Grigor Khanjyan: Beyond Image by Cafesjian Center for the Arts

Պատկերագիրքը հրատարակվել է Գաֆէսճեան արվեստի կենտրոնում 2016 թ. նոյեմբերի 10-ից 2017 թ. փետրվարի 19-ը կազմակերպված «Գրիգոր Խանջյան. Պատկերից անդին» ցուցադրության առթիվ:

Երախտիքի խոսք՝ Վահագն Մարաբյան Գործադիր տնօրենի պաշտոնակատար Գաֆէսճեան արվեստի կենտրոն

ՀՏԴ 75(479.25) ԳՄԴ 85.143(5Հ) Գ 885

Գրիգոր Խանջյան. Պատկերից անդին: Երկլեզու կատալոգ.- Եր.: Գ 885 Գաֆէսճեան թանգարան հիմնադրամ, 2016.- 96 էջ:

Արվեստաբանական տեքստեր՝ Լիլիթ Սարգսյան Արվեստի քննադատ Անգլերեն թարգմանություն՝ Արծվի Բախչինյան Պատկերագրքի կազմող՝ Արմեն Եսայանց Ցուցադրությունների գծով տնօրեն Գաֆէսճեան արվեստի կենտրոն

ՀՏԴ 75(479.25) ԳՄԴ 85.143(5Հ)

Կատալոգի ձևավորում՝ Էդիկ Պողոսյան Ստեղծագործությունների լուսանկարներ՝ Ռուբեն Մարտիրոսյան (էջեր՝ 70-74, 80, 86-87) Արմեն Եսայանց (էջեր՝ 8, 11-69, 82-84) Տպագրություն՝ Տպագրված է «Նուշիկյան պրինտ» տպագրատանը Երևան, Հայաստան

Պատկերագիրքը վաճառքի ենթակա չէ։

ISBN 978-9939-9121-9-6 © Գաֆէսճեան արվեստի կենտրոն, 2016 Սույն հրատարակության որևէ մաս չի կարող վերարտադրվել առանց Գաֆէսճեան արվեստի կենտրոնի գրավոր թույլտվության: Շապիկին՝ Երևանի Ժողովրդական արվեստի թանգարանի դռան դիզայնի էսքիզ (հատված)

This catalog is published on the occasion of the exhibition, Grigor Khanjyan: Beyond Image organized at the Cafesjian Center for the Arts on November 10, 2016-February 19, 2017.

Acknowledgments: Vahagn Marabyan Acting Executive Director Cafesjian Center for the Arts Art history texts: Lilit Sargsyan Art Critic English translation: Artsvi Bakhchinyan Editor of the Catalog: Armen Yesayants Director of Exhibitions Cafesjian Center for the Arts Catalog design: Edik Boghosian Photos of the artworks: Ruben Martirosyan (pages 70-74, 80, 86-87) Armen Yesayants (pages 8, 11-69, 82-84) Printed in “Nushikyan print” printing house Yerevan, Armenia

The catalog is not for sale.

ISBN 978-9939-9121-9-6 © Cafesjian Center for the Arts, 2016 No part of the content of this publication may be reproduced without prior written permission from the Cafesjian Center for the Arts. On Cover: Sketch for design of a door at Folk Art Museum in Yerevan (detail)

ԵՐԱԽՏԻՔԻ ԽՈՍՔ 2016թ. նոյեմբերին լրացավ հայ ազգի նշանավոր զավակներից մեկի՝ Գրիգոր Խանջյան ի ծննդ յան 90-ամ յակ ը, որ ը Գաֆ էսճ եա ն արվ եստ ի կենտրոնը նշանավորեց իր «Գրիգոր Խանջյան. Պատկերից անդին» ցու ցադրությամբ: Իր գեղանկարչական, հայտնի դիզայներական և կոթողային աշխատանք ներին զուգահեռ, մեծանուն նկարիչն անգնահատելի ավանդ է ունեցել նաև հայ գրքի գեղարվեստական ձևավորման և գրաֆիկայի զարգացման մեջ: Որպես մեծ հայրենասեր, Խանջյանն իր առջև դրեց Հայ տպագրական մշակույթը արժանի բարձրության հասցնելու խնդիր՝ նոր որակ հաղորդե լով գրքի նկարազարդմանը և ձևավորմանը, քանզի ինչպես ինքն էր ասում՝ «…գիրքը մեր ժողովրդի արվեստի, նրա ճաշակի ու հոգևոր հարստու թյունների կրողն ու մունետիկն է աշխարհի բոլոր ծայրերում: Եւ նա պետք է ասպարեզ դուրս գա մեր բազմադարյան կուլտուրայի բոլոր գանձերով սպառազեն, գեղեցիկ թե՛ բովանդակությամբ, թե՛ տեսքով:»1 Խ անջ յան ը բաձր ացր եց գրք ի ձևավ որմ ան և նկար ազ արդմ ան մշա կույթ ը՝ նոր մակ արդ ակ ի փորձ առ ութ յուն հաղ որդ ել ով ընթ երց ող ին և նպաստելով գրքի առավել հանրայնացմանը: Նա հիրավի լրացրեց իր ժամանակի բացը՝ օգնելով ընթերցողին կարդալ գրքի բովանդակությու նը պատկերով, նույնիսկ պատկերացում կազմել նրա բովանդակության մասին նախքան կարդալը: «Գրիգոր Խանջյան. Պատկերից անդին» ցուցադրությանը ներկայացված են ինչպես գրաֆիկական աշխատանքներ, այնպես էլ դեկորատիվ-կիրա ռական առարկաների էսքիզներ, ինտերիերի և համապատասխան տար րերի նախագծեր: Ցուցադրությունը նոր առիթ է հանդիսանում անդրա դառնալու մեծ արվեստագետ և հայրենասեր Գրիգոր Խանջյանի դերին և ներդրմանը հայրենիքի մշակութային կյանքում: Իմ խորին երախտագիտությունն եմ հայտնում բոլոր այն անձանց, ու մ ջանքերի շնորհիվ Գաֆէսճեան արվեստի կենտրոնում կայացավ «Գրիգոր Խանջյան. Պատկերից անդին» ցուցադրությունը:

Գրիգոր Խանջյան, «Սովետական արվեստ», 1959, № 8

Ցուցադրության կազմակերպման և իրականցման համար իմ շնորհակա լությունն եմ հայտնում Գաֆէսճեան արվեստի կենտրոնի անձնակազմին, ու մ նվիրումի և ջանքերի շնորհիվ կենտրոնը շարունակում է կյանքի կոչել Գաֆէսճեան ժառանգության տեսլականը Հայաստանում: Շնորհակալություն եմ հայտնում նաև արվեստի քննադատ Լիլիթ Սարգ սյանին, ու մ հեղինակած արվեստաբանական տեքստը կարևոր ներդրում էր այս ցուցադրության պատկերագրքի ստեղծման համար: Շնորհակալ ենք Պոլսի Հայոց պատրիարքի փոխանորդ Արամ արքեպիս կոպոս Աթեշյանին՝ պատրիարքարանում գտնվող Գրիգոր Խանջյանի հե ղինակած գոբելենի նկարները տրամադրելու համար: Սրտանց շնորհավորում և խորին երախտագիտությունս եմ հայտնում նաև արվեստագետի ժառանգներին՝ Արա և Սեդա Խանջյաններին, ովքեր սի րով աջակցեցին ցուցադրության կայացմանը: Ինչպես ոչ վաղ անցյալում, այսօր ևս իր արվեստով Գրիգոր Խանջյանը շարունակում է իր ազգանվեր առաքելությունը ներկա և գալիք հայ սե րունդների համար: Նկարչի խոսքով՝ գրաֆիկայի միջոցով ընդլայնվեց իր մտահորիզոնը, սկսեց ավելի ճանաչել իր ժողովրդին և գրքի միջոցով շփվեց ավելի շատ մարդկանց հետ: Որպես Հայ ազգի ծնունդ և ժառանգ, Խանջյանն իր ժողովրդի ճակատագիրը դարձրեց իր արվեստի հենքը, պայքարի և գոյության իմաստը:

Վահագն Մարաբյան

Գործադիր տնօրենի պաշտոնակատար Գաֆէսճեան արվեստի կենտրոն

ACKNOWLEDGEMENTS In November 2016 the Cafesjian Center for the Arts opened the exhibition, Grigor Khanjyan: Beyond Image, which marked the 90th birthday anniversary of one of the most celebrated artists of the Armenian nation, Grigor Khanjyan. In addition to his paintings, design and famous monumental works, the renowned artist also contributed significantly to the development of artistic illustration and graphics for Armenian books. As a great patriot, Khanjyan set a task for himself to elevate the culture of Armenian printing to a laudable level, by fostering a new quality in book design and illustration. As he noted: “… the book is the bearer and herald of our people’s art, taste and spiritual riches all over the world. It must reveal itself with the treasures of our centuries-old culture, beautiful both in its content and appearance”. 1 Khanjyan elevated the culture of book design and illustration, by conveying a new level of experience to readers and highly popularizing books. His efforts offered the reader a new approach to a book’s content, wherein the reader might even perceive an author’s focus through images, even before reading the text. The exhibition, Grigor Khanjyan: Beyond Image includes graphic works, designs for the decorative arts, sketches for interiors and related elements. It provides a basis from which to renew our appreciation for this great artist and patriot, Grigor Khanjyan’s role and invaluable contribution to the cultural life of our fatherland. To all whose efforts made the exhibition, Grigor Khanjyan: Beyond Image, possible at the Cafesjian Center for the Arts, we express our profound gratitude. The Center’s staff is to be commended for making this exhibition

Grigor Khanjyan, “Sovetakan Arvest”, 1959, № 8

a s u cce s s. Wi t h t h e i r d e d i c at i o n a n d co m m i t m e nt, t h e Ce nte r continues to fulfill the vision of the Cafesjian legacy in Armenia. A special note of appreciation is extended to art critic Lilit Sargsyan, for her contribution in preparing the catalog text. We thank Archbishop Aram Ateshyan, Acting Patriarch of Constantinople, for providing the photos of the tapestry designed by Grigor Khanjyan, located in the Armenian Patriarchate. Our sincere congratulations and deep gratitude are extended to the heirs of the artist, Ara and Seda Khanjyan, who graciously assisted in the exhibition preparation. As in the not too distant past, so also today, through his art, Grigor Khanjyan continues his patriotic mission for present and future generations of Armenians. According to the artist, through his graphics he expanded his outlook, came to know his people more and relate with more of them through books. As an offspring and heir of the Armenian nation, Khanjyan made the destiny of his people the basis for his art. And this focus became the greatest endeavor and purpose of his existence.

