bernardini t e l e s i i c o n s e n t i m i
De bis, qua; in Aere fìunt j & de Terra:motibus, Liber Vnicus. •
ì ' *c / 7 *-*• I
A
y
Cum Superiorum facilitate, n E A P o L i, Apud lofephum Cacchium. Anno M D LX X .
N
I
I L L V S T R I S S I M O , ET
%
REVERENDISSIMO
TOLOMEO GALLIO CARD IN ALI COMENSf AC a r c h i e p i s c o p o s i p o n t i n o ,
cB ernardÏnus< T elefius S. T. D . V O N I A M plurimisjgrauifsimifque, ut nofti,moleftiis opprdTo,detetoque, ad te3quod fumme quidem Temper cu* piu i,& q u o nihil mihiiucundius con* tingere poiTet,ucnirc, tecumque uiue* re non licet; nec uero alia ratione mca crgateobferuantiam , gratitudinemq; manifeftarCj utruque, quo licet modo,ut efficercm,Com* mentarium deiis quae in Aere fiut,ad te mittere ftarui. Mi nus certe munus, quam quod tuis erga me meritis debeo; qui fcilicet cum nulla alia in re ftudium , uoluntatemque tuam a medeiiderari paffus iis, turn uero ftudiorum meo* rum egregius imprimis fautorTemper fuifti. Multo etiam minusquam quod uirtutestuseexpoftulant,fumniaintegritas,fummaque in omnes charitasjnon illce quidc ad ho mines alliciendos iimulatse3aut fegnes unquam; fed ucra?, puraque,& unius honefti gratia lemper uigiles, femperq; operantes; &fummaprudentia,rerumque omnium cogni tio. Emicueruntquidem ilia?} cum fu b P io H II.P o n tif. Max.Chriftianam Remp.tu imprimis tradares,adminiftra refque ;& itaemicuere, ut multo fplendidius cmicaturje uiderentur3ii tempus unquam nadte foret^in quo liberiiis fplenderepoiTent.Summam praetereaanimitui magnitude nequis non fummopere ametjfummequeucneretur?qua effedum eft,utnullisbonorumquorumuisaccefl!ionibus quicqua elatus,aut immutatusomnino elfes unquam; bo nafcilicet quarnis, & quae uirtus tibi pararat tua3teminora tibi Temper uifa funt, & fuere me hercule Temper minora; itaque nihil ilia te extulere unquam.Mequidem diu peniA 2 tufque
tufq; egregias animi tui uirtute$,& mores cìim fanditatis, tü ucrò & iucunditatis plenifsimos intuitü, tanta illje erga te ueneratione,tantoque animi tui amore, defiderioq; in? flammaiut,ut nec uenerari te fatis, nec colere, amareque, & tecum elle fatis deiìderarepofle uidear. At multò,ut dixi,maiora à me meritus,paruo hoc muñere,fcio, cótentus eris ; Deum O pt.M ax. im itatus} qui non quas non habemus o pes, nec opes omninò ullas,fed uera modo pieraté, cfto & modici thuris euaporationem à nobis pofcit. Tum qualecunqueid eft,perpetuum erit,fpero,tuorumcrga me meritorum, & mese erga te obferuantije , charitatiique iìgnum . Vale,
* ■
à
B E R 'N
sA
1 ^
/
3
C O N S E N T I N I D E
I I S , Q_ V AE ET
DE
IN
A E R E
FI VNT,
TERRABMOTIBVS.
Qui uapores precipue in grandines, pluuks, cr niues dgutitur,quitte in uentos dijfunduntur; cr modus quo in ed qu£ dittafuni,lUi coguntur, cr quo hi mouentur,inqmnndus uiderì debct. Cap. I. A P O R E S è Terra afsiduèà Sole educi,& exij'sin feipfos confpiifatis grandines, pluuias.niuefque có ftitui,nihil omninò declarandum uidetur,& omni bus pofitum,placitumq;, & quod per fe manifeftú fit.-nam & uapores ¿Terra oriri,& in nubes eos,nu befqj in diñas cogi res ipfis intuemur oculis. At neq; ventos uapo res effe per aerein fiuentes dubitare licer, nubes ibi prascipuè cogi vbi uenti fpirant, & è nubibus eosenafci & nubes interdum vniuerfas in eos refolui intuentibus:fatis etia per ie patere videtur, eofdem omninò vapores in grandines, Se aquas, & niues cogi, & per aerem fpirare: fiquidem quibus è nubibus aqua fit, ex ijfdé & gràdo;& nix fieri,& vtraqj aquas cómifta decidere ur;& adeò vtraque próptè & negotio nullo in aquà liquefeere confpeda,eadé pe nè aquas,ex ijfdem certè uaporibus cóftitui uideri debetat vel ma gis qua aquas ratio poiìulat,in feipfos fpiflatis défatifque, vel minùs. Manifeftè itidem qui fpirant uapores,in nubes,è quibus didx fiút res, cogi videntur: quonià vero afsiduè quidem è Terris omni bus elabuntur vapores.at neq;pluuias,nec grandines,nec niues aCfiduè vfquàm fiut,& alijs in Terris & pluuia,& grado frequés.grandifque,perrara in alijs,perqs minuta fit.Et in quibus fpirant venti, raras in ijs pluuias,& gràdines etiam rariores, qui uapores in gradi* nes,aquas,niues agi,& q in uétos diffúdi aptiores funt,inqrédu:at multò certè diligétiùs mod9,quovel ij'dé vapores in adeò diuerfas res agunt, quove in obliquù mouentur,infpiciendus uideri debet. Qui precipue uapores in niues,pluuias,grandincsc¡; agunturs cr qui per aeremfluunt,uentic¡; apparent. Cap. 2. Voniam,vt diñum eft,vel omnia confenfu, ac fenfus pe n è ipfius teftimonio niues,aquas,grandines è vaporibus fiuntconcretis,& in feipfos cófpiflatis,craisioribusoiò fàètis,
DE
HIS,
Q _ V AE
fa<5Hs,fumma donati qui funt tenuitate,inepti omninò ad eoru co ftitutionem uideri debent:huiufmodi entm qui funt nec in aperto liberoque loco adeò in ieipfos confpiffari, at neque adeò à noftro frigore compingi poffe videri debent, vt in illorum vllum craffefcant: fiquidem neque aer vllus quancufuis in vtrem conietìus, & frigoribus fxuientibus quantumuis, nec tenuiftimi qui funt venti, cuiufmodi Boreas ipfe videtur, vel in aquas vnquàm, vel in nines craffefcere apparent : Vapores itaque ex quibus fingula illa fiunt, crafsiufculos effe oportet omnes ; at multò certè magis qui in gra <linemconil:ringuntur,quxfciIicetvelafpe<9:uipfo multò quàm aqua,aut nix crafsior, multoque etiam folidior, è ctafsioribus om ninòvaporibus com paia videri debet: at contri qui peraeretn fluunt, fpirantque,longè tenuiorcs ; neque enim adeò iìnt ad mo turn apti, nec moueantur omninò,nifi magna donati fint tenuità te, fed immobiles torpeant, & vel nihil in feipfos impilili coaftiquc.in aquas, aut in niues à notìurno cogantur frigore; veluti qui in rorem, pluuiafque interdùm, & in pruinam aguntur. Et manifeftè qua: tenuiores funt nubes,in flatus plerunq; diffolui apparét ; & vbi rubet SoI,Lunaq;, quod tenuifsimis vaporibus intermedijs euenire Peripateticis etiam videtur, venti perpetuò fiunt: at vel Ptolomad teftimonio pluui*,vbi flauus apparet Sol, qualis per craf iiores fpeftari vapores ipfis itidem Perip. videtur. Qjiomodo ¡uporcs in aquas, er grandineS) C? niues aguntur. Cap. 3 . aquas porrò cralfefcere vapores vel aliud nihil paffi, at in feipfos confpiffati tantum,quacunque id oc* cafione fiat,videri poflunt:fiquidem dùm innubes coguntur,quofa6foaquafiunt, nihilomninò aliud pati, nifi in feipfos confpiffari videntur. Et fi qui* dem tenuioribuscalidioribufque partibus fpoliari videantur, at & ipfum vnius confpiffationis, nonvlla frigoris opera, quod fci* licet nullum ibi adelì: vel in fummo enim calido ambiente piuuixapudnos afsiduè fiunt: & pluuius perpetuò ad montes aer, à quibus quiincos fluunt venti veluti retinentur, & aliò diffón di prohibentur . Nam ad Arabi* montes in longè ardentifsi* mo Sole quotidian*, vt Peripatetici teftantur, &certis, ftatif* queferèhorisjongeque copiofifsim*, & fummè grandes, qu* fiuntpluui*manifeftèè ventis, quiineos aisiduè ipirant, fiunt,
P y f» IO WhM.
