7.sınıf zaman içinde bilim by efe arzawa

egitim@hotmail.es

ZAMAN İÇİNDE BİLİM ÖĞRENME ALANI Bilim, Teknoloji ve Toplum SÜRE: 12 ders saati KAZANIMLAR 1. İlk uygarlıkların bilimsel ve teknolojik gelişmelere katkılarına örnekler verir. 2. İlk yazı örneklerinden yola çıkarak yazının kullanım alanlarını ve bilgi aktarımındaki önemini fark eder. 3. Türk ve İslam devletlerinde yetişen bilginlerin bilimsel gelişme sürecine katkılarını değerlendirir. 4. 15 - 19. yüzyıllar arasında Avrupa’da yaşanan gelişmelerin günümüz bilimsel birikiminin oluşmasına etkisini fark eder. 5. Tarihsel süreçte düşünceyi ifade etme ve bilim özgürlüklerini bilimsel gelişmelerle ilişkilendirir. KAVRAMLAR

Bilim Buluş Çağ Enerji Keşif Laiklik 96

Milat Özgürlük Pazar Reform Rönesans Sanayi Sermaye Sosyal bilim Teknoloji Uygarlık Yüzyıl Bu kavram giriş düzeyinde verilecektir. Bu kavram geliştirme düzeyinde verilecektir. Bu kavram, pekiştirme düzeyinde verilecektir.

AÇIKLAMALAR Anayasamızın (Bilim ve Sanat özgürlükleri ile ilgili) 27. maddesi de ele alınacaktır (5. kazanım). Coğrafi Keşifler, Rönesans, Reform ve Aydınlanma Çağı işlenecek, Sanayi İnkılabı ise bilimsel ve teknolojik açılardan ele alınacaktır (4. kazanım). İLİŞKİLENDİRMELER Diğer Derslerle İlişkilendirme 3. kazanım için Fen ve Teknoloji dersi “Güneş Sistemi ve Ötesi: Uzay Bilmecesi” ünitesi (3.3 kazanım) 3.3. Ünlü Türk gök bilimciler ve çalışmaları hakkında örnekler verir. 4. ve 5. kazanımlar için Fen ve Teknoloji dersi “Güneş Sistemi ve Ötesi: Uzay Bilmecesi” ünitesi (3.2, 3.4, 3.6 kazanımlar) 3.2. Gök bilimcilerin teleskoplar yardımıyla gök cisimlerinin hareketlerini ve yapısını inceleyen bilim insanları olduklarını belirtir. 3.4. Teleskopların uzay gözlemi yapmadaki önemini fark eder. 3.6. Teknolojinin uzay araştırmalarına, uzay araştırmalarının da teknolojiye katkısını örneklerle açıklar.

154

egitim@hotmail.es

ÖĞRETMEN KILAVUZ KİTABI

DOĞRUDAN VERİLECEK BECERİ: Zaman ve kronolojiyi algılama DOĞRUDAN VERİLECEK DEĞER: Bilimsellik ÜNİTEYE HAZIRLIK Öğrencilerinizden ders kitabından bu ünitenin görsellerini ve konu başlıklarını incelemelerini isteyiniz. Öğrencilerinize öğrenci çalışma kitabında bulunan etkinlikleri incelemelerini ve ön hazırlık yapılması gereken etkinlikler için planlama yapmaları gerektiğini hatırlatınız. “Zaman İçinde Bilim” ünitesinin öğretmen kılavuz kitabı işleniş bölümlerini inceleyiniz. Konu işlenişlerinde gerekli olabilecek araç ve gereçleri hazırlayınız. Ünitenin işlenişinde yapılabilecek ek etkinlikleri planlayınız.

Ara Disiplin Alan Kazanımlarıyla İlişkilendirme İnsan Hakları ve Vatandaşlık (5-12) 12. Düşünce ve ifade özgürlüğünün önemini fark eder. Müze ile Eğitim 1 ve 2. kazanımlar Müze ile Eğitimle ilişkilendirilecektir. Türkiye’nin çeşitli illerinde bulunan arkeoloji müzeleri ile Anadolu’daki ilk köy yerleşmesi olan Çatalhöyük’e sanal ya da gerçek alanda gezi düzenlenebilir.

• HAYATI KOLAYLAŞTIRAN TEKERLEK • BULUNMASAYDI NELER OLURDU? • HARF VE SİMGELERDEN YAZIYA • İSLAM UYGARLIĞI SERGİSİ • BİR BİLİM İNSANI • ZAMAN ŞERİDİNİ TAMAMLAYALIM • DÜŞÜNCE ÖZGÜRLÜĞÜNÜN ÖNEMİ • KENDİMİ DEĞERLENDİRİYORUM

155

egitim@hotmail.es

ZAMAN İÇİNDE BİLİM KONU HER BİLİMSEL BULUŞ YENİ BİR BAŞARIDIR SÜRE: 2 ders saati KAZANIM 1. İlk uygarlıkların bilimsel ve teknolojik gelişmelere katkılarına örnekler verir. KAVRAMLAR Bilim Buluş Çağ Milat Teknoloji AÇIKLAMALAR Müze İle Eğitim 1 ve 2. kazanımlar Müze İle Eğitimle ilişkilendirilecektir. Türkiye’nin çeşitli illerinde bulunan arkeoloji müzeleri ile Anadolu’daki ilk yazılı tabletlerin bulunduğu Kültepe yerleşimi, Anadolu Medeniyetleri Müzesi sanal ya da gerçek ortamda incelenebilir.

HER BİLİMSEL BULUŞ YENİ BİR BAŞARIDIR Düşünelim! Issız bir yerde kalsanız, kendinizi korumak için ne tür araçlar yaparsınız? Örnek veriniz. Günlük yaşamınızda kullandığınız araçları ve bunların ilk hâllerinin nasıl olabileceğini hayal ediniz ve düşününüz. Düşüncelerinizi arkadaşlarınıza anlatınız.

Aşağıdaki fotoğrafta görülen 138 metre yüksekliğindeki Keops Piramidi, Mısır’ın en görkemli eserlerinden biridir. Tarihçi Heredot, piramitlerin yapımında kullanılan taşların ağırlığının ortalama 2,5 ton olduğunu ve yapımında yüz bin kişinin yirmi yıl çalıştığını söyler.

Kavramlar • Bilim • Buluş • Çağ • Milat • Teknoloji Buluş: Bilinen bilgilerden yararlanarak daha önce bilinmeyen yeni bir bulguya ulaşma veya yöntem geliştirme, icat.

Sizce, Eski Mısırlılar piramitleri nasıl yapmışlardır? Piramitlerin yapımında hangi malzeme ve araçlardan yararlanmış olabilirler? Açıklayınız.

İlk Uygarlıklar ve Teknoloji Sergisi İlk uygarlıkların geliştirdikleri bilimsel ve teknolojik yenilikleri ele alan bir sergiyi birlikte gezmeye ne dersiniz? Bu sergide ilk uygarlıkların bilim ve teknoloji tarihine yaptığı katkıların örneklerini göreceğiz. Teknoloji tarihi, insanlığın önce yaşayabilmek, ardından yaşam koşullarını iyileştirmek, doğaya ve yaşam koşullarına karşı verdiği egemenlik mücadelesiyle doludur. Bu nedenle insana verilen unvanlardan biri de “araç yapan”dır. İlk üretilen araçlar tarımla ilgilidir. Serginin en önemli bölümlerinden biri ilk insanların taşları yontarak ede ettikleri el baltalarıdır. Teknoloji adına belki de üretilen ilk nesne bunlardır.

