Leiden
Dit is een commerciële bijlage van Leiden bij NRC
is geen toeval
oordeelklier evenwicht en coÖrdinatie
opstandigheidscentr um ds
Boerhaaves papieren nalatenschap ontsloten
pagina 2
De unieke woorden van Ilja Leonard Pfeijffer
pagina 3
Puberende breinen & reizende moleculen
pagina 4-5
De Boers zoontje heeft taaislijmziekte. Nu ontwikkelt hij een medicijn
pagina 9
Nooit meer niezen
pagina 10
creativite itsklier
lichaamst aalkwab
TVgeheugen mak
kelij
khei
d
lez sch en, rek rijven NT ene , WO n OR DE N
onge
communicatievaardigheden
eidserigh ab kw
DE A
v e rs aan laafdh en m Faceb eid obie ook ltje
wsgi nieu
stoerheid smeter
slaan- en stompreflex
eld e zelfb
haat uders voor o
ekw ab
ab w k s e d f e li
haa t-l iefd
ego
p sch erso om onl m ijkh el e i
het
liefde uders voor o
geheugen voor klusjes en huiswerk
Boerhaaves nalatenschap ontsloten Herman Boerhaave was een van de bekendste geneesheren van zijn tijd. Zijn papieren nalatenschap in Rusland wordt nu ontsloten. Tijdens een van zijn Europese reizen legde tsaar Peter de Grote aan voor het huis van Herman Boerhaave aan het Rapenburg. ‘Morgen, bij het krieken van de dag, heb ik tijd’, zei de geneesheer tegen een van de grootste heersers van zijn tijd. De volgende ochtend klopte Peter de Grote aan. Volgend jaar, op 31 december 2018, is het 350 jaar geleden dat Boerhaave werd geboren, in Voorhout, niet ver van Leiden. Veel verder zou hij ook niet komen. De man die werd bezocht door koning, keizer, tsaar zou zelden de stad verlaten. En dus kwamen ze naar hem, van heinde en verre, of schreven hem brieven.
Boerhaave, hoogleraar geneeskunde aan de Leidse Universiteit, werd vooral bekend door zijn manier van onderwijs geven en patiëntenzorg. Waar andere hoogleraren uitsluitend voorlazen, in het Latijn – een afgezaagd been namen de chirurgijnen voor hun rekening – nam Boerhaave zijn studenten mee naar het nabijgelegen Caecilia Gasthuis, in casu het eerste academische ziekenhuis. Daar stond hij met hen aan de bedden van de patiënten, die hij observeerde en onderzocht. En de overleden patiënt die niet werd opgehaald, kwam terecht in het snijzaaltje van het Caecilia Gasthuis.
Naturalis legt een DNA-database met organismen aan. ‘Organismen vertellen veel over de kwaliteit van het water.’
CSI met dieren
Geen sprake van terughalen Na Boerhaaves dood, in 1738, namen twee neven zijn aantekeningen, brieven en collegedictaten mee naar het Russische Sint-Petersburg. En daar ligt zijn papieren nalatenschap nog steeds, naast aantekeningen van de Russische geneesheer Nikolay Pirogov, ‘pionier van de anesthesie’ en werkend in de Leidse traditie. De papieren liggen in een militair instituut. ‘Maar een militair instituut kom je niet zo maar in’, aldus Museum Boerhaave directeur Dirk van Delft. Toch, een half jaar geleden werd de samenwerking tussen beide steden beklonken. Die behelst het houden van
conferenties, dubbelexposities, het catalogiseren en digitaliseren van de archieven en het verrichten van medisch historisch onderzoek. Van terughalen is geen sprake, benadrukt Van Delft. In december gaat Museum Boerhaave, dat de afgelopen anderhalf jaar gesloten was wegens
een grootscheepse renovatie, weer open. Met een nieuwe presentatie van de vaste collectie. De 350ste geboortedag van Boerhaave zal het museum vieren met een dubbelexpositie van de nalatenschap van Boerhaave en Pirogov, uit de archieven in Sint-Petersburg, met medewerking van de Hermitage in Sint-Petersburg en het Medisch Militair Museum. Hopelijk worden er ook herontdekte anatomische preparaten geëxposeerd en geïllustreerde manuscripten van Boerhaave. Want dat is de grote vraag, zegt de directeur, die nu glundert. ‘Wat zullen we in het archief aantreffen?’ Meer info: museumboerhaave.nl
Zo worden organismen uit water geanalyseerd – althans, tot nu toe. Gewapend met een netje nemen tientallen mensen monsters. Vervolgens worden de monsters boven een bak uitgestort, waarna de diertjes eruit worden gehaald. Daarna worden de organismen geïdentificeerd en geteld. ‘Het is arbeidsintensief werk’, zegt bioloog Berry van der Hoorn van Naturalis Biodiversity Center in Leiden. Belangrijk werk ook. ‘Organismen vertellen veel over de kwaliteit van het water’. Daarom schrijft de Europese Unie voor dat veel van ons oppervlaktewater om de zoveel tijd moet worden ‘gemonitord’. Het is ook kostbaar werk. ‘Het zou aanzienlijk besparen als we organismen aan de hand van hun DNA kunnen detecteren.’ Dat lijkt nu te lukken. Met hulp van enkele tientallen ‘soortspecialisten’ worden alle Nederlandse waterorganismen verzameld en wordt hun DNA afgetapt. Dat slaan ze op in een database, een DNA-bibliotheek. Op basis van DNA-analyse kunnen onderzoekers een diagnose van de kwaliteit van het water stellen. Dieren laten DNA achter in water; ze poepen, verliezen haartjes, vervellen. Uit een halve liter water kun je, met hulp van de DNA-database, veel zeggen over organismen en dus over waterkwaliteit. Is er een afwijking van een norm? En zo ja, hoe komt dat? ‘Vergelijk het met een vingerafdruk van een crimineel. Die kun je ook opzoeken in een database’, aldus Van der Hoorn. Voor sommige organismen geldt; ontdek je hun aanwezigheid, dan weet je dat het water sterk vervuild is. Zo’n waterdiertje heeft, zogezegd, een strafblad. Vooralsnog wordt het DNA-onderzoek vooral in zoet water gedaan, maar de toepassingen zijn legio. In de haven van Vlissingen willen de onderzoekers exoten opsporen, die via scheepswanden en ballastwater naar Nederland liften. ‘Een early warning system.’ En bij de op handen zijnde zandsuppletie van Ameland hopen ze het effect op de biodiversiteit te onderzoeken. Het onderzoek naar het DNA van waterorganismen duurt al vier jaar en de verwachting is dat het nog twee jaar zal vergen. Helemaal compleet zal de database nooit worden. Want sommige diertjes zijn ooit in Nederland waargenomen, maar daarna nooit meer gezien. Meer info: biomonitoring.nl. Kijk ook op 14 september 2017 naar het tv-programma De Kennis van Nu van de NTR.
2 Leiden is geen toeval
uW
Leids
Continuüm Van Rembrandt van Rijn tot Armin van Buuren, van Pilgrim Fathers tot T. rex, van tulp tot Leiden Bio Science Park. Al eeuwenlang is Leiden een ‘Stad van Ontdekkingen’. Hier leidt de optelsom van vrijdenken, wetenschap en culturele exploratie tot de opkomst van grote denkers en uitvinders, kunstenaars en artiesten. En dat is geen toeval.
deze universiteit: een patroon van ontdekkingen, doorbraken en gebeurtenissen die elkaar opvolgen en die weer andere talenten aantrekken.
In 1575, een jaar na het ontzet van Leiden, schonk Willem van Oranje
Het wordt het Leids Continuüm genoemd en verklaart waarom
de stad haar universiteit. Sindsdien is alles een soort celdeling van
Leiden geen toeval is. In deze bijlage treft u een aantal van deze ‘on-toevalligheden’ aan: hoe de winnaars van de Spinozapremie, de Leidse hoogleraren Eveline Crone en Michel Orrit, in een lange lijn van denkers passen; hoe de ontwikkeling van een Leids medicijn tegen
taaislijmziekte vooraf werd gegaan door andere medische uitvindingen in de stad. Dat is het Leids Continuüm.
