ºðºì²ÜÚ²Ü ÎàȺÎòÆàܺðܺðÆ ÀÜîðàôÂÚàôÜÀ
¶²ü¾êÖº²Ü ²ðìºêîÆ ÎºÜîðàÜÀ Ý»ñϳ۳óÝáõÙ ¿.
äáÕáë гÛó۳ÝÇ èáµ»ñï ¾Éǵ»ÏÛ³ÝÇ úßÇÝ ºÕdz½³ñÛ³ÝóÇ Ù³ëݳíáñ ѳí³ù³ÍáõÝ»ñÇ ÁÝïñ³ÝÇÝ
¶³ý¿ë×»³Ý ³ñí»ëïÇ Ï»ÝïñáÝ ºñ¨³Ý 2012
êáõÛÝ óáõó³Ñ³Ý¹»ëÇ Ï³ï³Éá·Á Ññ³ï³ñ³Ïí»É ¿ §ºñ¨³ÝÛ³Ý ÏáÉ»ÏóÇáÝ»ñÝ»ñÇ ÁÝïñáõÃÛáõÝÁ¦ óáõó³Ñ³Ý¹»ëÇ ³éÃÇí: ²ÛÝ Ý»ñ³éáõÙ ¿ äáÕáë гÛó۳ÝÇ, èáµ»ñï ¾Éǵ»ÏÛ³ÝÇ ¨ úßÇÝ ºÕdz½³ñÛ³ÝóÇ Ù³ëݳíáñ ѳí³ù³ÍáõÝ»ñÇ 19-ñ¹ ¹. í»ñçÇ 20-ñ¹ ¹. Ñ³Û Ï»ñå³ñí»ëïÇ ÁÝïñ³ÝÇÝ: ܳ˳·ÍÇ Ñ»ÕÇݳÏ` úïïá Âá»ñ, æ»ñ³ñ¹ È. ¶³ý¿ë×»³Ý ѳí³ù³ÍáõÇ Ïáõñ³ïáñ Ðá·³µ³ñÓáõ, §¶³ý¿ë×»³Ý óݷ³ñ³Ý¦ ÑÇÙݳ¹ñ³Ù гٳ¹ñáÕÝ»ñ` ÈÇÉÇà ê³ñ·ëÛ³Ý, ³ñí»ëï³µ³Ý ²ëïÕÇÏ Ø³ñ³µÛ³Ý, ³ñí»ëï³µ³Ý гÝñ³ÛÇÝ Íñ³·ñ»ñÇ ·Íáí ÷áËïÝûñ»Ý, ¶³ý¿ë×»³Ý ³ñí»ëïÇ Ï»ÝïñáÝ ¶ñùÇ Ï³½ÙáÕ` ²ëïÕÇÏ Ø³ñ³µÛ³Ý, ³ñí»ëï³µ³Ý гÝñ³ÛÇÝ Íñ³·ñ»ñÇ ·Íáí ÷áËïÝûñ»Ý, ¶³ý¿ë×»³Ý ³ñí»ëïÇ Ï»ÝïñáÝ Î³ï³Éá·Ç ï»ùëïÇ Ñ»ÕÇݳÏÝ»ñª Ü»ñ³ÍáõÃÛáõÝ` ì³Ñ³·Ý سñ³µÛ³Ý ¶áñͳ¹Çñ ïÝûñ»ÝÇ Å³Ù³Ý³Ï³íáñ å³ßïáݳϳï³ñ ¶³ý¿ë×»³Ý ³ñí»ëïÇ Ï»ÝïñáÝ ²ñí»ëï³µ³Ý³Ï³Ý í»ñÉáõÍáõÃÛáõÝÝ»ñª ÈÇÉÇà ê³ñ·ëÛ³Ý, ³ñí»ëï³µ³Ý ì³í»ñ³·Çñ Éáõë³ÝϳñÝ»ñÁ å³ïϳÝáõÙ »Ý ÏáÉ»ÏóÇáÝ»ñÝ»ñÇ ³ÝÓÝ³Ï³Ý ³ñËÇíÝ»ñÇÝ: ²ñí»ëï³ÝÙáõßÝ»ñÇ Éáõë³ÝϳñÝ»ñª лÕÇݳϳÛÇÝ Çñ³íáõÝùÁ å³ïϳÝáõÙ ¿ ¶³ý¿ë×»³Ý ³ñí»ëïÇ Ï»ÝïñáÝÇÝ: ²ñí»ëï³ÝÙáõßÝ»ñÇ Éáõë³ÝϳñÇ㪠ê³ñ·Çë ²¹³ÙÛ³Ý Þ³åÇÏÇ Ó¨³íáñáõÙÁª ²ñ³Ù Þ³ÑÇÝÛ³ÝÇ Ò¨³íáñáõÙÁ ¨ ¿ç³¹ñáõÙÁª è»Ý³ï³ ê. îå³·ñáõÃÛáõÝÁª §îÇ·ñ³Ý ػͦ Ññ³ï³ñ³ÏãáõÃÛ³Ý ïå³ñ³Ý, г۳ëï³Ý © 2012Ã., ¶³ý¿ë×»³Ý ³ñí»ëïÇ Ï»ÝïñáÝ êáõÛÝ Ññ³ï³ñ³ÏáõÃÛ³Ý áñ¨¿ Ù³ë ãÇ Ï³ñáÕ í»ñ³ñï³¹ñí»É ³é³Ýó ¶³ý¿ë×»³Ý ³ñí»ëïÇ Ï»ÝïñáÝÇ ·ñ³íáñ ÃáõÛÉïíáõÃÛ³Ý: ISBN 978-9939-9068-0-5
ºðºì²ÜÚ²Ü ÎàȺÎòÆàܺðܺðÆ ÀÜîðàôÂÚàôÜÀ
Ü»ñ³ÍáõÃÛáõÝ ²ñí»ëïÇ Ù³ëݳíáñ ѳí³ù³ÍáõÝ»ñÁ. ѳÝñ³ÛÇÝ ³ñÅ»ù, û± Ù³ëݳíáñ ë»÷³Ï³ÝáõÃÛáõÝ Ð³Û ÑÇÝ ¨ Ýáñ ¹³ë³Ï³ÝÝ»ñÁ §ºñ¨³ÝÛ³Ý ÏáÉ»ÏóÇáÝ»ñÝ»ñÇ ÁÝïñáõÃÛáõÝÁ¦ ݳ˳·ÍÇ ³é³çÇÝ óáõó³¹ñáõÃÛáõÝáõÙ
9
11
13
äáÕáë гÛó۳ÝÇ Ñ³í³ù³ÍáõÝ
17
Պողոս Հայթայան. արվեստաբանն ու իր հավաքածուն
18
òáõó³Ñ³Ý¹»ëáõÙ Ý»ñϳ۳óí³Í ³ß˳ï³ÝùÝ»ñ
21
èáµ»ñï ¾Éǵ»ÏÛ³ÝÇ Ñ³í³ù³ÍáõÝ
43
Ռոբերտ Էլիբեկյան. §հավաքածուն իբրև աշխարհայացք¦
44
òáõó³Ñ³Ý¹»ëáõÙ Ý»ñϳ۳óí³Í ³ß˳ï³ÝùÝ»ñ
49
úßÇÝ ºÕdz½³ñÛ³ÝóÇ Ñ³í³ù³ÍáõÝ
71
Օշին Եղիազարյանցի հավաքածուն.
72
òáõó³Ñ³Ý¹»ëáõÙ Ý»ñϳ۳óí³Í ³ß˳ï³ÝùÝ»ñ
75
γï³Éá·áõÙ Ý»ñϳ۳óí³Í ³ß˳ï³ÝùÝ»ñÇ ó³ÝÏ
94
սուբյեկտիվ արժևորումն իբրև օբյեկտիվություն
Ü»ñ³ÍáõÃÛáõÝ
Գաֆէսճեան արվեստի կենտրոնի նախաձեռնությունը՝ բացահայտել հա յաստանաբնակ մասնավոր կոլեկցիոներներին և ցուցադրել նրանց արվեստի հավաքածուները, աննախադեպ ¿ հայ իրականության մեջ: ²յս մարտահրավե րային նախագծով Գաֆէսճեան արվեստի կենտրոնը ստեղծում է եզակի մշակու թային պլատֆորմ այլ մասնավոր հավաքածուների՝ թանգարանային միջավայ րում ցուցադրման համար, նորովի վերահաստատելով անհատ կոլեկցիոների հանրային դերն ու ներդրումը՝ որպես մշակութային ժառանգության պահպան ման կրողի: §Երևանյան կոլեկցիոներների ընտրությունը¦ անդրանիկ ցուցադրությամբ Գաֆէսճեան արվեստի կենտրոնը ներկայացնում է երեք կոլեկցիոներների՝ ար վեստաբան Պողոս Հայթայանի, նկարիչ Ռոբերտ Էլիբեկյանի և ճարտարապետ Օշին Եղիազարյանցի արվեստի հավաքածուների ընտրանին: êáõÛÝ ցուցադ րությունը վերաարժևորում է 19-20-րդ դարերի հայ կերպարվեստի ականավոր գործիչների եզակի ստեղծագործություններով համալրված այս հավաքածունե րի գեղարվեստական նշանակությունը, յուրօրինակ մշակութային հաղորդակ ցում ստեղծում անհատի և հանրության միջև: Շնորհավորում ևերախտագիտությունս եմ հայտնում բոլոր այն անձանց, ում նվիրումի ևանմնացորդ ջանքերի շնորհիվ իրականություն դարձավ §Երևանյան կոլեկցիոներների ընտրությունը¦ ցուցադրության բացումը Գաֆէսճեան արվես տի կենտրոնում: Մենք երախտապարտ ենք Գաֆէսճեան արվեստի կենտրոնի հիմնադիր պա րոն Ջերարդ Լ. Գաֆէսճեանին, ում տեսլականը ևանսահման ոգեշնչումը դար ձել »Ý առաջնորդող լույս բազմաթիվ մարդկանց համար թե՛ Հայաստանում, և թե՛ Սփյուռքում: ÆÙ ëñï³·ÇÝ ßÝáñѳϳÉáõÃÛáõÝÝ »Ù ѳÛïÝáõ٠ݳ˳·ÍÇ Ñ»ÕÇݳÏ, §¶³ý¿ë×»³Ý óݷ³ñ³Ý¦ ÑÇÙݳ¹ñ³ÙÇ Ñá·³µ³ñÓáõ å³ñáÝ úïïá Âá»ñÇÝ, áõÙ áõÕÕáñ¹áÕ ÙÇïùÁ ¨ Ñá·³ï³ñ ³é³çÝáñ¹áõÃÛáõÝÁ ³Ý÷á˳ñÇÝ»ÉÇ Ý»ñ¹ñáõÙ ¿ ѳݹÇë³ÝáõÙ ¶³ý¿ë×»³Ý ³ñí»ëïÇ Ï»ÝïñáÝÇ ½³ñ·³óÙ³Ý ¨ ³é³çÁÝóóÇ Ñ³Ù³ñ: Իմ խորին երախտագիտությունն եմ հայտնում ÏáÉ»ÏóÇáÝ»ñÝ»ñ Պողոս Հայթայանին, Ռոբերտ Էլիբեկյանին և Օշին Եղիազարյանցին, ովքեր սիրով համաձայնեցին մասնակցել այս յուրօրինակ ցուցադրությանը և հանրայնացնել իրենց հավաքածուն»ñÁ: Սրտանց շնորհակալություն եմ հայտնում նաև ցուցադրության համահամադ րող, կատալոգի տեքստերի հեղինակ, արվեստաբան Լիլիթ Սարգսյանին: Գաֆէսճեան ժառանգությանը անմնացորդ նվիրվածության և նախագիծը կյանքի կոչելու համար շնորհակալություն եմ հայտնում նաև Գաֆէսճեան ար վեստի կենտրոնի ամբողջ անձնակազմին: Համոզված եմ, որ §Երևանյան կոլեկցիոներների ընտրությունը¦ ցուցահան դեսը նոր բացահայտումների առիթ կհանդիսանա հայ և օտարերկրյա արվես տասեր հասարակության համար, քանզի հայտնի նկարիչների շատ աշխա տանքներ առաջին անգամ են ներկայացվելու հանրությանը՝ կրկին անգամ ոգեկոչելով Գաֆէսճեան արվեստի կենտրոնի առաքելությունն ու տեսլականը, որն է՝ համաշխարհային մշակույթի լավագույնը ներկայացնել Հայաստանում և Հայաստանի լավագույնը ներկայացնել աշխարհին:
ì³Ñ³·Ý سñ³µÛ³Ý ·áñͳ¹Çñ ïÝûñ»ÝÇ å³ßïáݳϳï³ñ, ¶³ý¿ë×»³Ý ³ñí»ëïÇ Ï»ÝïñáÝ 9
²ñí»ëïÇ Ù³ëݳíáñ ѳí³ù³ÍáõÝ»ñÁ. ѳÝñ³ÛÇÝ ³ñÅ»ù, û± Ù³ëݳíáñ ë»÷³Ï³ÝáõÃÛáõÝ
Երևանյան մասնավոր կոլեկցիոները. ո՞վ է նա, ի՞նչ դեր է նա խաղում մշակութային համակարգում, գեղարվեստական միջավայրի և արվեստի շուկայի ձևավորման հարցում, հայ արվեստի միջազգային ճանաչման և վարկանիշի բարձրացման խնդրում, արդյո՞ք նա նպաստում է մշակութային արժեքների պահպանմանը ևայլն... Մեր իրականության մեջ այս հարցերի պատասխանները տրված չեն, սակայն միջազգային փորձն արդեն ապա ցուցել է մասնավոր կոլեկցիոների հանրային դերի կարևորությունը: Հայաստանի մշակութային դաշտում իր զգալի ներդրումն ունեցող Գա ֆէսճեան արվեստի կենտրոնն այս անգամ հանդես է գալիս նախաձեռ նությամբ, որը վստահաբար կարելի է աննախադեպ համարել. տեղային գեղարվեստական պրակտիկայում արվեստի մասնավոր հավաքածուները երբևէ չեն ցուցադրվել, թեպետ խոսվել և գիտակցվել է, որ սա ոչ միայն մեր պատմության ու մշակույթի, այլև արդեն՝ արդիության ցավոտ խնդիրներից մեկն է: Չի բացառվում, որ այս նախագիծը թույլ կտա գտնել վերոնշյալ հար ցերի պատասխանները և խթանել արվեստի մասնավոր հավաքածուները մեզանում հանրայնորեն ³ñŨáñ»Éáõ գործընթացը: Քաղաքակրթության մեջ մեկենասության հետ շաղկապված արվեստի ստեղծագործությունների հավաքչությունը հնագույն երևույթ է, որի սոցիա լական ձևերը փոխվել են պատմությանը զուգընթաց՝ սպառող-արվեստա գետ հարաբերությունների ձևավորմամբ ազդելով արվեստի զարգացման և մշակութային համակարգի ձևավորման վրա: Իբրև լիբերալ-բուրժուա կան մշակույթի ֆենոմեն, մասնավոր կոլեկցիոները հայ իրականության մեջ ի հայտ է գալիս 19-րդ դարում հայկական խոշոր գաղթօջախներում, որáÝù