ARAÇ VE GEREÇ: Arkeoloji müzelerine ait katalog ve broşürler. DERSE HAZIRLIK Öğrencilerinize ders kitabının 98. sayfasında yer alan “Düşünelim!” kutusundaki soruyu sorunuz. Öğrencilerinize ders kitabının 98. sayfasındaki “Kavramlar” kutusundaki kavramları inceletiniz. Tanımı verilmeyen kavramların anlamlarına ilişkin tahminde bulunmalarını isteyiniz. Öğrencilerinizin tahminleri hakkında konuşmalarını sağlayınız. Onlara kavramlarla ilgili ipucu olabilecek bilgiler veriniz.

Yukarıdaki fotoğrafta görülen araçları milattan önceki çağlarda yaşayan insanlar hangi amaçlarla kullanmış olabilirler? Örneklerle açıklayınız.

KONUNUN İŞLENİŞİ Öğrencilerinize ders kitabının 98. sayfasında yer alan ilk paragrafı okutarak ilgili soruları sorunuz. Öğrencilerinize ders kitabının aynı sayfasındaki “İlk Uygarlıklar ve Teknoloji Sergisi” başlığı altında yer alan ilk iki paragrafı okutunuz. Bu sayfada yer alan yontma taştan yapılmış araçların görüldüğü fotoğrafı inceleterek ilgili soruyu sorunuz. Öğrencilerinizle birlikte Türkiye’nin çeşitli illerinde bulunan arkeoloji müzelerini (Ankara Anadolu Medeniyetleri Müzesi gibi) ziyaret edebilirsiniz. Bu gerçek gezinin yanı sıra sanal ortamda da müze gezisi yapabilirsiniz. Örneğin, Ankara Anadolu Medeniyetleri Müzesi sanal ortamda da gezilebilmektedir. www.kultur.gov.tr adresinden sanal gezi yapılabilecek müzeler hakkında bilgi alabilirsiniz. Öğrencilerinizle birlikte arkeoloji müzelerine ait katalog ve broşürleri inceleyiniz. Özellikle ilk uygarlıkların bilimsel ve teknolojik gelişmelere katkılarını gösteren buluntuları öğrencilerinize inceletmeye çalışınız.

156

egitim@hotmail.es

ÖĞRETMEN KILAVUZ KİTABI

Serginin bir diğer bölümünde, günümüze ulaşan en eski araba ve tekerlek örnekleri ve icadı ele alınmaktaydı. Eski çağlardan kalma tekerlek örneklerinin birinin yanında şöyle yazıyordu: “Tonlarca yükü kolayca dağ başına çıkardık.” Tekerleğin yanında şu bilgilere de rastlıyoruz: “Birçok kişiye göre tekerleğin ilk kullanıldığı yer MÖ 3700’lü yıllarda Mezopotamya’da Sümer Uygarlığıdır. Tekerleğin ilk örneğinin çömlek yapımında kullanılan çömlekçi tekerleği olduğu kabul edilmektedir. İnsanlar ağır nesneleri yuvarlak kütükler ve taşlar üzerinde kaydırmanın daha kolay olduğunu gördüler. Taşınacak nesnelerin yerle teması kesildiği için daha kolay taşınabiliyor, ipler aracılığıyla istenen yöne götürülebiliyordu. Tekerlek, daha sonra insanların kara taşımacılığı ve uluslararası ticaret yapmalarını kolaylaştırmıştır. Farklı ülkelere daha hızlı ve daha çok mal götüren tüccarlar, bilgi birikimini de kültürden kültüre taşıdılar. Daha sonra, Mısır’da ve Çin’de de tekerleğin kullanıldığını görmekteyiz.

HAYATI KOLAYLAŞTIRAN TEKERLEK A. Aşağıdaki karikatürü inceleyerek ilgili sorunun cevabını nokta ile belirtilen yere yazınız.

Gazete haberi, 3 Eylül 2011.

Mezopotamya’da çömlekçi çarkını kullanan ustalar

Tekerlek insan hayatına hangi kolaylıkları getirmiştir? Açıklayınız. …………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………..………………………………………………………… …………………….............................................................................................................................................................. B. Ders kitabınızın 99. sayfasındaki tekerlek ile ilgili görselleri inceleyerek aşağıdaki soruları cevaplayınız. 1. Milattan önceki çağlarda yaşasaydınız zamanın ihtiyaçlarına göre nasıl bir tekerlek modeli çizerdiniz. Aşağıda boş bırakılan alana bir tekerlek modeli çiziniz.

Arslantaş’ta bulunan bu kabartma Asurlu askerleri ve kralın araba- Bir yapının inşasında kullanılacak malzemeyi taşıyan Hititli sını göstermektedir. gençler

Serginin tekerlekle ilgili bölümünde tekerleğin gelişimi yer almaktaydı. İlk tekerlek, kemerlerle tutturulmuştur ve üç parçalıdır. İkincisi, eski Mısır’a ait MÖ 1500’lü yıllardan kalan parmaklıklı tekerlektir. Üçüncüsü, eski Yunan’a ait MÖ 400’lü yıllara ait sekiz parmaklıklı tekerlektir. Dördüncüsü, MS 100 yılından kalan bir Roma tekerleğidir. Beşincisi, Leonardo da Vinci (Leonardo da Vinsi)’nin tasarladığı tekerlektir. Sonuncusu ise ilk otomobillerden birinin tekerleğidir.

2. Çizdiğiniz tekerlek modelinin bilimsel ve teknolojik gelişmelere hangi katkıları yapacağını düşünüyorsunuz? Düşüncelerinizi aşağıda noktalı yere yazınız. …………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………..………………………………………………………… ……………………..............................................................................................................................................................

Tekerleğin icadının günümüzdeki bilimsel ve teknolojik gelişmelere katkıları neler olabilir? Örnek vererek açıklayınız.

ÇK - 65

Öğrencilerinize ders kitabının 99. sayfasında yer alan ilk paragrafı okutarak “çömlekçi çarkı” görselini inceletiniz. Öğrencilerinize ders kitabının aynı sayfasında yer alan ikinci paragrafı okutarak Asurlulara ait kabartmayı ve Hitit görselini inceletiniz. Bu görsellerde öğrencilerinizin tekerleğin kullanıldığı yerleri fark etmelerini sağlayınız. Öğrencilerinize ders kitabının aynı sayfasında yer alan üçüncü paragrafı okutarak tekerleğin gelişimini gösteren görseli inceletiniz. Sayfa sonundaki soruyu sorunuz. Öğrencilerinize, öğrenci çalışma kitabının 65. sayfasında yer alan “Hayatı Kolaylaştıran Tekerlek” etkinliğini yaptırınız.

157

NOTLARIM ............................................................................. .................................................................................... .................................................................................... .................................................................................... .................................................................................... .................................................................................... .................................................................................... .................................................................................... ................................................................................... .................................................................................... .................................................................................... .................................................................................... .................................................................................... .................................................................................... .................................................................................... .................................................................................... .................................................................................... ....................................................................................

egitim@hotmail.es

ZAMAN İÇİNDE BİLİM Öğrencilerinize ders kitabının 100. sayfasında yer alan ilk paragrafı okutarak “Mürekkep kullanılarak yapılmış Mısır Hiyeroglifi”ni inceletiniz. Bu hiyeroglifle ilgili soruyu sorunuz. Öğrencilerinize ders kitabının aynı sayfasında yer

Sergide günümüze kadar ulaşan en eski araba örnekleri, MÖ 2000’li yıllarda Mısır’da kullanılan, iki tekerlekli arabada yer almaktaydı. Serginin bu bölümünde yazı malzemeleri ile ilgili en eski örnekleri, hiyeroglifleri de görmek mümkündür. Bu hiyeroglifler özel mürekkeplerle yapılmıştır. Tarihte mürekkebi ilk kullanan uygarlıklardan birinin Mısırlılar olduğu bilinmektedir. Mürekke-

alan iki ve üçüncü paragrafları okutarak Bergama par-

bi elde etmek için, renkli mineralleri toz hâline getirip,

şömeni görselini inceletiniz. Aynı sayfadaki ikinci soru-

teknikle mürekkep Eski Çin uygarlığında da üretiliyordu.

yu sorunuz.

sonra bu tozu sıvıyla karıştırıp seyreltiyorlardı. Benzer Mürekkep kullanılarak yapılmış bir Mısır hiyeroglifi

Yukarıdaki hiyeroglife bakarak, mürekkebin ne amaçla kullanılmış olabileceğini tartışınız.