Meer info: leiden.nl
‘Het was het witte uur na het middagmaal, de blanke pagina waarop hooguit iets met potlood wordt gekriebeld in geheimschrift, iets om onmiddellijk weer uit te gummen zodra de rolluiken omhoog worden getrokken en het leven
‘Er moest een
opnieuw zwart op wit een aanvang
oplossing zijn. Het zou in
neemt met bonnetjes, bestellingen en
het licht van de kosmische wetten
bezwaarschriften.’
van goed en kwaad en met het oog op
Uit: La Superba
de heilige noodzaak van het universum
(Tzum-prijs 2014)
onacceptabel en ondenkbaar zijn als
unieke WOORDEN
de hele onderneming stukliep op de banaliteit van bureaucratische en betalingstechnische beperkingen.’ Uit: Peachez
Zijn rappers literaire bazen? Oftewel, doen rappers onder voor schrijvers als het om hun woordenschat gaat? Nee, zo blijkt uit onderzoek van Universiteit Leiden, Instituut voor de Nederlandse taal en het Meertens Instituut. De onderzoekers keken naar de hoeveelheid unieke (lees: verschillende) woorden in diverse raps en romans. En wat blijkt? Rapformatie Zo Moeilijk gebruikt meer unieke woorden ‘Daar hebben mensen dan Harry Mulisch in de eerste nog pure omgang met hun 22 pagina’s van De ontdekking van de hemel. abrikozen.’ Toch, één man prijkt bovenaan de lijst: schrijver Ilja Leonard Pfeijffer. De voormalig Leids classicus, die tegenwoordig deels in Genua en Leiden woont, kent de meeste unieke woorden, wijst het onderzoek uit.
Uit: Het ware leven
Tijdens de Nacht van Kunst & Kennis, de kunst- en wetenschapsexpeditie aan het Leidse Rapenburg waar diverse wetenschappers, theatermakers, muzikanten en kunstenaars de bezoekers mee op hun zoektocht nemen, vertellen Ilja Leonard Pfeijffer, rapper Brainpower en onderzoeker Alex Reuneker over het gebruik van taal. En draagt Pfeijffer voor. Want dat kan de man, die in 2014 de Tzum-prijs voor de mooiste zin en de Libris Literatuurprijs voor zijn roman La Superba won, als geen ander.
‘Ik wil hier niet apocalyptisch willen wezen. Maar winter komt. We moeten luchten leren lezen. Dus vrienden, grote dichters van heel Nederland en België, waar wordt geschreeuwd is taal vacant. Ik vraag niets, wil niets, eis niets, heb niets uit te leggen. Maar misschien kunnen we beginnen iets te zeggen?’ Uit: Idyllen
16 september 2017, Rapenburg, Leiden. Tickets via nachtvankunstenkennis.nl
©Stephan Vanfleteren Leiden is geen toeval 3
Chemische oplossing
Hielco Kuipers
voor kanker In 2030, zo verwachten deskundigen, zullen er wereldwijd 25 miljoen kankerpatiënten zijn en nog meer patiënten met levensbedreigende infecties.
Om nieuwe oplossingen hiervoor te vinden is er een nieuwe afdeling op het LUMC opgericht, onder leiding van prof. Jacques Neefje en prof. Huib Ovaa. In het nieuwe onderzoekscentrum voor Chemische Immunologie wordt chemische, celbiologische en immunologische kennis geïntegreerd met ‘high
throughput’ technologie en medicinale chemie. Hierdoor kan fundamenteel onderzoek naar onder meer kanker vertaald worden in praktische toepassingen. De afdeling werkt nauw samen met het Leiden Institute of Chemistry van Universiteit Leiden.
een gezonde samenleving. Veel ziekten hebben namelijk te maken met het immuunsysteem, dat mensen beschermt tegen infectieziekten en kanker. Maar werkt het afweersysteem té goed, dan kunnen autoimmuunziekten ontstaan.
Chemische immunologie zoekt naar oplossingen voor het bestrijden van levensbedreigende en chronische ziekten, zoals kanker, tuberculose en autoimmuunziekten. De integratie van chemie en immunologie draagt uiteindelijk bij aan
In Leiden kunnen nu de meest recente wetenschappelijke ontdekkingen in het lab vertaald worden naar praktische toepassingen die de patiënt ten goede kunnen komen. Meer info: lumc.nl
Nieuwe Asian Library Duizend vierkante meter, kilometerslange boekenplanken en glazen panelen die de ruimte licht maken. De nieuwe Asian Library, op het dak van de Universiteitsbibliotheek in Leiden, kan zich rekenen tot een van de vijf grootste bibliotheken ter wereld voor collecties over Zuid-, Zuidoost Azië, Indonesië, China, Japan en Korea. Op 14 september 2017 wordt het internationaal toonaangevende researchcentrum van de Leidse universiteit geopend.
In het voorjaar verhuisden de Aziëcollecties naar het nieuwe onderkomen aan de Witte Singel: boeken, kaarten, manuscripten, prenten en nog veel meer. Het gaat onder meer om de Indonesiëcollectie, wereldwijd de grootste, en de Japancollectie, met unieke materialen die onder andere de beroemde medicus Von Siebold naar Leiden bracht. De meeste kilometers materiaal liggen overigens elders opgeslagen maar zijn in de nieuwe bibliotheek raadpleeg-
baar. De Asian Library is er voor onderzoekers, studenten en geïnteresseerden. Op 14 september opent koningin Maxima de nieuwe bibliotheek. Die dag is ook het Azië-festival. In de week van de opening is er ook nog een tentoonstelling en een filmfestival. Historicus Peter Frankopan, auteur van het boek De zijderoutes, houdt een lezing.
Meer info: leidenasiayear.nl
36 slootjes in ‘levend lab’ Zesendertig slootjes groeven de onderzoekers van Universiteit Leiden. Tezamen vormen de waterweggetjes een levend laboratorium, waar het effect van landbouwchemicaliën wordt getest op kleine waterdieren en planten en waar wetenschappelijk onderzoeksinstituut Naturalis het DNA van die waterdiertjes analyseert – wel 4.000 beestjes op 10 vierkante meter. Het experiment past in een trend om buiten de laboratoria onderzoek te doen; in Zweden en Canada onderzoeken wetenschappers de basis structuur van meren, in Duitsland van stroompjes, en in Nederland, met zijn 300.000 kilometer aan sloten, die van slootjes. Vaak wordt de invloed van chemische stoffen op de waterkwaliteit in laboratoria onderzocht. Maar daar testen de onderzoekers één chemicalie op één diersoort. In een sloot spelen meer factoren mee; daar regent het en worden watervlooien, vlokreeften en rugzwemmers opgegeten. De eerste, voorzichtige, resultaten zijn er. Na toevoeging van nitraten en fosfaten bijvoorbeeld, is het water niet langer helder, sterven er planten op de bodem af en zijn de muggen dikker. Uiteindelijk hopen de deelnemers meer inzicht te geven in hoe landbouwchemicaliën de ecologie veranderen, en zo beheerders en beleidsmakers te kunnen adviseren. Meer info: universiteitleiden.nl 4 Leiden is geen toeval
EEN RIVIER VOL PLASTIC Leids milieuactivist Merijn Tinga, beter bekend als de Plastic Soup Surfer, peddelde over de Rijn om aandacht te vragen voor de duizenden petflessen langs de oever. Twaalfhonderd kilometer peddelde hij, van de oorsprong van de Rijn, hoog in de bergen in Zwitserland, tot de monding van de rivier in Rotterdam. Zijn doel was om een deel van het plastic afval in de rivier terug te brengen naar de producenten, opdat zij meer verantwoordelijkheid voor hun producten én verpakkingsmaterialen nemen. Zevenentwintig dagen deed hij erover. Regelmatig peddelde hij om accu’s en koelkasten heen. Op de oevers zag hij duizenden kilo’s plastic verpakkingsmaterialen en flesjes. Afgelopen week opende milieuactivist Merijn Tinga het academisch jaar 2017/2018 van Universiteit Leiden. Met recht, want de Leidse alumnus biologie heeft het ver geschopt. In 2014 kitesurfte hij langs de kust van België naar Duitsland, op een surfboard gemaakt van plastic dat hij op het strand had gevonden. Zo genereerde hij aandacht voor het probleem van plastic afval. Statiegeld op petflesjes Twee jaar later ging hij op een plastic ‘draagvleugel kiteboard’ van Scheveningen naar het Britse Lowestoft. Dat was het begin van een petitie om statiegeld te heffen op kleine petflessen. In Nederland worden bijna een miljard petflesjes per jaar geproduceerd; zo’n vijftig miljoen eindigen in de natuur. De petitie, ondertekend door 60.000 mensen, werd aangeboden aan de Tweede Kamer die vervolgens een motie aannam om de hoeveelheid plastic zwerfflessen met 90 procent te verminderen. En dit voorjaar peddelde hij de Rijn af op een plastic afval-board. Deze keer moesten de tien grootste producenten van plastic afval in de rivier eraan geloven. Met geld dat Tinga via crowdfunding heeft verkregen, stuurt hij dit najaar een ‘deurwaarder’ op hen af. Waarna hij met hen in discussie wil gaan. Natuurlijk, zegt hij, is het plastic in de natuur een verantwoordelijkheid van de consument. Die gooit zijn flesjes en wikkels immers achteloos in berm en rivier. Waar het vervolgens jaren blijft liggen. Maar het plastic afval is ook de verantwoording van de producent. Die verpakt tenslotte alles maar in plastic. De Plastic Soup Surfer weet het, na twaalfhonderd kilometer en nauwelijks een rivierstrandje zonder plastic, dan ook zeker. Het is de hoogste tijd voor actie. Meer info: plasticsoupsurfer.org
co Kuipers
REIZENDE MOLECULEN PUBERENDE BREINEN Twee van de vier Spinozapremies gaan dit jaar naar onderzoekers van Universiteit Leiden, naar hoogleraren Eveline Crone en Michel Orrit.