նաև մշակութային կենտրոններ էին: Մանթաշև, Գյուլբենկյան (որի հավաքածուն վերածվեց թանգարանի), Աբամելիք-Լազարև, Զամբախչ յան. Ýրանց անունները պատմականացվել են, սակայն այս նվիրյալ ան ձանց և մեկենասների ժառանգությունն անդառնալիորեն կորսվել է Հա յաստանի կողմից: Մեր օրերում սփյուռքահայ կապիտալի՝ հայ մշակույթի մեջ ներդրման հիշարժան օրինակներ ցուցաբերեցին մեծ բարերարÝ»ñ և մեկենասներ Ալեք Մանուկյանը և հենց Ջերարդ Գաֆէսճեանը... Պատմութ յունն, ինչպես հայտնի է, կրկնվում է, և այսօր, անկախության հռչակումից 20 տարի անց, ավելի քան տեղին կլիներ անդրադառնալ մերօրյա ներքին իրականությանը, որը մասամբ նաև խորհրդային ժառանգության կրողն է: Այդ անդրադարձն անպատճառ պետք է նշանակի մասնավոր սեփակա նության հանրայնացման փորձ, ինչը երկկողմանի գործընթաց է. բացվելով հանրության առջև` մասնավորը արժևորվում է նրա կողմից: Խորհրդային ամբողջատիրական համակարգում մասնավորն իբրև բուրժուական տարր միայն ստվերում կարող էր գոյատևել, մինչդեռ այժմ օրախնդիր է դարձել հանրային ոլորտին նրա հանդիպելը: Հանդիպման գրավականը կարող է լինել փոխվստահության մթնոլորտը. մի կողմից, պե տության կողմից բարենպաստ իրավատնտեսական դաշտի ապահովումը, մյուս կողմից՝ սեփական հավաքածուն ցուցադրելու՝ սեփականատիրոջ բա րի կամքը: Կարելի է ասել, որ արվեստի հավաքչությունը կամ մասնավորեցման գործընթացը, ինչպես և այդպես էլ պտուղ չդարձած մեկենասության սաղ մերը, Խորհրդային Հայաստանում զգալիորեն զարգացան 1960-ական 11
ներին՝ §լիբերալ կոմունիզմի¦ տարիներին: Ստեղծագործական ոլորտին տիրապետելու մենաշնորհն այլևս գաղափարականացված և ռեգլամեն տացված պետպատվերինը չէր. այդ իսկ ժամանակաշրջանում ի հայտ եկած ազատ արվեստի սպառողներից (գիտնականներ, բժիշկներ, մտա վորականներ, պաշտոնյաներ, ստվերային գործարարներ) ոմանց համար արվեստի հավաքչությունը գեղագիտական նշանակություն ուներ և մեկե նասության իմաստ էր պարունակում (հիշատակենք միայն անվանի կեն սաբան, դոկտոր Արմեն Թախտաջյանի, հռչակավոր ֆիզիկոս, պրոֆեսոր Արտեմ Ալիխանյանի, կենսաքիմիկոս, ակադեմիկոս Հրաչյա Բունիաթյանի անունները), այլոց համար սա նաև հավելյալ ֆինանսական ռեսուրսների ներդրման միջոց էր. 1960-70-ական թվականները՝ երևանյան քաղաքային մշակույթի ոսկեդարը, ամբողջատիրական համակարգի խարխլման առա ջին նախանշաններն ազդարարեցին մեծապես նաև բուրժուականությանը ձգտող ենթամշակույթի և ենթատնտեսության առաջացման շնորհիվ: Ար վեստի մասնավոր ոլորտի ձևավորմանը և հայ արվեստի արտահանմանը նպաստում էին նաև Սփյուռքի հետ հետզհետե ամրապնդվող կապերը և դիվանագիտական արահետները: Ինչպես համաշխարհային պրակտիկայում, այնպես էլ Հայաստանի Հան րապետությունում, թանգարանների հավաքածուների հիմքը դրվել է մաս նավոր նվիրատվությունների շնորհիվ, երկրի մայր թանգարանից՝ Ազգային պատկերասրահից, Մատենադարանից, Էջմիածնի թանգարանից մինչև Երևանի մյուս գեղարվեստական թանգարանները: Չմոռանանք, որ Մար տիրոս Սարյանի, Երվանդ Քոչարի, Ազգային պատկերասրահի մասնաճյու ղեր հանդիսացող Մինաս Ավետիսյանի, Ջոտտո-Գրիգորյանի, մեր օրերում պետական աջակցությամբ կայացած մասնավոր §ընտանեկան¦ թանգա րանի եզակի օրինակ հանդիսացող Հարություն Կալենցի ևայլ թանգարան ներ հիմնվել են մեծ արվեստագետների ժառանգների կողմից ընտանեկան հավաքածուների հիմքի վրա: Մեկենասության բացառիկ օրինակ է հայ իրականության մեջ Ռուս³Ï³Ý արվեստի թանգարանի հավաքածուն, որը Հայաստանին է նվիրաբերել կոլեկցիոներ, բժիշկ, պրոֆեսոր Արամ Աբրա համյանը: Թանգարանի ձևաչափով անհատական հավաքածուի հանրայնացման գործընթացն, անշուշտ, դյուրին չէ, քանի որ այն շաղկապված է մասնա վոր սեփականության և պետական համակարգի միջև հառնող իրավա ֆինանսական, նյութատեխնիկական բազայի առկայության խնդիրների հետ: Նեոլիբերալ բարքերին տուրք տվող մերօրյա պետական համակար գի պարագայում այս հանգույցն է°լ ավելի ամուր է ձգվում: Իբրև անհատի և պետական համակարգի՝ նաև գաղափարական դաշտում հառնող հարա բերությունների բացառիկ օրինակ բերենք 1972 թ. Հ»ÝñÇÏ Իգիթյանի հիմ նած Ժամանակակից արվեստի թանգարանի ֆենոմենը: Այն, ըստ էության, դեռևս խորհրդային տարիներին պետական թանգարանի կարգավիճակ ստացած, սակայն մեկ անհատի կողմից կազմված, խոհրդահայ ազգային մոդեռնիզմի ցայսօր առկա ամենամեծ հավաքածուն է: Անկախության ժամանակաշրջանում ազատ շուկայի և մասնավորեցման օրինականացումը դարձան օրվա հրամայականը՝ շաղկապվելով §ապա կենտրոնացման¦, §ազատականացման¦, ընդհանուր առմամբ՝ խորհÁր
12
դային ժառանգությունից ազատվելու հետ: Այս գործընթացը ներառեց և արվեստը. ստեղծվեցին առաջին մասնավոր ցուցասրահները, որոնց վե րապահված էր գեղարվեստական մթնոլորտ ձևավորել և իրավական ու հանրային դաշտ բերել արվեստի շուկան: Սկզբնական շրջանում առաջինը եթե մասամբ իրագործվեց, ապա արդեն 2000-ականների կեսերին պարզ դարձավ, որ մասնավոր ցուցասրահների ցանց ունենալու գաղափարը Հա յաստանում տապալվեց՝ կրկին ստվերի և նեղ-միջանձնային փոխանակ ման տիրույթ շպրտելով արվեստի գործերի շրջանառությունը: Երևանյան կոլեկցիոներների շրջանում կարելի է տարորոշել երկու հիմնա կան խմբեր. պայմանականորեն կոչենք մասնագիտական խումբը (արվես տի ոլորտի ներկայացուցիչներ, մտավորականներ) և ոչ մասնագիտական խումբը (գլխավորապես՝ գործարար կամ պաշտոնական ոլորտի ներկա յացուցիչներ): Առաջինների հավաքածուները կազմում են նրանց կենսագ րության մասը և ձեռք են բերվել առավելապես մասնագիտական շփում ների, դիպվածների, նվիրատվության կամ փոխանակման միջոցով: Այս պարագայում հավաքածուն տիրոջ համար իմաստավորվում է նախ ևառաջ իր նվիրական, անձնական նշանակությամբ և, բնականաբար, արտացո լում է նրա ուրույն գեղարվեստական նախապատվությունները, աշխարհա յացքը, կոնկրետ ժամանակաշրջանին և արտիստական միջավայրին նրա պատկանելությունը: Թեպետ, այս հանգամանքները չեն բացառում և գնում ների միջոցով ստեղծագործություններ ձեռք բերելու հնարավորությունը: Երկրորդ դեպքում գործ ունենք հիմնականում ֆինանսական ներդրումների միջոցով հավաքածուի առավել նպատակաուղղված կազմավորման հետ, ուր գեղագիտական նախապատվություններից զատ, զգալի նշանակություն ունեն նաև զուտ շուկայական, կոնյունկտուրային գործոնները: Այսպիսով, երևանյան մասնավոր հավաքածուների առաջին ցուցադրութ յունը հնարավոր դարձավ երեք կոլեկցիոներների՝ սեփական հավաքածուն հանրությանը հասանելի դարձնելու բարի կամքի, կիսվելու՝ նրանց պատ րաստակամության շնորհիվ: ìëï³Ñ »Ýù, որ այս նախադեպը շարունակա կան ավանդույթ դարձնելու՝ Գաֆէսճեան արվեստի կենտրոնի մտահղա ցումը հետագայում նույնպես կ·Ý³Ñ³ïíÇ:
Հ³Û Ñին և նոր դասականները §Երևանի կոլեկցիոներների ընտրությունը¦ շարքի առաջին ցուցադրությունում Ռոբերտ Էլիբեկյանի, Պողոս Հայթայանի և Օշին Եղիազարյանցի հա վաքածուների ընտրանուց բաղկացած այս անդրանիկ ցուցադրության տրամաբանությունն ու ամբողջականությունը կարծես ինքնըստինքյան ուր վագծվեցին, ինչը պայմանավորված է և° կոլեկցիոներների գեղագիտական նախապատվությունների ուղղվածությամբ, և° նրանց անցած ուղու և ճակա տագրերի ընդհանրությամբ. նրանք բոլորն էլ հայ մշակույթին և գեղարվես տական կյանքին իրենց ավանդը մատուցած մտավորականներ են: ÀÝïñ³Ýáõ í»ÏïáñÝ ¿. 19-րդ դարի 2-րդ կես՝ թիֆլիսյան դպրոց և Սփյուռք (Հակոբ Հովնաթանյան, Արսեն Շաբանյան, Էդգար Շահին), նախամոդեռ 13
նիզմ (Եղիշե Թադևոսյան) – 1960-70-ականների զարթոնքով նշանավորած և մինչև 1980-ականները ձգվող §ազգային մոդեռնիզմ¦1, որի կայացման մեջ նույնպես զգալի դեր խաղաց Սփյուռքի նոր ալիքը ¨ կոլեկցիոներնե րի զավակների, այսինքն՝ երիտասարդ սերնդի արվեստագետների գործե րÁ (Արա Հայթայան, Նվարդ Հայթայան, Արեգ Էլիբեկյան): Առանձնակի են շեշտված թիֆլիսյան դպրոցը (որի պատմությունը սկսվում է Հակոբ Հովնա թանյանից՝ ընտրանու ամենավաղ դասական հեղինակից) և 1960-70-ական ների ազգային մոդեռնիզմի խմորման գործում Թիֆլիս+Երևան գործոնը: §Թիֆլիսականությունը¦, ինչպես և սփյուռքահայ վտակը, նոր երանգներով հարստացրեց և սնեց նշված տասնամյակների հայ կերպարվեստն ու եր ևանյան գեղարվեստական միջավայրը: Սակայն, §թիֆլիսականության¦ ներքո հասկանում ենք ոչ թե սոսկ տվյալ §դպրոցին¦ պատկանելու հան գամանքը, այլ թիֆլիսյան արմատներ կրող արվեստագետների մոտ առա վել խորը՝ հոգեբանական, գեղագիտական, աշխարհայացքային գործոն ները: Այս գիծը ներկայացված է Երվանդ Քոչարի, Բաժբեուկ-Մելիքյան և Էլիբեկյան ընտանիքների անդամների, Հակոբջան Ղարիբջանյանի, Հով սեփ Կարալյանի, Գևորգ Գրիգորյան-Ջոտտոյի ստեղծագործություններով: Ցուցադրության գլխավոր առանձնահատկություններից է նաև Էլիբեկյան- Հայթայան-Ադալյան ընտանեկան կապերով պայմանավորված ամբողջա կանությունը, ինչպես նաև հենց այդ կապերի շնորհիվ առանձնահատուկ հետաքրքրություն ներկայացնող գործերի առկայությունը, որ հազիվ թե հնարավոր լիներ հայտնաբերել թանգարանային հավաքածուներում: Մեզ հրաշալի առիթ է ընձեռված այս երեք ընտանիքների անդամներին ներկա յացնելու մեկ նախագծի շրջանակներում և° իբրև կոլեկցիոներներ, և° իբրև արվեստագետներ, և°, միևնույն ժամանակ, իբրև ներկայացվող սեղծագոր ծությունների մոդելներ, ովքեր, իբրև 1960-70-ական թթ. հայ կերպարվես տի արդիականացման մասնակիցներ, մեծ ներդրում են ունեցել երևանյան գեղարվեստական կյանքում: Թիֆլիսահայ նշանավոր թատերական գործիչ և հետագայում նաիվ գեղանկարիչ Վաղարշակ Էլիբեկյանի որդիները՝ Հեն րի և Ռոբերտ Էլիբեկյանները, եղբայրներ Ռուբեն և Րաֆֆի Ադալյանները ազգային մոդեռնիզմի առաջատար վարպետներ են, Պողոս Հայթայանն՝ արվեստաբան, ով մոդեռնիստ արվեստագետների սատարողն ու նրանց գեղարվեստական ժառանգության խանդավառ պաշտպանն է եղել խորհր դային տարիներից ի վեր: Իրենց հայրերի կողքին հանդես են գալիս նաև զավակները. Արա Հայթայանը, ով ոչ միայն նկարիչ է, այլև ներկայիս եր ևանյան գեղարվեստական դաշտում գործող համադրող և արվեստաբան, տաղանդավոր գեղանկարիչներ Արեգ Էլիբեկյանը և այս ցուցադրության բացահայտումը՝ Նվարդ Հայթայանը: Եվ ահա, վերոնշյալ ընտանեկան հավաքածուների կողքին սփյուռքահայ արվեստագետ և հասարակական գործիչ Օշին Եղիազարյանցի հավաքա ծուն միանգամայն հարազատ ու ներդաշնակ է ներկայանում, քանի որ այս կոլեկցիոները նույնպես կողմնորոշված է թիֆլիսյան արմատներ ունեցող և 1960-ականների հայ մոդեռնիստ արվեստագետների ստեղծագործություն ներին, թեպետ նրա հավաքածուում մեծ տեղ ունեն նաև հայ հին դասական 1 §Ազգային մոդերնիզմ¦ պայմանական եզրի շրջանակներում այստեղ հասկանում ենք նշված ժամանակաշրջանի հայ կերպարվեստի՝ սոցռեալիզմի գեղագիտությունից դուրս գտնվող և դրան հակադրվող հատվածն ընդհանուր առմամբ:
14
ները, ųٳݳϳÏÇó ¨ ë÷Ûáõéù³Ñ³Û ³ñí»ëï³·»ïÝ»ñÁ: Այսպիսով, համալրելով 19-20-րդ դդ. հայ կերպարվեստի մի փոքր ընտ րանի, սրա հետևում տեսնում ենք անհատ կոլեկցիոներին և համոզվում, որ նա իր նվիրումով, անհատական գեղագիտական նկրտումներով ու նախա պատվություններով այսօր ներկայանում է իբրև արդեն մշակութային ժա ռանգության պահապան ու գեղարվեստական միջավայրի գործուն դերա կատար: Լիլիթ Սարգսյան, արվեստաբան
15
äáÕáë гÛó۳ÝÇ Ñ³í³ù³Íáõն ÆÙ ÷áùñÇÏ Ñ³í³ù³ÍáõÇ ³é³ç³óÙ³Ý ·áñÍÁÝóóÁ ëÏëí»É ¿ Ù³ëݳ·Çï³Ï³Ý (³ñí»ëï³µ³Ý³Ï³Ý) ÏñÃáõÃÛáõÝ ëï³Ý³Éáõ Ñ»ï ½áõ·³Ñ»é: ä³ï³Ý»Ï³Ý ï³ñÇÝ»ñÇó ÇÙ ßñç³å³ïáõ٠ٻͳí Ù³ë³Ùµ »Õ»É »Ý ÝϳñÇãÝ»ñ, ³ñӳݳ·áñÍÝ»ñ, ÇëÏ Ñ»ï³·³Ûáõ٠׳ϳﳷñÇ µ»ñáõÙáí »ë ¨ Ïñïë»ñ ùáõÛñë ÁÝï³ÝÇùÝ»ñ »Ýù ϳ½Ù»É ³ñí»ëï³·»ïÝ»ñÇ Ñ»ï (èáõµ»Ý ¨ è³ýýÇ ²¹³ÉÛ³ÝÝ»ñ, лÝñÇ ¨ èáµ»ñï ¾Éǵ»ÏÛ³ÝÝ»ñ), áñáÝù ¿É ³éÇÃÇó ³éÇà (ÍÝáõݹ, ÑÇß³ñÅ³Ý ûñ»ñ, Ù³ëݳ·Çï³Ï³Ý ѳٳ·áñͳÏóáõÃÛáõÝ) ßé³ÛÉáñ»Ý ÝíÇñ³µ»ñ»É »Ý Çñ»Ýó ëï»Õͳ·áñÍáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, ¨ ï³ñÇÝ»ñÇ ÁÝóóùáõ٠ѳí³ùí»É ¿ ÙÇ ÷áùñÇÏ ³ñí»ëïÇ Ñ³í³ù³Íáõ: ijٳݳÏÇ ÁÝóóùáõÙ »Õ»É »Ý ÷á˳ݳÏáõÙÝ»ñ` óñÙ³óÝ»Éáõ »Õ³Í Ñ»ÕÇݳÏÝ»ñÇ ³ß˳ï³ÝùÝ»ñÁ: î³ñµ»ñ ³éÇÃÝ»ñáí ÝíÇñ³µ»ñ»É »Ý سñïÇÝ ä»ïñáëÛ³ÝÁ, è³ý³Û»É ²ÃáÛ³ÝÁ, ü»ñ¹Çݳݹ سÝáõÏÛ³ÝÁ, ù³Ý¹³Ï³·áñÍÝ»ñ ÚáõñÇ ä»ïñáëÛ³ÝÁ, Ðñ³Ýï Ðáíë»÷Û³ÝÁ, ²É»ùë»Û ä³åáíÛ³ÝÁ: ²í»ÉÇ áõß Ñ³í³ù³Íáõ »Ý Ùï»É áñ¹áõë` ·»Õ³ÝϳñÇã ²ñ³ гÛó۳ÝÇ ÙÇ ß³ñù ³ß˳ï³ÝùÝ»ñ: ØÃÝáÉáñïÁ, áñÁ ëï»ÕÍíáõÙ ¿ ³Ûë »ñÏ»ñÇ ßÝáñÑÇí, ÇÙ ÏÛ³ÝùÇ ³Ýµ³Å³Ý Ù³ëÝ ¿ ¹³ñÓ»É: äáÕáë гÛó۳Ý
Պողոս Հայթայան. արվեստաբանն ու իր հավաքածուն Ծնվել է 1936թ. Բեյրությում, 1946թ. ընտանիքի հետ հայրենադարձ վել Հայաստան: 1961-65Ãթ. ավար տել է Լենինգրադի (այժմ՝ Սանկտ Պետերբուրգ) Ի. Ռեպինի անվ. Գեղարվեստի ³կադեմիան: 196165թթ. աշխատել է ԳԱ Արվեստի ինս տիտուտում, 1965-70թթ.՝ Երևանի Գեղարվեստաթատերական ինստի տուտում, 1970-82թթ.՝ Հայաստանի հանրագիտարանի խմբագրությու նում, 1970-82թթ. հանդիսացել է Հայաստանի ազգային պատկերաս րահի գիտական գծով փոխտնօրեն, 1987-92 թթ.՝ Նկարիչների միության քարտուղար, 1992-98թթ.՝ նախագահ: Հեղինակ է բազմաթիվ հոդվածների, կատալոգների, ալբոմների և գրքերի: 2012թ. պարգևատրվել է ՀՀ մշակույ թի նախարարության ոսկե մեդալով ¨ §Øáíë»ë Êáñ»Ý³óǦ ßù³Ýß³Ýáí: äáÕáë гÛó۳Ý, 1971 Ã. Èáõë³ÝϳñÇã` ²Ý¹ñ³ÝÇÏ øáã³ñ äáÕáë гÛó۳ÝÇ ³ÝÓÝ³Ï³Ý ³ñËÇí
ºñ¨³Ý, ÜÇÏáÉ ¸áõÙ³ÝÇ, ݳËÏÇÝáõÙª ܳËÇÙáíÇ ÷áÕáó, Çñ»Ýó ¹³ñ³ßñç³ÝÁ Ù³ïÝáÕ µ³½Ù³åÇëÇ ó³Ýϳå³ï»ñÇ áõ ¹³ñå³ëÝ»ñÇ »ï¨áõ٠óùÝí³Í ³é³ÝÓݳïÝ»ñ... лïå³ï»ñ³½ÙÛ³Ý ï³ñÇÝ»ñÇó Ç í»ñ ³Ûëï»Õ µÝ³ÏáõÃÛáõÝ ¿ÇÝ Ñ³ëï³ï»É гÛó۳ÝÝ»ñÇ å»ë ѳÛñ»Ý³ ¹³ñÓí³Í µ³½Ù³ÃÇí ÁÝï³ÝÇùÝ»ñ: ²Ûëûñ, Ýáñ³Ï³éáõÛóÝ»ñÇ ÏáÕùÇÝ, Çñ ËñáËï ïáõý» ý³Ïïáõñ³Ý»ñáí, ³é³ÝÓݳÝáõÙ ¿ 1958 Ã. γñ³å»ï Ð³Û Ã³Û³ÝǪ ³ñí»ëï³µ³ÝÇ Ñáñ ϳéáõó³Í ïáõÝÁ: ²Ûë ï³ÝÁ íÇ׳Ïí³Í ¿ñ å³ïÙ³Ï³Ý ÙÇ í³Ûñ ¹³éݳɪ Çñ ѳñÏÇ Ý»ñùá ѳí³ù»Éáí, ݳ¨ ³å³ëï³Ý ï³Éáí »ñ¨³ÝÛ³Ý ·»Õ³ñí»ëï³Ï³Ý Ùß³ÏáõÛÃÇ áëÏ»¹³ñÁ Ï»ñïáÕ §í³Ã ëáõݳϳÝóÇÝ»ñÇݦ ¨ Ýñ³Ýó Ñ»ïÝáñ¹Ý»ñÇÝ. ³Ûëï»Õ »Ý ųٳݳÏÇÝ ³å ñ»É ¾Éǵ»ÏÛ³ÝÝ»ñÁ, سñïÇÝ ä»ïñáëÛ³ÝÁ, ºñí³Ý¹ ¶áç³µ³ßÛ³ÝÁ: ì»ñ 18
