LA BÚSQUEDA DE MI ARQUITECTURA / POTRAGA ZA MOJOM ARHITEKTUROM

en veintitrés casas y seis ciudades distintas, algo que no es único en estos tiempos, ya que como yo, muchos experimentamos un profundo desarraigo con el origen, transitando por la vida como mariposas que mudan de vivienda como de ropa, de país como de gustos y con ello, sin querer, sintiendo muchas veces que pertenecemos a todos lados así como a ninguno. De esta forma nos transformamos en un espectador más que un habitante, convirtiéndonos en seres trashumantes y en definitiva sin arraigo a ningún lugar ni hogar.

Camila Mancilla Vera Prevela: Tuga Tarle

Probablemente desde que haya existido la casa, ella ha inspirado la imaginación tanto de la gente común como la de cientos de poetas, filósofos, antropólogos y teóricos de la arquitectura, quienes en su mayoría concluyen que la casa no es más que la esencia de todas las cosas, el cobijo, el vientre y la base de toda cultura, transformándose en el intento máximo de definir a un humano, donde este forja y encuentra su identidad.

La palabra hogar nos traslada instantáneamente a miles de recuerdos de infancia, que quizás en nuestras casas adultas ya no son más que reminiscencias borrosas de ensoñación y nostalgia, así como también nos dirige a esos miedos y angustias que pudiéramos haber experimentado en dicha niñez. Probablemente si nos pidieran describir nuestra casa o casas de infancia, no sería posible describirlas con objetividad.

Este ejercicio lo he realizado constantemente como parte de una búsqueda de mi identidad. A lo largo de mi vida he vivido Fue en estos mismos años cuando comprendí que no somos seres aislados, sino que nuestro carácter se encuentra forjado en virtud de muchos imaginarios que se traslapan entre sí como un collage.

Mi maestro dice que tengo más vocación por el arte que por la arquitectura. Esta afirmación no creo que sea por carencia de habilidades, sino que más bien se debe a mi incapacidad para reconocer mi propia arquitectura.

Al indagar en el profundo sentido de esta serie, recuerdo mis primeros años de carrera inspirada en el trabajo de la guía de arquitectura patrimonial de Chiloé, lo cual me llevó a viajar en búsqueda de las arquitecturas propias de mi ciudad natal, Punta Arenas, en el extremo sur Austral de Chile. En dicho viaje me encontré con las casas traslapadas en mis imaginarios de infancia, donde como un puzzle, logré unir todas las casas que significaron algo para mí. Estaba la casa flotante, la casa sumergida, la casa verde y húmeda, la casa del orgullo y la casa sapo, y así fui reconociendo y dándole carácter a distintos fragmentos de mi infancia y a estos espacios que me acogieron en alguna etapa de mi vida, los que si bien se encuentran difusos y escondidos en mi memoria, se mantienen estoicos en el tiempo.

En este proceso de búsqueda identitaria tuve la oportunidad de conocer y adentrarme en la historia del poblamiento de la ciudad Punta Arenas, así como la de mis bisabuelos, quienes provenían de tierras tan alejadas entre sí, como lo son Chiloé (Chile) y Dalmacia (Croacia), cada una con una identidad cultural tan distintas pero que, sin embargo, fueron parte de la creación de una nueva identidad en la Patagonia Chilena. Al conocerlas, me fasciné con estas historias, intentando encontrar en ellas las características propias de cada una de estas culturas y de los imaginarios fusionados y materializados en las viviendas.

Conocer y aprender la técnica del collage, y el trasfondo que tiene, me ayudó a traslapar en un modo plástico estos imaginarios, los que con el tiempo pude encontrar en todo lo que veía. Desde ahí concluí que, si quería encontrar mi propia arquitectura, debía conocer mis dos mundos fusionados: el chilote, que ya conocía y había vivido, y el de los Balcanes, aún por encontrar e interiorizarme de él, conocer sus arquitecturas, su gente y adentrarme en aquellos elementos propios que puedo reconocer en mí.

De esta forma, el propósito de esta serie es unir este puzzle, por lo que me sumerjo en el entendimiento de mis ancestros a través de la arquitectura de los Balcanes, para crear una bitácora visual: un recorrido por los paisajes arquitectónicos que le dieron forma o influenciaron la arquitectura local de la ciudad de Punta Arenas. Este Puzzle lo comencé a armar el año 2018, en su primera parte a través de la serie titulada: Collage Chile.