Misschien was natuurkundige Michel Orrit wel het meest verrast van iedereen, toen hij hoorde dat hij de Spinozapremie voor zijn baanbrekend onderzoek naar moleculen kreeg. ‘Ik wist niet dat ik was voorgedragen. Ik dacht ook te oud te zijn.’ Maar afgelopen juni was het toch zover: Michel Orrit (61) ontving de hoogste onderscheiding die in Nederland aan wetenschappers wordt gegeven. De prijs, die het vaakst aan onderzoekers van Universiteit Leiden is uitgereikt, behelst naast eer, aanmoediging en een beeldje ook een geldbedrag van 2,5 miljoen euro. De hoogleraar is behalve onderzoeker ook docent en begeleider. Dat maakt hem, aldus de NWO, tot ‘een onzichtbare reus in de spectroscopie’.
Haar eerste reactie was: heb ik iets verkeerds gedaan? Want de voorzitter van de Nederlandse Organisatie van Wetenschappelijk Onderzoek (NWO) belt je niet zomaar om half tien ’s avonds. Het was ook niet zomaar. Eveline Crone had namelijk de Spinozapremie gewonnen. Net als Michel Orrit wist de hoogleraar neurocognitieve ontwikkelingspsychologie niet dat ze was voorgedragen. ‘Ik droomde wel van de prijs. Misschien, dacht ik, als ik in de vijftig ben…’ Nu heeft Crone (41) de onderscheiding die 2,5 miljoen euro bedraagt. Krap vijf jaar lang volgde Crone het gedrag en de neurologische processen in de hersenen van bijna driehonderd pubers. Het leidde tot een ‘herwaardering van de puberteit’, aldus NWO. En tot de bestseller ‘Het puberende brein’.
Sinds de jaren tachtig is Orrit betrokken bij onderzoek naar moleculen. Mede door zijn onderzoek is het mogelijk om losse moleculen te bestuderen.
Wat onderzoekt u? ‘Veel mensen, ook wetenschappers, hebben lang gedacht dat hersenen uitontwikkeld waren met een jaar of tien. Dat de puberteit vooral een kwestie van hormonen was. Maar uit mijn onderzoek blijkt dat hersenen zich tot de vroege twintiger jaren blijven ontwikkelen. Ik onderzoek hoe meerdere processen zich tot elkaar verhouden. Hoe maakt een puber keuzes? Hoe denkt hij/zij over zichzelf, over anderen, en waar leidt dat toe? Hoe werken de hersendelen als er een beloning wordt gegeven, hoe als impulsen moeten worden beheerst?’
Wat onderzoekt u? ‘We isoleren onder andere een molecuul en spuiten deze in met kleurstoffen. Zo’n kleurstof plakt dan aan een bepaald eiwit. Vervolgens schijnen we er licht op en kaatsen de cellen lichtkorrels in ‘hun’ kleur terug. Op die manier hebben we het eiwit in beeld, kunnen we het onderzoeken. Ik vergelijk het altijd met een feestje. Buiten hoor je alleen geroezemoes. Zo is het met moleculen ook. Maar wij nemen een microfoon en gaan met één persoon in gesprek. En dan kun je wel verstaan wat er wordt gezegd.’
Mede op basis van uw onderzoek is de alcoholleeftijd verhoogd van 16 naar 18 jaar. Wat vindt u daarvan?
Hoe worden uw bevindingen toegepast? ‘De uitkomsten zijn belangrijk voor de ontwikkeling van medicijnen en voor forensische analyses – de genetische samenstelling van een persoon kan sneller en goedkoper worden uitgezocht. We kunnen vaststellen of iemand drager is van een bepaalde genetische ziekte. De methode is bijvoorbeeld ook gebruikt bij de cholera-uitbraak op Haïti. Kwam die van binnen of van buiten het eiland? Aan de hand van een genetische analyse van de cholerabacterie was het binnen enkele dagen duidelijk dat de bacterie via VN-medewerkers uit Nepal kwam.’
Wat gaat u doen met het prijzengeld? ‘We gaan een molecuul volgen, hoe hij op reis gaat, hoe hij zich uitvouwt. Ik kan niet vertellen wat we er vervolgens mee kunnen - ik ben geen bioloog. Maar het is zo moeilijk om geld te krijgen voor basisonderzoek, voor onderzoek waarvan je niet zeker weet of het lukt. Dat kan nu, dankzij de Spinozapremie.’ Taco van der Eb locatie: Meelfabriek Leiden
‘Ik heb die wet niet gemaakt en ben ook niet geconsulteerd. Dat geldt ook voor de verhoging van het jeugdstrafrecht van 18 naar 23 jaar. Natuurlijk, ik vind het fijn dat mijn gegevens gebruikt worden, maar ik hoef niet bij de invulling betrokken te zijn. Maar kennisoverdracht aan de maatschappij vind ik wel belangrijk. Ik wil dat mijn onderzoek kan bijdragen aan maatschappelijke vragen zonder dat ik sturend ben bij de invulling van wetten of beleid. Ik wil waardevrij kunnen onderzoeken.’
Wat gaat u met de Spinozapremie doen? ‘Ik wil onder meer het effect van globalisering en social media op jongeren onderzoeken. Dat is iets specifieks van nu, daar hadden generaties hier voor weinig tot niets mee te maken. Daarnaast ga ik onderzoeken of jonge mensen die veel risico nemen bereid zijn om anderen te helpen. En ik wil de jongeren zelf helpen. Per jaar krijgen wij wel honderd e-mails met vragen voor profielwerkstukken. Daar zeggen we altijd nee op, omdat het budget daar voor ontbreekt. Dat gaat veranderen.’
Consultancy door groene bril
Het beste betoog
Tien teams van studenten, vijf verschillende business cases van bedrijven uit Leiden en Den Haag.
Je kunt rechten studeren, maar een betoog houden, in een nagenoeg echte rechtbank, met een eiser en een gedaagde, een repliek en een dupliek – dat is toch iets anders.
Tijdens de Sustainable Business Battle, een initiatief van het Leiden University Green Office en studentenvereniging Minerva, vinden studenten uit Leiden een innovatieve,
duurzame oplossing voor een ‘probleem’. Om deze vervolgens in een pitch van vijf minuten te ‘verkopen’.
parkeerplaats/waterreservoir aan te leggen op Leiden Bio Science Park. Zo willen ze het park beter bestand maken tegen klimaatverandering.
Consultancy door een groene bril, noemen ze het. Afgelopen zomer won het team met het idee om met planten begroeide fietstorens en een
De prijs? Een bezoek aan de voorvechter van het klimaat, Jan Terlouw.
