ทอผ้าไหมลายฮูปแต้ม

ภายใต้ โครงการอนุ รักษ์ภาพจิตรกรรมฝาผนัง (ฮูปแต้ ม) ในจังหวั ดมหาสารคาม

โดย สํ านักศิลปะและวัฒนธรรม มหาวิทยาลัยราชภัฏมหาสารคาม

1

สารบัญ หน้ า คํ านํา การทอผ้าไหมลายฮูปแต้ม/ การคัดลอกลายฮูปแต้ม วั สดุสําหรับการคั ดลอกลาย ขั นตอนการลอกลาย ปัญหาทีพบในการคั ดลอกลายฮูปแต้ม การเลี ยงไหมพื นเมือง การปลูกหม่อนเลี ยงไหม /วิธีการปลูกหม่อน พั นธุ์ไหมพื นเมือง/ขั นตอนการเลี ยงไหม/วั สดุ/อุปกรณ์สําหรับการเลี ยงไหม วิธีการเลี ยงไหม การเก็บไหมสุก อุปกรณ์/วั สดุสําหรับการเลี ยงไหม การเลี ยงไหมเชิงอุตสาหกรรม แหล่งทีเหมาะสม/สภาพโรงเลี ยง/ขนาดโรงเลี ยง/ชั นโรงเลี ยง /ปัจจัยสําคัญในการสร้างโรงเลียง ขั นตอนปฏิบัติการทอผ้ าไหมลายฮูปแต้ม วิธีการสาวไหม วิธีการฟอกไหม /วั สดุ/อุปกรณ์สําหรับการฟอกไหม ขั นตอนการฟอกไหม วิธีการกวั กไหม วั สดุ/อุปกรณ์สําหรับการกวั กไหม/วิธีการกวั กไหม วิธีการค้ นไหมเพือมั ดหมี/ค้นเครื อ วั สดุ/อุปกรณ์สําหรับการค้ นไหม วิธีการมั ดลายฮูปแต้ม/ การค้นไหมเพือมั ดหมี การค้ นทางเครื อ /วิธีการค้นทางเครื อ ลายฮูปแต้มสําหรับมั ดลาย วิธีการมั ดหมี วั สดุ/อุปกรณ์สําหรับการมั ดหมี ขั นตอนการมั ดหมี

4 4 5 6 9 9 10 11 14 16 19 19 21 21 22 22 27 27 28 29 29 30 31 32 32 33

2

สารบัญ (ต่อ) วิธีการแก้ไหมทีมั ดลายเพือเตรี ยมย้ อม ขั นตอนการแก้ ไหมทีมั ดลาย วิธีการย้ อมไหม (เครื อสีครี ม) ขั นตอนการย้ อม(สําหรับพื นสีครี ม) ขั นตอนการย้ อมสี(สําหรับพื นสีด ํ า) วิธีการย้ อมสีโอบ ขั นตอนการย้ อมสีโอบ การย้ อมสีโอบสําหรับไหมลายผู้ หญิงหาบตะกร้/านกยูง/คนไถนา การย้ อมสีโอบสําหรับไหมลายกระถางดอกไม้ การย้ อมสีโอบสําหรับไหมลายนกกับต้นยางใหญ่ วิธีการล้ างสีไหม ขั นตอนการล้ างสีไหม วิธีการย้ อมสี (เครื อครี ม) สําหรับไหมลายผู้ หญิงหาบตะกร้า/คนไถนา (เครื อครี ม) สําหรับลายนกยูง (เครื อครี ม) สําหรับลายนกกับต้ นยางใหญ่(เครื อครี ม) วิธีการย้ อมสี (เครื อดํ า) สําหรับลายผู้ หญิงหาบตะกร้า/คนไถนา (เครื อดํ า) สําหรับลายนกยูง (เครื อดํ า) สําหรับลายกระถางดอกไม้ (เครื อดํ า) วิธีการแต้มสี สําหรับลายผู้ หญิงหาบตะกร้า(เครื อดํ า) สําหรับลายผู้ หญิงหาบตะกร้า(เครื อครี ม) สําหรับลายนกยูง (เครื อครี ม) สําหรับลายนกยูง (เครื อดํ า) สําหรับลายคนไถนา (เครื อครี ม) สําหรับลายคนไถนา (เครื อดํ า) สําหรับลายกระถางดอกไม้ (เครื อดํ า) สําหรับลายนกกับต้ นยางใหญ่(เครื อครี ม)

หน้ า 34 34 34 34 37 40 43 44 44 44 46 46 47 47 50 51 51 51 52 53 53 53 55 56 56 57 58 59 59

3

สารบัญ (ต่อ)

หน้ า

วิธีการสืบหูก วิธีการกรอไหมใส่หลอด วั สดุ/อุปกรณ์สําหรับการกรอไหมใส่หลอด ขั นตอนการกรอไหมใส่หลอด วิธีการทอผ้ าไหม วั สดุ/อุปกรณ์สําหรับการทอผ้ าไหม ขั นตอนการทอ ผลสําเร็ จเป็ นผ้ าไหมลายฮูปแต้ม

60 61 61 62 62 62 64 65

4

การทอผ้าไหมลายฮูปแต้ ม การคัดลอกลายฮูปแต้มวัดโพธาราม บ้ านดงบัง

คุณ ไพโรจน์ รุ มชะเนาช์ ผู้ ค ัดลอกลาย อยูบ่ ้านเลขที 189 หมู่ที 5 บ้านดงบัง ตํ าบลดงบัง อํ าเภอนาดูน จังหวั ดมหาสารคาม 1.

วัสดุสําหรับคัดลอกลาย 1. กระดาษ A4 และกระดาษกราฟ 2. สีไม้ และสีน ํ า 3. ไม้ บรรทัด 4. ดินสอ 2B 5. ยางลบ 6. ปากกาเมจิก (สีด ํ า) 7. กระดาษก้อปปี (สีน ํ าเงิน)

5

ขั นตอนการลอกลาย 1. วาดภาพลายฮูปแต้มลงบนกระดาษ A4

2. ขีดเส้นตีตารางบนกระดาษกราฟ เพือทํ าเป็ นลํ าไหม100 ลํ า

6

3. นําภาพวฮูปแต้มวางบนกระกาษก๊อปปี

4. คัดลอกภาพลายฮูปแต้มลงในกระดาษกราฟ

7

5. ภาพทีคัดลอกลายฮูปแต้ม

6. การลงสีบนภาพวาดลายฮูปแต้ม ตามสีด ั งเดิมจากภาพบนสิม

8

ปัญหาทีพบในการคัดลอกลายฮูปแต้ม เมือช่างวาดภาพ ลงบนกระดาษกราฟทีเตรี ยมให้นั นเส้นกราฟหลายเส้นทํ าให้ตาลาย ช่าง จึงแก้ไขโดยการตีตารางเองขึ นเองให้มีความกว้ างพอทีจะลงสีได้

9

การเลียงไหมพื นเมือง การปลูกหม่อนเลี ยงไหม ปัจจุบันประเทศไทยมีการเปลียนแปลงการเลี ยงไหมจากแบบอุตสาหกรรมในครัวเรื อนมา เป็ นแบบอุตสาหกรรม เชิงพาณิ ชย์ ดังนั นจึงจําเป็ นต้องมีการพัฒนาเทคนิ ควิชาการเลี ยงไหมแผน ใหม่ให้สามารถดํ าเนินการได้อย่างมีประสิ ทธิภาพ เพือให้เกษตรกรผู้ เลี ยงไหมได้รับผลตอบแทน สูงสุด ซึ งปัจจัยทีมีความสําคัญต่อผลสําเร็ จของการเลี ยงไหมก็คือ หม่อน เนืองจากเกษตรกรจะต้อง นําใบหม่อนมาใช้เป็นอาหารสําหรับเลี ยงไหม จากการศึกษาวิเคราะห์ ผู้ เชียวชาญด้านหม่อนของ ประเทศญีปุ ่ นพบว่า ใบหม่อนมีส่วนสําคัญ ต่อการเลี ยงไหมถึง38.2% แต่เนื องจากเกษตรกรส่ วน ใหญ่ ย ังให้ค วามสําคัญในเรื องการดูแลและการจัด การหม่อนน้อยมาก จึ งทําให้สวนหม่อนไม่ สมบูรณ์ ใบหม่อนไม่มีคุณภาพ และมีปริ มาณไม่เพียงพอแก่การเลี ยงไหมในแต่ละ รุ่ น ทําให้การ เลี ยงไหมได้ผลไม่ดีเท่าทีควร ดังนั นสิ งที สําคัญอย่างหนึ งทีเกษตรกรจะต้องคํานึ งถึงในการเลี ยง ไหมคือ การดูแลและการจัดการสวนหม่อนทีดีเพือทํ าให้ต ้นหม่อนแข็งแรง ให้ผลผลิตใบหม่อนสูง และมีคุณค่าทางอาหารสูงด้วย วิธีการปลูกหม่อน พั นธุ์หม่อนทีชาวบ้านทํ าการเพาะปลูกเป็ นพั นธุ์พื นเมืองซึ งปลูกมาตั งแต่บรรพบุรุษ สาเหตุ ทีเลือกปลูก เพราะเจริ ญเติ บโตเร็ วและทนต่ อความแห้งแล้ง ใบมีข นาดเล็ก ให้ผลิต ดี และพัน ธุ์ บุรีรัมย์ 80 เป็ นพั นธุ์ทีเกษตรอํ าเภอมาแนะนําให้ปลูกซึ งขนาดใบหม่อนจะใหญ่กว่าพันธุ์พื นเมือง และให้ปริ มาณผลผลิตทีดีกว่าขั นตอนการปลูก ปลูกในช่วงฤดูฝนประมาณเดือนพฤษภาคม - ตัดกิ งหม่อนเพือทํ าต้นกล้ าโดยการปักชํ าไว้ ในดิน - เตรี ยมดินทีจะปลูก ไถ พรวนดิน เก็บวั ชพืชต่างๆ ให้เรี ยบร้อย - ขุดหลุมให้ลึกพอประมาณ กะดูว่าเมือเสียบกิ งแล้ วโผล่ขึ นมาประมาณ1 คืบ - รดนํ า ใส่ปุ ๋ ย ถ้ าฝนตกไม่ดีต ้องรดนํ าทุกวั น - ประมาณ 1 เดือน กิ งจะแตกใบออกมาประมาณฝามือ ต้องใส่ปุ ๋ ยคอกลงไป - ประมาณ 3 เดือน สามารถเก็บใบหม่อนชุดแรกได้ หมายเหตุ ต้นหม่อนไม่ค่อยมีโรคพืช ไม่ค่อยมีแมลงมารบกวน โรคทีพบเห็นได้แก่ โรคใบ ขาว ใบด่าง ข้ อควรระวัง ห้ามฉีดยาฆ่าแมลงเป็ นอั นขาด เพราะเมือเก็บใบมาเป็ นอาหารของตัวไหม จะ ทํ าให้ต ัวไหมตาย