Vahagn Marabyan

Acting Executive Director

ԿԱՍԿԱԴ ՀԱՄԱԼԻՐԸ ԵՎ ԳՐԻԳՈՐ ԽԱՆՋՅԱՆԸ. ազգային վերելքի անավարտ պատումն ու վերածնունդը

CASCADE COMPLEX AND GRIGOR KHANJYAN Unfinished Narrative of the National Rise and Its Revival

Գրիգոր Խանջյանի (1926-2000) անունը սերտորեն կապված է Կաս կադ համալիրի հետ, որն արդեն կարող ենք համարել Երևանի նշանա վոր պատմաճարտարապետական հուշարձաններից մեկը: Ուշ խորհր դային այս մոնումենտալ շինությունը վկան ու կրողն է Հայաստանի նո րագույն պատմության դրամատիկ շրջադարձերի, որոնք իրենց դրոշմն են դրել նաև արվեստագետի ստեղծագործական կենսագրության վրա. 1960–1970-ականների երևանյան ոսկեդարյա վերելքից՝ 1980–1990-ական ների անկումն ու ճգնաժամը և արդեն անկախության շրջանի նոր վերածը նունդը 2000-ականներին: 2009 թվականից, ինչպես հայտնի է, Կասկադ համալիրի տարածքում հիմնադրվեց Գաֆէսճեան արվեստի կենտրոնը, որն էլ դարձավ Կասկադի վերածնման ու պահպանման գրավականը: Երևանցիներից քչերը գիտեին, որ ճերմակաքար Կասկադի պատերը թաքցնում են ազգային վերելքի երկու մոնումենտալ խորհրդանիշները՝ Արտաշես Հովսեփյանի «Սասունցի Դավիթ» հարթաքանդակը և Գրիգոր Խանջյանի «Հայոց այբուբեն», «Վարդանանք», «Հայաստանի Վերածը նունդ» եռամաս որմնանկարը: Բայց երևանցիները հիշում են, թե ինչպիսի ավերակի էր վերածվել մայրաքաղաքի խորհրդանիշը դարձած, տակա վին անավարտ Կասկադը 1988-ի երկրաշարժով սկսված, Անկախությամբ ազդարարված, Արցախյան պատերազմում տարած հաղթանակով պսակ ված ճգնաժամի տարիներին: Արտաշես Հովսեփյանի և Գրիգոր Խան ջյանի անավարտ կոթողները մնացին «պատանդ» քայքայվող Կասկադի ներսում: Եվ հենց անավարտությունն է պատմական վայրիվերումների խորհրդանիշը և անկախության սերունդներին հղված ուղերձը՝ ամբողջա տիրական կայսրության պայմաններում կայացած ազգային վերելքի այդ երկու խորհրդանիշները կյանքի կոչել, հանրության առջև բացել և պահ պանել: Հրամայական, որն իր բազմաբովանդակ ու բազմաբնույթ մշակու թային գործունեության շրջանակներում Գաֆէսճեան արվեստի կենտրոնն այսօր լավագույնս իրականացնում է: Ուստի, Գրիգոր Խանջյանի 90-ամյա հոբել յանին նվիրված «Գրիգոր Խան ջյան. Պատկերից անդին» ցուցադրությունը Գաֆէսճեան արվեստի կենտ րոնում կազմակերպելը խորհրդանշական է:

Grigor Khanjyan’s (1926-2000) name is closely associated with the Cascade complex, which is considered one of the prominent historical and architectural monuments of Yerevan. This late Soviet monumental structure is the witness and the bearer of the many dramatic turns of Armenia’s modern history. The Golden Age rise of Yerevan in the 1960-1970s, its decline and crisis in the 1980-1990s and the new renaissance of the independence era in the 2000s, all put their imprints on the artist’s biography. In 2009, the Cafesjian Center for the Arts (CCA) was established in the Cascade complex, which became a pledge to the revival and preservation of the Cascade. Few Yerevan residents knew the white-stoned Cascade walls housed two monumental symbols of national pride; the Sasuntsi Davit relief by Artashes Hovsepyan and the triptych mural, Armenian Alphabet, The Battle of Vardanank, The Rebirth of Armenia, by Grigor Khanjyan. However, Yerevan residents do remember the symbol of the city, the still-unfinished Cascade, was turned into ruins in the years of crisis, beginning with the earthquake of 1988, the proclamation of independence and ending with victory in the Artsakh war. Major unfinished works by Artashes Hovsepyan and Grigor Khanjyan were “hostages” within the deteriorating Cascade. This unfinished state was the symbol of historical ups and downs, sending a message to the next generations of independence still to be accomplished; to preserve and keep open to the public those two symbols of the national rise that took place under conditions of a totalitarian empire. The Cafesjian Center for the Arts performs this imperative in the greatest way as a part of its multi-faceted and multi-cultural activities. Therefore, the exhibition, Grigor Khanjyan: Beyond Image, dedicated to Grigor Khanjyan’s 90th anniversary at the Cafesjian Center for the Arts is emblematic.

Ինքնադիմանկար Self-portrait 1942

ՃԱՆԱՉՎԱԾ ԱՐՎԵՍՏԱԳԵՏԻ ՎԵՐԱԲԱՑԱՀԱՅՏՈՒՄԸ

THE RE-REVELATION OF THE RENOWNED ARTIST

Լայնորեն ճանաչված, ըստ արժանվույն գնահատված, ամենաբարձր կո չումների ու պարգևների արժանացած Գրիգոր Խանջյանը կյանքի օրոք չունեցավ Հայաստանում և ոչ մի անհատական ցուցահանդես, թեպետ նրա ստեղծագործությունները ցուցադրվում ու տպագրվում էին Խորհր դային Միության ամենապատկառելի ցուցահանդեսներում ու հրատարա կություններում: Այս ցուցադրությունը նախաձեռնելիս՝ Գաֆէսճեան արվեստի կենտրոնի նպատակն էր ներկայացնելու Խանջյանի գեղարվեստական ժառանգու թյան կարևոր շերտերը, որոնց մի մասը հայտնի չէ հանրության լայն շըր ջանակներին: Ընդգրկված են վարպետի չցուցադրված էսքիզները ընտա նեկան հավաքածուից, որոնք ներկայացնում են նրա ստեղծագործության երեք կարևոր ոլորտները՝ գրքի ձևավորում և նկարազարդում, ինտերիեր ների (հիմնականում՝ եկեղեցական) դիզայն և, ինչպես արդեն նշվեց, Կաս կադի եռամաս որմնանկար-պաննոն: Գրիգոր Խանջյանն, ինչպես ընդունված է ասել, բազմաժանր նկարիչ է, և նրա գեղանկարչությունն ու գրաֆիկան թե՛ բովանդակային, և թե՛ պատկե րագրական առումներով փոխկապակցված են: Նկարչի արդիական-ազգագ րական (էթնո-մոդեռն) ձևավորումների շատ տարրեր ու մոտիվներ ևս տեղ են գտել նրա կտավներում ու գրաֆիկական թերթերում: Այդուհանդերձ, կարելի է ասել, որ հենց գրաֆիկայում է ամբողջանում ու զտվում նկարչի արվեստը: Ամբողջովին գրաֆիկական էսքիզներից բաղկացած «Պատկերից անդին» ցուցադրությունը բացահայտում է արվեստագետի հանրահայտ կոթողային գործերի ստեղծման պատմությունը, եթե չասենք «խոհանոցը», ցույց տալիս նրա տքնաջան պրպտումների ուղին: Ցուցադրված էսքիզներից որոշներն էլ հանդիսատեսին ծանոթացնում են վարպետի չերևացող կամ քիչ հայտնի գործերին թե՛ գրքի նկարազարդման, և թե՛ եկեղեցական դիզայնի ասպա րեզներում. վերջինս, ինչպես գիտենք, լայն հանրության համար փակ է:

Grigor Khanjyan, widely recognized and duly appreciated, was honored with the highest ranks and awards. However, he never had a solo exhibition in Armenia in his lifetime, although his works were exhibited and published in the most prestigious exhibitions and publications of the Soviet Union. Initiating this exhibition, the Cafesjian Center for the Arts was aiming to present essential layers of Khanjyan’s artistic legacy which the public was not familiar with. Some sketches from the artist’s family collection that have never been exhibited are included, representing three key areas of his work; book design and illustration, interior design (mainly of churches) and, as already mentioned, the triptych mural of the Cascade. Grigor Khanjyan was a multi-genre artist and his paintings and graphics are interrelated in both their content and iconographic aspects. Many elements and motifs of the artist’s contemporary and folk (ethno-modern) design are also reflected in his paintings and graphic works. However, it can be stated that it is just in the graphics that the artist’s work is completed and refined. The exhibition Beyond Image consists of graphic sketches revealing the history of the making of the artist’s famous monumental works, if not the stages, showing his tireless, intense process. Some of the sketches exhibited reveal to the audience the artist’s unseen or little known works in both book illustration and church design. Some of the latter were unavailable to the general public.

