Պատկերագիրքը հրատարակվել է 2015 թ. Գաֆէսճեան արվեստի կենտրոնում կազմակերպված «Արտո Չաքմաքչյան. վերածնունդ» ցուցադրության առթիվ: Երախտիքի խոսք՝ Վահագն Մարաբյան Գործադիր տնօրենի պաշտոնակատար Գաֆէսճեան արվեստի կենտրոն Ներածություն՝ Շուշան Վարդանյան Արվեստաբան, արվեստագիտության թեկնածու Խմբագիրներ՝ Աստղիկ Մարաբյան Հանրային ծրագրերի գծով փոխտնօրեն Գաֆէսճեան արվեստի կենտրոն Արմեն Եսայանց Հանրային ծրագրերի գծով փոխտնօրենրի համադրող-օգնական Գաֆէսճեան արվեստի կենտրոն Անգլերեն թարգմանություն՝ Արծվի Բախչինյան Կատալոգի ձևավորում՝ Նանե Թումանյան Քանդակների լուսանկարները՝ Ռուբեն Մարտիրոսյան Գրաֆիկական աշխատանքների լուսանկարները՝ Արտո Չաքմաքչ յանի անձնական արխիվ Կատալոգում ներկայացված բոլոր աշխատանքները պատկանում են արվեստագետին: Տպագրություն՝ Անտենոր տպագրատուն Երևան, Հայաստան ISBN 978-9939-9121-3-4 ©2015. Գաֆէսճեան արվեստի կենտրոն Սույն հրատարակության որևէ մաս չի կարող վերարտադրվել առանց Գաֆէսճեան արվեստի կենտրոնի գրավոր թույլտվության:
Շապիկին՝ Քայլող մարդը, 2006 Բրոնզ 44,5 x 10 x 28,5 սմ
2
4
Երևան Yerevan 2015
5
Երախտիքի խոսք Վահագն Մարաբյան Գործադիր տնօրենի պաշտոնակատար Գաֆէսճեան արվեստի կենտրոն
2015 թվականի Գաֆէսճեան արվեստի կենտրոնի առանցքային նախաձեռնություններից դարձավ «Արտո Չաքմաքչյան. վերածնունդ» ցուցադրությունը, որը ներկայացնում է հայկական ժամանակակից կերպարվեստի դասականներից մեկի՝ Արտո Չաքմաքչյանի արվեստը: Այն կանադաբնակ հայ արվեստագետի առաջին խոշոր ցուցադրությունն է Հայաստանում 70-ականների կեսերին հայրենիքից մեկնելուց հետո: Լինելով 60-ականների հայկական ավանգարդի խոշոր դեմքերից մեկը՝ Արտո Չաքմաքչյանը վերջին 40 տարիների ընթացքում ապրել և ստեղծագործել է Կանադայում, արժանանալով միջազգային ճանաչման, միևնույն ժամանակ պահպանելով կապն իր արմատների և հայկական մշակույթի հետ: Ցուցադրությունն ընդգրկում է 10 քանդակ և 20-ից ավելի գրաֆիկական աշխատանք արվեստագետի ստեղծագործական բազմամյա ուղուց, այդ թվում եզակի ստեղծագործություններ հայկական վաղ շրջանից` ներկայացնելով նրա վերջին տասնամյակների ոճական և գեղարվեստական զարգացումը: Հայկական մշակույթի երկու առանցքային ֆիգուրներ Գրիգոր Նարեկացին և Կոմիտասը մշտապես ոգեշնչման աղբյուր են հանդիսացել արվեստագետի համար, և նրանց պատկերող աշխատանքները կենտրոնական տեղ են գրավում այս ցուցադրության շրջանակներում` ընդգծելով արվեստագետի գաղափարախոսությունը հայկական մշակույթի և նրա հոգևոր ուժի առնչությամբ: Իմ խորին երախտագիտությունն եմ հայտնում բոլոր նրանց, ում ջանքերի շնորհիվ հնարավոր դարձավ «Արտո Չաքմաքչյան. վերածնունդ» ցուցադրության կայացումը Գաֆէսճեան արվեստի կենտրոնում: Ցուցադրության կազմակերպման և իրականացման համար իմ շնորհակալությունն եմ հայտնում Գաֆէսճեան արվեստի կենտրոնի անձնակազմին, ում նվիրումի և ջանքերի շնորհիվ կենտրոնը շարունակում է կյանքի կոչել Գաֆէսճեան ժառանգության տեսլականը Հայաստանում: Հատուկ շնորհակալական խոսք եմ ուղղում արվեստաբան Շուշան