10

พันธุ ์ ไหมพื นเมือง พั นธุ์ไหมทีชาวบ้านทํ าการเลี ยงเป็ นพั นธุ์ไหมพื นเมืองเป็ นส่ วนใหญ่ซึ งทําการเพาะลี ยงมา ตั งแต่บรรพบุรุษ ส่วนพั นธุ์อนนั ื นชาวบ้านไม่นิยมทํ าการเลี ยงเนืองจากการดูแลรักษานั นยุ่งยากกว่า พั นธุ์พื นเมือง ขั นตอนการเลี ยงไหม 1. เพาะพั นธุ์ต ัวไหมโดยการเก็บฝักหลอดเอาไว้ ท ํ าพันธุ์สังเกตดูว่าถ้าฝักไหนหนักๆ จะใช้ ทํ าพั นธุ์ไหมต่อไป 2. พอผีเสื อไหมฝักออกมาเลือกเอาตัวผู้ ก ับตัวเมียมาผสมพันธุ์ก ัน จากนั นผีเสื อจะวางไข่ ประมาณ 10 วั น ไข่จะฟักออกมาเป็ นตัวไหม(ตัวอ่อน) 3. หลั งจากนั นฟักเป็ นตัวไหมแล้ ว ให้แยกเลี ยงในกระด้งทีเตรี ยมไว้ อาหารทีใช้เลี ยงตัว ไหมคือใบหม่อนเก็บมาให้ว ั นละ 1 ครั ง1 สัปดาห์หลั งจากนั นตัวไหมจะนอน(ไม่กินใบหม่อน) 4. ตัวไหมจะนอนทั งหมด4 ครั ง(นานครั งละ 2-3 วัน) แต่ในครั งที 4 จะนอนนานทีสุ ด 7 วั น ในระยะนี ตัวไหมจะมีขนาดเท่ากับนิ วก้อย จะต้องเลือกเอาไปเลี ยงไว้ ในจ่อ หลั งจากนั1-2 น คืน ตัวไหมจะออกฝัก(เป็ นตัวดักแด้) ตัวไหมอายุ 1 เดือน ก็สามารถทํ าการสาวไหมได้ วัสดุ / อุปกรณ์สําหรับการเลี ยงไหม 1. กระด้ง ใช้สําหรับใส่ต ัวหนอนไหม 2. จ่อ ใช้สําหรับใส่หนอนไหมวั ยแก่เพือเตรี ยมชักใย 3. ชั นสําหรับวางกระด้ง เพือเตรี ยมไว้ วางกระด้งพั กตัวไหม 4. ผ้ าคลุมกระด้ง ใช้คลุมตั วหนอนไหมเพือไม่ให้แมลงมาไข่ 5. มีด ใช้สําหรับหั นใบหม่อนให้หนอนไหมวั ยอ่อน 6. ตะกร้าสําหรับเก็บใบหม่อน ใช้เก็บใบหม่อนมาให้หนอนไหมกิน 7. กระบะสําหรับฟักใบหม่อน ใช้สําหรับเก็บใบหม่อนไว้ ให้ได้มากๆ เพือทยอยให้หนอน ไหมกินโดยไม่ต ้องเก็บบ่อยๆ 8. ทีปัดแมลงวั น เพือใช้ไล่แมลงขณะทีให้อาหารหนอนไหม

11

วิธกี ารเลี ยงไหม หนอนไหมจะกินอาหารตลอดเวลา ยกเว้ นตอนลอกคราบ ดังนั นจึงจํ าเป็ นต้องให้ใบหม่อน สดในปริ มาณทีเพียงพอ โดยแบ่งเวลาเลี ยงไหมเป็ น 4 ช่วงคือ เวลา 06.00 น., 11.00 น., 16.00 น. และ 20.00-21.00 น. โดยในแต่ละมื อจะให้ใบหม่อนแก่หนอนไหมในปริ มาณทีไม่เท่ากัน โดยใน มื อสุดท้ายจะต้องให้มากกว่ามื ออืน ๆ เนืองจากช่วงระยะเวลาห่างจากมื อต่อไปจะยาวนานทีสุด 1. การเลี ยงไหมวัยอ่อน การเลี ยงไหมวั ยอ่อน หมายถึง การเลี ยงไหมวั ยที1-3 ซึ งจํ าเป็ นต้องมีการดูแลทีดีเพือทํ าให้ หนอนไหม แข็งแรงและสมบูรณ์ เพราะจะมีผลต่อเนืองไปถึงไหมวั ยแก่ด ้วยการเลี ยงไหมวั ยอ่อน ควรใช้ฟองนํ าชุบนํ ามาวางล้ อมรอบ พื นทีเลี ยงไหมและใช้กระดาษพาราฟิ นปิ ดคลุม ไหมวั ยอ่อนจะ กินใบหม่อนประมาณ 20-25 กิโลกรัมต่อแผ่นหรื อกล่อง ควรเลี ยงด้วยใบหม่อนสดตามเวลาที กํ าหนด ให้เพียงพอ โดยมื อกลางวั นให้เท่าหรื อ น้อยกว่ามื อเช้า ส่วนมื อเย็นห้ใมากกว่าเนืองจาก ระยะเวลาทีหนอนไหมจะได้ กินใบหม่อนในมื อต่อไปยาวกว่ามื ออืน ใบหม่อนทีใช้เลี ยงจะต้องหั น ให้มีขนาดพอดี คือ หั นเป็ นรู ปสีเหลียมจัตุรัสให้มีด ้านยาวและด้านกว้ างขนาดประมาณ1 1/2 - 2 เท่าของความยาวของตัวหนอน การเก็บใบหม่อนควรเก็บให้เหมาะสมกับวั ย ดังนั น วั ยที 1 ใบที 2-3 (นับจากยอดลงมา) วั ยที 2 ใบที 4-6 วั ยที 3 ใบที 7-10

พื นทีสําหรับการเลี ยงไหม ในการเลี ยงไหมทีดี เกษตรกรควรจะดูแลอย่าให้จ ํ านวนหนอนไหมในกระด้งแน่นแออั ด เกินไป มีการขยาย พื นทีเลี ยงให้เหมาะสมในแต่ละวั ย โดยไหมวั ยอ่อนจะใช้พื นทีประมาณ4 ตาราง เมตร/กล่อง (อั ตรา 5,000 ตัว/ตารางเมตร) ตัวอย่าง การเลี ยงไหม 1 กล่อง (แผ่น) - วั ยที 1 เริ มเลี ยงใช้พื นทีขนาด1-1 1/2 เท่าของแผ่นไข่ต ัวเต็มวั ยใช้พื นที1 - 1.3 ตารางเมตร - วั ยที 2 ขยายพื นที 2 ครั ง ตัวเต็มวั ยใช้พื นที 2-3 ตารางเมตร - วั ยที 3 ขยายพื นที 2 ครั ง ตัวเต็มวั ยใช้พื นที4-6 ตารางเมตร

12

การถ่ ายมูล ควรถ่ายมูลไหมตามเวลาทีกํ าหนด คือ ช่วงก่อนไหมนอนและไหมตืน เพือลดความชื นและ สิ งหมั กหมม ดังนี - ช่วงก่อนไหมนอนโรยแกลบเผาหรื อปูนขาว วางตาข่ายให้อาหาร 2 มื อ แล้ วยกตาข่ายถ่ายมูล - ช่วงไหมนอน โรยแกลบเผาหรื อปูนขาวเท่านั น - ช่วงไหมตืน โรยสารเคมี วางตาข่ายให้อาหาร 2 มื อ แล้ วยกตาข่ายถ่ายมูลออก อุณหภูมิและความชืนทีเหมาะสมสําหรับเลี ยงไหมวัยอ่อน

- วั ยที 1 อุณหภูมิ 27-28 องศาเซลเซียส ความชื น 90% ขึนไป - วั ยที 2 อุณหภูมิ 26-27 องศาเซลเซียส ความชื น 85-90% - วั ยที 3 อุณหภูมิ 25-26 องศาเซลเซียส ความชื น 80-85 ไหมนอน ความชื นตํ ากว่า70% 2. การเลี ยงไหมวัยแก่

การเลี ยงไหมวั ยแก่ หมายถึง การเลี ยงไหมวั ย4-5 จนกระทั งไหมทํ ารัง การจั ดพื นทีลีเ ยง จะต้องมีขนาดเหมาะสม กับปริ มาณหนอนไหม เพราะหนอนตัวโตจะมีการเผาผลาญมาก อาจจะทํ า ให้สภาพอากาศรอบ ๆ ร้อน การจัด การแรงงานก็จะต้องเหมาะสม ใบหม่อนทีเก็บมาเลี ยงไหม สามารถทํ าได้ทั งโดยวิธีเก็บใบและตัดกิ งเลี ยง โดยเฉพาะการเลี ยงไหมพั นธุ์ลูกผสมต่างประเทศ ในวัยที 5 เกษตรกรจะตัดกิ งหม่อนมาเลี ยงเพือความรวดเร็วในการเลี ยงไหม และประหยั ดแรงงาน

13

การเลี ยงไหมด้วย การเลี ยงไหมวั ยแก่ พื นทีสําหรับการเลี ยงไหม ในการเลี ยงไหมพั นธุ์ลูกผสมต่างประเทศ เกษตรกรจะตัดหม่อนเป็ นกิ งมาเลี ยง โดยจะแบ่ง พื นทีการเลี ยง ดังนี 1. พืนที 20 ตารางเมตร/กล่อง สําหรับเกษตรกรทั วไป 2. พื นที 16 ตารางเมตร/กล่อง สําหรับเกษตรกรทีมีความชํ านาญ สําหรับเกษตรกรทีเลี ยงเป็ นกระด้งจะใช้40 กระด้ง/กล่อง อุณหภูมิและความชืนทีเหมาะสมสําหรับการเลี ยงไหมวัยแก่ - วั ยที 4 อุณหภูมิ 24-25 องศาเซลเซียส ความชื น 75-80% - วั ยที 5 อุณหภูมิ 23-24 องศาเซลเซียส ความชื น 70-75% ไหมนอน ความชื นตํ ากว่า70% การปฏิบัติในการเลี ยงไหมวัยแก่มีดังนี ไหมวั ยแก่กินใบหม่อนมากประมาณ 85-90% ของปริ มาณใบหม่อนทั งหมด ดังนั นควรให้ อาหารวั นละ 3-4 ครั ง ในปริ มาณทีพอเพียงกับความต้องการ จะทํ าให้ต ัวไหมสมบูรณ์และได้รังดีมี คุณภาพการเลี ยงด้ วยกิ งจะทํ าให้ใบหม่อนไม่แห้งเร็ ว มีการถ่ายเทอากาศได้ดีและควรขยายพื นทีให้ เหมาะสมในแต่ละวั ยด้วย ตัวอย่าง การเลี ยงไหมโดยใช้พื นที20 ตารางเมตรต่อกล่อง - วั ยที 4 เริ มเลี ยงพื นที5 ตารางเมตร ขยายพื นที 2 ครั งให้ได้พื นที10 ตารางเมตร - วั ยที 5 เริ มเลี ยงพื นที5 ตารางเมตร ขยายพื นที 2-3 ครั งให้ได้พื นที20 ตารางเมตร การถ่ ายมูล ไหมวั ยแก่ควรมีการถ่ายมูลบ่อยครั ง เพราะใบหม่อนทีให้มีปริ มาณมากและจะมีเศษเหลือ เวลาทีความชื นสูง ฝนตกชุกอาจทํ าให้หนอนไหมเป็ นโรคได้ ดังนั น จึงต้องมีการลดความชื น ซึ ง สามารถทํ าได้โดยการโรยแกลบเผาหรื อปูนขาว เพือลดการเกิดโรคของหนอนไหม ขั นตอนการถ่าย มูลมีด ังนี