Լիլիթ սարգսյան

Lilit sargsyan

Արվեստի քննադատ

Art critic

Գրքերի և ամսագրերի ձևավորում Book and Magazine Illustration

Շապիկի էսքիզ Հովհաննես Թումանյան, «Գիքոր» 1954-ի հրատարակություն Cover sketch Hovhannes Tumanyan, Gikor 1954 publication

Ֆորզացի էսքիզ Հովհաննես Թումանյան, «Գիքոր» 1954-ի հրատարակություն

Flyleaf sketch Hovhannes Tumanyan, Gikor 1954 publication

Շապիկի էսքիզ Հովհաննես Շիրազ, «Սիամանթո և Խջեզարե» պոեմ 1956-ի ռուսերեն հրատարակություն Cover sketch Hovhannes Shiraz, poem Siamanto and Khachezare 1956 publication in Russian

Նկարազարդումների էսքիզներ Հովհաննես Շիրազ, «Սիամանթո և Խջեզարե» պոեմ 1956-ի ռուսերեն հրատարակություն Illustration sketches Hovhannes Shiraz, poem Siamanto and Khachezare 1956 publication in Russian

Նկարազարդումների էսքիզներ Հովհաննես Շիրազ, «Սիամանթո և Խջեզարե» պոեմ 1956-ի ռուսերեն հրատարակություն

Illustration sketches Hovhannes Shiraz, poem Siamanto and Khachezare 1956 publication in Russian

Սկզբնանկարների էսքիզներ Հովհաննես Շիրազ, «Սիամանթո և Խջեզարե» պոեմ 1956-ի ռուսերեն հրատարակություն

Front image sketches Hovhannes Shiraz, poem Siamanto and Khachezare 1956 publication in Russian

Վերջնանկարների էսքիզներ Հովհաննես Շիրազ, «Սիամանթո և Խջեզարե» պոեմ 1956-ի ռուսերեն հրատարակություն

End image sketches Hovhannes Shiraz, poem Siamanto and Khachezare 1956 publication in Russian

Նկարազարդումների էսքիզներ Խաչատուր Աբովյան, «Վերք Հայաստանի» վեպ 1958-ի հրատարակություն Illustration sketches Khachatur Abovian, novel Wounds of Armenia 1958 publication

Երևանի բերդի գրավումը («Վերք Հայաստանի վեպ») The Assault on Yerevan Fortress (Novel Wounds of Armenia) 1959

Ճեպանկար-էսքիզներ Խաչատուր Աբովյան, «Վերք Հայաստանի» վեպ 1958-ի հրատարակություն Study-sketches Khachatur Abovian, novel Wounds of Armenia 1958 publication

Սկզբնանկարի էսքիզ Ղազարոս Աղայան, «Տորք Անգեղ և Հայկանուշ Գեղեցիկ» պոեմ 1958-ի հրատարակություն Front image sketch Ghazaros Aghayan, poem Tork Angegh and Haykanush Geghetsik 1958 publication

Նկարազարդման էսքիզ Ղազարոս Աղայան, «Տորք Անգեղ և Հայկանուշ Գեղեցիկ» պոեմ 1958-ի հրատարակություն Illustration sketch Ghazaros Aghayan, poem Tork Angegh and Haykanush Geghetsik 1958 publication

Վերջնանկարների էսքիզներ Ղազարոս Աղայան, «Տորք Անգեղ և Հայկանուշ Գեղեցիկ» պոեմ 1958-ի հրատարակություն End image sketches Ghazaros Aghayan, poem Tork Angegh and Haykanush Geghetsik 1958 publication Սկզբնանկարների էսքիզներ Ղազարոս Աղայան, «Տորք Անգեղ և Հայկանուշ Գեղեցիկ» պոեմ 1958-ի հրատարակություն Front image sketches Ghazaros Aghayan, poem Tork Angegh and Haykanush Geghetsik 1958 publication

Շապիկի էսքիզ Միխայիլ Լերմոնտով, «Մծիրի» պոեմ 1959-ի ռուսերեն հրատարակություն` «Մծիրի, Փախստական» Cover sketch Mikhail Lermontov, poem The Novice 1959 publication in Russian: The Novice, The Fugitive

Նկարազարդումների էսքիզներ Միխայիլ Լերմոնտով, «Մծիրի» պոեմ 1959-ի ռուսերեն հրատարակություն` «Մծիրի, Փախստական» Illustrations sketches Mikhail Lermontov, poem The Novice 1959 publication in Russian: The Novice, The Fugitive

Տիտղոսաթերթի էսքիզ Պարույր Սևակ, «Անլռելի զանգակատուն» պոեմ 1966-ի հրատարակություն Title page sketch Paruyr Sevak, poem The Unsilenceable Belfry 1966-ի հրատարակություն

Կոմիտաս («Անլռելի զանգակատուն» պոեմ) Komitas (poem The Unsilenceable Belfry)

1963

Նկարազարդումների էսքիզներ Պարույր Սևակ, «Անլռելի զանգակատուն» պոեմ 1965-ի հրատարակություն Illustration sketches Paruyr Sevak, poem The Unsilenceable Belfry 1965 publication

Տիտղոսաթերթերի էսքիզներ «Արևմտահայ պոեզիա» ժողովածու 1979-ի ռուսերեն հրատարակություն Title page sketches Western Armenian poetry 1979 publication in Russian

Շապիկի էսքիզ «Պիոներ» մանկական ամսագիր Cover sketch Pioneer children magazine 1961

Շապիկների էսքիզներ «Ծիծեռնակ» մանկական ամսագիր Cover sketches Tsitsernak children magazine cover 1967, 1968

Շապիկի էսքիզ «Պիոներ» մանկական ամսագիր 1965-ի ապրիլ Cover sketch Pioneer children magazine 1965 April

Կազմաշապիկի, ֆորզացի և տիտղոսաթերթի էսքիզներ Սուրեն Քոչարյանի մշակմամբ «Արև հեքիաթ» ժողովածու 1979-ի հրատարակություն Dust cover, flyleaf and title page sketches Suren Kocharyan, collection of fairy tales Sun Fairy Tale 1979 publication

Նկարազարդումների էսքիզներ Գևորգ Էմին, «Սասունցիների պարը» պոեմ Illustration sketches Gevorg Emin, poem The Dance of Sassoun 1974

Մետաղյա կազմի դիզայնի էսքիզ «Եղիշե Չարենց. Ընտրանի» 1987-ի հոբելյանական հրատարակություն Sketch for metal cover design Yeghishe Charents: Selection 1987 anniversary publication

Ինտերիերի և կիրառական դիզայն Interior and Applied Design

Գեղարդավանքի դռան դիզայնի էսքիզ (հատված) Sketch for design of a door at Geghard Monastery (detail) 1980

Գեղարդավանքի դռան դիզայնի էսքիզ Sketch for design of a door at Geghard Monastery 1980

Սուրբ Հռիփսիմե տաճարի վանատան սենյակների ինտերիերի դիզայնի էսքիզներ Sketches for design of St. Hripsime Church Guest House rooms interiors 1985

Սուրբ Հռիփսիմե տաճարի վանատան սենյակների ինտերիերները

St. Hripsime Church Guest House rooms interiors

Դետրոյթում Ալեք և Մարի Մանուկյանների թանգարանի պատի դիզայնի տարբերակի էսքիզներ Sketches for design version of wall in Alex and Marie Manoogian museum in Detroit 1992

Դետրոյթում Ալեք և Մարի Մանուկյանների թանգարանի պատի դիզայնի տարբերակի էսքիզն ու մասնակի իրականացումը Sketch for design version of wall in Alex and Marie Manoogian museum in Detroit and the partial implementation

1992

Գդալկախիչի և գդալների դիզայնի էսքիզներ, 1980-ականներ Spoon hook and spoon design sketches, 1980s

Երևանի Հ. Շարամբեյանի անվ. Ժողովրդական արվեստի թանգարանի դռան դիզայնի էսքիզն ու իրականացումը Sketch for design of a door at Folk Art Museum after H. Sharambeyan in Yerevan and the implementationt 1978

Երևանի Հ. Շարամբեյանի անվ. Ժողովրդական արվեստի թանգարանի դռան դիզայնի էսքիզ (հատված) Sketch for design of a door at Folk Art Museum after H. Sharambeyan in Yerevan (detail)

1978

Նյու Յորքի Սուրբ Վարդան եկեղեցու դռան դիզայնի տարբերակի էսքիզ Sketch for design version of a door at Saint Vartan Cathedral in New York 1992

Երևանի Մարզահամերգային համալիրի բեմի վարագույրի դիզայնի էսքիզ, 1980-ականներ Design for the stage curtain of Sports and Concert Complex in Yerevan, 1980s

Պոլսի Հայոց պատրիարքարանի ինտերիերի տարբերակների էսքիզներ Sketches for interior design versions for Armenian Patriarchate in Constantinople 1993

Պոլսի Հայոց պատրիարքարանի գոբելենը Գրիգոր Խանջյանի դիզայնով Tapestery by Grigor Khanjyan's design at Armenian Patriarchate in Constantinople 1993

Բաժակների դիզայնի էսքիզներ (Հայաստանում քրիստոնեության ընդունման 1700-ամյակի առթիվ) Design sketches for mugs (On occasion of the 1700th anniversary of adoption of Christianity in Armenia)

1999-2000

Աթոռներ Գրիգոր Խանջյանի դիզայնով, 1980-1990-ականներ Chairs by Grigor Khanjyan’s design, 1980-1990s

Մոմակալ Գրիգոր Խանջյանի դիզայնով, 1980-1990-ականներ Candleholder by Grigor Khanjyan’s design, 1980-1990s

Պատի դեկոր Գրիգոր Խանջյանի դիզայնով, 1980-1990-ականներ Wall Decoration by Grigor Khanjyan’s design,1980-1990s

Գաֆէսճեան արվեստի կենտրոնի սրահների մուտքի դռները Գրիգոր Խանջյանի դիզայնով, 1980-ականներ Doors to the Cafesjian Center for the Arts Galleries by Grigor Khanjyan’s design, 1980s