Վարդանյանին՝ սույն կատալոգի ներածության հեղինակին, ով տարիներ շարունակ ուսումնասիրել է Արտո Չաքմաքչյանի ստեղծագործական ուղին և 2015 թվականին պաշտպանեց նրա արվեստին նվիրված իր թեկնածության թեզը: Եւ վերջապես իմ շնորհավորանքներն ու երախտագիտությունն եմ հայտնում մաեստրո Արտո Չաքմաքչյանին, ով հավատացած է, որ այսօր կարող ենք վերապրել մեր վերածնունդը, եթե կարողանանք դրսևորել այդ կամքը: Վստահ եմ, որ «Արտո Չաքմաքչյան. վերածնունդ» ցուցադրությունը կփոխանցի հայ ազգի վերածննդի և հոգևոր ուժի վերաբերյալ արվեստագետի տեսլականը, որն արտացոլված է իր ստեղծագործություններում և փիլիսոփայության մեջ:
6
Acknowledgments Vahagn Marabyan Acting Executive Director Cafesjian Center for the Arts
With the opening of the exhibition, Arto Tchakmakchian: Rebirth, the Cafesjian Center for the Arts is honored to present the art of one of the living masters of Armenian culture as part of the Center’s 2015 exhibition programming. It marks the first major presentation of the renowned Candaian-based Armenian artist in Armenia after his departure from the country in mid 70s. A seminal figure of Armenian avant-garde art of the 60s, Arto Tchakmakchian lived and worked in Canada for the past 40 years, attaining international recognition, at the same time always remaining devoted to his roots and culture. The exhibition brings together 10 sculptures and over 20 graphic works from the artist’s body of work, including rare artworks from his early Armenian period, presenting his stylistic and artistic development through the decades. Works focused on two icons of Armenian culture, Grigor Narekatsi and Komitas, as major inspirational sources, are featured as part of the exhibition, expressing the artist’s conception of his culture and its spiritual force. I would like to express my profound gratitude to all whose efforts made the exhibition, Arto Tchakmakchian: Rebirth, possible at the Cafesjian Center for the Arts. The Center’s staff is to be commended for making this exhibition a success. With their dedication and commitment, the Center continues to fulfill the bright vision of the Cafesjian legacy in Armenia. I extend a special note of appreciation to art historian Shushan Vardanyan , author of the introduction for this catalog, who has been studying Arto Tchakmakchian’s work for years and recently defended her PhD thesis focused on his art. And finally, my congratulations and heartfelt appreciation goes to Maestro Arto Tchakmakchian, who believes that we can experience a rebirth today, if we have the will to do that. I am confident that the exhibition Arto Tchakmakchian: Rebirth will convey the artist’s vision of the revival and spiritual force of the Armenian nation expressed through his work and philosophy.
