Anibar Manual

MANUALI PËR KO-PRODUKSIONE DHE NGRITJE TË FONDEVE PËR ANIMATORËT KOSOVAR CO-PRODUCTION AND FUNDRAISING OPPORTUNITIES FOR KOSOVAR ANIMATORS MANUAL

Përmbajtja

Parathënie..................................................................................................................6 Mirënjohje...................................................................................................................7 Përkufizimet...............................................................................................................8 Filmi i animuar dhe situata e tanishme e tij në Kosovë.........................................9 Planifikimi dhe buxhetimi i projektit........................................................................10 Të drejtat e autorit.....................................................................................................11 Si merren të drejtat e autorit?..................................................................................11 Kush i posedon të drejtat e autorit?.........................................................................11 A janë të drejtat e autorit të njëjta në gjithë botën?..................................................11 Të drejtat e autorit në Kosovë?................................................................................11 Ko-Produksionet........................................................................................................12 Përfitimet e realizimit të një ko-produksioni ndërkombëtar......................................12 Për artistin............................................................................................................12 Për donatorët apo institucionin kulturor................................................................12 Fazat e procesit të ko-produksionit..........................................................................13 Rolet dhe përgjegjësitë............................................................................................14 Një partner kryesor...............................................................................................14 Rolet artistike.......................................................................................................14 Faktorët ndikues...................................................................................................14 Këshillat dhe sygjerimet për ko-produksione...........................................................15 Ngritja e fondeve dhe mundësitë për fonde............................................................16 Burimet e fondeve ...................................................................................................16 Kriteret e zakonshme për të financuar një film të animuar......................................18 Këshilla dhe sugjerime për ngritjen e fondeve ........................................................18 Referencat dhe Literatura.........................................................................................19

Table of content

Foreword ...................................................................................................................22 Acknoledgements.....................................................................................................23 Definitions..................................................................................................................24 The animated film and the present situation in Kosovo ......................................25 Planning and budgeting of the project....................................................................26 Copyrights..................................................................................................................27 How do I get copyrights?.........................................................................................27 Who owns the copyrights?.......................................................................................27 Are copyrights identical everywhere in the world?...................................................27 Copyrights in Kosovo?.............................................................................................27 Co-Productions..........................................................................................................28 The benefits of conducting an international co-production......................................28 For the artist.........................................................................................................28 For donors or cultural institutes............................................................................28 Phases of the process of co-production..................................................................29 Roles and responsibilities........................................................................................30 A main partner......................................................................................................30 Artistic roles..........................................................................................................30 Influencing factors................................................................................................30 Advice and suggestion for co-productions...............................................................31 Fundraising and funding opportunities..................................................................32 Fundraising sources ...............................................................................................32 The criteria required in order to fund your animated film.........................................34 Advice and suggestion for fund raising....................................................................34 Reference and literature...........................................................................................35

MANUALI PËR KO-PRODUKSIONE DHE NGRITJE TË FONDEVE PËR ANIMATORËT KOSOVAR

Ky publikim është prodhuar me asistencën e Bashkimit Europian. E tërë përmbajtja e këtij publikimi është në përgjegjësin e ANIBAR dhe nuk mund të merret në asnjë mënyrë si reflektim i pikëpamjeve së Bashkimit Europian.

Parathënie ‘’Manuali për ko-produksione dhe ngritje të fondeve për animatorët Kosovar’’ është

shkruar me qëllim për të bërë të njohura dhe për të sqaruar proceset që kalohen gjatë ko-produksioneve si dhe ngritjeve të fondeve për animatorët nga Kosova.

Ky botim i manualit është botimi i parë nga Anibar, i cili ka për qëllim që të bëjë

sqarimin në lidhje me përkufizimet themelore si dhe proceset gjatë punës ndërmjet

produksioneve vendore dhe ndërkombëtare. Në të njejtën kohë, do të shpjegohet edhe procesi i ngritjes së fondeve dhe mundësive për të gjetur fonde për filma të animuar.

Manuali shfrytëzon praktikat e mëhershme të personave të përfshirë në konferencën për ko-produksione dhe gjetje fondesh, e cila u mbajt gjatë edicionit të pestë të

festivalit të filmit të animuar Anibar në Pejë, e mbështetur nga programi i Bashkimit Europian ‘Culture for All’.

Qëllimi i kësaj konference ishte të krijohet lidhje në mes të institucioneve Kosovare

të filmit dhe filmbërsve animator, si dhe të ngritet vetëdija e të informohen filmbërësit për mundësitë për ngritje fondesh dhe mundësitë e bashkëpunimit me artistët ndërkombëtar.

Ky manual ka për qëllim për të shqyrtuar fazat e procesit të ko-produksonit dhe

ngritjes së fondeve, si dhe për të shpjeguar modelet dhe mekanizmat e ndryshme në këto fusha në vende të ndryshme të botës. Gjithashtu mund të përdoret për të përcaktuar përfitimet dhe sfidat që mund të kemi gjatë ko-produksioneve ndërkombëtare.

Konferenca u moderua nga Vullnet Sanaja, ndërsa panelistët e kësaj konference

ishin: Igor Prassel drejtor artistik i festivalit “Animateka” në Slloveni, Izabela

Plucinska regjisore e animacionit nga Polonia, Eva Pavllovicova drejtoresha e festivalit “AncaFest” në Sllovaki, Ana Nedeljkovic regjisore e filmit të animuar “Rabbitland”, Luan Kantarxhiu producent në Arel Productions, Hana Zeqa studente e Fakultetit

të Arteve në Kosovë, Ridvan Cevik animator nga Anapokv University, Max Porter

dhe Ru Kuwahata nga studio “Tiny Inventions”, Rron Bajri drejtor artistik i Anibar-it dhe Rozafa Imami koordinatore e programit të filmave në Anibar dhe Vullnet Gusia koordinator i projekteve në Anibar.

Në këtë konferencë të gjithë panelistët treguan për përvojat e veta në produksion dhe

ngritje të fondeve për animacion.

Ky manual është shkruar të ju shërbej të gjithë krijuesive të filmave nga Kosova

të interesuar në prodhimin e filmave të animuar. Për shkak të numrit të vogël të

informatave rreth ko-produksioneve dhe mundësive për fonde, manuali synon të jap

më shumë shpjegime dhe informata rreth këtyre proceseve, informata të cilat mund ti ndihmojnë filmbërësit ti krijojnë filmat e tyre të animuar dhe në këtë mënyrë të rritet numri i filmave të animuar të prodhuar në Kosovë.

Botimi i këtij manuali si dhe konferenca janë mbështetur nga Culture for All, një

projekt i mbështetur nga BE i menaxhuar nga zyra e Bashkimit Europian në Kosovë.

6

MANUALI PËR KO-PRODUKSIONE DHE NGRITJE TË FONDEVE PËR ANIMATORËT KOSOVAR

Mirënjohje Mirënjohja më e madhe u shkon të gjithë panelistëve të konferencës, animatorëve

vendor, zyrtarëve të institucioneve, që u angazhuan dhe dhanë kontributet,

mbështetjen, dhe këshillat e tyre për tu përdorur në manualin për ko-produksione dhe ngritje të fondeve.

Realizimi i këtij manuali është bërë i mundshëm nga Culture for All një projekt i

BE-së i menaxhuar nga zyra e Bashkimit Europian në Kosovë, mbështetja financiare e të cilëve solli realizimin e botimit të këtij manuali brenda një kohe të shkurtër. U

falemnderohemi shumë ekipit të Culture for All për mështetjen e tyre që dhanë gjatë këtij procesi.

Një rol të veçantë në realizimin e këtij manuali kanë edhe panelistët e konferencës për

ko-produksione dhe ngritje të fondeve të mbajtur gjatë festivalit të animacionit Anibar, me ç›rast ata kontribuan kohën, ndanë eksperiencat e tyre, dhe dhanë këshilla e tyre të çmueshme.

Citatet e përdorura në botim janë marrë nga tekstet e intervistave me panelistët, dhe

nga përvojat paraprake në ngritje të fondeve si dhe në ko-produksione.

Së fundi, falemnderojmë ekipin realizues të këtij manuali që është stafi i Anibar për

këmbënguljen e tyre, dhe punën e mirë në procesin e mbledhjes së informatave, dhe përpilimit të manualit.