Öğrencilerinize, aşağıda verilen “Bergama Parşömeni” adlı metinden de yararlanarak ilk uygarlıkların bilimsel ve teknolojik gelişmelere katkılarına ilişkin farklı örnekler de verebilirsiniz. Bergama Parşömeni MÖ 2400 yıllarında en önemli yazı maddesi olarak Papirüs ortaya çıktı. Papirüs; Nil nehri kıyılarında yetişen, yapraksız üçgen gövdeli kamıştan yapılmış olup

Sergide günümüzde kullanılan mürekkebe benzeyen örnekler de vardı. Bu mürekkep Anadolu’da Bergama Krallığı’nda yapıldı. Parşömen adını verdikleri bir tür kâğıdın da mucidi olan Bergamalılar meşe mazısını, demir sülfatı ve reçineyi karıştırarak dayanıklı mürekkebi ürettiler. Türkler ise bezir yağını yakarak elde ettikleri isten yaptıkları bezir mürekkebini kullandılar. XVIII. yüzyılda mürekkep yapımında daha bilimsel yöntemler kullanılmaya başlandı. Altın, gümüş, bronz yaldızlı mürekkeplerin yanı sıra, dolmakalem için ayrı, matbaa ve diğer baskılar için ayrı türde mürekkepler üretildi. Mürekkebin icadının ve kullanımının günümüzdeki bilimsel ve teknolojik gelişmelere katkıları neler olabilir? Örnek vererek açıklayınız.

çok uzun yıllar kitaplar bu yazı maddesi üzerine yazıl-

Serginin Çin uygarlığı ile ilgili bölümünde ise ilk göze çar-

maktaydı. Eski Mısır’ın İskenderiye kentindeki kitap-

panlar tekerlek, barut, pusula ve mürekkep örnekleriydi. Çin

lıkta, bir milyona yakın papirüs tomarı bulunmaktaydı.

ler önüne seren bu örneklerden barutun yanında şunlar yazı-

uygarlığının bilimsel ve teknolojik gelişmelere katkılarını gözyordu: “Kuşkusuz, barut da tıpkı pusula ve çelik gibi Çinliler’e

MÖ II. yüzyıla gelindiğinde, İskenderiye Kütüphanesi

ait buluşlardan en çok bilinenlerinden biridir. MS III. yüzyılda

ile Bergama Akropol Kütüphanesi arasında bir tür zen-

geliştirildi ama VIII. yüzyıla kadar savaşlarda kullanılmadı.

ginlik savaşı ile beraber rekabet başladı. O dönemde

Daha çok, fişek ve basit roketleri atmak için yararlanıldı.”

en kullanışlı yazı malzemesi papirüstü ve o da Mısırda

Çin uygarlığının bilimsel ve teknolojik gelişmelere yaptıkları katkıların sonuçları neler olabilir? Açıklayınız.

üretilmekteydi. Atina’da Neleus kendi arşivindeki ünlü

100

kitaplarını açık arttırma ile satışa çıkardı. Bu açık arttırmaya İskenderiye kütüphane müdürü ile Bergama Akropol kütüphane müdürü de katıldı. Bu rekabetin

Çok geçmeden Sardesli sanatçı olan Krates, krala dişi bu-

sonucunda Bergama kütüphane müdürü kitapların

zağı derisinden özel biçimde hazırlanmış, üzerine yazı yazılabilir

ağırlığı kadar altın vererek kitapları satın aldı. Bu olay,

bir örnek getirdi. İstenilen kullanışa elverişli görülen bu kâğıtlar

hem Yunan, hem Mısır hem de Anadolu da büyük ses

daha sonra, bilim dünyasının yolunu ışıtacak olan parşömen adını

getirdi. Mısır krallığı bu rekabetten aldığı ağır yaranın

aldı. Krates’in yardımcısı İrodikos ise derileri daha ince bölümlere

sonucunda, kendileri için çok büyük gelir kaynağı olan

ayırarak istenildiği gibi kullanılacak duruma getirdi. Bu kâğıda da

papirüsün Bergama’ya satışını yasaklayarak İsken-

Bergama kâğıdı (Charta Pergamena) adı verildi. Bu ad ise türlü

deriye kütüphane müdürünü görevden aldı. Bergama

kullanışlardan sonra bugünkü dilimizdeki parşömen adını aldı. Bu-

ise bu durumda yazı materyali açısından zor durumda

lunduğu tarihten itibaren 1500 yıl en önemli yazı maddesi olarak

kalmış olup önemli bir krize girdi. Bu krizi önlemek için

kullanılan parşömenin en önemli özellikleri ise şunlardır: Hiçbir

Bergama Kralı II. Eumenes yeni bir yazı malzemesi

parşömenin diğeri ile aynı olmaması, gerektiği gibi işlendiğinde

bulunmasını emrederek papirüse alternatif bir madde

her iki yüzüne de yazılabilmesi, yırtılmaması, alev almaması, da-

bulanı ödüllendireceğini açıkladı.

yanıklılığı, hat ve tezhip sanatına uygunluğu, üstündeki yazıların okunduğunda gözü yormamasıdır. Bütün bu özellikler, parşömeni insanlığın bulduğu en dayanıklı yazı malzemesi yapmıştır. www.berksav.org Öğrencilerinize ders kitabının aynı sayfasında yer alan üç ve dördüncü paragrafları okutarak ilgili görseli inceletiniz. Sayfa sonundaki soruyu sorunuz.

158

egitim@hotmail.es

ÖĞRETMEN KILAVUZ KİTABI

Sergideki buluş ve icatlar bunlarla da bitmiyordu. Bir başka bölümde çok farklı bir icat karşımıza çıkıyordu. Bu da cam, evet bildiğimiz camdı. Cam ile ilgili aşağıdaki metni okuyalım.

BULUNMASAYDI NELER OLURDU? Ders kitabınızın 99, 100 ve 101. sayfalarındaki ilk uygarlıkların insanlığa katkıları olan buluşları inceleyiniz. Bunlar icat edilmemiş olsalardı neler olurdu? Düşüncelerinizi aşağıdaki noktalı yerlere yazınız.

Kum Tanesinin Serüveni… Cam yapımının ilk basamağı, doğru maddelerin uygun oranda bir araya getirilmesidir. Günlük hayatımızda karşımıza çıkan ve camın ham maddesini oluşturan maddeler, kum, soda ve kireçtir… İnsanoğlu volkanik cam veya obsidyen diye anılan doğal camı çok eski zamanlarda keşfetmiş ve bu doğal madeni işleyerek, bıçak, ok ucu, silah süsleme aracı ve mücevher olarak kullanmıştır. Yapay camın ilk olarak nasıl üretildiğine ilişkin hiçbir kanıt olmamasına rağmen, Romalı tarihçi Pliny (Pili), camı ilk olarak Fenikeli denizcilerin bulduğuna işaret eder. Öyküye göre denizciler, Suriye’nin Prolemais (Pilimeyis) bölgesindeki sahilde bir kamp kurarlar ve ateş yakarak kaplarını, aynı zamanda yükleri olan soda blokları üzerine koyarlar. Ertesi gün uyandıklarında, ateşin sıcaklığından dolayı kum ve sodanın camı oluşturduğunu görürler… Camın ilk olarak Mısırlılar ve Fenikeliler tarafından MÖ II. yüzyılda üretildiği söylense de, Mezopotamya’da bulunan ilk cam örneklerinin tarihi, MÖ III. yüzyıla dayanır. MÖ 2000 ve 4000 yılları arasında cam ilk kez dekoratif küçük boncuklar olarak kullanılıyordu. Doğu Akdeniz bölgesindeki ilk cam bulgularına, Antalya’nın Kaş ilçesi yakınlarında, MÖ 2000 yılı civarında, bir ticaret gemisinin kargo bölümünde rastlanıyor…

