Camila Mancilla Vera
IZRAĐENA OD
ARHITEKTURA ARHITEKTURE
Para Felipe, mi chimenea en la tormenta.
Camila Mancilla Vera
ARHITEKTURA IZRAĐENA OD ARHITEKTURE
Este catálogo se realiza con motivo de la exhibición titulada “Arquitecturas hechas de arquitectura” en las fechas 24. de febrero al 29 del 2020 en el centro de exhibiciones Kristofor Stanković del Ayuntamiento de la ciudad de Zagreb Croacia. Ovaj katalog je izdan u svrhu izložbe “arhitektura izrađena od arhitekture” od 24. do 29. veljače 2020. godine u izložbenom centru Kristofor Stanković u Gradska skupština Grada Zagreba; Hrvatska
IMPRESSUM Imágenes/Slike: Camila Mancilla Textos/Tekstovi: Camila Mancilla, Edward Rojas y Juan Carlos Olivares Toledo Traducciones/Prijevodi: Tuga Tarle y Žana Tkalčić Revisión de Textos/Lektura: Felipe Pino Corrección edición/Uređivanje:: Pedro Araya Fotografía CV/ Fotografija: Brani Matoz Imprenta/ Tisak: Printeraj, Zagreb.
AGRADECIMIENTOS/ZAHVALE Sandra Mataković
Juan Carlos Olivares
Suzana Mrkobrada
Evelyn Guzman
Tuga Tarle
Oris House of Architecture
Žana Tkalčić
Pedro Araya
Excelsa Zagreb
Juan Nilo
Asociación OS Udruga
Maja Neral
Embajada de Chile en Zagreb
Felipe Pino
Edward Rojas Vega
Maria Jose Cifuentes
Copyright © 2020 Camila Mancilla Vera
4
ARHITEKTURE IZRAĐENE OD ARHITEKTURA 2019-2020
ÍNDICE/SADRŽAJ
ARHITEKTURE IZRAĐENE OD ARHITEKTURA 2019-2020
IDENTIFICACIÓN DE OBRAS
6
LA BÚSQUEDA DE MI ARQUITECTURA / POTRAGA ZA MOJOM ARHITEKTUROM
9
LA ARQUITECTURA DEL COLLAGE & LOS COLLAGES DE LA ARQUITECTURA / ARHITEKTURA KOLAŽA &KOLAŽ ARHITEKTURE
17
“YUGOLOTES” DEL FIN DEL MUNDO EN ZAGREB/CROACIA ’’YUGOLOTES’’, (‘’YUGOPOTOMCI’’) S DRUGE STRANE SVIJETA U ZAGREBU/HRVATSKOJ
25
CV / ŽIVOTOPIS
35
5
ANTECEDENTES TÉCNICOS / TEHNIČKA PRIPREMA La serie consiste en 15 imagenes realizadas con recortes de fotografías de arquitectura de distintos paises de la región de los Balcanes. VPosteriormente, estas imágenes son recortadas, dando paso a una nueva composición que crea una nueva arquitectura a partir de estas imágenes de diversas construcciones previamente recortadas. Las imagenes pasan por un proceso de limpieza, manipulación y coloración. Luego, cuando la imagen ya está lista, se agregan algunos "habitantes", los cuales saqué de postales antiguas encontradas en el mismo viaje. Las obras están impresas en formato 100x100 cm en papel fotográfico de algohón sobre kappa fix
... Izložbena serija sadrži 15 slika koje su izrađene od izrezaka fotografija arhitekture u različitim državama regije Balkana. Kasnije, izresci tih slika idu ka novoj kompoziciji koja stvara novu arhitekturu pomoću dijelova slika koje su ranije izrezane. Slike prolaze kroz proces čišćenja, uređivanja i bojenja. Nakon toga, kada je slika spremna, dodaju se poneki “stanovnici”, koje sam izdvojila iz starih razglednica koje sam pronašla na istom putovanju. Radovi su tiskani u dimenziji 100x100 cm na fotografskom papiru od pamuka na kapa fix pločama. Prevela: Žana Tkalčić
001
002
003
004
005
006
6
ARHITEKTURE IZRAĐENE OD ARHITEKTURA 2019-2020
007
008
009
010
011
012
013
014
015
ARHITEKTURE IZRAĐENE OD ARHITEKTURA 2019-2020
7
8
en veintitrés casas y seis ciudades distintas, algo que no es único en estos tiempos, ya que como yo, muchos experimentamos un profundo desarraigo con el origen, transitando por la vida como mariposas que mudan de vivienda como de ropa, de país como de gustos y con ello, sin querer, sintiendo muchas veces que pertenecemos a todos lados así como a ninguno. De esta forma nos transformamos en un espectador más que un habitante, convirtiéndonos en seres trashumantes y en definitiva sin arraigo a ningún lugar ni hogar.
LA BÚSQUEDA DE MI ARQUITECTURA / POTRAGA ZA MOJOM ARHITEKTUROM Camila Mancilla Vera Prevela: Tuga Tarle
M
i maestro dice que tengo más vocación por el arte que por la arquitectura. Esta afirmación no creo que sea por carencia de habilidades, sino que más bien se debe a mi incapacidad para reconocer mi propia arquitectura. Probablemente desde que haya existido la casa, ella ha inspirado la imaginación tanto de la gente común como la de cientos de poetas, filósofos, antropólogos y teóricos de la arquitectura, quienes en su mayoría concluyen que la casa no es más que la esencia de todas las cosas, el cobijo, el vientre y la base de toda cultura, transformándose en el intento máximo de definir a un humano, donde este forja y encuentra su identidad. La palabra hogar nos traslada instantáneamente a miles de recuerdos de infancia, que quizás en nuestras casas adultas ya no son más que reminiscencias borrosas de ensoñación y nostalgia, así como también nos dirige a esos miedos y angustias que pudiéramos haber experimentado en dicha niñez. Probablemente si nos pidieran describir nuestra casa o casas de infancia, no sería posible describirlas con objetividad. Este ejercicio lo he realizado constantemente como parte de una búsqueda de mi identidad. A lo largo de mi vida he vivido
ARHITEKTURE IZRAĐENE OD ARHITEKTURA 2019-2020
9
Al indagar en el profundo sentido de esta serie, recuerdo mis primeros años de carrera inspirada en el trabajo de la guía de arquitectura patrimonial de Chiloé, lo cual me llevó a viajar en búsqueda de las arquitecturas propias de mi ciudad natal, Punta Arenas, en el extremo sur Austral de Chile. En dicho viaje me encontré con las casas traslapadas en mis imaginarios de infancia, donde como un puzzle, logré unir todas las casas que significaron algo para mí. Estaba la casa flotante, la casa sumergida, la casa verde y húmeda, la casa del orgullo y la casa sapo, y así fui reconociendo y dándole carácter a distintos fragmentos de mi infancia y a estos espacios que me acogieron en alguna etapa de mi vida, los que si bien se encuentran difusos y escondidos en mi memoria, se mantienen estoicos en el tiempo. Fue en estos mismos años cuando comprendí que no somos seres aislados, sino que nuestro carácter se encuentra forjado en virtud de muchos imaginarios que se traslapan entre sí como un collage. En este proceso de búsqueda identitaria tuve la oportunidad de conocer y adentrarme en la historia del poblamiento de la ciudad Punta Arenas, así como la de mis bisabuelos, quienes provenían de tierras tan alejadas entre sí, como lo son Chiloé (Chile) y Dalmacia (Croacia), cada una con una identidad cultural tan distintas pero que, sin embargo, fueron parte de la creación de una nueva identidad en la Patagonia Chilena. Al conocerlas, me fasciné con estas historias, intentando encontrar en ellas las características propias de cada una de estas culturas y de los imaginarios fusionados y materializados en las viviendas. Conocer y aprender la técnica del collage, y el trasfondo que tiene, me ayudó a traslapar en un modo plástico estos imaginarios, los que con el tiempo pude encontrar en todo lo que veía. Desde ahí concluí que, si quería encontrar mi propia arquitectura, debía conocer mis dos mundos fusionados: el chilote, que ya conocía y había vivido, y el de los Balcanes, aún por encontrar e interiorizarme de él, conocer sus arquitecturas, su gente y adentrarme en aquellos elementos propios que puedo reconocer en mí.