Vullnet Sanaja dhe Vullnet Gusia – Anibar Nëntor, 2014 Autor: Anibar Organization Publikuar: November 2014; Autorët: Vullnet Sanaja, Vullnet Gusia Përkthimi në Anglisht: Rozafa Imami Dizajni: bubrrecat.com

© 2014 - A publication of Anibar. All rights reserved. No part of this publication may be reproduced in any form or by any means without the prior written permission of the publisher. © 2014 - Publikimi i Anibar. Të gjitha të drejtat të rezervuara. Asnjë pjesë e këtij publikimi nuk mund të riprodhohet në cfardo mënyre pa lejen paraprake të publikuesit.

Published by/Publikuar nga: Anibar, Vullnet Sanaja, Vullnet Gusia; Rr.“Hasan Prishtina” No.7, Pejë, Kosovë 30000; Tel: +386 49 24 24 04; Tel2: +386 49 150 255; info@anibar.com; www.anibar.com;

MANUALI PËR KO-PRODUKSIONE DHE NGRITJE TË FONDEVE PËR ANIMATORËT KOSOVAR

7

Përkufizimet

8

•

Ko-produksioni - në animacion përfshin dy ose më shumë partnerë prodhues që hyjnë në një marrdhënie kontraktuale për mbështetjen e krijimit dhe shpërndarjes së një filmi të prodhuar.

•

Ngritja e fondeve - është një mënyrë që filmbërësit të sigurojnë fondet e nevojshme për krijimin e projekteve të tyre.

•

Grantet - janë fonde të shpërndara e të pakthyeshme nga një palë (krijuesit e granteve), shpesh një departament qeveritar, korporatë apo fondacion, për një marrës, shpesh (por jo gjithmonë) një entitet jofitimprurës, institucion arsimor, biznes apo një individ.

•

Subvencionet - një ndihmë/shumë parash e dhënë zakonisht nga qeveria.

•

Buxheti - një vlerësim i të ardhurave dhe shpenzimeve për një periudhë të caktuar kohore

•

Producenti - është një ndër akterët kryesor gjatë krijimit të filmit të animuar. Një producent duhet të mbikqyr një projekt prej konceptimit deri në përmbyllje dhe mund të jetë i përfshirë edhe në procesin e marketingut dhe shpërndarjes.

•

Animator - Një animator është një artist që krijon një numër të madh të imazheve, të njohura si kuadro që japin iluzionin e lëvizjes kur shfaqen në një sekuencë të shpejtë e njohur si animacion.

•

Produksioni - i gjithë ekipi i cili është i përfshirë në krijimin e filmit të animuar.

•

Storyboard - një vazhdimësi e vizatimeve, zakonisht me disa orientime dhe dialogje që paraqet skenat e planifikuara të një filmi apo ndonjë xhirimi televiziv.

MANUALI PËR KO-PRODUKSIONE DHE NGRITJE TË FONDEVE PËR ANIMATORËT KOSOVAR

Filmi i animuar dhe situata e tanishme e tij në Kosovë Filmi i animuar është një përmbledhje e ilustrimeve që janë fotografuar kuadër për kuadër dhe më pas lëshohen njëri pas tjetrit. Që kur është krijuar si zhandër, animacioni ka pasur tendencë imagjinative si dhe kreative.

Mundësia e animacionit për të sjellë shtazët dhe objektet në jetë, fillimisht i ka dhënë shtysë për zhvillimin dhe tregimin e storieve për fëmijë. Mirëpo sot animacioni është një zhandër që përcjellet nga të gjitha moshat. Kohëve të fundit ka shumë përpjekje që shumica e filmave të animuar të krijohen për të audiencën e rritur. Mirëpo animacioni kryesisht mendohet si teknikë, dhe përmes tij kemi shtrirje në shumë lloje të ndryshme të filmave të cilat mund të përfitojnë prej tij, sidomos filmat fantashkencë.

Animacioni si degë e filmit në Kosovë për ndryshim prej vendeve të tjera të botës nuk gjen shumë mbështetje. Po ashtu është thënë që gjatë viteve të fundit mbështetja e vetme që ka ardhur për animacionin, ka qenë përmes konkursit për sponzorim të “Qendrës Kinematografike të Kosovës”, dhe nga festivalet e filmit.

Përgjatë 15 viteve të fundit shumë pak filma të animuar janë prodhuar dhe asnjë nga këta filma nuk është promovuar jashtë Kosovës në ndonjë festival ndërkombëtar. Kjo gjithashtu flet edhe për nivelin e ultë të prodhimit të këtyre filmave, gjë që vjen nga mungesa e fondeve si dhe mungesa e bashkëpunimit në mes të produksioneve. Nuk duhet lënë anash edhe efektin negativ të mungesës së një institucioni edukativ rreth animacionit në Kosovë.

Me shfaqjet e filmave dhe ngjarjet tjera të organizuara gjatë Festivalit të Animacionit Anibar, ne kemi arritur që të shfaqim shumë filma nga e gjithë bota dhe Kosova para audiencave të reja të interesuara në animacion dhe krijimin e filmave të animuar.

Mirëpo situata e tanishme në Kosovë në skenën e animacionit është shumë e dobët, por në vitet e kaluara ka pasur disa zhvillime në këtë fushë. Përderisa nuk ka shkollë të veçantë për animacion, animatorët Kosovarë janë autodidakt dhe kryesisht mësojnë duke shfrytëzuar burime nga interneti.

Në vitin 2013, në edicionin e dhjetë të Festivalit Ndërkombëtar të Animacionit Animateka1 në Ljubljanë, Slloveni, Anibar ka shfaqur një progam të filmave të prodhuar në Kosovë dhe Shqipëri nga viti 2008 deri në vitin 2011. Për shumicën e këtyre filmave ka qenë hera e parë që janë shfaqur në ndonjë ekran jashtë Kosovës apo Shqipërisë.

1 http://www.animateka.si/2013/en/event/events/festivali-v-regiji-anibar.html

MANUALI PËR KO-PRODUKSIONE DHE NGRITJE TË FONDEVE PËR ANIMATORËT KOSOVAR

9

Planifikimi dhe buxhetimi i projektit Kur jeni tek planifikimi i projektit ose buxhetimi i një filmi të animuar është i domosdoshëm rishikimi i skenarit dhe të përcaktoni se si do ta realizoni atë. Nëse duhet të ketë xhirime eventuale atëherë të përcaktohen vendet ku do të xhirohet, dhe të planifikohet kohëzgjatja e çdo skene.

Kjo do t’ju japë një ide se sa kohë do të ju duhet për xhirimet dhe të cila do të jetë radha e xhirimeve.

Në vlerën e kostove përveç tjerash ndikon edhe gjatësia e filmit apo minutazha. Kuptohet, sa më I gjatë filmi kostot do të jenë më të larta, prandaj edhe kur aplikohet për subvencione është e rëndësishme të ceket fillimisht kohëzgjatja e filmit të animuar. Sigurisht para aplikimit është e rëndësishme që të keni të kompletuar storyboard-in pasi që kjo mund ta saktësojë edhe kohëzgjatjen.

Pasi të keni vendosur se në çfarë formati, dhe mënyrën se si do ta realizoni filmin atëherë rradhën e ka buxhetimi në tërësi dhe planifikimi i shumës se sa mund të jetë kosto e projektit.

Buxhetimi zakonisht bëhet në fazën e para-produksionit të filmave, kur bëhet zgjedhja e ekipit dhe bashkëpuntorëve me të cilët do të realizohet projekti.

Si pjesë e rëndësishme e suksesit, nuk duhet harruar edhe buxhetimin e marketingut. Në planifikim duhet të hyjnë edhe paisjet e nevojshme për krijimin e filmit të animuar të cilat zakonisht kanë kosto shumë të larta, por që janë të rëndësishme për një animacion të jetë i mirë dhe të përmbushin nevojat e artistit për të arritur të shfaqë edhe idetë më të nderlikuara përmes animacionit.

Të rëndësishme shumë tek buxhetimi janë edhe planifikimi i pagave të drejtuesve kryesorë të projektit që mund të jenë: • Regjisori, • Producenti, • Skenaristi, • Kompozitori, • Animatorët, Por sigurisht edhe të gjithë pagesën e ekipit realizues që mund të jenë: • Piktori i filmit, • 2D Animacion Operatori, • 3D Animacion Operatori, • Operator zërit, • Montazheri, • Miksazhi.

Pa dyshim që duhet të keni parasysh se barrën më të madhe të shumës së projektit e mbajnë pagat e të gjithë ekipit realizues të filmit.