หมายเหตุ วั ย 5 ถ่ายมูลหลั งจากไหมตืน 1 ครั ง และตอนกลางวั ย5 อีก 1 ครั ง

14

การเก็บไหมสุ ก ไหมวั ย 5 ประมาณวั นที 6-8 ตัวไหมจะโตเต็มที อาหารทีกินจะถูกนําไปสร้างเป็ นต่อมเส้น ใยพร้อมจะทํ ารัง ลั กษณะลํ าตัวโปร่ งแสงมูลไหมมีสีเขียวอ่อน หยุดกินอาหาร เดินเร็ ว หัวส่ายไปมา และพ่นเส้นใยออกมาห่อหุ ้มตัวเอง 1.การเก็บไหมสุ กเข้ าจ่อ ปัจจุบันนิยมเก็บ 2 วิธี คือ 1.เก็บทีละตัว นิยมใช้ ก ับการเลี ยงไหมจํ านวนน้อย เพราะเสียเวลามาก 2.เขย่ากิ งสําหรับการเลี ยงไหมโดยใช้กิ งหม่อน จะทํ าให้สามารถเก็บได้เร็ ว วิธีนี จะเหมาะกับการเลี ยงไหมจํ านวนมาก เนืองจากประหยั ดแรงงานและสามารถเก็บ ได้ทันต่อเวลา 3.จ่อที ใช้เก็บรังไหมก็มีหลายชนิด เช่น 4.จ่อกระด้ง ใส่ต ัวไหมได้700 ตัว 5.จ่อพลาสติก จ่อลวด จ่อกก ความยาว 1 เมตร ใส่ต ัวไหม 300-350 ตัว 6.จ่อหมุน ใส่ต ัวไหมได้ 1,500 ตัวต่อชุด ดังนั นจะต้องใช้ประมาณ12-13 ชุด/กล่อง 2.การดูแลขณะไหมทํารัง ก่อนทีไหมทํ ารังจะมีการขับถ่ายของเหลวออกมาประมาณ0.5-1 ซีซี ซึ งจะส่งผล ทํ าให้สภาพแวดล้ อมเปี ยกชื นและสกปรก ดังนั นจึงควรหากระดาษมาปูพื นเพือซับความร้อนชื น และปรับสภาพแวดล้ อมโดยรอบให้มีการถ่ายเท อากาศดี อุณหภูมิทีเหมาะสมคือ23-24 องศา เซลเซียส ความชื นสัมพั ทธ์ร้อยละ 65-70

รังไหม

15

ไหมกําลังทํารังในจ่อ

รังไหมโตเต็มวัย

16

อุปกรณ์/วัสดุสําหรับการเลี ยงไหม มีดังนี

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

มีดและเขียง( หรื อเครื องหั นใบหม่อน ) 1 ชุด เครื องฉีดฟอร์มาลีน 1 เครื อง กรรไกรตั ดแต่งกิ งไม้1 อั น เครื องลอกปุยไหม 1 ชุด เครื องชั ง (ขนาดชั งนํ าหนักสูงสุด 15 กิโลกรัม) 1 เครื อง ตะแกรงร่ อนแป้ ง (ชนิดทีมีตาถี) 1 อั น ตาข่ายสําหรับถ่ายมูลไหมวั ยอ่อน(ขนาดช่องตาข่าย1 x 1ซม. และขนาด 100 ซม. X 80 ซม. จํ านวน 10 ผืน 8. ตาข่ายสําหรับถ่ายมูลไหมวั ยแก่(ขนาดช่องตาข่าย 3 x 3 ซม.2) ขนาด 100 ซม. X 80 ซม. จํ านวน 30 ผืน 9. จ่อแบบลูกคลืน 50 อั น 10. จ่อกระด้ง ขนาดเส้นผ่าศูนย์ กลาง1.50 เมตร จํ านวน 20 อั น

17

11.

12.

13.

14.

15.

16.

17.

18.

19.

20.

21.

22.

23.

24.

ตะกร้าเก็บใบหม่อน 2 ใบ เข่งใส่ใบหม่อน 8 ใบ ตะกร้าให้อาหาร 4 ใบ ขนนก 1 อั น รองเท้าแตะ 1-2 คู่ ผ้ าคลุมหม่อน 5 ผืน ตะเกียบไม้ ไผ่ 2 คู่ ปูนขาวชนิดผงละเอียด 2 - 3 กิโลกรัม หรื อแกลบเผาปริ มาณ 100 ลิตร สารเคมีป้องกันโรคไหมชนิดผง 1 กิโลกรัม กระดาษรองกระด้ง (ขนาด 80 ซม. x 100 ซม.) จํ านวน 40 แผ่น กระดาษหนังสือพิมพ์เก่า 5 กิโลกรัม ผงซักฟอก 1 กิโลกรัม สบู่ล ้ างมือ 1 ก้อน สารฟอร์มาลีน 3 % (ฟอร์มาลีน 40 % จํ านวน 1 ส่วน ผสมนํ า13 ส่วน หรื อนํ าคลอรี น (คลอรี น 60%) จํ านวน 1 กิโลกรัม ผสมนํ า200 ลิตร) ใช้ฉีดพ่นอั ตรา1 ลิตร / ตารางเมตร

ข้ อดีของพันธุ?ไหมพื นเมือง -

มีล ั กษณะดีเด่นคือ

เลี ยงได้ง่าย มีความแข็งแรงสูง อายุหนอนไหมสั น เวลาในการเลี ยงประมาณ18 วั น ผลผลิตต่อแผ่น/กล่อง 10 -12 กิโลกรัม สาวไหมง่าย เส้นไหมสีเหลืองเข้ม

การเตรียมการเลี ยงไหม 1. เตรี ยมสวนหม่อนเลี ยงไหมในระดับครัวเรื อนซึ งจะต้องใช้ใบหม่อนในการเลี ยงจนถึง ไหมทํ ารังประมาณ 300 – 400 กิโลกรัม/แผ่น (กล่อง) 2. ทํ าความสะอาดโรงเลี ยงและวั สดุต่างๆ โดยการล้ างทํ าความสะอาด หรื อนําไปผึ งแดด แล้ วนําไปฉีดอบด้ วยฟอร์มาลีน 3 % หากเลี ยงในโรงเลี ยงจะใช้อ ั ตราส่วน 1 ลิตร/ตารางเมตร โดย อบทิ งไว้ อย่างน้อย2 วั น จึงเปิ ดโรงเลี ยงให้กลิ นฟอร์มาลีนระเหยอย่างน้อย1 วั น จึงจะเข้าเลี ยงไหม ได้ (ส่วนผสมฟอร์มาลีน 3 % = ฟอร์มาลีน 40% จํ านวน 1 ส่วน ต่อนํ า13 ส่วน) 3. เตรี ยมสารเคมีโรยตั วไหม เพือใช้โรยบนตั วไหมตอนเลี ยงแรกฟัก และไหมตืนทุกวั ยใช้ ประมาณ 1 กิโลกรัม/แผ่น (กล่อง) หรื อคลอรี นผง 3.5 % (คลอรี น 60% จํ านวน 1 ส่วนผสมกับปูน ขาว 17 ส่วน)

18

4. เตรี ยมแกลบเผาและ/หรื อ ปูนขาวโรยบนตัวไหมในระยะหนอนไหม เพือลดความชื น 5. เตรี ยมภาชนะใส่เศษใบหม่อนและมูลไหม วิธีการเลี ยงไหมวัยอ่อน(วัย 1 – 3) 1.ให้ใบหม่อนหั นประมาณ 80 กรัม โรยให้สมํ าเสมอ หลั งจากนั นให้ใบหม่อนเลี ยงไหมอีก 2 ครั งในวั นแรกนี 2. เพือป้ องกันใบหม่อนเหียวเร็ วและควบคุมความชื นให้เหมาะสมกับหนอนไหมวั ยอ่อน ควรคลุมด้วยใบตองหรื อผ้ าชุบนํ หมาดๆ า หรื อแผ่นพลาสติกทีสะอาด 3. การให้อาหาร ไหมจะเจริ ญเติบโตได้ดีต ้องกินใบหม่อนสด มีคุณภาพดี ปริ มาณเพียงพอ ตามเวลาทีกํ าหนดโดยเลี ยงวั นละ3 มื อ กลางวั นให้2 เท่าของมื อเช้า ส่วนมื อเย็นให้4 เท่าของมื อเช้า เนืองจากระยะเวลากินยาวกว่า ใช้ปริ มาณใบหม่อนประมาณ 22 – 25 กิโลกรัม/แผ่น(กล่อง) สําหรับ การเลี ยงไหมแบบสหกรณ์ จะใช้ใบหม่อนประมาณ 8 – 9 กิโลกรัม/แผ่น (กล่อง) วิธีเลี ยงไหมวัยแก่ (วัย 4 – 5) 1. ระยะการเลี ยงแต่ละวั ย - วั ยที 4 ใช้เวลาเลี ยงประมาณ3 วั น นอน 11/2 วั น - วั ยที 5 ใช้เวลาเลี ยงประมาณ6 – 7 วั น ไหมจะสุกทํ ารัง การเก็บและการให้ใบหม่อน การเก็บใบหม่อนเลี ยงไหมวั ยอ่อน ควรเก็บใบหม่อนให้เหมาะสมกับวั ยดังนี - วั ยที 1 เก็บใบใต้ยอดลงมาใบที 1 – 3 หรื อเด็ดยอด - วั ยที 2 เก็บใบตํ าลงมาใบที 4–6 หรื อใช้กรรไกรตัดกิ งใบที1 – 6 - วั ยที 3 เก็บใบตํ าลงมาใบที 7–10 หรื อใช้กรรไกรตัดกิ งใบที1–10 หรื อตัดใบกิ งสีเขียว การให้ใบหม่อน - วั ยที 1 ให้หม่อนหั นมีขนาดกว้ าง0.5 – 1.0 ซม.ความยาว 3 – 4 เท่าของความกว้ าง - วั ยที 2 ให้หม่อนหั นกว้ าง1.50 – 2 ซม.

- วั ยที 3 ให้หม่อนหั นกว้ าง2.5 – 3 ซม.