Buluşlar

Olmasaydı… ………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………..................................................... ..................………………………………………………………………………………... ....................................................................……………………………………………

………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………..................................................... ..................………………………………………………………………………………... ....................................................................……………………………………………

www.tubitak.gov.tr

………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………

Bunları Biliyor musunuz? Bodrum Su Altı Arkeoloji Müzesi Türkiye’nin tek, Dünya’nın önemli su altı arkeoloji müzelerinden biridir. Müzedeki en büyük eser topluluğu amforalardır. İki kulplu ve taşınabilir olan dibi sivri bu testiler, antik devir ticaretinde zeytinyağı ve kuru gıda maddelerinin taşımasında ve depolanmasında kullanılmıştır. Müzede birçok arkeolojik eserin yanında “cam batığı” olarak adlandırılan gemiye ait buluntular ile cam salonunda cam eserler sergilenmektedir.

……………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………..................................................... ..................………………………………………………………………………………... ....................................................................……………………………………………

www.kultur.gov.tr

Cam batığı gemisi

Amfora

Neler Öğrendik? İnsanoğlu, tarih sahnesine çıktığı andan itibaren bilimsel ve teknolojik gelişmelere katkıda bulunmuştur. Özellikle yaşama elverişli su kenarları ilk uygarlıkların ortaya çıktığı yerlerdir. Dicle ve Fırat ırmakları arasında Mezopotamya’nın, Nil Nehri etrafında Mısır’ın ve Sarı Irmak kenarında Çin Uygarlığının yükseldiğini görüyoruz. Bu uygarlıklar, tekerlek, barut, mürekkep, cam, tarım aletleri gibi buluşları gerçekleştirmişlerdir.

ÇK - 66

101

Öğrencilerinize ders kitabının 101. sayfasında yer alan ilk paragrafı ve “Kum Tanesinin Serüveni” başlıklı alıntı metnini okutunuz. Öğrencilerinize ders kitabının aynı sayfasında yer alan “Bunları Biliyor musunuz?” bölümünü inceletiniz. Öğrencilerinizle birlikte Bodrum Sualtı Arkeoloji Müzesi’ne www.kultur.gov.tr adresinden yararlanarak sanal bir gezi de yapabilirsiniz. Öğrencilerinize öğrenci çalışma kitabının 66. sayfasında yer alan “Bulunmasaydı Neler Olurdu?” etkinliğini yaptırınız. Öğrencilerinize ders kitabının aynı sayfasında yer alan “Neler Öğrendik?” bölümünü okutunuz.

159

BİR SONRAKİ DERSE HAZIRLIK Öğrencilerinizden ders kitabının 102. sayfasında yer alan “Söz Uçar Yazı Kalır” başlıklı konuyu ve öğrenci çalışma kitabındaki konuyla ilgili etkinliği incelemelerini isteyiniz. Öğrencilerinizden arkeoloji müzelerine ait katalog ve broşürler getirmelerini isteyiniz.

egitim@hotmail.es

ZAMAN İÇİNDE BİLİM KONU SÖZ UÇAR YAZI KALIR SÜRE: 2 ders saati KAZANIM 2. lk yazı örneklerinden yola çıkarak yazının kullanım alanlarını ve bilgi aktarımındaki önemini fark eder. KAVRAMLAR Milat Uygarlık AÇIKLAMALAR Müze İle Eğitim 1 ve 2. kazanımlar Müze İle Eğitimle ilişkilendirilecektir. Türkiye’nin çeşitli illerinde bulunan arkeoloji müzeleri ile Anadolu’daki ilk yazılı tabletlerin bulunduğu Kültepe yerleşimi, Anadolu Medeniyetleri Müzesi sanal ya da gerçek ortamda incelenebilir. ARAÇ VE GEREÇ: Arkeoloji müzelerine ait katalog ve broşürler. DERSE HAZIRLIK Öğrencilerinize ders kitabının 102. sayfasında yer alan “Düşünelim!” kutusundaki soruyu sorunuz. Öğrencilerinize ders kitabının 102. sayfasındaki “Kavramlar” kutusundaki kavramları inceletiniz. Tanımı verilmeyen kavramların anlamlarına ilişkin tahmin-

SÖZ UÇAR YAZI KALIR Düşünelim! Günlük hayatımızda yazıyı kullanmak ne gibi kolaylıklar sağlamaktadır? Örnek vererek açıklayınız.

Kavramlar • Milat • Uygarlık • Uygarlık: Bir ülkenin, bir toplumun, maddi ve manevi varlıklarının, fikir, sanat çalışmalarıyla ilgili niteliklerinin tümü, medeniyet.

Hiç düşündünüz mü yaşamımızda vazgeçilmez bir yere sahip olan yazı nasıl ortaya çıkmıştır? İnsanlığın en büyük buluşlarından biri olan yazının günümüzdeki şeklini alması binlerce yıllık bir gelişmenin sonucudur. Arkeologlar tarihte ilk yazı örneklerinin Dicle ve Fırat, (Mezopotamya), Nil (Mısır) ve Sarı Nehir (Çin) boylarında bulunduğunu belirtmektedirler.

Sümer ve Hititlerde Yazı MÖ 4000’li yıllarda Sümerler, düşüncelerini ve çevrelerindeki nesneleri kil tabletler üzerine resmetmişlerdir. Zamanla kullanılan bu resimler, resim olmaktan çıkmış kısa çizgi ve çizgi gruplarından oluşan harflere dönüşmüştür. Bu harflerle yazılan ve çivi yazısı denilen yazıda harfler artarak yaklaşık bin değişik karakter oluşmuştur. Bu durum yazıyı zor öğrenilir hâle getirmiştir.

Sümerlerle ilişkisi olan başka uygarlıklar da çivi yazısını alıp kendi dillerine uyarlamışlardır. Kuşkusuz insanlık Sümerlerle başlamaz, çok daha öncelere uzanır. Fakat onlardan kalan yazılı belge olmadığı için haklarında fazla bilgi yoktur. İşte ilk yazılı belgelerden bize ulaşan iki örnek: Sümer çivi yazısıyla yazılmış bir mektup

Sümerli Yazmanın Anısı Konuşmanın saklanabilecek bir biçimde aktarmanın yolunu bulduk. Kil tabletler üzerine, tapınağa getirilen malları ucu sivri bir kamış kalemle malı gösteren işaret ya da resimler çizdik. Çiftçiler ürettikleri yulafları tapınaklara getiriyorlardı. Biz de ne kadar getirildiğini kaydettik. Çok miktarda yulaf geliyordu, bunu aklımızda tutamıyorduk. Sonra, yulaf resmini kil tabletler üzerine çizdim. Herkes çok beğendi. Yulaf işareti yazının ilk başlangıcı sayılır. Başlangıçta tapınaklara getirilen malların kayıtlarının tutulmasında kullanılan şekil yazı biçimleri zamanla başka görevler de üstlendi. Şekil yazı, daha sonra çivi yazısına dönüştü ve aynı zamanda başka anlamları ifade etmek için seslerin yazılaştırılması süreci başladı. Mühürsüz Kabul Etmem “Mühürsüz Kabul Etmem” ifadesi Hitit hukuksal metinlerinde yazılıydı. Bu mühürdeki resimler de yazı yerine kullanılmaktaydı. Gönderilen mektupların içine konduğu kapların üzerine vurulurdu. Bu mühürler 3000 yıl boyunca kullanıldı.

www.tubitak.gov.tr (Düzenlenmiştir.).