De esta forma, el propósito de esta serie es unir este puzzle, por lo que me sumerjo en el entendimiento de mis ancestros a través de la arquitectura de los Balcanes, para crear una bitácora visual: un recorrido por los paisajes arquitectónicos que le dieron forma o influenciaron la arquitectura local de la ciudad de Punta Arenas. Este Puzzle lo comencé a armar el año 2018, en su primera parte a través de la serie titulada: Collage Chile. Es por ello que en este trabajo de composición visual, quiero dar énfasis a la poética de la vivienda y el habitar, creando nuevos imaginarios en base a la idea del hogar, que se expresan a través de las fachadas. En su sentido artístico, las fachadas en este caso representan lo inalcanzable, aquello que puede sentirse de alguna forma, pero que es ajeno a aquellos que andamos en búsqueda de nuestro hogar en el mundo. Representan mi propio desarraigo, como una ventana que en mi imaginario nómade encuentra ese hogar de infancia, que materialmente fueron muchos, pero que dentro de mi memoria se encuentra intacto y materializado en una imagen abstracta. Por lo tanto, este trabajo más que una propuesta estéticamente apreciada, quiero que sea una invitación a recordar las emociones y lazos con nuestras casas de infancia, como resurgimiento de la unión de mundos, las emociones que derivan de la forma y del espacio que se manifiestan como confrontaciones directas entre el hombre con su entorno, la mente, los recuerdos y la materia. Sin dudas, el impacto de la emoción de la arquitectura va más allá del objeto tipológico o elemento visual, dado que ella está vinculada directamente a la acción y a la vida. En consecuencia, esta serie es también una invitación al hogar, a traspasar las fachadas de esta nueva arquitectura que proponen estos collages, a mirar a través de las ventanas, a entrar por estas puertas, a reunirnos en la mesa para la cena. También nos invita a sentir todas las expresiones que sus imaginarios de infancias albergan y que estas composiciones los lleven a rememorar. Mi forma de hacer cruzar estos imaginarios está en relacionar las estéticas de las fachadas con estéticas vistas anteriormente, al encontrar patrones que se repiten, uniéndolos para crear una sola, ya que en mi mundo interior estas pertenecen a un mismo imaginario. DE PUNTA ARENAS A LOS BALCANES. Creo que la arquitectura, al igual que la vida humana, nace con un propósito determinado, que deviene de influencias estéticas particulares, y se configura de acuerdo al ambiente natural y po-
lítico/social en el que se inserta. De este modo, podemos hacer una analogía del hombre/mujer y la casa, donde ambos provienen de uniones maritales singulares que, en muchos casos, derivan de contextos opuestos y diferentes, y por lo mismo –como un collage– son el producto de un mestizaje. De este modo, podemos señalar tres factores que influencian el valor estético de la arquitectura tradicional: lo social (el conjunto de dinamismos cívico-políticos y económicos que tiene cada región), lo espiritual (las religiones, creencias y formas de ver el mundo) y lo natural (los materiales que nos provee el contexto geográfico en el que nos emplazamos). Entonces, la arquitectura tradicional de cada territorio se encuentra determinada por factores externos, al igual que nuestra propia personalidad. En este contexto, me he adentrado en el propósito de entender cómo las tipologías han sido moldeadas y han adquirido una personalidad propia que las hace distinguibles de otras, y como ellas les han otorgado un carácter al lugar donde se emplazan. En este caso, la realización de esta serie, pretende explorar y rescatar el valor de la arquitectura de los Balcanes y cómo ella ha sido moldeada por los contextos históricos, políticos, culturales, sociales, religiosos y climáticos que la han definido. Mis genes croatas provienen de mis bisabuelos por el lado paterno, quienes en 1939 dejaron un pueblo llamado Pučišca, al sur de Dalmacia, en una época en que Croacia pertenecía a Yugoslavia. Estos migrantes llegados a Punta Arenas, en la Patagonia de Chile, intentaron a toda costa mantener la identidad propia de su región de origen. Hombres, mujeres y niños que se mantuvieron agrupados culturalmente en lo que hoy conocemos como el Barrio Croata de la ciudad. Con el afán de mantener su identidad cultural, vestían ropas importadas en barcos, iban a colegios donde la lengua croata era esencial y donde los niños y niñas asistían a talleres de bordados. Sin embargo, esta profunda preservación cultural por parte de estos inmigrantes en el otro extremo del mundo, como es natural, no se mantuvo en el tiempo, desarrollándose prontamente una simbiosis cultural entre estos inmigrantes croatas y los habitantes de la ciudad. Esto se vio reflejado en las viviendas, las cuales fueron concebidas acorde a los conceptos arquitectónicos que estos viajeros europeos traían desde sus lugares de orígenes, las que fueron construidas con los materiales propios del lugar, como la lata y
10
ARHITEKTURE IZRAĐENE OD ARHITEKTURA 2019-2020
la madera. Por lo mismo, al carecer de elementos como clavos – inexistentes en aquella época en Punta Arenas–, la mayoría debió pedir ayudar a maestros carpinteros de la zona, que en su mayoría venían de la migración proveniente de la Isla de Chiloé, iniciada en 1930. Esta mezcla cultural trascendió más allá de la arquitectura, donde estas lindas yugoslavas de cabellera rubia, grandes ojos verdes y azules, con trajes europeos y cabezas tapadas con mantas bordadas, encantaron a los chilotes, seres de estatura mediana, morenos y ojos achinados. Fue así como –de igual forma a como le sucediera a la arquitectura– cientos de croatas se casaron con chilotes, formaron familia y dieron paso a un grupo cultural denominado según la antropología chilena como “yugolotes”. Debido a la importancia de esta ocasión no quise dejar fuera a dos expertos que han inspirado esta búsqueda incesante y el amor por estos mundos traslapados. Juan Carlos Olivares, poeta antropólogo que dará un marco del concepto recién nombrado y, por otro lado, mi maestro de la arquitectura y el collage, Edward Rojas Vega, quien escribe sobre la técnica del collage y la relación de la técnica con la arquitectura. Espero que esta serie sea una invitación para nunca bajar los brazos, nunca dejar de fascinarnos y nunca, pero nunca, dejar de crear. Camila Mancilla Invierno 2020 Zagreb
La casa es un cuerpo de imágenes que dan al hombre razones o ilusiones de estabilidad. (Poética del Espacio, Gaston Bachelard)
ARHITEKTURE IZRAĐENE OD ARHITEKTURA 2019-2020
11
...
