Երևան. Հայացք ապագայից by Cafesjian Center for the Arts

ºðºì²Ü Ð²Ú²òø ²ä²¶²ÚÆò

§¶³ý¿ë×»³Ý Â³Ý·³ñ³Ý¦ ÑÇÙÝ³¹ñ³Ù ºñ¨³Ý 2012

êáõÛÝ Ï³ï³Éá·Á Ññ³ï³ñ³Ïí»É ¿ §ºñ¨³Ý. Ñ³Û³óù ³å³·³ÛÇó¦ óáõó³Ñ³Ý¹»ëÇ ³éÃÇí: ²ÛÝ Ý»ñ³éáõÙ ¿ ºñ¨³ÝÇ å³ïÙáõÃÛ³Ý Ã³Ý·³ñ³ÝÇó 20-ñ¹ ¹³ñ³ëÏ½µÇ ºñ¨³Ý ù³Õ³ùÁ Ý»ñÏ³Û³óÝáÕ Ñ³Û Ï»ñå³ñí»ëïÇ ÁÝïñ³ÝÇÝ ¨ Éáõë³ÝÏ³ñÝ»ñÇ ß³ñù, áñáÝóáõÙ å³ïÏ»ñí³Í ¿ Å³Ù³Ý³Ï³ÏÇó ºñ¨³ÝÁ: Ð³Ù³¹ñáÕ` ²ëïÕÇÏ Ø³ñ³µÛ³Ý, ³ñí»ëï³µ³Ý Ð³Ýñ³ÛÇÝ Íñ³·ñ»ñÇ ·Íáí ÷áËïÝûñ»Ý, §¶³ý¿ë×»³Ý Â³Ý·³ñ³Ý¦ ÑÇÙÝ³¹ñ³Ù ¶ñùÇ Ï³½ÙáÕ` ²ñÙ»Ý ºë³Û³Ýó, ³ñí»ëï³·ÇïáõÃÛ³Ý Ã»ÏÝ³Íáõ Ð³Ýñ³ÛÇÝ Íñ³·ñ»ñÇ ·Íáí ÷áËïÝûñ»ÝÇ Ñ³Ù³¹ñáÕ-û·Ý³Ï³Ý, §¶³ý¿ë×»³Ý Â³Ý·³ñ³Ý¦ ÑÇÙÝ³¹ñ³Ù Î³ï³Éá·Ç ï»ùëïÇ Ñ»ÕÇÝ³ÏÝ»ñ Ü»ñ³ÍáõÃÛáõÝª ì³Ñ³·Ý Ø³ñ³µÛ³Ý, ·áñÍ³¹Çñ ïÝûñ»ÝÇ Å³Ù³Ý³Ï³íáñ å³ßïáÝ³Ï³ï³ñ §¶³ý¿ë×»³Ý Â³Ý·³ñ³Ý¦ ÑÇÙÝ³¹ñ³Ù ²ñÙÇÝ» ê³ñ·ëÛ³Ý, ïÝûñ»Ý ºñ¨³Ý ù³Õ³ùÇ å³ïÙáõÃÛ³Ý Ã³Ý·³ñ³Ý ²ñí»ëï³µ³Ý³Ï³Ý ï»ùëïÇ Ñ»ÕÇÝ³Ïª ²ëïÕÇÏ Ø³ñ³µÛ³Ý, ³ñí»ëï³µ³Ý, Ñ³Ýñ³ÛÇÝ Íñ³·ñ»ñÇ ·Íáí ÷áËïÝûñ»Ý §¶³ý¿ë×»³Ý Â³Ý·³ñ³Ý¦ ÑÇÙÝ³¹ñ³Ù òáõó³Ñ³Ý¹»ëÇ Ù³ë Ï³½ÙáÕ »ñ¨³ÝÛ³Ý Éáõë³ÝÏ³ñÝ»ñÇ Ñ»ÕÇÝ³Ïª ²ë³ïáõñ ºë³Û³Ýó ²ñí»ëï³ÝÙáõßÝ»ñÇ Éáõë³ÝÏ³ñÇãª ê³ñ·Çë ²¹³ÙÛ³Ý Èáõë³ÝÏ³ñÝ»ñÇ Ñ»ÕÇÝ³Ï³ÛÇÝ Çñ³íáõÝùÁ å³ïÏ³ÝáõÙ ¿ §¶³ý¿ë×»³Ý Â³Ý·³ñ³Ý¦ ÑÇÙÝ³¹ñ³ÙÇÝ: Ò¨³íáñáõÙÁ ¨ ¿ç³¹ñáõÙÁª è»Ý³ï³ ê. © 2012Ã., §¶³ý¿ë×»³Ý Â³Ý·³ñ³Ý¦ ÑÇÙÝ³¹ñ³Ù êáõÛÝ Ññ³ï³ñ³ÏáõÃÛ³Ý áñ¨¿ Ù³ë ãÇ Ï³ñáÕ í»ñ³ñï³¹ñí»É ³é³Ýó §¶³ý¿ë×»³Ý Â³Ý·³ñ³Ý¦ ÑÇÙÝ³¹ñ³ÙÇ Ý³ËÝ³Ï³Ý ·ñ³íáñ ÃáõÛÉïíáõÃÛ³Ý: ISBN 978-9939-9068-2-9