Meer info: universiteitleiden.nl
Daarom biedt de Rechtenfaculteit van Universiteit Leiden het vak Moot Court aan, een academische vaardighedentraining. Hier leren alle tweede- en derdejaarsstudenten een juridisch betoog op te bouwen. En door middel van videotrainingen ontdekken ze hoe ze zo’n betoog het beste naar voren brengen. Tot slot is er de grote finale – daar houden de studenten hun betoog voor echte rechters. En ja, dan lijkt het toch bijna echt! Meer info: universiteitleiden.nl Leiden is geen toeval 5
Uit de agenda DRIE OCTOBER UNIVERSITY
Traditiegetrouw viert Leiden op 3 oktober Leidens Ontzet. Universiteit Leiden viert het mee, met de Drie October University. In het Van der Werfpak onthult onderzoeker Gerrit Dusseldorp waarom we honderdduizend jaar geleden ineens veel haring aten en vertelt hoogleraar Claartje Levelt hoe baby’s leren praten. Op 3 oktober 2017, van 12.15 uur tot 14.45 uur, Kamerlingh Onnes Gebouw (KOG), Steenschuur 25. universiteitleiden.nl
EET (JE) SLIM
Zijn we wat we eten? Kunnen we ons slim eten? En waarom blijven we bepaalde dingen eten, terwijl we weten dat we dat niet moeten doen? Op het publiekssymposium Eet (je) slim, van het Leiden Institute for Brain and Cognition in samenwerking met gemeente Leiden, buigt een tiental deskundigen zich over deze en andere vragen. Op 24 november 2017, van 09.00 uur tot 17.00 uur, Stadsgehoorzaal Leiden. libc-leiden.nl
TOPWETENSCHAPPERS ONDERSCHEIDEN
Universiteit Leiden organiseert dit jaar de 34ste Award Ceremony van de World Cultural Council (WCC). Tijdens de ceremonie worden topwetenschappers gehonoreerd die hebben bijgedragen aan de culturele verrijking van de samenleving. Onder hen bevinden zich dit jaar negen vrouwelijke onderzoekers van Universiteit Leiden. Zij ontvangen de Special Recognition Awards. Op 8 november 2017 in de Leidse Pieterskerk. universiteitleiden.nl
Leiden is geen toeval
Al eeuwenlang is Leiden een ‘Stad van Ontdekkingen’. Hier leidt de optelsom van vrijdenken, we
en artiesten. In 1575, een jaar na het ontzet van Leiden, schonk Willem van Oranje de stad haar un
kingen, doorbraken en gebeurtenissen die elkaar opvolgen en die weer andere talenten aantrekk
UNIVERSITEIT LEIDEN Al eeuwen brengt Universiteit Leiden wetenschap en wetenschappers samen binnen de vele faculteiten. Niet voor niets vallen wetenschappers met Leidse wortels steeds opnieuw in de prijzen – denk aan de Nobelprijswinnaars Jan Tinbergen en Nicolaas Bloembergen en, recent, Spinozapremie-winnaars Eveline Crone en Michel Orrit. Zij en al die andere geleerden brengen dat typerende Leidse cross-over
THEATER ONDER DE GROND
denken mee.
In de diepste parkeergarage van Europa, 22 meter onder de grond, naast Leidens landmark molen De Valk, speelt stadsgezelschap PS|theater de voorstelling ‘De Bubbel’. Hier ontmoeten mensen elkaar die anders nooit een woord met elkaar zouden wisselen, waarna hun levens ingrijpend veranderen. Van 1 tot 19 november 2017, parkeergarage Lammermarkt. pstheater.nl
REMBRANDT VAN RIJN In Leiden werd Rembrandt
WETENSCHAPSDAG OP LUMC
Benieuwd hoe dokters straling gebruiken om slechte cellen kapot te maken? Of wil je ervaren hoe het is om blind te zijn? Dit en nog veel meer kan op de LUMC Wetenschapsdag. Op zondag 8 oktober opent het LUMC zijn deuren voor jong en oud tussen 12 en 17 uur. Meer dan twintig afdelingen van het LUMC presenteren zich dan en er is van alles te beleven. Daarnaast kunnen bezoekers vanaf 14 jaar een heus college bijwonen en het Anatomisch Museum bezoeken dat maar twee dagen per jaar open is voor publiek. lumc.nl
van Rijn geboren. Hier ging hij ook in de leer. Evenals Rembrandt raakte een nieuwe lichting kunstenaars, producers, architecten en schrijvers ook geïnspireerd in Leiden. Schrijver Abdelkader Benali schreef er zijn eerste verhalen, Ilja Leonard Pfeijffer doceerde er klassieke talen, cabaretier
ARENDT EN POPPER
Jochem Myjer verzon er zijn eerste (en alle andere)
Studium Generale organiseert brede, academische activiteiten, zoals lezingen, symposia, filmvertoningen en debatten. De Leidse hoogleraar wijsbegeerte Herman Philipse behandelt dit najaar het werk van Hannah Arendt en Karl Popper; beiden waren van Joodse afkomst en op de vlucht voor Hitler en probeerden de ideologische wortels van het nazitijdperk te doorgronden. Van 18 september tot en met 16 oktober 2017, Leiden. universiteitleiden.nl
MUURGEDICHT IN GEBARENTAAL
Leiden telt meer dan honderd muurgedichten in ruim dertig talen en elf schriften. Maar één belangrijke taal ontbreekt: gebarentaal. Daarom voegt Leiden binnenkort het eerste muurgedicht in gebarentaal aan haar muren toe. Het gedicht wordt in september onthuld. Op 14 september 2017, Hortus botanicus, Leiden. taalmuseumleiden.nl
grappen, Armin van Buuren draaide er zijn eerste platen.
EUROPA’S GROOTSTE WETENSCHAPPELIJKE CONGRES Omdat Leiden vermaard is om de mathematische, natuur-, gezondheids- en sociale wetenschappen is de stad uitgekozen om Europa’s grootste multidisciplinaire wetenschappelijke congres, EuroScience Open Forum ESOF, te organiseren. In 2022 komen 4.500 wetenschappers en technologische leiders naar Leiden en is Leiden een jaar lang ‘European City of Science’.
6 Leiden is geen toeval
EuroScience Open Forum
Uit de agenda NACHT VAN KUNST & KENNIS
In september nemen kunstenaars, wetenschappers, muzikanten en theatermakers u mee op hun zoektocht naar onbekende werelden. Met onder andere optredens van microbioloog en columnist Rosanne Hertzberger en rapper Brainpower, filosofie voor dummies en het feest der poëzie. Op 16 september 2017, Leiden. nachtvankunstenkennis.nl
BRAVE NEW WORLD
etenschap en culturele exploratie tot de opkomst van grote denkers en uitvinders, kunstenaars
niversiteit. Sindsdien is alles een soort celdeling van deze universiteit: een patroon van ontdek-
ken. Dit wordt het Leids Continuüm genoemd. Het verklaart waarom Leiden geen toeval is.
PILGRIM FATHERS Op de
Wat kunnen we verwachten van de nieuwste technologische start-ups? Wat hebben wij aan de laatste wetenschappelijke innovaties? Hoe verbeteren industriële vernieuwingen onze kwaliteit van leven? Over deze vragen buigt het Leidse congres Brave New World zich. Op 2 en 3 november 2017, Stadsgehoorzaal Leiden. bravenewworld.nl
DIGITALE GEZONDHEID
In Nederland ervaren burgers, mede dankzij e-Health, steeds vaker ‘eigen regie’ over hun gezondheid. Maar wat heb je als behandelaar of patiënt concreet aan al die nieuwe mogelijkheden? Op een publieksdag, georganiseerd door Universiteit Leiden, LUMC en de gemeente Leiden, leert u meer. Op 29 september 2017, Stadsgehoorzaal Leiden. boerhaavenascholing.nl
vlucht voor religieuze onderdrukking arriveerden de Calvinistisch geörienteerde Pilgrims begin zeventiende eeuw in Leiden, waar zij elf jaar
KLASSIEKE MUZIEK
woonden. Daarna voer een aantal van hen naar de nieuwe wereld waar zij worden gezien
HEIKE KAMERLINGH ONNES
Amerika. In 2020 is dat vierhon-
ALBERT EINSTEIN Ook
derd jaar geleden en herdenkt
Albert Einstein kwam graag in
Leiden, een stad van vrijheid en
Leiden. Hij gaf er regelmatig
tolerantie, samen met Engeland
gastcolleges aan de univer-
Kamerlingh Onnes was hoog-
en Amerika de oversteek met
siteit en bracht er tijd door
leraar natuurkunde in Leiden.
de Mayflower en deelt zij het
met intellectuele collega’s
Hij richtte ook de Leidse
verhaal van mensen op zoek
als de natuurkundigen Paul
Instrumentmakers School op.
naar vrijheid en voorspoed.