IN
A E R E
F I V N T.
4
ïn feipfos fummè tandem confpiffatis, & in aquas coadis . Et fumus quiuis, vel in bene calidis inclufus rebus , in aquam co gl videtur omnis , vt fi à frigore in aquas cogi vapores inter* dum videntur » non proptereà perpetuò, ut aqua fiant, frigoris opera opus elle; neque aliud omnino, dum in aquas à fiigore aguntur, pati ab eo videri debent, at confpiffari tantum. Qj.iod igitur didum eft, pluuiat è vaporibus in feipfos confpiiïatis, efto & tenuioribus partibus fpoliatis; at aliud certe pafsis nihil conftitutæ videri poffuntl eadem quidem ratione, & grandines conilitui videri debent ; at è crafsioribus omnino vaporibus,magifque, & celeriùs in feipfos denfatis : fiquidem non aliud grande», quam aqua bene in feipiam denfata videri poteft. Et ita omnino fieri in de intelligere licet, quòd magis ctiam quàm pluuiæ, non nifi poil maxima frequentifsimaque tonitrua, poil vehementifsimos nimi rùm nubium in feipfas concurfus, & abfque nube nulla omnino fit grando. Nec vero nifi & vaporum crafsities magna adfit, & veheinentifsima,velocifsimaqueeorumconfpiifatio,tandiùinfubliini vapores fefefuilineant, dum in grandines concrefcant, fed vel aqua fa d i, vel res alia inter vapores, grandinefque media, dé cidant omnes. Et grando igitur vt fiat,nulla omnino frigoris ope ra eft opus; quin fi adfit frigus, fieri grando omnino nequeat: fiquidem grauiores ab eo fadi vapores, non tantam morentur co fpiifationem, quanta, vt in grandines cogantur,eil opusifed ptins omnino quàm in grandinesagantur,décidant. Et nullo omninò frigore ad grandinum conftitutionem opus effe, inde mamfefte patet,quòd vel vbi hyeme fîunt,non nifi in calido ambiente fiuntfrigìdior autem quàm aqua ièntitur grado, quòd è vaporibus ma gis denfatis tenues,calidæque partes extrufæ funt magis. Nix vero nunifeftè frigoris eft opus, quæ nimirùm ibi fit modo, vbi fumme pollet frigus? Et è vaporibus omnino fieri videtur,à frigore concre tis oelatifque, & qui priufquàm in aquas cogantur, grauiores fadiTint, quàm ut (efe infublimi fuftinere queant, longé igitur qua aqua aut grando candidior nix, Iongeque leuior, & qua fi modi cum quid fpiffetur , in aquam liquefeit omnis, quòd é uaporibus concretis quidem, fpiffarique iam cæptis.at nondum in aquas coadis,nec ulla fortè tenuitate fpoliatis,conftituta eft ► Curmporcsin vbHqmm mouentur, çr qtmdiu . Cap . 4.
DE
HIS,
CLV AE
V I uerò in uentos diffunduntur, proprio forte mo tu, fponteque fua in obliquum feruntur ; benè .n. propria natura mobiles, nec dumaeris natìi tenuitatem, nec ad fuperiorem efferri poflunt locu, nec efferri omninò appetunt. At uel nihil moueri appetentes à feipiìs moueri tamen,impelliq; uide ri poflunt : quoniam enim tenues fui natura in feipfos fpifl'ari, dé* farique in alienam omninò agi fubftantiam, fumine odio habét, fummeque auerfantur ; ubi tanti fadi funt, ut locus in quo conti nents plures,aut ampliores eos capere non pofsit ; fi uel noui,qui afsiduè è Terra, mariqueemergunt, eos fubeunt, uel ampliùs ipfi à Sole attenuati ampliore indigeant loco, quacunque omninò oc eafione in propria ibi feruari tenuitate non pofsiut ; fed comprimantur, inque anguftius agantur, id utuitcnt in obliquum feruitturs & leui quidem, placidoque motu, fi eo comprefsioné uitant: quod ibi omninò fit,ubi exigua in aeris parte plures fadi funt,qua qui ibi commodè contineri queant; quibus nimirùm ne fefeexpli cent, & in ampliusdifiùndantur, nihil obftat : & qui modicu quid à feipiìs feiuntìi in aperto, liberoq; fiunt loco . Nani ubi aer uniuerfus uaporibus oppletus eft, adeoque ij in feipfos coadi, ut cogi ampliùs non fuftineantj&vniuerfi fimul ampliores ¿Sole fiunt, alijque è Terra, marique edudi illos fubeunt, afsiduè nimirù magis vndique comprimuntur, itaque commoti comprefsioné non effugiunt,afsiduè motum magis concitant, & rapidifsimo eo tan dem ,& quo qua: obftant,omnia amoliantur, feruntur, ut quibus quiduisiùftinendum ,mo!iendumquefit, comprefsionem uruitent.Ettandiu peraeremfluunt, dum uelapertum, liberumque nancifcantur locum ,uel in aquas cogantur,ueI etiam longèà mo tu tenuiores fa d i, aerifque natìi naturam, & unum omninò aeri fadi nequaquàm in inferiore acquiefcant loco,fed fuperiorem ap petant,& ad fuperiorem ferantur. Cur lupares comotumouecmtur, quo moueri iddentur. C.tp. 5 . Roptereà igitur quotidiani, indigenseque qui uideri poflunt uenti, exoriente potifsimùm Sole fpirare incipiunt,& Sole ueluti fedant ur ; inde fcilicet afsiduè flant, ubi ipfe adeft Sol, quòd uaporcs ampliùs à So le attenuati in contrariam Soli ferantur partem;& oc cidente
IN
AERE
FIVNT,
j
cidente eo ceffant, quòd nihil ampliores fadi loco,in quo funt,cò tenti, nihil inde amouétur. At ubi,qua in Oceano euenire afferut, afsiduè quidem, & ueluti mans more quali ftatis, certifque tem poribus modo inhanc,in illam modo partem fpirantuenti,uel in eundem perpetuò ferè: proptereà ea euenire uideri poffont; quod longè quidem ex ilio plurimi, aptiq; in uentos diffundi,afsiduè afcendunt uapores : at neque copia,nec tenuitate ex uniuerfo asqua les ; fed uel longè modo ex alia eius parte plures, & in uentos d if fundi aptiores,modo iterò ex alia, velperpetuò ex eadem . quo niam cnitn non gquè diredus mari eidem perpetuò imminet Sol; nec mare uniuerfum eadem donatum eftprofunditate nequaquà in vniuerfojequalis uaporum copia, nec ¿eque ij tenues perpetuò: quin uel eodem in mari à diuerfo Sole,& in djuerfo mari a Sole eo dem cum copia,turn uerò & tenuitate differentes uapores fieri ui deridebent ; & à diredo quidem Sole, breuiquein mari, longè quidem plures, at fummè tenues, & qui ueluti qui apud nos fummis in aeftibus fiunt, non in obliquum, fed ad fuperiora ferantur; nam & in feipfam, & à folido, renitenteque maris fundo reflexa lux longè fit robuftifsima. Ab obliquo contrà Sole, & profundiore in mari longè pauciores, longeque crafsiores, & qui in uentos diffondi inepti uideri pofsint ; ut multi omninò,aptique per aere fluere, in breui quidem mari ab obliquo Sole,in profundiore con tra à diretìo educi exiftimare liceat: & è parte itaque qua breuius eft mare Sole obliquo fado uentos fpirare. Diretìo contrà inde promptiùsubiprofundiuseftmare; indeomninò afsiduè,unde plures, aptiorefque in obliquum ferri educuntur uapores, & fatis .quidem uapores quò crafsiores font,eò in niues, aquas, grandi» nes agi : quò uerò tenuiores font, eò promptiùs per aerem fluere, - manifeiìatum exiftimo. At fi qux fingulis illis cueniunt, ijs, quse didafont,congruant,confentiantqueomnia; fi fcilicetillorum lìngula ibi fieri uideantur ,ubi uapores adfont, qui ad illorum fin gulorum conilitutionem apti uifi font, utique multò id fiat manifeftius ; id porrò apertum fiat, fi qui calor,quali è Terra,qua elaba tur in tenuitate,innoteicat;uel fatis id itaque in Commentarijs de Natura confpedum ampliùs infpicere ne grauemur.