19

การเลียงไหมเชิงอุตสาหกรรม แหล่งทีเหมาะสมสําหรับการเลี ยงไหม 1. สภาพภูมิอากาศทีเหมาะสมต่อการเลี ยงไหม ควรเป็ นสถานทีไม่มีฝนตกชุกตลอดปี มี อุณหภูมิอยู่ในช่วง 25 – 28 องศาเซลเซียส ความชื นสัมพั ทธ์70 – 90 % 2. โรงเลี ยงไหมต้องห่างไกลจากแหล่งการใช้สารเคมีการเกษตร และแหล่งอุตสาหกรรม สภาพโรงเลี ยง 1. สร้างในแนวตะวั นออกและตะวันตก 2. สะดวกต่อการทํ าความสะอาด และสามารถฉีดอบสารเคมีเพือฆ่าเชื อโรคได้ 3. มีการถ่ายเทอากาศได้ ดี 4. สามารถป้ องกันศั ตรู หนอนไหมได้ เช่น แมลงวั นลาย จิ งจก ตุ๊กแก หนู และมด 5. ควรปลูกต้นไม้ ยืนต้นรอบ ๆ โรงเลี ยง เพือลดความร้อนจากแสงแดด ขนาดโรงเลี ยง ขึ นอยู่ก ับจํ านวนไหมทีต้องการเลี ยง เช่น 1. โรงเลี ยงไหมขนาด 6 x 8 ตารางเมตร เลี ยงไหมได้4 กล่อง/แผ่น (1 กล่อง = 20,000 ตัว) 2. โรงเลี ยงไหมขนาด 8 x 12 ตารางเมตร เลี ยงไหมได้9 กล่อง/แผ่น (1 กล่อง = 20,000 ตัว) ชั นเลี ยงไหม ขนาดของชั นเลี ยงไหมขึ นอยู่ก ับขนาดของโรงเลี ยงไห ม และความสะดวกในการ ปฏิบัติงาน ชั นเลี ยงแต่ละชั นควรสูงห่างกัน60 – 70 เซนติเมตร ดังนี 1. โรงเลี ยงไหมขนาด 6x8 ตารางเมตร ใช้ชั นเลี ยงไหมขนาด1.5 x 6 ตารางเมตร (3 ชั นย่อย2 แถว) 2. โรงเลี ยงไหมขนาด 8 x12 ตารางเมตร ใช้ชั นเลี ยงไหมขนาด2.0 x 9.0 ตารางเมตร (3 ชั น ย่อย 2 แถว) ปัจจัยสําคัญในการสร้ างโรงเลี ยงไหม 1. โรงเลี ยงไหมควรอยู่ห่างจากบ้านพั กอาศั ยประมาณ10 – 20 เมตร เพือสะดวกในการรักษา ความสะอาด และการฉีดอบสารเคมีฆ่าเชื อโรค 2. หลั งคาควรเลือกใช้ว ั สดุทีเป็ นฉนวนกั นความร้อนและนํ าได้ดี พื นห้องควรใช้คอนกรี ต ผนังห้องก่อด้วยคอนกรี ตสูงจากพื นประมาณ 50 เซนติเมตร ส่วนทีเหลือบุด ้วยมุ ้ งลวด หรื อมุ ้ งไนล่อนตีเป็ นผนังถึงระดับเพดานห้อง ปิ ดทับด้วยผ้ าหรื อผ้ าพลาสติกทีสามารถ ม้ วนเก็บได้ เมือต้องการให้มีการระบายอากาศและปิ ดในเวลาฉีดอบสารเคมีฆ่าเชื อโรค

20

หรื อเพือป้ องกันแสง 3. ควรมีห้องเก็บใบหม่อนสําหรับการเลี ยงไหมได้2 เวลา 4. มีห้องมืดขนาด 1.0 x 1.5 เมตร สําหรับดักแมลงวั นลาย 5. มีพื นทีว่างประมาณ 20-30 เปอร์เซ็นต์ วัสดุและอุปกรณ์สําหรับการเลี ยงไหม วั สดุและวั สดุการเลี ยงไหมทีจํ าเป็ นสําหรับเลี ยงไหมจากไข่ ไหม พั นธุ์ลูกผสมรังสีขาว 1. กล่อง/แผ่น (ประมาณ 20,000 ฟอง) 2. วั สดุว ั ดอุณหภูมิความชื น1 ชุด 3. มีดและเขียง (หรื อเครื องหั นใบหม่อน) 1 ชุด 4. เครื องฉีดฟอร์มาลีน 1 เครื อง 5. กรรไกรตั ดแต่งกิ งไม้1 อั น 6. เครื องลอกปุยไหม 1 ชุด 7. เครื องชั ง ขนาด50 กิโลกรัม 1 เครื อง 8. กระบะเลี ยงไหมวั ยอ่อน ขนาด90 x 100 x 12 ซม. 4 กล่อง หรื อกระดาษพาราฟิ น 4 ตรม.

9. ตะแกรงร่ อนแป้ ง (ชนิดตาถี) 1 อั น 10. ตาข่ายสําหรับถ่ายมูลไหมวั ยอ่อน8 ผืน(ขนาดช่องตาข่าย 1x1 ซม.2) ขนาด 100 x 80 ซม.

11. จ่อหมุน 15 ชุด 12. หรื อจ่อลวด /จ่อพลาสติก 60 ชุด 13. ถั งนํ าขนาด200 ลิตร 1 ใบ รองเท้าแตะ 1-2 คู่ 14. เข่งหรื อตะกร้าเก็บใบหม่อน 2 ใบ 15. ตะกร้าให้อาหาร 4 ใบ 16. ผ้ าคลุมหม่อน (1x1.5 เมตร) 10 ผืน 17. ขนไก่/ขนนก 1-2 อั น 18. ตะเกียบไม้ ไผ่ 2 คู่ 19. ปูนขาวชนิดผงละเอียด 2 - 3 กิโลกรัม หรื อแกลบเผา 100 ลิตร 20. สารเคมีป้องกันโรคไหมชนิดผง (เพบโซล) 1 กิโลกรัม

21

21. สารฟอร์มาลีน 3% (ฟอร์มาลีน 40% จํ านวน 1 ส่วนผสมนํ า13 ส่วน) ใช้ฉีดพ่น อั ตรา1 ลิตร/ตารางเมตร 22. มุ ้ งไนล่อน (มุ ้ งเขียว) 16 ตารางเมตร 23. กระดาษหนังสือพิมพ์เก่า 5 กิโลกรัม 24. ผงซักฟอก 1-2 กิโลกรัม 25. สบู่ล ้ างมือ 1 ก้อน 26. เชือกเส้นผ่าศูนย์ กลาง0.5 ซ.ม. ยาว 2 เมตร 6 เส้น หรื อตาข่ายถ่ายมูลสําหรับถ่ายมูลไหม วั ยแก่ (ขนาดช่องตาข่าย 3 x 3 ซม2) ขนาด 80 ซม. x 100 ซม. 40 ผืน

ขั นตอนปฏิบัติการทอผ้าไหมลายฮูปแต้ม วิธีการสาวไหม 1. ต้มนํ าในหม้ อนึ งให้เดือด 2. ใส่ฝักไหมลงในหม้ อนึ ง 3. ทํ าการสาวไหมโดยใช้เครื องมือ“พวงสาวไหม” การสาวไหมจะทํ าไปจนกว่าเส้นไหมจะ หมดจากรัง หรื อสามารถมองเห็นเป็ นตัวดักแด้ทีอยู่ในฝัก 4. การสาวไหมครั งแรกเรี ยกว่า หลืบไหม การสาวไหมครั งนีจะได้เส้นไหมขนาดใหญ่ ไม่ เรี ยบร้อย ไม่ละเอียด เรี ยกว่า เปลือกไหม 5.

หลั งจากนั นก็จะเป็ นการสาวไหมน้อย นํ าในหม้ อนึ งต้องร้อนจัดแต่ไม่เดือด สาว ไปเรื อยๆ

22

วิธี การฟอกไหม เริ มต้นจากการคัดเลือกเส้นไหมเลือกส้นไหมทีขนาดพอดีไม่เล็กหรื อใหญ่จนเกินไปเส้น สมํ าเสมอ หลั งจากทีได้เส้นไหมมาแล้ วต้องนําเส้นไหมมาแล้ วต้องนําเส้นไหมมาฟอกขาว เพราะ เส้นไหมทีได้มาเส้นจะแข็งและไม่มีสีสัน สําหรับผ้ าไหม1 ผืนจะใช้ไหม 240 กรัม ( 2 เมตร ) จะ เป็ นไหมทางยืน 120 กรัม และจะเป็ นทางทอ(ไหมทอ) 120 กรัม ดังนั นจะนําเอาเส้นไหมจํ านวน 240 กรัม มาผ่านการฟอกขาวให้ได้เส้นไหมทีมีความสวยงามและอ่อนนุ่ม เพือทีจะได้น ําเอาเส้น ไหมนั นมามั ดเป็ นลาย( 120 กรัม ) ต่อไป วัสดุ/อุปกรณ์สําหรับการฟอกไหม

ไหมรังเหลือง1 กิโลกรัม นํ า 30 ลิตร หรื อ นํ า1 ½ ปี ป

หม้ อและเตาฟื น

23

ไม้ฟืน

กะละมั งใช้แช่ไหมและล้ างไหม

ด่างฟอกไหม

24

สบู่เทียม

ขั นตอนการฟอกไหม

1. ก่อนฟอกไหมนําไหมมาแช่น ํ า ทิ งไว้ 10 นาที เพือทํ าให้น ํ าเข้ากับสันไหมเพราะ จะทํ าให้เส้นไหมอ่อนนุ่ม เมือนําไหมมา ย้ อมสีก็จะติดได้ดี

2.นําหม้ อตั งเตาไฟใส่น ํ าพอประมาณแล้ ว ต้มให้เดือด

25

3. นําสารละลายทีประกอบด้วยนํ ดา่าง สบู่เทียม และโซเดียมไฮโดรซัลไฟต์ ต้มทีอุณหภูม90 ิ องศาเซลเซียส

4.นําเส้นด้ายไหมลงต้มฟอกในสารละลาย พร้อมกลั บเส้นด้ายไหมตลอดเวลาทิ งไว้ ประมาณ 10-15 นาที หรื อตามความเหมาะสม

26

5. นําเส้นด้ายไหมมั ดหมีไปซักล้ างในนํ าเย็3นครั งแล้ วบีบให้หมาด

6 โทก (กระแทก)ไหมเพือให้เส้นไหมยืดและ ไม่ให้พ ั นกัน

27

7.นําไหมมาผึ งลมให้แห้ง

วิธี การกวักไหม วัสดุ/อุปกรณ์สําหรับการกวักไหม 1. กี หลั กค้ นกวั ก 2. กง หลั กตีนกง 3. เส้นไหม วิธีการกวักไหม 1. นําเส้นไหมสีเหลืองอ่อนทีได้ไปใส่กงจับปลายเส้นไหมผูกติดกับกี 2. กวั กไปเรื อยๆ จนหมด ไหมก็จะมีความยาวเป็ นเส้นเดียวรวมกันอยู่กี ไหม 3. เสร็ จแล้ วนําไหมในกี ไปทํ าการค้ นไหมเพือทีจะได้ม ั ดเอาลายต่อไป

28

วิธีการกวักไหม วิธกี ารค้นไหมเพือมัดหมี/ ค้นเครื อทางยืน(ไหมยืน) วัสดุ/อุปกรณ์ สําหรับการค้นไหม

1.โฮงค้นไหม พร้อมโครงโฮง

29

2. กี ทีมีไหมสีเหลืองอ่อนกวั กใส่กี

วิธกี ารมัดไหมลายฮูปแต้ม 1.

