyć nowy, zdrowy rozdział w swoim życiu.

CZĘŚĆ 1

ZROZUMIEĆ MIGRENĘ Migrena jest złożonym schorzeniem, przy którym zestaw objawów w każdym przypadku jest nieco inny. Mimo powszechności występowania choroba nadal spotyka się z niezrozumieniem. W pierwszej części książki omówiona zostanie medyczna definicja tego stanu z uwzględnieniem, jak i dlaczego występują migreny i jakie są jej odmiany. Przedstawione zostaną typowe sposoby interwencji medycznych stosowanych do leczenia migreny oraz niektóre metody alternatywne.

W pierwszej części pojawią się też niektóre popularne czynniki migrenogenne – w tym pokarmy – i znajdzie się wyjaśnienie, jak ich połączenie może wywołać przekroczenie indywidualnego progu migrenowego i doprowadzić do napadu. Wykaże to, że najlepszym sposobem ograniczenia częstotliwości i intensywności epizodów migrenowych jest zastosowanie podejścia holistycznego, uwzględniającego aktywność fizyczną, zdrowe odżywianie, unikanie czynników migrenogennych i znalezienie skutecznych metod łagodzenia stresu.

18

R O Z D Z IA Ł 1

ZŁOŻONE Z ABUR ZENIE

W

iele znanych postaci historycznych cierpiało na migreny, byli wśród nich Karol Darwin, Albert Einstein, Zygmunt Freud i Vincent van Gogh.

Emily Dickinson opisała nawet swoje doznania związane z migreną w wierszu zaczynającym się od słów: „Czułam – przez Mózg przechodzi Pogrzeb”*. Whoopi Goldberg, Ben Affleck, Janet Jackson, Hugh Jackman, Lisa Kudrow, Serena Williams, a w Polsce na przykład Adam Małysz i Majka Jeżowska, to współczesne ofiary migreny. Wiele sławnych osób publicznie wypowiadało się na temat swojego cierpienia i ujawniło jego negatywny wpływ na życie i pracę.

Szacuje się, że co najmniej połowa migreników cierpi w milczeniu i nie szuka pomocy lekarskiej. Dlatego nieznana jest pełna liczba chorych, ale uważa się, że ich odsetek w populacji wynosi od 12 do 22 procent. Według danych opublikowanych na stronie Migraine.com prawie pięć milionów osób w USA ma co najmniej jeden napad migrenowy w miesiącu, a ponad 37 milionów ogółem cierpi na tę przypadłość.

Zdaniem badaczy prawdopodobieństwo wystąpienia migreny u kobiet jest trzykrotnie wyższe niż u mężczyzn i mniej więcej co czwarta kobieta doświadczyła bólów migrenowych w swoim okresie reprodukcyjnym. Napady są ściśle powiązane z cyklami hormonalnymi, które występują w ramach cykli menstruacyjnych. Oznacza to zatem, że częstotliwość i intensywność napadów mogą się różnić w okresie ciąży i menopauzy, mogą też nasilać się pod wpływem hormonalnych środków antykoncepcyjnych. * E. Dickinson, Wiersze wybrane, przekład S. Barańczak, Kraków 2016.

19

DIETA PR ZECIWMIGRENOWA

U około 70 procent osób cierpiących na migrenę mamy do czynienia z rodzinną historią choroby. Uważa się, że częstotliwość migren jest najwyższa między okresem wczesnej i średnio zaawansowanej dorosłości, a następnie stopniowo maleje. Nawet 10 procent dzieci poniżej 15. roku życia cierpi na migreny, które z dużym prawdopodobieństwem przeniosą się na okres dorosłości.

W tym rozdziale wskażemy, czym migrena jest, a czym nie jest, i nauczymy czytelników sposobów analizowania incydentów. Ktoś, kto od dawna cierpi na migreny, z pewnością poszukiwał już informacji i być może także skorzystał z pomocy lekarskiej, ten rozdział nie jest zatem w pełni przeznaczony dla niego.

Ważne jest jednak krótkie przedstawienie przyczyn występowania napadów migrenowych i ich przebiegu, aby ułatwić rozpoznawanie na wczesnym etapie.

W dalszej części omówione zostaną standardowe metody leczenia, a następnie sposoby wykorzystania diety do uzyskania kontroli nad migreną.