ºðºì²Ü Ð²Ú²òø ²ä²¶²ÚÆò

2012Ã. ÑáÏï»Ùµ»ñÇ 11-ÇÝ µ³óí³Í §ºñ¨³Ý. Ñ³Û³óù ³å³·³ÛÇó¦ óáõó³¹ñáõÃÛ³Ùµ ¶³ý¿ë×»³Ý ³ñí»ëïÇ Ï»ÝïñáÝÁ ß³ñáõÝ³ÏáõÙ ¿ ÙÇçÃ³Ý·³ñ³Ý³ÛÇÝ Ñ³Ù³·áñÍ³ÏóáõÃÛ³Ý Çñ Íñ³·ÇñÁ՝ Ñ³Ù³ ï»Õ óáõó³¹ñáõÃÛáõÝÝ»ñ Ï³½Ù³Ï»ñå»Éáí ùáõÛñ-Ã³Ý·³ñ³ÝÝ»ñÇ Ñ»ï: èáõë³Ï³Ý ³ñí»ëïÇ Ã³Ý·³ ñ³ÝÇ Ñ»ï Ñ³Ù³ï»Õ §¶³ñÝ³Ý³ÛÇÝ ÙáïÇíÝ»ñ¦ óáõó³Ñ³Ý¹»ëÁ ¶³ý¿ë×»³Ý ³ñí»ëïÇ Ï»ÝïñáÝáõÙ ³é³çÇÝÝ ¿ñ ³Ûë Íñ³·ñÇ ßñç³Ý³ÏÝ»ñáõÙ: ºñÏñáñ¹ óáõó³¹ñáõÃÛáõÝÁ Ï³½Ù³Ï»ñåí»ó ºñ¨³ÝÇ å³ï ÙáõÃÛ³Ý Ã³Ý·³ñ³ÝÇ Ñ»ï ¨ ³½¹³ñ³ñ»ó 2012 Ã. ¾ñ»µáõÝÇ-ºñ¨³Ý ïáÝ³Ï³ï³ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ëÏÇ½µÁ: òáõó³¹ñáõÃÛ³ÝÁ Ý»ñÏ³Û³óí³Í »Ý Ñ³Û ³½·Ç Ù»Í³ÝáõÝ ³ñí»ëï³·»ïÝ»ñÇ ·»Õ³ÝÏ³ñã³Ï³Ý ¨ ·ñ³ýÇÏ³Ï³Ý ³ßË³ï³ÝùÝ»ñ՝ ³ÝóÛ³É ¹³ñÇ ³é³çÇ Ï»ëÇ »ñ¨³ÝÛ³Ý Ñ³Ù³ÛÝ³å³ïÏ»ñÝ» ñáí: ØÇ¨ÝáõÛÝ Å³Ù³Ý³Ï ÁÝ¹·ñÏí³Í »Ý Å³Ù³Ý³Ï³ÏÇó ºñ¨³ÝÇ ï³ñµ»ñ Éáõë³ÝÏ³ñÝ»ñ, áñáÝù ËáñÑñ¹³ÝßáõÙ »Ý Ù»ñ ù³Õ³ùÇ ³é³çÁÝÃ³óÁ ¨ ³å³·³ÛÇó Ñ³Û³óù áõÕÕáñ¹áõÙ å³ïÙ³Ï³Ý ºñ¨³ ÝÇÝ: Ð³í³ï³ñÇÙ ÙÝ³Éáí Çñ ³é³ù»ÉáõÃÛ³ÝÁ՝ §Ñ³Ù³ßË³ñÑ³ÛÇÝ ³ñí»ëïÇ É³í³·áõÛÝÁ Ý»ñÏ³Û³óÝ»É Ð³Û³ëï³ÝáõÙ ¨ Ð³Û³ëï³ÝÇ É³í³·áõÛÝÁ Ý»ñÏ³Û³óÝ»É ³ßË³ñÑÇÝ¦, ÝÙ³Ý Ñ³Ù³ï»Õ óáõó³¹ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ï³½Ù³Ï»ñåÙ³Ùµ ¶³ý¿ë×»³Ý ³ñí»ëïÇ Ï»ÝïñáÝÁ Ýå³ï³Ï ¿ Ñ»ï³åÝ¹áõÙ ÙÇç³½·³ ÛÇÝ ã³÷³ÝÇßÝ»ñÇÝ Ñ³Ù³å³ï³ëË³Ý Çñ óáõó³ëñ³ÑÝ»ñáõÙ ³å³Ñáí»Éáõ Ñ³Ù³·áñÍ³ÏÇó Ã³Ý·³ ñ³ÝÝ»ñÇ Ý»ñÏ³ÛáõÃÛáõÝÁ, ¹ñ³Ýáí ÇëÏ Ù»ñ Ñ³ÝñáõÃÛ³ÝÁ ³í»ÉÇ Ù»ñÓ»óÝ»Éáõ Ý»ñÏ³Û³óí³Í ³ñí»ë ïÇÝ ¨ Ð³Û³ëï³ÝÇ Ã³Ý·³ñ³ÝÝ»ñÝ ³í»ÉÇ ×³Ý³ã»ÉÇ ¹³ñÓÝ»Éáõ ÙÇç³½·³ÛÇÝ Ñ³ÝñáõÃÛ³ÝÁ: ìëï³Ñ »Ù, áñ ¶³ý¿ë×»³Ý ³ñí»ëïÇ Ï»ÝïñáÝáõÙ ÝáñáíÇ Ý»ñÏ³Û³óí³Í ºñ¨³ÝÇ å³ïÙáõÃÛ³Ý Ã³Ý·³ñ³ÝÝ ¿É ³í»ÉÇ Ñ³ë³Ý»ÉÇ Ï¹³éÝ³ ³ñí»ëï³ë»ñ Ñ³ë³ñ³ÏáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ՝ ÇÝãå»ë ³Ûë óáõó³¹ñáõÃÛ³Ý ÁÝÃ³óùáõÙ, ³ÛÝå»ë ¿Éª Íñ³·ñÇ ³í³ñïÇó Ñ»ïá: 5