10

MANUALI PËR KO-PRODUKSIONE DHE NGRITJE TË FONDEVE PËR ANIMATORËT KOSOVAR

Të drejtat e autorit Të drejtat e autorit u referohen një pako e të drejtave të cilat janë përcaktuar me ligj në lidhje me të drejtën e vetme për të prodhuar ose për të riprodhuar një vepër të çfarëdo forme materiale, autori ka të drejtë të bëjë ndryshime në vepren e tij, mund të inkorporoj karaktera, është në gjendje për t’i dhënë të drejtat për shfaqjen e filmit një personi tjeter, dhe poashtu ka të drejtë për t’ia shitur të drejtat autoriale një pale tjetër.

Si merren të drejtat e autorit?

Mbrojtja e të drejtave të autorit është automatike. Në momentin që ju shkruani një skenar apo punoni vepër tjetër të çfarëdoshme, vepra e juaj mbrohet me ligj. Kushti i vetëm është se ajo duhet të jetë orgjinale.

Të drejtat e autorit nuk mbrojnë ide ose fakte të thjeshta. Të drejtat e autorit mbrojnë mënyrën në të cilën idetë janë shprehur. Kjo nënkupton që mund të ketë shumë vepra të ndryshme për idenë e njëjtë dhe të gjitha do të mbrohen nga të drejtat e autorit, përderisa e shprehin këtë ide në mënyrë origjinale. Pra, nëse ju keni një ide ose koncept, ju duhet të shkruani ose regjistroni atë në një farë mënyre, për të mbrojtur atë.

Kush i posedon të drejtat e autorit?

Të drejtat e autorit të veprës specifike i posedon personi që ka krijuar atë vepër. Por nëse ju jeni një punonjës dhe veprën e keni krijuar si rrjedhojë e punës tuaj në një kompani, atëherë pronari i të drejtave autoriale është punëdhënësi juaj. Nëse ju jeni një autor i pavarur dhe jeni kontraktuar për të shkruar një skenar, atëherë çështja e të drejtës autoriale duhet të përcaktohet në kontratën e lidhur ndërmjet autorit dhe personit që ka kontraktuar për të kryer punën.

Gjithashtu ekziston edhe “e drejta morale”, e cila e lejon autorin për të parandaluar shtrembërimin ose modifikimin e veprës. Tek e drejta morale nuk mund të ndryshohet personi me anë të kontratës. Por nga e drejta morale mund vetëm të “hiqet dorë”. Zakonisht akti i heqjes dorë nga të drejtat morale bëhet me një marrëveshje paraprake.

A janë të drejtat e autorit të njëjta në gjithë botën?

Të drejtat specifike që u jipen autorëve nëpërmjet të drejtave të autorit varen nga ligjet kombëtare. Nga kjo, të drejtat e autorit në një shtet mund të mos jenë të njëjta sikur të drejtat në ndonjë shtet tjetër. Për të bërë më pak të ndërlikuar, qeveritë kanë firmosur marrëveshje ndërkombëtare që i zvogëlojnë dallimet në ligjet e tyre për të drejtat e autorit. Prej miratimit të Konventës së Bernit në vitin 1886, autorët kanë pasur një pako me të drejta të njëjta në më tepër se 160 vende që kanë firmosur Konventën (shtetet e saja anëtare).

Të drejtat e autorit në Kosovë?

Në Kosovë e drejta e autorit mbrohet nga ligji 04/L-0652 për të drejtat e autorit dhe të drejtat e përafërta, dhe është i vendosur në bazë të nenit 65(1) të Kushtetutës së Republikës së Kosovës.

2 Ligji për të drejtat e autorit në gazetën zyrtare të republikës së Kosovës: http://www.mkrs-ks.org/repository/docs/ligji-te-drejtat-e-autorit.pdf

MANUALI PËR KO-PRODUKSIONE DHE NGRITJE TË FONDEVE PËR ANIMATORËT KOSOVAR

11

Ko-Produksionet Një ko-produksion ndërkombëtar është një prodhim i filmit në të cilin dy kompani produksioni filmike ose më shumë janë duke punuar mes vete në një prodhim filmik. Në rastin e prodhimeve ndërkombëtare kompanitë e prodhimit prej shteteve të ndryshme (zakonisht dy ose tri kompani) punojnë së bashku. Në rastin e ko-produksioneve kombëtare disa kompani/produksione nga i njejti shtet punojnë në një projekt të përbashkët. Në këtë manual do të trajtohen ko-produksionet ndërkombëtare si dhe proceset, përfitimet, fazat, rolet dhe përgjegjësitë e ko-produksioneve ndërkombëtare.

Përfitimet e realizimit të një ko-produksioni ndërkombëtar Çdo lloj i ko-produksioneve përfshin një numër të madh të benifiteve për partnerët që janë në përbërje të këtyre ko-produksioneve, me çmime të ndryshme varësisht prej roleve të tyre në proces.

Për artistin

• Mundësia për t’u përfshirë në të ardhmen në një produksion më kompleks, • Garancioni për një premierë sezonale të filmit në vende tjera përveç vendit ku është prodhuar në fund të procesit të krijimit, si dhe një seri e premierave kombëtare në një turne të partnerëve të koproduksionit, • Qasje në mbështetje teknike të ofruar ndonjëherë nga vendet e ko-produksionit; kjo mund të përfshijë hapësira të studiove, paisje, dhe mbështetje në raport me publikun dhe marketingun, • Qasje të audiencave të reja në markete të reja, • Një jetëgjatësi të produksionit të artistit edhe pas përfundimit të filmit, • Një prespektivë të re në kulturën lokale dhe rolin e saj në diskursin kulturor global, • Një kuptim dhe vlerësim të ri në aftësitë personale dhe të kompanisë si dhe lidhjen e tyre me kulturat tjera e në veçanti me animacionin, • Mbulim medial dhe profilizim përmes promovimit online, lokalisht dhe globalisht, • Një lidhje me e fuqishme me artist dhe kompani të profilit të lartë.

Për donatorët apo institucionin kulturor •Një dialog më të fuqishëm ndërmjet kulturave,

• Stimulimi i kulturave lokale ose kombëtare përmesë gjetjes së ndikimeve të reja, • Krijimi i formave të reja të dialogut ndërkulturor dhe shkëmbimit, • Ngritja e aftësive dhe kapacitetit kreativ të artistëve dhe inkurajimi i lëvizshmërisë së tyre, • Dukshmëria dhe prestigji nga lidhja me artistë ndëkombëtar të ngritur.

12

MANUALI PËR KO-PRODUKSIONE DHE NGRITJE TË FONDEVE PËR ANIMATORËT KOSOVAR

Fazat e procesit të ko-produksionit Është e rëndësishme që të krijohet një plan kohor për ko-produksionin, i cili preferohet të jetë sa me specifik dhe hollësisht i detajuar. Disa nga aktivitetet që mund të keni gjatë të gjithë procesit të produksionit ose fazave specifike të produksionit, mund të ndodhin në të njëjtën kohë dhe nuk do të ndodhin në nënyrë të njëpasnjëshme, prandaj është e vështirë që të përcaktohen ngjarjet ndarazi në fazat e ko-produksionit. Ndërsa sa i përket ngritjes së fondeve fazat e procesit dhe afatet janë më të qarta.

Megjithatë procesi i një ko-produksioni zakonisht zgjat 6-18 muaj, edhe pse nga një numër i vogël i projekteve të shqyrtuara në intervistat në konferencë për këtë manual, mësuam se disa ko-produksione mund të zgjatin disa vjet nga fillimi deri në përfundim. Çdo ko-produksion do të ketë një program të planifikuar varësisht nga faktorët e marrëveshjes. Është e rëndësishme që të konsiderohet i gjithë projekti para fillimit të tij. Kjo do të ketë ndikim në kontratë dhe gjithashtu do të siguroj marrëdhënie dhe komunikim në mes të partnerëve.

Natyrisht që do të ketë një numër të elementeve të paparashikuara në çfarëdo procesi ambicioz të ko-produksionit. Disa sfida duhet të konsiderohen kur planifikohet projekti në mënyrë që programi në të cilin janë pajtuar palët, të jetë realistik dhe i mundshëm.

Duhet të kemi parasysh që ko-produksionet marrin kohë dhe duhet të planifikohen edhe të papriturat në mënyrë që të tejkalohet çdo pengesë dhe të arrihet potenciali i tërë.