2.

3.

4.

5.

ลายนกยูง ลายคนไถนา ลายผู้ หญิงหาบตะกร้า ลายกระ ถางดอกไม้ ลายนกกับต้นไม้ใหญ่

70 ลํ า 70 ลํ า 64 ลํ า 38 ลํ า 33 ลํ า

การค้นไหมเพือมัดหมี

1.เส้นไม้ บรรทัดวั ดหน้าฟื มเพือกํ าหนดความกว้ างของหน้าผ้ า

30

2. นําปลายเส้นไหมทีอยู่ก ับกี ไปผู กติดกับโฮงค้นไหมแล้ วผลั กโฮงขึลงทํ น าเป็ นร้อยๆ ครั ง เพือให้เส้นแยกกันออกเป็ นลํ า ตามทีคํ านวณลํ าของแต่ละลายไว้

3. ค้นเสร็ จแล้วนําเชือกฟางมั ดเป็ น ลํ าตามจํ านวนลํ าทีค้น

การค้นทางเครือ ( ใช้ไหม 120 กรัม เช่นเดียวกับไหมสําหรับทอ ) วั สดุในการค้นทางเครื อ ได้แก่ หลั กเฝื อก และไหมทีผ่านการฟอกขาวและลงสีแล้ ว วิธีการค้นทางเครือ 1. นําไหมทีเตรี ยมไว้ ใส่กงครั งละ2 ใจ 2. คล้ องด้ายทั งสองเส้นเข้ากับม้ าเดินด้า(ม้ย า ค้นหูก) 3. เมือเดินด้ายเสร็ จแต่ละรอบ ต้องใช้ไม้ ค ั น ไว้

31

4.

ใช้ด ้ายคล้ องขาใจไหมและมั ด หลวมๆจากนั นถอดขาใจและ เก็บเครื อ

5.ใช้ฟืมขนาด 41 หลบ ซึ งการค้นฟื ม 41 ให้ค ้น 41 หลบ ( ค้น 4 เส้น = 1 ควม ซึ ง 10 ควม = 1 หลบ) ให้นับทางเดียว เป็ น 1,800 เส้น ถ้ านับทั งสองทาง คือนับย้ อนไปย้ อนมาจะเป็ น 3,600 เส้น เมือค้นเสร็ จแล้ วก็น ํามาสืบ(คือการนําไหมทางเครื อทีค้นไว้ มาผู กกับไหมทีติดอยู่ก ับฟื)มเพือ นําไปกางใส่กี สู่กระบวนการทอ

ลายฮูปแต้ม สํ าหรับมัดลาย

ลายนกยูง

ลายผู ้ หญิงหาบตะกร้ า

ลายคนไถนา

ลายนกกับต้ นยางใหญ่

32

ลายกระถางดอกไม้

วิธกี ารมัดหมี วัสดุ/อุปกรณ์ สําหรับการมัดหมี 1.โฮงไหมทีได้จาการค้ นเพือมั ดหมี

2.เส้นฟาง

3. มีดตัดฟาง

33

ขั นตอนการมัดหมี 1. นําเส้นฟางโดยการฉีกฟางเป็ นเส้นเล็กๆ ยาวประมาณ 1 ฟุต หรื อยาวพอดีตามความ ถนัดของแต่ละคน มั ดลายตามแบบตัวอย่าง

2. นําไปมั ดกับไหมทีค้นแยก ลํ าไว้ แล้ วมั ดเอาลายลีเหลือง อ่อนไว้ ตามลายตัวอย่างและ ลายทีเป็ นสีก็จะมั ดเอาสีเหลือง ไว้ จนเสร็ จ

3. มั ดเอาไหมทีมั ดลายสี เหลืองอ่อนไว้ นําออกจากโฮง เพือทีจะนําไปย้ อมสีทีต้องการ ต่อไป

34

วิธกี ารแก้ไหมทีมัดลายเพือเตรียมย้อม ( ตัดฟางออกจากลํ าไหม) วัสดุ/อุปกรณ์ สําหรับการแก้ไหมทีมัดลาย

มีดเล็กสําหรับตัดฟาง

ขั นตอนการแก้ไหมทีมัดลาย

1. ตรึ งไหมทั งสองข้างไว้ ก ับโอ่งไหมใช้มือ ข้างใดข้างหนึ งตามความถนัดดึงฟางขึ นแล้ ว ใช้มีดตัดฟาง ดึ งออกทํ าไปจนหมดฟางทีมั ด เอาลายไหมเสร็ จ

2. แล้ วก็น ําไหมทีตัดฟางออกแล้ วมาตกแต่งสีเพือทีจะนําไปกรอใส่หลอดเล็กๆเพือทีจะนําไปทอ เป็ นผืนต่อไป วิธีการย้อมไหม (เครือสีครีม) วัสดุทีใช้ - ไหม - สีครี ม - สบู่เทียม - นํ า(นํ าประปา)

1 20 1 20

กิโลกรัม ซอง ช้อนโต๊ะ ลิตร

35

ขั นตอนการย้อม (สําหรับพื นสีครีม)

1. นําไหม 1 กิโลกรัม แช่น ํ านํ าเย็ไนว้ 30 นาที (ก่อนย้ อมสีครี ม)

2. ต้มนํ าให้เดือด

3.นําสบู่เทียมและสีครี มผสมกับ นํ าอุ่น

36

5. นําสบู่เทียมและสีครี มผสมลงไป ในนํ าเดือดแล้ วคนให้เข้ากันจากนั น นําไหม 1 กิโลกรัม ต้มลงในหม้ อที เดือด คนให้เข้ากั น แช่ทิ งไว้ ประมาณ 10 นาที

6.นําไหมมาล้ างนํ าเย็น3 ครั ง เพือให้สีไหมสะอาด

7.บิดให้หมาดแล้ วนํามา โทก (กระแทก) ไหม เพือให้เส้น ไหมแยกออกจากกั นไม่ให้เส้น ไหมพั นกัน

37

8. นําไหมไปผึ งแดดผึ งลมให้แห้ง

หมายเหตุ ถ้ าเกิดปัญหาเส้นไหมสีย ้ อมไม่เสมอกัน ให้น ําสีย ้ อมผสมกับนํ าอุ่นมาคุกตรงที เส้นไหมทีด่าง ขั นตอนการย้อมสี (สําหรับพื นสีดํา ) วัสดุ - ไหม 1 - สีด ํ า 5 - สีแดง 2 - สบู่เทียม 1 - นํ า(นํ าประปา) 20

กิโลกรัม ช้อนโต๊ะ ช้อนโต๊ะ ช้อนโต๊ะ ลิตร

ขั นตอนการย้อม (เครือดํา)

1.นําไหม 1 กิโลกรัม แช่น ํ านํ าเย็น 30 นาที (ก่อนย้ อมสีด ํ า)

38

2.ต้มนํ าให้เดือด

3.นําสบู่เทียม สีด ํ าและสีแดง ผสมกับนํ าอุ่นคนให้เข้ากัน

4.ผสมนํ าอุ่นกับสบู่เทียม นําสีด ํ าและ สีแดงทีผสมลงไปแล้ วจึงนําไหม1 กิโลกรัมลงย้ อม

39

5.นําสบู่เทียมสีด ํ าและ สีแดงเทลงนํ าทีต้มเดือดคนให้เข้า กัน จากนั นนําไหม 1 กิโลกรัมลง ไป ต้มลงในหม้ อทีเดือดแล้ วคน ให้ไหมและสีเข้ากันดี ทิ งไว้ 30 นาที

6.นําไหมมาล้ างนํ าเย็น3 ครั ง เพือให้สีไหมสะอาด

7.บิดให้หหหมาดแล้ วนํามา โทก (กระแทก) ไหม เพือให้ เส้นไหมออกจากกั นไม่พ ั นกัน

40

8.นําไหมไปผึ งลมให้แห้ง

**ข้ อควรระวัง** โดยเฉพาะไหมมั ดหมี ต้องแช่นํ าไว้ นานประมาณ 30 นาที เพือให้อ่อน นุ่มและมีคุณสมบัตดิ ูดซึมสีเข้าไปในเส้นไหมให้ทั วตามรอยมั ดของไหมเมือทอจะได้ลวดลายที คมชัดขึ น ถึงแม้ ว่าสีสังเคราะห์จะใช้ง่าย และรวดเร็วเป็ นทีนิยมใช้ก็ตาม แต่ก็มีข ้อเสีย คือ ทํ าให้ผ ้ า สีจ ัดไม่สัมพั นธ์ก ับรู ปแบบของผ้ าพื นเมือง และทํ าให้เสียเอกลั กษณ์ของผ้ าพื นเมืองด้วย ดังนั นการ ย้ อมจึงควรใช้สี ในปริ มาณทีพอเหมาะกับความสามารถ ในการดูดซึมสีของเส้นใย พร้อมทั ง ประสบการณ์ของผู้ ย ้ อมด้วย วิธีการย้อมสีโอบ สําหรับ ไหมลายผู้ หญิงหาบตะกร้า 2 ปอย ไหมลายนกยูง 1 ปอย ไหมลายคนไถนา 1 ปอย (ย้ อมสีโอบพร้อมกันทั ง4 ปอย) วัสดุ - ไหมลายผูห้ ญิงหาบตะกร้า 2 ปอย - ไหมลายนกยูง 1 ปอย - ไหมลายคนไถนา 1 ปอย - สีเทามุก เบอร์ (8) ตราสิงโต 1 ซอง - สีฟ้า 1 ซอง - สีเปลือกไม้ ½ ซอง (โอบเฉพาะไหมลายผู้ หญิงหาบตะกร้า) - สบู่เทียม 1 ช้อนชา - นํ า(นํ าประปา) 5 ลิตร

41

ขั นตอนการย้อมสีโอบ 1.นําปอยไหมแช่น ํ ไา ว้ 1 คืน 2. ผสมนํ าอุ่นใส่กะละมั ง ละลายสี เทามุก เบอร์ (8) 1 ซอง สีฟ้า 1 ซอง และสบู่เทียม 1 ช้อนชา คน ให้ละลาย

3. นําปอยไหมส่วนทั ง4 ปอย (ลาย) ใส่ลงในกะละมั ง ขยํ าและตํ า ด้วยขวด เพือให้สีเข้ากันกับข้อที มั ดหมีไว้ จากนั นตรวจดูอีกครั งว่า สีเข้ากันทั วหรื อไม่