7
Արտո Չաքմաքչյանը (ծնվ. 1933) միջազգային ճանաչում վայելող քանդակագործ է: Նա Հայաստան է եկել Եգիպտոսից, ապրել և ստեղծագործել է հայրենիքում, իսկ ներկայումս բնակվում է Կանադայի Մոնրեալ քաղաքում: Ժամանակակից արվեստում իր ուրույն տեղը զբաղեցրած տաղանդավոր արվեստագետի արձանները զարդարում են կանադական և ամերիկյան տարբեր քաղաքների պուրակներն ու թանգարանները: Արվեստագետի ստեղծագործական յուրաքանչյուր շրջան հետաքրքիր է յուրովի, ամեն մի շրջան ձեռք է բերել ինքնատիպ բարձր որակ: Արվեստագետին բնութագրող թեմատիկ և ոճական առանձնահատկությունները հետաքրքրական են յուրահատուկ մտածելակերպով, ինքնատիպ մոտեցմամբ: Թեև Չաքմաքչյանի ստեղծագործական հիմքն են կազմում համաշխարհային կերպարվեստի նվաճումների լայնահայաց ուսումնասիրություններն ու ներշնչանքը, սակայն գրեթե բոլոր ստեղծագործական շրջաններում նա ձգտում է պահպանել իր անհատականությունը դրսևորող մոտեցումը: Բարդ տրամաբանական թելով են միահյուսված հատկապես արվեստագետի թեմատիկ շարքերը, որոնք միշտ ընդգրկում են որոշակի ժամանակահատված, արտացոլում արվեստագետի աշխարհը, հետաքրքության ոլորտը, օժտված են գերլարվածությամբ, անհանգիստ ֆակտուրայով, բարձր հուզականությամբ, մշտապես մտահոգ են և հարցասեր: Եթե ընդհանուր նկարագրության ենթարկենք և առանձնացնենք Մարդ հասկացությունն առհասարակ արվեստագետի կյանքում, ապա կարող ենք սկսել ընդհանուր գծերից: Ժամանակի ընթացքում մարմինն աստիճանաբար հեռացել, կորցրել է իր ֆիզիկական ձևն ու «Աստվածային գեղեցկությունը», բայց ձեռք է բերել նոր ձև, հոգեվիճակ, սնամեջ, սակայն խիստ հոգևոր: Իր ստեղծագործության մի զգալի հատվածը կազմող մարդակերպ այս ֆիգուրներով արվեստագետը մատնացույց է անում մարդուն իր խնդիրներով, միայնությամբ, հասարակության հետ հարաբերվելու և մշտապես հակադրվելու պահանջով: Համաշխարհային և հայ փիլիսոփայական
8
մտքի իմացության շնորհիվ Արտո Չաքմաքչյանն իր ստեղծագործություններին հաղորդում է յուրօրինակ տրամադրություն, խորասուզվելու կարողություն: «Մայրը» (1965), «Ճիչը» (1999), «Կերպարն անիվի հետ» (2001) և այլն, իրենց դիմախաղով, ռիթմիկ անհարթ ֆակտուրայով, անմիջականորեն համակում են դիտողի ուշադրությունը, երկխոսություն ծնում: Արվեստագետը ձգտում է քանդակային կերպարներին տալ առավել ընդհանրական, երբեմն նույնիսկ սիմվոլիկ մեկնաբանություն: Նա զարգացնում է քանդակագործությունն ու գծանկարչությունը, բայց ոչ ֆիզիկական մարմնի առավել ճշգրիտ պատկերման ուղղությամբ. խորացնում է պատկերման հոգեբանական բովանդակությունը, կերպարվեստում ընդլայնում է դարաշրջանի հոգևոր կյանքի արտահայտման հնարավորությունները: Նկարագրելու համար Արտո Չաքմաքչյանի արվեստում Կոմիտասին նվիրված ստեղծագործությունները, առաջին տպավորության հիմնական հաղորդիչները կարող են լինել դրամատիզմը, լարված, խորը մելամաղձոտությունը, խիստ հասցեական լինելու միտումը: Դրանք հաճախ պետք է դիտել ոչ միայն աչքով, այլ մտավոր հատուկ տեսողությամբ, ինտելեկտուալ բանալու օգնությամբ՝ նյութի մեջ խորասուզվելով մեծ ուշադրությամբ: Առաջին և ամենակարևոր ընդհանրությունն այստեղ մեծ արտահայտչականությունն է: Կոմիտասի կերպարը ներշնչանքի անսպառ աղբյուր է եղել քանդակագործի համար: Եվ զարմանալի չէ, որ արվեստագետը բազմիցս անդրադարձել է այդ թեմային: Արվեստագետին ողջ կյանքի ընթացքում ուղեկցել են հայրենի բնության և արվեստի պատկերները, հայկական միջնադարյան քանդակագործության և ճարտարապետության առանձին դետալներ: Ձուլված նրա էությանն ու մտապատկերին` դրանք ժամանակ առ ժամանակ իրենց կերպն են ստանում տարբեր հորինվածքներում: Ստեղծագործական ակունքները վերցնելով հայրենի պատմությունից, բնաշխարհից, հայրենի ողբերգական իրողություններից, նույնիսկ տեղափոխվելով օտար ափեր, նա չհրաժարվեց իր համար սրբագործված սկզբունքներից և դեռ հետագայում էլ հայրենի թեմաներով ստեղծեց բազում կարևոր ստեղծագործություններ: Օրինակ, նա ստեղծեց հայ հանճարի՝ Նարեկացու մի շարք արձաններ՝ այստեղ մարմնավորելով հայի ճակատագիրը: Չաքմաքչյանի «Նարեկացին» (1969) եզակի է մյուս ստեղծագործությունների մեջ իր յուրահատուկ մեկնաբանությամբ: «Ի խորոց սրտի» արտահայտությունն ամենաուղղակի իմաստով իրականության է կոչել արվեստագետը: Ամենը կատարվում է ներսում, քանդակի անհանգիստ ֆակտուրայից կարելի է թափանցել դեպի «Նարեկացու աշխարհը»: Այստեղ ևս առկա է ձեռքին հենած դեմքը՝ չաքմաքչյանական ստորագրությունը համարվող ժեստը, բայց այս անգամ՝ ներսից: Ձեռքը դեմքի խորդուբորդ ձևերից ներս է անցել, սակայն հին հանդիսավորությամբ և «մտածողի» համամարդկային տրտմությամբ արտահայտում է մարդու բազմաթիվ հարցադրումները: Ճշմարիտ է, որ գեղեցիկ բաները արցունքով են ծնվում, և ավելի խորիմաստ է հանճարեղ Միքելանջելոյի պատգամը՝ «գեղեցիկ բաները արյուն-տառապանքով են արարվում»: Չաքմաքչյանի գծանկարչության մեջ հստակորեն արտացոլված են նրա սիմվոլիստական հետաքրքրությունները, կուբիստական ձևաստեղծման և դեֆորմացիայի փորձարկումները, անթաքույց սերը հոգեբանության և փիլիսոփայության նկատմամբ: Գծանկարների մեծ մասը սև ու սպիտակ է, զերծ գույնից, վառ կոնտրաստային գունաբծերի միախառնումից: Բացառապես էքսպրեսիվ գիծը շեշտելու համար հաճախ արվեստագետը կերտում է ռիթմիկ, դինամիկ, գերլարված պլաստիկայով օժտված պատկերներ: Ինտելեկտուալ խաղի մեջ սուզելով դիտողին՝ առաջին հայացքից անընկալելի թվացող նկարներն աստիճանաբար հոգեհարազատ և ընթեռնելի են դառնում: Ոչ մի լեզու, ոչ հենց իրենը՝ արվեստագետինը, ոչ էլ ամենախորաթափանց քննադատինը, չի կարող փոխարինել այդ զգացումներին, որոնք մարդկային ներքին ապրումների անբաժանելի մասն են կազմում: Արվեստագետը մարդկության սահմանումը ներկայացնում է պարզությամբ: Մարդը տեսանելի և միևնույն ժամանակ՝ անտեսանելի, անբացատրելի, առեղծվածային էակ է այստեղ:
Շուշան Վարդանյան
Արվեստաբան, արվեստագիտության թեկնածու
9
Arto Tchakmakchian (b. 1933) is an internationally acclaimed sculptor. He came to Armenia from Egypt, lived and worked in his homeland, and currently resides in Montreal, Canada. The sculptures of this talented artist, who has his own place in contemporary art, enrich parks and museums of various Canadian and American cities. Each creative period of the artist is interesting in its own way, and each has acquired a distinctively high level of quality. The thematic and stylistic features that characterize the artist’s work are of interest because of his unique way of thinking and originality of approach. Tchakmakchian’s creativity encompasses broad studies and inspiration from world-wide art achievements, but in almost all creative periods he has tried to maintain an approach that shows his individuality. The artist’s thematic series, in particular, are entwined with complicated logical elements over a certain period of time, reflecting the artist’s world and his