Es por ello que en este trabajo de composición visual, quiero dar énfasis a la poética de la vivienda y el habitar, creando nuevos imaginarios en base a la idea del hogar, que se expresan a través de las fachadas.

En su sentido artístico, las fachadas en este caso representan lo inalcanzable, aquello que puede sentirse de alguna forma, pero que es ajeno a aquellos que andamos en búsqueda de nuestro hogar en el mundo. Representan mi propio desarraigo, como una ventana que en mi imaginario nómade encuentra ese hogar de infancia, que materialmente fueron muchos, pero que dentro de mi memoria se encuentra intacto y materializado en una imagen abstracta.

Por lo tanto, este trabajo más que una propuesta estéticamente apreciada, quiero que sea una invitación a recordar las emociones y lazos con nuestras casas de infancia, como resurgimiento de la unión de mundos, las emociones que derivan de la forma y del espacio que se manifiestan como confrontaciones directas entre el hombre con su entorno, la mente, los recuerdos y la materia.

Sin dudas, el impacto de la emoción de la arquitectura va más allá del objeto tipológico o elemento visual, dado que ella está vinculada directamente a la acción y a la vida. En consecuencia, esta serie es también una invitación al hogar, a traspasar las fachadas de esta nueva arquitectura que proponen estos collages, a mirar a través de las ventanas, a entrar por estas puertas, a reunirnos en la mesa para la cena. También nos invita a sentir todas las expresiones que sus imaginarios de infancias albergan y que estas composiciones los lleven a rememorar.

Mi forma de hacer cruzar estos imaginarios está en relacionar las estéticas de las fachadas con estéticas vistas anteriormente, al encontrar patrones que se repiten, uniéndolos para crear una sola, ya que en mi mundo interior estas pertenecen a un mismo imaginario. DE PUNTA ARENAS A LOS BALCANES.

Creo que la arquitectura, al igual que la vida humana, nace con un propósito determinado, que deviene de influencias estéticas particulares, y se configura de acuerdo al ambiente natural y político/social en el que se inserta. De este modo, podemos hacer una analogía del hombre/mujer y la casa, donde ambos provienen de uniones maritales singulares que, en muchos casos, derivan de contextos opuestos y diferentes, y por lo mismo –como un collage– son el producto de un mestizaje.

De este modo, podemos señalar tres factores que influencian el valor estético de la arquitectura tradicional: lo social (el conjunto de dinamismos cívico-políticos y económicos que tiene cada región), lo espiritual (las religiones, creencias y formas de ver el mundo) y lo natural (los materiales que nos provee el contexto geográfico en el que nos emplazamos).

Entonces, la arquitectura tradicional de cada territorio se encuentra determinada por factores externos, al igual que nuestra propia personalidad. En este contexto, me he adentrado en el propósito de entender cómo las tipologías han sido moldeadas y han adquirido una personalidad propia que las hace distinguibles de otras, y como ellas les han otorgado un carácter al lugar donde se emplazan.

En este caso, la realización de esta serie, pretende explorar y rescatar el valor de la arquitectura de los Balcanes y cómo ella ha sido moldeada por los contextos históricos, políticos, culturales, sociales, religiosos y climáticos que la han definido.

Mis genes croatas provienen de mis bisabuelos por el lado paterno, quienes en 1939 dejaron un pueblo llamado Pučišca, al sur de Dalmacia, en una época en que Croacia pertenecía a Yugoslavia.

Estos migrantes llegados a Punta Arenas, en la Patagonia de Chile, intentaron a toda costa mantener la identidad propia de su región de origen. Hombres, mujeres y niños que se mantuvieron agrupados culturalmente en lo que hoy conocemos como el Barrio Croata de la ciudad. Con el afán de mantener su identidad cultural, vestían ropas importadas en barcos, iban a colegios donde la lengua croata era esencial y donde los niños y niñas asistían a talleres de bordados.

Sin embargo, esta profunda preservación cultural por parte de estos inmigrantes en el otro extremo del mundo, como es natural, no se mantuvo en el tiempo, desarrollándose prontamente una simbiosis cultural entre estos inmigrantes croatas y los habitantes de la ciudad.