Ehrenfest, Hendrik Lorentz en
Nog altijd worden daar tech-
als The Founding Fathers van
Heike Kamerlingh Onnes.
Nobelprijswinnaar Heike
nici opgeleid; in het voormalig laboratorium van Kamerlingh Onnes zetelt tegenwoordig onder meer de faculteit der Rechtsgeleerdheid.
T. REX Met alle kennis die wetenschappers in Leiden door de eeuwen heen hebben opgedaan, met
In september vindt de eerste editie van Wavelength plaats, een nieuw klassiek muziekfestival in Leiden, waarbij het Leiden Bio Science Park voor een avond verandert in een podium voor optredens door (inter)nationale musici. Het programma beslaat onder meer composities van Mozart, Beethoven, John Cage, Charles Ives en Steve Reich. Op 15 september 2017, Leiden Bio Science Park, Leiden. leiden.nl
EEN EIGEN ROBOTVRIEND
Maak je eigen robotvriend of teken de toekomst van 3D-pennen. Op het Tech It Out festival leren kinderen van zes tot en met twaalf jaar over de technologie van de 21ste eeuw. Over technologie, wetenschap en de toekomst. Op 17 september 2017, van 10.00 uur tot 13.30 uur, Stadsgehoorzaal Leiden. leiden.nl
LAK
Een masterclass fictie schrijven, Chinese kalligrafie, hiphop dansen of klassiek ballet of TED-waardig presenteren; het LAK cursuscentrum van Universiteit Leiden biedt diverse creatieve cursussen en workshops op het gebied van kunstzinnige vorming. lakcursussen.nl
MUZEN IN HET MUSEUM
In deze collegereeks geeft dr. Hans Smolenaars, voormalig hoofddocent bij de opleiding Griekse en Latijnse taal en cultuur aan de Universiteit van Amsterdam, zes inleidende colleges over vooraanstaande Griekse en Romeinse auteurs. Waar mogelijk worden teksten van auteurs in verband gebracht met (kunst) voorwerpen uit de collectie van het Rijksmuseum van Oudheden. Van 10 september tot en met 3 december 2017, Rijksmuseum van Oudheden, Leiden. rmo.nl
alle instellingen die ze mede hebben opgericht, is het logisch dat het Biodiversity Center ‘Naturalis’ zich juist in Leiden op het Leiden
TIJD TEKORT?
Ontdek Leiden en verblijf in een van de vele hotels. Kijk voor de meest complete UITagenda en verblijf op leiden.nl
Bio Science Park heeft gevestigd. De komst van de Tyranosaurus Rex, wij noemen haar liefkozend Trix, naar Leiden is dan ook geen toeval. Hier komt het zowel als museumstuk als wetenschapsobject het best tot zijn recht.
Leiden is geen toeval 7
Onderzoek, ondernemen, onderwijs en zorg van hoog niveau; het maakt Leiden Bio Science Park tot het grootste life science kenniscluster in Nederland en kraamkamer voor baanbrekend onderzoek en innovatieve toepassingen in deze sector. Hier onderzoeken, ontwikkelen en produceren duizenden wetenschappers, ondernemers en studenten nieuwe en ‘gepersonaliseerde’ medicijnen, geavanceerde therapieën en buigen ze zich over de laatste medische technologie. ‘Onze kracht ligt in de combinatie van wetenschappelijke onderzoeksinstellingen en het netwerk van Life Science bedrijven’, zegt Harry Flore, CEO van Hal Allergy en voorzitter van de ondernemersvereniging. Dit maakt dat op Leiden Bio Science Park medicijnen in ontwikkeling zijn voor bijvoorbeeld ebola, taaislijmziekte, reuma en pinda allergie. Maar ook aan nieuwe technieken als immunotherapie (voor de bestrijding van kanker) en de organ-on-a-chip technologie (die wellicht leidt tot minder dierproeven) wordt gewerkt.
Door de aanwezigheid van Universiteit Leiden, het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC), bedrijven en de musea CORPUS, ‘reis door de mens’ en Naturalis met zijn Biodiversity Center op het park zelf, is een bijzondere clustering ontstaan. Maar niet alleen de huidige expertise van deze instellingen en bedrijven maakt Leiden Bio Science Park tot een van de top bedrijvenparken in Europa. Met uitvindingen als de Leidse fles en de eerste tulp in Europa, en met het laboratorium van hoogleraar en Nobelprijswinnaar Hendrik Lorentz en het internationaal geroemde onderwijs van hoogleraar en geneesheer Herman Boerhaave heeft Leiden al lang een reputatie op het gebied van nieuwe (medische) uitvindingen en zorg.
H
Meer info: leidenbiosciencepark.nl
Leiden Bio Science Park
130 130 Companies Companies
150 130 150 150 130 130 60 2010
2010 2010
18,283 Jobs 18,283 Jobs 24,695 Students 24,695 Students
Wie naar de dokter gaat en medicijnen krijgt voorgeschreven, verwacht dat deze zullen werken. Maar is dit wel zo? Omdat aandoeningen net zo uniek zijn als wijzelf, doen medicijnen bij minder dan eenderde van de patiënten waarvoor ze zijn bedoeld. Als het aan Jos Joore, ontwikkelingsbioloog en mede-oprichter van het bedrijf Mimetas ligt, gaat dat veranderen. Zijn bedrijf maakt OrganoPlates, een systeem waarin vrijwel elke gewenste weefselstructuur kan worden nagemaakt. Daarmee komen gepersonaliseerde medicijnen dichtbij: niet ‘one size fits all’, maar het juiste medicijn voor iedere patiënt. Mimetas ontwikkelt en produceert miniatuur orgaanmodellen. Microscopisch kleine menselijke weefselstructuren worden nagebootst, compleet met diverse soorten cellen, bloedbanen en bijvoorbeeld urinebuisjes. ‘De modellen lijken zo veel mogelijk op het menselijk lichaam, op hoe dat functioneert. In ons lijf communiceren cellen bijvoorbeeld met elkaar. Wij imiteren dat en hierdoor krijgen de orgaanmodellen dezelfde functies als in ons lichaam’, aldus Joore.
Onvoorstelbaar inefficiënt De systematiek kan voor allerhande toepassingen worden gebruikt, onder meer voor testen in de cosmetische of chemische industrie. Mimetas richt zich voorlopig op de farmacie, want daar is de meeste winst te behalen. Joore: ‘Bij de ontwikkeling van 8 Leiden is geen toeval
Het juiste medicijn voor u Mimetas maakt weefselstructuren na en brengt zo‘gepersonaliseerde’ medicijnen dichterbij.
medicijnen falen er negen op de tien, zodra ze op mensen worden getest. Onvoorstelbaar inefficiënt. Dat een autoverkoper zo zijn auto’s zou ontwikkelen, is ondenkbaar.’ De oorzaak is dat farmaceuten maar weinig tests hebben die voorspellen hoe een geneesmiddel later gaat werken. Proefdieren voldoen vaak niet. ‘Ze voorspellen de werking van geneesmiddelen slecht omdat de fysiologie en de eiwitten bij proefdieren vaak niet erg lijken op die in het menselijk lichaam.’ In Enschede worden de OrganoPlates geproduceerd; in Leiden worden de nieuwe weefselmodellen voor in de OrganoPlates ontwikkeld. ‘Farmaceuten zitten te springen om nieuwe weefselmodellen, om een levermodel bijvoorbeeld, of een bloedvatmodel.’