M
oj učitelj kaže da imam više talenta za umjetnost nego za arhitekturu. Mislim da se ova izjava ne odnosi na nedostatak vještina, već na moju nesposobnost da prepoznam vlastitu arhitekturu. Vjerojatno je da otkad postoje kuće nadahnjuju maštu običnih ljudi i stotina pjesnika, filozofa, antropologa i teoretičara arhitekture, koji u večini zaključuju da kuća nije ništa drugo nego esencija sviju stvari, sklonište, trbuh, baza cijelokupne kulture, prostor maksimalnog pokušaja definiranja čovjeka, mjesto gdje on izmišlja ili pronalazi svoj identitet. Riječ kuća odmah nam budi tisuće sjećanja iz djetinjstva, koja možda u našim odraslim domovima više nisu samo maglovita sjećanja na sanjarije i nostalgiju, nego nam budi one strahove i strepnje koje smo možda mogli proživjeti u djetinjstvu. Ako bi od nas tražili da opišemo našu kuću ili kućicu iz djetinjstva, vjerujem da je ne bismo mogli objektivno opisati. Ovaj rad ke dio traženja moga identiteta. Tijekom svoga dosadađnjeg život živjela sam u dvadeset i tri kuće, u šest različitih gradova, nešto što je uobičajeno u ovim vremenima, jer poput mene, mnogi doživljavamo da smo istinski iskorenjeni. Lepršajući kroz život kao leptiri, mijenjajući staništa kao odjeću, mijenjajući zemalje ovisno o ukusu, nenamjerno, osjećajući mnogo puta da pripadamo svim stranama, kao i nijednoj, pretvarajući se u promatrače prije nego u stanovnike, postajemo transhumana bića i na kraju, bića bez pripadanja bilo kojem mjestu ili domu. Dok istražujem duboko značenje ove serije, sjećam se svojih prvih godina karijere nadahnutih djelom vodiča o arhitekturi baštine Chiloéa, koji me je vodio na put u potrazi za arhitekturama moga rodnog grada, Punta Arenasa na najjužnijem kraju Čilea. Na tom sam putovanju otkrila zamišljene kuće moga djetinjstva u kojima sam kao slagalicu uspjela povezati sve kuće koje su mi nešto značile. Bila je tu kuća na vodi, potopljena kuća, zelena i vlažna kuća, kuća ponosa i žablja kuća i tako sam prepoznavala i davala karakter različitim fragmentima moga djetinjstva i onim prostorima koji su me dočekali u nekoj fazi moga života, oni koji, iako su difuzni i skriveni u mome sjećanju, ostaju postojani u vremenu. Bilo je to onih istih godina kada sam shvatila da nismo izolirana bića, već da je naš lik oblikovan zahvaljujući mnogim imaginarnim slikama koje se međusobno preklapaju poput kolaža. U ovom procesu preispitivanja identiteta pružila mi se prilika da upoznam i istražim povijest grada Punta Arenasa, kao i povijest svojih pradjedova i djedova koji su došli iz dalekih zemalja po-
put Chiloéa u Čileu te iz Dalmacije u Hrvatskoj, s tako različitim kulturnim identitetom, ali su ipak bili dionici stvaranja novog identiteta u čileanskoj Patagoniji. Kad sam ih upoznala, bila sam očarana tim pričama, pokušavajući pronaći u njima karakteristike svake od tih kultura te onoga imaginarija objedinjujućeg i otjelovljenog u njihovim prebivalištima. Kad sam učila o tehnici kolaža i o njegovom značenju, pomoglo mi je da na plastičan način povežem te zamišljaje, koje sam s vremenom mogla otkriti u svemu što sam vidjela. Na kraju sam zaključila da, ako želim pronaći vlastitu arhitekturu, moram upoznati spojnicu dvaju svijetova mojih predaka: starosjedilaca Chiloea s jedne strane koju sam već poznavala i živjela, a s druge strane, trebalo je naći i pounutriti balkanski svijet, upoznati njegovu arhitekturu, njegove ljude i napokon pronaći one osobene elemente koje mogu prepoznati i u sebi. Tako je svrha ove serije bila objediniti ove dijelove slagalice, uputiti se u u tajnu svojih predaka kroz arhitekturu Balkana, stvoriti vizualni dnevnik obilaskom arhitektonskih krajolika koji su oblikovali ili utjecali na lokalnu arhitekturu grada Punta Arenas. Ovu slagalicu započela sam sastavljati 2018. godine, u prvom dijelu kroz seriju pod nazivom: Collage Chile. Zbog toga želim u ovom djelu vizualne kompozicije naglasiti poetiku stanovanja i življenja, stvarajući nove imaginarne slike temeljene na ideji doma, u kojima progovaram kroz pročelja. U umjetničkom smislu fasade u ovom slučaju predstavljaju nešto nedostižno, ono što se na neki način može osjetiti, ali je strano nama koji u svijetu tražimo svoj dom. One predstavljaju moje vlastito izgaranje - poput prozora koji u mojoj mašti nomada pronalazi dom djetinjstva, kojih je bilo mnogo, ali koji je u mome sjećanju netaknut i materijaliziran u jednoj apstraktnoj slici. Stoga bih željela da ovo djelo, više od estetski vrijednog projekta, bude poziv na to da se sjetimo na emocije i veze s našim domom iz djetinjstva kao ponovno oživljavanje sjedinjenih svjetova, emocije koje proizlaze iz forme i prostora, koje se manifestiraju kao izravno suočavanje čovjeka i njegove okoline, uma, sjećanja i materije. Nesumnjivo, utjecaj emocije arhitekture nadilazi tipološki objekt ili vizualni element, budući da je izravno povezan sa stvaranjem i životom. Slijedom toga, ova serija je ujedno i poziv kući i premošćivanju fasada ove nove arhitekture koju donose ovi kolaži - zaviriti kroz prozore, ući kroz ta vrata, sastati se za stolom za večeru. Također nas poziva da osjetimo sve vizure imaginarne
12
ARHITEKTURE IZRAĐENE OD ARHITEKTURA 2019-2020
kuće iz djetinjstva i da ih ove kompozicije potaknu na sjećanje. Moj način ispreplitanja tih zamišljenih prostora je povezivanje estetike ovih fasada s estetikom koju poznajem od ranije te pronalaženje obrazaca koji se ponavljaju, spajajući ih kako bi tvorili jedan, budući da u mom unutarnjem svijetu oni pripadaju istoj imaginarnoj viziji. OD PUNTA ARENASA DO BALKANA Vjerujem da se arhitektura, poput ljudskog života, rađa sa specifičnom svrhom, koja proizlazi iz određenih estetskih utjecaja te je oblikovana u skladu s prirodnim i političkim / društvenim okruženjem u koje je umetnuta. Na ovaj način možemo napraviti analogiju muškarca / žene i kuće, odakle oboje potječu iz jedinstvenih bračnih saveza koji, u mnogim slučajevima, proizlaze iz suprotnih i različitih konteksta, i stoga su - kao kolaž proizvodi ispreplitanja. Možemo također ukazati na tri faktora koji utječu na estetsku vrijednost tradicionalne arhitekture: društveni (shvaćen kao skup građansko-političkih i ekonomskih dinamizama koje ima svako podneblje), duhovni (shvaćen kao religije, vjerovanja i načini tumačenja svijeta) i prirodni (materijali dostupni zemljopisnom kontekstu u kojem se nalazimo). Tako je tradicionalna arhitektura svakog podneblja određena vanjskim čimbenicima, kao što je i naša osobnost. U tom kontekstu ušla sam s ciljem da razjasnim kako su se tipologije arhitekture oblikovale i stekle vlastitu osobnost koja ih razlikuje od drugih i kako su dale karakter mjestu na kojem se nalaze. U ovom slučaju, realizacija moje serije ima za cilj istražiti i sačuvati vrijednost balkanske arhitekture i pokazati kako je oblikovana povijesnim, političkim, kulturnim, društvenim, religijskim i klimatskim kontekstom koji su je definirali. Moji hrvatski geni potječu od mojih pradjedova s očeve strane koji su 1939. godine napustili mjesto Pučišća na Braču, u južnoj Dalmaciji, u vrijeme kad je Hrvatska bila u sastavu Jugoslavije.