«ՀԱԼՈՑՔԻ» ՍԵՐՈՒՆԴԸ ԵՎ ԱԶԳԱՅԻՆ ՊԱՏՈՒՄԻ ԿԱՅԱՑՈՒՄԸ

Ո՞ւմ կադրն եմ ես՝ Հայաստանի, հայ հողի: Գրիգոր Խանջյան Այսպես պատասխանեց արվեստագետը իր ուսուցիչների մասին լրագրո ղի հարցին և հավելեց. «Ես հպարտ եմ, որ հայ հողում մեր տեղային կադ րերի ձեռքի տակ եմ սովորել: Պատերազմից հետո մեր ինստիտուտի մեջ սկսվեց կոմպոզիցիայի բումը՝ Զարդարյան, Իսաբեկյան…»:1 Այո, Գրիգոր Խանջյանը նորաստեղծ Երևանի Գեղարվեստաթատերական ինստիտու տի (այժմ՝ Գեղարվեստի պետական ակադեմիա) 1951 թվականի առաջին շրջանավարտների սերնդից է: Արվեստագետների այդ սերունդն առանձ նահատուկ բնորոշում ունի՝ «հետպատերազմյան» կամ «ձնհալային»: Սա ոչ թե ժամանակագրական, այլ բովանդակային բնորոշում է: Նրանք առա ջինն էին, որ ուսում առան Հայաստանում՝ հայ վարպետների մոտ, սակայն՝ դեռ ստալինյան ժամանակաշրջանում, որի վերջը դրվեց նրանց՝ ինստի տուտն ավարտելուց երկու տարի անց: 1951 թվականի շրջանավարտների սերունդն իր ինքնուրույն ստեղծագործական ուղին սկսեց արդեն խրուշ չով յան բարեփոխումների կամ Հալոցքի մեկնարկով: Գրիգոր Խանջյանի ստեղծագործությունը մի շարք հատկանիշներով կարելի է համարել իր ժամանակի հանրագիտարանը, գլխավոր միտումների ամբողջացումը. իշ խող սոցռեալիստական թեմատիկ նկարի ընդլայնումն ու հաղթահարումը, ազգային և ազգագրական թեմաների, մոտիվների ներմուծումը թեմատիկ ժանր, ժանրային հիերարխիայի խախտումը, փոքր ժանրերին նախա պատվություն տալը, պատկերային այլաբանությունները, ժամանակակից կյանքի պատկերումը և այլն: Գրիգոր Խանջյանը դարձավ ազգային պա տումի, ազգային-ազգագրական նոր պատկերագրության և էթնո-մոդեռն ուղղության կերտողներից մեկն ու առաջատարը խորհրդահայ կերպար վեստում: «Ազգայինի» պատկերային ձևակերպումը առանցքային խնդիր է նրա արվեստում, նա պետք է հենվեր ավանդական մոդելների վրա, սա կայն արդիականացներ դրանք: Ի վերջո, 1970–1980-ականների ոչ միայն ող ջ խորհրդային, այլև համաշխարհային մշակույթն էր հետաքրքրված պատմական անցյալի ու հին ոճերի՝ արդիականի հետ սինթեզման գա ղափարով: Նկարիչը դիմում է «ազգայինի» երկու դրսևորումներին: Առա ջինը էպիկական մասշտաբի հայոց մեծ պատմությունն է (Վարդանանց

1 Այստեղ և այսուհետ բերված մեջբերումները սղագրված են ԿԱՅՄ հեռուստաընկերության «Բոհեմ» հաղորդաշարից, 1998, Հանրային Հեռուստաընկերություն:

հերոսամարտ) և հայկական ինքնության մեծ արքետիպերը՝ հայոց գրեր, քրիստոնյա հավատք, Մայր Հայաստան, հայկական մշակույթ, Կոմիտաս և Եղեռն և այլն: Սրանով է պայմանավորված գրական այն երկերի ընտրու թյունը, որոնք նա, ի թիվս այլոց, նկարազարդել է՝ Պարույր Սևակի «Անլ ռելի զանգակատուն», Գևորգ Էմինի «Սասունցիների պարը», Խաչատուր Աբով յանի «Վերք Հայաստանի», Ղազարոս Աղայանի «Տորք Անգեղ և Հայ կանուշ Գեղեցիկ» և, անշուշտ, 5-րդ դարի պատմիչ Կորյունի «Վասն Վար դանայ և հայոց պատերազմի»: Մյուսը ազգագրական նյութն է՝ գյուղական ավանդական կենցաղ, ժողովրդական արհեստներ: Կարևոր հարցին՝ թե մի՞թե ազգայինը նա տեսնում է զուտ գյուղական կենցաղի մեջ, վարպետը պատասխանում է, որ գյուղում նա տեսնում է ազգային ակունքի հետզհե տե անէացող մաքրությունը: Գյուղի արդյունաբերացման և գյուղատնտե սության ոչնչացման, գյուղի և քաղաքի միջև սահմանի վերացման խորհր դային իշխանության մարտավարությունը կործանարար հետևանքներ էր թողել: Արվեստում, իբրև դրա հակազդում, գյուղական թեման դարձել էր ազգայինի խորհրդանիշը, ինչը, անշուշտ, փոքրացնում և խեղաթյուրում է դրա բովանդակությունը: Ազգայինը ազգագրականով փոխարինելը և սահմանափակելը խորհրդային իշխանության գաղութարար քաղաքակա նության վառ օրինակն է: Զուտ ակունքի իր որոնումներում Գրիգոր Խան ջյանը վերականգնում, արդիականացնում է գյուղական-ազգագրականը, որի լավագույն լուծումը այն կիրառական ոլորտ կամ պարզապես ժամա նակակից դիզայն ներմուծելն էր: Այս առումով առանձնահատուկ հմայք ու նշանակություն ունեն նրա ձևավորած եկեղեցական ինտերիերները, դռ ները և այլն: Օրինակ, Սբ. Հռիփսիմե վանքի կացարանի ինտերիերում նկարիչը դիմում է հայկական ավանդական բնակելի տան փայտյա ճար տարապետության մոտիվներին, որոնք միանգամայն համահունչ են դիտ վում տվյալ միջավայրում: Գրիգոր Խանջյանի կարևորագույն վաստակը նրա կողմից ազգայինի մեկնաբանման վերոնշված երկու ըմբռնումների՝ պատմական-քաղաքացիականի և ազգագրականի տարանջատման մեջ է՝ յուրաքանչյուրին իր ուրույն արժևորումը տալով:

Նվիրյալ ու առաքինի, պետականամետ ու հայրենասեր արվեստագետքաղաքացու, խորհրդահայ մտավորականի տեսակը բնորոշելու համար պետք է նկատենք երկակի ինքնության երևույթը: Երկակի էր խորհրդային իրականությունն ինքը: Խորհրդա – հայ բնորիշիչը լավագույնս արտահայ տում է այդ երկակիությունը: Գրիգոր Խանջյանի ֆենոմենը այս առումով դասական է. ամբողջատիրական (գաղութային) իրականության մեջ լինել ազգային-հայրենասիրական պատումի առաջատարը և Եկեղեցու «պաշ տոնական» նկարիչը՝ այդուհանդերձ մնալով նաև իշխանության կողմից ճանաչված ու խրախուսված արվեստագետ: Սա, թերևս, բացահայտում է տեղի իշխանությունների և Եկեղեցու լուռ դաշինքը, միմյանց «չնկատելու», «աչք փակելու» դիվանագիտությունը, որն ուղղված էր ամբողջատիրական ռեժիմի ներքո ազգային-հայրենասիրական գործունեության երկկողմանի ծավալմանը: «Անլռելի զանգակատան», «Վերք Հայաստանի», «Սասունցի ների պարը» երկերի նկարազարդումները, «Հայոց այբուբեն», «Վարդա նանք» գոբելենների էսքիզները, համանուն թեմայով Կասկադի մոնումեն տալ որմնանկարը, Էջմիածնում կատարած նրա դիզայներական գործերը ծնվել են երկու «Շինարարների»՝ Ամենայն Հայոց Կաթողիկոս Վազգեն Առաջինի և ՀԽՍՀ կոմկուսի առաջին քարտուղար Կարեն Դեմիրճյանի հովանավորությամբ, նրանց հայանպաստ գործունեության շնորհիվ: Այո, նկարչի սերնդակիցներից շատերն էին անդրադառնում ազգային թե մաներին. ժամանակի օրակարգն էր: Սակայն Գրիգոր Խանջյանը, գուցե իր սուր, հստակորեն կշռադատված, ինչ-որ տեղ «պաստառային» արտա հայտչականությամբ և գրաֆիկ-ձևավորողի օժտվածությամբ, դարձավ ազգային պատումի պատկերագրության կերտողը և ոճի թելադրողը:

Լիլիթ սարգսյան

Արվեստի քննադատ

“THAW” GENERATION AND THE ESTABLISHMENT OF A NATIONAL NARRATIVE

“Whose pupil was I?The pupil of Armenia, Armenian land!” Grigor Khanjyan This was the artist’s answer to a journalist’s question about his teachers. Khanjyan added: “I am proud that I studied in Armenian lands with our local staff. After the war, the boom of composition began in our Institute - Zardaryan, Isabekyan...”1 In 1951, Khanjyan was in the first generation of graduates of the newly opened Yerevan Institute of Fine Arts (now the Academy of Fine Arts). This generation of artists has a special definition of “post-war” or “thaw.” This is not a chronological definition, but a substantive one. They were the first to study in Armenia, with Armenian masters, though still in the Stalinist era, which ended two years after their graduation from the Institute. The generation of graduates of 1951 began its own creative path with the start of Khrushchev’s reforms or “Thaw.” Khanjyan’s work can be considered an encyclopaedia of his time, the completion of general trends, the expansion and overcoming of socialist realism, the thematic picture, the import of national and folk themes and motifs in thematic genre, disrupting the hierarchy of genres, preference for small genres, image allegories, portrayal of modern life, etc. Khanjyan became one of the creators and leaders of the national narrative, with the new national and folkloric iconography and ethno-modern direction in Soviet Armenian art. The formulation of the image of “national” is a key issue in his art; he had to rely on traditional models, but modernize them. After all, not only the whole Soviet art culture of the 1970-1980s, but world culture was interested in the idea of a synthesis of the historical past and ancient styles with modern art. The artist turns to the two manifestations of the “national.” The first one is the great Armenian history of epic scale (Vardanants battle) and the large archetypes of Armenian identity; Armenian alphabet, Christian faith, Mother Armenia, Armenian culture, Komitas, Genocide, etc. This defines the choice of literary works that he illustrated, among others, The Unsilenceable Belfry by Paruyr Sevak, The Dance of Sasun by Gevorg Emin, Wounds of Armenia by Khachatur

1 References here and henceforward are written down from “Bohem” TV program of “Kaym” TV company (1998, Public Television of Armenia).