Vervelende behandelingen In de toekomst hoopt Mimetas dat met OrganoPlates gepersonaliseerde medicijnen kunnen worden gemaakt. Daarbij worden tumorcellen van een patiënt geplaatst in een omgeving die eender is aan de omstandigheden waarin de tumor zich in de patiënt bevindt, inclusief aansluiting op bloedvaten. ‘Zo kunnen we onderzoeken welke medicijnen, of combinatie van medicijnen, voor deze specifieke patiënt het beste werken. Als je de kans dat een medicijn werkt bij een patiënt aanmerkelijk kunt verhogen, scheelt dat veel geld. Bovendien bespaar je de patiënt allerlei vervelende behandelingen.’ Maar deze ontwikkelingen kost veel tijd. Moeilijk, vindt Joore dat. ‘Ik krijg mailtjes van mensen die hun hoop op onze techniek hebben gevestigd. Maar het duurt nog even voor we van onderzoeken in het lab naar een toepasbaar product zijn.’ Door de nabijheid van het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC) en Universiteit Leiden weet Joore zich verzekerd van wetenschappers en studenten die met de OrganoPlates willen werken. ‘Een biologiestudente bijvoorbeeld werkte als stagiaire aan een niermodel. Zij werkt nu bij ons. We kunnen bijna al ons personeel op deze manier aantrekken. Dat is een van de voordelen van onze vestiging op het Leiden Bio Science Park, naast de wetenschappelijke samenwerking met het LUMC, Universiteit Leiden en farmaceutische bedrijven op het park.’ Meer info: mimetas.com
2015
2015 2015
2020
2020 2020
60 60
22,00
2010
2015
2020
2010 2010
2015 2015
2020 2020
2010
2015
2020
2010 2010
2015 2015
2020 2020
18,28 22,00 22,00 15,21 18,28 18,28
15,21 15,21
24,69 21,69 24,69 24,69 17,39 21,69 21,69 17,39 17,39
Hoop
voor zeldzame ziektes Daniël de Boer is CEO van ProQR. Dit biotechbedrijf ontwikkelt onder andere een medicijn tegen taaislijmziekte. ‘Acht jaar geleden werd mijn zoontje geboren. Hij kreeg de diagnose taaislijmziekte. De dokters vertelden me dat er niet veel medicijnen tegen deze ziekte werden ontwikkeld. Omdat taaislijmziekte relatief weinig voorkomt, is het moeilijk om de investering voor de ontwikkeling ervan ooit terug te verdienen. Ik vond dit te belangrijk om aan andere mensen over te laten en te wachten of er iets zou gebeuren. Dus ben ik het zelf gaan doen. Ik was destijds IT-ondernemer en wist niets van biotech. Toen heb ik mijn IT-bedrijf verkocht en heb ik me twee jaar lang verdiept in taaislijmziekte en de biotechsector. Ik heb goede mensen om mij heen verzameld, zoals Henri Termeer van het Amerikaanse bedrijf Genzyme, Dinko Valerioen Réne Beukema van Crucell en Gerard Platenburg van ProSensa.
Die fout wordt gekopieerd naar het RNA en dat zorgt ervoor dat een bepaald eiwit niet werkt. Voordat ik mijn bedrijf begon, richtten de medicijnen tegen taaislijmziekte zich op het bestrijden van de symptomen, zoals aanhoudend hoesten of slijm opgeven, terugkerende luchtweginfecties en groeiachterstand. Maar er was niets dat het onderliggende probleem aanpakte.
Met deze ervaren mannen om mij heen heb ik ProQR opgericht. En so far so good: uit de resultaten van onze eerste klinische studie lijkt ons kandidaat-medicijn tegen taaislijmziekte inderdaad effect te hebben op de patiënten. Het middel doet wat het moet doen: het aangetaste eiwit, waardoor mensen ziek worden, gaat weer werken. Dat is heel bemoedigend.
Met mijn zoontje gaat het tot nu toe goed. Natuurlijk is hij een enorme stimulans. Maar het mooie is dat als dit medicijn de eindstreep haalt, we een enorme impact kunnen hebben op de levens van nog veel meer mensen.’
‘Ik had niet de illusie dat ik het beter zou kunnen dan grote bedrijven’ Een nieuwe methode Natuurlijk waren er destijds veel mensen die zeiden dat ik er niet aan moest beginnen. Zij hadden weinig vertrouwen dat het me ooit zou lukken. Ik had ook niet de illusie dat ik het beter zou kunnen dan grote bedrijven. Daarom leek het me nuttiger om iets nieuws te doen, iets dat de rest niet deed. We besloten een hele nieuwe methode voor het bestrijden van het genetisch defect in taaislijmziekte te ontwikkelen: RNA-therapie. Een genetische ziekte wordt veroorzaakt door een defect in het DNA.
Met onze techniek kunnen we veel genetische ziekten aanpakken waarbij een defect in het DNA en en dus in het RNA optreedt. Het maakt niet uit of dat oog-, long- of huidziekten zijn. We ontwikkelen nu ook medicijnen voor kinderen met de oogziekte LCA, die hen snel blind maakt, en voor kinderen met de ‘vlinderziekte’, waarbij de huid loslaat. De RNA-technologie is zo breed in te zetten, dat er mogelijk wel honderd medicijnen kunnen worden ontwikkeld.
Naar de beurs Ik voel dat als een grote verantwoordelijkheid. Ook voor het aanjagen van onderzoek is het goed om de techniek op meerdere gebieden toe te passen. Je leert ervan en kunt het daardoor nog beter toepassen. Inmiddels bestaat ProQR vijf jaar. Twee jaar na de oprichting zijn we naar de beurs in Amerika gegaan en hebben we zo’n tweehonderd miljoen dollar opgehaald om medicijnen mee te ontwikkelen. Nu werken hier honderdvijftig mensen met dertig nationaliteiten - wetenschappers, toxicologen, artsen en medicijnontwikkelaars - aan de ontwikkeling van RNA-medicijnen.
Meer info: proqr.com
Wat is taaislijmziekte? Taaislijmziekte, ook bekend als cystic fibrosis, is een erfelijke chronische ziekte. Het lichaam bevat ontelbaar veel kliertjes die slijm uitscheiden. Dat slijm helpt bij het afvoeren van bacteriën en bijvoorbeeld stofdeeltjes die zijn ingeademd. Ook transporteert het slijm enzymen naar de darmen, waardoor vetten worden verteerd. Bij mensen met cystic fibrosis is het slijm taai en dik. Vooral in de longen zorgt het opgehoopte slijm voor ontstekingen en leidt het tot benauwdheid. Ook de alvleesklier en de lever functioneren slechter. Ten slotte kunnen ook de darmen verstopt raken. Taaislijmziekte is erfelijk en komt in Nederland bij zo’n vijftienhonderd mensen voor, onder wie circa zevenhonderd kinderen. De gemiddelde leeftijd van overlijden ligt momenteel onder de dertig jaar. Bron: Longfonds en patiëntregisters Amerika en Europa
Hielco Kuipers
Leiden is geen toeval 9
HOGESCHOOL LEIDEN Hogeschool Leiden laat studenten de ruimte om eigen keuzes te maken. Centraal in de aanpak staat
Met het onderwijs en onderzoek en onder andere met de profilering op de thema’s jeugd,
het binden en boeien van studenten en zo ervoor te zorgen dat studenten gaan leren en blijven
gezondheidszorg, life sciences sluit Hogeschool Leiden aan bij de behoeften en ontwikkelingen
leren. Hogeschool Leiden besteedt vooral aandacht aan persoonsvorming, het stimuleren van
in de regio en de regionale economische agenda. Ze speelt actief in op vragen en ontwikkelingen
maatschappelijke verantwoordelijkheid en duurzaamheid en de ontwikkeling van interculturele,
op de arbeidsmarkt en in de samenleving. Het werkveld is actief betrokken bij het onderwijs.
internationale en multiculturele competenties.
Praktijkgericht onderzoek neemt een belangrijke plaats in binnen de opleidingen.
De Pollensniffer, een apparaat dat lucht aanzuigt die pollen bevat, moet het leven van de hooikoortspatiënt veraangenamen. Tranende ogen, een loopneus en voortdurend snotteren. Elke hooikoortspatiënt kan er over meepraten. Dan maar iedere dag een pilletje? Niet als het aan Roel Schelland ligt, projectleider van Generade dat samen met onder andere LUMC, Naturalis, TNO en Longfonds onderzoek doet naar hooikoorts. Samen met studenten van Hogeschool Leiden werkt Schelland aan de zogenoemde Pollensniffer. Dit apparaat vangt een hapje lucht, dat vervolgens in het lab met behulp van DNA-analyse wordt getest op pollen. En dat is goed nieuws voor hooikoortspatiënten. Want met de Pollensniffer komt een meer gerichte en individuele aanpak van hun klachten dichterbij. Een persoonlijke pollenprognose dus.