Q ui calor quali è re, qua elabatur in tenuitate. C ap. 6 . B
Calor
D E H I S , Q ^ V AB A L O R , qui Terr* à Sole inditur, nequaqua alie no in loco, atque inter contraria immobilis tor* pere contentus, fed ad cognata entia euolandi, fé feque commouendi,propriam fcilicet operandi operationem fumniè appetens,res,quibus mditus eft, afsiduè attenuat ; tales fcilicet facic, quales euehere, & in qualibus elabi queat, & dum utrumque fiat,at cenuare nunquàm ceflat : at utroqueperaèto,uel fi ampliùs illa attenua ri pofsint,nihil eas attenuat ampliùs, fed ftatim euolat, ut eius no attenuando, fed è contraries abeundi, & fefè commouendi propo fitus finis fit. Q jii igitur fuinmus eft calor »qual is igneus uidetur, è rebus quibufuis ferè fiimma elabitur in tenuitate ;quòd nimiru rem, cui infidet, ubi adeò tenuem fècit, ut euehere earn queat, in uapores fcilicet egìt: neque enim crafsius e: s euehat calor ullus, nullo ferè temporis momento fumma donat tenuitate. At è rebus quibufuis ferè in bene tenui, ut diétum eft, elabens fubieèio,in te nuiore omninò è denfioribus elabitur, crafsioribufque, è quibus uidelicet non nifi temutati fumma: egrefl'uspatet: & è quibus fi patentcm egreifum moliri queat robuftus calor, at non ftatim eu nulloque temporispatefaciatmomento; diutiùsitaque, &pro* ptereà omninò immoratus, quòd elabendiaditusnonpatet,am» pliùs omninò attenuat :fummusitaque,qnod diétum eft, calor, qualis qui Terris à Sole inditur,perrarò uideri poteft, ex omnibus ferè, è crafsis certè fumma elabitur in tenuitate. Idem & laguens facere videtur: ut quinecpaulò grauius onusfuftinere, nec egrefi fum uel è laxis, molhbufque rebus patefàcere queat» qui igitur nó nifi in fummè tenui elabatur fubieéto. Horumueròmedius non» quidem è crafsitie fum ma, è qua, ut diétum eft, fumma modo elabatur tenuitas ; at & è liquidis, & è mollibus itidem rebus craf fiore omninò exilit in fubieéto : qui nimirùm non atquè ftatim, ac fummus attenuare, & grauius omninò onus,quàm languens eue here,& quf elabenti obftant robuftiùs amoliri poteft.Nec vero ijs qua: dièta funt,qu* eueniunt diflentire,quin fummè conuenire, có gruereq;omnia uidentur:è ligms enim igni impofitis tenuifsimus primùm elabi videtur fumus;tenuitas nimiru iamdiu à proprio ligni faèta calore,ab eiufcp crafsitie ac défitate retenta egreffum ab externo ignis calore naéta;nihil diìm ampliùs lignum exuperante, at modicum quid tantum aperiente:tum crafsior afsiduè fieri fùmus; calore fcilicet, magis vincente, & non prsexiftenti modo te nuitati cgreilùm patefaciente, fed aliam infuper ingenerante,nec
IN
AERE
FIVNT
«
fummameam faciente; nondum penitùsligni fubftantiâ exupetata, inque igneum calorem afta : at tenuiorem fubindc fumum clarioremque, & flammam demiim ; tenuifsimam mmirùm,fum meque calidam rem, fummo ligno indito calore : & longé tenuif fimus aer omnis,è crafl'a denfaque edudus Terra;purus itidem, te nuifque marinus,è non fummè quidem crafla,vifcofaque, & tena ci,fed ex afsidue agitata, commotaque, & Solis adionem veluti fugiente re : at longé crafsifsimus ex humidifsima,mollifsimaque enatus Terra, multoque è crafsis, ftagnantibufque aquis magis ; quibus fcilicet, nihil Solis adioné vitantibus magri9inditur calor. Nam quæafsiduéfluunt,agitanturque,quoniamSoIis vires veluti fubterfugiunt,modicum eæ aifumuntcalorcm:& opterei ex i;s te nuis enafcitur aer,eoq; ampliùs fi tenues fint,nitidæq;. Tenuis iti * dem Borealis, montanufque aer omnis ab obliquo,languidoque fadus, edudufque Sole,at campeftris crafsior omninò,à robuftio re omninò fa dus calore:fummus îtaque.quod didum eft, calor, qualis qui Terræ à Sole inditur, perrarò videri poteft, nô adeò forté è valdè tenu ibus rebus.atexalijs quibufuis in fummaelabi vide tur tenuitate,languidifsimus ex omnibus omninò. Médius vero, qualis qui vel à robuftifsimo Sole Terræ inditus videri debet, non quidem è crafsis,denfifque, at éreliquis Terris omnibus craisio* re omninò elabi videtur in fubiedo. Agé porrò quod reliquü eft, quibus in anni temporibus ; à quo nimirùm calore, quibufque in Terris grandines, pluuiæque, & niues fiant,& venti fpirent, intueatnur. «
Qjiibusùianni temporibus, quibufque in Terris pluuix , niuéfque, er grandines fiunt, uent'iquc fpiranti cr qui uenti quan do fercni,quandóue pluuij. Cap. 7. GRE percrebræ quidem pluuiæ, at non valdè diutur na:^ nullis fpirantibus fiunt vends ; Aeftate perraræ, & quæ fiunt, grandiores fiunt ; Autumno frequentes veluti & Vere.atquàm Vere diuturniores, grandiorefque,& magis etiam fpirantibus ventis;Hyeme ire quentiores, & breues, minutæque, quæ per fe, diuturniores vero quæàventis fiunt,grandiorefque, Niues prætereàHyeme in editioribus, frigidioribufque fiunt locis ; grandines Vere,Autumnoque frequentes ,grandefque, minus Aeftate, &uel in montanis, frigidifque, uelinhumilibus quidem, & valdèhumidis, molli li 2 buf-
DE
H I S , Q^V AE
bufque Terris ; in quibus omninò & pluuiæ, & niues, & grandine« perpetuò longé crebriores, longcque fiunt copiofiores, & longé ctiam grandiores. In medijs itidem conftitutionibus, magis quâ in fummis æftibus, fummifque frigoribus u enti fpirant, & editts, den(ifve in Terris, atque in mari præcipuè : & Aufter quidem, Au* ftroque proximi, Autumno,atque Hyeme plurimùm flâc,& pluuij flint ; Aeftate autem caliginofi quidem, at perrarò in plumas craf fefcunt : Boreas contrà, Boreæque proximi magis Vere,atque Ae ftate fiant, magifque pluuij funt Hyeme uero.fereni plerumque, ipfepræfertimBoreas,aìijuerò muofiinterdum. Aÿ^îpNmé/çif è crafsis omninò mporibus, er Granimes è crJfkfsimis conflitui iure nifis fuiflc. Cip. S . , W R E igitur è crafsis omninò uaporibus pluuiæ fieri vifæ funt; liquident Vere,atque AUtumno,& moilibus.humidifque è Terris huiufmodi educi uidentur : Boreafque & Boreæproximi venti à jO«ximiore iam fado Solecrafsiores; Aufteruerò Au ______ ftroque proximi longé tenuiores fiunt; Aeftate