Abovyan, Tork the Ugly and Haykanush the Beautiful by Ghazaros Aghayan and, undoubtedly, History of Vardan and the Armenian War by 5th century historian Yeghishe. The other is the ethnographic material, such as a traditional rural lifestyle and folk crafts. To the important question, whether he sees an authentic national essence in rural lifestyle, the artist has replied that in the village he saw the gradual disappearance of national authenticity as a source. The tactics of the Soviet authority over industrialization of the village and the destruction of agriculture, the elimination of the borders between village and city, left Armenia with devastating consequences. In art, as a reaction to this, the village theme became a national symbol, which certainly diminishes and distorts its content. Replacement and limitation of the national with the folkloric is a striking example of the colonial policy of the Soviet government. In his quest for authenticity, Khanjyan rehabilitates and modernizes both the rural and folkloric, the best solution of which was introducing it to the applied arts, or in modern design. With this connection, his designs for church interiors, doors, etc., have special charm and importance. For example, in the interior shelter of St. Hripsime church, the artist appeals to the motives of Armenian traditional wooden house architecture, which is in harmony with the given environment. Khanjyan’s most important contribution is that he separated the two concepts of the interpretation of the national; the historical and civic/ folkoric, giving each one its own unique appreciation. To characterize the type of devoted, decent, state-oriented and patriotic Soviet Armenian intellectual artist and citizen, we should take into consideration the phenomenon for dual identity. The Soviet reality itself was dual. The characterization “Soviet Armenian” best expresses this duality. In this regard, Khanjyan’s phenomenon is classic; to be a leader in the national and patriotic narrative in totalitarian (colonial) reality and the “official” artist of the Church,

while remaining an artist recognized and encouraged by the authorities. This perhaps reveals the tacit alliance between the local government and the Church, the diplomacy of “ignoring,” “closing our eyes” to each other, which was directed to the bilateral expansion of national and patriotic activities under the totalitarian regime. Sketches of illustrations for The Unsilenceable Belfry, Wounds of Armenia, Dance of Sasun, as well as the Armenian Alphabet and Vardanank tapestries and the triptych mural of Cascade of the same name, his design works in Etchmiadzin were born under the patronage of two builders; the Catholicos of All Armenians Vazgen I and the First Secretary of Communist Party of Armenian SSR Karen Demirchyan, because of their activities for the sake of Armenian nation. Yes, many artists from Khanjyan’s generation address national topics; it was the agenda of the time. But Grigor Khanjyan, with his sharp, clearly weighed, “poster”-style expressiveness and his talent in graphics and design, became the maker of the iconography of the national narrative and leader of the style.

Lilit sargsyan Art critic

«Վարդանանք» գոբելենի էսքիզ Sketch for Vardanank tapestry

1979-1981

Գրիգոր Խանջյանի մոնումենտալ որմնանկարը Գաֆէսճեան արվեստի կենտրոնի «Խանջյան» սրահում. «Հայոց Այբուբեն», «Վարդանանք», «Հայաստանի վերածնունդը» Grigor Khanjyan's monumental mural in the Eagle Gallery of the Cafesjian Center for the Arts: Armenian Alphabet, Vardanank, The Rebirth of Armenia 1992-2000

Zulum, sketch for the Vardanank Զուլում, էսքիզ «Վարդանանք»-ի համար

1979-1981

Արա, էսքիզ «Վարդանանք»-ի համար Ara, sketch for Vardanank 1979-1981

Արամ, էսքիզ «Վարդանանք»-ի համար Aram, sketch for Vardanank

1979-1981

«Մայր Հայաստան» գոբելենի էսքիզ Sketch for Mother Armenia tapestry 1992

Armenian Alphabet (details) Հայոց այբուբեն (հատվածներ) 1979-1981

ԳՐԻԳՈՐ ԽԱՆՋՅԱՆԻ ԿԵՆՍԱԳՐՈՒԹՅՈՒՆԸ

1926 Ծնվել է Երևանում: 1945 Ավարտել է Երևանի Փ. Թերլեմեզյանի անվան գեղարվեստի ուսումնարանը: 1951 Ավարտել է Երևանի գեղարվեստի ինստիտուտը, որտեղ աշակերտել է Արա Բեքարյանին, Բաբկեն Քոլոզյանին, Էդուարդ Իսաբեկյանին Ուսման տարիներին զուգահեռ աշխատակցել է պարբերական մամուլին Նկարազարդել է Հովհ. Թումանյանի «Անուշ» պոեմը: Մասնակցել է Համամիութենական, Հանրապետական և Միջազգային ցուցահանդեսների: 1953 Դարձել է ՍՍՀՄ նկարիչների միության անդամ և ընտրվել է ՀՍՍՀ նկարիչների միության նախագահության անդամ: 1954 Պարգևատրվել է ՀՍՍՀ Գերագույն խորհրդի պատվոգրով: Նկարազարդել է Հովհ. Թումանյանի «Գիքորը» պատմվածքը: 1956 «Սևանի ափին» նկարի համար պարգևատրվել է 1-ին աստիճանի դիպլոմով (Երևան), իսկ 1957-ին՝ ոսկե մեդալով (Մոսկվա): 1957

«Անահիտ» կտավի համար արժանացել է ոսկե մեդալի Հանրապետական երիտասարդական 1–ին փառատոնում: Նկարազարդել է Հովհ. Թումանյանի «Լոռեցի Սաքոն» պոեմը, որի համար Հանրապետական երիտասարդական 1-ին փառատոնում արժանացել է ոսկե մեդալի (Երևան), նաև՝ 3-րդ կարգի մրցանակի և բրոնզե մեդալի Երիտասարդության և ուսանողության 6–րդ փառատոնում (Մոսկվա):

1958 Նկարազարդել է Խ. Աբովյանի «Վերք Հայաստանի» վեպը, որի համար արժանացել է ոսկե մեդալի (Բելգիա), ՍՍՀՄ Գեղարվեստի ակադեմիայի արծաթե մեդալի (Մոսկվա), ՍՍՀՄ Կուլտուրայի մինիստրության և պոլիգրաֆ հրատարակության «Տարվա 50 լավագույն գրքի» 1–ին կարգի դիպլոմի, ՍՍՀՄ Ժողովրդական տնտեսության նվաճումների ցուցահանդեսի կոմիտեի արծաթե մեդալի (Մոսկվա, 1961): Ստեղծագործական ուղևորություն Ալբանիա: Ավարտել է «Ալբանիա» նկարաշարը ( 60 աշխատանք): Տիրանայում բացվել է «Ալբանիայով» ցուցահանդեսը (ռուս նկարիչներ Յու. Ռեյների և Ե. Զայցևի հետ համատեղ), նաև Երևանում, Մոսկվայում (1959), Կենտրոնական Ռուսաստանի մի շարք քաղաքներում (1960): 1960 Ստեղծագործական ուղևորություն Ֆրանսիա: Ավարտել է «Փարիզ» նկարաշարը (10 թերթ), որը ցուցադրվել է Մոսկվայում: 1961 Ստացել է ՀՍՍՀ վաստակավոր նկարչի կոչում: 1962 Ընտրվել է ՍՍՀՄ գեղարվեստի ակադեմիայի թղթակից-անդամ: Ստեղծագործական ուղևորություն Իտալիա: Ավարտել է «Իտալական տպավորություններ» նկարաշարը (3 թերթ): 1963 Ստացել է ՀՍՍՀ արվեստի վաստակավոր գործչի կոչում: Ստեղծագործական ուղևորություն Լեհաստան: 1964 Ստեղծագործական ուղևորություն Իտալիա: Ավարտել է «ԵՎ հաց, և՝ սեր, և՝ երազանք» կտավը:

1965 Պ. Սևակի «Անլռելի զանգակատուն» պոեմի նկարազարդումները ցուցադրվել են Նկարչի տանը (Երևան), նաև Դիլիջանում, Լենինականում, Լենինգրադում (1969): Նկարազարդումների համար արժանացել է Հոկտեմբերյան հեղափողության 50-ամյակին նվիրված միջազգային գրքի ցուցահանդեսում խրախուսական մրցանակի (Մոսկվա,1967), «ՍՍՀՄ

Մինիստրների սովետին առընթեր մամուլի պետական կոմիտեի 1-ին կարգի դիպլոմի (Մոսկվա,1968), Համամիութենական գեղարվեստական ցուցահանդեսի 1–ին կարգի դիպլոմի (1968): Ավարտել է Մ. Շոլոխովի «Մարդու ճակատագիրը» պատմվածքի նկարազարդումները (4 թերթ):

1966 Ավարտել է «Իտալական տպավորություններ» նկարաշարը (4 թերթ) Ընտրվել է Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածնի հոգևոր և ճարտարապետական խորհուրդների անդամ: 1967 Ստացել է ՀՍՍՀ Ժողովրդական նկարչի կոչում: «Ազգագրական նատյուրմորտ» կտավի համար արժանացել է ժողովրդական տնտեսության նվաճումների ցուցահանդեսի արծաթե մեդալի (Մոսկվա): 1969 Ավարտել է Գ. Էմինի «Բալլադ ձկնորսի մասին» պոեմի նկարազարդումները, որոնց համար արժանացել է «Մեկ աշխատանք» ցուցահանդեսի գրաֆիկայի մրցանակի (Երևան): ՍՍՀՄ գեղարվեստի ակադեմիան և ՍՍՀՄ կուլտուրայի նախարարությունը Ռուսաստանի և Ուկրաինայի մի շարք քաղաքներում կազմակերպում են Գ. Խանջյանի, Է. Օկասի և Վ. Ցիգալի ստեղծագործությունների ցուցահանդեսը: Ստեղծագործական ուղևորություն Բուլղարիա, Իսպանիա: 1970-1984 Ավարտել է «Իսպանիա» նկարաշարը (10 թերթ): Ձևավորել է «Հայկական եկեղեցիներ» (1970), «Հայկական խաչքարեր» (1973), «Էջմիածնի գանձեր» (1984), «Աղթամար» (1985), «Գանձարան Ալեք և Մարի Մանուկյան» (1984) գրքերը: 1972 Ստեղծագործական ուղևորություն Բուլղարիա և Միջերկրականի շուրջը: Ավարտել է «Հացը լեռներում» կտավը: 1973 Ավարտել է «Եվ այս մեր օրերում» գրաֆիկական շարքը: Ստեղծագործական ուղևորություն Գերմանիայի Ֆեդերատիվ Հանրապետություն: Ընտրվել է ՍՍՀՄ Գեղարվեստի ակադեմիայի իսկական անդամ: 1974 Ստեղծագործական ուղևորություն Ֆրանսիա, Մեքսիկա: Մեքսիկայում բացվում է գրաֆիկական աշխատանքների ցուցահանդես (ռուս նկարիչ Գ. Վերեյսկու հետ համատեղ): Ավարտել է Ավ. Իսահակյանի «Առակներ»ի ձևավորումը (13 թերթ): Ավարտել է Գ. Էմինի «Սասունցիների պարը» գրքի նկարազարդումները, որոնց համար արժանացել է «Գրքի արվեստ» համամիութենական մրցանակաբաշխության 1-ին կարգի մրցանակի ( Մոսկվա,1976): 1975 Ընտրվել է ՀՍՍՀ Գերագույն խորհրդի պատգամավոր, նախագահության անդամ: Ուղևորություն Երուսաղեմ Ամենայն հայոց կաթողիկոս Վազգեն Առաջինի հետ: Ավարտել է «Վերադարձավ» կտավը: Ավարտել է Ավ. Իսահակյանի «Արևի մոտ» գրքի նկարազարդումները Ձևավորել է Գ. Լորկայի «Արյունոտ հարսանիք»բեմադրությունը Լենինականի (Գյումրի) Ա. Մռավյանի անվան դրամատիկական թատրոնում: 1976 Ավարտել է մեքսիկական նկարաշարը «Որտեղ ես դու որդի Աստծո» (10 թերթ), նվիրված մեքսիկացի նկարիչ Դ. Սիկեյրոսի (1896-1974) հիշատակին: 1978 Ընտրվել է ՍՍՀՄ Լենինյան և Պետական մրցանակաբաշխության հանձնաժողովի անդամ:

1979 Ստեղծագործական ուղևորություն Բելգիա,Հոլանդիա: Ավարտել է «Արևմտյան Հայաստանի պոեզիան» գրքի ձևավորումը: 1980 Ավարտել է «Ձեռքեր» շարքը (6 կտավ): Ստեղծել է մի շարք նախագծեր ինտերիերների ձևավորման համար Երևանում և Էջմիածնում: 1981 Ավարտել է «Հայոց այբուբեն» և «Վարդանանք» գոբելենների ստվարաթղթերը, որոնք ցուցադրվել են Նկարչի տանը Երևանում «Հայոց Այբուբեն» (1981) և «Վարդանանք» (1985) գոբելենները՝ (գործված ֆրանսիական պատապաստառների արտադրության կենտրոն՝ Օբյուսոնի Ֆելիտին քաղաքում, Պանտեն եղբայրների արվեստանոցում), տեղադրվում են Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածնի Վեհարանի սրահներում: 1982 Ընտրվել է Հայաստանի գիտությունների ակադեմիայի թղթակից անդամ: Ուղևորություն Ֆրանսիա, Պորտուգալիա: Ավարտել է «Դավիթ Խանջյան» կտավը նվիրված դիրիժորի հիշատակին: 1983 Շնորհվել է ՍՍՀՄ Ժողովրդական նկարչի կոչում: «Վարդանանք» ալբոմը արժանացել է համամիութենական գրքի և տպագրության ցուցահանդեսի մրցանակի՝ 1-ին կարգի դիպլոմի Շնորհվել է Հայկական ՍՍՀ Պետական մրցանակ «Վարդանանք» մոնումենտալ կոմպոզիցիայի համար: 1985 Արժանացել է «Երևան քաղաքի պատվավոր քաղաքացի» կոչմանը: 1989 Ընտրվել է ՍՍՀՄ Գերագույն խորհրդի պատգամավոր: 1990 «Արցախ», «Սումգաիթ», «Սպիտակի զոհերի հիշատակին», «Ներկապնակներս» նկարաշարի վաճառքի ողջ հասույթը տրամադրել է երկրաշարժից տուժած երեխաներին: Ընտրվել է Հայաստանի գիտությունների ակադեմիայի փիլիսոփայության և հասարակագիտության բաժանմունքի իսկական անդամ: 1991 Ի նշան բողոքի հրաժարվել է ՍՍՀՄ գերագույն խորհրդի պատգամավորության մանդատից: Վեհափառի պատվերով արված «Տիրամայրը մանկան հետ» կտավը տեղադրվում և օծվում է Սուրբ Էջմիածնի Մայր տաճարի խորանում: 1992 Ըստ նկարչի էսքիզի գործված «Վերածնված Մայր Հայաստան» գոբելենը տեղադրվել է Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածնի վեհարանում: 1992-2000 Աշխատել է «Հայոց այբուբեն» (ավարտում է 1994), «Վարդանանք» (ավարտում է 1998) և «Հայաստանի վերածնունդ» (վերջինս մնացել է անավարտ) որմնանկարների վրա (Գաֆէսճեան արվեստի կենտրոն): 1993-1995 Ավարտել է «Տիրամայրը մանկան հետ», «Խաչելություն» և «Համբարձում» կտավները, որոնք տեղադրվում և օծվում են Նյու-Յորքի Սուրբ Վարդան եկեղեցում: 1996-1999 Ավարտել է «Տիրամայրը մանկան հետ» կտավը, որը տեղադրվում և օծվում է Երևանում, Նոր Նորքի Սուրբ Սարգիս եկեղեցում: 2000 Մահացել է Երևանում:

GRIGOR KHANJYAN'S BIOGRAPHY

1926 Was born in Yerevan. 1945 Graduated from Yerevan College of Fine Arts after P. Terlemezyan.

1951 Graduated from Yerevan Fine Arts Institute, where his professors were Ara Bekaryan, Babken Qolozyan, Edward Isabekyan. At the same time, he worked for different magazines, illustrated the poem Anoush by H. Toumanyan, participated in International, Republican and all-Union exhibitions.

1966 Completed the series Italian Impressions (4 sheets). Was elected a member of the Religious and Architectural Councils of the Mother See of Holy Etchmiadzin.

1953 Became a member of the Artists’ Union of the USSR and was elected a member of the Presidium of the Artists’ Union of Arm. SSR. 1954 Was awarded with the honorary diploma of the Supreme Council of Arm. SSR. Illustrated the story Giqor by H. Toumanyan. 1956 Was awarded with The First Grade Diploma (Yerevan) and a gold medal (Moscow) for the canvas On the Shore of Lake Sevan. 1957 Won a gold medal of the Republican Youth Festival in Yerevan for the canvas Anahit . Illustrated the poem Sako from Lory by H. Toumanyan, for which he won the gold medal of the First Youth Festival of Arm. SSR, also the 3rd prize and the bronze medal of the Sixth Festival of The Youth in Moscow. 1958 Illustrated the novel Wounds of Armenia by Kh. Abovyan and was awarded with a gold medal (Belgium), silver medal of the Academy of Fine Arts of the USSR (Moscow), the1st grade award by the Ministry of Culture called The Best Book of the Year, a silver medal of the All-Union Exhibition of People’s Economic Achievements in Moscow (1961). Creative trip to Albania. Finished a series of 60 works Albania. Opened the exhibition Albania (in cooperation with the Russian painters Yu. Reiner and E. Zaytsev) in Tirana, Yerevan, Moscow and some cities of Central Russia (1960). 1960 Creative trip to France. Finished a series of 10 works Paris which was exhibited in Moscow. 1961 Became Honored Artist of Arm. SSR. 1962 Was elected an associate member of the USSR Fine Arts Academy. Creative trip to Italy. Completed series of paintings Italian Impressions. 1963 Became Honored Art Worker of Arm.SSR. Creative trip to Poland. 1964 Creative trip to Italy. Completed the canvas Bread, Love and Day-Dream. 1965 Exhibited the illustrations of the poem The Unsilenceable Belfry by Paruir Sevak in Yerevan, Leninakan, Dilijan, Leningrad (1969), received a prize in the Book Exhibition in Moscow (1967), the first Grade diploma of the State Committee of Mass Media of the Council of Ministers of the USSR

(Moscow,1968). For these illustrations he was awarded with the State Prize of the USSR (Moscow,1969). Completed the illustrations of the story The Fate of Man by M. Sholokhov (4 sheets).

1967 Became People’s Artist of Arm. SSR. Was awarded with silver medal of the All-Union Exhibition of People’s Economic Achievements in Moscow for the painting Ethnographic Still-life. 1969 Completed the illustrations of the poem The Ballad of the Fisherman by G. Emin, for which he was awarded the Prize for graphic work at the exhibition One Work (Yerevan). The exhibition of the works by G. Khanjyan, E. Okas and V. Tsigal was organized in a number of cities of Russia and Ukraine on the initiative of the Academy of Fine Arts and Ministry of Culture of the USSR. Creative trips to Bulgaria and Spain. 1970-1984 Completed a series of graphic works Spain (10 sheets), designed the following books: Armenian Churches (1970) Armenian Cross-stones (1973), The Treasures of Etchmiadzin (1984), Akhtamar (1985), Alex and Marie Manoogian museum (1984). 1972 Creative trips to Bulgaria and the Mediterranean countries Completed the canvas Bread in the Mountains. 1973 Completed a series of graphic works And All These in Our Days. Creative trip to the Federal Republic of Germany. Was elected a Real Member of the USSR Fine Arts Academy. 1974 Creative trips to France and Mexico. Opened an exhibition of graphic works in Mexico (with G. Vereysky). Completed the illustrations of Fables by Av. Issahakyan (13 sheets), The Dance of Sassoon by G. Emin, for the latter he was given a First Grade diploma of the contest Book Art (Moscow,1976). 1975 Was elected as a deputy to the Supreme Council of Arm. SSR, and a member of the Presidium. Toured to Jerusalem with the Catholicos of all Armenians Vazgen I. 1976 Completed the Mexican series Where are you, Son of the God? (10 sheets) dedicated to the memory of the Mexican painter D. Siqueiros (1896-1974). 1978 Was elected a member of the State Prize-awarding Committee of the USSR. 1979 Creative trips to Belgium and Netherlands. Completed the illustrations of the book The Western Armenian Poetry. 1980 Completed the series Hands (6 canvases), designed a number of reception hall interiors in Yerevan and Etchmiadzin.