çÇÝëª ï³Õ³Ý¹³íáñ ù³Ý¹³Ï³·áñÍÝ, áí ѻﳷ³ÛáõÙ ³ñï³·³Õûó ²ØÜ, Çñ Ó»éùáí ϳï³ñ³Í é»ÉÇ»ý-íϳÛáõà ÛáõÝ ¿ ÃáÕ»É ïáõý³Ï»ñï ï³Ý å³ïÇÝ: ²ñ¹³ñ³óÇ ÏÉÇÝ»ñ ³ë»É, áñ äáÕáë Ð³Û Ã³Û³ÝÇ Ñ³í³ù³ÍáõÝ ëÏëíáõÙ ¿ Ñ»Ýó ³Ûëï»ÕÇóª Çñ ï³Ý ݳ˳ÙáõïùÇó: äáÕáë гÛó۳ÝÇ Ñ³í³ù³ ÍáõÝ ëÏë»É ¿ ϳ½Ù³íáñí»É Ýñ³ª §Ù»Í ÏÛ³Ýù¦ ÙïÝ»ÉáõÝ å»ë, ݳËáñ¹ ¹³ñÇ Ï»ë»ñÇó ¨ µ³Õϳó³Í ¿ ÑÇÙݳϳÝáõÙ 20-ñ¹ ¹³ñÇ 2-ñ¹ Ï»ëÇ Ñ³Û ³ñí»ëï³ ·»ïÝ»ñÇ ·áñÍ»ñÇó, áñÇ ³é³ÝóùÝ ¿ ºñí³Ý¹ ¶áç³µ³ßÛ³Ý (ÍÝí. 1939) ϳ½ÙáõÙ §³½·³ÛÇÝ Ùá¹»éÝǽÙÁ¦: ÆÝã ¸ÇÙ³ù³Ý¹³Ï äáÕáë гÛó۳ÝÇ ³é³ÝÓݳï³Ý å³ïÇÝ å»ë ³ñ¹»Ý ³ëí»ó, ѳí³ù³ÍáõÝ ä. гÛó۳ÝÇ Ï»Ýë³·ñáõÃÛ³Ý ³Ýµ³Å³Ý»ÉÇ Ù³ëÝ áõ ³ñï³óáÉáõÙÝ ¿: Üñ³ ÝáõÙ ³é³ÝÓݳѳïáõÏ ï»Õ áõÝÇ ³Ûëå»ë Ïáãí³Í §ÁÝï³Ý»Ï³Ý ³ÉµáÙÁ¦ª лÝñÇ ¾Éǵ»ÏÛ³ÝÇ, èáµ»ñï ¾Éǵ»ÏÛ³ÝÇ, èáõµ»Ý ²¹³ÉÛ³ÝÇ, ìñáõÛñ ¶³Éëï Û³ÝÇ íñÓÝ³Í Ð³ÛÃ³Û³Ý ÁÝï³ÝÇùÇ ³Ý¹³ÙÝ»ñÇ ¹ÇÙ³ÝϳñÝ»ñÇ ß³ñùÁ: ²é³ÝÓݳѳïáõÏ Ñ»ï³ùñùñáõÃÛáõÝ »Ý Ý»ñϳ۳óÝáõÙ ï³Ï³íÇÝ ãÑñ³å³ ñ³Ïí³Í ¨ ɳÛÝ Ñ³ÝñáõÃÛ³ÝÝ ³ÝѳÛï è. ²¹³ÉÛ³ÝÇ íñÓÝÇÝ å³ïϳÝáÕ í³Õ ßñç³ÝÇ »ñÏáõ »½³ÏÇ ¹ÇÙ³ÝϳñÝ»ñ. Ýñ³ ¹ÇåÉáÙ³ÛÇÝ ³ß˳ï³ÝùǪ 1956 Ã. §²í³ñ³ÛñÇ ×³Ï³ï³Ù³ñïÁ¦ ٻͳ¹Çñ ÏáÙåá½ÇódzÛÇ Ñ³Ù³ñ ϳï³ñí³Í ÛáõճݻñÏ ¿ëùǽÁ, áñÇ Ñ³Ù³ñ Ùá¹»É ¿ ͳé³Û»É ÇÝùÝÁª ï³ Ï³íÇÝ ß³ï »ñÇï³ë³ñ¹ ä. гÛó۳ÝÁ ¨ §Ùá¹»éÝǦ á·áí ϳï³ñí³Í ·ñ³ýÇÏ³Ï³Ý §Ø»É³ÝËáÉdzݦ, áñÇ Ùá¹»ÉÝ ¿ ѳ¹Çë³ó»É 껹³ ²¹³ÉÛ³ÝÁª ÝϳñãÇ ùáõÛñÝ áõ Ùßï³Ï³Ý Ùáõë³Ý, ÇëÏ ³ñí»ëï³µ³ÝǪ ³å³·³ ÏÇÝÁ: »° è. ²¹³ÉÛ³ÝÁ, û° è. ¨ Ð. ¾Éǵ»ÏÛ³ÝÝ»ñÁ, å³Ñå³Ý»Éáí ѳݹ»ñÓ Çñ»Ýó ѳñ³½³ï Ùá¹»ÉÝ»ñÇ ¹ÇÙ³·Í»ñÁ, ÙǨÝáõÛÝ Å³Ù³Ý³Ï Ï»ñå³ñ³ÛÇÝ ÉáõÍáõÙ »Ý ï³ÉÇë Ýñ³Ýóª Ï»ñå³ñÝ ÁݹѳÝñ³óÝ»Éáí ¹³ñ³ßñç³ÝÇ, É»½íÇ áõ á×Ç ÷ÝïñïáõùÇ, ·»Õ³·Çï³Ï³Ý ÏáÝó»åódzÛÇ, Ç í»ñç᪠ë»÷³Ï³Ý ³åñáõÙ Ý»ñÇ ÑáñÓ³ÝáõïáõÙ: ä. гÛó۳ÝÇ Ñ³í³ù³ÍáõÇÝ å³ïϳÝáÕ ¹ÇÙ³Ý Ï³ñÝ»ñÇó ·»Õ³ñí»ëï³Ï³Ý ¨ å³ïÙ³Ï³Ý ³é³ÝÓݳÏÇ ³ñÅ»ù ¿ Ý»ñ ϳ۳óÝáõ٠ݳ¨ гñáõÃÛáõÝ Î³É»ÝóÇ »ñ÷ݳ·ñ³Í ³Ýí³ÝÇ Éáõë³ÝϳñÇ㠲ݹñ³ÝÇÏ øáã³ñÇ ¹ÇÙ³ÝϳñÁ, ÇëÏ ¹ÇÙ³Ýϳñ³ÛÇÝ ³Ûë ß³ñùÇ ÷áùñÇÏ Ù³ñ·³ñÇïÁ ϳñ»ÉÇ ¿ ѳٳñ»É гÏáµç³Ý Ô³ñǵç³ÝÛ³ÝÇ §ÎÝáç ¹ÇÙ³Ý Ï³ñÁ¦: ²Ûë (ÇÝãå»ë ¨ ú. ºÕdz½³ñÛ³ÝóÇ) ѳí³ù³ÍáõÇ ßÝáñÑÇí µ³ó³éÇÏ ³éÇà áõÝ»Ýù ͳÝáóݳÉáõ سñïÇÝ ä»ïñáëÛ³ÝǪ ѳÝñ³Ñ³Ûï ¹³ñãݳÙáËñ³·áõÛÝ §·ñ³ýÇϳϳݦ ·»Õ³ÝϳñãáõÃÛ³Ý ÏáÕùÇÝ Ý³¨ ·»Õ³ÝϳñãÇ Ñ³Ù³ñ áã ïÇå³Ï³Ý ѳٳñíáÕ, í³Õª ýáíÇëï³Ï³Ý ßñç³ÝÇ ·áñÍ»ñÇÝ (§îÕ³Ù³ñ¹áõ ¹ÇÙ³Ýϳñ¦, 1957 Ã.): Ð³Û Ï»ñå³ñí»ëïÇ Ñ³Ù³ñ ³é³í»É ïÇå³Ï³Ýª ·áõÝ»Õ áõ ¿ùëåñ» ëÇí ·»Õ³ÝϳñÇó ½³ï 1960-70-³Ï³ÝÝ»ñÇÝ Ç Ñ³Ûï ¿ ·³ÉÇë ³é³í»É Ýí³½ ï³ñ³ÍáõÙ áõ ׳ݳãáõÙ áõÝ»ó³Í ͳí³É³ÛÇÝ ÷áñÓ³ñ³ñáõÃÛáõ ÝÁª ÏáɳÅ, ³ë³ÙµÉ³Å, ûµÛ»Ïï, áñáÝó ³é³çÇÝ Ñ»ÕÇݳÏÝ»ñÝ ¿ÇÝ Ð. ¾Éǵ»ÏÛ³ÝÁ, ²¹³ÉÛ³Ý »Õµ³ÛñÝ»ñÁ ¨ áõñÇßÝ»ñ, ¨ ³é³Ýó áñáÝó ³ÝÑݳñ
19
ÏÉÇÝ»ñ å³ïÏ»ñ³óÝ»É Ñ³ÛÏ³Ï³Ý Ùá¹»éÝǽÙÝ ³ÙµáÕçáõÃÛ³Ùµ: Ƶñ¨ ·»Õ³Ýϳñã³Ï³Ý ٳϻñ»ëÇó åáÏ í³Í ³ñï»ý³Ïï»ñ, ³ÛëûñÇÝ³Ï ·áñ Í»ñÇ å³ïÙ³Ï³Ý ³ñÅ»ùÝ ³ÛÝù³Ý ¿ µ³ñÓñ, áñù³Ý ³í»ÉÇ í³Õ »Ý ¹ñ³Ýù ëï»ÕÍí³Í, ù³ÝÇ áñ ³ñ¹»Ý Ñ»ï³ ·³ ï³ëݳÙÛ³ÏÝ»ñÇÝ ³Û¹åÇëÇù ³é³í»É ɳÛÝ ï³ñ³ÍáõÙ ëï³ó³Ý: ä. гÛó۳ÝÇ Ñ³í³ù³ÍáõáõÙ ï»Õ »Ý ·ï»É é»ÉÇ»ý-ÏáɳÅÝ»ñÇó ÙÇ ù³ÝÇ ëÁ, áñáÝóÇó óáõó³¹ñáõÃÛ³Ý Ù»ç »Ý 1968Ã. ð. ²¹³ÉÛ³ÝÇ §Ü³ïÛáõñÙáñ ïÁ¦ ¨ 1975Ã. Ð. ¾Éǵ»ÏÛ³ÝÇ §ÒÏáí ì. î³ñËáí (1871-1930), èáõë³ëï³Ý ݳïÛáõñÙáñïÁ¦: ´³Ï ²Ûë ѳٳéáï ³ÏݳñÏÇ í»ñçáõÙ 1927 êïí³ñ³ÃáõÕÃ, ÛáõճݻñÏ Ýß»Ýù, áñ óáõó³¹ñáõÃÛáõÝáõÙ Ý»ñϳ 21x21 ëÙ Û³óí³Í »Ý µ³ó³é³å»ë Ñ³Û Ï»ñ äáÕáë гÛó۳ÝÇ Ù³ëݳíáñ ѳí³ù³Íáõ å³ñí»ëïÇ ·áñÍ»ñ, ÙÇÝã¹»é ä.Ð³Û Ã³Û³ÝÇ Ñ³í³ù³ÍáõáõÙ å³ÑíáõÙ ¿ ÙÇ Ñ³½í³·Ûáõï ëï»Õͳ·áñÍáõÃÛáõÝ, Ñ³Û Ñ³¹Çë³ï»ëÇÝ ³ÝѳÛï éáõë ÝϳñÇã ì. î³ñËáíÇ §´Ý³ÝϳñÁ¦: ܳ ³ÛÝ Ñ»ÕÇݳÏÝ»ñÇó ¿, áí Çñ ëï»Õ ͳ·áñÍ³Ï³Ý áõÕÇÝ ëÏë»É ¿ ݳ˳ѻճ÷áË³Ï³Ý ³í³Ý·³ñ¹Ç µáíáõÙ, ÁÝÏ»ñ³Ïó»É ¿ Î. سɨÇãÇÝ, ÇëÏ ËáñÑñ¹³ÛÇÝ ï³ñÇÝ»ñÇÝ ÑÇÙݳϳÝáõÙ µÝ³ÝϳñãáõÃÛ³Ùµ ¿ ½µ³Õí»É:
20
òáõó³Ñ³Ý¹»ëáõÙ Ý»ñϳ۳óí³Í ³ß˳ï³ÝùÝ»ñ
èáõµ»Ý ²¹³ÉÛ³Ý (ÍÝí. 1929) äáÕáë гÛó۳ÝÇ ¹ÇÙ³ÝϳñÁ ¿ëùǽ §²í³ñ³ÛñÇ ×³Ï³ï³Ù³ñïÁ¦ Ïï³íÇ Ñ³Ù³ñ 1956 Կտավ, յուղաներկ 47,5x46 ëÙ äáÕáë гÛó۳ÝÇ մասնավոր ѳí³ù³Íáõ 22
èáõµ»Ý ²¹³ÉÛ³Ý (ÍÝí. 1929) ÜϳñãÇ ùñáç` 껹³ÛÇ ¹ÇÙ³ÝϳñÁ 1960 Îï³í, ÛáõճݻñÏ 67x54 ëÙ äáÕáë гÛó۳ÝÇ մասնավոր ѳí³ù³Íáõ 23
лÝñÇ ¾Éǵ»ÏÛ³Ý (ÍÝí. 1936) ²ñí»ëï³µ³Ý äáÕáë гÛó۳ÝÇ ¹ÇÙ³ÝϳñÁ 1972-1973 êïí³ñ³ÃáõÕÃ, ï»Ùå»ñ³ 80x58 ëÙ äáÕáë гÛó۳ÝÇ մասնավոր ѳí³ù³Íáõ 24
èáµ»ñï ¾Éǵ»ÏÛ³Ý (ÍÝí. 1941) äáÕáë гÛó۳ÝÇ ¹ëï»ñª Üí³ñ¹Ç ¹ÇÙ³ÝϳñÁ 1991 Îï³í, ÛáõճݻñÏ 69,3x78,5 ëÙ äáÕáë гÛó۳ÝÇ մասնավոր ѳí³ù³Íáõ 25
ìñáõÛñ ¶³ÉëïÛ³Ý (1924-1996) äáÕáë гÛó۳ÝÇ ¹ÇÙ³ÝϳñÁ 1980 Îï³í, ÛáõճݻñÏ 65x65 ëÙ äáÕáë гÛó۳ÝÇ մասնավոր ѳí³ù³Íáõ 26
èáõµ»Ý ²¹³ÉÛ³Ý (ÍÝí. 1929) ػɳÝËáÉdz 1959 îáõß, çñ³Ý»ñÏ, ·ñã³Í³Ûñ 33x24,5 ëÙ äáÕáë гÛó۳ÝÇ մասնավոր ѳí³ù³Íáõ 27
Üí³ñ¹ гÛÃ³Û³Ý (ÍÝí. 1979) ¸ÇÙ³Ýϳñ 1997 Îï³í, ÛáõճݻñÏ 40x34,5 ëÙ äáÕáë гÛó۳ÝÇ մասնավոր ѳí³ù³Íáõ 28
гÏáµç³Ý Ô³ñǵç³ÝÛ³Ý (1902-1987) ÎÝáç ¹ÇÙ³Ýϳñ 1930-³Ï³Ý թթ. Îï³í, ÛáõճݻñÏ 32x31 ëÙ äáÕáë гÛó۳ÝÇ մասնավոր ѳí³ù³Íáõ 29
гñáõÃÛáõÝ Î³É»Ýó (1910-1967) Èáõë³ÝϳñÇ㠲ݹñ³ÝÇÏ øáã³ñÇ ¹ÇÙ³ÝϳñÁ 1960-³Ï³Ý թթ. Îï³í, ÛáõճݻñÏ 46x35 ëÙ äáÕáë гÛó۳ÝÇ մասնավոր ѳí³ù³Íáõ 30
سñïÇÝ ä»ïñáëÛ³Ý (ÍÝí. 1933) îÕ³Ù³ñ¹áõ ¹ÇÙ³Ýϳñ 1957 êïí³ñ³ÃáõÕÃ, ÛáõճݻñÏ 70x50 ëÙ äáÕáë гÛó۳ÝÇ մասնավոր ѳí³ù³Íáõ 31
лÝñÇ ¾Éǵ»ÏÛ³Ý (ÍÝí. 1936) ÒÏáí ݳïÛáõñÙáñï 1975 ÎáɳÅ, ˳éÁ ï»ËÝÇϳ, ëïí³ñ³ÃáõÕÃ, ï»Ùå»ñ³ 62,5x74,5 ëÙ äáÕáë гÛó۳ÝÇ մասնավոր ѳí³ù³Íáõ 32
ð³ýýÇ ²¹³ÉÛ³Ý (ÍÝí. 1940) ܳïÛáõñÙáñï 1968 Խառը տեխնիկա 46x46 ëÙ äáÕáë гÛó۳ÝÇ մասնավոր ѳí³ù³Íáõ 33
²ñ³ гÛÃ³Û³Ý (ÍÝí. 1965) ܳïÛáõրÙáñï 1995 Îï³í, ÛáõճݻñÏ 90x70 ëÙ äáÕáë гÛó۳ÝÇ մասնավոր ѳí³ù³Íáõ 34
лÝñÇ ¾Éǵ»ÏÛ³Ý (ÍÝí. 1936) ÎáÙåá½Çódz 1971 êïí³ñ³ÃáõÕÃ, ÛáõճݻñÏ, ï»Ùå»ñ³ 79x101 ëÙ äáÕáë гÛó۳ÝÇ մասնավոր ѳí³ù³Íáõ 35
è³ý³Û»É ÞÇßÙ³ÝÛ³Ý (1885-1959) ´Ý³Ýϳñ 1920-³Ï³Ý - 47ÃÃ. (÷³ñÇ½Û³Ý ßñç³Ý) êïí³ñ³ÃáõÕÃ, çñ³Ý»ñÏ 17,5x23 ëÙ äáÕáë гÛó۳ÝÇ մասնավոր ѳí³ù³Íáõ 36
²ñ»· ¾Éǵ»ÏÛ³Ý (ÍÝí. 1970) ö³ñÇ½Û³Ý ÙáïÇí 2005 êïí³ñ³ÃáõÕÃ, Ïï³í, ÛáõճݻñÏ 23x30 ëÙ äáÕáë гÛó۳ÝÇ մասնավոր ѳí³ù³Íáõ 37
ì³Õ³ñß³Ï ¾Éǵ»ÏÛ³Ý (1910-1994) ÒÙ»é 1981 Îï³í, ï»Ùå»ñ³ 20x14 ëÙ äáÕáë гÛó۳ÝÇ մասնավոր ѳí³ù³Íáõ 38
ÚáõñÇ ä»ïñáëÛ³Ý (ÍÝí. 1941) Üëï³Í ³ëå»ï 1996 ´ñáݽ Բարձրությունը` 19 ëÙ äáÕáë гÛó۳ÝÇ մասնավոր ѳí³ù³Íáõ 39
Ðñ³Ýï Ðáíë»÷Û³Ý (ÍÝí. 1941) È»¹³ 2010 ´ñáݽ Բարձրությունը` 11,5 ëÙ äáÕáë гÛó۳ÝÇ մասնավոր ѳí³ù³Íáõ 40
²É»ùë»Û ä³åáíÛ³Ý (ÍÝí. 1941) Ø»ï³Ùáñýá½ N1 1980 ´ñáݽ Բարձրությունը` 27 ëÙ äáÕáë гÛó۳ÝÇ մասնավոր ѳí³ù³Íáõ 41
èáµ»ñï ¾Éǵ»ÏÛ³ÝÇ Ñ³í³ù³Íáõն
гí³ùãáõÃÛáõÝÁ Ùï³Í»É³Ï»ñå ¿: Æ٠ѳí³ù³ÍáõÇ ëÏǽµÁ ¹ñ»ó ºñí³Ý¹ øáã³ñÁ, »ñµ ÇÝÓ ÝíÇñ»ó ·ñã³Í³Ûñáí ϳï³ñí³Í ÙÇ ÷áùñÇÏ Ýϳñ: 1960³Ï³Ý Ãí³Ï³ÝÝ»ñÇÝ ºñ¨³ÝáõÙ Ó¨³íáñí»ó ù³Õ³ù³ÛÇÝ Ùß³ÏáõÛÃÇ ÙÇ Ýáñ ß»ñïª ÏáÉ»ÏóÇáÝ»ñÝ»ñÁ: ²Û¹å»ë ëÏëí»ó ³Ûë ³Ù»ÝÁ: Æ٠ѳí³ù³ÍáõÝ ÇÙ ëï»Õͳ·áñÍáõÃÛ³Ý ß³ñáõݳÏáõÃÛáõÝÝ ¿: Ռոբերտ Էլիբեկյան