Esto se vio reflejado en las viviendas, las cuales fueron concebidas acorde a los conceptos arquitectónicos que estos viajeros europeos traían desde sus lugares de orígenes, las que fueron construidas con los materiales propios del lugar, como la lata y

la madera. Por lo mismo, al carecer de elementos como clavos – inexistentes en aquella época en Punta Arenas–, la mayoría debió pedir ayudar a maestros carpinteros de la zona, que en su mayoría venían de la migración proveniente de la Isla de Chiloé, iniciada en 1930.

Esta mezcla cultural trascendió más allá de la arquitectura, donde estas lindas yugoslavas de cabellera rubia, grandes ojos verdes y azules, con trajes europeos y cabezas tapadas con mantas bordadas, encantaron a los chilotes, seres de estatura mediana, morenos y ojos achinados. Fue así como –de igual forma a como le sucediera a la arquitectura– cientos de croatas se casaron con chilotes, formaron familia y dieron paso a un grupo cultural denominado según la antropología chilena como “yugolotes”.

Debido a la importancia de esta ocasión no quise dejar fuera a dos expertos que han inspirado esta búsqueda incesante y el amor por estos mundos traslapados. Juan Carlos Olivares, poeta antropólogo que dará un marco del concepto recién nombrado y, por otro lado, mi maestro de la arquitectura y el collage, Edward Rojas Vega, quien escribe sobre la técnica del collage y la relación de la técnica con la arquitectura.

Espero que esta serie sea una invitación para nunca bajar los brazos, nunca dejar de fascinarnos y nunca, pero nunca, dejar de crear.

Camila Mancilla Invierno 2020 Zagreb

La casa es un cuerpo de imágenes que dan al hombre razones o ilusiones de estabilidad. (Poética del Espacio, Gaston Bachelard)

Moj učitelj kaže da imam više talenta za umjetnost nego za arhitekturu. Mislim da se ova izjava ne odnosi na nedostatak vještina, već na moju nesposobnost da prepoznam vlastitu arhitekturu. ...

Vjerojatno je da otkad postoje kuće nadahnjuju maštu običnih ljudi i stotina pjesnika, filozofa, antropologa i teoretičara arhitekture, koji u večini zaključuju da kuća nije ništa drugo nego esencija sviju stvari, sklonište, trbuh, baza cijelokupne kulture, prostor maksimalnog pokušaja definiranja čovjeka, mjesto gdje on izmišlja ili pronalazi svoj identitet.

Riječ kuća odmah nam budi tisuće sjećanja iz djetinjstva, koja možda u našim odraslim domovima više nisu samo maglovita sjećanja na sanjarije i nostalgiju, nego nam budi one strahove i strepnje koje smo možda mogli proživjeti u djetinjstvu. Ako bi od nas tražili da opišemo našu kuću ili kućicu iz djetinjstva, vjerujem da je ne bismo mogli objektivno opisati.

Ovaj rad ke dio traženja moga identiteta. Tijekom svoga dosadađnjeg život živjela sam u dvadeset i tri kuće, u šest različitih gradova, nešto što je uobičajeno u ovim vremenima, jer poput mene, mnogi doživljavamo da smo istinski iskorenjeni. Lepršajući kroz život kao leptiri, mijenjajući staništa kao odjeću, mijenjajući zemalje ovisno o ukusu, nenamjerno, osjećajući mnogo puta da pripadamo svim stranama, kao i nijednoj, pretvarajući se u promatrače prije nego u stanovnike, postajemo transhumana bića i na kraju, bića bez pripadanja bilo kojem mjestu ili domu.

Dok istražujem duboko značenje ove serije, sjećam se svojih prvih godina karijere nadahnutih djelom vodiča o arhitekturi baštine Chiloéa, koji me je vodio na put u potrazi za arhitekturama moga rodnog grada, Punta Arenasa na najjužnijem kraju Čilea. Na tom sam putovanju otkrila zamišljene kuće moga djetinjstva u kojima sam kao slagalicu uspjela povezati sve kuće koje su mi nešto značile. Bila je tu kuća na vodi, potopljena kuća, zelena i vlažna kuća, kuća ponosa i žablja kuća i tako sam prepoznavala i davala karakter različitim fragmentima moga djetinjstva i onim prostorima koji su me dočekali u nekoj fazi moga života, oni koji, iako su difuzni i skriveni u mome sjećanju, ostaju postojani u vremenu.