au tem longé tenuifsimi uapores : à Sole enim valdè diredo,& èTer ra educuntur iamdiù arefada exficcataq;, & qui ibi in aquas craffefeant modo, ubi plurimi fimul fummè in feipfos confpiflantur: quodvbi fit, grandiores omninò fiunt pluuiæ, qualesad Arabiæ mótes in fummè fereno.fummeque calidoCcelo quotidie,& ftatis penè, certifque horis, & inclinante omninò Sole fieri Peripate tici aflèrunt: proptereà enim taies fiunt,quòd vel diredus.uel dire d o proximus Sol tenues quidem inde, & qui per aerem ftatim fluant,at longé plurimos educit uapores : ij porrò in altifsimos, redofqueadadimontes, nequeigitur vlteriiis progredì, necin latera diffondi potentes,&fummè tandem in feipfos fimulomnesdenfati, inrepentinas,grandefque, & craifascoguntur pluuias. Q_ua ratione, & quæ Autumno fiunt, longé quàm Vere gran diores, crafsiorefque, & diuturniores pluuiæ fiunt: è tenuibus enim quidem vaporibus , at longé pluribus per æftatem omnem colledis, vel ab Auftro, Auftroque proximis uentis, qui plurimi ibi fpirant, minufque,quàm per Aeftatem tenues aremotiore
IN
AERE
FIVNT,
7
motiore iam fa&i Sole , fiunt. Minuta: contrai, breuefé[ue, tenuiores, cjux Hyeme per fe, & nullis fpirantibus fiunt uentis » & minutae qutdem , quòd vt uapores in aquas à frigore agantur, minimè omnes fiinul in feipfos ab eo cogantur oportet; fed illoriim quotuis abalijs feorfum ab eo in aquas crafTefcunt: breues autem,tenuiorefque, quòdperexigui omninò uapores, perque tenues è conftrufta educuntur Terra, asfidueque in aquas coguntur. At quae àventis, èvaporibus nimirùm aliunde acce« denttbus fiunt, quoniam è pluribus.beneque in feipfos confpiffatis , asfidueque accedentibus vaporibus fiunt, meritò grandio re s, diuturniorefque. Et niues itidem iure è crasfioribuS, ex ijfdemque omninò vaporibus, èquibus aqua fit, fieri; at non in feipfos fpiifatis, feda frigore gelatis vifefunt: fiquidem nubes eoedem in aquas, niuefquecogividentur, & ibi modo; in niues, vbi increbrefcit frigus. Et qui venti planis, calidifque in locis plu uijfunt, niuofiijdem in montanis, frigidifque fiunt: & pruina, quae niui eadem uideri debet, è crasfioribus omninò vaporibus à frigore concretis, gelatifque fieri apparet ; qua: nimirùm in ferenis quidem, & benè frigidis conftitutionibus, at in mollibus.pla nifque, nulla autem vel in valdè crasfis, vel valde excelfis fit Ter« ris : quoniam enim fereno fit Cado, vtique è vaporibus, & ipfa, vtros, abhefterno eduftis Sole; & quoniam in planis precipue, mollibufque Terris, vtiquenon è tenuisfimis, fedè paulòcraffioribus fieri videri debet : fi fiquidem & qui fumma donati funt tenuitate , in niues gelari poifent , vtique & fummis in montibus , mulcoque mehercule fieret promptiiis ; in quibus nimirùm frigus , cuius manifeftè & nix, & pruina eft opus, multò faeuit magis: neque enim non in pruinam concrefcant, qui ibi fiunt vaporcs, quòd.vt Ariftoteli placet, diffluens ibi aer huiufmodi concretionem diuidat : eadem enim niui pruina Ad itoteli uifa, ijfdemque è vaporibus, è quibus fit nix,coniti tuta, id modo à feipfis differentials, quòd pruina è modicis, & nondum in nubes coadis ; nix è multis , & in nubes confpiflatis, vbicunque fit nix, pruina itidem fieri poife videri debet. Pròptereà igitur fummis in montibus nix plurima , pruina vero fit nulla ; quòd è uaporibus illa fit aliunde delatis , hxc vero ex indigems , & è crasfis omninò , qualcs excelfis , preruptifque in locis , in elibus lux in feipfam reflcdi non poteft , fieri minimè poflunt ; non , fcilicet tenuitas quamis r ànoftto
DE
HI S ,
V AE
* noftro Rigore gelat i poteft,non igitur vel acr , vel Boreas ipfe ge lari vtdetur vnquàmjiure itidem grandines è crafsifsimis uaporibusjfummeque in feipfos denfatis fieri uifar fune : huiufmodi enim è molhbus humidifque Terris,-& Vere præcipuè, acque Autumno, & Aeftate etiam editis,frigidilque,& in fummè humidis fiunt Ter ris. At neque crasi! tantum diótis in Terris, diâifque in anni con tinu tionibus uapores educuntur.fed lógeetiam plurimi, quot vbi funtjuel fi tenues etiam fint,'at fummè in feipfos denfati in grandi ties craflefcere polle uidentur;ut quod diètum eft, uel ijdem uapo res.acdiuersèpasfi in niues,aquas,gràdinefque agi videri posfint: & in niues quidem,fifrigus adfit ,à quo & concrefcant,&priusd in aquas confpiiTentur.grauiores fiant, quàm ut fefe in fublimi fufìmere quea«t:m aquas vero ubi nullum adeft frigus.vel quod non earn uaporibus grauitatem indat.à quapriufquàm in aquas cogatur.deorfum detrahanturun grandines autem ibi forte tannini,vbi calor etiam adeft,à quo ueluti Jeuioresfaài uapores, tantifper fe aium in grandines concrefcant/uftineant. * lurcqui per aerem fluunt tuporcs-, tenuiores uifos fuijjc* Cap. * | Vre itidem qui per aerem fluunt, uentique apparent, tenuiores uifi funt;fiquidem in fummè crasfis, & frigidis,editifque in locis omninò, è quibus tenuiores educuntur uapores,prateipuè fpirareuidentur: in hujnilibusuerò,humidifque,& calidisTerris,in quibus uapores crasfiores fiunt,nulli omninò, autperrari: nulla iraque in Aegypto aura unquam. Nulli autem,aut perrari indigena uéti Hye me acque Aefiate:nam fi tenuiores omninò vapores in obliquuin erri uifi fune,non etiam & qui fumma donati funt tenuitatej qua* les e Terra furarne obflriaa.rigenteque, & fummè arefa<fta, fumme omnino denfa exhalannqui, feilieet nec facilè impelli polfunt, & fuperiorem omntno appetunt locum,ad eumque quoad licer,fe runtur. Nec uero turbari oportet,quòd in medijs anni couftitutio mbus crasfiufculi itidem vapores educiuififunt, &quiinaquas, vel etiam in grandines crafiefcant.non qui per aerem uagentur:fi quidem nec indiuifibiles -medi; Solis uires, nec uel eadem reme iuperficies adeo fimilaris.adeoquemodoeodem Soli expofita.uc fin t i? ° T i ‘10 te" uitafc ex ea uapores educi omnes uideri pofunt.Et.ut dictum eft, qm eorum in aquas, autetiam in grandines cogun-
IN
AERE
FIVNT.