ÆÙ ËáñÇÝ »ñ³Ëï³·ÇïáõÃÛáõÝÝ »Ù Ñ³ÛïÝáõÙ µáÉáñ ³ÛÝ ³ÝÓ³Ýó, áõÙ ÝíÇñáõÙÇ ¨ ³ÝÙÝ³óáñ¹ ç³Ýù»ñÇ ßÝáñÑÇí Çñ³Ï³ÝáõÃÛáõÝ ¹³ñÓ³í §ºñ¨³Ý. Ñ³Û³óù ³å³·³ÛÇó¦ óáõó³¹ñáõÃÛ³Ý µ³óáõÙÁ ¶ ³ý¿ë×»³Ý ³ñí»ëïÇ Ï»ÝïñáÝáõÙ: Ø»Ýù »ñ³Ëï³å³ñï »Ýù å³ñáÝ æ»ñ³ñ¹ È. ¶³ý¿ë×»³ÝÇÝ` ¶³ý¿ë×»³Ý ³ñí»ëïÇ Ï»ÝïñáÝÇ ÑÇÙÝ³¹ñÇÝ, áõÙ ï»ëÉ³Ï³ÝÁ ¨ ³Ýë³ÑÙ³Ý á·»ßÝãáõÙÁ ¹³ñÓ»É ¿ ³é³çÝáñ¹áÕ ÉáõÛë µ³½Ù³ÃÇí Ù³ñ¹ Ï³Ýó Ñ³Ù³ñ Ã»° Ð³Û³ëï³ÝáõÙ, ¨ Ã»° ê÷ÛáõéùáõÙ: òáõó³Ñ³Ý¹»ëÇ Ï³Û³óÙ³ÝÁ Ýå³ëï»Éáõ Ñ³Ù³ñ ÇÙ ËáñÇÝ »ñ³Ëï³·ÇïáõÃÛáõÝÝ »Ù Ñ³ÛïÝáõÙ ºñ¨³ÝÇ ù³Õ³ù³å»ï å³ñáÝ î³ñáÝ Ø³ñ·³ñÛ³ÝÇÝ: ÞÝáñÑ³íáñáõÙ ¨ ëñï³Ýó ßÝáñÑ³Ï³ÉáõÃÛáõÝ »Ù Ñ³ÛïÝáõÙ ºñ¨³ÝÇ å³ïÙáõÃÛ³Ý Ã³Ý·³ñ³ÝÇ ïÝû ñ»Ý ïÇÏÇÝ ²ñÙÇÝ» ê ³ñ·ëÛ³ÝÇÝ ¨ Çñ ³ÝÓÝ³Ï³½ÙÇÝ՝ ³ñ¹ÛáõÝ³í»ï Ñ³Ù³·áñÍ³ÏóáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ: ÞÝáñÑ³Ï³ÉáõÃÛáõÝ »Ù Ñ³ÛïÝáõÙ Ý³¨ Éáõë³ÝÏ³ñÇã ²ë³ïáõñ ºë³Û³ÝóÇÝ, áõÙ Ñ»ÕÇÝ³Ï³Í ³ßË³ ï³ÝùÝ»ñÁ, óáõó³¹ñáõÃÛ³Ý Ù³ë Ï³½Ù»Éáí, Ý»ñÏ³Û³óÝáõÙ »Ý Å³Ù³Ý³Ï³ÏÇó ºñ¨³ÝÁ: Èáõë³ÝÏ³ñÝ»ñÁ ·»Õ»óÇÏ µ³óÇÏÝ»ñÇ ï»ëùáí ÁÝ¹·ñÏí³Í »Ý Ï³ï³Éá·ÇÝ ÏÇó Íñ³ñáõÙ: ÞÝáñÑ³Ï³ÉáõÃÛáõÝ »Ù Ñ³ÛïÝáõÙ Ý³¨ ¶³ý¿ë×»³Ý ³ñí»ëïÇ Ï»ÝïñáÝÇ áÕç ³ÝÓÝ³Ï³½ÙÇÝ՝ ¶³ý¿ë ×»³Ý Å³é³Ý·áõÃÛ³ÝÁ ³ÝÙÝ³óáñ¹ ÝíÇñí³ÍáõÃÛ³Ý ¨ óáõó³Ñ³Ý¹»ëÝ Çñ³Ï³Ý³óÝ»Éáõ Ñ³Ù³ñ: Ð³Ùá½í³Í »Ù, áñ §ºñ¨³Ý. Ñ³Û³óù ³å³·³ÛÇó¦ óáõó³¹ñáõÃÛáõÝÁ Ò»½ Ïå³ñ·¨Ç ³ÝÙáé³Ý³ÉÇ å³Ñ»ñ ¨ ÑÝ³ñ³íáñáõÃÛáõÝ Ïï³ ÝáñáíÇ ·Ý³Ñ³ï»Éáõ Ù»ñ ëÇñ»ÉÇ Ù³Ûñ³ù³Õ³ùÝ Çñ áã ß³ï Ñ»é³íáñ ³ÝóÛ³Éáí ¨ Ý»ñÏ³Ûáí, ÙÇ¨ÝáõÛÝ Å³Ù³Ù³Ý³Ï Ýáñ ÉÇóù»ñ, ÑáõÛë ¨ Ñ³í³ï ÏÑ³Õáñ¹Ç Çñ ËáëïáõÙÝ³ ÉÇó ³å³·³ÛÇ Ñ³Ý¹»å:

ì³Ñ³·Ý Ø³ñ³µÛ³Ý ¶áñÍ³¹Çñ ïÝûñ»ÝÇ å³ßïáÝ³Ï³ï³ñ, §¶³ý¿ë×»³Ý Â³Ý·³ñ³Ý¦ ÑÇÙÝ³¹ñ³Ù 6

Երևանը ոգեշնչման աղբյուր է եղել անցյալի ու ներկայի շատ ստեղծագործողների համար: 2794ամյա մայրաքաղաքի մասին գրվել են հարյուրից ավելի երգեր ու բանաստեղծություններ, կտավին են հանձնվել բազմաթիվ գեղանկարչական աշխատանքներ: Դրանցում յուրաքանչյուր հեղինակ իր սրտի խոսքն է ուղել միշտ հին ու նոր այս քաղաքին: Երևան քաղաքի պատմության թանգարանում այսօր պահպանվում են ավելի քան 150 գեղանկար չական ու գրաֆիկական աշխատանքներ, որտեղ պատկերված է Երևանը` իր նեղ ու փոքրիկ փողոց ներով, բակերով, այգիներով: Դիտելով այդ ստեղծագործությունները՝ մտովի ճանապարհորդություն ես կատարում դեպի 20-րդ դարի սկզբների Երևան, կանգ առնում հյուրընկալ բակերում, արևի տապից շունչ առնում դարավոր ծառերի ստվերում ու զովանում` խմելով սառնորակ ցայտաղբյուրների ջուրը, հիանում ծաղկած դեղձե նիներով ու խնձորենիներով, շնչում փշատենիների բույրը: Այդ ստեղծագործություններն այսօր ներկայացնում են ոչ միայն գեղարվեստական, այլև պատմա կան արժեք, որովհետև այնտեղ պատկերված քաղաքն այլևս պատմություն է: Շնորհիվ Մ. Սարյանի, Փ. Թերլեմեզյանի, Հ. Կոջոյանի, Ս. Առաքելյանի ու այլ հանրահայտ գեղանկարիչների, մեր սերունդը ճշգրիտ պատկերացում է ստանում այն Երևանի մասին, որի ժամանակակիցը չի եղել: Այդ ժամանակաշրջանի Երևանն է ներկայացված Երևան քաղաքի պատմության թանգարանի և Գաֆէսճեան արվեստի կենտրոնի համատեղ ցուցադրությունում` §Երևան. հայացք ապագայից¦, որը նվիրվում է մեր մայրաքաղաքի հիմնադրման 2794-ամյակին: Արմինե Սարգսյան Երևան քաղաքի պատմության թանգարանի տնօրեն 7