Czym jest migrena?

Migrena to choroba przewlekła, która objawia się napadami migrenowymi. Są to stany wywołane nieprawidłową aktywnością mózgu, zwykle przejawiającą się nadmiernym pobudzeniem nerwów. Najczęściej pojawia się wtedy bardzo silny ból głowy, któremu mogą towarzyszyć mdłości, wymioty, zaburzenia widzenia oraz podwyższona wrażliwość na światło, dźwięki i zapachy. Ból głowy bywa często pulsujący lub skupiony w jednym miejscu, zwykle w jednej ze skroni lub za okiem.

Należy jednak pamiętać, że napad to nie zawsze i nie tylko ból głowy. Wiele osób odczuwa go jako zaburzenia równowagi, ból i ucisk w obrębie twarzy lub zatkanie nosa. Objawy mogą się też zmieniać z wiekiem.

Napady migrenowe osłabiają i wyłączają osoby cierpiące z życia nawet na 72 godziny. Nie ma reguły dotyczącej częstotliwości napadów: niektórym chorym przydarzają się kilkakrotnie w ciągu roku, inni ulegają im kilka razy w miesiącu.

Migreny stanowią wyzwanie dla systemu opieki zdrowotnej. Oprócz obciążenia wywołanego przez same napady migrenowe musi się on borykać 20

Złożone zaburzenie

z rosnącym wskaźnikiem towarzyszących schorzeń somatycznych lub psychicznych. Dane uzyskane w 2014 roku z ośrodków kontroli i profi laktyki medycznej wskazują, że ból głowy jest jednym z pięciu najczęstszych powodów wizyt w oddziałach pomocy doraźnej i należy do 20 głównych przyczyn wizyt u lekarza w USA. Mniej więcej co czwarty migrenik zgłaszał wizytę w oddziale pomocy doraźnej z powodu silnego bólu głowy.

Według danych z „American Migraine Study II” w czasie napadu migrenowego 73 procent chorych ma mdłości, a 29 procent wymiotuje. Ponadto osoby zgłaszające mdłości deklarują też silniejszy ból i brak jego złagodzenia lub tylko niewielką ulgę w wyniku zastosowania leków.

Większość nie może pracować ani normalnie funkcjonować podczas napadu migrenowego, a średnia roczna wynosi dwa dni stracone w pracy.

Ponieważ migreny są powszechniejsze w najbardziej produktywnym okresie życia, choroba powoduje wyraźne skutki finansowe. Według Amerykańskiego Towarzystwa Bólów Głowy absencja w pracy wskutek migreny kosztuje Stany Zjednoczone pond 13 miliardów dolarów rocznie. Jeżeli nie uda się udoskonalić metod terapii, wpływ choroby na zdrowie publiczne pozostanie poważnym problemem dla społeczeństwa.

Przyjrzyjmy się czterem głównym fazom napadu migrenowego, którymi są: ● prodrom, ● aura, ● ból, ● postdrom.

Należy pamiętać, że nie każdy doświadcza wszystkich faz. Wiele osób odczuwa jedynie ból, podczas gdy u innych mogą występować tylko pozostałe objawy.

Prodrom Prodrom (faza prodromalna, czyli faza zwiastunów) pojawia się z wyprzedzeniem od dwóch dni do godziny przed bólem migrenowym i obejmuje takie objawy jak zmiany nastroju, zaparcie, zachcianki pokarmowe, sztywność karku i niepohamowane ziewanie. Większość osób odczuwa przygnębienie i rozdrażnienie, ale może się też pojawić nadaktywność i stan euforii. Objawy te mogą 21

DIETA PR ZECIWMIGRENOWA

sygnalizować inne stany, zatem migrenicy sami muszą ocenić, czy są to zwiastuny migrenowe.

Aura U około jednej trzeciej chorych na migrenę, cierpiących na silne bóle głowy, przed ich wystąpieniem pojawia się zjawisko zwane aurą. Czasem towarzyszy ona bólowi. Aura jest objawem neurologicznym, obejmującym pojawianie się błysków przed oczami lub mrowienie w kończynach, a także zaburzenia mowy i nadwrażliwość na bodźce. Każdy z tych objawów zwykle trwa 20–60 minut. Ponieważ faza ta u wielu migreników nie występuje, nie ma gwarancji, że osoby jej doświadczające mogą opóźnić wystąpienie silnego bólu lub zapobiec mu w momencie pojawienia się aury. Często aura stanowi jedynie ostrzeżenie i sygnał, że chory powinien wkrótce wycofać się do ciemnego, cichego pomieszczenia, by przeczekać ból.