8
coguntur,non ualdè ab ijs,qui per aerem fluunt,differre,at vtriquc paululum quid immutati in alteros agi uidentur, & perpetuò libi* ipfis commifti effe:& hse nubis eiufdé partes in uentos/piritumq; folui,aliae uerò in aquas cogi uel Ariftoteli uidentur. Quomodo JonitruaFulguraffiants c7 cur Fulguradeorfumferantur,uarius% eorumfit color er uis. Cap. lo . Onitruanubibus fieri in feipfas illatis,impadifquej & fulgura tenuisfimas illarum partes effe, mutuo confiiduaccenfas, extrufafque,nihil declarandum uideri debet :nam & omnibus ita utraque fieri uidenturmecaliud omninòadeft, à quo uel edi ilia » uel hsec accendi posfint »Deorfum autem feruntur fulgura,quòdà fupernis.ut exiftimare licet, nubium partibus detru dunturj qua^fcilicet multa priùs, multoque quam inferni magis, tenuitate,caforequeomnilpoliatar, minufque àreflexa luce calefa èia multò quàm inferni priùs, magifque deniantur, ac frigefiunt: vtfi quandonullisomninò fpirantibus uétis tonitrua, fulguraque fieri appareant,proptereà fieri videri posiìnt,quòd dido modo dé fatis,frigefadifque iupernis nubium partibus,fpiritus, qui infernis inert,frigefieri ipiffarique exhorrens, magno per fe impera in oppofitam feraturpartemrluceatautem,tantumque edat ftrepitum, quòdplurimus in feipfum colligitur, iùmmequea mottraccenditur. & nubes magna fcinditui.Differut porrà & colore, & uirium robore inter fe fulgura;& aliaquidem alba vident,nihilque urunt, & nullum rebus,quas attingunt.permeantvc,coIoremindunt.Alia uerò rubent,& qua: attingunt,colorane,uruntque; quòdfummè il la tenuia,fummeque exili pradita funt calore, nihilqueinijs, quae permeant,immorantur : h«ec uerò crasfiora cùm fint, & robuftio* re prasdita funt calore, & longiùsinijs, qua: permeant , immo rantur. A quibuSyWquomodo Tmmotus fìant.
Cap. i r.
Voniam vero non in fupremis modòy mollibufq; Ter rie partibus uapores ingenerar Sol, fed in profundioribus etìam,& benè crasfis,denfifque,& è quibus illi uel fummam nadi tenuitatem tlabi nequeataibi itaque tanti fadi funt,ut Terra ciuitates occuparmi om nes,
DE
H I S,
CL V AE
ncs,ltavt nec alios,qui asfiduè fiunt,nec illofmet tenuiores iam fa dos capere e$posfint,ampliore illi indigentes lo co , hnncutfibi faciant,Terranea qua ueluti coercentur, quàm poiTunt uehemens tisfimè amoliuntur;co ferme patìo.quo pu'uis è fuIphure,falinitro que confedus in ignem adus, & proptereà amplior fadus, quàm vt tormenta in qu§ adadus eft,cuniculique,quibus inditus eft, ca pere eum posfint,pilas plúmbeas quàm longisfimèabigit, & ipfa interdum tormenta,& montes ét ipfos difrumpit, fummaque in fublime attollitui.Qjioniam autem vapores in Terra cócauis co erciti non ftatim tanti fiunt, quanti,vt Terram propellant,vel aperiant,fintoportet; non ftatim fibiexeaegreflum moliunnir,fed diù interdum cum ea ueluti conflitìantur, dum uel plures fadi illam, quod perfiepè fieri uifum eft, difrumpant, uel fumma donati tenuitate inde elabanturcdum certeegreflum moliuntur uarièTer ram concutiunt,dimouentque ; vnde Terra tremere,& moueri vi? detur:frequentes itaque terramotus in calidis.denfifque & cauernofis fiunt Terrisjin quibus nimirùm uapores plurimi fiunt,& qii£ capere eos,& retinere pofluntrillifque in anni temporibus, in qui bus uapores multi, & non ualdè tenues fiuntjin fulphureis, feilieet Terris, & Vere, atque Autumno ; rari Aeftate,atque Hyeme : & Aeftatc quidem, quòd fummè diredus Sol quos facit uapores, fumma eos ftatim donat tenuitate, egreffumque elabentibus ijs aperit Hyeme vero quòd fummè obliquus perpaucos facit. Fiunt etiam & m fummè ficcis,& in fummè pluuijs cóftitutionibus Ter ramotus,quòd in vtrifque obftringitur,cóftipaturque Terra fuper ficies j in illis quidem tenuitate elapfa ornili, in his vero plurimis immiftis aquis:fortè & multus in vtrifque ingeneratur fpiritus, in fqualloribus quidem, quòd multus Terra inditus eft calor,in piu uijsuerò, quòdabaquis frigefada Terrafuperficie internuseius calor in ima omnis fimul recesfit. Agè uerò quoniam longè à nobis diuerfus pIuuiarum,grandinum,ventorumque ortum,motumque Ariftoteles tradir, eius de fingulis explicetur, examineturquc fententia. E uaporibus humidì'ypluuiet grdndinéfque,ucnti iterò èficcis Arifloteli fiunt ; Cr humidi quidem ex aquis, ficci iterò c Terris:at utrique per petuò (intuì educuntur. Cap. 12.
VBI
IN AE R E
F1VNT.