ºðºì²Ü. Ñ³Û³óù ³å³·³ÛÇó §ºðºì²Ü. Ñ³Û³óù ³å³·³ÛÇó¦ óáõó³¹ñáõÃÛáõÝÁ ¶³ý¿ë×»³Ý ³ñí»ëïÇ Ï»ÝïñáÝÇ ÏáÕÙÇó Çñ³ Ï³Ý³óíáÕ ÙÇçÃ³Ý·³ñ³Ý³ÛÇÝ Ñ³Ù³·áñÍ³ÏóáõÃÛ³Ý »ñÏñáñ¹ Ý³Ë³Ó»éÝáõÃÛáõÝÝ ¿, áñÁ Ï³½Ù³ Ï»ñåí»É ¿ ºñ¨³Ý ù³Õ³ùÇ å³ïÙáõÃÛ³Ý Ã³Ý·³ñ³ÝÇ Ñ»ï Ñ³Ù³ï»Õ: òáõó³¹ñáõÃÛáõÝÁ, áñÁ Ýß³ Ý³íáñáõÙ ¿ Ð³Û³ëï³ÝÇ 12-ñ¹ Ù³Ûñ³ù³Õ³ùÇ՝ ºñ¨³ÝÇ 2794-³ÙÛ³ÏÁ, ÁÝ¹·ñÏáõÙ ¿ ºñ¨³Ý ù³Õ³ùÇ å³ïÙáõÃÛ³Ý Ã³Ý·³ñ³ÝÇ ýáÝ¹»ñáõÙ å³ÑíáÕ Ñ³Û ³Ýí³ÝÇ ÝÏ³ñÇãÝ»ñÇ 23 ·»Õ³ÝÏ³ñã³Ï³Ý ¨ 13 ·ñ³ýÇÏ³Ï³Ý ³ßË³ï³ÝùÝ»ñ, áñáÝù å³ïÏ»ñáõÙ »Ý 20-ñ¹ ¹³ñÇ ³é³çÇÝ Ï»ëÇ ºñ¨³ÝÁ, ÇÝãå»ë Ý³¨ Å³Ù³Ý³Ï³ÏÇó ºñ¨³ÝÁ Ý»ñÏ³Û³óÝáÕ 14 Éáõë³ÝÏ³ñª ³ñí³Í ²ë³ïáõñ ºë³Û³ÝóÇ ÏáÕÙÇó: Þáõñç »ñ»ùÑ³½³ñ³ÙÛ³ å³ïÙáõÃÛáõÝ áõÝ»óáÕ ù³Õ³ùÇ Ñ³Ù³ñ ßñç³¹³ñÓ³ÛÇÝ ¿ñ ËáñÑñ¹³ÛÇÝ Ï³ñ·»ñÇ Ñ³ëï³ïáõÙÁ Ð ³Û³ëï³ÝáõÙ: ºñ¨³ÝÁ ¹³éÝáõÙ ¿ Ñ³Û ÅáÕáíñ¹Ç áã ÙÇ³ÛÝ ïÝï»ë³Ï³Ýù³Õ³ù³Ï³Ý, ³ÛÉ¨` Ùß³ÏáõÃ³ÛÇÝ áëï³ÝÁ՝ Çñ Ñ³ñÏÇ ï³Ï ÙÇ³íáñ»Éáí ÇÝãå»ë ³ñ¹»Ý Ñ³ÛïÝÇ í³ñ å»ïÝ»ñÇ, ³ÛÝå»ë ¿É` »ñÇï³ë³ñ¹ ³ñí»ëï³·»ïÝ»ñÇ: Ø³ñïÇñáë ê³ñÛ³ÝÇ, ö³Ýáë Â»ñÉ»Ù»½ Û³ÝÇ, ê»¹ñ³Ï ²é³ù»ÉÛ³ÝÇ, ¶³µñÇ»É ¶ÛáõñçÛ³ÝÇ, ì³Ññ³Ù ¶³Ûý»×Û³ÝÇ, Ð³Ïáµ ÎáçáÛ³ÝÇ ¨ ³ÛÉáó ëï»ÕÍ³·áñÍ³Ï³Ý ¨ Ùß³ÏáõÃ³ÛÇÝ ·áñÍáõÝ»áõÃÛáõÝÁ Ýáñ áõÕÇÝ»ñ ¿ Ñ³ñÃáõÙ Ñ³Û Ùß³ÏáõÛÃÇ ½³ñ·³ó Ù³Ý Ñ³Ù³ñ: ºí ãÝ³Û³Í ïÇñáÕ ·³Õ³÷³ñ³Ï³Ý ×ÝßáõÙÝ»ñÇÝ ¨ ³ñï³Ñ³Ûïã³Ï³Ý É»½íÇ ë³ÑÙ³ Ý³÷³ÏáõÙÝ»ñÇÝ՝ ³½·³ÛÇÝ ³ñí»ëïÁ Ýáñ µ³ñÓáõÝùÝ»ñ ¿ Ýí³×áõÙ Ñ³Û Ùß³ÏáõÛÃÇ ÝíÇñÛ³ÉÝ»ñÇ ßÝáñ ÑÇí, áíù»ñ Çñ»Ýó ëï»ÕÍ³·áñÍáõÃÛáõÝÝ»ñáõÙ µ³½ÙÇóë Ñ³í»ñÅ³óÝáõÙ »Ý ²ñ³ñ³ïÇ Ñ³Û³óùÇ Ý»ñùá ½³ñÃáÝù ³åñáÕ ù³Õ³ù³Ù³ÛñÁ: ¸»é¨ë 1937Ã. Ø. ê ³ñÛ³ÝÇ, ö. Â»ñÉ»Ù»½Û³ÝÇ, ê. ²é³ù»ÉÛ³ÝÇ, ¶. ¶ÛáõñçÛ³ÝÇ ³ÝÙÇç³Ï³Ý Ý³Ë³Ó»éÝáõÃÛ³Ùµ Ï³½Ù³Ï»ñåíáõÙ ¿ ºñ¨³ÝÇÝ ÝíÇñí³Í óáõó³Ñ³Ý¹»ë: 8