• Një vizitë fillestare për të inicuar dialogun në mes të partnerëve nëse ka një element të bashkëpunimit, • Takime të mëtutjeshme për të diskutuar përmbajtjen teknike dhe artistike të ko-produksionit, • Një periudhë ndahet për të lokalizuar ko-producent të tjerë nëse është e nevojshme, • Kontraktimi i të gjithë partnerëve, • Një periudhë shtesë për gjetur burimet shtesë për fonde nëse kërkohen, • Takimet me artistët e tjerë bashkëpunues të nevojshëm për bashkpunimin kreativ, • Një skanim mbi gjendjen e vendit ku do të punohet nga animatorët, • Marketingu dhe publiciteti, • Përfundimi i dokumentacionit, • Shfaqja e filmit, • Përfundimi i procedurave të granteve, vlerësimet dhe rishikimet.

Siç u përmend edhe më herët, nuk ekziston një standard për fazat e një ko-produksioni i cili duhet ndjekur, mirëpo në shumicën e rasteve aplikohen fazat e lartë cekura. Gjatë ko-produksioneve fazat mund të rrjedhin edhe natyrshëm gjatë procesit të punës, por dokumentimi i tyre në shumicën e rasteve ka shfaqur rrjedhojën e lartë cekur.

MANUALI PËR KO-PRODUKSIONE DHE NGRITJE TË FONDEVE PËR ANIMATORËT KOSOVAR

13

Rolet dhe përgjegjësitë Për shkak të natyrës komplekse të një produksioni, është e rëndësishme që të ndahen role dhe linja të përgjegjësisë për çdonjërin partner. Sa do që të jetë e vjetër apo e re lidhja, është e rëndësishme që të shikojmë dhe eksplorojmë kapacitetet e tanishme të çdonjërit nga partnerët dhe të shikojmë sesi kontributi i tyre mund të paraqitet në kontratë, si dhe gjatë procesit të koproduksionit. Është e rëndësishme që të shiqohen të gjitha kërkesat si dhe të merren parasysh nga të dyja palët, të ndahen rolet dhe aspektet e punës.

Një partner kryesor

Është e zakonshme ekzistenca e një partneri dominant në ko-produksion dhe ajo kompani, artist, animator, apo organizatë të merr rolin udhëheqës gjatë projektit. Ata mund të koordinojnë partnerët tjerë dhe të veprojnë si hapje për komunikim, si dhe të merren me zgjidhjen e sfidave dhe krijimin e përgjegjësive e roleve gjatë progresit të projektit.

Zakonisht kjo pozitë i takon produksionit që ka filluar projektin. Ky partner mund të koordinoj kontratat për ko-produksionin. Ata gjithashtu në të shumtën e rasteve mund të menaxhojnë edhe buxhetin e projektit, duke u pajtuar në shumën që duhet të kontriboj cdonjëri prej partnerëve dhe shpërndarjen e roleve dhe përgjegjësive.

Zakonisht partneri kryesor merr përgjegjësinë kryesore për ngritje fondesh, si dhe për të kërkuar grante shtesë dhe ko-produksione tjera për t’i shtuar në rrjetin e tyre. Në disa raste, producentët kryesor mund të marrin edhe barrën kryesore për ko-produksionin, duke i mbuluar të gjitha shpenzimet të cilat nuk kanë arritur t’i gjejnë gjatë procesit të gjetjes së fondeve, kjo zakonisht ndodh në raste ekstreme duke shkaktuar humbje të mëdha për produksionet e përfshira.

Rolet artistike

Në bashkëpunimet artistike, roli i artistëve kontribues duhet të jetë qartësisht i definuar, dhe rregullisht të rishikohet në mënyrë që të shmanget konflikti në procesin e ko-produksionit.

Shpesh artistët që kanë filluar projektin bëhen përgjegjës për të gjithë drejtimin e koproduksionit, duke u deleguar aspekte të ndryshme animatorëve bashkëpunues. Është e rëndësishme që fillimisht të vendosen protokolle se si të përzgjedhen kontribuesit dhe bashkëpuntorët tjerë artistik, si dhe të krijohet linja për komunikim sa më të qarta përgjatë tërë procesit. Dialogu i plotë për të gjitha vendimet kreative gjatë procesit të ko-produksioneve ndërkombëtare përcakton bashkëpunime pozitive artistike.

Faktorët ndikues

Ekzistojnë disa faktorë që ndikojnë në rolet dhe nivelet e përgjegjësisë që zakonisht merren parasysh gjatë ko-produksioneve ndërkombëtare. Këto mund të jenë: • Infrastruktura në çdo shtet partner në projekt: ku ka më pak mundësi për fonde ose më pak menaxhment ose përvojë administrative, një partner me më shumë përvojë do të obligohet të merr udhëheqësinë.

• Mundësitë për fonde: nëse njëri nga partnerët ka qasje në fonde për udhëtim dhe të tjerët nuk kanë atëherë mund të obligohet ai partner që të bëjë të gjitha udhëtimet e nevojshme gjatë periudhës së krijimit të filmit të animuar.

14

MANUALI PËR KO-PRODUKSIONE DHE NGRITJE TË FONDEVE PËR ANIMATORËT KOSOVAR

• Hapësirat si dhe aspekti teknik: Nëse një partner ka më shumë hapësira si dhe pajisje teknike të nevojshme për përmbushjen e nevojave për krijimin e filmit të animuar atëherë partnerët mund ta shpenzojnë kohën më të madhë të prodhimit të filmit në ato hapësira.

Këshillat dhe sygjerimet për ko-produksione Filloni me hapa të vegjël Nëse jeni fare pa eksperiencë është e rekomandueshme që ju të filloni historinë tuaj të koproduksionit me një projekt të vogël, më të menaxhueshëm, me sa më pak partnerë dhe me partnerët vendor pasi është një kulturë të cilën e njihni.

Bëhuni flesksibil Ndonjëherë dhe mënyra se si e planifikoni projektin tjuaj do të jetë e pamundur të realizohet për shkak të rrethanave të paparashikuara, si ndryshime në personelin artistik, dallimet kulturore, ndërrime në linja kohore, apo mungesa e buxheteve. Ju duhet të jenë të përgatitur për të ndryshuar parametrat e projektit tuaj në partneritet të ngushtë me ko-producentet për të siguruar që projekti të jetë I realizushëm.

Krijoni kontakte me artistët Vizitat më të shpeshta nëpër festivale ndërkombëtare të animaciont janë një pikënisje e mirë për të ndërtuar kontakte me artist të huaj, dhe për të fituar përvojën që është thelbësore për zhvillimin e projekteve të reja dhe realizimin e ko-produksioneve.

Planifikoni me kujdes Ko-produksionet ndërkombëtare janë shumë më komplekse dhe sfiduese se sa prodhimet e rregullta. Prandaj është e rëndësishme për të vlerësuar kapacitetin tuaj, të ndani kohën e nevojshme dhe të holla të mjaftueshme për të mbuluar përgjegjësitë tuaja në një projekt.

Nëse të gjitha palët janë fillestare në ko-produksione, gjërat natyrisht mund të jenë më të vështira. Është e rëndësishme që të jeni i qartë me partnerët tuaj. Kur bëhet fjalë për bashkëprodhimin jo vetëm përvoja juaj e mëparshëme në bashkëprodhimeve ndërkombëtare, por edhe kapaciteti juaj organizativ kanë rëndësi të madhe.

Gjeni një partner me përvojë Idealisht, përvoja juaj e parë e një bashkë-prodhimit ndërkombëtar do të jetë me një partner më me përvojë, të cilët mund të marrë përgjegjësi dhe një rol udhëheqës.

Jini të kuptueshëm Qasjet e ndryshme kulturore mund të përbëjë një sfidë të komunikimit. Është jetike që të shfaqni shqetësimet tuaja nese keni, dhe të përballeni me vështirësitë që mund të ketë shkaktuar ose kontribuar në shqetësimin ose në argumente eventuale.

Programoni takime të rregullta Takimet ballë për ballë gjatë një projekti, janë një faktor shumë i rëndësishme veçanërisht në qoftë se ka çështje të papritura. Duke u takuar në takime të rregullta dhe duke raportuar për punën e bërë mund lehtësohet procesi i realizimit të projektit. Pasi që ko-produksionet nënkuptojnë marrëdhënie në mes të dy produksioneve në shumicën e rasteve në shtete të ndryshme, zakonisht takimet realizohen përmesë komunikimit online (Skype, email, google hangout, etj.).