Ból Migrenę jako taką najczęściej kojarzy się z fazą bólu, najbardziej dokuczliwą ze wszystkich faz napadu. Nieleczona trwa od czterech do 72 godzin.

Wprawdzie nie każdy migrenik doświadcza bólu głowy, ale u cierpiących występuje on po obu jej stronach lub – częściej – tylko z jednej strony (może także przenosić się z jednej strony na drugą). Ból najczęściej jest tętniąco-pulsujący, ale może także występować w innej postaci. Czasami wywołuje mdłości lub wymioty, co jest ściśle związane z nadwrażliwością na światło, dźwięki i zapachy. Chory może odczuwać zaburzenia widzenia (obecne także w fazie aury) i zawroty głowy, kończące się nawet oszołomieniem i omdleniem. W tej fazie sam ból jako taki może nie występować, ale chory cierpi wskutek mdłości, zawrotów głowy, bólu i ucisku w zatokach, parcia na pęcherz i zaparcia, stanów lękowych, drgawek, nadwrażliwości jelit lub bólu pęcherza. Takie epizody są diagnozowane jako napady migrenowe, nawet jeśli ból głowy nie występuje.

Postdrom Postdrom (faza postdromalna) jest końcową fazą napadu migrenowego, podczas której migrenik doświadcza zmian nastroju. Często bywa 22

GDZIE KRYJE SIĘ MIGRENA? Mimo powszechności występowania migreny pozostają jednymi z najsłabiej poznanych zaburzeń medycznych. Większość ludzi uważa, że migrena to ból głowy, ale wiemy, że tak nie musi być. Zasadniczego źródła migreny jeszcze nie odkryto, w znacznym stopniu z powodu ogromnej rozpiętości przyczyn i objawów zgłaszanych przez chorych. Przez długi czas sądzono, że migreny wywołują zaburzenia w obrębie naczyń krwionośnych w głowie, obecnie jednak przyjmuje się, że migreny są zaburzeniem centralnego układu nerwowego.

Mimo że dokładny ciąg procesów chemicznych następujących w mózgu i poprzedzających napad migrenowy nie jest jasny, wydaje się, że przyczyną napadów bywają zmiany w pniu mózgu, jego interakcje z największym nerwem czaszkowym – nerwem trójdzielnym, odpowiadającym za przekazywanie odczucia bólu. Czasami napady mogą być powodowane zaburzeniami równowagi hormonów mózgowych, zwłaszcza serotoniny, która pomaga panować nad bólem, a także reguluje nastroje, sen i apetyt. Podczas napadów migrenowych poziom serotoniny spada, co może powodować uwalnianie przez nerw trójdzielny neuropeptydów. Za pośrednictwem tych związków neurony komunikują się ze sobą. Neuropeptydy wędrują do opon mózgowych – powłok ochronnych okrywających mózg – i wywołują ból głowy.

W ciągu mniej więcej 10 minut pojawia się nadwrażliwość na ucisk nerwów odbierających bodźce bólowe w tej sieci. Nerwy są tak wrażliwe, że dokucza im naturalny wzrost i spadek ciśnienia krwi towarzyszący każdemu uderzeniu serca, co wywołuje uczucie pulsującego bólu w obrębie głowy. Wydaje się, że oprócz tych zmian do rozszerzania się naczyń krwionośnych przyczynia się jakiś Mam długie doświadczenia związane nieznany czynnik wywołujący z migreną. Na początku rozpoznałam z kolei nadzwyczajną aktywjako wyzwalacz migreny dym z papieroność na powierzchni mózgu. sów palonych przez inne osoby, później także alkohol, kofeinę, stres, nagłe zmiany ciśnienia atmosferycznego i wahania hormonalne. W okresie minionych dwóch lat zauważyłam wyraźne pozytywne efekty unikania cukru, nabiału i glutenu oraz spożywania głównie produktów organicznych.

Przebyłam długą drogę, ale cieszę się, że jestem w tym miejscu, w którym rozumiem swój stan i mogę go kontrolować.