§ºðºì²Ü. Ñ³Û³óù ³å³·³ÛÇó¦ óáõó³¹ñáõÃÛáõÝÁ, ß³ñáõÝ³Ï»Éáí Ñ³Û Ùß³ÏáõÛÃÇ »ñ³Ëï³íáñÝ» ñÇ Ý³Ë³Ó»éÝáõÃÛáõÝÁ, ÝáñáíÇ ¿ Ù³ïáõóáõÙ ºñ¨³ÝÇÝ ÝíÇñí³Í ëï»ÕÍ³·áñÍáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÁÝïñ³ÝÇÝ, í»ñ³ñÅ¨áñáõÙ ¹ñ³Ýó ·»Õ³ñí»ëï³Ï³Ý ¨ å³ïÙ³Ï³Ý ¹»ñÁ: §¶³ñáõÝÁ ºñ¨³ÝáõÙ¦, §²ßáõÝÁ ºñ¨³ ÝáõÙ¦, §´³Ï ºñ¨³ÝáõÙ¦, §Òáñ³·ÛáõÕ¦, §Î³éáõó³å³ïíáÕ ºñ¨³Ý¦, §ÐÇÝ ºñ¨³Ý¦, §öáÕáó ºñ¨³ ÝáõÙ¦ ¨ ù³Õ³ùÇ ³ÛÉ ï»ë³ñ³ÝÝ»ñ »Ý µÛáõñ»Õ³ó³Í Ø. ê³ñÛ³ÝÇ, ö. Â»ñÉ»Ù»½Û³ÝÇ, ê. ²é³ù»ÉÛ³ÝÇ, ¶. ¶ÛáõñçÛ³ÝÇ, ì. ¶³Ûý»×Û³ÝÇ, î. î»ñ-ì³ñ¹³ÝÛ³ÝÇ, Ê. ºë³Û³ÝÇ, ². Ø³Ù³ç³ÝÛ³ÝÇ, Ð. Î áçáÛ³ÝÇ, ê. Â³ñÛ³ÝÇ ¨ óáõó³¹ñí³Í ÙÛáõë Ñ»ÕÇÝ³ÏÝ»ñÇ ³ßË³ï³ÝùÝ»ñáõÙ: Ð³Û Ù»Í³ÝáõÝ ÝÏ³ñÇãÝ»ñÇ ÏáÕ ÙÇó íñÓÝ³Í ëï»ÕÍ³·áñÍáõÃÛáõÝÝ»ñÁ 20-ñ¹ ¹³ñÇ ëÏ½µÝ»ñÇ ºñ¨³ÝÇ Ûáõñ³ï»ë³Ï ·»Õ³ñí»ëï³Ï³Ý í³í»ñ³·ñ»ñÝ »Ý, áñáÝóáõÙ ÑÝ³Ù»ÝÇ ù³Õ³ùÁ 21-ñ¹ ¹ ³ñÇ »ñ¨³Ýóáõ ³éç¨ í»ñ ¿ ËáÛ³ÝáõÙ Çñ Ï³í³ ß»Ý ïÝ»ñáí, ·áÕïñÇÏ µ³Ï»ñáí ¨ Ã³Õ»ñáí, ³ßÝ³Ý³ÛÇÝ ¨ ·³ñÝ³Ý³ÛÇÝ Ñ³Ù³ÛÝ³å³ïÏ»ñÝ»ñáí: ä³ïÙ³Ï³Ý ù³Õ³ùÁ Ñ³í»ñÅ³óÝáÕ ÓáÝ»ñ·-µÝ³ÝÏ³ñÝ»ñÇÝ Ýáñ »ñ³Ý· ¨ µÝáõÃ³·Çñ ¿ Ñ³Õáñ ¹áõÙ óáõó³¹ñáõÃÛáõÝáõÙ ÁÝ¹·ñÏí³Í Å³Ù³Ý³Ï³ÏÇó ºñ¨³ÝÁ å³ïÏ»ñáÕ Éáõë³ÝÏ³ñÝ»ñÇ ÁÝïñ³ÝÇÝ: ºñ¨³ÝÇ ³Ûó»ù³ñïÁ ¹³ñÓ³Í ¨ ³å³·³ÛÇ ù³Õ³ùÁ ËáñÑñ¹³ÝßáÕ ×³ñï³ñ³å»ï³Ï³Ý Ñáõß³ñÓ³Ý Ý»ñÇ, Ùß³ÏáõÃ³ÛÇÝ Ï³éáõÛóÝ»ñÇ ¨ ï»Õ³í³Ûñ»ñÇ Éáõë³ÝÏ³ñÝ»ñÁ ³ñï³óáÉáõÙ »Ý ÑÝ³Ù»ÝÇ ù³Õ³ùÇ ÃéÇãùÁ, ÇëÏ Éáõë³ÝÏ³ñÝ»ñÇó Ååï³óáÕ ³ãù»ñÁ ×³é³·áõÙ »Ý ³å³·³ÛÇ ÉáõÛëÁ ¨ Ñ³½³ñ³ÙÛ³ÏÝ»ñÇ áõÅáí íëï³Ñ Ñ³Û³óù Ó·áõÙ ¹»åÇ ·³ÉÇùÁ: §ºðºì²Ü. Ñ³Û³óù ³å³·³ÛÇó¦ óáõó³¹ñáõÃÛáõÝÁ Ù»Ï¹³ñÛ³ ¿ùëÏáõñë ¿ å³ïÙ³Ï³Ý ù³Õ³ùÇó ¹»åÇ ³å³·³ÛÇ ºñ¨³Ý, áñÇ ÁÝÃ³óùáõÙ 2794-³ÙÛ³ ù³Õ³ùÁ ¹ÇïáÕÇÝ ¿ Ý»ñÏ³Û³ÝáõÙ Ñ³í»ñÅ³ó³Í Å³Ù³Ý³ÏÝ»ñÇ Ë³ãáõÕÇÝ»ñáõÙ: ²ëïÕÇÏ Ø³ñ³µÛ³Ý, ³ñí»ëï³µ³Ý Ð³Ýñ³ÛÇÝ Íñ³·ñ»ñÇ ·Íáí ÷áËïÝûñ»Ý, §¶³ý¿ë×»³Ý Â³Ý·³ñ³Ý¦ ÑÇÙÝ³¹ñ³Ù 9