Ռոբերտ Էլիբեկյան. §հավաքածուն իբրև աշխարհայացք¦ ÌÝí»É ¿ 1941Ã. µÇÉÇëÇáõÙ: 1960 Ãí³Ï³ÝÇó Ùßï³Ï³Ý µÝ³ ÏáõÃÛáõÝ ¿ ѳëï³ï»É ºñ¨³ ÝáõÙ: 1965Ã. ³í³ñï»É ¿ ºñ¨³ÝÇ ¶»Õ³ñí»ëï³Ã³ï»ñ³Ï³Ý ÇÝëïÇ ïáõïÁ: 1970Ã.ª г۳ëï³ÝÇ Üϳ ñÇãÝ»ñÇ ÙÇáõÃÛ³Ý ³Ý¹³Ù: 1977Ã.ª г۳ëï³ÝÇ í³ëï³Ï³íáñ Ýϳ ñÇã, 1981Ã.ª г۳ëï³ÝÇ å»ï³Ï³Ý Ùñó³Ý³ÏÇ ¹³÷Ý»ÏÇñ, 1987Ã.ª г Û³ëï³ÝÇ ÜϳñÇãÝ»ñÇ ÙÇáõÃÛ³Ý ù³ñ ïáõÕ³ñ, 1988Ã.ª í³ñãáõÃÛ³Ý ³Ý¹³Ù, 2001Ã. ³ñųݳó»É ¿ §Øáíë»ë Êáñ» ݳóǦ ßù³Ýß³ÝÇ, 2004Ã. ³ñųݳó»É ¿ ÐРܳ˳·³ÑÇ Ùñó³Ý³ÏÇ, 2008Ã.ª г۳ëï³ÝÇ ÅáÕáíñ¹³Ï³Ý ÝϳñÇã: 1965 Ãí³Ï³ÝÇó Ç í»ñ Ù³ëݳÏóáõÙ ¿ èáµ»ñï ¾Éǵ»ÏÛ³ÝÇ ³Ýѳï³Ï³Ý óáõó³Ñ³Ý¹»ëÇÝ: µ³½Ù³ÃÇí ï»Õ³ÛÇÝ ¨ ÙÇç³½·³ÛÇÝ, ²çÇó` èáµ»ñï ¾Éǵ»ÏÛ³Ý, Ðáíë»÷ γñ³ÉÛ³Ý ¨ ³Û¹ ÃíáõÙª ³Ýѳï³Ï³Ý óáõó³Ñ³Ý лÝñÇÏ Æ·ÇÃÛ³Ý, ºñ¨³Ý, 1979 Ã. Ý»ñÇ: ÜϳñÇãÁ ݳ¨ Ù»Ï ï³ëÝ ¹»ë èáµ»ñï ¾Éǵ»ÏÛ³ÝÇ ³ÝÓÝ³Ï³Ý ³ñËÇí Û³ÏÇó ³í»É óï»ñ³Ï³Ý Ó¨³íáñáõÙ Ý»ñÇ Ñ»ÕÇÝ³Ï ¿: Üñ³ ëï»Õͳ·áñÍáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ·ïÝíáõÙ »Ý г۳ëï³ÝÇ ³½·³ÛÇÝ å³ïÏ»ñ³ëñ³ÑáõÙ, ØáëÏí³ÛÇ îñ»ïÛ³ÏáíÛ³Ý å³ïÏ»ñ³ëñ³ ÑáõÙ ¨ ²ñ¨»ÉùÇ ÅáÕáíáõñ¹Ý»ñÇ ³ñí»ëïÇ Ã³Ý·³ñ³ÝáõÙ, ¸»ÃñáÛÃÇ ²É»ù سÝáõÏÛ³Ý Ã³Ý·³ñ³ÝáõÙ, ö³ñÇ½Ç ºÉÇë»Û³Ý å³É³ïáõÙ, ì³ßÇÝ·ÃáÝÇ êåÇï³Ï ï³ÝÁ, ÜÛáõ æÁñëÇÇ âÇÙ»ÕÇ Ã³Ý·³ñ³ÝáõÙ: ÆÝãå»ë èáµ»ñï ¾Éǵ»ÏÛ³ÝÝ ÇÝùÝ ¿ ³ëáõÙ, ѳí³ù³ÍáõÝ Çñ ³ß˳ñ ѳ۳óùÇ ³ñï³óáÉáõÙÝ ¿: ºí ëñ³Ýáõ٠ѳÙá½íáõÙ »ë, »ñµ ѳÛïÝíáõÙ »ë ³Ûë Ù»Í ·»Õ³·»ïÇ Ï»ñï³Í §³áõñ³ÛáõÙ¦ª Çñ ³ß˳ï³ÝáóáõÙ, û µÝ³ ϳñ³ÝáõÙ: гí³ù³ÍáõÝ, Çñ ·»Õ³ñí»ëï³Ï³Ý áõ å³ïÙ³Ùß³ÏáõóÛÇÝ Ý߳ݳÏáõÃÛ³Ùµ ѳݹ»ñÓ, ³ñí»ëï³·»ïÇ ¨ Çñ ÁÝï³ÝÇùÇ Ï»Ýë³Ï»ñåÝ ³éûñ»³Ï³ÝáõÃÛáõÝÇó ½³ï»Éáõ, ³éûñÛ³ ÙÇç³í³ÛñÝ áõ Çñ³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ ïáÝ³Ï³Ý ïñ³Ù³¹ñáõÃÛ³Ùµ ÉóÝ»Éáõ ¨ ·»Õ»óϳóÝ»Éáõ ÙÇçáó ¿: ØDZû ë³ ÝáõÛÝ ³ÛÝ ÏáÝó»åóÇ³Ý ã¿, áñ Ý»ñ¹ñí³Í ¿ ݳ¨ ³ñí»ëï³·»ïÇ ¨, ÇÝãå»ë Ïï»ëÝ»Ýù ëïáñ¨, Ýñ³ ѳí³ù³ÍáõÇ Ù»Í Ù³ëÁ ϳ½ÙáÕ ³ñí»ëï³·»ïÝ» ñÇ ëï»Õͳ·áñÍáõÃÛ³Ý Ù»ç:
44
è. ¾Éǵ»ÏÛ³ÝÇ Ñ³í³ù³ÍáõÇ óáõ ó³¹ñáõÃÛáõÝÁ ëÏëíáõÙ ¿ ³ñí»ëï³·» ïÇ Ñáñª ì³Õ³ñß³Ï ¾Éǵ»ÏÛ³ÝÇ ÃÇý ÉÇëÛ³Ý ù³Õ³ù³ÛÇÝ µÝ³ÝϳñÇ »ñÏáõ ÝÙáõßÝ»ñáí, áñáÝó ÏáÙåá½ÇódzݻñÁ, µ³½Ù³åÉ³Ý ï³ñ³ÍáõÃÛ³Ý ³Ýëáíáñ ¹ÇݳÙǽÙÁ ï³ñµ»ñíáõÙ »Ý ³ñí»ë ï³·»ïÇ ·áñÍ»ñÇ Ù»Í³Ù³ëÝáõÃÛ³ÝÁ µÝáñáß Ñ³ñóÛÇÝ ëï³ïÇÏ ÉáõÍáõÙÝ» ñÇó: ÂÇýÉÇëÛ³Ý ÏÛ³ÝùÇ í³í»ñ³·Çñ ì. ¾Éǵ»ÏÛ³ÝÁ è. ¾Éǵ»ÏÛ³ÝÇ Ñ³í³ ù³ÍáõáõÙ å³ÑíáÕ Çñ å³ïáõÙÝ»ñÇó Ù»ÏáõÙ Ýϳñ»É ¿ ÂÇýÉÇëÇ Ñ³Ùù³ñ Ý»ñÇÝ Çñ»Ýó ½ÇݳÝß³Ý-¹ñáßÝ»ñáí, ¹ñí³·, áñÇ í³í»ñ³·Çñ íϳÛáõÃÛáõÝÝ ì³Õ³ñß³Ï ¾Éǵ»ÏÛ³Ý (1910-1994) »Ýù ï»ëÝáõÙ ÙÇ ³ñËÇí³ÛÇÝ Éáõë³Ý µÇÉÇëÛ³Ý Ñ³Ùù³ñÝ»ñÇ ¹ñá߳ϳÏÇñÝ»ñÁ ϳñáõÙ, áõñ ѳÙù³ñÝ»ñÇ Ñ³Ý¹Çë³ 1977 íáñ ËÙµáõÙ Ï³Ý·Ý³Í ¿ гñáõÃÛáõÝ Îï³í, ï»Ùå»ñ³ 24x30 ëÙ ¾Éǵ»ÏÛ³ÝÁª ì. ¾Éǵ»ÏÛ³ÝÇ Ñ³ÛñÁ: èáµ»ñï ¾Éǵ»ÏÛ³ÝÇ Ù³ëݳíáñ ѳí³ù³Íáõ ÂÇýÉÇë³Ñ³Û ³ñí»ëï³·»ïÝ»ñÇó ß³ ï»ñÇ ·áñÍ»ñÝ »Ý Ù³ïÝáõ٠ݳ˳ѻ Õ³÷áË³Ï³Ý µáõñÅáõ³Ï³Ý ÂÇýÉÇëÇ µáõÛñÁ, áñáõÙ ³ñ¨»ÉÛ³Ý-ÏáíϳëÛ³Ý µ³ñù»ñÇÝ áõ ÏáÉáñÇïÇÝ Ùdz˳éÝí»É ¿ñ »íñáå³Ï³Ý Ýáñ³Ó¨ ÷³ÛÉÁ: ²Û¹ ³ñí»ëï³·»ïÝ»ñÇó ß³ï»ñÇ ×³Ï³ï³·ñ»ñÇÝ íÇ׳Ïí³Í ¿ñ µ»Ïí»É ëá ódzÉÇëï³Ï³Ý ѻճ÷áËáõÃÛáõÝÇó Ñ»ïá: Þñçí»Éáí Ëáñà ¨ µÇñï ËáñÑñ ¹³ÛÇÝ Çñ³Ï³ÝáõÃÛáõÝÇó` Ýñ³Ýù ß³ñáõݳÏáõÙ ¿ÇÝ ³åñ»É ½áõ·³Ñ»é Çñ³ ϳÝáõÃÛ³Ý Ù»ç áõ Ï»ñï»É ³ÛÝ ³ß˳ñÑÁ, áñ Ùݳó»É ¿ñ Ñáõß»ñÇ, »ñ³½Ý»ñÇ, »Ýó·Çï³ÏóáõÃÛ³Ý Ù»ç ǵñ¨ ï»ëÇÉ. ÝáõÛÝ ÇÝùÁª ì³Õ³ñß³Ï ¾Éǵ»ÏÛ³ÝÁ, ²É»ùë³Ý¹ñ ´³Åµ»áõÏ-Ø»ÉÇùÛ³ÝÁ, гÏáµç³Ý Ô³ñǵç³ÝÛ³ÝÁ, Ðáíë»÷ γñ³ÉÛ³ÝÁª è. ¾Éǵ»ÏÛ³ÝÇ Ñ³í³ù³ÍáõÇ ÃÇýÉÇëÛ³Ý ·ÍÇ Ý»ñϳ۳óáõ óÇãÝ»ñÁ:1 ºÃ» ÷áñÓ»Ýù ¹Çï»É ËáñÑñ¹³ÛÇÝ Çñ³Ï³ÝáõÃÛáõÝÝ ³Ûɳµ³Ýá ñ»Ý, ³ÝáõÕÕ³ÏÇáñ»Ý Ù»ñÅáÕ ³ñí»ëï³·»ïÝ»ñÇ ëï»Õͳ·áñÍáõÃÛáõÝÁ ´³ËïÇÝÇ §Î³ñݳí³ÉÇ ï»ëáõÃ۳ݦ ï»ë³ÝÏÛáõÝÇó, ³å³ ÏÝϳï»Ýù, áñ ¹ñ³ ÑÇÙùáõÙ ÁÝÏ³Í ¿ Çñ³Ï³ÝáõÃÛ³ÝÁ ѳϳ¹³ñÓ»Éáõ ϳ٠ѳϳ¹Çñ ÇÙ³ëïÝ»ñÁ ßñç»Éáõ (ï·»Õ-·»Õ»óÇÏ, Ï»ÕÍ-×ßÙ³ñÇï, ÏÛ³Ýù-Ù³Ñ ¨ ³ÛÉÝ), Çñ³Ï³ÝáõÃÛ³ÝÁ Ë»Õí³Í ѳ۳óùáí, ³ë»ë ßÕ³ñßÇ ÙÇçáí ݳۻÉáõ, §¹ÇÙ³ ÏÇ »ï¨áõ٠óùÝí»Éáõ¦ ÙÇïáõÙÁ. ݳÇíÇëïÝ»ñÇ Ùáï ¹³ ·áõó» å³Ûٳݳ ϳÝáõÃÛáõÝÝ áõ ³ñ˳ǽÙÝ ¿, Ð. Ô³ñǵç³ÝÛ³ÝÇ Ùáïª í³Õé»Ý»ë³ÝëÛ³Ý ½áõ·áñ¹áõÙÝ»ñ µ»ñáÕ Ù»ï³ýǽÇÏ ÷ËñáõÝ ·»Õ»óÏáõÃÛáõÝÝ áõ ÙÇëïÇóǽ ÙÁ2, ²É. ´³Åµ»áõÏ-Ø»ÉÇùÛ³ÝÇ Ùáïª »ñ»ñáõÝ ¿ñáïǽÙÝ áõ ·»¹áÝÇëï³Ï³Ý 1 Թիֆլիսյան խմբի մեջ Լավինիա Բաժբեուկ-Մելիքյանի՝ Ալ. Բաժբեուկ-Մելիքյանի դստեր անունը միտումնավոր չենք հիշատակում, քանի որ նկարչուհին, չնայած իր թիֆլիսյան արմատներին, իր գեղանկարչության մեջ սինթեզել է առավելապես հետխռուշչովյան մոսկովյան գեղանկարչական դպրոցի ավանդույթները: Նրա լավագույն նատյուրմորտներից մեկը Ռ. Էլիբեկյանի հավաքածուի նշանավոր գործերից մեկն է: 2
2001-2002թթ. Հ. Ղարիբջանյանի ընտանեկան արխիվից ձեռք բերված Ռ. Էլիբեկյանի և Պ. Հայթայանի հավաքածուներում տեղ գտած վերացական մինիմալիստական §մանրանկարների¦ շարքն, ի դեպ, հազվագյուտ գտածո է, որը վկայում է այս առեղծվածային արվեստագետի §օտարվածության¦ և նրա փորձարարական անդրանցական որոնումների մասին:
45
ÂÇýÉÇëÇ Ñ³Ùù³ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ í³ñãáõÃÛ³Ý ¨ ³ñÑ»ëï³å»ïÝ»ñÇ Ñ³í³ù. 1903Ã. èáµ»ñï ¾Éǵ»ÏÛ³ÝÇ ³ÝÓÝ³Ï³Ý ³ñËÇí
½Ù³ÛɳÝùÁ... ²Ýßáõßï, Í»ëÁ ϳ٠óï»ñ³Ë³ÕÝ Çµñ¨ ³ñù»ïÇå, áñ µÝáñáß ¿ñ ÃÇýÉÇëÛ³Ý ³í³Ý¹³Ï³Ý ù³Õ³ù³ÛÇÝ Ùß³ÏáõÛÃÇÝ (³Ûëå»ë ³ë³Í §ÏÇÝïáǽÙÁ¦), ³Ûë ͳÍáõÏ ÁÙµáëïÝ»ñÇ ³ñí»ëïÇ §Ï³ñݳ í³É³óٳݦ Ù»ç Ù»Í ¹»ñ ¿ñ ˳ ÕáõÙ: Üñ³Ýó Ý»ñ÷³Ï ëï»Õͳ ·áñÍáõÃÛáõÝÁ í»ñ³µ³ó³Ñ³Ûïí»ó áõ ³ñŨáñí»ó 1960-³Ï³ÝÝ»ñÇ §Ã³íßÛ³ ѻճ÷áËáõÃÛáõÝÇó¦ Ñ» ïá: ¸ñ³ÝáõÙ Ù»Í ¹»ñ ˳ճóÇÝ »ñ¨³ÝÛ³Ý Ùá¹»éÝÇëïÝ»ñÁ, áíù»ñ ¨ ë³ï³ñ»óÇÝ Ýñ³Ýó ѳÛñ»ÝÇù ï»Õ³÷áËí»ÉÇë: è. ¾Éǵ»ÏÛ³ÝÝ ³Û¹ Ý»ñùÇÝ Ñ³Ûñ»Ý³¹³ñÓáõÃÛ³Ý
³Ï³Ý³ï»ëÝ áõ Ù³ëݳÏÇóÝ ¿ñ: гí³ù³Íáõáõ٠ϳñ»ÉÇ ¿ Ýϳï»É ³ÝóáõÙÁ ѳë³ñ³Ï³Ï³Ý-ù³Õ³ù³ óÇ³Ï³Ý å³Ãáëáí áõ ѳٳñÓ³Ï Ó¨³µ³Ý³Ï³Ý ÷áñÓ³ñ³ñáõÃÛáõÝÝ» ñáí É»óáõÝ 1960-³Ï³ÝÝ»ñÇó (ѳí³ù³ÍáõáõÙ ³ÛÝ Ý»ñϳ۳óí³Í ¿ ØÇ Ý³ë ²í»ïÇëÛ³ÝÇ, ê»Ûñ³Ý ʳÃɳٳçÛ³ÝÇ, лÝñÇ ¾Éǵ»ÏÛ³ÝÇ, سñïÇÝ ä»ïñáëÛ³ÝÇ ³ÝáõÝÝ»ñáí) »ñ³½Ïáï 1970-³Ï³ÝÝ»ñÇÝ: ܳ ÇÝùÁª è. ¾Éǵ»ÏÛ³ÝÁ, ³Û¹ ³ÝóÙ³Ý ³é³Ýóù³ÛÇÝ ³ñí»ëï³·»ïÝ»ñÇó ¿, áí ß³ñáõ ݳϻó ²É. ´³Åµ»áõÏ-Ø»ÉÇùÛ³ÝÇ ³ñí»ëïÇ ³í³Ý¹áõÛÃÁª ¿°É ³í»ÉÇ å³ÛÙ³ ݳϳݳóÝ»Éáí áõ Ýß³ÝÇ å³ñ½áõÃÛ³Ý Ñ³ëóÝ»Éáí ûٳÝ, ÏáÙåá½ÇódzÝ, Ï»ñå³ñÝ»ñÝ áõ ÙÇç³í³ÛñÁ, ÙǨÝáõÛÝ Å³Ù³Ý³Ï Ñ³·áõñ¹ ï³Éáí ßù»Õ ÏáÉá ñǽÙÇÝ ¨ ·áõݳµÍ³ÛÇÝ Ññ³í³éáõÃÛ³ÝÁ: ¶»Õ³Ýϳñã³Ï³Ý ٳϻñ»ëÇ ³Ûë åÇëÇ Ñ³ñëï³óáõÙÝ»ñÁ ݳ¨ ÑÇÙù áõÝ»Ý Ñ³Ù³ß˳ñѳÛÇÝ, Ù³ëݳíáñ³ å»ëª áõßé»Ý»ë³ÝëÛ³Ý ¨ µ³ñáÏÏáÛÇ ·»Õ³ñí»ëï³Ï³Ý ³í³Ý¹áõÛÃÝ»ñáõÙ: ²Ûë ³éáõÙáí áõß³·ñ³í »Ý ѳí³ù³ÍáõáõÙ ³é³Ýóù³ÛÇÝ Ý߳ݳÏáõÃÛáõÝ áõÝ»óáÕ »ñ»ù Ïï³íÝ»ñ. è. ¾Éǵ»ÏÛ³ÝÇ §Ø»É³ÝËáÉdz¦, ÝϳñãÇ ïÇÏÝáçª Ø³ñÇ Ð³Ûó۳ÝÇ ¨ Ð. ¾Éǵ»ÏÛ³ÝÇ §ÆÙ êÇñ³ÝáõÛß ï³ïÇÏÁ¦ ¹ÇÙ³Ýϳñ Ý»ñÁ, áñáÝù ³ñï³Ñ³ÛïáõÙ »Ý ¹³ñ³ßñç³ÝÇ Ñ³Ù³ï»ùëïáõÙ ³Ûë »ñÏáõ ³ñí»ëï³·»ïÝ»ñÇ ëï»Õͳ·áñÍáõÃÛ³Ý Ù»ç ¹ÇÙ³ÝϳñÇ ÏáÝó»åódzÝ. ³ÝÓÇ Ñ³ïϳÝß³Ï³Ý ¹ÇÙ³·Í»ñÁ ³½³ïáñ»Ý ï³ññ³ÉáõÍ»Éáí ·áõݳÉáõ ë³ÛÇÝ, ·áõݳµÍ³ÛÇÝ ÙÇç³í³ÛñáõÙª ÁݹѳÝñ³Ï³Ý-ïÇå³Ï³Ý ѳïϳÝÇß Ý»ñáí Ýñ³Ýó ûÅï»ÉÁ (ûñÇݳϪ ÝϳñãÇ ÏÇÝÝ Çµñ¨ ϳݳóÇ ·»Õ»óÏáõÃÛ³Ý ÁݹѳÝñ³Ï³Ý Ù³ñÙݳíáñáõ٠ϳ٠Ýñ³ ï³ïÇÏÝ Çµñ¨ ïáÑÙ³Ï³Ý Ïá ¹»ñÇ ÏñáÕ) ¨ Ï»ñå³ñ³ÛÇÝ ÙÇëïÇýÇϳódzݻñÁ: ²Ûëå»ë, ûñÇݳÏ, »ñÏáõ ¾Éǵ»ÏÛ³ÝÝ»ñÇÝ ËÇëï µÝáñáß ¿ ϳݳÝó ¹ÇÙ³ÝϳñÝ»ñÁ ý³Ýï³ëïÇÏ ·É˳½³ñ¹»ñáí, å»ñ׳ßáõù ï³ñ³½Ý»ñáí å³ñáõñ»ÉÁ, ÇÝãÁ, ѳí³Ý³µ³ñ, ݳ¨ ÃÇýÉÇëÛ³Ý µ³ñÓñ³ß˳ñÑÇÏ ÙÇç³í³ÛñÇ ³ñÓ³·³ÝùáõÙÝ ¿: §Î³éݳ í³É³óٳݦ ÙÇïáõÙÁ, áñÁ ϳå»óÇÝù Ñ³Û Ï»ñå³ñí»ëïÇ ÃÇýÉÇëÛ³Ý ³ÉÇ ùÇ Ñ»ï, É׳óÙ³Ý ï³ñÇÝ»ñÇÝ ¹³ñÓ³í ѳÙÁݹѳÝáõñ áõÕ»ÝÇßÁ. ³ÛÉ¨ë ³Ý¹³éݳÉÇ Ñ³ë³ñ³Ï³Ï³Ý µ»ÏáõÙÝ ÇÝùÝ ¿ñ ѳñáõóáõÙ ïñáÑí³Í, »ñϳï í³Í ·Çï³ÏóáõÃÛáõÝÝ áõ ûɳ¹ñáõÙ §Ù»Í ûٳÛÇó¦ å³ñ÷³Ïí»Éáõ ëï»Õ
46