– Lori, pielęgniarka, 54 lata

23

DIETA PR ZECIWMIGRENOWA

porównywana do stanu po nadużyciu alkoholu (popularnego kaca). Większość chorych czuje się w tym czasie zmęczona i oszołomiona, chociaż niektórzy mówią o stanach euforycznych.

Zakres migreny Ponieważ migrena to znacznie więcej niż tylko ból głowy, jak się wydaje większości osób, a objawy są bardzo indywidualne, trudno dokładnie wskazać, czym migrena nie jest. Wiele osób błędnie uważa, że migrena to po prostu nawracający silny ból głowy, który można złagodzić, zażywając środki przeciwbólowe. Większość bólów głowy nie ma jednak nic wspólnego z migreną.

Jak już wcześniej powiedziano, migrena jest stanem poważnym, osłabiającym organizm, charakteryzującym się wyraźnym zespołem objawów, które nie pojawiają się przy zwykłych bólach głowy. Migrenom nie zawsze też musi towarzyszyć silny ból głowy.

Zwykłe bóle głowy przeważnie nie trwają dłużej niż jeden dzień i można je skutecznie eliminować standardowymi metodami. Istnieją różne typy bólów głowy, ale nie są one tak poważnym stanem jak migrena, gdyż zwykle nie upośledzają wydajności zawodowej ani jakości życia. Inne bóle głowy mogą przypominać migrenę, w gruncie rzeczy są jednak bólami napięciowymi bądź klasterowymi. Lekarze coraz częściej uważają jednak, że to skrajne formy migreny, a od klasycznych migren odróżnia je to, że zmiany diety zwykle nie mają na nie wpływu.

Napięciowe bóle głowy Napięciowe bóle głowy są najpowszechniej spotykanym typem bólu głowy i szacuje się, że 80–90 procent populacji odczuwa je co najmniej raz w życiu (dane Amerykańskiego Towarzystwa Bólów Głowy). Napięciowe bóle głowy charakteryzują się tępym bólem i bywają zwykle wywołane napięciem mięśni, odstawieniem kofeiny, brakiem snu lub odwodnieniem. Ból zwykle obejmuje całą głowę, czoło lub nasadę szyi, a jego intensywność bywa oceniana jako łagodna do umiarkowanej. Te nawracające bóle głowy utrzymują się od kilku minut do kilku dni.

24

Złożone zaburzenie

Klasterowe bóle głowy Klasterowe bóle głowy rozpoznaje się zwykle po nagłym i silnym bólu pojawiającym się wokół oka i za nim, który osiąga zwykle kulminację w czasie 10 minut, ale może trwać do trzech godzin. Bólowi towarzyszą inne objawy, takie jak łzawienie oczu, uczucie zatkania nosa i obrzęk wokół bolesnego oka.

Główna różnica między tymi typami bólów głowy a migreną polega na tym, że w ich wypadku zwykle skuteczne okazują się powszechnie dostępne środki przeciwbólowe. Żaden z objawów towarzyszących migrenie, takich jak aura, mdłości i nadwrażliwość na bodźce zmysłowe, nie występuje przy tego typu bólach głowy.

Czynniki migrenogenne i progi migrenowe Analizując pojawianie się migren, należy wziąć pod uwagę dwa ważne elementy: czynniki migrenogenne i progi migrenowe. Czynnik migrenogenny to bodziec zewnętrzny bądź zjawisko lub czynność fizyczna, które zwiększają wrażliwość układu sensorycznego i mogą doprowadzić do napadu migrenowego. Niektóre z tych „czujników” odbierają zewnętrzne bodźce czuciowe i doprowadzają je do nerwów węchowych, słuchowych i wzrokowych, co z kolei wyjaśnia potencjalną nadwrażliwość migrenika odpowiednio na zapach, hałas i światło. Inne czujniki mają charakter wewnętrzny i uważa się, że są zlokalizowane w pniu mózgu. Reagują one na zmęczenie, stres, wahania hormonalne i zmiany ciśnienia atmosferycznego.

Badania wykazały, że mózg migrenika ma słabą zdolność adaptacji do silnej stymulacji zmysłowej, co wyjaśnia, dlaczego te czynniki nie u wszystkich wywołują negatywne 25

Napady migrenowe zaczęły się u mnie, kiedy mialam osiem lat, i pojawiały się epizodycznie do czasu, gdy przekroczyłam 25. rok życia.