MANUALI PËR KO-PRODUKSIONE DHE NGRITJE TË FONDEVE PËR ANIMATORËT KOSOVAR

15

Ngritja e fondeve dhe mundësitë për fonde Nëse tashmë keni vendosur deri në këtë pikë për të filluar me krijimin e filmit tuaj të parë të animuar, ju tash do të keni nevojë për resurset e nevojshme që ta përfundoni atë, ky manual jep shpjegimet themelore për gjetje të fondeve që janë të qasshme për filmbërsit Kosovar.

Varësisht prej shtetit ku jetoni fondet mund të jenë të ndryshme dhe të vijnë prej burimeve të ndryshme, siq është përmendur edhe më lart në këtë manual, fondet nuk janë hapi i parë për prodhimin e një filmi të animuar, mirëpo janë një hap shumë i rëndësishëm që kërkon kohë dhe aftësi.

Shumica e filmbërësve profesionist fillimisht krijojnë një plan të punës dhe një buxhet për ta ndjekur, në mënyrë që të gjejnë fonde. Disa prej mënyrave për ta financuar filmin tuaj përfshijnë: investitorë të intersuar në filma të animuar, fonde të qeverisë, ko-produksionet, vendosja ose promovimi i bizneseve në film, ‘crowdfunding’ (financim nga turma përmesë faqeve të ndryshme nga interneti), vetëfinancimi, etj.

Ankesa kryesore e producentëve nuk vjen nga mungesa e fondeve. Edhe sot në situatën e vështirë ekonomike globale ka shumë mundësi për fonde, zakonisht producentët shqetësohen dhe ankohen për mungesën e skenarëve të mirë. Çka do të bëni ju si animatorë për këtë?

Burimet e fondeve Burimet e fondeve për filmat e animuar në Kosovë mund të jenë (dhe nuk kufizohen në vetëm këto): investitorë të intersuar në filma të animuar, fonde të qeverisë, ko-produksionet, vendosja ose promovimi i bizneseve në film, ‘crowdfunding’ (financim nga turma përmesë faqeve të ndryshme nga interneti), vetfinancimi, etj.

Fondet qeveritare alokohen përmes organit institucional i cili është Qendra Kinematografike e Kosovës. Qendra hap thirrje për filma të animuar për të aplikuar për të marr fonde, çdo vit.

“Për subvencionim të projekteve kinematografike të drejtë aplikimi

kanë të gjithë personat juridik, vendës ose të huaj, të regjistruar në Kosovë si subjekt biznesi për prodhimtari filmike dhe paraprakisht

të regjistruar në QKK dhe që i plotësojnë kushtet e kërkuara me këtë konkurs.” Nga QKK, më shumë informata për subvencionimin nga QKK: www.qkk-rks.com

16

MANUALI PËR KO-PRODUKSIONE DHE NGRITJE TË FONDEVE PËR ANIMATORËT KOSOVAR

Megjithatë Qendra kinematografika ka edhe disa kufizime në pjesëmarje e që janë si në vijim:

Shtëpitë filmike dhe producentët që janë me vonesë apo nuk i kanë

kryer obligimet ndaj QKK-së për projektet e fituara më parë, nuk kanë të drejtë pjesëmarrjeje. Producentët e projekteve të filmave më parë të subvencionuar nga QKK, e që janë në proces të punës, nuk kanë të drejtë pjesëmarrje. Shtëpia filmike nuk ka të drejtë pjesëmarrjeje

me më shumë se dy projekte. Projektet duhet të jenë të kategorive të

ndryshme. Producentët dhe Regjisorët nuk kanë të drejtë aplikimi në

më shumë se një projekt në këtë kategori. Producenti dhe Regjisori që aplikon në kategorinë filmit të animuar, nuk ka të drejtë aplikimi në kategoritë tjera. Nuk kanë të drejtë pjesëmarrje projektet e njejta që kanë konkuruar 2 herë.

Fondet qeveritare mund të jipen edhe nga komunat apo këshillet bashkiake në formë të subvencioneve në të cilët ju jetoni, nëse filmi i cili po e prodhoni ka ndonjë kthim ndaj komunitetit tuaj, mund të jetë ky edukativ apo kulturor.

Investitorët filmik, këtu po flasim për investitor televiziv të cilët rallë herë mund të financojnë seri të filmave të shkurtër të animuar për prodhim, si dhe filma të animuar për ti shfaqur më vonë ato në kanalet e tyre. Këto nuk janë të zakonshme mirëpo mund të sigurojn fonde të mjaftueshme për filmat tuaj. Kështu që jeni të vëmendshëm ndaj çdo informate rreth çështjes së financimit dhe afateve që shpallen.

Sponzorimi (vendosja ose promovimi i bizneseve), Në takimet me divizionet e marketingut dhe zhvillimin e brendit të kompanive të ndryshme mund të siguroni të ardhura për filmin tuaj duke ju kthyer atyre me promovimin e bizneseve të tyre. Kjo mundësi praktikohet zakonisht në shtetet ku nuk është i rregulluar ligji për përgjegjësitë shoqërore të kompanive, mirëpo ka raste dhe shtete ku kompanitë mund të kontribojnë në filmin tuaj pa ndonjë kthim favori.

Crowdfunding, është metodë e re e cila viteve të fundit është përdorur për të shtyer përpara ide deri në plotësimin e tyre. Idea është ti bëjmë bashkë përafërsisht pa-kufi numra të njerzve në internet me kërkesa për para të vogla nga cdonjëri, për ti tejkaluar metodat tradicionale të gjetjes së fondeve. Edhe pse idea fillimisht duket si diqka e lehtë për tu bërë, për ti bindur një grup të madh të njerzve duhet shumë mundim dhe punë. Webfaqe për të bërë crowdfunding: www.kickstarter.com ; www.indiegogo.com ; www.crowdfunder.com Vetfinacimi, nënkupton se nuk do të ju duhet të merreni me shumë investitor, por gjithashtu duhet të jeni të kujdeshëm me parat, tek e fundit janë parat tuaja.

MANUALI PËR KO-PRODUKSIONE DHE NGRITJE TË FONDEVE PËR ANIMATORËT KOSOVAR

17

Kriteret e zakonshme për të financuar një film të animuar • Origjinialiteti, fuqia dhe dallueshmëria e idesë së skenarit dhe qëndrueshmëria e stilit të animacionit.

• Benefitet profesionale të zhvillimit për ekipin kreativ kryesor, në veçanti regjisorin dhe/ose animatorin.

• Aftësit dhe portofolio e sukseshme e personave kyç të përfshirë në projekt dhe aftësitë e tyre të dëshmuara më parë për të ndërmarrë projektin e propozuar. Në rast të një studioje, kualiteti i punës së studios nga punët e mëparshme.

• Realizueshmëria e buxhetit të propozuar, dhe zbatueshmëria e planit të prodhimit e postproduksionit, dhe në ato raste ku ka edhe propozim për ko-financim, merret parasysh edhe strategjia për gjetjen e mjeteve të mbetura.

Këshilla dhe sugjerime për ngritjen e fondeve Jini profesional- Sigurohuni që aplikacioni dhe materialet shtesë janë të shkruara dhe të kontrolluara për gabime. Sot që shumica e formave janë të gatshme online ose të shkarkueshme nga interneti, nuk ka ndonjë arsyetim për mungesën e kontrollit për gabime drejtëshkrimore.

• Para se ta thërrisni donatorin për të bërë pyetje shtesë, lexoni me kujdes udhëzuesin që është shkruar nga donatori për ju.

• Dërgojini të gjithë aplikacionin tuaj dhe materialet shtesë në një paketë komplete.

Aplikacioni i dërguar vetëm pa materialet shtesë është i panevojshëm dhe i pa vlerë.

• Nëse i merrni fondet e nevojshme për ta zhvilluar projektin tuaj, sigurohuni ti informoni rregullisht financuesit tuaj. Kjo mund të jetë edhe një nga kushtet e vendosura nga financuesi juaj, por edhe nëse nuk është do të ju ndihmoj që të mbani marrëdhënie të mira me donatorin tuaj si dhe do ta lejoj atë të kuptoj se nëpër çka jeni duke kaluar ju përgjatë projektit tuaj.

• Për më shumë këshilla nga QKK mund të drejtoheni tek www.qkk-rks.com ose në adresën e tyre Adresa: Qafa-Galeria nr. 15, 10000 Prishtinë.