4. นําปอยไหมและสีย ้ อมผสมลงใน หม้ อย้ อม เพิมความร้อนขึ นเรื อยๆ จนเกือบเดือด (90 – 95 องศา เซลเซียส) หมั นพลิกหรื อคนให้ทั ว

42

5 ย้ อม (ต้ม) ในนํ าร้อนประมาณ 20 – 30 นาที หมั นกลั บไหมไป มา เพือให้สยี ้ อมเข้าเส้นไหมจน ทั ว

6. เมือสีเข้าเส้นไหมดีแล้ ว นําไป ล้ างนํ เาย็น 3 ครั ง จนนํ าสะอาด บิดให้หมาดแล้ วนําไปผึ งลมให้ แห้งสนิท

7 นําไปผึ งลมให้แห้งสนิท

43

การย้อมสีโอบ สําหรับไหมลายคนไถนา 1 วัสดุ - ไหมลายทํ านา - ไหมลายนกยูง - สีเทามุก เบอร์ 8 ตราสิงโต - สีน ํ าเงิน - สีแดง - สีเทา - สบู่เทียม (ไหม 1 ปอย / ช้อนชา) - นํ าประปา ขั นตอนการย้อมสีโอบ 1.นําปอยไหมแช่น ํ าไว้1 คืน 2. ผสมนํ าอุ่นใส่กะละมั ง ละลายสีเทา มุก เบอร์ (8) จํ านวน 1 ½ ช้อนชา สี นํ าเงินสีแดงสีเทาผสมกัน อย่างละ 1 ช้อนชา และสบู่เทียม 1 ช้อนชา คน ให้ก ัน

3. นําปอยไหมส่วนมั ดลายทั ง 2 ปอย ใส่ลงในกะละมั งพร้อมกัน ขยํ าและตํ าด้วยขวด เพือให้สีเข้า ข้อทีมั ดหมีไว้ แล้ วตรวจสอบดู ว่าสีเข้าทั วหรื อไม่

ปอย และไหมลายนกยูง 1 1 1 1½ 1 1 1 1 5

ปอย ปอย ช้อนชา ช้อนชา ช้อนชา ช้อนชา ช้อนชา ลิตร

ปอย

44

4. นําปอยไหมทั ง2 ปอย และนํ าสี ย้ อม เทลงในหม้ อย้ อม เพิมความ ร้อนขึ นเรื อยๆ จนเกือบเดือด (90 – 95 องศา) หมั นพลิกไหมกลั บไปมา หรื อคนให้ทั ว 5. ย้ อม (ต้ม) ในนํ าร้อนแช่ไว้ ประมาณ 20 – 30 นาที หมั นกลั บ ไหม

6.เมือสีเข้าข้อดีแล้ ว นําไหมไปล้ างนํ า เย็น 3 ครั ง จนนํ ไสสะอาด า บิดให้ หมาดแล้ วนําไปผึ งลมให้แห้ง

การย้อมสีโอบ สําหรับไหมลายกระถางดอกไม้ 1 วัสดุ - ไหมลายกระถางดอกไม้ 1 ปอย - สีฟ้าใส 1 ช้อนชา - สีแดงครั ง ½ ช้อนชา - สบู่เทียม 1 ช้อนชา - นํ า 5 ลิตร

ปอย

45

ขั นตอนการย้อมสีโอบ 1. นําปอยไหมแช่น ํ าไว้1 คืน 2. ตักนํ าจากร้อนหม้ อส่วนหนึ ง ผสมกับนํ าเปล่าเพือทีจะให้น ํ าอุ่นกะละมั ใส่ ง ละลายสีฟ้า ใส 1 ช้อนชา สีแดงครั ง ½ ช้อนชา และสบู่เทียม 1 ช้อนชา คนให้ละลาย 3. นําปอยหมีส่วนทามีลายหมี ใส่ลงในกะละมั ง ขยํ าและตํ าด้ วยขวด เพือให้สีเข้าข้อ มั ดหมี และตรวจดูอีกครั งว่าสีเข้าทั วหรื อไม่ 4. เทปอยไหมและนํ าสีลงในหม้ อย้ อม เพือความร้อนขึ นเรื อยๆ จนเกือบเดือด(90 – 95) หมั นพลิกหรื อคนให้ทั ว 5. ย้ อม (ต้ม) ในความร้อนนี ประมาณ 20 – 30 นาที หมั นกลั บไหม 6. สีเข้าข้อดีแล้ ว นําไหมไปล้ างนํ า3 ครั ง จนนํ าสะอาดบิดให้หมาดแล้ วนําไปผึ งลมให้ แห้ง การย้อมสีโอบ สําหรับ ไหมลายนกกับต้ นยางใหญ่ 1 ปอย วัสดุ - สีน ํ าเงิน ½ ช้อนชา - สีเปลือกไม้ ½ ช้อนชา - สีฟ้าใสผสมสี เทา ½ ช้อนชา - สบู่เทียม 1 ช้อนชา - นํ า 5 ลิตร ขั นตอนการย้อมสีโอบ 1. นําปอยไหมแช่น ํ าไว้1 คืน 2. ตักนํ าจากร้อนหม้ อส่วนหนึ ง ผสมกับนํอุ่นา ใส่กะละมั ง ละลายสีฟ้าใส 1 ช้อนชา สี แดงครั ง จํ านวน ½ ช้อนชา และสบู่เทียม 1 ช้อนชา คนให้ละลายกัน 3. นําปอยไหมส่วนทีมั ดลาย ใส่ลงในกะละมั ง ขยํ าและตํ าด้ วยขวด เพือให้สีเข้าข้อมั ด ไหม และตรวจดูอีกครั งว่าสีเข้าทั วหรื อไม่ 4. ใส่ปอยไหม นํ าและสีย ้ อมลงในหม้ อต้ม เพิมความร้อนไปเรื อยๆ จนเกือบเดือด (90 – 95 องศาเซลเซียส) หมั นพลิกหรื อคนให้ทั ว 5. ย้ อม (ต้ม) แช่ไหมไว้ประมาณ 20 – 30 นาที หมั นพลิกกลั บไปมา 6. เมือสีเข้าข้อดีแล้ ว นําไหมไปล้ างนํ เย็า น 3 ครั ง จนนํ ไสสะอาด า บิดให้หมาดแล้ ว นําไปผึ งลมให้แห้งสนิท

46

วิธีการล้างสีไหม วัสดุ - ไหม 1 ปอย - สีล ้ าง (สําหรับไหม 2 เมตร ต่อสี 1 ซอง) - สบู่เทียม (สําหรับไหม 2 เมตร ต่อ 1 ซอง ) - นํ า(สําหรับไหม 2 เมตร ต่อนํ า6 ลิตร) ขั นตอนการล้างสีไหม

1. นําไหมแช่น ํ าเย็นทิ งไว้ 1 คืน 2.

ละลายสบู่เทียมพร้อมกับด่างล้ างสี ไหมลงในหม้ อเดือด

3. ใส่ไหมทีต้องการล้ างลงไป เพิ มความร้อนขึ นเรื อย ๆหมั น คน หรื อกลั บเส้นไหมบ่อย ๆ

4.

เมือนํ าร้อนเกือบเดือด (90 95 องศาเซลเซียส) ต้มต่อไป อีก 10 นาที

47

5. นําไหมขึ น ล้ างนํ าเย็นให้ สะอาด บิดให้หหมาด กระตุก เส้นไหมให้แยกจากกั น

6. แล้ วนําไหมย้ อมต่อหรื อผึ งลมให้ แห้ง

วิธกี ารย้อมสี (เครือครีม) สําหรับ ไหมลายผู ้หญิงหาบตะกร้ า(เครือสีครีม) ไหมลายคนไถนา (เครือสีครีม) วัสดุ - ไหมลายผู้ หญิงหาบตะกร้า - ไหมลายคนไถนานา - สีเปลือกไม้ เบอร์ 26 - สีปูน (ย้ อมลายหาบตะกร้า) - สบู่เทียม - นํ า

1 1 3 1 2 6

ปอย ปอย ซอง ช้อนชา ช้อนชา ลิตร

48

ขั นตอนการย้อมสีเครือครีม 1. นําปอยไหมแช่น ํ าไว้1 คืน

2.ตักนํ าจากหม้ อส่วนหนึ งใส่ กะละมั ง ละลายสีเปลือกไม้ เบอร์ (26) ประมาณ 2 ซอง และสบู่เทียม 1 ช้อนชา คนให้ละลาย

3.นําปอยหมีส่วนทามีลายมั ดหมีทั ง 2 ปอย ใส่ลงในกะละมั ง ขยํ าและ ตํ าด้วยขวด เพือให้สีเข้าข้อมั ดหมี และตรวจดูอีกครั งว่าสีเข้าทั ว หรื อไม่

4.แล้ วนําปอยไหมทั ง2 ปอย ลง ล้างนํ าเปล่า 1 ครั ง

49

5.ตักนํ าจากหม้ อส่วนหนึ งใส่ กะละมั ง ละลายสีเปลือกไม้ เบอร์ (26) ประมาณ 1 ซอง และสบู่เทียม 1 ช้อนชา คนให้ละลาย

6.นําปอยไหมส่วนทางไม่มีลายหมี ทั ง2 ปอยใส่ลงในกะละมั ง ขยํ าและ ตํ าด้วยขวด เพือให้สีเข้าเส้นหมี และ ตรวจดูอีกครั งว่าสีเข้าทั วหรื อไม่(ขั น นี ไม่ต ้องนําไหมไปต้ม)

7.เมือสีเข้าเส้นไหมดีแล้ ว นําไหมไป ล้ างนํ า3 ครั ง จนนํ าสะอาดบิดให้ หมาดแล้ วนําไปผึ งลมให้แห้งสนิท

50

8.ส่วนไหมลายผู้ หญิงหาบตะกร้า ผสมสี ปูน 1 ช้อนชา เทลงใส่หมี แล้ วขยํ าให้ทั ว และตรวจดูอีกครั งว่าสีเข้าทั วหรื อไม่ 9.จากนั นนําไปล้ างนํ า3 ครั ง จนนํ าไส สะอาด แล้ วบิดให้หมาด นําไปตากผึ งลม ให้แห้งสนิท