Od tego momentu cierpię na przewlekłą migrenę. Przed czterema laty przestałam zażywać przepisywane przez lekarza specyfiki z powodu ich nieskuteczności i skutków ubocznych.

Radzę sobie z bólem za pomocą neurostymulatora, wstrzykiwania botoksu i naturalnych metod łagodzenia bólu. Unikam swoich indywidualnych wyzwalaczy napadów migrenowych (m.in. alkoholu, orzeszków ziemnych i popcornu) i wykluczyłam z diety nabiał, soję, gluten oraz żywność przetworzoną.

– Valerie, 37 lat, stan Wirginia

DIETA PR ZECIWMIGRENOWA

reakcje. Z powodu reakcji chemicznych zachodzących w organizmie podczas migreny wystawienie na działanie czynników migrenogennych nie zawsze prowadzi do napadu.

W tym miejscu pojawia się koncepcja progów migrenowych. Każdy ma taki próg określony budową genetyczną. Czynniki wewnętrzne i zewnętrzne mogą wpływać na jego podniesienie lub obniżenie. Gdy nagromadzi się wystarczająca liczba różnych wewnętrznych i zewnętrznych czynników migrenogennych, indywidualny próg migrenowy może zostać przekroczony, co prowadzi do wystąpienia napadu migrenowego.

Czynniki migrenogenne Poniżej zestawiono najczęstsze czynniki przyczyniające się do wystąpienia napadów migrenowych. Należy pamiętać, że wystawienie na działanie jednego z nich nie zawsze wystarcza do wywołania napadu.

Alkohol Alkohol może powodować dwa różne rodzaje bólów migrenowych. Pierwszy z nich pojawia się w postaci bezpośredniego napadu, w okresie kilku godzin po spożyciu alkoholu. Drugi jest występującym z opóźnieniem bólem głowy przypominającym kaca. Ból głowy po spożyciu dużej ilości alkoholu występuje u wielu osób, ale u migreników jest wyraźnie nasilony. U osób, dla których alkohol jest wyzwalaczem, nawet niewielka ilość może wywołać napad, więc lepiej powstrzymać się zupełnie od jego spożywania.

Ostre światło Wiele osób reaguje negatywnie na ostre światło, na przykład światła fluorescencyjne lub stroboskopowe bądź ostre światło słoneczne i odblask, a także słoneczny efekt stroboskopowy.

Kofeina Napoje o dużej zawartości kofeiny mają ścisły związek z epizodami migrenowymi. Większość osób słyszała o okropnych bólach głowy, które mogą pojawiać się w okresie odstawienia kofeiny, ma ona bowiem właściwości uzależniające. Łatwo sobie wyobrazić, że u migreników mogą one być znacznie silniejsze.

26

Złożone zaburzenie

W niektórych przypadkach kofeina bywa celowo stosowana w fazie prodromu lub aury w celu zapobieżenia zbliżającemu się bólowi. Wiele środków przeciwbólowych zawiera kofeinę, a czasem może pomóc nawet fi liżanka espresso. Dzieje się tak, ponieważ kofeina dzięki swoim właściwościom zapobiega rozszerzeniu naczyń krwionośnych w czaszce, zwykle wywołującemu ból migrenowy. Ponadto ułatwia przyswajanie innych leków. Kiedy cierpiałam wskutek bardziej regularnych napadów, byłam w stanie zapobiec pojedynczym epizodom, wypijając kawę, w chwili gdy dostatecznie wcześnie rozpoznawałam zwiastuny zbliżającego się napadu. Było to skuteczne, bo w innych sytuacjach nigdy nie spożywałam kofeiny.

Monitory komputerowe Długotrwałe korzystanie z komputera może stwarzać migrenikom problemy, zarówno z powodu wysiłku dla oczu, jak i narastającego napięcia mięśni szyi i pleców.

Odwodnienie Nawet niewielkie odwodnienie może powodować napad migrenowy.

Ważne jest zatem, by wypijać co najmniej osiem szklanek wody dziennie.

Kofeina i alkohol także działają odwadniająco, należy więc spożywać je z umiarem.