Allergie Want de huidige hooikoortsverwachtingen zijn te algemeen van aard, vertelt Schelland. ‘Pollen worden op slechts twee punten in Nederland gemeten: Leiden en Helmond. Dat gebeurt één keer per week. Zo is de verwachting nooit actueel en bovendien niet aangepast aan de locatie waar de patiënten zich bevinden.’ De meeste hooikoortspatiënten weten niet voor welke pollen ze allergisch zijn – ze weten alleen ongeveer op welk moment in het seizoen de klachten ontstaan. Vanaf dat moment nemen ze dagelijks hun pilletjes of spray in. Geen ideale situatie, meent Schelland.
nooit
‘Daar word je vaak suf van. Zou je echter exact weten voor welke pollen jij gevoelig bent, dan kun je de medicijnen heel gericht nemen. Zo krijgt een hooikoortspatiënt in de toekomst meer regie over zijn klachten.’
Lucht happen Leerlingen van de Leidse Instrumentmakers School ontwikkelden een prototype van de Pollensniffer. Het apparaatje zuigt lucht aan, inclusief alle deeltjes die zich daar in bevinden, zoals pollen. Die blijven plakken aan een vaselinestrip. Tot nu toe legden hooikoortsonderzoekers pollen onder de microscoop om deze te identificeren - een tijdintensief karwei. Schelland: ‘Wij doen dat anders: we identificeren de deeltjes met DNA-analyse. In de toekomst zal dit veel sneller en preciezer zijn dan het analyseren met de microscoop.’ Informaticastudenten van Hogeschool Leiden ontwierpen bij de Pollensniffer een hooikoorts-app, waarop locatie, weersomstandigheden en hooikoortsklachten worden ingevuld.
Pollen sniffen op festivals Deze zomer zijn Roel Schelland en vijf studenten van Hogeschool Leiden naar Drenthe afgereisd om met vijf Pollensniffers pollen te vangen op FestiValderAa, in natuurgebied De Drentse Aa. Van het Nationaal Regieorgaan Praktijkgericht Onderzoek SIA en Innofest, dat onderzoeken op festivals uitzet, kreeg het project een beurs om de Pollensniffer en de hooikoorts-app te testen op gebruiksvriendelijkheid. ‘Op een festival heb je in korte tijd veel verschillende mensen bij elkaar. Veel festivalgangers testten de Pollensniffers uit en konden hun pollenvangst direct bij ons onder de microscoop bekijken.’ Een deel van de vangsten wordt nog met DNAtechnieken geanalyseerd; het resultaat krijgen de ‘testers’ binnenkort. Meer info: generade.nl
meer
niezen 10 Leiden is geen toeval
Studeren aan Hogeschool Leiden
meer
MEESTERS. voor de klas ‘Meer meesters voor de klas zijn hard nodig’, vertelt Jan-Jaap Hubeek, opleidingsmanager van de opleiding Leraar Basisonderwijs (Pabo) in Leiden. Niet omdat de juffen het niet goed doen, maar omdat de leraren geen afspiegeling zijn van de maatschappij: ‘Slechts 10 procent van de docenten in het basisonderwijs is man. Wij willen dat dit meer gemêleerd wordt. Dat is beter voor de kinderen, voor de school en voor onze pabo-studenten.’
Meer balans in meesters en juffen voor de klas betekent namelijk betere leerprestaties en een fijnere schoolomgeving. Het leidt vooral tot meer diversiteit: ‘Bijvoorbeeld in het omgaan met conflicten en de aandacht voor beta-vakken. Ook de dynamiek in de klas verandert.’ Hubeeks insteek werkt: 25 procent van de instroom op de Paboopleiding van Hogeschool Leiden is nu man. Dat lag eerder rond de 10 procent, waarbij ook nog eens de helft afviel in het eerste jaar. Hogeschool Leiden weet meer mannen te trekken én te behouden. Hoe ze dat doet? Door in te spelen op de voorkeuren van individuele studenten.
Specialisaties Terwijl jaren geleden de Pabo nog wel eens weggezet werd als ‘knutselacademie’, is dat nu anders. De Leidse opleiding onderscheidt zich door de studenten te laten kiezen uit verschillende specialisaties. Zo worden ze opgeleid tot docenten met een sport-, kunst-, vrije school- of wereldklasprofiel. Meer aandacht dus voor de individuele interesses van de studenten. En ja, bij de jongens is het sportprofiel in trek. ‘Dat biedt hen de kans ondernemend en beweeglijk bezig te zijn. Zo organiseren de studenten van onze sportklas jaarlijks de Koningsspelen in Leiden’. Maar ook de specialisatie ‘wereldklas’, waarin veel aandacht is voor burgerschap, identiteit en maatschappelijke thema’s, trekt steeds meer jongens. De differentiatie leidt tot gemotiveerde studenten en dus minder uitvallers.
Samantha van der Plas, vierdejaars Toegepaste Psychologie, volgt het Honoursprogramma. ‘Het Honoursprogramma is een excellentieprogramma dat je volgt naast je studie, gedurende één, twee of drie jaar. Ik heb voor drie jaar gekozen, omdat het programma creativiteit en vrijheid geeft. Het helpt mij mijn eigen pad te creëren. Later wil ik in het onderwijs werken, als schoolpsycholoog of als docent in het mbo. Tijdens mijn eerste jaar in het Honoursprogramma heb ik met drie andere studenten een jaar lang gewerkt aan een rekenlesmethode voor verstandelijk gehandicapte kinderen in Mali. In het tweede jaar heb ik deelgenomen aan de L750 Burgertop, waarin Leidenaren oplossingen aandragen voor problemen in hun stad. Ook heb ik onderzoek gedaan naar de ‘filter bubble’ op sociale media. Wat betekent het als je alleen nog berichten van gelijkgestemden ziet? Het Honoursprogramma van Hogeschool Leiden zorgt er niet alleen voor dat je zelf iets maakt of onderzoekt, het laat je ook nadenken over wat dergelijke zaken voor jou betekenen.’
Kim de Lange, tweedejaars Chemie. Heeft een functiebeperking. ‘Op mijn veertiende liet mijn vader mij carbidschieten. Vond ik geweldig. Daarna gaf hij mij busjes carbid, daar deed ik dan een balletje in, vervolgens explodeerde het blikje en schoot het balletje weg. Nee, het is niet verwonderlijk dat ik voor de opleiding Chemie heb gekozen. Ik ben lang depressief geweest en heb er af en toe nog last van. Hogeschool Leiden helpt mij en andere mensen met een zogenoemde functiebeperking. De school kan mijn depressie niet wegnemen, maar zoekt wel naar oplossingen als ik door mijn depressie achter raak op school. Met hulp van de docenten heb ik mijn propedeuse toch in één keer gehaald. Inmiddels leid ik met drie andere studenten een praatgroep voor depressieve studenten op Hogeschool Leiden. We helpen elkaar. En dat werkt echt.’
Mannen onder elkaar Het beeld van één jongen in een klas vol meiden is, wat Hubeek betreft, verleden tijd. Zijn Pabo zet hen juist bij elkaar en biedt hen de mogelijkheid samen extra dingen te ondernemen. Zo vormen de jongens een hechte groep, waardoor de kans op afhaken een stuk kleiner is. Ook in de stages is er aandacht voor de behoeften van mannelijke studenten. Veel scholen werken nog erg traditioneel. Hubeek merkte dat mannelijke studenten zich op vernieuwendere basisscholen, waar projectmatig gewerkt wordt en het team gemixt is, meer op hun plek voelen. Daarom werkt de hogeschool samen met een aantal voorbeeldscholen. Zo kunnen studenten ervoor kiezen bij een mannelijke stagebegeleider stage te lopen. En ook dat heeft effect. ‘Mannelijke stagebegeleiders kiezen er wat vaker voor om de studenten vrij te laten. Laat hen maar zien wat er gebeurt als je onvoorbereid een les geeft. Een keer op je bek gaan komt de leerervaring van onze studenten alleen maar ten goede’, stelt Hubeek.