Ti su migranti stigli u Punta Arenas, u čileansku Patagoniju gdje su pokušali pod svaku cijenu zadržati identitet zemlje svojega podrijetla; Muškarci, žene i djeca koji su ostali kulturno grupirani u onome što danas poznajemo kao Hrvatsku gradsku četvrt,oni koji su, nastojeći zadržati svoj kulturni identitet, nosili odjeću koja se dovozila brodovima, išli u škole u kojima se učio hrvatski jezik i gdje su djeca pohađala radionice vezenja. Međutim, brižno čuvanje kulture od strane ovih doseljenika, na drugom kraju svijeta, naravno da je s vremenom izbljedilo, a kulturna simbioza brzo se razvijala između ovih hrvatskih doseljenika i domaćih stanovnika. To je vidljivo na nastambama, koje su podizali u skladu s arhitektonskim konceptima koje su ovi europski putnici donijeli iz svoga zavičaja, a koji su sagrađeni materijalima iz njihova mjesta, poput metalnih pokrova i drva. Iz istog je razloga, zbog nedostajanja elementa poput čavala - koji u to doba ne postoje u Punta Arenasu - većina morala zatražiti pomoć od tesara u tom kraju, koji su uglavnom dolazili kao migranti s otoka Chiloé, migracijom koja je započela 1930. godine. Ovaj kulturni melange nadrastao je arhitekturu, gdje su te prelijepe hrvatske plave kose i velike zelene i plave oči žena u europskim nošnjama, s prekrivenim vezenim pokrivkama na glavama očarale domaće stanovnike, neustrašive moreplovce i odlične majstore drvodjelce, niska rasta i smeđih bademastih očiju. Tako su se - na isti način kao što se to dogodilo s arhitekturom - stotine Hrvatica udale za domaće Čileance, osnovale s njima obitelji i razvili novu kulturnu zajednicu koja se prema čileanskoj antropologiji naziva “jugoloti” (Yugolotes). S obzirom na važnost ove današnje prigode nisam željela izostaviti dva stručnjaka koji su u meni potaknuli neprestanu potragu i ljubav prema tim isprepletenim svjetovima. To je Juan Carlos Olivares, pjesnik i antropolog koji će dati okvir upravo imenovanom konceptu te moj profesor, arhitekt i majstor kolaža, Edward Rojas Vega koji piše o tehnici kolaža i odnosu tehnike i arhitekture. Nadam se da je ova serija poziv da nikada ne izgubimo motivaciju, da se ne prestanemo oduševljavati i da nikad ne prestanemo stvarati.
Kuća je korpus slika koje čovjeku daju razloge ili iluzije stabilnosti. (Poetika prostora, Gaston Bachelard)
ARHITEKTURE IZRAĐENE OD ARHITEKTURA 2019-2020
13
14
15
16
De esta manera entonces son las imágenes, con sus formas, sus colores, sus texturas, sus contenidos las constructoras de nuevas formas, de nuevos espacios, de nuevos imaginarios rearmados desde la dimensión subversiva de una obra, que busca ir más allá de la realidad.
LA ARQUITECTURA DEL COLLAGE & LOS COLLAGES DE LA ARQUITECTURA /ARHITEKTURA KOLAŽA &KOLAŽ ARHITEKTURE Edward Rojas Vega Prevela: Tuga Tarle
Y en esta alquimia de la imagen es posible amalgamar lo nuevo y lo viejo, lo vernacular con lo contemporáneo o lo propio con lo ajeno. Mediante composiciones visuales realizadas con imágenes recortadas a mano, con tijera y bisturí - liberadas con este acto - de libros, revistas, diarios y calendarios- en las que estaban atrapadas- para ser fusionadas con otras imágenes y vivir otros paisajes y otras realidades. Al ser pegados con barras adhesivas u otros pegamentos que las convierten en obras de arte. El arte de la composición del collage análogo, consiste en generar estas fusiones con imágenes estáticas, cuyas dimensiones, orientación y color no podemos cambiar, a menos que en este último caso incorporemos otras técnicas como el uso de tinta, lápices de colores o acuarela.
L
a técnica del collage, corresponde a la elaboración de composiciones visuales, que buscan de manera análoga o digital, generar “encuentros felices, notables o mágicos” entre imágenes provenientes de contextos u orígenes diferentes, encuentros que a su vez dan origen a nuevas imágenes o nuevos imaginarios.
Esta técnica, a juicio del historiador del arte chileno José de Nordenflych, es posible enmarcarla en la disciplina de la pintura, ya que las narrativas de la historia del arte contemporáneo coinciden en que los pintores cubistas Braque y Picasso, fueron los pioneros en la técnica del collage, incursionando por primera vez en esta técnica entre los años 1911 y 1912, introduciendo su uso en una tradiciónV pictórica que expanden con importantes efectos para la posteridad. Mientras para algunos marcó el precedente de las discusiones sobre la muerte de la pintura, para otros, por el contrario, vino a fortalecer la construcción del espacio pictórico más allá de las limitaciones impuestas por pigmentos y aglutinantes.
ARHITEKTURE IZRAĐENE OD ARHITEKTURA 2019-2020
Porque que el collage “es algo así como la alquimia de la imagen visual. El milagro de la trasfiguración total de los seres y los objetos tanto si modifican o no su aspecto físico y anatómico” como lo define uno de sus más grandes cultores, el maestro surrealista Mark Ernst
17
Que es, en el fondo, la realidad del papel, que nos otorga su olor, sus texturas y sobre todo el placer del recorte, a diferencia del arte del collage digital, donde las imágenes son recortadas y pegadas digitalmente. Imágenes posibles de girar, reorientar, agrandar, achicar , cambiar de color, procesar con filtros, lo que multiplica el proceso creativo, de composiciones que se vuelven real , solo cuando ellas se imprimen en papel, tela u otros soporte. El collage es sin dudas un ejercicio creativo que no está sujeto a normas tradicionales o clásicas de composición Por lo mismo él nos permite una exploración estética, mediante fusiones, me refiero a: Reducir dos o más cosas diferentes a una sola, especialmente ideas, intereses o agrupaciones . Fusionar una locomotora y un caballo para convertirla en una máquina voladora como lo hacía el maestro Germán Arestizábal -realizado a partir de imágenes liberadas de libros y revistas, traspasados al papel mediante la técnica dadaísta del frottage.