Skrajne warunki środowiskowe Sądzi się, że bardzo wysoka temperatura i inne skrajne zjawiska pogodowe, w tym zmiany ciśnienia atmosferycznego, wywołują migreny. Trudno uniknąć tych czynników, lecz zastosowanie pewnych środków zapobiegawczych może pomóc zmniejszyć wrażliwość na nie.

Spożywane pokarmy Kwestia ta zostanie znacznie dokładniej omówiona w drugiej części książki, powszechnie wiadomo bowiem, że produkty o wysokiej zawartości soli i żywność przetworzona, dojrzewające sery twarde i inne produkty mleczne, produkty kiszone i konserwowane w occie oraz z dodatkiem tyraminy (na przykład produkty sojowe, bób, kiełbasa i wędzone ryby) często wywołują migreny.

27

DIETA PR ZECIWMIGRENOWA

Powszechnie uważa się też, że słodzik aspartam oraz wzmacniacz smaku glutaminian sodu mogą być czynnikami migrenogennymi. Do czynników migrenogennych zalicza się nawet niektóre owoce i warzywa.

Wysoki poziom stresu Nagły wzrost poziomu stresu w domu lub w pracy zmienia stan chemiczny organizmu i zwiększa napięcie mięśniowe, a oba te zjawiska często prowadzą do napadu migrenowego. Co ciekawe, także gwałtowne rozluźnienie po stresie może wywołać napad. Częstym zjawiskiem są np. tzw. migreny weekendowe lub wakacyjne.

Wahania poziomu hormonów U kobiet ze schematem występowania napadów migrenowych często wiążą się wahania poziomu estrogenu podczas normalnego cyklu menstruacyjnego.

Kobiety cierpiące na migrenę zwykle sygnalizują pojawianie się napadów przed miesiączką lub w jej trakcie, gdy poziom estrogenu gwałtownie spada. Wiele kobiet potwierdza też, że choroba pojawiła się w okresie dojrzewania wraz z pierwszymi miesiączkami.

Kobiety już chorujące na migrenę często mówią o wzroście intensywności bólów migrenowych w okresie ciąży i menopauzy. Poza tym kobiety, które w przeszłości nie miewały migren, w tych dwóch okresach życia związanych z gwałtownymi przemianami hormonalnymi mogą nagle zacząć chorować.

Pomijanie posiłków Brak posiłków może powodować spadek poziomu cukru we krwi, a to z kolei może wywołać napad migrenowy. Także częste zastępowanie prawidłowych posiłków słodkimi przekąskami powoduje wahania poziomu cukru.

Sen Istnieje silna zależność między snem i migreną. Mimo że może się wydawać oczywiste, iż niedobór snu jest czynnikiem migrenogennym, również nadmiar snu bywa problemem. Nowy rytm snu i zaburzenia wywołane przez skutki zmiany strefy czasowej (tzw. jet lag) też mogą powodować napady migrenowe.

28

Złożone zaburzenie

Osoby cierpiące na migrenę często mówią o trudnościach z zasypianiem i skarżą się, że budzą się niewypoczęte.

Niezwykłe zapachy Do bodźców zapachowych wywołujących migrenę należą najczęściej perfumy, dym tytoniowy, odświeżacze powietrza i rozcieńczalniki do farb i lakierów.

Próg migrenowy Jak już wcześniej wspomniano, połączenie powyższych czynników może spowodować przekroczenie indywidualnego progu migrenowego i wywołać napad migrenowy. Wyjaśnia to, dlaczego niektóre czynniki migrenowe nie zawsze samodzielnie lub w połączeniu z innymi są wyzwalaczami napadu migrenowego. Na przykład najsilniejszymi czynnikami migrenogennymi mogą być: czerwone wino, ostre światło słoneczne i brak snu, ale każdy z nich z osobna nie jest wystarczający, by wywołać napad. Jeśli jednak wystąpią wszystkie trzy, prawdopodobieństwo przekroczenia progu rośnie.

Dzięki rozpoznaniu głównych czynników migrenogennych można skuteczniej unikać przekroczenia indywidualnego progu migrenowego i w ten sposób zmniejszać częstotliwość napadów migrenowych. Należy przy tym pamiętać, że poziom tych indywidualnych progów ulega zmianom zależnie od dnia oraz środowiska, a w określonych dniach lub warunkach wrażliwość na oddziaływanie poszczególnych czynników migrenowych bywa większa.