18

MANUALI PËR KO-PRODUKSIONE DHE NGRITJE TË FONDEVE PËR ANIMATORËT KOSOVAR

Referencat dhe Literatura http://www.mkrs-ks.org/repository/docs/Ndal_Piraterise.pdf http://www.mkrs-ks.org/repository/docs/ligji-te-drejtat-e-autorit.pdf Screen Australia http://www.screenaustralia.gov.au BBC Filmmaking Guide http://www.bbc.co.uk/filmnetwork/filmmaking British Council Film http://film.britishcouncil.org/ Animation World Network http://www.awn.com/ Qendra kinematografike e Kosovws http://www.qkk-rks.com/ National Film Board of Canada http://onf-nfb.gc.ca/en/home/ Co-Productions: an introduction, Independent Theatre Council (ITC), www.itc-arts.org Co-production and touring, On-the-Move http://on-the-move.org/ Anitmateka International Animated Film Festival http://www.animateka.si/2014/en/ Fest Anča International Animation Festival http://www.festanca.sk/ CHIMNEY’S Top 100 European Film Funds - The Gateway to European Financing 2014

MANUALI PËR KO-PRODUKSIONE DHE NGRITJE TË FONDEVE PËR ANIMATORËT KOSOVAR

19

FUNDRAISING OPPORTUNITIES AND CO-PRODUCTION FOR KOSOVAR ANIMATORS MANUAL

This publication has been produced with the assistance of the European Union. The contents of this publication are the sole responsibility of ANIBAR and can in no way be taken to reflect the views of the European Union.

Foreword “Fundraising Opportunities and Co-Production for Kosovar Animators Manual ”, is

written with the purpose to describe and clarify the processes that take place during co-productions and fund raising opportunities for animators from Kosovo.

This manual is the first publication from Anibar, which intends to help Kosovar

animators to define the basic definitions of co-productions, and the practices of the work between local and international productions. It also will give a better

understanding in fundraising and funding opportunities for Kosovar Animators. The manual uses the shared experiences of the panelists that were part of the conference for co-production and fund raising oportunities for Kosovar animators, which was

held during the fifth edition of the animation festival Anibar in Peja, supported by the European Union’s program - “Culture for All”.

The aim of this conference was to establish a connection between Kosovar film

institutes and animation filmmakers, and to raise awareness while informing

filmmakers for the opportunities of fund raising and the potential collaboration with international artists.

The manual’s purpose is to examine the phases of the co-production process and

fund raising, and to analyze the models and different mechanisms of this field in

different countries of the world. It can be used to predict the accuracy of the benefits, but also to calculate the challenges that occur while having an international coproduction.

The conference was moderated by Vullnet Sanaja, whereas the panelists of this

conference were: Igor Prassel, artistic director of the animation festival “Animateka” in Slovenia, Izabela Plucinska, film director from Poland, Eva Pavlovicova, director of the animation festival “AncaFest” in Sllovakia, Ana Nedeljkovic, director of the

animated film “Rabbitland”, Luan Kantarxhiu, producer at Arel Productions, Hana Zeqa, student at the Faculty of Arts in Kosovo,

Ridvan Cevik animator from Anapokv University, Max Porter and Ru Kuwahata

from “Tiny Inventions” studio, Rron Bajri, artistic director at Anibar, and Rozafa Imami, film program coordinator at Anibar, Vullnet Gusia project coordinator at Anibar.

In this conference all the panelists shared their experiences in co-productions and

fundraising for animation.

This manual is written to serve for all filmmakers from Kosovo interested in the

production of animated films. Because of the lack of information regarding to co-

productions and the opportunities for fund raising, the manual intents to provide explanations and information about these processes, information that could help

filmmakers to produce animated films, therefore to raise the number of animated films produced in Kosovo.

The publication of this manual and the conference were supported by Culture for All,

a project supported by EU, managed by the office of European Union in Kosovo.

22

CO-PRODUCTION AND FUNDRAISING OPPORTUNITIES FOR KOSOVAR ANIMATORS MANUAL

Acknowledgements The greatest thank you goes to all the panelists of the conference, local animators,

and officials from film institutes that were engaged and gave their contributions, the

support, and the advice to be used for the manual for co-production and fund raising.

This manual was made possible by Culture for All, an EU funded project managed by

the European Union Office in Kosovo, the financial support of whom made possible

the publication of this manual in a short period of time. We thank Culture for All team for their given support during this process.

A special role in the making of this manual have the panelists of the conference for

co-production and fund raising, held during the fifth edition of animation festival Anibar, were they contributed their time, shared their experiences, and gave their precious advice.

The information used in this publication is taken from the interviews with the

panelists, and from previous experiences in fund raising and co-production.

In the end, we thank the implementing team of this manual that is Anibar staff, for

their persistence, and the good work on collecting the information and the compilation of this manual.

Vullnet Sanaja and Vullnet Gusia – Anibar November, 2014 Authors: Anibar Organization Published: November 2014; Author: Vullnet Sanaja, Vullnet Gusia Translation in English: Rozafa Imami Design: bubrrecat.com

© 2014 - A publication of Anibar. All rights reserved. No part of this publication may be reproduced in any form or by any means without the prior written permission of the publisher. © 2014 - Publikimi i Anibar. Të gjitha të drejtat të rezervuara. Asnjë pjesë e këtij publikimi nuk mund të riprodhohet në cfardo mënyre pa lejen paraprake të publikuesit.

Published by/Publikuar nga: Anibar, Vullnet Sanaja, Vullnet Gusia; Rr.“Hasan Prishtina” No.7, Pejë, Kosovë 30000; Tel: +386 49 24 24 04; Tel2: +386 49 150 255; info@anibar.com; www.anibar.com;

CO-PRODUCTION AND FUNDRAISING OPPORTUNITIES FOR KOSOVAR ANIMATORS MANUAL

23

Definitions •

Co-production - in animation it includes two or more production partners in a contractual relationship supporting the production and the distribution of a work (film)

•

Fund raising - it is a form to provide the needed funds for filmmakers, in order to bring their projects to life.

•

Grants - are the funds distributed by a party (usually the party that implemented the grant), usually a governmental department, a corporation, or a foundation, provided for another party (the receiving party) a non-profitable entity, educative institution, business, or an individual.

•

Subventions - financial assistance usually given from the government.

•

Bugdet - an evaluation of the income and the expenditure for a given period of time.

•

Producer - one of the main actors in the production of films. A producer should monitor a project from the conceptualizing period until its final completion, and can be involved in the process of marketing and distribution.

•

Animator - An animator is an artist that creates a various number of images, which are known as frames, and when they are played in a fast sequence, they give the illusion of movement known as animation.

•

Production - the whole team involved in the production of the animated film.

•

Storyboard - a continuity of drawings, with various orientations and dialogues, that presents the planned scenes for a film or a television shoot.

24

CO-PRODUCTION AND FUNDRAISING OPPORTUNITIES FOR KOSOVAR ANIMATORS MANUAL

The animated film and the present situation in Kosovo The animated film is a collection of illustrations that are photographed frame after frame, and are played continuously. Since it was created, animation had imaginative and creative tendency.

The possibility to bring animals and objects to life by animation, initially pushed the artists to create fairy tales and stories for children as animation. However, today animation is a genre that is followed by all ages. In the recent times, we see an attempt that the majority of animated films are aimed at the adult audience.

But we must not forget that animation is thought first as a technique, through which a range of film genres can profit, especially science fiction.

Animation as a branch of film, comparing to other places of the world, in Kosovo does not find much of the support. During recent years, the only support for the production of animated films came from the “Cinematographic Center of Kosovo” through the yearly grants scheme, and by independent film festivals in support for screening the films and promoting them abroad.

During the last 15 years, very few animated films were produced, and none of these films were promoted outside of Kosovo at an international festival. This is also an indicator for the lack of professionalism in producing the animated films, this coming from the lack of funds and the lack of collaboration between productions. The negative effect of the lack of an educative institution in Kosovo that teaches animation should not be neglected.

The film programs and other important events held during the Animation Festival Anibar through years, allowed us to screen films from all around the world and Kosovo to the new interested audiences in animation and in producing animated films.

Even though during the last years there has been some progress in fixing this situation, unfortunately it still continues to be very poor. As long as a school of animation in Kosovo doesn’t exist, Kosovar animators are autodidact and mainly learn and study using available sources on the internet.

In 2013, in the tenth edititon of international Animation Festival Animateka3 in Ljulbjana, Slovenia, Anibar exhibited a film program containing films produced in Kosovo and Albania from 2008 up until 2011. The majority of these films were being projected for the first time on an international screen outside of Kosovo and/or Albania.