Por otro lado soy un convencido, que al igual que en un collage, a la hora de componer una obra de arquitectura, lo que hacemos es cruzar y fusionar las imágenes y los espacios de nuestras propias experiencias personales, que tienen que ver con la memoria, las fantasías, los recuerdos, las obsesiones, las modas y la imaginación, además de todos los ingredientes del lugar y todas las componentes del encargo. Esto es lo que convierte a la arquitectura en un collage tridimensional, sobre todo porque ella debe generar encuentros felices y procurar lograr un equilibrio entre la lógica del encargo (sueños, necesidades, anhelos de los comitentes), con la lógica del arquitecto (sus obsesiones, deseos, propósitos, tendencias) y la lógica del lugar (orientación, clima, paisaje, contexto, cultura). Por todo lo anterior podemos señalar que la obra visual de la arquitecta collagista Camila Mancilla Vera, no es otra cosa que la búsqueda creativa y obsesiva de nuevos imaginarios. Mediante composiciones que straducen en nuevas arquitecturas construidas con antiguas arquitecturas. Aquellas que en un territorio determinado se convirtieron en tipologías, en patrones, en fuentes de conocimiento ancestral, de una forma de habitar un territorio y de construir una estética a partir de un material. Lo que se expresa en las fachadas, que muchas veces se parecen a los rostros de sus habitantes. Son ellas, las fachadas las que resguardan la vida familiar, la que se desarrolla, bajo el sol, la lluvia, la escarcha, la nieve o el viento, esto es, bajo las condiciones naturales que al igual que las culturales, moldean la estética de las fachadas de la arquitectura de cada territorio de este fascinante planeta azul. Entonces las fachadas de las diversas e infinitas tipologías vernaculares de la arquitectura de los distintos continentes, se convierten en la obsesión de la artista. Necesita conocerlas en persona. Para ella, estas son pixeles, son brochazos digitales con los cuales va componiendo con profunda paciencia y destreza nuevas fachadas con otras arquitecturas, que reiteran en un abigarrado diálogo, la identidad que le dio origen o que las hizo propias de un lugar. En el caso chileno, la artista arquitecta, compuso de manera análoga o digital sus “otras arquitecturas” con las distintas arquitecturas vernáculas de las diversas regiones, de un largo territorio como es Chile, que posee todo tipo de climas y paisajes. Arquitecturas que fueron construidas , con materiales tan diversos como, el adobe, el ladrillo, la piedra, el bloque, el hormigón, la paja o la madera.
Sin embargo- como escribí en la presentación de “el vuelo vernáculo” su primera exposición individual, realizada el año 2018 en Punta Arenas, su ciudad natal - su ambición era mayor, ella quería, unir imaginarios, crear nuevos ambientes y emociones. Esta vez en nuevos territorios. Y para ello se aventuró a un viaje a Croacia en busca de sus raíces croatas, así como de la identidad de su arquitectura, y las expresiones estéticas y culturales que la unen con Punta Arenas. Fue allí donde, asumió algo que ya sabía, que ella tenía el
Estas son las plumas que hacen el plumaje, pero esta no es la cola que hace el collage. Max Ernst talento de transfigurar -como decía Mark Ernst-la arquitectura. Y este caso concreto la arquitectura de los Balcanes, y por lo mismo “siguiendo la voz del instinto” como diría el cantautor español Joaquín Sabina, se puso a recorrer desde allí: islas, ciudades y poblados. Donde descubrió arquitecturas amorosas de piedra y ladrillo, así como arquitecturas de madera de fachadas primorosas, y otras llenas de vegetaciones. Con las cuales creo nuevas y fantasiosas arquitecturas y fachadas, en cuyas puertas y ventanas, es posible sentir como se escapa la música o el olor recién horneado del pan, que la llevan de vuelta a su infancia, y a la Tierra del Fuego de donde viene. Las que invitan y conducen al espectador a reencontrarse, con su propia y otra arquitectura. Edward Rojas Vega arquitecto collagista Premio Nacional de Arquitectura 2016 Castro, Isla de Chiloé, verano 2020
1. Diccionario Abreviado del Surrealismo 1938. 2. Significado de fusionar, según el Diccionario de la Real Academia Española de la Lengua 3. Amalgamar: mezclar personas o cosas de distinto origen o naturaleza y algunas veces contrarias 4. El frottage (del francés frotter, ‘frotar’) es una técnica artística que consiste en frotar un lápiz sobre una hoja colocada sobre un objeto, consiguiendo una impresión de la forma y textura de ese objeto.
18
ARHITEKTURE IZRAĐENE OD ARHITEKTURA 2019-2020
...
T
ehnika kolažiranja odgovara obradi vizualnih kompozicija koje izgledaju analogno ili digitalno, kako bi se stvorili “sretni, izvanredni ili čarobni susreti” između slika koje dolaze iz različitih konteksta ili podrijetla, susreti koji zauzvrat rađaju nove slike ili novi imaginarni svijet. Ovu tehniku, prema mišljenju čileanskog povjesničara umjetnosti José de Nordenflycha, moguće je uvrstiti u disciplinu slikanja, budući da se narativi povijesti suvremene umjetnosti slažu da su kubistički slikari Braque i Picasso bili pioniri u tehnici kolaža, baveći se prvi put ovom tehnikom između 1911. i 1912. godine i uvodeći njezinu upotrebu u slikovnu tradiciju koja će postati važnom za potonje generacije. Dok je za neke tooznačilo presedan u raspravama o smrti slike, za druge je, naprotiv, omogućilo izgradnju slikovnog prostora izvan ograničenja koja su postavili pigmenti i veziva. Na ovaj način slike svojom formom, bojama, teksturama i sadržajima postaju konstrukcije posve novih oblika, novih prostora, novih pejzaža stvorenih iz subverzivne dimenzije djela koje nastoji nadići stvarnost. To je zato jer je kolaž “nešto poput alkemije vizualne slike. Čudo ukupne transfiguracije bića i objekata bez obzira na to mijenjaju li ili ne fizički i anatomski izgled “kako ih je definirao jedan od njihovih najvećih tvoraca, nadrealistički majstor Mark Ernst.[i] I u ovoj alkemiji slike, moguće je združiti (amalgamar)[ii] novo i staro, vernakularno sa suvremenim ili vlastito s tuđim. Kroz vizualne kompozicije sastavljene od slika izrezanih rukom, škarama ili skalpelom, oslobođenih tim činom, iz knjiga, časopisa, novina i kalendara u koje su bile zarobljene, nastaju nove kako bi se stopile s drugim slikama i živjele u drugim stvarnostima
Pera čine perje, ali ljepilo ne tvori kolaž. Max Ernst kad su zalijepljene ljepljivim papirom ili drugim ljepilima koja ih čine umjetničkim djelima. Umjetnost kreiranja analognog kolaža sastoji se od stvaranja tih fuzija statičkih slika, čije se dimenzije, orijentacija i boja ne mogu mijenjati, osim ako u potonjem slučaju ne uključimo druge tehnike poput upotrebe tinte, obojenih olovaka ili akvarela. To je u biti stvarnost papira koja nam daje svoj miris, svoje tekstuARHITEKTURE IZRAĐENE OD ARHITEKTURA 2019-2020