Rona Langer, vijfdejaars Maatschappelijk Werk en Dienstverlening. Was voorzitter van de studentenraad. ‘Eerst volgde ik een opleiding ergotherapie, maar dat vak vond ik te medisch. Mede daarom heb ik voor maatschappelijk werk gekozen. Ik ben dan wel vijfdejaars, maar ik werk al naast mijn studie, bij een sociaal wijkteam in de Leidse Merenwijk. Daar komen mensen met hele diverse problemen; ze zitten bijvoorbeeld in de schulden, kampen met een aandoening, hebben relatieproblemen. Afgelopen jaar was ik voorzitter van de Studentenraad. In de raad buigen we ons over wijzigingen in het beleid van Hogeschool Leiden die de studenten aangaan. Zo hebben we meegedacht over de hernieuwde onderwijs- en examenregelingen en over het omzetten van de Financiële Ondersteuning Studenten naar het Profileringsfonds. Waarom de Studentenraad belangrijk is? Studenten klagen veel en hebben over alles een mening, en daar blijft het meestal bij. Ze doen weinig om de zaken te veranderen. Dat moet anders, vind ik.’
COLOFON Dit is een commerciële bijlage van Leiden Marketing. De inhoud van deze bijlage valt niet onder de verantwoordelijkheid van de redactie van NRC. Deze bijlage kwam tot stand op initiatief van Leiden Marketing in samenwerking met de Universiteit Leiden, Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC), Leiden, Bio Science Park, Hogeschool Leiden, Gemeente Leiden, Naturalis, Museum Boerhaave, Nacht van Kunst & Kennis, Expat Centre Leiden regio ea. Vormgeving: Campaigns&Results. Reacties: info@leidenmarketing.nl. Leiden.nl Leiden is geen toeval 11
10 meest gestelde vragen van
INTERNATIONALS 1. Wat regel ik als eerst? Vraag een Burgerservicenummer aan. Dit kan direct via Expat Centre Leiden.
2. Hoe ver ligt Leiden van de kust? Leiden ligt op een steenworp afstand van de kust. Op de fiets ben je binnen twintig minuten in Katwijk, al fietsend door het groene Oegstgeest. Je moet zo’n negen kilometer afleggen vanaf Leiden om met je voeten in het zand te zitten.
3. Internationale school of een Nederlandse school? Op een Nederlandse school ervaart je kind de taal en cultuur van je nieuwe woonplaats. Ben je maar kort in Nederland? Dan ligt een internationale school voor de hand.
4. Zaterdag in Leiden. Waar ga ik heen? Naar de Leidse markt! Eet een visje of een stroopwafel en slenter rond terwijl je bekenden groet.
5. Hoeveel andere internationals zijn er in de Leidse regio? Zo’n tienduizend internationals, van wie er drieduizend expat zijn.
6. Waar leer ik Nederlands? Volg een cursus bij BplusC. Of bij Dutch Studies van Universiteit Leiden.
7. Hoe verplaats ik me als een local? Stap op de fiets! Racefiets of bakfiets met kinderen: als het een tweewieler is, zit je goed.
8. Jarig! Wat te doen? Zorg voor een traktatie op school of werk. Ga je helemaal de ‘dutch way’? Nodig je vrienden thuis uit voor koffie en gebak.
9. De beste plek voor een picknick?
Expat Studenten helpt checken expat nepnieuws Je bent hoogopgeleid en net verhuisd naar een andere stad. Je kent nog niemand en wat je van je nieuwe woonplaats weet, beperkt zich tot wat je online las. Hoe zorg je dat je nieuwe stek snel als thuis voelt? Internationals in Leiden en de regio kloppen aan bij Expat Centre Leiden. Dat biedt antwoorden op hun vragen en helpt om snel een nieuw netwerk op te bouwen. Corine van der Ceelen woonde zelf in Maleisië en India en is nu manager bij Expat Centre Leiden: ‘Wij zijn er in alle fases van het expatleven: van de voorbereiding op de verhuizing, het settelen in en leren kennen van de stad tot het vertrek.’ In de beginfase helpt Expat Centre vooral bij de praktische zaken die bij het leven in een ander land om de hoek komen kijken. Met als motto ‘expat helpt expat’ beantwoordt het centrum allerhande vragen, bijvoorbeeld over het omzetten van een rijbewijs.
Regio Ook internationals buiten Leiden kunnen bij Expat Centre terecht. Sinds dit jaar bedient het centrum ook Katwijk, Leiderdorp, Oegstgeest, Voorschoten en Zoeterwoude. Het speelt hiermee een belangrijke rol in het aantrekken en behouden van bedrijven in de Leidse regio. Partners Belangrijke partners zijn het LUMC, Universiteit Leiden en het Leiden Bio Science Park, tevens de grootste ‘leveranciers’ van internationale kenniswerkers. Zij en andere bedrijven hebben zo een zorg minder: hun nieuwe werknemers worden snel op weg geholpen en kunnen vlot aan de slag. Een andere voor ons belangrijke partner is Leiden Marketing.
10. Welke Leidse feesten mag ik niet missen?
De mogelijkheid via Expat Centre sociale contacten op te doen zorgt dat internationals en hun partners zich eerder thuis voelen. En dat is niet alleen prettig voor de expat, maar ook voor diens werkgever en de stad: zo blijft Leiden de internationale stad die het al eeuwen is.
Leids Ontzet op 3 oktober! Maar ook de Lakenfeesten mag je niet missen.
expatcentreleiden.nl
Strijk neer in het Singelpark, een kilometerslange ring van singels rond de Leidse binnenstad of een mooie groene plek in de regio.
Asielzoekers mishandelen puppy en het aantal abortussen onder jonge vrouwen stijgt. Nepnieuws. Nieuw is dat niet, propaganda is immers van alle tijden, maar het speelt in de huidige, gepolariseerde tijden een gevaarlijke rol. Samen met nu.nl controleren factcheckers van de Leidse masteropleiding Journalistiek en Nieuwe Media sinds dit voorjaar Nederlands nepnieuws op Facebook. Vertrouwt een gebruiker een bericht niet, dan kan hij/zij dit melden. Onafhankelijk van elkaar bestuderen twee factcheckers dan de melding – als zij constateren dat het bericht onwaar is, labelt Facebook dat als ‘in twijfel
getrokken’. Uiteindelijk belanden deze berichten lager in de ‘newsfeed’. Facebook deed dit al eerder in Amerika, Duitsland en Frankrijk. Inmiddels hebben de studenten al heel wat Facebook-berichten ontmaskerd als een ‘hoax’. Vrouw laat ex aanvallen door eekhoorns bijvoorbeeld. Of: arend vliegt weg met baby. Sommige beweringen zijn met een beetje gezond verstand al te ontmaskeren. ‘Stel leeft al negen jaar op dieet van frisse lucht en licht’ is er zo een. Maar ‘twee mannen overleden na antihomogeweld in Marokko’ klinkt best aannemelijk. Factchecken dus. Want het is zoals universitair docent Peter Burger aan Universiteit Leiden zegt: ‘We willen dat onze studenten meester zijn in het controleren van feiten.’ Meer info: nieuwscheckers.nl
Brave New World Wat kunnen we verwachten van de nieuwste technologische start-ups? Wat hebben wij aan de laatste wetenschappelijke innovaties? Hoe verbeteren industriële vernieuwingen onze kwaliteit van leven? Over deze vragen buigt het Leidse congres Brave New World zich op 2 en 3 november 2017. In navolging van de eerste Brave New World, vorig jaar, komt een bont gezelschap van activisten en wetenschappers, ondernemers en kunstenaars, storytellers en beleidsmakers samen om naar de impact van de laatste technologie te kijken. De focus ligt daarbij niet zozeer op de technologische ontwikkelingen, maar op de maatschappelijke en ethische gevolgen. Want: ‘De ontwikkelingen gaan zo snel, dat we vaak pas achteraf nadenken of zo’n innovatie wenselijk is of niet’, aldus mede-organisator Alexander Mouret. Onder meer de Britse filmmaker Peter Greenaway, bioloog Menno Schilthuizen van het Naturalis Biodiversity Center en de cyborg-activisten Neil Harrison en Moon Ribas (hij met een antenne in zijn schedel, zij met een chip in haar arm die aardbevingen waarneemt) zullen op het festival spreken. Meer info: bravenewworld.nl Leiden is geen toeval 12