Powszechne sposoby leczenia migreny Po zdiagnozowaniu migreny w zależności od intensywności objawów i ogólnego stanu zdrowia lekarz z reguły przepisuje leki. Środki sprzedawane bez recepty rzadko okazują się skuteczne. Poleganie na środkach farmakologicznych zawsze wiąże się z pewnym ryzykiem. Poza tym długotrwałe stosowanie leków może po jakimś czasie okazać się nieskuteczne lub powodować niepożądane skutki uboczne, na przykład nasilać bóle głowy. Środki stosowane do leczenia migreny należą do dwóch grup. Leki przeciwbólowe powinno się zażywać w razie napadu, najlepiej w fazie prodromu. Ich 29

DIETA PR ZECIWMIGRENOWA

zadaniem jest powstrzymanie rozwoju objawów i zahamowanie kolejnych faz napadu migrenowego. Leki zapobiegawcze należy zażywać regularnie w celu zmniejszenia intensywności lub częstotliwości epizodów migrenowych.

Leki przeciwbólowe Do leków przeciwbólowych należą leki oparte na kwasie acetylosalicylowym (aspiryna, polopiryna) i niesterydowe leki przeciwzapalne (NLPZ), takie jak ibuprofen. Najpopularniejszymi przeciwbólowymi środkami o działaniu przeciwmigrenowym są tryptany, wśród których najczęściej przepisywany jest sumatryptan (imigran). Działanie tryptanów sprzyja obkurczaniu naczyń krwionośnych w mózgu przy jednoczesnym blokowaniu kanałów bólowych.

Przeciwdziała to rozszerzaniu się naczyń krwionośnych, uważanemu za czynnik sprzyjający rozwojowi migren.

Preparaty sporyszu Preparaty sporyszu, na przykład ergotamina i dihydroergotamina, stanowią połączenie alkaloidów sporyszu z kofeiną (kofeina jest wprawdzie czynnikiem migrenogennym, ale właściwie stosowana może mieć działanie zapobiegawcze). Bywają one przepisywane, gdyż zapobiegają powodującemu migrenę rozszerzaniu się naczyń krwionośnych. Najskuteczniejsze działanie wykazują u chorych, których napady migrenowe trwają zwykle dłużej niż 48 godzin.

W badaniach porównawczych preparaty sporyszu okazały się mniej skuteczne od tryptanów i zwykle działają, jeżeli zostaną przyjęte we wczesnej fazie napadu migrenowego. Często nasilają one jednak mdłości i wymioty towarzyszące migrenie i mogą stwarzać ryzyko zatrucia powodującego martwicę tkanek, zaburzenia widzenia, utratę świadomości, a nawet śmierć.

Opioidowe leki przeciwbólowe Osobom, które nie mogą zażywać tryptanów, niekiedy przepisuje się opioidalne leki przeciwbólowe zawierające przeważnie kodeinę. Leki te łatwo prowadzą do uzależnienia, a ponadto mogą powodować senność, bezdech senny oraz zaburzenia pracy serca i płuc. Z reguły traktowane są jako ostatnia deska ratunku.

30

Złożone zaburzenie

Leki zapobiegawcze Działające zapobiegawczo leki przeciwmigrenowe wydaje się zwykle z przepisu lekarza. Otrzymują je osoby cierpiące na co najmniej dwa napady migrenowe w miesiącu, chorzy, którym zwykle nie pomagają leki przeciwbólowe, i tacy, u których napad trwa ponad 12 godzin. Leki te nie tylko pomagają zapobiegać występowaniu napadów migrenowych, ale zwiększają reagowanie organizmu na środki przeciwbólowe.

Lekarz może przepisać lek do codziennego zażywania lub środek, który należy przyjąć z wyprzedzeniem, gdy zbliża się wystąpienie przewidywalnego wyzwalacza napadu migrenowego, na przykład menstruacji. Do tych środków należą leki przeciwdepresyjne, leki przeciwpadaczkowe oraz leki o działaniu sercowo-naczyniowym. Zażywanie ich jest potencjalnie bardziej niebezpieczne niż stosowanie leków przeciwbólowych, ponieważ mogą wywoływać poważne skutki uboczne.