19
re i prije svega zadovoljstvo izrezivanja, za razliku od umjetnosti digitalnog kolaža, gdje su slike digitalno izrezane i zalijepljene u cjelinu. Digitalne slike je moguće okretati, preusmjeravati, povećavati, smanjivati, mijenjati im boju, obrađivati ih filtrima, koji umnožavaju kreativni proces kompozicija koje postaju stvarne tek kad se tiskaju na papiru, tkanini ili u drugom mediju. Kolaž je nesumnjivo kreativna vježba koja ne podliježe tradicionalnim ili klasičnim pravilima kompozicije, stoga nam omogućava estetsko istraživanje spajanjem, odnosno sažimanjem[iii] dvije ili više različitih stvari u jednu, napose ideja, interesa ili grupa. Kolaž vam omogućava da spojite lokomotivu i konja kako biste je pretvorili u leteću mašinu, kao što je to učinio i majstor Germán Arestizábal u svojim crtežima - napravljenim od slika izrezanih iz knjiga i časopisa i prenesenih na papir pomoću dadaističke tehnike frottage.[iv] S druge strane, uvjeren sam da je ono što radimo pri stvaranju arhitektonskog djela, kao u kolažu, križanje i spajanje slika i prostora naših osobnih iskustava, koja imaju veze sa sjećanjem, maštanjima, opsesijama, modom i fantazijama, zajedno sa svim sastojcima mjesta i svim pravilima reda. To je ono što arhitekturu čini trodimenzionalnim kolažem, pogotovo jer mora generirati uspješne susrete i pokušati postići ravnotežu između logike reda (snova, potreba, želja klijenata), s logikom arhitekta (njegovim opsesijama, željama, svrhom, trendovima) i logiku mjesta (orijentacija, klima, krajolik, kontekst, kultura). Iz svega navedenog možemo istaknuti da vizualni uradak kolažistice i arhitektice Camile Mancilla Vere nije ništa drugo do kreativno i opsesivno traženje novog imaginarija pomoću kompozicija koje stvaraju nove arhitekture sagrađene na starim arhitekturama. To su one arhitekture koje su na određenom teritoriju postale tipologija, kao obrasci, izvori znanja o precima, način naseljavanja ozemlja i izgradnje estetike od materijala. To je ono što je vidljivo na fasadama, koje često podsjećaju na lica njihovih stanovnika. Upravo ta pročelja štite obiteljski život, koji se odvija pod suncem, kišom, mrazom, snijegom ili vjetrom. Prirodni uvjeti kao i kultura oblikuju estetiku arhitektonskih fasada svakog ozemlja ovog prekrasnog plavog planeta. Tako su ova pročelja raznolikih i beskonačnih vernakularnih tipologija arhitekture s različitih kontinenata postala stvaralačka
opsesija umjetnice. Morala ih je upoznati osobno. Za nju su to pikseli, to su digitalni potezi kistom s kojima ona strpljivo i spretno sastavlja nova pročelja s drugim arhitekturama, koja ponavljaju šarolik dijalog, identitet koji izvire iz njihova porijekla ili ih čini tipičnima za neko mjesto. U čileanskom slučaju, umjetnica je sastavila na analogan ili digitalni način svoje “druge arhitekture” s različitim vernakularnim arhitekturama različitih predjela čileanskog teritorija bogatoga različitim vrstama klime i krajolika. To su arhitektonske konstrukcije građene od različitih materijala kao što su čerpić, cigla, kamen, blok, beton, slama ili drvo.
[i] Skraćeni rječnik nadrealizma 19328. [ii] Značenje spajanja, prema Rječniku Španjolske Kraljevske Akademije [iii] Amalgam je miješanje (spajanje, povezivanje) ljudi ili stvari različitog porijekla ili prirode. [iv] Frottage (od francuskog frotter, ‘trljati’) je umjetnička tehnika koja se sastoji od trljanja olovke po platnu kojim se pokrije predmet čime se postiže dojam oblika i teksture tog predmeta. Može se raditi i obojenim olovkama.
Međutim, kako sam napisao povodom prezentacije njezine prve samostalne izložbe „Vernakularnog leta“, održane 2018. godine u Punta Arenasu, njezinom rodnom gradu, ambicija joj je bila veća, željela je objediniti imaginarno, stvoriti nova okruženja i potaknuti nove emocije. Ovaj puta to čini na novom ozemlju. I zato se upustila u putovanje Hrvatskom u potrazi za svojim hrvatskim korijenima, identitetom hrvatske arhitekture i estetskim i kulturnim izričajem koji je povezuje s Punta Arenasom. Bila je tamo gdje je tražila nešto što je već znala, da ima talent za preobrazbu arhitekture, kako je to rekao Mark Ernst. U ovom konkretnom slučaju, za preobrazbu arhitekture Balkana. I iz istog razloga „slijedeći glas instinkta“, kao što bi rekao španjolski kantautor Joaquín Sabina, krenula je na put iz Zagreba proputovavši otoke, sela, zaseoke i gradove. Ondje je otkrila prekrasna zdanja od kamena i opeke, kao i drvene nastambe s pročeljima iskonske ljepote i druge građevine, okružene bujnom vegetacijom. S tim je materijalom stvorila nove i maštovite arhitektonske konstrukcije i pročelja, na čijim se vratima i prozorima može osjetiti kako struji glazba ili se širi miris svježe pečenoga kruha. To ju je vratilo na početak, u doba njezina djetinjstva na Ognjenoj zemlji , odakle potječe. To su pročelja koja pozivaju i vode gledatelja na ponovni susret sa svojom i tuđom arhitektonskom baštinom. Edward Rojas Vega Kolažist i arhitekt Nacionalna nagrada za arhitekturu 2016 Castro, otok Chiloé, ljeto 2020. godine
20
ARHITEKTURE IZRAĐENE OD ARHITEKTURA 2019-2020
21
22
23
24
Este acontecimiento, es relatado por escribano Antonio Pigafetta [1480/1535]:
“YUGOLOTES” DEL FIN DEL MUNDO EN ZAGREB/CROACIA ’’YUGOLOTES’’, (‘’YUGOPOTOMCI’’) S DRUGE STRANE SVIJETA U ZAGREBU/ HRVATSKOJ Dr. Juan Carlos Olivares Toledo Antropólogo, Universidad de Chile Prevela: Žana Tkalčić
H
ace 500 años, el horizonte de la lejanía & el extrañamiento se instalaron en la mirada de Camila Mancilla Vera [Punta Arenas, 1990]. Este magnífico sortilegio & hecho sorprendente es responsabilidad de los navegantes europeos del Siglo XVI, época de viajes atrevidos & descubrimientos sorprendentes. En efecto, en Agosto de 1519, cinco naos salen desde Sevilla & bajan el río Guadalquivir, siguiendo el derrotero en dirección al puerto de Sanlúcar de Barrameda. Allí, una vez reunidas, todas juntas zarpan rumbos del océano buscando encontrar una ruta hacia las islas Molucas, el lugar de las especias. Era la expedición de Fernão de Magalhãe [Fernando de Magallanes, 1480/1521], la cual – después de tres años - completaría la primera circunnavegación del mundo, a pesar de la muerte de su navegante a cargo. Así, luego de meses de navegación en dirección Sur – orillando el continente américano -, un día descubren el ahora denominado Estrecho de Magallanes.