Sümerlerde ve Hititlerde yazı hangi amaçla kullanılmıştır?

de bulunmalarını isteyiniz. Öğrencilerinizin tahminleri

102

hakkında konuşmalarını sağlayınız. Onlara kavramlarla ilgili ipucu olabilecek bilgiler veriniz.

KONUNUN İŞLENİŞİ Öğrencilerinize ders kitabının 102. sayfasında yer alan ilk soruyu sorunuz. Öğrencilerinize ders kitabının 102. sayfasında yer alan ilk dört paragrafı okutarak kil tablet görselini inceletiniz. Öğrencilerinize ders kitabının aynı sayfasında yer alan “Sümerli Yazmanın Anısı” ve “Mühürsüz Kabul Etmem” başlıklı metinleri okutarak ilgili görselleri inceletiniz ve soruyu sorunuz. Öğrencilerinizle birlikte Türkiye’nin çeşitli illerinde bulunan arkeoloji müzelerini (Ankara Anadolu Medeniyetleri Müzesi gibi) ziyaret edebilirsiniz. Bu gerçek gezinin yanı sıra sanal ortamda da müze gezisi yapabilirsiniz.

160

egitim@hotmail.es

ÖĞRETMEN KILAVUZ KİTABI

HARF VE SİMGELERDEN YAZIYA

Eski Mısır’da Yazı Eski Mısırlıların kullandığı resimli yazıya hiyeroglif denir. Bu yazıda resimler harfleri ifade eder. Hiyeroglif yazılar yalnızca duvara ve anıtlara yazılır. Hiyeroglifin başlangıç tarihi MÖ 3300 yılına kadar uzanır. MÖ 1100 yıllarında kalan bir papirüs üzerindeki kayıtlar yazının ve yazmanlığın önemini ortaya koymaktadır. “Yazı yazmayı iyi öğren, öyle ki kendini ağır bedensel işlerden kurtarıp ünlü yöneticiler katına yükseltsin. Yazmasını bilen kişi kaba ve sıradan işler görmez, emir verir, kültürü aktarır, yenilikleri gelecek kuşaklara bildirir, mali kayıtları tutar, askerî savaşları anlatır, antlaşmaları yazar, hastalıkların tedavilerini bilir.” Papirüs bitkisinden elde edilen kâğıtlar üzerine yalnızca edebî metinler yazılmazdı. Antlaşmalar, yemek tarifleri, vergi kayıtları, mevsimler ve taşkın zamanlarının yazıldığını görmekteyiz. Ayrıca, tapınak duvarlarına hükümdarların hayat hikâyeleri de hiyeroglif olarak kazınmıştır. Ayrıca günlük yazışmalarının yapıldığı bir alfabeleri daha vardı; buna da hiyeratik denirdi.

Aşağıda yer alan resim ve metinleri inceleyerek soruların cevaplarını nokta ile belirtilen yerlere yazınız.

“Eski dönemlerde haberleşmek için ateş, duman, ışık, ses gibi araçlardan yararlanılıyormuş. Ancak bu araçlar zaman zaman örneğin çok uzaktaki biriyle haberleşmek istendiğinde yeterli olmuyormuş. İnsanlar bu yüzden yeni bir iletişim aracına gereksinim duymuşlar. Böylece tabletlerin ve kayaların üzerine iletmek istedikleri mesajları resimler, simgeler, şekillerle aktarmaya başlamışlar. Zaman içinde bu resim, simge ve şekillerden alfabeler ortaya çıkmış. Uygarlıklar gelişip değiştikçe de farklı alfabeler, farklı yazılar ortaya çıkmış.” Bilim Çocuk Dergisi, Sayı 145.

Mısır hiyeroglif örneği

Fenike’den Günümüze Yazı Fenikeliler ticaretle uğraşan bir ulustu. MÖ 1000 yıllarında Fenikeli bir din adamı, öğrenmesi ve öğretilmesi çok

Eski Mısırlıların Hiyeroglif Yazısı Hiyeroglif yazısı 700’den fazla simgeden oluşur. Her simge bir nesneyi ya da sesi anlatır. Simgeler soldan sağa, sağdan sola ya da yukarıdan aşağıya doğru yazılabilir. Bu yazı ile Mısırlılar antlaşmalar yapmışlar, anıtların üzerine hiyeroglif ile yazılar yazmışlardır.

Sümer Çivi Yazısı Çivi yazısında her simge, bir sözcüğü ya da bir heceyi simgeler. Zaman içinde bazı simgeler değişerek çivi görünümü almıştır. Çivi yazısı ile tarım ürünleri kaydedilmiştir.

zor olan çivi yazısının yerine işaret sistemi sadece harflerden oluşan bir alfabe geliştirdi. Çünkü tüccarların alıp sattıkları malların hesabını, gelen gidenin kaydını tutmak için daha basit bir sisteme ihtiyaç vardı. Bugün kullanılan pek çok alfabenin temelini oluşturan Fenike alfabesi böyle ortaya çıkmıştır. Latin alfabesi ve Arap alfabesi de Fenike alfabesinden türemiştir. Aşağıda verilen bu alfabe örneklerini birlikte inceleyelim.

Fenike alfabesi

Viking Alfabesi Kuzey Avrupa’da yaşayan Vikingler birçok ülkeye giderek ticaret yapmıştır. Diğer ülkelerle daha kolay iletişim kurabilmek için bu alfabeyi geliştirmişlerdir.

Eski Yunan Alfabesi Eski Yunan alfabesi Avrupa alfabelerinin temelini oluşturur. 17’si sessiz, 7’si sesli 24 harften oluşur.

Eski Yunan alfabesi

Latin alfabesi

Yukarıdaki alfabelerden hangisiyle daha kolay yazabilirsiniz. Bu alfabelerden hangisi bizim kullandığımız alfabeye benzemektedir? Kullanılan alfabe ne olursa olsun yazının önemi oldukça büyüktür. Çünkü yazı; bilimin, sanatın, tarihin ÇK - 67 68 kısaca insanı insan yapan her türlü deneyimin, bilginin gelecek kuşaklara aktarılmasını sağlar. Neler Öğrendik? Arkeologlar, tarihte bilinen ilk yazı örneklerinin Mezopotamya, Mısır ve Çin’de bulunduğunu belirtmektedirler. Bu yazı örneklerinden anlaşıldığına göre yazı, ticaret, hukuk, bilim, tarih gibi birçok alanda ve bilgi aktarımında kullanılmıştır. Üzerine yazılan malzemeler değişse de yazı insanlığın belleği olmayı sürdürecektir.

103

1. Hiyeroglif yazısı ve Viking alfabesi simge ve harflerini kullanarak adınızı yazınız. ……………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………….................................................................................................................................

2. Hangi yazı ile yazı yazmak daha zordur? Neden? ……………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………...

Öğrencilerinize ders kitabının 103. sayfasında yer alan “Eski Mısır’da Yazı” başlıklı metnin birinci ve ikinci paragraflarını okutarak ilgili görseli inceletiniz. Öğrencilerinize ders kitabının aynı sayfasında yer alan “Fenike’den Günümüze Yazı” başlıklı metnin birinci ve ikinci paragrafını okutunuz. Aynı sayfada yer alan Fenike, eski Yunan ve Latin alfabelerini inceleterek altta yer alan soruyu sorunuz. Öğrencilerinize sorunun altında yer alan son paragrafı okutunuz. Öğrencilerinizle birlikte ilk arkeoloji müzelerine ait katalog ve broşürleri inceleyiniz. Özellikle ilk yazı örneklerini gösteren buluntuları öğrencilerinize inceletmeye çalışınız. Öğrencilerinize öğrenci çalışma kitabının 67 ve 68. sayfalarında yer alan “Harf ve Simgelerden Yazıya” etkinliğini yaptırınız. Öğrencilerinize ders kitabının aynı sayfasında yer alan “Neler Öğrendik?” bölümünü okutunuz.