sphere of interest. They exhibit a super-tension, restless elements, high emotions, and are always anxious and inquisitive. If we made a general description and isolated the concept of Human Being in the life of the artist, then we could start from common features. Over time, the body has gradually faded, lost its physical form and “divine beauty,” but has gained a new form, a new state of mind, hollow but very spiritual. The anthropomorphic figures that are a significant part of his creation serve the artist as reference to the human being with his problems, his loneliness, his demand for socializing, and always being in contradiction with the public. Knowledge of international and Armenian philosophy allows Arto Tchakmakchian to bring a unique mood and focus to his works. Mother (1965), Scream (1999), A Figure With a Wheel (2001), and others, immediately capture the viewer’s
10
attention generating a dialogue with their mimic, rhythmic and uneven elements. The artist tends to give a more general, sometimes even symbolic interpretation to sculptural forms. He develops both sculptures and graphics, but without resorting to the most accurate depictions of the physical body. He enhances the psychological content of portraiture, expanding the means of expressing the spiritual life of the era. In describing the works of Arto Tchakmakchian’s art dedicated to Komitas, dramatic effect, intensity, deep melancholy, and a tendency for extreme focus, may be the first impressions. However, they should also be viewed with the mind’s vision; an intellectual key allowing immersion into the subject. The initial and most important similarity here is a vast expressiveness. Komitas’ image is an inexhaustible source of inspiration for the sculptor and it is not surprising that he has repeatedly referred to this topic. Throughout his life the artist has been inspired by the images of his native homeland’s nature and art, including certain aspects of medieval Armenian sculpture and architecture. They take shape in his various compositions from time to time, mingled with his own character and vision. He derived creative origins from his native history, nature, and tragic realities, and despite moving to foreign lands, did not abandon his sacred principles and continued to create many important works on native topics. For example, he created a number of statues of the Armenian genius, Grigor Narekatsi, as the embodiment of Armenian fate. Tchakmakchian’s Narekatsi (1969) is unique among other works by its interpretation. The artist turns the expression “De profundis” into reality. Everything happens within. Through the restless features of the sculpture, one can penetrate into Narekatsi’s world. Here, too, there is a hand resting on his face, a gesture which is like a signature for Tchakmakchian, but this time it is from within. The hand has emerged from the rugged forms of the face, yet expresses many questions with the ancient solemnity and universal grief of the Thinker. It is true that beautiful things are born from tears, and Michelangelo’s message is even more