1981 Completed work on the cardboards for the tapestries The Armenian Alphabet and Vardanank and exhibited those in The Artistâ&#x20AC;&#x2122;s House in Yerevan. These tapestries, woven in the French town of Obussion in the workshop of famous Pantene Brothers, decorate the walls of the halls of the residence of the Catholicos at the Mother See of Holy Etchmiadzin. 1982 Was elected an associate member of the Academy of Science of Armenian SSR, toured France and Portugal. Completed the canvas David Khanjyan dedicated to the memory of the famous conductor. 1983 Became Honored Art Worker of the USSR. Was awarded the First Grade diploma of the International Book Exhibition for the album Vardanank. Was granted The State Prize of Armenian SSR for the monumental composition Vardanank. 1986 Was granted the title Honorable Citizen of Yerevan. 1989 Was elected a deputy to the Supreme Council of The USSR. 1990 After the sale of the paintings Artsakh, Soomgait, In the memory of the Spitak victims, My Palettes, he donated all the money to the children who suffered from the 1988 earthquake. Was elected a Real Member of the Academy of Sciences of Armenia SSR, Philosophy and Social Sciences of the Academy of Science of Armenia. 1991 Renounced his Mandate of a Deputy of the Supreme Council of the USSR as a sign of protest. The canvas Madonna and Child in the Holly Cathedral of Etchmiadzin was placed and consecrated. 1992 The tapestry Reborn Mother Armenia designed by Khanjyan was presented in the Mother See of Holy Etchmiadzin. 1992-2000 Worked on the murals The Armenian Alphabet (completed in 1994), Vardanank (completed in 1998) and Rebirth of Armenia (unfinished) in Cascade Complex (now Cafesjian Center for the Arts). 1993-1996 The canvases Madonna and Child, The Crucifixion, and The Resurrection in St.Vartan Cathedral in New York were placed and consecrated. 1996 The canvas Madonna and Child was placed and consecrated in St. Sargis church in Nor Nork, Yerevan. 2000 Died in Yerevan.

ՑՈՒՑԱԴՐՈՒԹՅՈՒՆՈՒՄ ՆԵՐԿԱՅԱՑՎԱԾ ԱՇԽԱՏԱՆՔՆԵՐԻ ՑԱՆԿ 8

Ինքնադիմանկար, 1942 Կտավ, յուղաներկ 49x32 սմ Խանջյան ընտանիքի հավաքածու

Շապիկի էսքիզ Հովհաննես Թումանյան, «Գիքոր» 1954-ի հրատարակություն Թուղթ, գուաշ 30x22 սմ Խանջյան ընտանիքի հավաքածու

14-17

Ֆորզացի էսքիզ Հովհաննես Թումանյան, «Գիքոր» 1954-ի հրատարակություն Թուղթ, գուաշ 38,5x50 սմ Խանջյան ընտանիքի հավաքածու Շապիկի էսքիզ Հովհաննես Շիրազ, «Սիամանթո և Խջեզարե» պոեմ 1956-ի ռուսերեն հրատարակություն Թուղթ, ջրաներկ, տուշ, գուաշ 28x21 սմ Խանջյան ընտանիքի հավաքածու Նկարազարդումների էսքիզներ Հովհաննես Շիրազ, «Սիամանթո և Խջեզարե» պոեմ 1956-ի ռուսերեն հրատարակություն Թուղթ, տուշ Խանջյան ընտանիքի հավաքածու 22,5x19,5 սմ 23,5x19 սմ 24x20 սմ 23,5x19 սմ 24x19 սմ 24,5x18,5 սմ

18-19

22-23

Նկարազարդումների էսքիզներ Խաչատուր Աբովյան, «Վերք Հայաստանի» վեպ 1958-ի հրատարակություն Թուղթ, մատիտ Խանջյան ընտանիքի հավաքածու 20x29 սմ 29x40 սմ 29x20,5 սմ

Ճեպանկար-էսքիզներ Խաչատուր Աբովյան, «Վերք Հայաստանի» վեպ 1958-ի հրատարակություն Թուղթ, մատիտ 29x39սմ Խանջյան ընտանիքի հավաքածու Երևանի բերդի գրավումը («Վերք Հայաստանի վեպ»), 1959 Թուղթ, մատիտ, գուաշ 47x64 սմ Մասնավոր հավաքածու Նկարազարդման էսքիզ Ղազարոս Աղայան, «Տորք Անգեղ և Հայկանուշ Գեղեցիկ» պոեմ) 1958-ի հրատարակություն Թուղթ, տուշ 30x20 սմ Խանջյան ընտանիքի հավաքածու Սկզբնանկարի էսքիզ Ղազարոս Աղայան, «Տորք Անգեղ և Հայկանուշ Գեղեցիկ» պոեմ 1958-ի հրատարակություն Թուղթ, տուշ 8,5x19 սմ Խանջյան ընտանիքի հավաքածու Սկզբնանկարների էսքիզներ Ղազարոս Աղայան, «Տորք Անգեղ և Հայկանուշ Գեղեցիկ» պոեմ 1958-ի հրատարակություն Թուղթ, տուշ 8,5x19 սմ Խանջյան ընտանիքի հավաքածու

Սկզբնանկարների էսքիզներ Հովհաննես Շիրազ, «Սիամանթո և Խջեզարե» պոեմ 1956-ի ռուսերեն հրատարակություն Թուղթ, տուշ 12x18 սմ Խանջյան ընտանիքի հավաքածու

Վերջնանկարների էսքիզներ Հովհաննես Շիրազ, «Սիամանթո և Խջեզարե» պոեմ 1956-ի ռուսերեն հրատարակություն Թուղթ, տուշ 7x18 սմ Խանջյան ընտանիքի հավաքածու

Վերջնանկարների էսքիզներ Ղազարոս Աղայան, «Տորք Անգեղ և Հայկանուշ Գեղեցիկ» պոեմ 1958-ի հրատարակություն Թուղթ, տուշ 11x30,5 սմ Խանջյան ընտանիքի հավաքածու

Շապիկի էսքիզ Միխայիլ Լերմոնտով, «Մծիրի» պոեմ 1959-ի ռուսերեն հրատարակություն` «Մծիրի, Փախստական» Թուղթ, գուաշ, տուշ 30x21 սմ Խանջյան ընտանիքի հավաքածու

Վերջնանկարների էսքիզներ Հովհաննես Շիրազ, «Սիամանթո և Խջեզարե» պոեմ 1956-ի ռուսերեն հրատարակություն Թուղթ, տուշ 9x18 սմ Խանջյան ընտանիքի հավաքածու

Նկարազարդումների էսքիզներ Միխայիլ Լերմոնտով, «Մծիրի» պոեմ 1959-ի ռուսերեն հրատարակություն` «Մծիրի, Փախստական» Թուղթ, մատիտ, գուաշ Խանջյան ընտանիքի հավաքածու 17,5x22,5 սմ 19,5x22 սմ 29x20 սմ 18x20 սմ

Տիտղոսաթերթի էսքիզ Պարույր Սևակ «Անլռելի զանգակատուն» պոեմ 1966-ի հրատարակություն Թուղթ, գուաշ 28x42 սմ Խանջյան ընտանիքի հավաքածու

Կոմիտաս («Անլռելի զանգակատուն» պոեմ), 1963 Թուղթ, գուաշ 38x46 սմ Մասնավոր հավաքածու

Նկարազարդումների էսքիզներ Պարույր Սևակ «Անլռելի զանգակատուն» պոեմ 1965-ի հրատարակություն Թուղթ, մատիտ 21x30 սմ Խանջյան ընտանիքի հավաքածու

36-37

Տիտղոսաթերթերի էսքիզներ «Արևմտահայ պոեզիա» ժողովածու 1979-ի ռուսերեն հրատարակություն Թուղթ, գուաշ, տուշ 24,5x37,5 սմ Խանջյան ընտանիքի հավաքածու

Շապիկի էսքիզ «Պիոներ» մանկական ամսագիր, 1961 Թուղթ, գուաշ, ջրաներկ, ապլիկացիա 28,5x23,5 սմ Խանջյան ընտանիքի հավաքածու

Շապիկների էսքիզներ «Ծիծեռնակ» մանկական ամսագիր 1967, 1968 Թուղթ, ջրաներկ, ապլիկացիա 28,5 x 40 սմ Խանջյան ընտանիքի հավաքածու

Շապիկի էսքիզ «Պիոներ» մանկական ամսագիր 1965-ի ապրիլ Թուղթ, գուաշ, ջրաներկ, ապլիկացիա 33 x 27 սմ Խանջյան ընտանիքի հավաքածու

42-43

Կազմաշապիկի, ֆորզացի և տիտղոսաթերթի էսքիզներ Սուրեն Քոչարյանի մշակմամբ «Արև հեքիաթ» ժողովածու 1979-ի հրատարակություն Թուղթ, գուաշ 33x48 սմ Խանջյան ընտանիքի հավաքածու Նկարազարդումների էսքիզներ Գևորգ Էմին «Սասունցիների պարը» պոեմ, 1974 Թուղթ, մատիտ Խանջյան ընտանիքի հավաքածու

Գդալկախիչի և գդալների դիզայնի էսքիզներ, 1980-ականներ Թուղթ, մատիտ Խանջյան ընտանիքի հավաքածու 68,5x49,5 սմ 45,5x28,5 սմ 30x19 սմ

Երևանի Հ. Շարամբեյանի անվ. Ժողովրդական արվեստի թանգարանի դռան դիզայնի էսքիզ, 1978 Թուղթ մատիտ 64x44 սմ Խանջյան ընտանիքի հավաքածու

Պատի դեկոր Գրիգոր Խանջյանի դիզայնով, 1980-1990-ականներ Փայտ Տրամագիծը՝ 50 սմ Խանջյան ընտանիքի հավաքածու

«Վարդանանք» գոբելենի էսքիզ, 1979-81 Թուղթ,մատիտ 110x100 սմ Խանջյան ընտանիքի հավաքածու

Զուլում, էսքիզ «Վարդանանք»-ի համար 1979-1981 Թուղթ, ածուխ 65x50 սմ Խանջյան ընտանիքի հավաքածու

Արա, էսքիզ «Վարդանանք»-ի համար 1979-1981 Թուղթ, ածուխ 65x50 սմ Խանջյան ընտանիքի հավաքածու

40x61,5 սմ 41x56 սմ

Մետաղյա կազմի դիզայնի էսքիզ «Եղիշե Չարենց. Ընտրանի» 1987-ի հոբելյանական հրատարակություն Թուղթ, մատիտ 28x45 սմ Խանջյան ընտանիքի հավաքածու

Երևանի Հ. Շարամբեյանի անվ. Ժողովրդական արվեստի թանգարանի դռան դիզայնի էսքիզ (հատված), 1978 Թուղթ մատիտ 39x35 սմ Խանջյան ընտանիքի հավաքածու

Գեղարդավանքի դռան դիզայնի էսքիզ (հատված), 1980 Թուղթ, մատիտ 78x55 սմ Խանջյան ընտանիքի հավաքածու

Նյու Յորքի Սուրբ Վարդան եկեղեցու դռան դիզայնի տարբերակի էսքիզ, 1992 Թուղթ, մատիտ, գուաշ 56x31 սմ Խանջյան ընտանիքի հավաքածու