วิธีการย้อมสี (เครือครีม) สําหรับ ไหมลายนกยูง (เครือสีครีม) วัสดุ - สีเทามุก เบอร์ (8) 1 ซอง - สบู่เทียม 2 ช้อนชา - นํ า 6 ลิตร ขั นตอนการย้อมสีทีต้องการ 1. นําปอยไหมแช่น ํ าไว้1 คืน 2. ตักนํ าจากร้อนจากหม้ อส่วนหนึ งผสมกับนํ าเย็ นให้น ํ าอุ่นกะละมั ใส่ ง ละลายสีเทามุก เบอร์ (8) ½ ซอง และสบู่เทียม 1 ช้อนชา คนให้ละลาย 3. นําปอยหมีส่วนทางมีลายมั ดหมี ใส่ลงในกะละมั ง ขยํ าและตํ าด้วยขวด เพือให้สีเข้าข้อ มั ดหมี และตรวจดูอีกครั งว่าสีเข้าทั วหรื อไม่ 4. แล้ วนําปอยไหมลงล้ างนํ าเปล่า1 ครั ง บิดให้หมาด 5. ตักนํ าจากร้อนจากหม้ อส่วนหนึ งผสมกับนํ าเย็ นให้น ํ าอุ่นใส่ กะละมั ง ละลายสีเทามุก เบอร์ (8) ½ ซอง และสบู่เทียม 1 ช้อนชา คนให้ละลาย 6. นําปอยหมีส่วนทางไม่มีลายหมีใส่ลงในกะละมั ง ขยํ าและตํ าด้วยขวด เพือให้สีเข้าเส้น หมี และตรวจดูอีกครั งว่าสีเข้าทั วหรื อไม่(ขั นนี ไม่น ําไหมไปต้ม) 7. สีเข้าเส้นไหมดีแล้ว นําไหมไปล้ างนํ า3 ครั ง จนนํ าสะอาดบิดให้หมาดแล้ วนําไปผึ ง ลมให้แห้ง

51

วิธีการย้อมสี (เครือครีม) สําหรับ ไหมลายนกกับต้นยางใหญ่ (เครือสีครีม) วัสดุ - สีปูนแห้ง 1 ช้อนชา - สีเปลือกไม้ 2 ช้อนชา - สบู่เทียม 2 ช้อนชา - นํ า 5 ลิตร ขั นตอนการย้อมสีทีต้องการ 1. นําปอยไหมแช่น ํ าไว้1 คืน 2. ตักนํ าจากร้อนจากหม้ อส่วนหนึ งผสมกับนํ าเย็ นให้น ํ าอุ่นกะละมั ใส่ ง ละลายสีปูนแห้ง 1 ช้อนชา สีเปลือกไม้ 1 ช้อนชา และสบู่เทียม 1 ช้อนชา คนให้ละลาย 3. นําปอยหมีส่วนทางมีลายมั ดหมี ใส่ลงในกะละมั ง ขยํ าและตํ าด้วยขวด เพือให้สีเข้าข้อ มั ดหมี และตรวจดูอีกครั งว่าสีเข้าทั วหรื อไม่ 4. แล้ วนําปอยไหมลงล้ างนํ าเปล่า1 ครั ง บิดให้หมาด 5. ตักนํ าจากร้อนจากหม้ อส่วนหนึ งผสมกับนํ าเย็ นให้น ํ าอุ่นกะละมั ใส่ ง ละลายสีเปลือก ไม้ 1 ช้อนชา และสบู่เทียม 1 ช้อนชา คนให้ละลาย 6. นําปอยหมีส่วนทางไม่มีลายหมีใส่ลงในกะละมั ง ขยํ าและตํ าด้วยขวด เพือให้สีเข้าเส้น หมี และตรวจดูอีกครั งว่าสีเข้าทั วหรื อไม่(ขั นนี ไม่น ําไหมไปต้ม) 7. สีเข้าเส้นไหมดีแล้ ว นําไหมไปล้ างนํ า3 ครั ง จนนํ าสะอาดบิดให้หมาดแล้ วนําไปผึ ง ลมให้แห้ง วิธีการย้อมสี (เครือดํา) สําหรับ ไหมลายผูห้ ญิงหาบตะกร้ า ไหมลายคนไถนา วัสดุ - ไหมลายผู้ หญิงหาบตะกร้า 1 - ไหมลายคนไถนา 1 - สีเทา 2 - นํ ายาเข้าข้อ 2 - สบู่เทียม 2 - นํ า 6

(เครือสีดํา) (เครือสีดํา) ปอย ปอย ช้อนชา ช้อนชา ช้อนชา ลิตร

52

1.

2.

3.

4.

5.

6.

ขั นตอนการย้อมสีเครือดํา ตักนํ าจากร้อนจากหม้ อส่วนหนึ งผสมกับนํ าเย็ นให้น ํ าอุ่นกะละมั ใส่ ง ละลายสีเทา 1 ช้อนชา และสบู่เทียม 1 ช้อนชา คนให้ละลาย นําปอยหมีส่วนทางมีลายมั ดหมีทั ง2 ปอย ใส่ลงในกะละมั ง ขยํ าและตํ าด้วยขวด เพือให้สี เข้าข้อมั ดหมี และตรวจดูอีกครั งว่าสีเข้าทั วหรื อไม่ แล้ วนําปอยไหมทั ง2 ปอยลงล้ างนํ าเปล่า1 ครั ง บิดให้หมาด ตักนํ าจากหม้ อส่วนหนึ งใส่กะละมั ง ละลายสีเทา ประมาณ 1 ช้อนชา และสบู่เทียม 1 ช้อน ชา คนให้ละลาย นําปอยหมีส่วนทางไม่มีลายหมีทั ง 2 ปอย ใส่ลงในกะละมั ง ขยํ าและตํ าด้วยขวด เพือให้สี เข้าเส้นหมี และตรวจดูอีกครั งว่าสีเข้ทา ั วหรื อไม่ สีเข้าเส้นไหมดีแล้ ว นําไหมไปล้ างนํ า3 ครั ง จนนํ าสะอาดบิดให้หมาดแล้ วนําไปผึ งลม ให้แห้ง

วิธีการย้อมสี (เครือดํา) สําหรับไหมลายนกยูง (เครือสีดํา) วัสดุ - สีเทามุก เบอร์ (8)4 ½ ช้อนชา - สีฟ้าใส เบอร์ (26)2 ช้อนชา - สบู่เทียม 2 ช้อนชา - นํ ายาเข้าข้อ 1 ช้อนชา - นํ า 6 ลิตร ขั นตอนการย้อมสีเครือดํา 1. นําปอยไหมแช่น ํ าไว้1 คืน 2. ตักนํ าจากร้อนจากหม้ อส่วนหนึ งผสมกับนํ าเย็ นให้น ํ าอุ่นกะละมั ใส่ ง ละลายสีเทามุก เบอร์ (8) 2 ช้อนชา สีฟ้าใส เบอร์ (26) และสบู่เทียม 1 ช้อนชา คนให้ละลาย 3. นําปอยหมีส่วนทางมีลายมั ดหมี ใส่ลงในกะละมั ง ขยํ าและตํ าด้วยขวด เพือให้สีเข้าข้อ มั ดหมี และตรวจดูอีกครั งว่าสีเข้าทั วหรื อไม่ 4. แล้ วนําปอยไหมลงล้ างนํ าเปล่า1 ครั ง บิดให้หมาด 5. ตักนํ าจากร้อนจากหม้ อส่วนหนึ งผสมกับนํ าเย็ นให้น ํ าอุ่นกะละมั ใส่ ง ละลายสีเทามุก เบอร์ (8) ประมาณ 2 ½ ช้อนชา สีฟ้าใส เบอร์ (26) 1 ช้อนชา และสบู่เทียม 1 ช้อนชา คนให้ละลาย

53

6. นําปอยหมีส่วนทางไม่มีลายหมีใส่ลงในกะละมั ง ขยํ าและตํ าด้วยขวด เพือให้สีเข้าเส้น หมี และตรวจดูอีกครั งว่าสีเข้าทั วหรื อไม่(ขั นนี ไม่น ําไหมไปต้ม) 7. สีเข้าเส้นไหมดีแล้ ว นําไหมไปล้ างนํ า3 ครั ง จนนํ าสะอาดบิดให้หมาดแล้ วนําไปผึ ง ลมให้แห้ง วิธีการย้อมสี (เครือดํา ) สําหรับไหมลายกระถางดอกไม้ (เครือสีดํา) วัสดุ - ฟ้ าใส ½ ช้อนชา - นํ า 5 ลิตร ขั นตอนการย้อมสี 1. นําปอยไหมแช่น ํ าไว้1 คืน 2. ตักนํ าจากร้อนจากหม้ อส่วนหนึ งผสมกับนํ าเย็ นให้อุน่นํ าใส่กะละมั ง ละลายสีฟ้าใส ½ และสบู่เทียม 1 ช้อนชา คนให้ละลาย 3. นําปอยหมี ใส่ลงในกะละมั ง ขยํ าและตํ าด้วยขวด เพือให้สีเข้าข้อมั ดหมี และตรวจดูอีก ครั งว่าสีเข้าทั วหรื อไม่ 4. ใส่ปอยไหมและนํ าสี ลงในหม้ อย้ อม เพือความร้อนขึ นเรื อยๆ จนเกือบเดือด(90 – 95 องศาเซลเซียส) หมั นพลิกหรื อคนให้ทั ว 5. ย้ อม (ต้ม) ในความร้อนนี ประมาณ 20 – 30 นาที หมั นกลั บไหม 6. สีเข้าเส้นไหมดีแล้ ว นําไหมไปล้ างนํ า3 ครั ง จนนํ าสะอาดบิดให้หมาดแล้ วนําไปผึ ง ลมให้แห้ง วิธีการแต้มสี สําหรับ ไหมลายผู ้หญิงหาบตะกร้ า วัสดุ - สีน ํ าเงิน - สีเปลือกไม้ ผสมสีเทา อย่างละ - สีชมพูผสมนํ าเงิน อย่างละ - สีครี ม - สีด ํ า - นํ า - จาน หรื อ กระป๋ องใส่สี

(เครือสีดํา) ½ ½ ½ ½ ½ 1 5

ช้อนชา ช้อนชา ช้อนชา ช้อนชา ช้อนชา ช้อนชา ชิ น

54

- พู่ก ันแต้มสี

-

สีน ํ าเงิน สีชมพูผสมนํ าเงิน สีเปลือกไม้ ผสมสีเทา สีครี ม สีด ํ า

4

ด้าม

แต้มผ้ า แต้มเสื อ , กางเกง แต้มต้นไม้ แต้มหน้า , แขน , ขา แต้มผม , ตา

ขั นตอนการแต้มสี

1.

2.

3.

4.

แก้เชือกฟางมั ดไหมออก นําฟางมั ดหมีมามั ดเป็ นข้อบริ เวณทีจะทํ าการแต้มสี นํานํ าเปล่รา องพื นตรงทีจะแต้มสี เพือกันไม่สีซึมไปยั งบริ เวณอืน นําสีแต้มลงบริ เวณทีต้องการ แล้ วนําไปผึ งลมให้แห้ง

55

วิธีการแต้มสี สําหรับไหมลายผู ้หญิงหาบตะกร้ า (เครือสีครีม) วัสดุ - สีน ําเงิน ½ - สีฟ้าใส ½ - สีน ํ าเงิน ½ - สีน ําเงินผสมสีชมพู อย่างละ ½ - สีครี ม ½ - สีด ํ า ½ - นํ าเปล่า 1 - จาน หรื อ กระป๋ องใส่สี 5 - พู่ก ันแต้มสี 4 - สีน ํ าเงิน - สีฟ้าใส - สีน ํ าเงินผสมสีชมพู - สีครี ม - สีด ํ า ขั นตอนการแต้มสี

1.

2.

3.

4.