profound in that “beautiful things are created with blood and suffering.” Symbolic interests, experiments in cubist form-making and deformation, and an unconcealed passion for psychology and philosophy are clearly reflected in Tchakmakchian’s graphics. Most of the drawings are black and white, without color, and a mixture of strikingly contrasting color spots. In order to give special emphasis to expressive lines, the artist often creates images with rhythmic, dynamic, and an energized three-dimensional quality. No language, whether that of the artist, or the most insightful critic, can replace the feelings that are an indivisible part of the inner human tragedy. The artist represents a definition of humanity with simplicity. Here the human being is both visible and, at the same time, an invisible, ineffable, mystical creature. Shushan Vardanyan
Art historian, Ph.D. in Arts
11
12
13
Երեք մատներ, 1965 Բրոնզ 53 x 16 x 18 սմ Three Fingers, 1965 Bronze 53 x 16 x 18 cm
14
15
Կոմիտաս, 1960-ականներ Բրոնզ 77 x 13 x 9 սմ Komitas, 1960s Bronze 77 x 13 x 9 cm
16
17
Կոմիտաս երգիչը, 1960-ականներ Հրակայուն կավ 64 x 29 x 28 սմ The Singer Komitas, 1960s Chammote 64 x 29 x 28 cm
18
19
Նարեկացի. ներքին մտածողություն, 1969 Գիպս, ներկ 74 x 28 x 30 սմ Narekatsi. Inner Meditation, 1969 Plaster, paint 74 x 28 x 30 cm
20
21
Երևանի մուտքը, 1970-ականներ Գիպս, գործվածք 107 x 47 x 22 սմ Entrance to Yerevan, 1970s Plaster, textile 107 x 47 x 22cm
22
23
Ճիչ, 1999 Բրոնզ 61 x 25 x 20 սմ Cry, 1999 Bronze 61 x 25 x 20 cm
24
25
26
Քայլող մարդը, 2006 Բրոնզ 44,5 x 10 x 28,5 սմ The Walking Man, 2006 Bronze 44,5 x 10 x 28,5 cm
27
Վերջին Կոմիտաս, 2011 Բրոնզ 36,5 x 6 x 6 սմ Last Komitas, 2011 Bronze 36,5 x 6 x 6 cm
28
29
Կոմիտաս, 2013 Բրոնզ 43 x 12 x 12 սմ Komitas, 2013 Bronze 43 x 12 x 12 cm
30
31
Հույս, 2014 (Մոնրեալում տեղադրված հուշարձանի մոդել) Բրոնզ 43,5 x 18 x 9 սմ Faith, 2014 (Model of the monument in Montreal) Bronze 43,5 x 18 x 9 cm
32
33
34
35
Արվեստագետի մոր դիմանկարը, 1960 Թուղթ, ֆլոմաստեր, ռապիդոգրաֆ 40 x 28,5 սմ Portrait of the Artist’s Mother, 1960 Felt-tip pen and rapidograph on paper 40 x 28,5 cm
36
Կոմիտաս, 1960 Ստվարաթուղթ, թանաք 40 x 30 սմ Komitas, 1960 Ink on cardboard 40 x 30 cm
37
Նվագողները, 1962 Թուղթ, թանաք 30 x 41 սմ Musicians, 1962 Ink on Paper 30 x 41 cm
38
39
Աղոթք առ Աստված, 1963 Թուղթ, ֆլոմաստեր, ռապիդոգրաֆ 41 x 29,5 սմ Prayer to God, 1963 Felt-tip pen and rapidograph on paper 41 x 29,5 cm
40
Կոմիտասն ու իր ստվերը, 1964 Թուղթ, թանաք, ջրաներկ 29 x 20,5 սմ Komitas and His Shadow, 1964 Watercolor and ink on paper 29 x 20,5 cm
41
Եղեռն, 1960-ականներ Թուղթ, թանաք 73,5 x 51 սմ Genocide, 1960s Ink on paper 73,5 x 51 cm
42
43
Արվեստագետի մոր դիմանկարը, 1968 Ստվարաթուղթ, թանաք 40 x 30 սմ Portrait of the Artist’s Mother, 1968 Ink on cardboard 40 x 30 cm
44
Նարեկացի. Մատյան ողբերգության, 1970 Թուղթ, թանաք 34 x 26 սմ Narekatsi: Book of Lamentations, 1970 Ink on paper 34 x 26 cm
45
46
Կոմպոզիցիա, 1970 Թուղթ, թանաք 51 x 73,5 սմ Composition, 1970 Ink on paper 51 x 73,5 cm
47
Վարագույրի ետևից, 1971 Թուղթ, ռապիդոգրաֆ 31 x 30 սմ Through the Curtain, 1971 Rapidograph on paper 31 x 30 cm