3. Hangi alfabeler arasında benzerlik bulunmaktadır? Bu benzerliğin sebepleri ne olabilir? ………………………………………………………………………………………………….………………………… ……………………………………………………………………….………………………………………………………… ……………………………………….………………………………………………………………………………………… ……….…………………………………………………………………………………………………..................................

4. Yazıların kullanım alanları nelerdir? ……………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………..................................................................................

5. Yazının icat edilmesiyle insanların yaşamında hangi değişiklikler ortaya çıkmıştır? ……………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………..................................................................................

BİR İ SONRAKİİ DERSE HAZIRLIK

Öğrencilerinizden ders kitabının 104. sayfasında yer alan “Türk ve İslam Devletlerinde Yetişen Bilginler” başlıklı konuyu ve öğrenci çalışma kitabındaki konuyla ilgili etkinliği incelemelerini isteyiniz. Türk ve Müslüman bilim insanlarının çalışmalarını anlatan eserler getiriniz.

161

egitim@hotmail.es

ZAMAN İÇİNDE BİLİM KONU TÜRK VE İSLAM DEVLETLERİNDE YETİŞEN BİLGİNLER SÜRE: 3 ders saati KAZANIM 3. Türk ve İslam devletlerinde yetişen bilginlerin bilimsel gelişme sürecine katkılarını değerlendirir. KAVRAMLAR Bilim Sosyal bilim AÇIKLAMALAR İLİŞKİLENDİRMELER Diğer Derslerle İlişkilendirme 3. kazanım için Fen ve Teknoloji dersi “Güneş Sistemi ve Ötesi: Uzay Bilmecesi” ünitesi (3.3. kazanım) 3.3. Ünlü Türk gök bilimciler ve çalışmaları hakkında örnekler verir. ARAÇ VE GEREÇ: Türk ve Müslüman bilim insanlarının çalışmalarını anlatan eserler. DERSE HAZIRLIK

Düşünelim! Günlük hayatımızda kullandığımız araç gereçler ve yaşamımızı kolaylaştıran bilimsel gelişmeler nasıl ortaya çıkmış olabilir? Nasıl icat edildiğini bildiğiniz bir gelişmeyi anlatınız.

Kavramlar

TÜRK VE İSLAM DEVLETLERİNDE YETİŞEN BİLGİNLER “İbni Sina Hastanesi” ülkemizin en önemli hastanelerinden biridir. Bu hastaneye günümüzden yüzlerce yıl önce yaşamış bir bilim insanının isminin verilmesinin nedeni ne olabilir?

• Bilim • Sosyal Bilim • Sosyal Bilim: Toplum olayları, insanın sosyal ve kültürel faaliyetleri konusunda araştırma ve inceleme yapan bilim.

Günümüzde kullandığımız araç gereçler ve yaşamımızı kolaylaştıran bilimsel gelişmeler insanlık tarihi boyunca farklı uygarlıkların katkılarıyla meydana gelmiştir. Eski Yunan, Çin, İslam ve Avrupa bilimsel gelişmelere öncülük eden başlıca uygarlıklardır. IX. yüzyıldan XV. yüzyıla kadar İslam uygarlığı bilimsel gelişmelere öncülük etmiştir. VII. yüzyılda Arabistan yarımadasında doğan İslam dininin ilk emri”oku”dur. “İlim Çin’de dahi olsa alınız.” diyen Hz. Muhammed’in yolundan giden Müslümanlar kısa sürede gelişen İspanya’dan Hindistan’a kadar geniş alanlara hâkim oldular. Hâkim oldukları yerlerde bilimin gelişmesine katkı sağladılar. Bilim insanlarını desteklediler. İslamiyet’in bilime ve araştırmaya yönelik olumlu yaklaşımı sayesinde gelişen bilimsel çalışmalar özellikle Abbasiler ve Selçuklular Döneminde zirveye ulaştı. Tıp, astronomi, matematik, fizik, kimya daha birçok alanda önemli bilimsel gelişmeler sağlandı. Türk ve Müslüman bilim insanlarından günümüze neler ulaştı dersiniz? Bu sorunun cevabını öğrenmek için aşağıdaki İnternet haberini okuyalım.

Müze Bilim Tarihine Işık Tutacak… İstanbul’da açılan “İslam Bilim ve Teknoloji Tarihi Müzesi”nde Müslümanların VIII. ve XVI. yüzyıllar arasında yaptıkları alet örnekleri sergileniyor. Kendi türünde dünyada ilk olan müzede Müslüman bilginlerin kurdukları kimyasal düzenekler ile gözlemevi, hastane, üniversite gibi yapıların maketleri de yer alıyor. Müzede ayrıca “Bilimler Tarihi Kütüphanesi” de bulunuyor. Müze, Rönesans’ın İslam kültür çevresinde VIII. yüzyıldan XVI. yüzyıla kadar devam eden bilimsel çalışma ve başarılara dayandığını gözler önüne seriyor. Prof. Dr. Fuat Sezgin’in katkılarıyla oluşturulan müzede astronomi, coğrafya, deniz bilimleri, saat teknolojisi, geometri, optik, tıp, kimya, maden, fizik ve mekanik, savaş teknolojisi ve mimarlık alanlarında eserler ve aletler yer alıyor.

Öğrencilerinize ders kitabının 104. sayfasında yer alan “Düşünelim!” kutusundaki soruyu sorunuz. Öğrencilerinize ders kitabının 104. sayfasındaki “Kavramlar” kutusundaki kavramları inceletiniz. Tanımı verilmeyen kavramın anlamına ilişkin tahminde bulunmalarını isteyerek tahminleri hakkında konuşmalarını

www.ibb.gov.tr (Düzenlenmiştir.).

Müzenin kurulma sebebi ne olabilir? Müslüman bilim insanları daha çok hangi alanlarda bilime katkıda bulunmuşlardır? Örnek veriniz.

104

sağlayınız. Onlara kavramlarla ilgili ipucu olabilecek bilgiler veriniz.

KONUNUN İŞLENİŞİ Öğrencilerinize ders kitabının 104. sayfasında yer alan ilk paragraftaki soruyu sorunuz ve ikinci paragrafı okutunuz. İslam dünyasındaki bilimsel gelişmelerin Abbasiler Döneminde hızla geliştiğini bu gelişmede fethedilen yerlerdeki eski Yunan, Roma, İran kültürleriyle etkileşimin önemli olduğunu söyleyiniz. Bu kültürlere özellikle eski Yunan uygarlığına ait eserlerin Arapçaya tercümelerinin yapıldığını böylece bilimsel gelişmelerin hız kazandığını anlatınız. Abbasiler Döneminde açılan “Beytül Hikmet”in (Bilgelik Evi) başta bu tercüme faaliyetlerinin yapıldığı yer iken zamanla günümüzün üniversitelerine benzer bir kurum hâline geldiğini ve daha sonra açılacak olan medreseler öncülük ettiğini söyleyiniz. Özellikle Abbasi hükümdarlarının bu bilimsel gelişmeleri ve bilim insanlarını himaye ettiğini, bu devleti himayesine alan Büyük Selçuklu Devleti hükümdarlarının da “Nizamiye Medreseleri”ni açarak bu gelişmeyi devam ettirdiklerini belirtiniz. Sayfadaki internet haberini okutunuz. Burada tanıtılan müzeye www.ibttm.org adresinden ulaşılabileceğini söyleyerek, müzeye sanal bir gezi yapabilirsiniz. İnternet haberinin altında yer alan soruyu öğrencilerinize sorunuz.