9 ' I B I #Terra,inquitAriftoteles, ' X ------- ' viSolisincalefcit,exha* - - ---------------' ---- }! lationem fieri necefle eft, non quidem vnam fimpli5 ( cemque, fed duplicem; vnam, qua: magis vapor fit; “ alteram, qua: fpiritus magis. Et vapor cpidem, in quit , ex humorc fit, qui in Terra, fupraque Terram continetur ; fpiritus autem ex Terra exficcata, & ex hoc ignis, ex illo autem aeris elementum conftituitur. Humor porro Solis radioram, & reliqui fuperi caloris efficientiain vaporem conuerfus, furfum confcendit. Cum vero calor, quicum effertur, defecerit, partim in fuperum locum disfipatus, partim extindus:fi quidem in fublime , & quo Solis radij non refleduntur , fublatus eft vapor , turn ex caloris defedione , turn ex toco rurfus concrefcit ; & ex aere aqua gignitur , quae mox vbi genita eft , rurfus in Terram fertur . Non igitur neque in ualde fupero loco coguntur nubes , neque iuxta Terram , quod lo cus hie radiorum repercusfione inealefeens , uaporum concretionem dilfoluit; ille non magis fit aer , quam ignis.Prae=s terei & a Coelo circulo adus motu prohibet, quo minus uapor inaquam concrefcat. Tumgrandinum conftitutionem ex = plicans ; Qjuoniam , inquit, calorem frigufque fefe vndique coercere , & comprimtre confpicimus ; qua de caufa fubterranea loca calidis temporibus frigida funt, gelidis uero calid a ; hocipfum &in fupero loco fieri cenfendum eft. Tempo ribus itaque calidioribus frigus a calore ambiente introrium vndique compulfum , interdum quidem aquam ex nube celeriter facit ; interdum grandinem . Qjiocirca & guttz diebus tepidis multo quam Hyeme maiores; &aquz magis impetuo* fz gignuntur: magis autem impetuofz fiunt, cum magis coaceruatz , magis autem coaceruantur ob denfationis celeritatem . Cum autem frigus a calore exteriore circumftante introrfum magis compreifum fiierit , mox vbi aquam genuit, conglaciat, efficiturque grando : hoc autem accidit cum ge3 latio celerior fuerit, quam aquz in infernum locum delatio. Rara igitur , inquit, Hyeme fit grando ; & ubi Hyeme fit, minime pollct frigus : at Vere , atque Aeftate , Autumnoque ; & minus Aeftate , quod aer ficcior fadus eft : nam Vere adhuc eft humidus , Autumno iam humefeit . Ventorum vero principium , naturamque nos edocens ; Duz , in quit , exhalation« funt fpecies ; vna humida , altera ficca : at licet diueriz fint , non tamen feorfum ab altera altera
C
educi
61
19
7a
2.32.
DE
HIS,
Q^V AE
educi poteft ; nec ficca, inquit, abfque humida, nec humida abfi que ficca ; fed omnia ex eo quod excedit, dicuntur. Harum por rò ea, qua: maiorem humoris copiam obtinet,aqux pluui*, vtan tè diximus , principium eft : ficca autem ventorum omnium principium,&natura. Etdiuerfam omninò pluuiarum, vento* rumque effe natura indeetiam Aditoteli manifeftari videtur , quòd anni intetdum fummè pluuij funt, interdum vero fum* mè ficci, flatuofique j quòd nimirùm humid* interdum, in* terdum vero ficca: exhalationis maior copia afcendit. pcrperàm Vapora, qui è Terra educuntur y ficca Arijìotcli uifos fuijjc } cT ad aquarum confili tutionem frigus allatum. Cap. 13. E C T E quidem Aditoteli non ijdem è Terra , & aquis educi videntur vapores ; nec qui in aquas, grandinefque coguntur, ijdem per aerem fluere: neque enim vel à Sole eodem vapores ijdem ex adeò diuerfis rebus fieri, nec aquarum , grandinumque & ventorum idem omninò corpus, eademque materia uideri poteit. Q jiinnonè Terris1 omnibus, nec ex omnibus etiam aquis, at neque ex ijfdem ijs à diuerib Sole vap ores eofdem educi videri debuit : non perperàm itidem pluui* è vaporibus ex humidioribus , venti vero è ficcioribus edudis rebus fieri vi dentur. At nec redè , nec proprias intuito pofitiones exhalatio vtraque, veluti rei, è qua fit, feruans natura, qua: è Terra educitur, ficca : qua: vero ex aqua, humida videtur >neque enim ma teria, è qua educuntur, ied propria vtriufque natura, propria* que iubftàtia ipetìanda Aditoteli erat ; & longe tenuisfima, qu* e Terra educitur, onfpeda , Iongè humidisiìma; qua: vero ex aquis, longè quàm illa minus tenuis, minus humida videri de buit : cui nimirùm, vt in didis amplius expofitum eft Commentarijs, qua: tenuia funt, molliaque, non qua: humefaciant, humi da videntur; ficca ea tantum, qua: craffa funt, duraque,quale neque ex aquis, neque èTerraeduci, & ad fuperiora ferri nul* lumvidetur: nuliam itaque vaporibus vllis ineffe intuito ficcitatem, nulla eorum vili adijcienda omninò fuit ; multoque ijs mi nus , èquibus venti fiunt > nihil quidem humefacientibus , &
-
fumme
IN
A E R E - F I V N T.
io
fummèomnibus tenuibus . Atnequead aquarum, vel ad grandinum etiam generationem frigus afferendum Ariftoteli fuitvlluin, quas vbicunque crafsiulculi vapores in vnum coguntur,confpilfanturque velin fumme calido ambiente fieri ipfe videtj & predicai etiam Ariftoteles : nec vero à proprio nubis frigore, ab ambiente calore introado in aquas eacogi, multoque etiam niinùs in grandines gelati dixerit j ipfi enim imprimis Ariftoteli vapores, qui innubes coguntur , calidi videntur omnes, & videantur neceffe eft, à Sole geniti, & ad fuperiora ciati. Summum certe frigus nubibus indie oportebat , quod vapores m aquas cogeret, longè Ariftoteli frigidisfimas, & in grandines etiam gelaret, & temporis id momento, quo è loco in quo fiunt ad Terram delabuntur. Et per Aeftatem, quam per Aututnnum, & Ver grandines plures, longeque fieri oportebat crasfiores : nam à vehementiore calore magis introagi, vnirique nu bis frigus, & à ficco compingi magis. Tum ne hybern* quidem pìuuiaiàfummo, velab vlloomninò frigoreconihtui Ariftoteli. poftiint ; quòd nimirùm aeriinelfe nullum poteft: vtenim neque à refìexis radijs, neque à ftellarum vel proximi ignis calo-, re cale fiat medius aer ; propria tamen natura fummè Adito teli calidus ; per fetnubium concretionem difloluere, & fi quod afcendentibus vaporibus ineft frigus, extin^uere videri debet.. Non alia certè ratione fupero in loco , quàtn apud nos vapo res in aquas concrefcere Aditoteli videri debuere; non igitur aliud pasfi, at in feipfos coadi tantum. Non rette Ventorum materiam è Terrei modo ; C~ ticutrm cxhd* htionem feorfum ab altera edaci poffe Ari noteli uifam fuifjc, Gip. 14 . ì C T E itidem ventorum materiam è ficcioribus educens rebus, non rede iliam è fola educitTerra ; liquiderò manifeltè è mari, & magis fortè quàm è Terra,qui per aerem fluunt , vapores educi, & in mari praecipuè venti Ipirare videntur ; fìuxile feilieet mare, at crasfitiei, vifcofitatifque minimèexpers ; modica igitur tenuitate fpoliatum in fai concre feit, minimeque vnquàm à Sole vllo ualdè adapertum,quòd eius, C 2 adionem