48
Ինքնադիմանկար, 1971 Թուղթ, թանաք 32 x 24 սմ Self-portrait, 1971 Ink on paper 32 x 24 cm
49
Կոմպոզիցիա, 1974 Թուղթ, թանաք 51 x 73,5 սմ Composition, 1974 Ink on paper 51 x 73,5 cm
50
51
Կոմիտասն իր լուսանկարով, 1979 Թուղթ, թանաք 30,5 x 22 սմ Komitas with his Photo, 1979 Ink on paper 30,5 x 22 cm
52
Խաչելություն, 1995 Թուղթ, թանաք 60 x 66,5 սմ Crucifixion, 1995 Ink on paper 60 x 66,5 cm
53
Կանգնած ֆիգուր, 1980 Թուղթ, թանաք, ջրաներկ 73,5 x 51 սմ Standing Figure, 1980 Ink and watercolor on paper 73,5 x 51 cm
54
55
56
Կոմպոզիցիա, 1992 Թուղթ, թանաք, ֆլոմաստեր 51 x 66,5 սմ Composition, 1992 Ink and felt-tip pen on paper 51 x 66,5 cm
57
58
Նաիրի, 1989 Ստվարաթուղթ, թանաք 42 x 33,5 սմ Nairi, 1989 Ink on cardboard 42 x 33,5 cm
59
Նարեկացի, 2001 Ստվարաթուղթ, թանաք 24,5 x 20 սմ Narekatsi, 2001 Ink on cardboard 24,5 x 20 cm
60
Ինքնադիմանկար Նաիրիի համար, 2001 Ստվարաթուղթ, թանաք 34 x 24 սմ Self-portrait for Nairi, 2001 Ink on cardboard 34 x 24 cm
61
Մատյան ողբերգության, 2005 Ստվարաթուղթ, թանաք, ջրաներկ 45 x 30 սմ Book of Lamentations, 2005 Ink and watercolor on cardboard 45 x 30 cm
62
63
Գաղթ, 2006 Թուղթ, թանաք, ջրաներկ 51 x 66,5 սմ Migration, 2006 Ink and watercolor on paper 51 x 66,5 cm
64
65
66
Հանգստացող մարդ, 2006 Թուղթ, թանաք, ջրաներկ 33,5 x 51 սմ Man at Rest, 2006 Ink and watercolor on paper 33,5 x 51 cm
67
Զրադաշտը, 2006 Թուղթ, թանաք, ջրաներկ 33,5 x 51 սմ
68
Zarathustra, 2006 Ink and watercolor on paper 33,5 x 51 cm
69
Իմ աշխատանքներում ես միշտ փորձում եմ ձևերը երկխոսության մեջ դնել միմյանց հետ, քանի որ քանդակագործության մեջ ստատիկ ձև գոյություն չունի։ Ես գտնում եմ, որ քանդակի երկու ծավալների մեջ առավել արժեքավորը երրորդն է, որը ներկա է իր բացակայությամբ: Վերջինիս առկայությունը միայն ներըմբռնողաբար է ընկալելի։ Արվեստի գործը փոխանցող ուղերձը ոչ թե նրա առարկայի, այլ նրա ծավալների փոխհարաբերությունների մեջ է։ Ինձ համար արվեստի ստեղծագործության ճշմարիտ արժեքը նրա ներքին բովանդակությունն է, որը մնում է թաքնված: Արվեստի ստեղծագործությունը հարց է առաջադրում, որը կորցնում է իր նշանակությունը՝ մեկ անգամ պատասխան ստանալուց հետո: Վավերական և արժեքավոր արվեստի ստեղծագործությունը չի կարող գոյություն ունենալ առանց ներքին լարվածության։ Վերջինս արդյունք է դինամիկայի, որն առկա է մեկից ավելի ձևերի միջև, ինչը և քանդակը վերածում է լիարժեք միասնության։ Արտո Չաքմաքչյան
70
In my works I always try to engage the forms into a dialogue with one another as in sculpture the static form is non existent. I consider the most valuable of two volumes in sculpture is the third one that is present by its absence. The existence of the latter is only intuitively perceptible. The message that the work of art conveys lies in the interrelation of its volumes rather than in its subject matter. For me the true value of a work of art is its inner content that remains concealed. The work of art poses a question which once answered loses its significance. An authentic and valuable work of art cannot exists without this inner tension. The latter is the result of the dynamics between more than one form that turns the sculpture into a full unity. Arto Tchakmakchian
71
72