ͳ·áñÍ³Ï³Ý Ù³ñï³í³ñáõÃÛáõÝÁ. ³Ûë ï³ñÇÝ»ñÇ ·»Õ³ÝϳñãáõÃÛ³Ý Ù»ç ɳÛÝáñ»Ý ï³ñ³Íí³Í ³ÝÃÇí óï»ñ³Ë³Õ»ñÁ, ÙÇëï»ñdzݻñÁ, ͳÕñ³ ÍáõÝ»ñÝ áõ ˳ٳ×ÇÏÝ»ñÁ, ¹»ñ³ë³ÝÝ»ñÝ áõ ÷»ñÇÝ»ñÁ... ¹ñ³ íϳÛáõÃÛáõ ÝÁ 㻱ݳñ¹Ûáù: Àݹ áñáõÙ, ùݳñ³Ï³Ý-ٻɳٳÕÓáï ïñ³Ù³¹ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ³×Ý áõÕ»ÏóíáõÙ ¿ñ ·»Õ³Ýϳñã³Ï³Ý ٳϻñ»ëÇ ³é³í»É µ³ñ¹ áõ Ù³Ýñ³Ïñ ÏÇï Ùß³Ïٳٵ, ¿ëûïǽ³ódzÛáí, ѳ·»óí³ÍáõÃÛ³Ùµ: è. ¾Éǵ»ÏÛ³ÝÇ Ñ³ í³ù³ÍáõáõÙ ï»Õ ·ï³Í ì³ñáõÅ³Ý ì³ñ¹³ÝÛ³ÝÇ µ³½Ù³ÃÇí §²ëå»ïÝ» ñÇó¦ Ù»ÏÝ ³Û¹ ÙÇïáõÙÇ í³é ûñÇݳÏÝ ¿: ÆÝãå»ë Ýᯐ ¿ÇÝù, ë÷Ûáõéù³Ñ³Û íï³ÏÁ, ÃÇýÉÇëÛ³ÝÇ Ñ»ï Ù»Ïï»Õ, Ù»Í ¹»ñ ˳ճó Ñ³Û Ï»ñå³ñí»ëïÇ ³ñ¹Ç³Ï³Ý³óÙ³Ý ·áñÍÁÝóóáõÙ: ²ÛÝ ³ñí»ëï³·»ïÝ»ñÝ, áíù»ñ ѳÛñ»Ý³¹³ñÓíáõÙ ¿ÇÝ, ¹³éÝáõÙ ¿ÇÝ ï»Õ³ ÛÇÝ ·»Õ³ñí»ëï³Ï³Ý ÙÇç³í³ÛñÇ ³ÏïÇí ¹»ñ³Ï³ï³ñÝ»ñÁ, Çñ»Ýó Ñ»ï Ý»ñÏñ»Éáí »íñáå³Ï³Ý ¹åñáóÝ»ñÇ ³í³Ý¹áõÛÃÝ»ñÁ, ÇÝãå»ë ´³ñ¹áõÕ ì³ñ¹³ÝÛ³ÝÁ, áñÇ íñÓÝÇÝ å³ïϳÝáÕ Ññ³ß³ÉÇ µÝ³ÝϳñÝ»ñÇó Ù»ÏÁ óáõ ó³¹ñíáõÙ ¿ ³ÛÅÙ è. ¾Éǵ»ÏÛ³ÝÇ Ñ³í³ù³ÍáõáõÙ: ²ÛÉáù Çñ»Ýó Ñ»é³Ï³ Ù³ë ݳÏóáõÃÛ³Ùµ ¿ÇÝ Ñ³ñëï³óÝáõÙ Ñ³Û Ï»ñå³ñí»ëïÇ ÑáñǽáÝÁ, ÙǨÝáõÛÝ Å³Ù³Ý³Ï Ñ³Û ³ñí»ëï³µ³ÝÝ»ñÇ ßÝáñÑÇí ѳÝñ³Ñéã³Ïíáõ٠ѳÛñ»ÝÇ ùáõÙ: è. ¾Éǵ»ÏÛ³ÝÇ Ñ³í³ù³ÍáõÇ óáõó³¹ñáõÃÛáõÝÁ Ù»½ ³Ûëûñ Ññ³ß³ÉÇ ³éÇà ¿ ÁÝÓ»éáõ٠ͳÝáóݳÉáõ ýñ³Ýë³Ñ³Û ¹³ë³Ï³ÝÝ»ñÇó Ý߳ݳíáñ Íáí³ÝϳñÇã ². Þ³µ³ÝÛ³ÝÇ ÙÇ ·áÕïñÇÏ ¿ïÛáõ¹Ç ¨ Ùǽ»ñ³µÇÉǽÙÇ Ñé㳠ϳíáñ í³ñå»ï ¶³é½áõÇ ·ñ³ýÇϳݻñÇó Ù»ÏÇÝ:
47
òáõó³Ñ³Ý¹»ëáõÙ Ý»ñϳ۳óí³Í ³ß˳ï³ÝùÝ»ñ
ì³Õ³ñß³Ï ¾Éǵ»ÏÛ³Ý (1910-1994) Ðáí»ÏÝ»ñÁ 1977 Îï³í, ï»Ùå»ñ³ 24x30 ëÙ èáµ»ñï ¾Éǵ»ÏÛ³ÝÇ Ù³ëݳíáñ ѳí³ù³Íáõ 50
ì³Õ³ñß³Ï ¾Éǵ»ÏÛ³Ý (1910-1994) ÒÙ»é 1975 Îï³í, ï»Ùå»ñ³ 30x40 ëÙ èáµ»ñï ¾Éǵ»ÏÛ³ÝÇ Ù³ëݳíáñ ѳí³ù³Íáõ 51
Ðáíë»÷ γñ³ÉÛ³Ý (1897-1981) ¶ÛáõÕ³Ï³Ý ßáõϳ 1966 Îï³í, ÛáõճݻñÏ 19x23,5 ëÙ èáµ»ñï ¾Éǵ»ÏÛ³ÝÇ Ù³ëݳíáñ ѳí³ù³Íáõ 52
ØÇÝ³ë ²í»ïÇëÛ³Ý (1928-1975) ÎÝáç ¹ÇÙ³Ýϳñ 1972 ÂáõÕÃ, ˳éÁ ï»ËÝÇϳ 27x20 ëÙ èáµ»ñï ¾Éǵ»ÏÛ³ÝÇ Ù³ëݳíáñ ѳí³ù³Íáõ 53
гÏáµç³Ý Ô³ñǵç³ÝÛ³Ý (1902-1987) ̳ɳ½³ñ¹ 1930-³Ï³Ý թթ. êïí³ñ³ÃáõÕÃ, ÛáõճݻñÏ 25x35 ëÙ èáµ»ñï ¾Éǵ»ÏÛ³ÝÇ Ù³ëݳíáñ ѳí³ù³Íáõ 54
гÏáµç³Ý Ô³ñǵç³ÝÛ³Ý (1902-1987) ²Ýí»ñݳ·Çñ 1940-³Ï³Ý թթ. êïí³ñ³ÃáõÕÃ, ÛáõճݻñÏ 14x15,5 ëÙ èáµ»ñï ¾Éǵ»ÏÛ³ÝÇ Ù³ëݳíáñ ѳí³ù³Íáõ 55
´³ñ¹áõÕ ì³ñ¹³ÝÛ³Ý (1897-1987) ÐÇÝ ºñ¨³Ý 1950 Üñµ³ï³Ëï³Ï, ÛáõճݻñÏ 30x36 ëÙ èáµ»ñï ¾Éǵ»ÏÛ³ÝÇ Ù³ëݳíáñ ѳí³ù³Íáõ 56
ê»Ûñ³Ý ʳÃɳٳçÛ³Ý (1937-1998) ê¨³Ý 1967 Îï³í, ÛáõճݻñÏ 45x67 ëÙ èáµ»ñï ¾Éǵ»ÏÛ³ÝÇ Ù³ëݳíáñ ѳí³ù³Íáõ 57
²ñë»Ý Þ³µ³ÝÛ³Ý (1864-1949) ¾ïÛáõ¹ Üñµ³ï³Ëï³Ï, ÛáõճݻñÏ 21,5x30 ëÙ èáµ»ñï ¾Éǵ»ÏÛ³ÝÇ Ù³ëݳíáñ ѳí³ù³Íáõ 58
Ä³Ý ¶³é½áõ (1907-2000) γñÙÇñ ë»ÝÛ³Ï 1976 ÈÇïá·ñ³ýdz, 18/36 50x63 ëÙ èáµ»ñï ¾Éǵ»ÏÛ³ÝÇ Ù³ëݳíáñ ѳí³ù³Íáõ 59
ì³ñáõÅ³Ý ì³ñ¹³ÝÛ³Ý (1948-2010) лÍÛ³ÉÁ 1984-1985 Îï³í, ÛáõճݻñÏ 38,5x32,5 ëÙ èáµ»ñï ¾Éǵ»ÏÛ³ÝÇ Ù³ëݳíáñ ѳí³ù³Íáõ 60
ì³ñáõÅ³Ý ì³ñ¹³ÝÛ³Ý (1948-2010) ²ñ»· ¾Éǵ»ÏÛ³ÝÇ ¹ÇÙ³ÝϳñÁ 1979 ÂáõÕÃ, Ù³ïÇï 29x23 ëÙ èáµ»ñï ¾Éǵ»ÏÛ³ÝÇ Ù³ëݳíáñ ѳí³ù³Íáõ 61
èáµ»ñï ¾Éǵ»ÏÛ³Ý (ÍÝí. 1941) ÜϳñãÇ ÏÝáç` سñÇÇ ¹ÇÙ³ÝϳñÁ 1988 Îï³í, ÛáõճݻñÏ 100x81 ëÙ èáµ»ñï ¾Éǵ»ÏÛ³ÝÇ ³ÝÓÝ³Ï³Ý Ñ³í³ù³Íáõ 62
èáµ»ñï ¾Éǵ»ÏÛ³Ý (ÍÝí. 1941) ػɳÝËáÉdz 1990 Îï³í, ÛáõճݻñÏ 100x80 ëÙ èáµ»ñï ¾Éǵ»ÏÛ³ÝÇ ÁÝï³Ý»Ï³Ý ѳí³ù³Íáõ 63
лÝñÇ ¾Éǵ»ÏÛ³Ý (ÍÝí. 1936) ÆÙ ï³ïÇÏ êÇñ³ÝáõÛßÇ ¹ÇÙ³ÝϳñÁ 1984-1992 Îï³í, ÛáõճݻñÏ 75x55 ëÙ èáµ»ñï ¾Éǵ»ÏÛ³ÝÇ Ù³ëݳíáñ ѳí³ù³Íáõ 64
²É»ùë³Ý¹ñ ´³Åµ»áõÏ-Ø»ÉÇùÛ³Ý (1891-1966) гٵáõÛñ 1953 ÂáõÕÃ, Ù³ïÇï 11,5x12,5 ëÙ èáµ»ñï ¾Éǵ»ÏÛ³ÝÇ Ù³ëݳíáñ ѳí³ù³Íáõ 65
ȳíÇÝÛ³ ´³Åµ»áõÏ-Ø»ÉÇùÛ³Ý (1922-2005) سÛáÉÇ ³ñÓ³ÝÇÏÁ ѳۻÉÇáí 1984-1985 Îï³í, ÛáõճݻñÏ 82x65 ëÙ èáµ»ñï ¾Éǵ»ÏÛ³ÝÇ ³ÝÓÝ³Ï³Ý Ñ³í³ù³Íáõ 66
²ñ³ гñáõÃÛáõÝÛ³Ý (1928-1999) Æñ³Ý 1970-³Ï³Ý ÃÃ. ´ñáݽ Բարձրությունը` 48 ëÙ èáµ»ñï ¾Éǵ»ÏÛ³ÝÇ ³ÝÓÝ³Ï³Ý Ñ³í³ù³Íáõ 67
ÚáõñÇ ä»ïñáëÛ³Ý (ÍÝí. 1941) ´Ýáñ¹áõÑÇ 1993 ´ñáݽ Բարձրությունը` 23,5 ëÙ èáµ»ñï ¾Éǵ»ÏÛ³ÝÇ ³ÝÓÝ³Ï³Ý Ñ³í³ù³Íáõ 68
²ñ³ ÞÇñ³½ (ÍÝí. 1941) àñµáõÏÁ 1991 ´ñáݽ Բարձրությունը` 45 ëÙ èáµ»ñï ¾Éǵ»ÏÛ³ÝÇ ³ÝÓÝ³Ï³Ý Ñ³í³ù³Íáõ 69
úßÇÝ ºÕdz½³ñÛ³ÝցÇ Ñ³í³ù³Íáõն
Հավաք³ÍáõÇ ëï»ÕÍÙ³Ý նպատակը անցյալի բացառիկ հարուստ ժառան գության պահպանումն է` Ùß³ÏáõóÛÇÝ Ï»Ý¹³ÝÇ հարթակ ստեղծելու ևÑ³Û ժամանակակից տաղանդները աշխարհին ներկ³յացնելու ѳٳñ: úßÇÝ ºÕdz½³ñÛ³Ýó
Օշին Եղիազարյանցի հավաքածուն. սուբյեկտիվ արժևորումն իբրև օբյեկտիվություն
úßÇÝ ºÕdz½³ñÛ³Ýó (Ó³ËÇó), ì³½·»Ý ´³Åµ»áõÏ-Ø»ÉÇùÛ³Ý. ì³½·»Ý ´³Åµ»áõÏ-Ø»ÉÇùÛ³ÝÇ ³ñí»ëï³ÝáóáõÙ, ºñ¨³Ý úßÇÝ ºÕdz½³ñÛ³ÝóÇ ³ÝÓÝ³Ï³Ý ³ñËÇí
Ծնվել է 1945թ. Թեհ րանում, որտեղ և ստացել է միջնակարգ կրթությու նը: 1962թ. տեղափոխվել է Փարիզ: 1973թ. ավարտել է Փարիզի Ազգային բարձրա գույն գեղարվեստի դպրո ցը: Ուսումնառության ըն թացքում համագործակցել է §Դրամատիկ ծավալների զգացողության¦ տեսության հեղինակ Ժակ Լը Կոկի հետ, իսկ հետագայում աշ խատել համաշխարհա յին հայտնի կինոարտադ րողների և թատերական գործիչների հետ: 1999թ. հիմնական բնակության է տեղափոխվել Երևան:
Օշին Եղիազարյանցը միշտ այնտեղ է, որտեղ թրթռում է հայ հասարա կության զարկերակը: Մաëնագիտությամբ ×արտարապետ` նա նաև հասա րակական գործիչ է, կինոյի և անիմացիոն ֆիլմի արտադրող, մեկենաս և կոլեկցիոներ... Ինչպես և սփյուռքահայերից շատերի, Օ. Եղիազարյանցի համար 1988թ. երկրաշարժը Հայաստան առաքելությամբ գալու ազդակ էր: Սակայն, առջևում արցախյան պատերազմն էր, և նա իր գործունեությունն ուղղեց Արցա խի օգնությանը: 1989թ. նա Ֆրանսիայի կառավարության կողմից ընդգրկ վել է բանակցային գործընթացին, որի արդյունքում §Համաշխարհային բժիշկեր¦ և §Բժիշկներ առանց սահմանների¦ միջազգային կազմակեր պությունները մուտք գործեցին Արցախ: Նա այժմ էլ հանդիսանում է §Շէն¦ հասարակական կազմակերպության վարչության անդամը, որը սոցիալմշակութային նախագծեր է իրականացնում Արցախում: Օ. Եղիազարյանցն ինքնը՝ արտիստիկ անձնավորություն, երևանյան §բոհեմի¦ անբաժանելի մասն է՝ բաց ու հաղորդակից, վառ անհատակա նություն, ազատ ևանկախ, ինչպես §աշխարհի ճամփորդ¦... Երկու տարբեր՝ մերձավորարևելյան ևեվրոպական մշակույթների կրողը լինելով, կարելի է
72