Bilo je to onih istih godina kada sam shvatila da nismo izolirana bića, već da je naš lik oblikovan zahvaljujući mnogim imaginarnim slikama koje se međusobno preklapaju poput kolaža.

U ovom procesu preispitivanja identiteta pružila mi se prilika da upoznam i istražim povijest grada Punta Arenasa, kao i povijest svojih pradjedova i djedova koji su došli iz dalekih zemalja poput Chiloéa u Čileu te iz Dalmacije u Hrvatskoj, s tako različitim kulturnim identitetom, ali su ipak bili dionici stvaranja novog identiteta u čileanskoj Patagoniji. Kad sam ih upoznala, bila sam očarana tim pričama, pokušavajući pronaći u njima karakteristike svake od tih kultura te onoga imaginarija objedinjujućeg i otjelovljenog u njihovim prebivalištima.

Kad sam učila o tehnici kolaža i o njegovom značenju, pomoglo mi je da na plastičan način povežem te zamišljaje, koje sam s vremenom mogla otkriti u svemu što sam vidjela. Na kraju sam zaključila da, ako želim pronaći vlastitu arhitekturu, moram upoznati spojnicu dvaju svijetova mojih predaka: starosjedilaca Chiloea s jedne strane koju sam već poznavala i živjela, a s druge strane, trebalo je naći i pounutriti balkanski svijet, upoznati njegovu arhitekturu, njegove ljude i napokon pronaći one osobene elemente koje mogu prepoznati i u sebi.

Tako je svrha ove serije bila objediniti ove dijelove slagalice, uputiti se u u tajnu svojih predaka kroz arhitekturu Balkana, stvoriti vizualni dnevnik obilaskom arhitektonskih krajolika koji su oblikovali ili utjecali na lokalnu arhitekturu grada Punta Arenas. Ovu slagalicu započela sam sastavljati 2018. godine, u prvom dijelu kroz seriju pod nazivom: Collage Chile.

Zbog toga želim u ovom djelu vizualne kompozicije naglasiti poetiku stanovanja i življenja, stvarajući nove imaginarne slike temeljene na ideji doma, u kojima progovaram kroz pročelja.

U umjetničkom smislu fasade u ovom slučaju predstavljaju nešto nedostižno, ono što se na neki način može osjetiti, ali je strano nama koji u svijetu tražimo svoj dom. One predstavljaju moje vlastito izgaranje - poput prozora koji u mojoj mašti nomada pronalazi dom djetinjstva, kojih je bilo mnogo, ali koji je u mome sjećanju netaknut i materijaliziran u jednoj apstraktnoj slici. Stoga bih željela da ovo djelo, više od estetski vrijednog projekta, bude poziv na to da se sjetimo na emocije i veze s našim domom iz djetinjstva kao ponovno oživljavanje sjedinjenih svjetova, emocije koje proizlaze iz forme i prostora, koje se manifestiraju kao izravno suočavanje čovjeka i njegove okoline, uma, sjećanja i materije.

Nesumnjivo, utjecaj emocije arhitekture nadilazi tipološki objekt ili vizualni element, budući da je izravno povezan sa stvaranjem i životom. Slijedom toga, ova serija je ujedno i poziv kući i premošćivanju fasada ove nove arhitekture koju donose ovi kolaži - zaviriti kroz prozore, ući kroz ta vrata, sastati se za stolom za večeru. Također nas poziva da osjetimo sve vizure imaginarne

Moj način ispreplitanja tih zamišljenih prostora je povezivanje estetike ovih fasada s estetikom koju poznajem od ranije te pronalaženje obrazaca koji se ponavljaju, spajajući ih kako bi tvorili jedan, budući da u mom unutarnjem svijetu oni pripadaju istoj imaginarnoj viziji.