1 http://www.animateka.si/2013/en/event/events/festivali-v-regiji-anibar.html

CO-PRODUCTION AND FUNDRAISING OPPORTUNITIES FOR KOSOVAR ANIMATORS MANUAL

25

Planning and budgeting of the project When you are planning the project, or the budget of an animated film, it is important to review the screenplay and to decide how you will implement it. If there is going to be shootings, you should assign the location of the shooting, and to make a timetable for the duration of each scene.

This will give a general idea on how much time you will need for the shooting and you will realize the order of the shooting scenes. The length or the duration of the film will define the value of costs. Certainly, the longer the film, the costs will be higher, so when you apply for subventions the length of the film should be specified. Therefore, before applying, you must finish the storyboard and know the exact duration of the film.

After you have decided the format of the film, and the method of doing it, you need to layout the total budget and to calculate the total amount of the project. Budgeting usually takes place during the pre-production phase, when the team and the collaborators are chosen to produce the film.

Marketing as an important component of success, should also be calculated onto the budget at this time. In calculations the necessary tools and equipment should also be added, and usually the costs of these equipment are very high, but necessary to fulfill the artist’s needs and represent even the most complicated ideas, that are possible only through the genre of animation.

One of the most important pillars of a budget, is to lay out the salaries of the main conductors of the project that can be: • Director, • Producer.

• Writer, • Compositor, • Animators.

Of course the rest of the production team should be considered: • Graphic/Sketch artist, • 2D Animation Operator, • 3D Animation Operator, • Sound operators, • Editors.

Of course you should consider that the highest amount of money as salaries goes to the production team.

26

CO-PRODUCTION AND FUNDRAISING OPPORTUNITIES FOR KOSOVAR ANIMATORS MANUAL

Copyrights Copyrights refer to a package of rights that are fixed by law, concerning the only right to produce or reproduce an artwork in one way or another. The author has the rights to make modifications in his artwork, to incorporate characters, he or she is also allowed to give the rights for screening to another person, and likewise the author can sell these rights to another party.

How do I get copyrights?

The protection of copyrights is automatic. At the moment that you write a screenplay or finish any other creation, your work is protected by the law. The only condition is that work should be original.

Copyrights don’t protect ideas or simple facts. Copyrights protect the manner or the process of how these ideas are represented. This means that there can exist different art works with the same idea and all of them are protected by copyrights, as long as this idea is passed to the public in an original way. Therefore if you have an idea or a concept, you should write it down or register it somehow, in order to protect it.

Who owns the copyrights?

The copyrights of a specific work are a possession of the person who created it. Although, if you are an employee and you have created your piece as a part of your work in this company, then the owner of the copyrights is your employer. If you are an independent author and you are contracted to write a screenplay, then the issue of copyrights should be discussed and decided before the contract is signed between the author and the contractor.

There is also a “moral right”, which allows the author to prevent any transformation or modification of the art work. This right cannot be changed through contract, but the author can only “give up” from it. The act of giving up from the moral rights usually takes place after a precursory agreement.

Are copyrights identical everywhere in the world?

The specific rights that are given to authors through copyrights hinge on national laws.

Therefore, the copyrights can differentiate from one state to another. To make it less complicated for artists, governments have signed an international agreement to minimize the differences in their laws for copyrights. Since the approval of the Convent of Bern in 1886, authors have had a package with rights in more than 160 countries that have signed this convent (member states).

Copyrights in Kosovo?

In Kosovo copyrights are protected by the law number 04/L-0654 for the rights of the author and other relative rights, and it is written upon the article 65(1) of the Constitution of the Republic of Kosovo.

2Ligji për të drejtat e autorit në gazetën zyrtare të republikës së Kosovës: http://www.mkrs-ks.org/repository/docs/ligji-te-drejtat-e-autorit.pdf

CO-PRODUCTION AND FUNDRAISING OPPORTUNITIES FOR KOSOVAR ANIMATORS MANUAL

27

Co-Productions An international co-production is called when two or more production companies are collaborating for a film production. In the case of international co-productions, the companies that work together are from different countries (usually two or three companies). In the case of local co-productions, the companies or studio productions are from the same country. In this manual the international co-production will be addressed, the processes, benefits, phases, roles and responsibilities of international co-productions.

The benefits of conducting an international coproduction Every kind of co-production includes a vast number of benefits for all the parties in this agreement, the profits of course shift depending on the roles in the agreement.

For the artist

• The chance to take part in a more complex production in the future, • The guarantee for a seasonal premiere of the film in other places except the place where the film is produced, and a series of national premieres in a tour of partners of the coproduction, • Accessibility on great technical support offered and found in the countries where foreign companies come from; this can include studio space, equipment, and support in the relations with the public and marketing.

• Accessibility of new audiences in new markets.

• A longer lasting production of the artist, even after completing the film, • A new prespective of local cultures, and it’s role in the global discurs, • New understanding and evaluation of personal abilities, and their connection with other cultures, especially animation.

• Media coverage and profiling through online promotion, locally and globally, • Stronger connection with high profile artists and companies,

For donors or cultural institutes • A stronger dialogue between cultures,

• Stimulation of local or national cultures while finding new influences, • The creation of new ways of intercultural dialogue or exchange, • Creative capacity and skill building for artists, and encouragement for them to be more flexible, • Visibility and prestige from the contact with high profile international artists.

28

CO-PRODUCTION AND FUNDRAISING OPPORTUNITIES FOR KOSOVAR ANIMATORS MANUAL

Phases of the process of co-production It is important to create a timetable for your co-production, which is suggested to be as more specified and detailed as possible. Some events or activities that happen during the process of production or special phases of production, might take place in the same time; they won’t take place on a consecutive order, so it is difficult to define some phases. As for the fund raising, the phases and the deadlines are clearer.

Although the process of co-production usually lasts 6-18 months, there is still a chance that the process might last for years.

Every co-production should have a scheduled program depending on the factors of the agreement. It is important that the whole project is reconsidered before it starts being applied. This will have an impact in the contract and will ensure a better relationship and communication between partners.

Certainly there will be a number of unpredictable elements in whatever ambitious project of the co-production. Some challenges should be considered in the phases when you plan the project, so the program for which the parties are agreed on will be realistic and doable.

Co-productions take lots of time and therefore should be planned with contingencies that allow each stage to overcome any obstacles and reach its fullest potential.

• An initial visit should be made to initiate the dialogue between partners, if there is an element of collaboration, • Further meetings to discuss technical and artistic content of the co-production, • A period should be added to contact other co-producers if they are needed, • Writing contracts with all partners, • Saving a bonus period to find extra funds if they are needed, • Meetings with other collaborative artists, necessary for creative collaboration, • An analysis upon the situation of the place where the animators will work, • Marketing and publicity, • Completion of all documents, • Screening of the film, • Coming to an end with the procedures of grants, ratings, and reviews.

As mentioned above, there is no standardized pattern for the phases of co-production that should be followed, but most of the time the procedure explained in this manual takes place.

During co-production, the phases might occur naturally during the working process, but their documentation on most of the cases happens as mentioned above.

CO-PRODUCTION AND FUNDRAISING OPPORTUNITIES FOR KOSOVAR ANIMATORS MANUAL

29

Roles and responsibilities Because of the complex nature of co-productions, it is crucial to set up roles and thick lines of responsibilities for every partner involved. No matter how new or old the relationships, it is important to explore and investigate the capacities of your partners, and to realize how can their contribute be placed on the contract and in the process of co-production, it is important that all requests are taken into account, and based on that, the roles and responsibilities can be delegated.

A main partner

It is common for there to be one of the partners is more dominant in co-production, and that company, artist, animator, or organization takes the role of the leader during the project. They can coordinate other partners, be very open in communication, find solution for challenges, also to set and create roles and responsibilities during the progress of the project.

Usually this position is held by the production that started the project. This partner can coordinate the contracts for the co-production. Most of the time these partners can also manage the budget of the project, agreeing on the sum that each of the partners has to contribute. This partner also sets up the roles and the responsibilities for every other partner.

The main partner usually takes the responsibility to fundraise, and to search for extra funds and extra co-productions to add in their network. In some cases, main producers can carry the burden for the co-production, covering the expenses that they failed to collect in the process of fund raising. This happens in extreme cases, causing huge losses for the involved productions.

Artistic roles

In artistic collaborations, the role of the contributing artists should be clearly defined and regularly reviewed, in order to avoid conflict in the process of co-production. Normally the artists that have started the project become responsible for the whole management of the co-production, and delegating different aspects to collaborative animators.