162

egitim@hotmail.es

ÖĞRETMEN KILAVUZ KİTABI

İslam Bilim ve Teknoloji Tarihi Müzesinde eserleri tanıtılan bilim insanlardan bazılarını daha yakından tanıyalım. Harezmi (ö: 863) Coğrafya ve astronomi ile de uğraşan Harezmi en önemli çalışmalarını matematik alanında yaptı. Günümüzde de kullandığımız Hint rakamlarını İslam dünyasına tanıttı. “0”ı matematiğe kazandırdı, böylece günümüzde kullandığımız onlu sayı sistemi ortaya çıktı.

Biruni (d: 973 - ö: 1051) Bilimsel araştırmalara çok küçük yaşta başlayan Biruni henüz 17 yaşında Güneş’i gözlemlemek için bir alet yaptı. Bu gözlemler sonucu dünyanın döndüğünü ve yerçekiminin bulunduğunu söyledi. Dünyanın çevresini hesapladı.

İSLAM UYGARLIĞI SERGİSİ Aşağıdaki gazete haberini okuyarak soruları cevaplayınız.

İslam Uygarlığı Sergisi İngilizleri Hayran Bıraktı Londra’da açılan ve İslam uygarlığının Batının modern sanat, bilim ve teknolojisine yaptığı katkıları anlatan “1001 Buluş: Dünyamızın İslami Mirasını Keşfet” adlı sergi büyük ilgi görüyor.

Gazneli hükümdarların himayesinde çalışmalarını sürdüren Biruni’nin ilgi alanı astronomi ile sınırlı değildi. Coğrafya, matematik, optik, tıp, eczacılık gibi alanlarda 140’ın üzerinde eser bıraktı.

Aynı zamanda günümüzde matematiğin bir dalı olan cebir onun bu bilim alanına kazandırdığı bir başka katkıdır. Cebir ile ilgili kitabı tercüme edilerek XVII. yüzyıla kadar Avrupa üniversitelerinde okutulmuştur.

Sergiye İngiliz gazeteleri de geniş yer ayırdı. Sergiyi, “İslam uygarlığının Batı dünyasına yaptığı büyük tarihsel katkılar artık görmezden gelinmemeli” spotuyla okuyucularına duyuran The Guardian (Dı Gardiın) Gazetesi, sergide Batının modern bilim sanat ve teknolojisine kaynaklık eden Müslüman bilim insanlarına ait yüzlerce icat, buluş ve eserin yer aldığını vurguladı. Londra’da sergilenen eserlerin çoğunun İslam dünyasının en ileri Avrupa’nın ise en karanlık ve geri düzeyde bulunduğu Orta Çağ dönemine ait oluğu belirtilen haberde, “İslam uygarlığının günümüzdeki otomotiv, dokuma endüstrisi, basın yayın sektörü, modern iletişim ve modern tıp gibi birçok teknolojik ve bilimsel gelişmenin beşiği olduğu görülüyor” ifadeleri yer aldı. Sergilenen eserler arasında dikiş makinesi, dokuma tezgâhı, satranç takımı, küçük bir telefon kulübesi, yel değirmeni, daktilo benzeri bir yazı makinesi gibi çoğunlukla Batı uygarlığının buluşları olarak biline gelen ancak Müslüman bilim insanlarının icatları olan eserler dikkat çekiyor. 3 binden fazla akademik yayının taranması sonucu seçilen eserler İslam dünyasının XVI. yüzyıldan sonraki ‘kayıp tarihi’ olarak bilinen dönemine de ışık tutuyor. Sergide eserlerin Çin’den İspanya’ya kadar uzanan coğrafyadaki kültürel ve bilimsel etkisi gözler önüne serilmeye çalışılmış. Serginin beş yıllık bir çalışmanın ürünü olduğunu belirten Profesör Salim el Hasani, “Eğer sıradan insanlara kullandıkları objektif, kamera ve dürbünlerin nereden geldiğini sorarsanız çok azı bunların Müslümanlar tarafından bulunduğunu söyleyecektir. Bu buluşların İslam dünyasına ait olduğu akademik çevrelerce biliniyor. Ancak Batıdaki eğitim sisteminden dolayı insanlar bunun farkında değil” diyor. Gazete Haberi, 12 Mart 2006 (Düzenlenmiştir.).

Biruni’nin astronomi ile ilgili eserinden bir sayfa

Hint, Arap ve günümüzde kullandığımız rakamlar

1. Serginin açılma sebebi nedir? ………………………………………………………………………………………………………………………………

Bunları Biliyor musunuz?

……………………………………………………………………......................................................................................

“Sıfır”ın ilk defa Müslüman bilginler kullanmıştır. Almancadaki Ziffer, İtalyancadaki Zenero, Fransızca ve

2. İslam uygarlığı hangi alanlarda Batı uygarlığını etkilemiştir? ………………………………………………………………………………………………………………………………

İngilizcedeki Zero, Arapça “Sıfır”ın bu dillerdeki karşılığıdır.

……………………………………………………………………...................................................................................... 3. İslam uygarlığının modern bilim ve teknolojiye katkılarını göstermek için başka neler yapılabilir? ………………………………………………………………………………………………………………………………

İbni Sina (d: 980 - ö: 1037)

……………………………………………………………………......................................................................................

Avrupa’da “Avicenna” (Avisenna) adıyla tanınan İbni Sina farklı bilim dallarında eserler ver-

miş çok yönlü bir insandı. Daha 16 yaşındayken tıp alanında çalışmalar yapmaya başladı. Tıp alanında çalışmalarının yer aldığı “Kanun” isimli eseri Avrupa’da XVII. yüzyıla kadar tıp eğitiminde kullanıldı. Bir başka eseri olan “Şifa” ise felsefeden, matematik ve fiziğe kadar bilimlerin yer aldığı bir ansiklopediydi. İbn-i Sina’nın sindirim sistemini gösteren çizimi

105

ÇK - 69

Öğrencilerinize müzede çalışmaları hakkında bilgi verilen Türk ve Müslüman bilginlerden bazılarını daha yakından tanıyacaklarını söyleyerek ders kitabının 105. sayfasında çalışmaları hakkında bilgi verilen Harezmi, Biruni, İbni Sina ile ilgili bölümleri okutunuz. Bilim insanlarına ait görselleri inceletiniz. Sayfada yer alan “Bunları Biliyor musunuz?” bölümünü okutunuz. Öğrencilerinize öğrenci çalışma kitabının 69. sayfasında yer alan “İslam Uygarlığı Sergisi” etkinliğini yaptırınız.

163

egitim@hotmail.es

ZAMAN İÇİNDE BİLİM Öğrencilerinize ders kitabının 106. sayfasında yer alan bilim insanlarının tanıtıldığı bölümleri okutunuz görselleri inceletiniz. Sayfada tanıtılanın dışında Türk ve İslam devletlerinde bilimin gelişimine katkıda bulunmuş daha birçok bilim insanları bulunduğunu söyleyerek aşağıda çalışmaları hakkında bilgi verilen bilim insanlarını öğrencilerinize anlatabilirsiniz.

Uluğ Bey (d: 1394 - ö: 1449) Timur Devleti’nin hükümdarı Timur’un torunu olan Uluğ Bey siyasetten çok bilime ilgi duydu. Semerkant’ta bir medrese ve bir gözlemevi (rasathane) yaptırdı. Dönemin en gelişmiş ve büyük aletleri bulunan gözlemevinde Güneş, Ay ve gezegenlerin konumları, yıl uzunluğunun tespiti gibi çalışmalar yaptı.

Ali Kuşçu (ö: 1474) Uluğ Bey’in öğrencilerinden Ali Kuşçu Fatih Döneminde elçi olarak İstanbul’a geldi. Fatih’in, İstanbul’da kalmasını ve medresede ders vermesini istemesiyle bu şehre yerleşen Ali Kuşçu astronomi ve matematik alanında eserler verdi. Gök cisimlerinin dünyaya uzaklığını hesapladı, Ay’ın haritasını çıkardı. Bu çalışması nedeniyle NASA tarafından Ay’da bir bölgeye ismi verildi.