OD PUNTA ARENASA DO BALKANA

Vjerujem da se arhitektura, poput ljudskog života, rađa sa specifičnom svrhom, koja proizlazi iz određenih estetskih utjecaja te je oblikovana u skladu s prirodnim i političkim / društvenim okruženjem u koje je umetnuta. Na ovaj način možemo napraviti analogiju muškarca / žene i kuće, odakle oboje potječu iz jedinstvenih bračnih saveza koji, u mnogim slučajevima, proizlaze iz suprotnih i različitih konteksta, i stoga su - kao kolaž - proizvodi ispreplitanja. Možemo također ukazati na tri faktora koji utječu na estetsku vrijednost tradicionalne arhitekture: društveni (shvaćen kao skup građansko-političkih i ekonomskih dinamizama koje ima svako podneblje), duhovni (shvaćen kao religije, vjerovanja i načini tumačenja svijeta) i prirodni (materijali dostupni zemljopisnom kontekstu u kojem se nalazimo).

Tako je tradicionalna arhitektura svakog podneblja određena vanjskim čimbenicima, kao što je i naša osobnost. U tom kontekstu ušla sam s ciljem da razjasnim kako su se tipologije arhitekture oblikovale i stekle vlastitu osobnost koja ih razlikuje od drugih i kako su dale karakter mjestu na kojem se nalaze.

U ovom slučaju, realizacija moje serije ima za cilj istražiti i sačuvati vrijednost balkanske arhitekture i pokazati kako je oblikovana povijesnim, političkim, kulturnim, društvenim, religijskim i klimatskim kontekstom koji su je definirali.

Moji hrvatski geni potječu od mojih pradjedova s očeve strane koji su 1939. godine napustili mjesto Pučišća na Braču, u južnoj Dalmaciji, u vrijeme kad je Hrvatska bila u sastavu Jugoslavije. Ti su migranti stigli u Punta Arenas, u čileansku Patagoniju gdje su pokušali pod svaku cijenu zadržati identitet zemlje svojega podrijetla; Muškarci, žene i djeca koji su ostali kulturno grupirani u onome što danas poznajemo kao Hrvatsku gradsku četvrt,oni koji su, nastojeći zadržati svoj kulturni identitet, nosili odjeću koja se dovozila brodovima, išli u škole u kojima se učio hrvatski jezik i gdje su djeca pohađala radionice vezenja.

Međutim, brižno čuvanje kulture od strane ovih doseljenika, na drugom kraju svijeta, naravno da je s vremenom izbljedilo, a kulturna simbioza brzo se razvijala između ovih hrvatskih doseljenika i domaćih stanovnika. To je vidljivo na nastambama, koje su podizali u skladu s arhitektonskim konceptima koje su ovi europski putnici donijeli iz svoga zavičaja, a koji su sagrađeni materijalima iz njihova mjesta, poput metalnih pokrova i drva. Iz istog je razloga, zbog nedostajanja elementa poput čavala - koji u to doba ne postoje u Punta Arenasu - većina morala zatražiti pomoć od tesara u tom kraju, koji su uglavnom dolazili kao migranti s otoka Chiloé, migracijom koja je započela 1930. godine.

Ovaj kulturni melange nadrastao je arhitekturu, gdje su te prelijepe hrvatske plave kose i velike zelene i plave oči žena u europskim nošnjama, s prekrivenim vezenim pokrivkama na glavama očarale domaće stanovnike, neustrašive moreplovce i odlične majstore drvodjelce, niska rasta i smeđih bademastih očiju. Tako su se - na isti način kao što se to dogodilo s arhitekturom - stotine Hrvatica udale za domaće Čileance, osnovale s njima obitelji i razvili novu kulturnu zajednicu koja se prema čileanskoj antropologiji naziva “jugoloti” (Yugolotes).

S obzirom na važnost ove današnje prigode nisam željela izostaviti dva stručnjaka koji su u meni potaknuli neprestanu potragu i ljubav prema tim isprepletenim svjetovima. To je Juan Carlos Olivares, pjesnik i antropolog koji će dati okvir upravo imenovanom konceptu te moj profesor, arhitekt i majstor kolaža, Edward Rojas Vega koji piše o tehnici kolaža i odnosu tehnike i arhitekture.

Nadam se da je ova serija poziv da nikada ne izgubimo motivaciju, da se ne prestanemo oduševljavati i da nikad ne prestanemo stvarati.

Kuća je korpus slika koje čovjeku daju razloge ili iluzije stabilnosti. (Poetika prostora, Gaston Bachelard)