ասել, որ նա ոչ միայն իր ակտիվ գործունեությամբ, այլև իր հավաքածուի միջոցով է ներգրավվել հայ իրականության մեջ: Նա հավաքում է այնպիսի ստեղծագործություններ, որոնց, իր իսկ խոսքերով, §սիրահարվում է¦. ար վեստագետի հոգեհարազատ խառնվածքը որոշիչ է կոլեկցիոների համար: Սա է հատկանշականը՝ Օ. Եղիազարյանցի սիրելի հեղինակներն արտա ռոց անձնավորություններ են և բուռն խառնվածքի տեր մարդիկ, ինչն իր դրոշմն է դնում նաև իրենց արվեստի վրա: Օ. Եղիազարյանցի հավաքածուի մի մասը գտնվում է Փարիզում, մյուսը՝ Երևանում, սակայն մենք այս նախագծի շրջանակներում կենտրոնացած ենք երևանյան հավաքածուների վրա: Կոլեկցիոների սկզբունքն է, ի դեպ, բացառապես հայ արվեստագետների գործեր ձեռք բերելը: Օ. Եղիազարյանցի հավաքածուն սկսել է ձևավորվել դեռևս Փարիզում 1970-ական թթ. կեսերին: Աֆրոհայկական արմատներ ունեցող արվեստա գետ Սքունդերի, որի արվեստին հայ արվեստասերը կծանոթանա հետա գայում, մեզանում արդեն իսկ ճանաչված Ասատուրի գործերը, որոնց նա ծանոթացավ Փարիզում, ազդակ հանդիսացան Օ. Եղիազարյանցի համար իր հավաքչության սկիզբը դնել: Հավաքածուի երևանյան հատվածը սկսել է ձևավորել 2000 թվից: Փորձելով հետևել հայ կերպարվեստի ընդգրկման տրամաբանությանն այս հավաքածուում, կրկին պետք է անդրադառնանք Թիֆլիսին՝ 19-րդ դ. հայ կերպարվեստի զարթոնքի և առաջընթացի օրրանին. հայ ռեալիստական դիմանկարչության նախակարապետ, թիֆլիսեցի Հակոբ Հովնաթանյանի և թիֆլիսաբնակ Եղիշե Թադևոսյանի կտավներն այս ցուցադրության մեջ ամենավաղ դասական գործերն են, որոնք կոլեկցիոները ձեռք է բերել Թիֆլիսում, հայ ընտանիքներին պատկանող մասնավոր այլ հավաքածունե րից: Հայտնի է, որ Ե. Թադևոսյանի այս բնանկարը նախքան հեղափոխութ յունը պատկանել է Սահակովների մեծահարուստ ընտանիքին: Ուշագրավ է, որ այն երկկողմանի է՝ հեղինակի կողմից արված կտրվածքի ակնհայտ հետքերով, ինչը և կանխորոշել է հորիզոնական ձգված կոմպոզիցիան: Հ. Հովնաթանյանի վրձնած տիպական դիմանկարում ուշագրավ է ֆո նը՝ ոչ թե չեզոք-հարթ ու անհաղորդ, այլ, ավելի շուտ, լեռնային բնանկար հիշեցնող մի տարածական տեսարան: Օ. Եղիազարյանցի հավաքածուում գտնվող հայ §հին¦ դասականների գործերից նշենք նաև ֆրանսահայ ան վանի գրաֆիկ, օֆորտի վարպետ Էդգար Շահինի երեք թերթերից մեկը, որ տեղ է գտել ցուցադրության մեջ. նկարչի արվեստին բնորոշ §սոցիալական¦ թեմայի այս նմուշում մանկանը գրկած պատանի մայրիկի դիմանկարը ոչ միայն քնքշանքի, այլև ցավի զգացողություն է առաջացնում... Մենք փորձեցինք Պ. Հայթայանի և Ռ. Էլիբեկյանի հավաքածուների առ թիվ խոսել ազգային մոդեռնիզմի և նրանում §թիֆլիսականության¦ մասին՝ նկատի առնելով, որ այս երկու կոլեկցիոներները նշված գեղարվեստական շարժման մասնակիցներից ու ձևավորողներից են եղել, և հենց դա է մե ծապես նպաստել նրանց հավաքածուների կազմավորմանը: Օ. Եղիազար յանցի պարագայում արվեստագետի ու արվեստի գիտակի, գնահատողի հայացքն է, որ սուբյեկտիվ խառնվածքից ու գեղագիտական նախապատ վություններից, կենսագրության դիպվածներից կամ, ասենք, հայրենասի րությունից, զատ, հարազատեցրեց նրան տեղային կերպարվեստին:
73
Այսպիսով, Օ. Եղիազարյանցի հավաքածուն ևս թույլ է տալիս լավագույն նմուշների միջոցով պատկերացում կազմել ազգային մոդեռնիզմի հայ ար վեստագետների գործերին. Մարտին Պետրոսյան (ինչպեսև Պ. Հայթայանի հավաքածուում՝ գեղանկարչի համար արտասովոր ֆովիստական կտա վով), Սեյրան Խաթլամաջյան (որի լիրիկական աբստրակցիան հետաքրքիր է դիտարկել Ռ. Էլիբեկյանի հավաքածուից այս գեղանկարչի նախաաբստ րակտ բնանկարի կողքին), Հենրի Էլիբեկյան (ուշ շրջանի իր էքսպրեսիվ մերկերից մի նմուշով), Էդուարդ Խարազյան (ուշ շրջանի լիրիկական աբստ րակցիայով), Զուլեյկա Բաժբեուկ-Մելիքյան (մի հրաշալի մինիմալիստա կան կáÙåá½ÇódzÛáí), Աշոտ Հովհաննիսյան և Գ. Գրիգորյան-Ջոտտո: Վերջին երկու գեղանկարիչների գործերն արտացոլում են ոչ միայն ձևա բանական փորձարարությունները, այլև 1960-ականների հասարակական տեղաշարժերի բերած փոփոխությունը դիմանկարի ժանրում. §խորհող մարդու¦, մտահոգ մտավորականի ընդհանրական կերպարի առաջացու մը: Պատահական չէ Ա. Հովհաննիսյանի ցուցադրված ինքնադիմանկա րում խաչի առկայությունը՝ հոգևոր սկզբունքի և զոհողության խորհրդանիշ, որը հանդիպում է և Մինաս Ավետիսյանի շատ գործերում: Նշված գիծը Գ. Գրիգորյան-Ջոտտոյի դիմանկարում աղերսներ ունի նաև իր ներքին մտահոգևոր աշխարհում խորասուզված լուսատու-մտավորականի կերպարի առավել վաղ օրինակներում՝ Երվանդ Քոչարի §Բանաստեղծը: Վահան Թեքեյան¦, 1924թ., §Հարություն¦, 1923թ. կամ §Իտալացի բանաստեղծը¦, 1922թ.: Առանց Երվանդ Քոչարի ստեղծագործության և նրա ազդեցության անհնար է պատկերացնել 1960-ականների վերելքը հայ կերպարվեստում: Բարեբախտաբար, Օ. Եղիազարյանցի հավաքածուն ապահովում է հայկա կան մոդեռնիզմի այս նահապետի ներկայությունը ցուցադրության մեջ նրա փարիզյան շրջանի (1926թ.) երկու գործերով: Օ. Եղիազարյանցի հավաքածուին է պատկանում Վազգեն Բաժբեուկ- Մելիքյանի գործերի բավական լուրջ ընտրանի, որից ցուցադրված են ինք նակենսագրական, միևնույն ժամանակ ողբերգական և հոգևոր իմաստ ունեցող, միայն երեքը: Վ. Բաժբեուկ-Մելիքյանն ու Օ. Եղիազարյանը մտե րիմներ էին, և վերջինիս կողմից արվեստագետի էության խոր ըմբռնումը արտահայտվում է նրա խոսքերում. §Վազգենը օդաչու էր՝ շատերը չգիտեն այդ մասին: Նա այս կյանքում կարծես օդում թռչեր, մոլորակից կտրված էր, օդում էլ մնաց...¦:
74
òáõó³Ñ³Ý¹»ëáõÙ Ý»ñϳ۳óí³Í ³ß˳ï³ÝùÝ»ñ
гÏáµ ÐáíݳóÝÛ³Ý (1806-1881) îÕ³Ù³ñ¹áõ ¹ÇÙ³Ýϳñ Îï³í, ÛáõճݻñÏ 28x24 ëÙ úßÇÝ ºÕdz½³ñÛ³ÝցÇ Ù³ëݳíáñ ѳí³ù³Íáõ 76
ºÕÇß» ³¹¨áëÛ³Ý (1870-1936) ´Ý³Ýϳñ ýÇգáõñÝ»ñáí Îï³í, ÛáõճݻñÏ 16x70 ëÙ úßÇÝ ºÕdz½³ñÛ³ÝցÇ Ù³ëݳíáñ ѳí³ù³Íáõ 77
¾¹գ³ñ Þ³ÑÇÝ (1874-1947) سÛñ ¨ Ù³ÝáõÏ úýáñï 32x22 ëÙ úßÇÝ ºÕdz½³ñÛ³ÝցÇ Ù³ëݳíáñ ѳí³ù³Íáõ 78
ºñí³Ýդ øáã³ñ (1899-1979) Անվերնագիր 1926 ÂáõÕÃ, Ù³ïÇï 18x14 ëÙ úßÇÝ ºÕdz½³ñÛ³ÝցÇ Ù³ëݳíáñ ѳí³ù³Íáõ 79
ºñí³Ýդ øáã³ñ (1899-1979) ²Ý³ÑÇï 1926 Îï³í, ÛáõճݻñÏ 17,8x15 ëÙ úßÇÝ ºÕdz½³ñÛ³ÝցÇ Ù³ëݳíáñ ѳí³ù³Íáõ 80
лÝñÇ ¾Éǵ»ÏÛ³Ý (ÍÝí. 1936) Ø»ñÏ ÏÇÝÁ 1997 ÂáõÕÃ, çñ³Ý»ñÏ 52x75 ëÙ úßÇÝ ºÕdz½³ñÛ³ÝցÇ Ù³ëݳíáñ ѳí³ù³Íáõ 81
سñïÇÝ ä»ïñáëÛ³Ý (ÍÝí. 1933) ¼áõÛ· 1960-ական թթ. Îï³í, ÛáõճݻñÏ 97x72 ëÙ úßÇÝ ºÕdz½³ñÛ³ÝցÇ Ù³ëݳíáñ ѳí³ù³Íáõ 82
سñïÇÝ ä»ïñáëÛ³Ý (ÍÝí. 1933) ´Ý³Ýϳñ 1979 Îï³í, ÛáõճݻñÏ 65x40 ëÙ úßÇÝ ºÕdz½³ñÛ³ÝցÇ Ù³ëݳíáñ ѳí³ù³Íáõ 83
¶¨áñ· ¶ñÇ·áñÛ³Ý (æáïïá) (1897-1976) îÕ³Ù³ñ¹áõ ¹ÇÙ³Ýϳñ 1962 65x54 ëÙ Îï³í, ÛáõճݻñÏ úßÇÝ ºÕdz½³ñÛ³ÝցÇ Ù³ëݳíáñ ѳí³ù³Íáõ 84
²ßáï ÐáíѳÝÝÇëÛ³Ý (1929-1997) ÆÝùݳ¹ÇÙ³Ýϳñ 1946 Îï³í, ÛáõճݻñÏ 70x51 ëÙ úßÇÝ ºÕdz½³ñÛ³ÝցÇ Ù³ëݳíáñ ѳí³ù³Íáõ 85
ê»Ûñ³Ý ʳÃɳٳçÛ³Ý (1937-1998) ²µëïñ³Ïï ÏáÙåá½Çódz 1978 Îï³í, ÛáõճݻñÏ 66x74 ëÙ úßÇÝ ºÕdz½³ñÛ³ÝցÇ Ù³ëݳíáñ ѳí³ù³Íáõ 86
¾¹áõ³ñ¹ ʳñ³½ Û³Ý (ÍÝí. 1939) ÎáÙåá½Çódz 1991 Îï³í, ÛáõճݻñÏ 54x65 ëÙ úßÇÝ ºÕdz½³ñÛ³ÝցÇ Ù³ëݳíáñ ѳí³ù³Íáõ 87
¼áõÉ»Ûϳ ´³Åµ»áõÏ-Ø»ÉÇùÛ³Ý (ÍÝí. 1939) ä³ñáÕÝ»ñÁ 2001-2002 Îï³í, ÛáõճݻñÏ 81x104 սմ úßÇÝ ºÕdz½³ñÛ³ÝցÇ Ù³ëݳíáñ ѳí³ù³Íáõ 88
ì³½·»Ý ´³Åµ»áõÏ-Ø»ÉÇùÛ³Ý (1941-2004) øñÇëïáë 1990 ö³Ûï, ÛáõճݻñÏ 25x18 ëÙ úßÇÝ ºÕdz½³ñÛ³ÝցÇ Ù³ëݳíáñ ѳí³ù³Íáõ 89
ì³½·»Ý ´³Åµ»áõÏ-Ø»ÉÇùÛ³Ý (1941-2004) ÆÝùݳ¹ÇÙ³Ýϳñ 2000 ʳéÁ ï»ËÝÇϳ 117x101 ëÙ úßÇÝ ºÕdz½³ñÛ³ÝցÇ Ù³ëݳíáñ ѳí³ù³Íáõ 90
ì³½·»Ý ´³Åµ»áõÏ-Ø»ÉÇùÛ³Ý (1941-2004) îÇñ³Ù³ÛñÁ 1989 ʳéÁ ï»ËÝÇϳ 50x38 ëÙ úßÇÝ ºÕdz½³ñÛ³ÝցÇ Ù³ëݳíáñ ѳí³ù³Íáõ 91
гÏáµ ¶ÛáõñçÛ³Ý (1881-1948) ÎÝáç ³ñÓ³ÝÇÏ 1915 ´ñáݽ ´³ñÓñáõÃÛáõÝÁ` 26 ëÙ úßÇÝ ºÕdz½³ñÛ³ÝցÇ Ù³ëݳíáñ ѳí³ù³Íáõ 92
гÏáµ ¶ÛáõñçÛ³Ý (1881-1948) Üëï³Í ýÇ·áõñ 1915 ´ñáݽ ´³ñÓñáõÃÛáõÝÁ` 20 ëÙ úßÇÝ ºÕdz½³ñÛ³ÝÇ Ù³ëݳíáñ ѳí³ù³Íáõ 93