ARHITEKTURE IZRAĐENE OD ARHITEKTURA 2019-2020
25
“Continuando nuestra derrota hacia el sur, el 21 del mes de Octubre, hallándonos hacia los 52° de latitud meridional, encontramos un estrecho que llamamos de las Once Mil Vírgenes, porque ese día les estaba consagrado. Este estrecho, como pudimos verlo en seguida, tiene de largo 440 millas o 110 leguas marítimas de cuatro millas cada una; tiene media legua de ancho, a veces más y a veces menos, y va a desembocar a otro mar que llamamos Mar Pacífico. Este estrecho está limitado por montañas muy elevadas y cubiertas de nieve, y es también muy profundo, de suerte que no pudimos echar en él el ancla sino muy cerca de tierra y en veinticinco a treinta brazas de agua” [Pigafetta, 2016: 29]. Durante siglos & siglos, este lugar será considerado el fin del mundo & permanecerá deshabitado de población de origen europeo. Los grupos de pueblos originarios- Aonikenk, Selknam, Yamana & Kaweshkar -, seguirán ocupando el territorio, enlazando generación tras generación a su particular modo de vida. Sin embargo, a mediados del Siglo XIX, Chile iniciará la ocupación efectiva de aquellos lugares. Entonces, en el transcurso de la segunda mitad del Siglo XIX & principios del XX, se constatará la presencia de un intenso flujo de migración croata, preferentemente de habitantes de la isla de Brac & de la costa firme de Dalmacia. Algunos, atraídos por el auge de la industria del salitre, se localizaron en Antofagasta – Norte de Chile - & la mayoría, buscando fortuna en la minería del oro, se asentarán en la recién fundada ciudad de Punta Arenas, en el sector norte del Estrecho de Magallanes. En ese lugar, descrito por Antonio Pigafetta hace 500 años, prosperaron & no sólo conformaron una comunidad cultural con fuerte & marcada identidad cultural, sino también, provocaron cambios & transformaciones económicas de gran magnitud & significancia & realizan significativos aportes al desarrollo cultural/artístico de Chile. Sin embargo, no fueron ellos los únicos migrantes arribados a la región en el transcurso de esos años. Un enorme contingente de “chilotes”, antiguos habitantes mestizos del Archipiélago de Chiloé en el Sur de la costa del Pacífico, migraban de manera continua & esporádica hacia el territorio de Magallanes & luego, retornaban a su lugar de origen, eran los “migrantes golondrina”. Muchos, se fueron quedando & se convirtieron en habitantes permanentes del lugar. Así, en el transcurso del Siglo XX, los chilotes juntos a los croatas, se transformaron en grupos culturales de presencia preponderante en la sociedad Sur Austral de Chile.
Entonces, de manera natural & sin mediar contratiempos – en un lugar inhóspito & de cruento clima, alejado & casi extraño a Chile -, ambas comunidades comenzaron a relacionarse, los enlaces & matrimonios se sucedían, derramando al mundo, una numerosa descendencia. Según el escritor chileno, Ramón Díaz Eterovic [Punta Arenas, 1956] – hijo de Ramón Díaz Silva & de Magdalena Eterović Martinić -, estos hombres & mujeres, se conocían como “Yugolotes” & vivían o viven preferentemente en el denominado barrio Croata de la ciudad de Punta Arenas, un barrio de escritores como ningún otro en Chile, en donde destacan Juan Mihovilovich Hernández [Punta Arenas, 1951] & Oscar Barrientos Bradasic [Punta Arenas, 1974]. Según Díaz Eterovic – refiréndose a Juan Mihovilovich -, “/…/“yugolotes” como se les denominaba hasta hace unos años atrás a los hijos de los emigrantes que llegaron de la Isla de Brac en Croacia, y que con el paso del tiempo y el efecto de las flechas de Cupido se unieron a otros emigrantes, hombres y mujeres, provenientes de la Isla Grande de Chiloé. Croatas y chilotes poblaron la Patagonia y con el correr de los años dieron hijos e hijas que se destacaron y destacan en distintos quehaceres de la sociedad chilena, siendo Juan un ejemplo de ello. Emigrantes que, al igual como ocurre en nuestros días, en muchos casos llegaron con lo puesto, hablando una lengua extraña, pero dispuestos a dar un nuevo sentido a sus vidas, a través del trabajo, la formación de familias, al desarrollo de un sentimiento de arraigo hacia la tierra que los acogía” [Díaz, 2018: s/p]. En similar perspectiva, nuestra Arquitecta Artista Camila Mancilla Vera – ahora en Zagreb & buscando sus Otras raíces -, también puede ser adscrita a la categoría cultural de “Yugolote”. En efecto, ella no sólo es descendiente de los chilotes Vera de la ciudad de Ancud o de la familia Leiva de Tenaún en la costa del mar interior del archipiélago de Chiloé, sino también descendiente de Amanda Martinić Leiva – su abuela -, quien es hija de Stjepan Martinić Prijević, nacido en Pučišća, Croacia & arribada a Punta Arenas en 1936 - & también, descendiente – en línea paterna -, de Elena Marinović Vlajovič, de Milna, llegada a Chile en 1941. Así, - en ese contexto socio/cultural - ella se constituye como “Yugolote” & su vida, su identidad & valores culturales, su Weltanschauung – su visión de mundo -, es de una profunda hibridez, trazas & fragmentos, restos e invenciones, un collage de collages. Es Otra, [diferencia & alteridad], hija de la lejanía & la inmensidad, su vida representa el mágico juego del encuentro de la diversidad humana, del amor & el deseo de hombres & mujeres en las desolaciones del fin del mundo.
P
rije 500 godina, u pogledu Camile Mancilla Vera (Punta Arenas, 1990.) smjestio se horizont udaljenosti i nedostajanja. Odgovornost za tu magičnu vradžbinu i začuđujući događaj prepisujemo europskim nautičarima 16. stoljeća., vremenima odvažnih putovanja i iznenađujućih otkrića.