Արամ, էսքիզ «Վարդանանք»-ի համար,1979-1981 Թուղթ, ածուխ 65x50 սմ Խանջյան ընտանիքի հավաքածու

Մարզահամերգային համալիրի բեմի վարագույրի դիզայնի էսքիզ, 1980-ականներ Թուղթ, խառը տեխնիկա 73,5x57 սմ Խանջյան ընտանիքի հավաքածու

«Մայր Հայաստան» գոբելենի էսքիզ, 1992 Թուղթ, պաստել 245x320 սմ Խանջյան ընտանիքի հավաքածու

Գեղարդավանքի դռան դիզայնի էսքիզ 1980 Թուղթ, մատիտ 85x59 սմ Խանջյան ընտանիքի հավաքածու Սուրբ Հռիփսիմե տաճարի վանատան ընդունելության սրահի դիզայնի էսքիզներ, 1985 Թուղթ, մատիտ, ջրաներկ 85x59 սմ Խանջյան ընտանիքի հավաքածու 44,5x102 սմ 37,5x50 սմ

54-55

58-59

Դետրոյթում Ալեք և Մարի Մանուկյանների թանգարանի պատի դիզայնի տարբերակի էսքիզ 1992 Թուղթ, մատիտ, ջրաներկ 36x120 սմ Խանջյան ընտանիքի հավաքածու Դետրոյթում Ալեք և Մարի Մանուկյանների թանգարանի պատի դիզայնի տարբերակի էսքիզ, 1992 Թուղթ, մատիտ, ջրաներկ 36x77 սմ Խանջյան ընտանիքի հավաքածու

66-67

70-72

Պոլսի Հայոց պատրիարքարանի ինտերիերի տարբերակների էսքիզներ 1993 Թուղթ, խառը տեխնիկա 39,5x32 սմ Խանջյան ընտանիքի հավաքածու

86-87

«Հայոց այբուբեն» (2 հատված), 1979-1981 Թուղթ, պաստել 104x79 սմ Խանջյան ընտանիքի հավաքածու

Բաժակների դիզայնի էսքիզներ (Հայաստանում քրիստոնեության ընդունման 1700-ամյակի առթիվ) 1999-2000 Թուղթ, խառը տեխնիկա 61x57 սմ Խանջյան ընտանիքի հավաքածու Աթոռներ Գրիգոր Խանջյանի դիզայնով 1980-1990-ականներ Փայտ, գործվածք Խանջյան ընտանիքի հավաքածու 143 x 45 x 45 սմ 94 x 45 x 45 սմ 45 x 39 x 39 սմ

Մոմակալ Գրիգոր Խանջյանի դիզայնով 1980-1990-ականներ Փայտ, մետաղ 60 x 50 սմ Խանջյան ընտանիքի հավաքածու

ARTWORKS AT THE EXHIBITION 8

Self-portrait, 1942 Oil on canvas 49x32 cm Khanjyan Family Collection

Cover sketch Hovhannes Tumanyan, Gikor 1954 publication Gouache on paper 30x22 cm Khanjyan Family Collection

14-17

Flyleaf sketch Hovhannes Tumanyan, Gikor 1954 publication Gouache on paper 38,5x50 cm Khanjyan Family Collection Cover sketch Hovhannes Shiraz, poem Siamanto and Khachezare 1956 publication in Russian Watercolor, ink and gouache on paper 28x21 cm Khanjyan Family Collection Illustration sketches Hovhannes Shiraz, poem Siamanto and Khachezare 1956 publication in Russian Ink on paper Khanjyan Family Collection 22,5x19,5 cm 23,5x19 cm 24x20 cm 23,5x19 cm 24x19 cm 24,5x18,5 cm

18-19

Front image sketches Hovhannes Shiraz, poem Siamanto and Khachezare 1956 publication in Russian Ink on paper 12x18 cm Khanjyan Family Collection End image sketches Hovhannes Shiraz, poem Siamanto and Khachezare 1956 publication in Russian Ink on paper 7x18 cm Khanjyan Family Collection End image sketches Hovhannes Shiraz, poem Siamanto and Khachezare 1956 publication in Russian Ink on paper 9x18 cm Khanjyan Family Collection

22-23

Illustration sketches Khachatur Abovian, novel Wounds of Armenia 1958 publication Pencil on paper Khanjyan Family Collection

20x29 cm 29x40 cm 29x20,5 cm 24

Study-sketches Khachatur Abovian, novel Wounds of Armenia 1958 publication Pencil on paper 29x39 cm Khanjyan Family Collection The Assault on Yerevan Fortress (Novel Wounds of Armenia), 1959 Pencil, gouache on paper 47x64 cm Private Collection

Illustration sketch Ghazaros Aghayan, poem Tork Angegh and Haykanush Geghetsik 1958 publication Ink on paper 30x20 cm Khanjyan Family Collection

Front image sketch Ghazaros Aghayan, poem Tork Angegh and Haykanush Geghetsik 1958 publication Ink on paper 8,5x19 cm Khanjyan Family Collection

Front image sketches Ghazaros Aghayan, poem Tork Angegh and Haykanush Geghetsik 1958 publication Ink on paper 8,5x19 cm Khanjyan Family Collection

End image sketches Ghazaros Aghayan, poem Tork Angegh and Haykanush Geghetsik 1958 publication Ink on paper 11x30,5 cm Khanjyan Family Collection Cover sketch Mikhail Lermontov, poem The Novice 1959 publication in Russian: The Novice, The Fugitive Gouache and ink on paper 30x21 cm Khanjyan Family Collection

Illustration sketches Mikhail Lermontov, poem The Novice 1959 publication in Russian: The Novice, The Fugitive Gouache and pencil on paper Khanjyan Family Collection 17,5x22,5 cm 19,5x22 cm 29x20 cm 18x20 cm

Title page sketch Paruyr Sevak, poem The Unsilenceable Belfry 1966-ի հրատարակություն Gouache on paper 28x42 cm Khanjyan Family Collection

Komitas (poem The Unsilenceable Belfry), 1963 Gouache on paper 38x46 cm Private Collection

Illustration sketches Paruyr Sevak, poem The Unsilenceable Belfry 1965 publication Pencil on paper 21 x 30 Khanjyan Family Collection

36-37

Title page sketches Western Armenian poetry 1979 publication in Russian Ink and gouache on paper 24,5x37,5 cm Khanjyan Family Collection

Cover sketch Pioneer children magazine, 1961 Watercolor, gouache, applique on paper 28,5x23,5 cm Khanjyan Family Collection

Cover sketches Tsitsernak children magazine cover, 1967, 1968 Watercolor, applique on paper 28,5x40 cm Khanjyan Family Collection

Cover sketch Pioneer children magazine, 1965 April Watercolor, gouache, applique on paper 33x27 cm Khanjyan Family Collection

42-43

Dust cover, flyleaf and title page sketches Suren Kocharyan, collection of fairy tales Sun Fairy Tale 1979 publication Gouache on paper 33x48 cm Khanjyan Family Collection

Illustration sketches Gevorg Emin, poem The Dance of Sassoun, 1974 Pencil on paper Khanjyan Family Collection 40x61,5 cm 41x56 cm

Sketch for metal cover design Yeghishe Charents: Selection 1987 anniversary publication Pencil on paper 28x45 cm Khanjyan Family Collection Sketch for design of a door at Geghard Monastery (detail), 1980 Pencil on paper 78x55 cm Khanjyan Family Collection

Sketch for design of a door at Geghard Monastery, 1980 Pencil on paper 85x59 cm Khanjyan Family Collection

Sketches for design of St. Hripsime Church Guest House interior, 1985 Pencil and watercolor on paper 85x59 cm Khanjyan Family Collection 44,5x102 cm 37,5x50 cm

54-55

Sketch for design of a door at Folk Art Museum after H. Sharambeyan in Yerevan (detail), 1978 Pencil on paper 39x35 cm Khanjyan Family Collection

Sketch for design version of a door at Saint Vartan Cathedral in New York, 1992 Pencil and gouache on paper 56x31 cm Khanjyan Family Collection

Design for the stage curtain of Sports and Concert Complex in Yerevan, 1980s Mixed media on paper 73,5x57 cm Khanjyan Family Collection

66-67

70-72

Sketches for design version of wall in Alex and Marie Manoogian museum in Detroit, 1992 Pencil and watercolor on paper 36x120 cm Khanjyan Family Collection

Sketches for interior design versions for Armenian Patriarchate in Constantinople 1993 Mixed media on paper 39,5x32 cm Khanjyan Family Collection

Aram, sketch for the Battle of Vardanank, 1979-1981 Coal on paper 65x50 cm Khanjyan Family Collection

Sketch for Mother Armenia tapestry, 1992 Pastel on paper 245x320 cm Khanjyan Family Collection

86-87

Armenian Alphabet (2 details), 1979-1981 Pastel on paper 104x79 սմ Khanjyan Family Collection

Chairs by Grigor Khanjyan’s design 1980-1990s Wood, cloth Khanjyan Family Collection 143 x 45 x 45 cm 94 x 45 x 45 cm 45 x 39 x 39 cm

Sketches for design version of wall in Alex and Marie Manoogian museum in Detroit, 1992 Pencil and watercolor on paper 36x77 cm Khanjyan Family Collection

Candleholder by Grigor Khanjyan’s design 1980-1990s Wood, metal 60x50 cm Khanjyan Family Collection

58-59

Spoon hook and spoon design sketches, 1980s Pencil on paper Khanjyan Family Collection 68,5x49,5 cm 45,5x28,5 cm 30x19 cm

Wall Decoration by Grigor Khanjyan’s design,1980-1990s Wood Diameter: 50 cm Khanjyan Family Collection

Sketch for Battle of Vardanank tapestry 1979-1981 Pencil on paper 110x100 սմ Khanjyan Family Collection

Zulum, sketch for the Vardanank, 1979-1981 Coal on paper 65x50 cm Khanjyan Family Collection

Sketch for design of a door at Folk Art Museum after H. Sharambeyan in Yerevan, 1978 Pencil on paper 64x44 cm Khanjyan Family Collection

Ara, sketch for the Battle of Vardanank, 1979-1981 Coal on paper 65x50 cm Khanjyan Family Collection

Design sketches for mugs (On occasion of the 1700th anniversary of adoption of Christianity in Armenia), 1999-200 Mixed media on paper 61x57 cm Khanjyan Family Collection