òáõó³Ñ³Ý¹»ëáõÙ Ý»ñÏ³Û³óí³Í ³ßË³ï³ÝùÝ»ñ

Ø³ñïÇñáë ê³ñÛ³Ý (1880-1972) ¶³ñáõÝÁ ºñ¨³ÝáõÙ, 1928

Îï³í, ÛáõÕ³Ý»ñÏ 66 x 70 ëÙ

Ø³ñïÇñáë ê³ñÛ³Ý (1880-1972) ºñ¨³ÝÝ ³ÝÓñ¨Çó Ñ»ïá, 1942

Îï³í, ÛáõÕ³Ý»ñÏ 81 x 116 ëÙ

ö³Ýáë Â»ñÉ»Ù»½ Û³Ý (1865-1941) ²ßáõÝÁ ºñ¨³ÝáõÙ, 1935

êïí³ñ³ÃáõÕÃ, ÛáõÕ³Ý»ñÏ 60 x 80 ëÙ

ö³Ýáë Â»ñÉ»Ù»½ Û³Ý (1865-1941) ¶³ñáõÝÁ ºñ¨³ÝáõÙ, 1936

Îï³í, ÛáõÕ³Ý»ñÏ 65 x 80 ëÙ

ö³Ýáë Â»ñÉ»Ù»½ Û³Ý (1865-1941) ¶³ñáõÝÁ ºñ¨³ÝáõÙ, 1937

Îï³í, ÛáõÕ³Ý»ñÏ 43 x 56 ëÙ

¶³µñÇ»É ¶ÛáõñçÛ³Ý (1892-1987) öáÕáó ºñ¨³ÝáõÙ, 1923

Îï³í, ÛáõÕ³Ý»ñÏ 54 x 67 ëÙ

¶³µñÇ»É ¶ÛáõñçÛ³Ý (1892-1987) î»ë³ñ³Ý ÑÇÝ ºñ¨³ÝÇó, 1925

Îï³í, ÛáõÕ³Ý»ñÏ 44 x 68 ëÙ

¶³µñÇ»É ¶ÛáõñçÛ³Ý (1892-1987) ÎáÝ¹ (Â³÷³µ³ß), 1924

Îï³í, ÛáõÕ³Ý»ñÏ 40 x 49,5 ëÙ

ê»¹ñ³Ï ²é³ù»ÉÛ³Ý (1884-1942) ´³Ï ºñ¨³ÝáõÙ, 1922

Îï³í, ÛáõÕ³Ý»ñÏ 25 x 31 ëÙ

ê»¹ñ³Ï ²é³ù»ÉÛ³Ý (1884-1942) ÊáñáõÝ ´áõÉ³Õ, 1925

Îï³í, ÛáõÕ³Ý»ñÏ 39 x 59 ëÙ

ê»¹ñ³Ï ²é³ù»ÉÛ³Ý (1884-1942) Òáñ³·ÛáõÕ, 1922

êïí³ñ³ÃáõÕÃ, ÛáõÕ³Ý»ñÏ 30 x 22 ëÙ

ê»¹ñ³Ï ²é³ù»ÉÛ³Ý (1884-1942) î»ë³ñ³Ý ÎáÝ¹Çó, 1926

êïí³ñ³ÃáõÕÃ, ÛáõÕ³Ý»ñÏ 22 x 29 ëÙ

ì³Ññ³Ù ¶³Ûý»×Û³Ý (1879-1960) ´³Ï ºñ¨³ÝáõÙ, 1920-³Ï³Ý ÃÃ.

Îï³í, ÛáõÕ³Ý»ñÏ 50 x 60 ëÙ

ì³Ññ³Ù ¶³Ûý»×Û³Ý (1879-1960) î»ë³ñ³Ý ÑÇÝ ºñ¨³ÝÇó, 1927

Îï³í, ÛáõÕ³Ý»ñÏ 34 x 52 ëÙ

î³ñ³·ñáë (î³ñ³·ñáë î»ñ-ì³ñ¹³ÝÛ³Ý) (1878-1953) ¶³ñáõÝÁ ºñ¨³ÝáõÙ, 1927

Îï³í, ÛáõÕ³Ý»ñÏ 33 x 103 ëÙ

î³ñ³·ñáë (î³ñ³·ñáë î»ñ-ì³ñ¹³ÝÛ³Ý) (1878-1953) ²ßáõÝÁ ºñ¨³ÝáõÙ, 1935

Îï³í, ÛáõÕ³Ý»ñÏ 36 x 110 ëÙ

È¨áÝ îáÝ³Ï³ÝÛ³Ý (1908-1943) Î³éáõó³å³ïíáÕ ºñ¨³Ý, 1935

Îï³í, ÛáõÕ³Ý»ñÏ 75 x 95 ëÙ

Ê³ã³ïáõñ ºë³Û³Ý (1909-1977) ´³Ï ºñ¨³ÝáõÙ, 1940-³Ï³Ý ÃÃ.

êïí³ñ³ÃáõÕÃ, ÛáõÕ³Ý»ñÏ 17 x 22 ëÙ

Ê³ã³ïáõñ ºë³Û³Ý (1909-1977) ÐÇÝ ºñ¨³Ý, 1940-³Ï³Ý ÃÃ.

êïí³ñ³ÃáõÕÃ, ÛáõÕ³Ý»ñÏ 16 x 20 ëÙ

êï»÷³Ý ²Õ³ç³ÝÛ³Ý (1863-1940) ÒÙ»éÁ ºñ¨³ÝáõÙ, 1930-³Ï³Ý ÃÃ.