• D E IT I S', Q ^V AE adionem asfiduè agitatum commotumq; veluti eflùgits tenuiori-, bus modo uaporibus egre (Tuin prabet : tenuis itaque purufque marinus acr omnis:vt fi quidem,quod videri omninò Ariftoteii de buit, tenuiores qui funt vapores, ij promptius in ventos diffondi vifi funt,non è Terra magis,quàm è mari educi videri debuere. Et tenuiores omninò vapores qui aerem fpirare Ariftoteii vifos effe, inde manifeftèintelhgere licer,quòd qui fpiràt,ijdem & ignis ele* mentum Ariftoteii conrtituunt, longè nimirùm tenuisfimum ens; vt, quod didum eft, redèventorum materiam è ficcioribusedu* cens rebus,prauè ¡llam é Terra modo educit Ariftoteles . Atpeiùs edam exhalationem neutram per fe,& ab altera feorfum, alteram; ñequeigitur velpuris exaquis, vele non madefada Terra illam fieri decernit : nam & aquas quantumuis tenues, liquidafque velàfummè languente calore in vapores foluij&èTerraquan* tumuis arefada, exficcataque, & aquas effluere, & plantas nutriri, & aerem educi , & ventos etiam Ipirare pasfim intueri licet } & è penitùs deufta exhalationem ipfe cducit, à qua fai* fum , craflùmque fiat mare ; & longè aridisfima ligna, & è qnibus fiamma nulla , nullus feripatetici educi videtur fumus, laterefque , & alia qua:uis ab igne imminui , abfumique tan* dem apparent omnia . Q^uac igitur nifi in non ens Ariftoteii abeant, in longè quidem tenuifsimos, &qui elabentes vifum latcant, at in vapores omninò foluta fint omnina necefle eft: Ariftoteii certè quòficcior fada fit Terra, &humiditate fpolia ta omni, eò in ficcam exhalationem , atque in ignem promptiùs inuerti videri debet; cui nimirùm in omnia quidem inuerti videntur omnia, at ea certè faciliùs quac fimilia funt, & cognata magis : fummè igitur arefada Terra , magis quàm madefada exhalationem emitiere , è qua , fcilicet, vt in exha lationem agatur, èqua Si venti, &ipfe Ariftoteii ignis conftituitur 5 frigiditas modo, non & humiditas itidem extrudenda fit, atque interimenda. Agè vero, & quae pluuijs, ventifque eueniunt,quar,vt videtur, exhalationem.è qua venti fiunt, fine altera, &èTerraofnninò non madefada educi non polle Ariftoteii perfuafere , explicare ne grauemur : fortè enim ipfa imprimis ventorum materiam non è Terra magis, quàm è mari ; & vel è nihil madefada Terra, & folam ipfam, ab eaque feorfum, qua: in aquasconcrefcit,edaci polfe, & ventos omninò, pluuiafque, quo nobis expofitum eft modo, non vt Ariftoteii placet, fieri manifeftabunt. Quc
IN
AERE
F I V N T.
ii
Q u£ exhalationm,i qua ucntipunt, feorfum db altera ; er è Ter« ra omninò non madtfdtta cduci nonpojje Ari* Houli perfuafere. Cap. 15. Roptereà, inquit Ariftoteles, port pluuias fpirant venti, quòdTerrahumefafla veluti exfudat, fic aeque exhalationis materia fit: nifi enim aliquis inexiftat humor , exhalationem Terra emittere nequeat 5 ueluti neque ligna fumum , quae nullum retinenthumorem : quin & eadem cau* fa eft , ut turn à Septcntrionibus , turn à meridie potifsimùm venti fpirent : fiquidem Sol ha;c vna loca non peruadit : & proptereà plurimum aquae inea defeendit. At vbi aquae copiam Terra excipit* ibiexhalatioplurima,nonaliteracexviridibuslignisfumusreddatur necefteeft:ipfaporrò exhalatio ventus eft. Turn Etefise, inquit, poftSolilitium, & Cam's exortum fpirant; no cùm Sol aut maxime propinquus eft, aut maximè remotus: Et interdiù quidem fpirant, noflu auté definunt 5cuius rei caufa eft, q, cùm propè adeft ante exficcat, quàm exhalatio oriatur ; cùm autem paululum receflerit, moderatusiam calorgignitur, ita vtaquae gelu concreta; colliquefcant : ac Terra turn proprio, tùm So lis calore exficcata veluti in fumum,halitumque abeat: noflu autem ceffant ; quomam qua; conglaciata font, ob noflium frigus definunt liquari : nihil autem, quod aut gelu conftriflum fit, aut nullamhabeatficcitatem, halitumreddit; fed quod humorem cum.ficcitateconiunflum obtinet,idcùminealefeit exhalationé mittit Neque igitur ab Auftro Etefia; fpirant, quod utique opor* tebat : fiquidem locus ille propter Solis propinquitatem aquas nó habet, aut pabulum , quod liquefaflum Etefias excitet. Et plures,inquit, ab Aquilone, quàm ab Auftro fpirant ven ti, quòd in Borealibus Terris, maior quàm in Auftrinis aquarum , niuiumque f I copia; quibus in Terram lique= feentibus maiorem exha lationis copiam ori* rinecefleeft. C 1 ìXccpoB
38
4*
DE
HIS,
Q _ V AE
Ncc pofl pluuias ucntosfieri, quòd Terra mddcjlifìa exhalationem emitut s me Aujlrum, Boreinique plmmurn fpime, quòd ùlocis oriantur, in quibus pluui* mlt<efìunt,ut Ar$. pU~ cet. cap. 1*.
H
Apores,quiperaerem flaunt, ventique apparent, ijs plerumque commirtosèTerra elabi, qui in piu uias craflefcunt, & nobis diftum eft priùs, & fieri omninò fenfus, & ratio manifeftat : nam & nubes esedem partim in ventos folui, partim in pluuias concrefcere manifeftè apparent. Et è fummè dif* iìmilari, & valdè profunda, varieque Soli expofita Terra,vapores, -qui nihil crafsitie, tsnuitateque inter fe differant, fieri exiftimare non licet. At quin qui in flatus difliinduntur feorfum ab ijs, qui in aquas.grandinefque concrefcunt, & hi abfque illis fieri pofsint; id ucrò videri non debet:fiquidem& fenfus, & ratio itidé feor fum ab alteris educi alteros manifeftat. Eft enim vbi pluniseperta x x , & nulls omninò annis multis .venti vero afsidui : & vbi con tra nulli,aut perrari fpirant venti,pluuis vero grandinefqtie iuges, grandefque. Etfecus omninò quam Ariftotelis ratio poftulat; nul li in humidis Terris venti,pluuix vero afsiduse : id quod & alise Ter rse multse declarant, & Aegyptus imprimis ; qus omnium molliffima, humidifsimaque ventis omninò caret ; at non & pluuijs iti* dem.vt videri poflet:quotidiana enim ibi, longeque copiofifsimus ros -, crafsifsimi nimirùm,qui inde educuntur,vapores,& pa* rum quid ab aquae natura dimoti, modica ope, quam à notturno habent frigore, in aquas craflefcunt. In fummè vero aridis Terris venti multi vehementefque .At vt Terra, qua: fummè eftarefa&a, exhalationem, qua: fluat, emittere inepta videri potuerit, non cer tè proptereà ceflantibus pluuijs, ftatim venti fieri videri Ariftoteli debuere ¿quòd Terra madefada exfudet, exhalationemq; emit tat, quam are&da nullam edatmeque enim temporis momen to , quo poli pluuias venti fpirant, Terra exhalationem emittere i nec fi tanta, ad coque emittatur confeTtÌm \ afeendens ea Iaterc nos queat, qua: in obliqua afta, veluti nòs ferir. E Terra fcilicet, quod minime fit, girare videatur vemas, fi exhalatio is fit,quam ibi madefada emittit Terra: fed proptereà quòd nubium, qua: in pluuias coguntur, plersque non èrcrafsioribus modo vaporibus, è quibus precipue aqua fit >fed è tenuioribus itidem, & qui in a-