ช้อนชา ช้อนชา ช้อนชา ช้อนชา ช้อนชา ช้อนชา ช้อนชา ชิ น ด้าม แต้มผ้ าสไบ แต้มลํ าต้นไม้ แต้มผ้ าถุง แต้มใบหน้า , ลํ าตัว, แขน , ขา แต้มผม , ตา

แก้ฟางทีมั ดลายออก นําฟางมั ดหมีมามั ดขังข้อบริ เวณทีจะทํ าการแต้มสี นํานํ าเปล่รา องพื นตรงทีจะแต้มสี เพือกันไม่สีซึมไปบริ เวณอืนทีไม่ต ้องการ นําสีแต้มลงบริ เวณทีต้องการ แล้ วนําไปผึ งลมให้แห้ง

56

วิธีการแต้มสี สําหรับ ไหมลายนกยูง (เครือสีครีม) วัสดุ - สีเปลือกไม้ ผสมสีเทา อย่างละ - นํ า - จาน หรื อ กระป๋ องใส่สี - พู่ก ันแต้มสี - สีเปลือกไม้ ผสมสีเทา ขั นตอนการแต้มสี

½ 1 5 4

ช้อนชา ช้อนชา ชิ น ด้าม แต้มลํ าต้นไม้

1. แก้ฟางทีมั ดลายออก นําฟางมั ดหมีมามั ดขังข้อบริ เวณทีจะทํ าการแต้มสี 2. นํานํ าเปล่รา องพื นตรงทีจะแต้มสี เพือกันไม่สีซึมไปบริ เวณอืนทีไม่ต ้องการ 3. นําสีแต้มลงบริ เวณทีต้องการ 4. แล้ วนําไปผึ งลมให้แห้ง วิธีการแต้มสี สําหรับ ไหมลายนกยูง (เครือสีดํา) วัสดุ - สีเปลือกไม้ ผสมสีเทา อย่างละ ½ ช้อนชา - นํ าเปล่า 1 ช้อนชา - จาน หรื อ กระป๋ องใส่สี 5 ชิ น - พู่ก ันแต้มสี 4 ด้าม - สีเปลือกไม้ ผสมสีเทา แต้มลํ าต้นไม้

57

ขั นตอนการแต้มสี 1. แก้ฟางทีมั ดลายออก นําฟางมั ดหมีมามั ดขังข้อบริ เวณทีจะทํ าการแต้มสี 2. นํานํ าเปล่รา องพื นตรงทีจะแต้มสี เพือกันไม่สีซึมไปบริ เวณอืนทีไม่ต ้องการ 3. นําสีแต้มลงบริ เวณทีต้องการ 4. แล้ วนําไปผึ งลมให้แห้ง วิธีการแต้มสี สําหรับไหมลายคนไถนา (เครือสีครีม) วัสดุ - สีฟ้า - ดํ าผสมนํ าเงินอย่างละ - สีฟ้าใสผสมนํ าเงิน อย่างละ - สีชมพูผสมนํ าเงิน อย่างละ - นํ า - จาน หรื อ กระป๋ องใส่สี - พู่ก ันแต้มสี - สีฟ้า - ดํ าผสมนํ าเงิน - สีฟ้าใสผสมนํ าเงิน - สีชมพูผสมนํ าเงิน ขั นตอนการแต้มสี

½ ½ ½ ½ 1 5 4

ช้อนชา ช้อนชา ช้อนชา ช้อนชา ช้อนชา ชิ น ด้าม แต้มต้นข้าว แต้มเขาควาย แต้มเสื อ แต้มผ้ านุ่ง

58

1. แก้ฟางทีมั ดลายออก นําฟางมั ดหมีมามั ดขังข้อบริ เวณทีจะทํ าการแต้มสี 2. นํานํ าเปล่รา องพื นตรงทีจะแต้มสี เพือกันไม่สีซึมไปบริ เวณอืนทีไม่ต ้องการ 3. นําสีแต้มลงบริ เวณทีต้องการ 4. แล้ วนําไปผึ งลมให้แห้ง วิธีการแต้มสี สําหรับ ไหมลายคนไถนา (เครือสีดํา) วัสดุ - สีฟ้า ½ ช้อนชา - ดํ าผสมนํ าเงินอย่างละ ½ ช้อนชา - สีฟ้าใสผสมนํ าเงิน อย่างละ ½ ช้อนชา - สีชมพูผสมนํ าเงิน อย่างละ ½ ช้อนชา - นํ า 1 ช้อนชา - จาน หรื อ กระป๋ องใส่สี 5 ชิ น - พู่ก ันแต้มสี 4 ด้าม - สีฟ้า แต้มต้นข้าว - ดํ าผสมนํ าเงิน แต้มเขาควาย - สีฟ้าใสผสมนํ าเงิน แต้มเสื อ - สีชมพูผสมนํ าเงิน แต้มผ้ านุ่ง ขั นตอนการแต้มสี

59

1.

2.

3.

4.

แก้ฟางทีมั ดลายออก นําฟางมั ดหมีมามั ดขังข้อบริ เวณทีจะทํ าการแต้มสี นํานํ าเปล่รา องพื นตรงทีจะแต้มสี เพือกันไม่สีซึมไปบริ เวณอืนทีไม่ต ้องการ นําสีแต้มลงบริ เวณทีต้องการ แล้ วนําไปผึ งลมให้แห้ง

วิธกี ารแต้มสี สําหรับไหมลายกระถางดอกไม้ (เครือสีดํา) วัสดุ - สีเปลือกไม้ ½ ช้อนชา - นํ า 1 ช้อนชา - จาน หรื อ กระป๋ องใส่สี 5 ชิ น - พู่ก ันแต้มสี 4 ด้าม - สีเปลือกไม้ แต้มลํ าต้นไม้ ขั นตอนการแต้มสี 1. แก้ปอมั ดหมีออก นําปอมั ดหมีมาม ั ดขังข้อบริ เวณทีจะทํ าการแต้มสี 2. นํานํ าเปล่าลองพื นตรงทีจะแต้มสี เพือกันไม่สีซึมไปบริ เวณทีไม่ต ้องการ 3. นําสีแต้มลงบริ เวณทีต้องการ 4. แล้ วนําไปผึ งลมให้แห้ง วิธีการแต้มสี สําหรับไหมลายนก กับต้นยางใหญ่ (เครือสีครีม) วัสดุ - สีเปลือกไม้ ½ - สีน ํ าเงิน ½ - สีหมากแห้ง ½ - สีฟ้าใสผสมสีเทา อย่างละ ½ - นํ า 1 - จาน หรื อ กระป๋ องใส่สี 5 - พู่ก ันแต้มสี 4 - สีเปลือกไม้ - สีน ํ าเงิน - สีหมากแห้ง

ช้อนชา ช้อนชา ช้อนชา ช้อนชา ช้อนชา ชิ น ด้าม แต้มลํ าต้นไม้ แต้มใบไม้ แต้มใบไม้

60

- สีฟ้าใสผสมสีเทา แต้มกิ งไม้ ขั นตอนการแต้มสี 1. แก้ฟางทีมั ดลายออก นําฟางมั ดหมีมามั ดขังข้อบริ เวณทีจะทํ าการแต้มสี 2. นํานํ าเปล่รา องพื นตรงทีจะแต้มสี เพือกันไม่สีซึมไปบริ เวณอืนทีไม่ต ้องการ 3. นําสีแต้มลงบริ เวณทีต้องการ 4. แล้ วนําไปผึ งลมให้แห้ง วิธีการสืบหูก วัสดุ/อุปกรณ์สําหรับการสืบหูก - กรรไกร 1 ด้าน - ข้าวเหนียวสุก 1 ก้อนเล็ก (แทนกาว) - ก้านกล้ วย 2 ก้าน ขั นตอนการสืบหูก 1. การเรี ยงด้ายยืนตามขาใจของเครื อ (ด้ายยืน) ใช้ไม้ ดูกงูสอดไว้2 ไม้ บน-ล่าง(ใช้ไม้ สอด ไข้วไว้)ผูกเอาไว้ 2. การผูกเส้นด้ายแต่ละเส้นเข้ากับด้ายที ยืนมาจากเขาให้แน่น เรี ยงลํ าดับตามขาใจ 3. นํามากางเข้ากับกีทีเตรี ยมไว้ วิธกี ารมัดหมี (การมัดไหม) การดึงเส้นด้ายทีละเส้นมั ดต่อกันระหว่างไหมสําหรับใช้ทอ กับด้ายทีผูกติดไว้ ก ับหูก เรี ยกว่า การสืบหูก

61

วิธกี ารกรอไหมใส่ หลอด วัสดุ อุปกรณ์ ทีใช้ สําหรับการกรอไหม

-

กง

หลา

หลั กตีนกง

หลอดไม้ ทีมีรูเล็กๆสําหรับพั นเส้นไหม หรื อใช้ปลอก ปากกาตัดเป็ นท่อนยาวประมาณ 7 – 8 เซนติเมตร

เชือกฟางไว้ สําหรับร้อยหลอดด้ายทีละหลอด เรี ยงตามลํ าดับเพือจะนําไปทอในภายหลั ง

62

ขั นตอนการกรอไหมใส่ หลอด 1. นําไหมใส่กงจับเส้นไหม 2. นําไหมทีปลายของเส้นไหมพั นกับหลอดไม้ แล้วนําไปเสียบกับเหล็กปลายแหลมของ หลา( อุปกรณ์ทอผ้ าชนิดหนึ ง) 3. ปั นเส้นไหมเข้าในหลอดจนพอดี นําออกมาจากหลาแล้ วใช้ฟางร้อยต่อเนืองตามลํ าดับ 4. สอดเชือกฟางสําหรับร้อยไว้ทีรู หลอดไม้ แล้ วร้อยต่อเนืองทํ าจนไหมหมดจากกงก็จะ ได้หลอดไหมร้อยเรี ยงกัน เตรี ยมนําไปทอเป็ นผืนผ้ าต่อไป

วิธกี ารทอผ้าไหม วัสดุ/อุปกรณ์ สําหรับการทอผ้าไหม

กีทอผ้ า

ฟื ม

63

กระสวย

หลอดไหมทีปั นไหมไส่แล้ ว

ไม้ เหยียบหูก

ไม้ หาบหูก

เชือกดึงหูก

ฝักหูก

64

ขั นตอนการทอผ้า

1. นําไหมทีย้อมทางเครือ (ทางยืน) มาต่อใส่ ฟืม

2. นําไหมกับฟื มทีต่อกันแล้วมาใส่ มัดกี

3.ดึงเครือไหมให้ดึงแล้วพันเครือเข้ าในกี

4. หวีไหมให้ เส้ นไหมเรียงกัน ไม่พันกัน

5. นําเส้ นไหมทีกรอใส่ หลอดแล้ว นํามาใส่ กระสวยเพือทอเป็ นลวดลายทีมัดไว้

65

ผลสํ าเร็จเป็ น ผ้าไหมลายฮูปแต้ม

ลายนกกับต้นยางใหญ่

ลายนกยูง

ลายผู ้หญิงหาบตะกร้ า

ลายกระถางดอกไม้

ลายคนไถนา