Îï³í, ÛáõÕ³Ý»ñÏ 45 x 55 ëÙ

êï»÷³Ý Â³ñÛ³Ý (1899-1954) öáÕáó ÑÇÝ ºñ¨³ÝáõÙ, 1940-³Ï³Ý ÃÃ.

Îï³í, ÛáõÕ³Ý»ñÏ 35 x 45ëÙ

ä³ñë³Ù êÇÙáÝÛ³Ý (1911-1985) ÐÇÝ ºñ¨³Ý

Îï³í, ÛáõÕ³Ý»ñÏ 41 x 54 ëÙ

¶áõñáë (¶áõñ·»Ý ä³ñáÝÛ³Ý-Ðáíë»÷Û³Ý) (1905-1981) î»ë³ñ³Ý ÎáÝ¹Ç Ù½ÏÇÃÇó, 1937

êïí³ñ³ÃáõÕÃ, ÛáõÕ³Ý»ñÏ 35 x 51 ëÙ

²ßáï Ø³Ù³ç³ÝÛ³Ý (1908-1994) ÐÇÝ ºñ¨³Ý, 1949

úýáñï 20 x 28 ëÙ

²ßáï Ø³Ù³ç³ÝÛ³Ý (1908-1994) ÐÇÝ ºñ¨³Ý. ¶»ï³éÇ ³÷ÇÝ, 1945

ÈÇÝá÷áñ³·ñáõÃÛáõÝ 25 x 20 ëÙ

²ßáï Ø³Ù³ç³ÝÛ³Ý (1908-1994) ºñ¨³Ý. ýÇÉÑ³ñÙáÝÇ³ÛÇ ß»ÝùÁ, 1945

ÈÇÝá÷áñ³·ñáõÃÛáõÝ 20 x 17 ëÙ

²ßáï Ø³Ù³ç³ÝÛ³Ý (1908-1994) ºñ¨³ÝÇ ÑÇÝ Ï³ÙáõñçÁ ¨ ²ñ³ñ³ï ïñ»ëïÁ, 1945

úýáñï 22 x 29,5 ëÙ

¶³µñÇ»É ¶ÛáõñçÛ³Ý (1892-1987) æñ³Õ³óÝ»ñ Ðñ³½¹³ÝÇ ³÷ÇÝ, 1923

ÂáõÕÃ, Ù³ïÇï 24 x 31 ëÙ

¶³µñÇ»É ¶ÛáõñçÛ³Ý (1892-1987) ºñ¨³ÝÛ³Ý ÙáïÇí, 1923

ÂáõÕÃ, Ù³ïÇï 23 x 17 ëÙ

¶¨áñ· Ðáíë»÷Û³Ý (1880-1937) Ðñ³½¹³ÝÇ ³ç ³÷Á, 1925

Ê³éÁ ï»ËÝÇÏ³ 24 x 46 ëÙ

¶¨áñ· Ðáíë»÷Û³Ý (1880-1937) îÝ»ñ ÑÇ¹ñáßÇÝÇ ×³Ý³å³ñÑÇÝ, 1934

Ê³éÁ ï»ËÝÇÏ³ 29 x 48 ëÙ

Ð³Ïáµ ÎáçáÛ³Ý (1883-1959) Òáñ³·ÛáõÕ, 1929

ö³Ûï³÷áñ³·ñáõÃÛáõÝ 17,5 x 20,5 ëÙ

î³ñ³·ñáë (î³ñ³·ñáë î»ñ-ì³ñ¹³ÝÛ³Ý) (1878-1953) ÜáñùÇ ÑÇÝ Ï³ÙáõñçÁ, 1928

ÂáõÕÃ, Ù³ïÇï 26 x 35 ëÙ

²ñ³ñ³ï Ô³ñÇµÛ³Ý (1903-1952) È»ÝÇÝÇ Ññ³å³ñ³ÏÇ çñ³í³½³ÝÇ Ï³éáõóáõÙÁ, 1950

ÂáõÕÃ, Ù³ïÇï 36 x 54 ëÙ

²ñ³ñ³ï Ô³ñÇµÛ³Ý (1903-1952) ÎáÝ¹. ê³Û³Ã-Üáí³ÛÇ ÷áÕáó, 1935

ÂáõÕÃ, Ù³ïÇï 25 x 37 ëÙ

²ñ³ñ³ï Ô³ñÇµÛ³Ý (1903-1952) Þ³ñÇ³ÃëÏ³Û³ ÷áÕáóÁ, 1935

ÂáõÕÃ, çñ³Ý»ñÏ 22 x 30 ëÙ

²Õ³ç³ÝÛ³Ý êï»÷³Ý (1863-1940) ÒÙ»éÁ ºñ¨³ÝáõÙ, 1930-³Ï³Ý ÃÃ., Ïï³í, ÛáõÕ³Ý»ñÏ, 45x55ëÙ ²é³ù»ÉÛ³Ý ê»¹ñ³Ï (1884-1942) ´³Ï ºñ¨³ÝáõÙ, 1922, Ïï³í, ÛáõÕ³Ý»ñÏ, 25x31ëÙ Òáñ³·ÛáõÕ, 1922, ëïí³ñ³ÃáõÕÃ, ÛáõÕ³Ý»ñÏ, 30x22ëÙ ÊáñáõÝ ´áõÉ³Õ, 1925, Ïï³í, ÛáõÕ³Ý»ñÏ, 39x59ëÙ î»ë³ñ³Ý ÎáÝ¹Çó, 1926, ëïí³ñ³ÃáõÕÃ, ÛáõÕ³Ý»ñÏ, 22x29ëÙ ¶³Ûý»×Û³Ý ì³Ññ³Ù (1879-1960) ´³Ï ºñ¨³ÝáõÙ, 1920-³Ï³Ý ÃÃ., Ïï³í, ÛáõÕ³Ý»ñÏ, 50x60ëÙ î»ë³ñ³Ý ÑÇÝ ºñ¨³ÝÇó, 1927, Ïï³í, ÛáõÕ³Ý»ñÏ, 34x52ëÙ ¶ÛáõñçÛ³Ý ¶³µñÇ»É (1892-1987) öáÕáó ºñ¨³ÝáõÙ, 1923, Ïï³í, ÛáõÕ³Ý»ñÏ, 54x67ëÙ ÎáÝ¹ (Â³÷³µ³ß), 1924, Ïï³í, ÛáõÕ³Ý»ñÏ, 40x49,5ëÙ î»ë³ñ³Ý ÑÇÝ ºñ¨³ÝÇó, 1925, Ïï³í, ÛáõÕ³Ý»ñÏ, 44x68ëÙ æñ³Õ³óÝ»ñ Ðñ³½¹³ÝÇ ³÷ÇÝ, 1923, ÃáõÕÃ, Ù³ïÇï, 24x31ëÙ ºñ¨³ÝÛ³Ý ÙáïÇí, 1923, ÃáõÕÃ, Ù³ïÇï, 23x17ëÙ ¶áõñáë (¶áõñ·»Ý ä³ñáÝÛ³Ý-Ðáíë»÷Û³Ý) (1905-1981) î»ë³ñ³Ý ÎáÝ¹Ç Ù½ÏÇÃÇó, 1937, ëïí³ñ³ÃáõÕÃ, ÛáõÕ³Ý»ñÏ, 35x51ëÙ 46