quas
IN
AERE
FI V N T
I2
quas fpiiFari nolint, conili tuteefunt : hi porrò à crafsioribus feiunfti, & duro feiunguntur, impulfi quid,dimotique in obliquò fluut, venti^ue apparent : nec perpetuò id tamen ; eft eniin vbi in nubeculam coeunt, quae Greeds amycli dicitnr.'mperftare ea montibus poll pluuias, fumi inftar videtur,& è tenuifsimis nubium partibus, & qua: in aquas craftefcere non potuere, manifeftè conitituta, folafque eas fuperefte indicans certifsimum ferenitatis exiftitfignumiredè itaque infoecùda nubes ab Aditotele appellami-. At neque Aufter, Boreafque, fi quidem multus uterque > & vales videri potuit, proptereà talis videti debuit, quòd à locis fpiret.ad qua: minifnè acceditSol, & quae ab afsiduis humefa&apluuijs,exhalationem maxime emittant; omittoenim, quòd Aufter non a polo,fed abadliua conuerfione Ariftoteli fpirat; & quòd nec Bo reas ipfe in fubpolari Terra fieri videri debet . Nulli dubium effe potei! fummù Hyeme in fubpolari Terra frigus vigere, & fummè obftriótam earn effe, gelatamque omnem : at huiufmodi é Terris nulla ommnò exhalatio educi ; & venti omninò nulli circa Arétu; Hyeme, & fieuientibus frigoribus, cimi maximè viget Boreas, fie ri Ariftoteli videntur, quòd exhalatio, calore, à quo eleuabatur, extintìo, afeendere nequeat. Q jiòd fi ventorum quidem mate* ria per Hyemem inde educi Ariftoteli nonvidetur, multò miniis quas in pluuias concrefcat, educi videri debet: nam& ipfiitidc longèhaecjquàmilla crafsior videtur. Proptereà igitur multus valenfque Aufter,quòd ex 3mplifsimaTerra,& àrobufto educitur Sole ; Boreas apud nos quidem, nec multus, nec valens , ni fi incipiens interdum, & aere vapor/bus oppleto: afsiduè enim à fubfequenre impulfus, inque anguftius adhis, quae obftant,& qua: premunt, fumma abigit vi ;at non multus ipfe, fummeque tenuis liberum apertumquena&us locum, languefcere videtur. Multus itidem apud nos, diuturnufque, qui inter Auftrum , Fauonium^j medius eft, & Fauonius ipfe è mari, vt videtur genitus, benè am pio; & è quo vniuerfo ij praecipuè exhalant uapores, qui in uentos diftunduntur. EtcfusnonJuhpolarìsniuit liquefatone, ut Arinoteli placet, fede mari orirì. Cip. 1 7 .
Peiùs
V
DE
H I S,
Q_V AE
rS &Etefias Ariftoteles è fubpolari educitniue : fiquidem nec niucm ampliùs ullam poft xftiuam conueriionem, ubi Etefia: fpirare Ariftoteli incipiunt, in Terra effe pluresiam menfes affiduèà Sole illuftrata, calefadaque exiftimare li cer : nec fi fit, interdiù & eleuato tantum Sole, fed afsiduè fpirent ; nunquà enirn ibi Occidens Sol, fed *què afsiduè lucens,*què afsiduè niuem liquefaciat.Tnmneipfiquidem, ut opinor, Aditoteli, ijfdem , quibus nix liquefcit horis, qfdemque ferè tempods momends, exhalationem, in quam ad acit, ad fuperiorem ufque aerem eftèrri pofl'e, indeque detrufam ad nos vfque peruenire uideri poteft : oportet autem ; paucis enim poit Solis ortum Etefia: fpirant horis, & proptereà nodu non fpirare Ad itoteli videntur, quòd nix nodu non liquefcit. Nequaquàm prartereà ab A rdo, fed ab Occidente, è mari nimirùm , & è mari om nino manifeftè oriri uidentur : eft itaque vbi ab Oriente, & ab Au ftro edam fpirent. Et Vere fpirare incipiunt, paucifque poft Solis ortum horis; A eftate autem, & Sole ipfoiam inclinato , noduq; nilul fpirant : quòd Vere & elato iam Sole i j , ut didum eft educu tur uapores, qui in uentos difflari apti funt Adiate autem,Soleq; iam inclinato, & nodu tenuiores omninò, quàm ut fefe mutuò impellete, & inobliquum ferri pofsint; Aeftatequidenijquòd^t didum eft,fummis agituiribus Sol, & in Terram agit, mareque ipfum crafsius iam fadum .Noduautem , & Sole nondum elato, ud inclinante iam languidiùs omninò uaporibus egreflum ape» riente,tenuifsimitantum elabuntur, &pauciores quàm ut loci anguftia prefsi fefe impellere , locoque dimouere opus habeant, Jiberum prasfertim vaporibus nadiaerem. Nullum itaque,ut videtur,figtium ab Aditotele allatum, exhalationem, qua: per ae rem fluit, fine altera, & non nifi ex humefada Terra educi polle dedarat. Non rette obliqui uaporum motus catifumab AriJlotcle traditam futfic. * Cap. 18 . neque obliqui vaporarti motus caufam edocens piacere Ariftoteles poteft : fi fiquidem ab vnica cir culati aeris vertigine reiedi illi in obliquimi feran tur, veluti fùmus rota: velociter mot* fuppofi» tus;(ì
IN
AERE
FIVNT.
j4
tu s;fiqtridem aditum illis longé tenuilsimus abneget acr, fé* cum illos Ariftoteli agat vmuerfos, multoque promptiùs, quàm aerem contiguum Coelum, minimè diuerfa à circumagcute ilIosaere,prædic°s natura ; fed nihil Ariftoteli, aut modicum quid difrerentes: vnicus itaquefpiretyentus; & per vniuerfum aerem æquè fluat, non ad fluminum ripas, quàm vbiuis magis : neque in diuerfis aeris regionibus diuerfi . Velfi nonfecum vaporesaer trahat, rapiatque, fed afcendentibus celerrime circulatus aditum abneget, & veluti reijciat, hacque & illac difijciat, æquè in partes omnes difiedi,disfipatique,æquè in partes fluant omnes,& per fu periorem perpetuo aerem;ad Terram certè vfque nunquàm delabantur,calidi,tenuefque, & iuperiora proprio petentes ingenio:& in editisfimis montibus,in quibus nullos omninò {pirare vnquàm ventos cinis déclarât,nihil commotus vnquàm,asfidui illi fiant,ve hementisfimique. Haec forte animaduertens Theophraftus, Arifto tele pofthabito, obliqua; ventorum motionis caufam,non circulati aeris uertigini, fed duplici exhalationis attribuit natura:; Comi m ma:,inquit,inter fe,& ficca furfum tendente, humida vero deorfum illam rrahente, in obliquum feruntur;non re<ftè,vt videtur, nec luxta proprias pofitiones: compofira enim omnia iuxta prardominantis naturam Peripateticis feruntur. At neque vel fibiipfis commiftæ impetu tanto, necdeorfum omninò ad Terram vfque delabantur: vt enim humida ficca; æquè Icuis non fit, ad fuperiora tamen ferri & ipfa videtur ; & nifi in aquas coatìa delabi nunquàm. F I N I S .
UNIVERSITÀ1 DEGLI STUOI DI CATANZARO MAGNA GR/CC1A . FACOLTA'DI MEDICINA E CHIRURGIA ’ BIBLIOTECA