Doista, u kolovozu 1519. godine, pet brodova isplovilo je iz Seville i spustilo se rijekom Guadalquivir, slijedeći nautički put prema luci Sanlúcar de Barrameda. Ondje, ujedinjeni, zajedno su isplovili prema oceanu tražeći put prema Molučkim otocima, odredištu sa začinima. Bila je to ekspedicija Ferdinanda Magellana (Fernando de Magallanes, 1480/1521), kojom bi se nakon tri godine završilo prvo kružno nautičko putovanje oko svijeta, bez obzira na smrt vodećeg nautičara. Tako su nakon mnogo mjeseci plovidbe u smjeru juga, na pograničnom području Južne Amerike, jednog dana otkrili danas poznati Mageljanov prolaz. Taj događaj otkriven je od strane bilježnika Antonia Pigafetta (1480-1535): ‘’Nastavljajući naš put prema jugu, 21. listopada, nalazili smo se na 52 stupnju širine meridijana gdje smo pronašli uski prolaz koji zovemo ‘’Jedanaest tisuća djevica’’, jer je taj dan bio blagdan Svete Ursule. Taj uski prolaz, kako smo mogli odmah vidjeti dug je 440 milja ili 110 morskih liga, od kojih je svaka duga 4 morske milje; ima srednju širinu, na nekim mjestima je širi, a na drugim mjestima uži te utječe u drugo more koje zovemo Tihi ocean. Uski prolaz ograničen je uzdignutim planinama koje su pokrivene snijegom, te je također vrlo dubok, što smo zaključili jer nismo mogli baciti sidro nigdje drugdje već u blizini obale što je dvadeset i pet do trideset hvati od vode’’ ([Pigafetta, 2016: 29). Tijekom mnogo stoljeća, to mjesto smatrano je krajem svijeta te su ga napustili narodi europskih korijena. Grupe izvornih mještana - Aonikenk, Selknam, Yamana y Kaweshkar – i dalje su zauzimali teritorij, upoznavajući generaciju za generacijom sa svojim jedinstvenim načinom života. Međutim, sredinom 19. stoljeća, Čile će započeti djelotvorno zauzimanje tih prostora. Nadalje, tijekom druge polovice 19. i početkom 20. stoljeća, bilježi se prisutnost intenzivnog pritoka hrvatskih migranata, ponajprije stanovnika otoka Brača te stanovnika dalmatinske obale. Neki od njih, privučeni usponom industrije salitre, smjestili su se u Antofagasti – na sjeveru Čilea – a većina koja je tražila zaradu u rudnicima zlata, u tek osnovanom gradu Punta Arenas, smještenom na sjeveru u blizini Mageljanovog prolaza. Na tom mjestu, koje je opisao Antonio Pigafetta prije 500 godina, nije samo procvjetala i zaživjela zajednica s jakim i naznačenim kulturnim identitetom, već je to prouzrokovalo ekonomske promjene i transformacije velikih razmjera te značenja, ostvarujući
26
ARHITEKTURE IZRAĐENE OD ARHITEKTURA 2019-2020
značajnu potporu u kulturno umjetničkom razvoju Čilea. Međutim, u tom periodu, oni nisu bili jedini migranti koji su stigli u regiju. Veliki broj ‘’chilotesa’’, drevnih stanovnika mestika s otočja Chiloé, s južne strane tiho oceanske obale ujednačeno i mjestimično je migrirao prema Mageljanovom prolazu i kasnije se vraćao svojim korijenima, u migracijama koje bi mogli usporediti sa seobom lastavica. Mnogi su otišli i ostali tamo, te postali stalni stanovnici tog područja. Tako su u periodu 20. stoljeća, chiloti zajedno s hrvatima stvorili kulturne zajednice koje su bile vidno prisutne u društvu na jugu Patagonije (regija Sur Austral de Chile). Tada su se na prirodni način bez ičijeg upilitanja – na ne tako ugodnom mjestu teško podnošljive klime, dalekom i skoro stranom mjestu za Čile – obje zajednice počele međusobno povezivati. Sklapale su se veze i brakovi ostavljajući svijetu brojne potomke. Prema Čileanskom piscu, Ramónu Díazu Eterovicu (Punta Arenas, 1956), ti muškarci i žene su poznati kao ‘’Yugolotes’’ i živjeli su ili žive ponajprije u takozvanoj hrvatskoj četvrti u gradu Punta Arenas, četvrti pisaca koja je jedina takva četvrt u Čileu, gdje se ističu Juan Mihovilovich Hernández [Punta Arenas, 1951] y Oscar Barrientos Bradasic [Punta Arenas, 1974]. Según Díaz Eterovic – refiriéndose a Juan Mihovilovich -, ‘’/…/’’yugolotes’’ kako se do prije nekoliko godina nazivalo potomke emigranta koji su došli s otoka Brača u Hrvatskoj, a koji su s vremenom bili pogođeni Kupidovom strelicom te se tako ujedinili s ostalim emigrantima, muškarcima i ženama koji su došli s velikog otočja Chiloé. Hrvati i chiloti nastanili su Patagoniju te su tijekom godina dali sinove i kćeri koji su se isticali i ističu se različitim doprinosima u Čileanskom društvu, kojega je Juan također dio. Emigranti koji su kao što se događa i danas, u mnogo slučajeva došli na neko mjesto, govoreći strani jezik, ali spremni dati novi smisao svom životu, putem posla, osnivanjem obitelji, razvojem osjećaja privrženosti za zemlju koja im je pružila dobrodošlicu’’ (Díaz, 2018: s/p). Na sličan način, naša arhitektica Camila Mancilla Vera – sada u Zagrebu i tražeći svoje druge korijene – također osjeća privrženost kulturnoj karegoriji ‘’Yugolote’’. Doista, ona nije samo potomak chilotesa Vera iz grada Ancud ili obitelji Leiva de Tenaún na obali unutrašnjeg mora otočja Chiloé; već je također potomak Amande Martinić Leiva – njene bake – koja je kći Stjepana Martinića Prijavića koji je rođen u Pučišću u Hrvatskoj te je stigao u Punta Arenas 1936. godine, i također je potomak – po očevoj liniji, Elene Marinović Vlajovič, iz Milne, koja je došla u Čile 1941. godine. Tako da se ona - u tom socio-kulturalnom kontekstu - smatra ‘’Yugoloteom’’, a njen život, identitet i kulturne vrijednosti, njen ARHITEKTURE IZRAĐENE OD ARHITEKTURA 2019-2020
27
Weltanschauung – njena vizija svijeta -, je produbljena s više značenja, tragova i dijelova, ostataka i izuma, jedan kolaž kolaža. Ona je Druga, (različitost i drugost), kći udaljenosti i neizmjernosti, na način da njen život predstavlja magičnu igru susreta ljudske različitosti, ljubavi i želje muškaraca i žena na napuštenim prostorima na kraju svijeta.
Dr. Juan Carlos Olivares Toledo Antropólogo/Antropolog Universidad de Chile Instituto de Arquitectura & Urbanismo FAA Universidad Austral de Chile Valdivia/Chile
Díaz, R. [2018]. Juez de Letras premiado con justicia, o preocúpate Juan Mihovilovich. Letras de Chile. https://www.letrasdechile.cl/home/index.php/cronicas/548-juez-de-letras-premiado-con-justicia-o-preocupate-juan-mihovilovich.html Pigafetta, A. [2016]. Primo Viaggio Intorno al Globo Terracqueo. Prólogo de Emilio Lamo de Espinosa. Madrid: Real Instituto Elcano. España.
28
29
30
31
32
33
34
CMV
A
rquitecta UACH con doble titulación en la TU München Alemania, graduada del Magister en Patrimonio cultural UC. Camila se ha desenvuelto en torno a la investigación y creación de prácticas artísticas interdisciplinares para la preservación de la arquitectura y el paisaje patrimonial. Su trabajo artístico se concentra en valorizar las tipologias arquitectónicas vinculandolas con un modo de vida y consmovisión utilizando herramientas digitales y análogas.
...
A
rhitektica UACH (Australsko sveučilište u Čileu) s dvostrukom titulom na TU (Tehničko sveučilište) u Münchenu u Njemačkoj, diplomirana magistrica Kulturnog naslijeđa UC (Katoličko sveučilište). Camila je razvijala svoj rad fokusirajući se na istraživanje i stvaranje međudisciplinarnih umjetničkih područja kako bi očuvala arhitekturu i kulturno naslijeđe. Njen umjetnički rad se fokusira na vrednovanje arhitektonskih tipologija povezanih s načinom života i spiritualnim emocijama pomoću digitalnih i analognih medija koje koristi. Camila je razvila arhitektonsku praksu koja je povezana s razvojem lokalnog i društvenog identiteta. Portfolio web stranica: www.camilamancilla.cl. Prevela: Žana Tkalčić
35