ºë³Û³Ý Ê³ã³ïáõñ (1909-1977) ´³Ï ºñ¨³ÝáõÙ, 1940-³Ï³Ý ÃÃ., ëïí³ñ³ÃáõÕÃ, ÛáõÕ³Ý»ñÏ, 17x22ëÙ ÐÇÝ ºñ¨³Ý, 1940-³Ï³Ý ÃÃ., ëïí³ñ³ÃáõÕÃ, ÛáõÕ³Ý»ñÏ, 16x20ëÙ Â³ñÛ³Ý êï»÷³Ý (1899-1954) öáÕáó ÑÇÝ ºñ¨³ÝáõÙ, 1940-³Ï³Ý ÃÃ., Ïï³í, ÛáõÕ³Ý»ñÏ, 35x45ëÙ Â»ñÉ»Ù»½ Û³Ý ö³Ýáë (1865-1941) ²ßáõÝÁ ºñ¨³ÝáõÙ, 1935, ëïí³ñ³ÃáõÕÃ, ÛáõÕ³Ý»ñÏ, 60x80ëÙ ¶³ñáõÝÁ ºñ¨³ÝáõÙ, 1936, Ïï³í, ÛáõÕ³Ý»ñÏ, 65x80ëÙ ¶³ñáõÝÁ ºñ¨³ÝáõÙ, 1937, Ïï³í, ÛáõÕ³Ý»ñÏ, 43x56ëÙ ÎáçáÛ³Ý Ð³Ïáµ (1883-1959) Òáñ³·ÛáõÕ, 1929, ÷³Ûï³÷áñ³·ñáõÃÛáõÝ, 17,5x20,5ëÙ Ðáíë»÷Û³Ý ¶¨áñ· (1880-1937) Ðñ³½¹³ÝÇ ³ç ³÷Á, 1925, Ë³éÁ ï»ËÝÇÏ³, 24x46ëÙ îÝ»ñ ÑÇ¹ñáßÇÝÇ ×³Ý³å³ñÑÇÝ, 1934, Ë³éÁ ï»ËÝÇÏ³, 29x48ëÙ Ô³ñÇµÛ³Ý ²ñ³ñ³ï (1903-1952) ÎáÝ¹. ê³Û³Ã-Üáí³ÛÇ ÷áÕáó, 1935, ÃáõÕÃ, Ù³ïÇï, 25x37ëÙ Þ³ñÇ³ÃëÏ³Û³ ÷áÕáóÁ, 1935, ÃáõÕÃ, çñ³Ý»ñÏ, 22x30ëÙ 47

È»ÝÇÝÇ Ññ³å³ñ³ÏÇ çñ³í³½³ÝÇ Ï³éáõóáõÙÁ, 1950, ÃáõÕÃ, Ù³ïÇï, 36x54ëÙ Ø³Ù³ç³ÝÛ³Ý ²ßáï (1908-1994) ÐÇÝ ºñ¨³Ý. ¶»ï³éÇ ³÷ÇÝ, 1945, լÇÝá÷áñ³·ñáõÃÛáõÝ, 25x20ëÙ ºñ¨³Ý. ýÇÉÑ³ñÙáÝÇ³ÛÇ ß»ÝùÁ, 1945, լÇÝá÷áñ³·ñáõÃÛáõÝ, 20x17ëÙ ºñ¨³ÝÇ ÑÇÝ Ï³ÙáõñçÁ ¨ ²ñ³ñ³ï ïñ»ëïÁ, 1945, օýáñï, 22x29,5ëÙ ÐÇÝ ºñ¨³Ý, 1949, օýáñï, 20x28ëÙ ê³ñÛ³Ý Ø³ñïÇñáë (1880-1972) ¶³ñáõÝÁ ºñ¨³ÝáõÙ, 1928, Ïï³í, ÛáõÕ³Ý»ñÏ, 66x70ëÙ ºñ¨³ÝÝ ³ÝÓñ¨Çó Ñ»ïá, 1942, Ïï³í, ÛáõÕ³Ý»ñÏ, 81x116ëÙ êÇÙáÝÛ³Ý ä³ñë³Ù (1911-1985) ÐÇÝ ºñ¨³Ý, Ïï³í, ÛáõÕ³Ý»ñÏ, 41x54ëÙ î³ñ³·ñáë (î³ñ³·ñáë î»ñ-ì³ñ¹³ÝÛ³Ý) (1878-1953) ÜáñùÇ ÑÇÝ Ï³ÙáõñçÁ, 1928, ÃáõÕÃ, Ù³ïÇï, 26x35ëÙ ¶³ñáõÝÁ ºñ¨³ÝáõÙ, 1927, Ïï³í, ÛáõÕ³Ý»ñÏ, 33x103ëÙ ²ßáõÝÁ ºñ¨³ÝáõÙ, 1935, Ïï³í, ÛáõÕ³Ý»ñÏ, 36x110ëÙ îáÝ³Ï³ÝÛ³Ý È¨áÝ (1908-1943) Î³éáõó³å³ïíáÕ ºñ¨³Ý, 1935, կï³í, ÛáõÕ³Ý»ñÏ, 75x95ëÙ