It is significant to set up protocols on how the contributors will be selected and other artistic collaborators, and to create clear lines of communication through all of the process. Full and clear communication regarding all decisions during the process of international co-productions determines positive artistic collaborations.

Influencing factors

There are some factors that influence the roles and the levels of responsibility that are taken into account during international co-productions. These can be: •T he infrastructure in every partner country in the project: in those places where there are less funds, less experience in management or administrative management, a partner with more experience will be obliged to take the leadership, •C hances for funds: if one of the partners has accessibility in traveling funds and others don’t, he can be obliged to take all the necessary trips during the period of the creation of the animated film.

•S pace and technical aspect: if a partner has more space capacity and technical equipment to fulfill the need of this animated film, then partners can spend most of the production time in those spaces.

30

CO-PRODUCTION AND FUNDRAISING OPPORTUNITIES FOR KOSOVAR ANIMATORS MANUAL

Advice and suggestion for co-productions Start with small steps If you are non-experienced it is recommended that you start your first co-production with a small project, easier to manage, with as less partners as possible, and it is better if they are local partner since you share the same culture.

Be flexible Sometimes the way that you write your project will be impossible to take place, because of some unpredictable conditions, changes in your team, cultural differentiations, differences in time zones, or the lack of funds. You have to be ready to change some parameters in your project, in order for it to be implemented.

Build contacts with artists Frequent visits at international animation festivals are a good starting point to build contacts with foreign artists, to gain the essential experience that is necessary in the elaboration of new projects and the execution of co-productions.

Plan carefully International co-productions are much more complex and challenging than regular productions.

So it is important to analyze your capacities, to make sure you have the necessary time and money to cover all of your responsibilities in the project. If all the parties are beginners in co-production, things of course might be hard. It is significant to be clear and open with your partners. When it comes to co-production, not only your previous experiences matter, but also your organizational capacity matter a lot.

Find an experienced partner Ideally, your first experience of an international co-production would be with an experienced partner, whom can take responsibility and leadership.

Be understandable Different cultural approaches might raise a challenge on communication. It is fundamental to talk about your concerns, and to deal with difficulties that might have caused the concern or eventual arguments.

Schedule regular meetings Face to face meetings during one project, are an important factor especially if it has to do with unexpected issues. Meeting regularly and reporting the finished matters, might ease the process of completing the project. Co-productions mean relations between two or more production companies most of the time in different countries, the meetings usually are arranged through online communication (Skype, email, Google Hangout etc.)

CO-PRODUCTION AND FUNDRAISING OPPORTUNITIES FOR KOSOVAR ANIMATORS MANUAL

31

Fundraising and funding opportunities If you have already decided to start producing your first animated film, you now will need the necessary resources to finish it. This manual provides the essential tips on how to find the funds that are available for Kosovar filmmakers.

Depending on the country where you live, funds can come from different providers. As it is mentioned earlier in this manual, funds are not the first step on the production of the film, but funding is an important element and usually requires a lot of time and skill on collecting them.

The majority of professional filmmakers create a work plan and a budget to follow up, in order to find funds. Some of the methods of finding funds include: investors interested in animation, governmental funds, co-productions, the will of individual businesses to promote themselves through animation, crowdfunding (funding through online crowds via different internet websites), self-financing etc.

Producers usually do not complain for the lack of funds. Even that today the economic situation is unstable, there are good opportunities to find funds. Producers usually complain about the lack of good screenplays. So as an animator, what will you do about this?

Fundraising sources Funding sources for animated films in Kosovo can be there (there might exist other ways of funding): investors interested in animation, governmental funds, co-productions, the will of individual businesses to promote themselves through animation, crowdfunding (funding through online crowds via different internet websites), self-financing etc.

Governmental funds are allocated through the institutional body called the Cinematographic Center of Kosovo. The center opens a call every year to apply for funds, with a separate fund for animated films.

“All legal entities local or not, registered in Kosovo as business

entities for film production, and enrolled primarily at CCK,

have the right and meet the conditions to apply for the funding of cinematographic projects by CCK� from CCK: www.qkk-rks.com

32

CO-PRODUCTION AND FUNDRAISING OPPORTUNITIES FOR KOSOVAR ANIMATORS MANUAL

However, CCK also has some conditions for the participants:

Film publishing houses and producers that are late or have not

completed their obligations towards CCK for projects won prior to

this call, do not have the right to apply.The producers of film projects that are funded by CCK and are still on the making, do not have the

right to apply. Producers and directors do not have the right to apply with more than one project in this call. Producers and directors that apply in the category for animated films, do not have the right to

apply in other categories. The same projects that have applied before, do not have the right to apply twice.

Governmental funds can be also distributed in form of subventions from the municipality where you live or its councils, in case that the film that you are producing has something to give back to the community, being that educative or cultural.

Film investors, can be television investors whom very rarely can finance a series of short animated films as a production, and to screen them later in their channels. There are not very common, but if they happen they could provide a sufficient amount of funds for your films. So pay attention to every information that has to do with financing and their deadlines that are announced by film investors.

Sponsorship (product placement, marketing). In your meetings with marketing divisions and brand developers, you can ensure some funds if you give something back to them, which is the promoting of theirs business. This method can be used especially in the countries where the law for social responsibility of corporations is not regulated by law, but there are also cases where companies can contribute on your film without asking for anything in return.

Crowdfunding is a new method that is being used in the recent years to push forward innovative ideas. How it works; you have to get together a number of people on the internet and to ask for small amounts of money, to exceed the traditional methods of fundraising.

Even though this idea might seem easy to execute, to convince a large group of people to gather money requires a lot of work and commitment. Websites where you can set up crowdfunding:www.kickstarter.com ; www.indiegogo.com ; www.crowdfunder.com Self-financing means that you won’t have to deal a lot with investors, but you must be careful with this method, because after all they are your own personal money.

CO-PRODUCTION AND FUNDRAISING OPPORTUNITIES FOR KOSOVAR ANIMATORS MANUAL

33

The criteria required in order to fund your animated film • Originality, the clarity and strong idea of the screenplay, along with the constant continuity of the same method of animation • Personal benefits in developing the creative team, especially the director and/or the animator.

• Abilities and successful portfolios of the individuals included in the project, and their proved previous experiences, in order to undertake the project. For example a studio: the prior work and success of the studio on prior projects.

• Feasibility of the proposed budget, and realization of the planned production even in postproduction, even in cases when there are proposals for co-financing, the strategy to find other missing tools should be taken into account.

Advice and suggestion for fund raising Be professional – make sure that you application and other added materials are written clearly and without any mistakes. Today, most of the forms are available online and can be downloaded, so there is no reason for grammatical errors or for skipping the last check.

• Before you call your donor to ask questions regarding the application, make sure that you have read the complete guide written by the donors for you.

• Send your application and extra materials in one single package. The application send alone without extra materials is ineffective and unprofitable.

• If you win the required funds in order for your project to come to life, make sure to update your donors regularly. This can be put as a condition by your donor, but even if it is not, it will help you to keep good and trusted connection with them, and to let them know what are you going through with your project.

• For more advice from CCK, check www.qkk-rks.com or contact them directly at this address: Qafa-Galeria Nr.15, 10000 Prishtina.

34

CO-PRODUCTION AND FUNDRAISING OPPORTUNITIES FOR KOSOVAR ANIMATORS MANUAL

Reference and literature http://www.mkrs-ks.org/repository/docs/Ndal_Piraterise.pdf http://www.mkrs-ks.org/repository/docs/ligji-te-drejtat-e-autorit.pdf Screen Australia http://www.screenaustralia.gov.au BBC Filmmaking Guide http://www.bbc.co.uk/filmnetwork/filmmaking British Council Film http://film.britishcouncil.org/ Animation World Network http://www.awn.com/ Qendra kinematografike e Kosovws http://www.qkk-rks.com/ National Film Board of Canada http://onf-nfb.gc.ca/en/home/ Co-Productions: an introduction, Independent Theatre Council (ITC), www.itc-arts.org Co-production and touring, On-the-Move http://on-the-move.org/ Anitmateka International Animated Film Festival http://www.animateka.si/2014/en/ Fest Anča International Animation Festival http://www.festanca.sk/ CHIMNEY’S Top 100 European Film Funds - The Gateway to European Financing 2014

CO-PRODUCTION AND FUNDRAISING OPPORTUNITIES FOR KOSOVAR ANIMATORS MANUAL

35

Supported by “Culture for All” An EU Funded Project managed by the European Union Office in Kosovo implemented by