Leki przeciwdepresyjne Niektóre leki przeciwdepresyjne (antydepresanty) mogą pomóc uniknąć napadów migrenowych przez zmianę poziomu serotoniny i innych związków chemicznych w mózgu. Powodują jednak często uczucie suchości w ustach, zaparcia i przybór masy ciała.

ZESPÓŁ SEROTONINOWY Wiele leków przepisywanych w celu poprawy samopoczucia przy migrenie działa przez pobudzenie wydzielania w mózgu serotoniny.

To z kolei zwiększa ryzyko wystąpienia rzadkiego i potencjalnie zagrażającego życiu zespołu serotoninowego. Chory w takim stanie jest podatny na halucynacje, wymioty, biegunkę oraz przyspieszone bicie serca. Zespół serotoninowy może być spowodowany zażywaniem tryptanów i antydepresantów znanych jako selektywne inhibitory zwrotnego wychwytu serotoniny (SSRI) lub selektywne inhibitory zwrotnego wychwytu serotoniny i noradrenaliny (SNRI). Najczęstsze SSRI to sertralina, fluoksetyna i paroksetyna, do SNRI należą natomiast duloksetyna i wenlafaksyna.

31

DIETA PR ZECIWMIGRENOWA

Leki przeciwpadaczkowe Leki przeciwpadaczkowe są również często przepisywane migrenikom, ale mogą powodować mdłości, biegunkę, drgawki, przybieranie na wadze, wypadanie włosów i zawroty głowy.

Botoks Osobom, które niedobrze znoszą tradycyjne sposoby leczenia, lub tym, u których są one nieskuteczne, pozostaje jeszcze jeden sposób: botoks, czyli toksyna botulinowa. Zastrzyki z botoksu są znanym sposobem wygładzania zmarszczek, ale od niedawna środek ten stosuje się w terapiach migreny u osób dorosłych. W 2010 roku amerykańska Agencja Federalna ds. Żywności i Leków (FDA) zatwierdziła ten sposób leczenia u migreników cierpiących przez co najmniej 15 dni w miesiącu. Nie uważa się, aby botoks przynosił jakiekolwiek korzyści w razie występowania sporadycznych napadów migrenowych.

Zastosowanie tej metody leczenia polega na wielokrotnym w ciągu 12 tygodniu wstrzykiwaniu botoksu w czoło i kark. Zastrzyki te pomagają zapobiec wystąpieniu w przyszłości związanych z migreną bólów głowy lub je osłabić.

Na poprawę trzeba czekać do dwóch tygodni, a u części chorych konieczne jest powtórzenie zabiegów. Największe ryzyko tej metody polega na możliwości wystąpienia bólów karku i dalszych bólów głowy, a w rzadkich przypadkach osłabienia mięśni i zaburzeń widzenia.

Leki o działaniu sercowo-naczyniowym Leki te, na przykład betablokery i blokery kanału wapniowego, mogą być bardzo skuteczne w zapobieganiu napadom migrenowym i łagodzeniu objawów. Często wywołują jednak uczucie zmęczenia, dolegliwości trawienne, zawroty głowy i zadyszkę.

32

DZIENNICZEK MIGRENOWY Aby określić, które ze wspomnianych wyżej czynników migrenogennych oddziałują na chorego w indywidualnych przypadkach, należy prowadzić dzienniczek, swego rodzaju ewidencję napadów migrenowych. Dzięki zamieszczonemu niżej wzorowi można rozpoznać prawidłowości wiążące określone wyzwalacze z wystąpieniem napadów.

Data i dzień tygodnia ...................................................................................................................

O której godzinie rozpoczął się napad migrenowy? ...................................................................................................................

Jak długo trwał? ...................................................................................................................

Czy zostały podjęte działania lecznicze? Czy odniosły skutek? ...................................................................................................................

Czynności w okresie poprzedzającym napad ...................................................................................................................

Liczba godzin snu poprzedniej nocy ...................................................................................................................

Produkty spożyte w ciągu 24 godzin przed napadem ...................................................................................................................

Aktualnie zażywane leki ...................................................................................................................

Czy ostatnio w życiu zaszła znacząca zmiana bądź wystąpił silny stres? ...................................................................................................................

Polub nas na Facebooku

KUP TERAZ