γï³Éá·áõÙ Ý»ñϳ۳óí³Í ³ß˳ï³ÝùÝ»ñÇ ó³ÝÏ ²¹³ÉÛ³Ý èáõµ»Ý (ÍÝí. 1929) äáÕáë гÛó۳ÝÇ ¹ÇÙ³ÝϳñÁ, ¿ëùǽ §²í³ñ³ÛñÇ ×³Ï³ï³Ù³ñïÁ¦ Ïï³íÇ Ñ³Ù³ñ, 1956, Ïï³í, ÛáõճݻñÏ, 47,5x46ëÙ, äáÕáë гÛó۳ÝÇ Ù³ëݳíáñ ѳí³ù³Íáõ ÜϳñãÇ ùñáç` 껹³ÛÇ ¹ÇÙ³ÝϳñÁ, 1960, Ïï³í, ÛáõճݻñÏ, 67x54ëÙ, äáÕáë гÛó۳ÝÇ Ù³ëݳíáñ ѳí³ù³Íáõ ػɳÝËáÉdz, 1959, ïáõß, çñ³Ý»ñÏ, ·ñã³Í³Ûñ, 33x24,5ëÙ, äáÕáë гÛó۳ÝÇ Ù³ëݳíáñ ѳí³ù³Íáõ ¸³ñÓ»ñ»ëÇÝ` ÆÙ ëÇñ»ÉÇ äáÕáëÇÝ ¨ 껹³ÛÇÝ Ù»Í ëÇñáí ¨ µ³ñÇ ó³ÝÏáõÃÛáõÝÝ»ñáí ÏÛ³ÝùáõÙ, 15.08. 2009 ²¹³ÉÛ³Ý ð³ýýÇ (ÍÝí. 1940) ܳïÛáõñÙáñï, 1968, ÃÇûÕ, ÃáõÕÃ, ÛáõճݻñÏ, 46x46ëÙ, äáÕáë гÛó۳ÝÇ Ù³ëݳíáñ ѳí³ù³Íáõ ²í»ïÇëÛ³Ý ØÇݳë (1928-1975) ÎÝáç ¹ÇÙ³Ýϳñ, 1972, 27x20ëÙ, ÃáõÕÃ, ˳éÁ ï»ËÝÇϳ, èáµ»ñï ¾Éǵ»ÏÛ³ÝÇ Ù³ëݳíáñ ѳí³ù³Íáõ ´³Åµ»áõÏ-Ø»ÉÇùÛ³Ý ²É»ùë³Ý¹ñ (1891-1966) гٵáõÛñ, 1953, ÃáõÕÃ, Ù³ïÇï, 11,5x12,5ëÙ, èáµ»ñï ¾Éǵ»ÏÛ³ÝÇ Ù³ëݳíáñ ѳí³ù³Íáõ ´³Åµ»áõÏ-Ø»ÉÇùÛ³Ý ¼áõÉ»Ûϳ (ÍÝí. 1939) ä³ñáÕÝ»ñÁ, 2001-2002, Ïï³í, ÛáõճݻñÏ, ºÕdz½³ñÛ³ÝóÇ Ù³ëݳíáñ ѳí³ù³Íáõ
81x104ëÙ,
úßÇÝ
´³Åµ»áõÏ-Ø»ÉÇùÛ³Ý È³íÇÝÛ³ (1922-2005) سÛáÉÇ ³ñÓ³ÝÇÏÁ ѳۻÉÇáí, 1984-1985, Ïï³í, ÛáõճݻñÏ, 82x65ëÙ, èáµ»ñï ¾Éǵ»ÏÛ³ÝÇ Ù³ëݳíáñ ѳí³ù³Íáõ ´³Åµ»áõÏ-Ø»ÉÇùÛ³Ý ì³½·»Ý (1941-2004) îÇñ³Ù³ÛñÁ, 1989, ˳éÁ ï»ËÝÇϳ, 50x38ëÙ, úßÇÝ ºÕdz½³ñÛ³ÝóÇ Ù³ëݳíáñ ѳí³ù³Íáõ øñÇëïáë, 1990, ÷³Ûï, ÛáõճݻñÏ, 25x18ëÙ, úßÇÝ ºÕdz½³ñÛ³ÝóÇ Ù³ëݳíáñ ѳí³ù³Íáõ ÆÝùݳ¹ÇÙ³Ýϳñ, 2000, ˳éÁ ï»ËÝÇϳ, 117x101ëÙ, úßÇÝ ºÕdz½³ñÛ³ÝóÇ Ù³ëݳíáñ ѳí³ù³Íáõ 94
¶³ÉëïÛ³Ý ìñáõÛñ (1924-1996) äáÕáë гÛó۳ÝÇ ¹ÇÙ³ÝϳñÁ, 1980, Ïï³í, ÛáõճݻñÏ, 65x65ëÙ, äáÕáë гÛó۳ÝÇ Ù³ëݳíáñ ѳí³ù³Íáõ ¸³ñÓ»ñ»ëÇÝ` êÇñ»ÉÇ ÁÝÏ»ñáçëª äáÕáëÇÝ, ìñáõÛñÇó, 1980, ºñ¨³Ý ¶³é½áõ Ä³Ý (1907-2000) γñÙÇñ ë»ÝÛ³Ï, 1976, ÉÇïá·ñ³ýdz, 18/36, 50x63ëÙ, èáµ»ñï ¾Éǵ»ÏÛ³ÝÇ Ù³ëݳíáñ ѳí³ù³Íáõ ¶ñÇ·áñÛ³Ý ¶¨áñ· (æáïïá) (1897-1976) îÕ³Ù³ñ¹áõ ¹ÇÙ³Ýϳñ, 1962, 65x54ëÙ, Ïï³í, ÛáõճݻñÏ, úßÇÝ ºÕdz½³ñÛ³ÝóÇ Ù³ëݳíáñ ѳí³ù³Íáõ ¾Éǵ»ÏÛ³Ý ²ñ»· (ÍÝí. 1970) ö³ñÇ½Û³Ý ÙáïÇí, 2005, ëïí³ñ³ÃáõÕÃ, Ïï³í, ÛáõճݻñÏ, 23x30ëÙ, äáÕáë гÛó۳ÝÇ Ù³ëݳíáñ ѳí³ù³Íáõ ¾Éǵ»ÏÛ³Ý Ð»ÝñÇ (ÍÝí. 1936) ²ñí»ëï³µ³Ý äáÕáë гÛó۳ÝÇ ¹ÇÙ³ÝϳñÁ, 1972-73, ëïí³ñ³ÃáõÕÃ, ï»Ùå»ñ³, 80x58ëÙ, äáÕáë гÛó۳ÝÇ Ù³ëݳíáñ ѳí³ù³Íáõ ÒÏáí ݳïÛáõñÙáñï, 1975, ÏáɳÅ, ˳éÁ ï»ËÝÇϳ, ëïí³ñ³ÃáõÕÃ, ï»Ùå»ñ³, 62,5x74,5ëÙ, äáÕáë гÛó۳ÝÇ Ù³ëݳíáñ ѳí³ù³Íáõ ÎáÙåá½Çódz, 1971, ëïí³ñ³ÃáõÕÃ, ÛáõճݻñÏ, ï»Ùå»ñ³, 79x101ëÙ, äáÕáë гÛó۳ÝÇ Ù³ëݳíáñ ѳí³ù³Íáõ Ø»ñÏ ÏÇÝÁ, 1997, ÃáõÕÃ, çñ³Ý»ñÏ, 52x75ëÙ, úßÇÝ ºÕdz½³ñÛ³ÝóÇ Ù³ëݳíáñ ѳí³ù³Íáõ ÆÙ ï³ïÇÏ êÇñ³ÝáõÛßÇ ¹ÇÙ³ÝϳñÁ, 1984-1992, Ïï³í, ÛáõճݻñÏ, 75x55ëÙ, èáµ»ñï ¾Éǵ»ÏÛ³ÝÇ ÁÝï³Ý»Ï³Ý ѳí³ù³Íáõ ¾Éǵ»ÏÛ³Ý èáµ»ñï (ÍÝí. 1941) ÜϳñãÇ ÏÝáç` سñÇÇ ¹ÇÙ³ÝϳñÁ, 1988, Ïï³í, ÛáõճݻñÏ, 100x81ëÙ, èáµ»ñï ¾Éǵ»ÏÛ³ÝÇ ÁÝï³Ý»Ï³Ý ѳí³ù³Íáõ ػɳÝËáÉdz, 1990, Ïï³í, ÛáõճݻñÏ, 100x80ëÙ, èáµ»ñï ¾Éǵ»ÏÛ³ÝÇ ÁÝï³Ý»Ï³Ý ѳí³ù³Íáõ äáÕáë гÛó۳ÝÇ ¹ëï»ñª Üí³ñ¹Ç ¹ÇÙ³ÝϳñÁ, 1991, Ïï³í, ÛáõճݻñÏ, 69,3x78,5ëÙ, äáÕáë гÛó۳ÝÇ Ù³ëݳíáñ ѳí³ù³Íáõ ¾Éǵ»ÏÛ³Ý ì³Õ³ñß³Ï (1910-1994) Ðáí»ÏÝ»ñÁ,1977, Ïï³í, ï»Ùå»ñ³, 24x30ëÙ, èáµ»ñï ¾Éǵ»ÏÛ³ÝÇ Ù³ëݳíáñ ѳí³ù³Íáõ µÇÉÇëÛ³Ý Ñ³Ùù³ñÝ»ñÇ ¹ñá߳ϳÏÇñÝ»ñÁ, 1977, Ïï³í, ï»Ùå»ñ³, 24x30ëÙ, èáµ»ñï ¾Éǵ»ÏÛ³ÝÇ Ù³ëݳíáñ ѳí³ù³Íáõ ÒÙ»é, 1975, Ïï³í, ï»Ùå»ñ³, 30x40ëÙ, èáµ»ñï ¾Éǵ»ÏÛ³ÝÇ Ù³ëݳíáñ ѳí³ù³Íáõ ÒÙ»é, 1981, Ïï³í, ï»Ùå»ñ³, 20x14ëÙ, äáÕáë гÛó۳ÝÇ Ù³ëݳíáñ ѳí³ù³Íáõ 95
³¹¨áëÛ³Ý ºÕÇß» (1870-1936) ´Ý³Ýϳñ ýÇ·áõñÝ»ñáí, Ïï³í, ÛáõճݻñÏ, 16x70 ëÙ, úßÇÝ ºÕdz½³ñÛ³ÝóÇ Ù³ëݳíáñ ѳí³ù³Íáõ ʳÃɳٳçÛ³Ý ê»Ûñ³Ý (ÍÝí. 1937) ꨳÝ, 1967, Ïï³í, ÛáõճݻñÏ, 45x67ëÙ, èáµ»ñï ¾Éǵ»ÏÛ³ÝÇ Ù³ëݳíáñ ѳí³ù³Íáõ ²µëïñ³Ïï ÏáÙåá½Çódz, 1978, Ïï³í, ÛáõճݻñÏ, 66x74ëÙ, úßÇÝ ºÕdz½³ñÛ³ÝóÇ Ù³ëݳíáñ ѳí³ù³Íáõ ʳñ³½ Û³Ý ¾¹áõ³ñ¹ (ÍÝí. 1939) ÎáÙåá½Çódz, 1991, Ïï³í, ÛáõճݻñÏ, 54x65ëÙ, úßÇÝ ºÕdz½³ñÛ³ÝóÇ Ù³ëݳíáñ ѳí³ù³Íáõ γɻÝó гñáõÃÛáõÝ (1910-1967) Èáõë³ÝϳñÇ㠲ݹñ³ÝÇÏ øáã³ñÇ ¹ÇÙ³ÝϳñÁ, 1960-³Ï³Ý ÃÃ., Ïï³í, ÛáõճݻñÏ, 46x35ëÙ, äáÕáë гÛó۳ÝÇ Ù³ëݳíáñ ѳí³ù³Íáõ γñ³ÉÛ³Ý Ðáíë»÷ (1897-1981) ¶ÛáõÕ³Ï³Ý ßáõϳ, 1966, Ïï³í, ÛáõճݻñÏ, 19x23,5ëÙ, èáµ»ñï ¾Éǵ»ÏÛ³ÝÇ Ù³ëݳíáñ ѳí³ù³Íáõ гÛÃ³Û³Ý ²ñ³ (ÍÝí. 1965) ܳïÛáõñÙáñï, 1995, Ïï³í, ÛáõճݻñÏ, 90x70ëÙ, äáÕáë гÛó۳ÝÇ Ù³ëݳíáñ ѳí³ù³Íáõ гÛÃ³Û³Ý Üí³ñ¹ (ÍÝí. 1979) ¸ÇÙ³Ýϳñ, 1997, Ïï³í, ÛáõճݻñÏ, 40x34,5ëÙ, äáÕáë гÛó۳ÝÇ Ù³ëݳíáñ ѳí³ù³Íáõ ÐáíѳÝÝÇëÛ³Ý ²ßáï (1929-1997) ÆÝùݳ¹ÇÙ³Ýϳñ, 1946, Îï³í, ÛáõճݻñÏ, 70x51ëÙ, úßÇÝ ºÕdz½³ñÛ³ÝóÇ Ù³ëݳíáñ ѳí³ù³Íáõ ÐáíݳóÝÛ³Ý Ð³Ïáµ (1806-1881) îÕ³Ù³ñ¹áõ ¹ÇÙ³Ýϳñ, Ïï³í, ÛáõճݻñÏ, 28x24ëÙ, úßÇÝ ºÕdz½³ñÛ³ÝóÇ Ù³ëݳíáñ ѳí³ù³Íáõ Ô³ñǵç³ÝÛ³Ý Ð³Ïáµç³Ý (1902-1987) ÎÝáç ¹ÇÙ³Ýϳñ, 1930-³Ï³Ý ÃÃ., Ïï³í, ÛáõճݻñÏ, 32x31ëÙ, äáÕáë гÛó۳ÝÇ Ù³ëݳíáñ ѳí³ù³Íáõ ̳ɳ½³ñ¹, 1930-³Ï³Ý ÃÃ., ëïí³ñ³ÃáõÕÃ, ÛáõճݻñÏ, 25x35ëÙ, èáµ»ñï ¾Éǵ»ÏÛ³ÝÇ Ù³ëݳíáñ ѳí³ù³Íáõ ²Ýí»ñݳ·Çñ, 1940-³Ï³Ý ÃÃ., 14x15,5ëÙ, ëïí³ñ³ÃáõÕÃ, ÛáõճݻñÏ, èáµ»ñï ¾Éǵ»ÏÛ³ÝÇ Ù³ëݳíáñ ѳí³ù³Íáõ 96
Þ³µ³ÝÛ³Ý ²ñë»Ý (1864-1949) ¾ïÛáõ¹, Ýñµ³ï³Ëï³Ï, ÛáõճݻñÏ, 21,5x30ëÙ, èáµ»ñï ¾Éǵ»ÏÛ³ÝÇ Ù³ëݳíáñ ѳí³ù³Íáõ ¸³ñÓ»ñ»ëÇÝ` êÇñ»ÉÇ èáµ»ñà ¾Éǵ»Ï»³ÝÇÝ ê÷õéùÇ ÝϳñÇã Þ³å³Ý»³ÝÇÝ ³Ûë ¿¹ÇõïÁ ǵñ Ýáõ¿ñ ²ñõÇëï³ë¿ñ ÁÝÏ»ñáç ÙÁ ÏáÕÙ¿ ¼ûÑñ³å Øáõñ³ïË³Ý Þ³ÑÇÝ ¾¹·³ñ (1874-1947) سÛñ ¨ Ù³ÝáõÏ, ûýáñï, 32x22ëÙ, úßÇÝ ºÕdz½³ñÛ³ÝóÇ Ù³ëݳíáñ ѳí³ù³Íáõ ÞÇßÙ³ÝÛ³Ý è³ý³Û»É (1885-1959) ´Ý³Ýϳñ, 1920-³Ï³Ý - 47ÃÃ. (÷³ñÇ½Û³Ý ßñç³Ý), ëïí³ñ³ÃáõÕÃ, çñ³Ý»ñÏ, 17,5x23ëÙ, äáÕáë гÛó۳ÝÇ Ù³ëݳíáñ ѳí³ù³Íáõ ä»ïñáëÛ³Ý Ø³ñïÇÝ (ÍÝí. 1933) îÕ³Ù³ñ¹áõ ¹ÇÙ³Ýϳñ, 1957, ëïí³ñ³ÃáõÕÃ, ÛáõճݻñÏ, 70x50ëÙ, äáÕáë гÛó۳ÝÇ Ù³ëݳíáñ ѳí³ù³Íáõ ´Ý³Ýϳñ, 1979, Ïï³í, ÛáõճݻñÏ, 65x40ëÙ, úßÇÝ ºÕdz½³ñÛ³ÝóÇ Ù³ëݳíáñ ѳí³ù³Íáõ ¼áõÛ·, Ïï³í, ÛáõճݻñÏ, 97x72ëÙ, úßÇÝ ºÕdz½³ñÛ³ÝóÇ Ù³ëݳíáñ ѳí³ù³Íáõ ì³ñ¹³ÝÛ³Ý ´³ñ¹áõÕ (1897-1987) ÐÇÝ ºñ¨³Ý, 1950, Ýñµ³ï³Ëï³Ï, ÛáõճݻñÏ, 30x36ëÙ, èáµ»ñï ¾Éǵ»ÏÛ³ÝÇ Ù³ëݳíáñ ѳí³ù³Íáõ ¸³ñÓ»ñ»ëÇÝ` ÜíÇñáõÙ »Ù ³Ûë ѳٻëï ³ß˳ï³Ýùë ïÇÏÇÝ Ø³ñÇÇÝ` Ç Ýß³Ý Ñ³ñ·³ÝùÇ ÝϳñÇãÇ ÏáÕÙÇó: ì³ñ¹³ÝÛ³Ý ´³ñ¹áõÕ-1979 ì³ñ¹³ÝÛ³Ý ì³ñáõÅ³Ý (1948-2010) лÍÛ³ÉÁ, 1984-1985, Ïï³í, ÛáõճݻñÏ, 38,5x32,5ëÙ, èáµ»ñï ¾Éǵ»ÏÛ³ÝÇ Ù³ëݳíáñ ѳí³ù³Íáõ ²ñ»· ¾Éǵ»ÏÛ³ÝÇ ¹ÇÙ³ÝϳñÁ, 1979, ÃáõÕÃ, Ù³ïÇï, 29x23ëÙ, èáµ»ñï ¾Éǵ»ÏÛ³ÝÇ Ù³ëݳíáñ ѳí³ù³Íáõ î³ñËáí ì. (1871-1930) ´³Ï, 1927, ëïí³ñ³ÃáõÕÃ, ÛáõճݻñÏ, 21x21ëÙ, äáÕáë гÛó۳ÝÇ Ù³ëݳíáñ ѳí³ù³Íáõ øáã³ñ ºñí³Ý¹ (1899-1979) ²Ý³ÑÇï, 1926, Ïï³í, ÛáõճݻñÏ, 17,8x15ëÙ, úßÇÝ ºÕdz½³ñÛ³ÝóÇ Ù³ëݳíáñ ѳí³ù³Íáõ ²Ýí»ñݳ·Çñ, 1926, ÃáõÕÃ, Ù³ïÇï, 18x14ëÙ, úßÇÝ ºÕdz½³ñÛ³ÝóÇ Ù³ëݳíáñ ѳí³ù³Íáõ 97
¶ÛáõñçÛ³Ý Ð³Ïáµ (1881-1948) Üëï³Í ýÇ·áõñ, 1915, µñáݽ, µ³ñÓñáõÃÛáõÝÁ` 20ëÙ, úßÇÝ ºÕdz½³ñÛ³ÝóÇ Ù³ëݳíáñ ѳí³ù³Íáõ ÎÝáç ³ñÓ³ÝÇÏ, Ùáï 1915, µñáݽ, µ³ñÓñáõÃÛáõÝÁ` 26ëÙ, úßÇÝ ºÕdz½³ñÛ³ÝóÇ Ù³ëݳíáñ ѳí³ù³Íáõ гñáõÃÛáõÝÛ³Ý ²ñ³ (1928-1999) Æñ³Ý, 1970-³Ï³Ý ÃÃ., µ³ñÓñáõÃÛáõÝÁ` 48ëÙ, µñáݽ, èáµ»ñï ¾Éǵ»ÏÛ³ÝÇ Ù³ëݳíáñ ѳí³ù³Íáõ Ðáíë»÷Û³Ý Ðñ³Ýï (ÍÝí. 1941) È»¹³, 2010, µñáݽ, µարձրությունը` 11,5ëÙ, äáÕáë гÛó۳ÝÇ մասնավոր ѳí³ù³Íáõ ÞÇñ³½ ²ñ³ (ÍÝí. 1941) àñµáõÏÁ, 1991, µ³ñÓñáõÃÛáõÝÁ` 45ëÙ, µñáݽ, (Ýí»ñ ÝϳñãÇ 70-³ÙÛ³ Ñáµ»ÉÛ³ÝÇÝ), èáµ»ñï ¾Éǵ»ÏÛ³ÝÇ Ù³ëݳíáñ ѳí³ù³Íáõ ä³åáíÛ³Ý ²É»ùë»Û (ÍÝí. 1941) Ø»ï³Ùáñýá½ N1, 1980, µñáݽ, µ³ñÓñáõÃÛáõÝÁ` 27ëÙ, äáÕáë гÛó۳ÝÇ Ù³ëݳíáñ ѳí³ù³Íáõ ä»ïñáëÛ³Ý ÚáõñÇ (ÍÝí. 1941) ´Ýáñ¹áõÑÇ, 1993, µ³ñÓñáõÃÛáõÝÁ` 23,5ëÙ, µñáݽ, èáµ»ñï ¾Éǵ»ÏÛ³ÝÇ Ù³ëݳíáñ ѳí³ù³Íáõ Üëï³Í ³ëå»ï, 1996, µñáݽ, µ³ñÓñáõÃÛáõÝÁ` 19ëÙ, äáÕáë гÛó۳ÝÇ Ù³ëݳíáñ ѳí³ù³Íáõ
98