Kindî (801- 866): Felsefe, tıp, astronomi, fizik, optik, meteoroloji, kimya, musiki, psikoloji gibi alanlarda

Semerkant’taki Uluğ Bey gözlemevi

üç yüze yakın eser vermiştir. Hava olaylarının ısınma ve soğuma sonucu meydana geldiğini ortaya koymuştur. Ona göre rüzgâr yüksek ve alçak havanın yer değiştirmesiyle ortaya çıkmaktadır. Râzî (ö. 925): Birçok hastalığı tanımlamış, bu has-

Fatih ve Ali Kuşçu

Piri Reis (d: 1465 - ö: 1553) XVI. yüzyılda Osmanlı kaptanı Piri Reis Amerika kıtasını da içine alan bir dünya haritası çizdi. Piri Reis’in o dönemde bu doğrulukta bir haritayı nasıl çizebildiği bilinmemektedir. Bu harita dışında “Kitabı Bahriye” adlı bir eser yazmış, Akdeniz çevresindeki kara ve limanları tanıtmış böylece sosyal bilimlerden coğrafyaya önemli katkılarda bulunmuştur.

Taküyyiddin (d: 1521) XVI. yüzyılda İstanbul’da bir gözlemevinin kurulmasına öncülük etti. Bu gözlem evinde daha önce eşine rastlanmayan yeni aletler kullanarak Güneş ve Ay tutulmalarını gözlemledi.

talıklar ile ilgili tedavi yöntemleri geliştirmiştir. Vücudun bağışıklık sistemini güçlendirmek için mikrop verilmesi esasına dayanan aşı çalışmaları yapmıştır. İbn Rüşd (1126-1198): Astronomi alanında başarılı çalışmalar yapmış, Batlamyus’un yer (dünya) merkezli sistemi yerine günümüzde geçerli olan güneş merkezli sistemi önermiştir. Avrupa birliği “Averroes” olarak tanıdığı İbn Rüşd’ü Avrupa’nın fikir mimarlarından kabul etmiştir. Felsefe, mantık, tıp gibi farklı alanlarda eserleri bulunmaktadır.

Piri Reis’in dünya haritasının bir bölümü

Tanıtılan bilim insanlarından hangisi daha çok dikkatinizi çekti? Neden? Tanıtılan bilim insanları hangi alanlarda çalışmalar yapmışlardır? Siz bu bilim insanlarının yerinde olsaydınız ne tür araştırmalar yapardınız? Neden?

106

İslam’a Giriş, s. 230. Türk ve Müslüman bilim insanlarının çalışmalarından sınıfa getirdiğiniz örnekleri öğrencilerinize inceletiniz. Sayfanın altında yer alan soruları öğrencilerinize sorunuz.

İstanbul rasathanesi

164

egitim@hotmail.es

ÖĞRETMEN KILAVUZ KİTABI

Birçoğu dünya çapında üne sahip Türk ve Müslüman bilim insanlarının çalışmaları sonucu birçok bilimsel gelişme ortaya çıktı. Şimdi bunları inceleyelim. Mimarlık-Mühendislik

Matematik

Tıp-Eczacılık

BİR BİLİM İNSANI A. Türk ve İslam devletlerinde yetişen bilim insanlarından birini seçerek hayatını araştırınız. Araştırma sonuçlarına göre aşağıdaki tabloyu doldurunuz.

Doğduğu yer: ................. .......................................

Yaşadığı yıllar: ............... .......................................

Yaşamını geçirdiği yerler: ................................. …………………………… …………………………… …………………………… ……………………………

Adı: ................................ ……………………………

Akıl hastalıkları, çiçek hastalığı Su kanalları, sarnıçlar, değirmen“0” ve günümüz sayı sistemi, geler, kervansaraylar, hassas teraziler... ometri, cebir, dört işlem için pratik gibi birçok hastalığın tedavisi, diş fırçası, tıp kitapları, göz ameliyatı, diş metotlar... tedavisi, aşı, kan dolaşımı, ameliyat araçları... Coğrafya

Ona ait bir söz: .............................. ……………………………………… ……………………………………… ……………………………………… ……………………………………… ………………………………………

Eserleri: ......................................... ……………………………………… ……………………………………… ……………………………………… ……………………………………… ………………………………………

Çalışma yaptığı konu ya da konular: ..............................…………… ……………………………………… ……………………………………… ……………………………………… ……………………………………… …………………………...................

Bilimsel gelişmeye ve birikime katkısı: ..............................…………… ……………………………………… ……………………………………… ……………………………………… ……………………………………… …………………………...................

Astronomi

B. Araştırdığınız bilim insanı ile ilgili en çok dikkatinizi çeken konu ne oldu? Açıklayınız. …………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………

Dünya haritaları, pusula, doğa Dünyanın dönüşü, çevresinin uzunluğu, raolayları, gemicilik... sathaneler (gözlemevleri), yıldızlar ve gezegenlerin hareketleri...

………………………………………………………………………………………………………………………........................ ..........................................................................................................................................................................................

Bu alanlarda bilimsel gelişmeler olmasaydı yaşamımızda ne gibi farklılıklar olurdu? Bu bilimsel gelişmeler yaşamımızı nasıl etkilemiştir? Açıklayınız. Sizin bu tabloya ekleyebileceğiniz bir bilim dalı ve bilimsel gelişme var mı? Belirtiniz.

ÇK - 70

Neler Öğrendik? Bilimsel gelişmeler farklı uygarlıkların katkılarıyla meydana gelmektedir. İslam uygarlığı da bilimsel gelişmelere öncülük etmiş uygarlıklardandır. IX. yüzyıldan XV. yüzyıla kadar Türk ve İslam devletlerinde yetişen bilim insanlarıyla günümüz bilimsel gelişmelerinin temellerini atmışlardır. Türk ve İslam devletlerinde daha sonraki yüzyıllarda da önemli bilim insanları yetişmesine rağmen bilimsel gelişmelerde öncülüğü Avrupa uygarlığı devralmıştır.

107

Öğrencilerinize Türk ve Müslüman bilim insanlarının çalışmaları sonucu birçok gelişme ve yeniliğin ortaya çıktığını söyleyerek 107. sayfada yer alan tabloyu inceletiniz. Bu alanlar dışında Türk ve Müslüman bilim insanlarının fizik, kimya, biyoloji, jeoloji, botanik, zooloji gibi farklı bilim dallarında çalışmalar yaptığını, bu çalışmalar ile Avrupa’da XV. yüzyıldan itibaren büyük ilerleme kaydetmeye başlayan ve günümüze uzanan bilimsel gelişmelere öncülük yaptıklarını söyleyiniz. Tablonun altında yer alan soruları öğrencilerinize sorunuz. Öğrencilerinize öğrenci çalışma kitabının 70. sayfasında yer alan “Bir Bilim İnsanı” etkinliğini yaptırınız. Öğrencilerinize ders kitabının aynı sayfasında yer alan “Neler Öğrendik?” bölümünü okutunuz.

165

BİR SONRAKİ DERSE HAZIRLIK Öğrencilerinizden ders kitabının 108. sayfasında yer alan “Bilimsel Birikim Nasıl Oluştu?” başlıklı konuyu ve öğrenci çalışma kitabındaki konuyla ilgili etkinlikleri incelemelerini isteyiniz. Öğrencilerinizden tarih atlaslarını getirmelerini isteyiniz.

egitim@hotmail.es

ZAMAN İÇİNDE BİLİM KONU BİLİMSEL BİRİKİM NASIL OLUŞTU? SÜRE: 3 ders saati KAZANIM 4. 15-19. yüzyıllar arasında Avrupa’da yaşanan gelişmelerin günümüz bilimsel birikiminin oluşmasına etkisini fark eder. KAVRAMLAR Enerji Keşif Laiklik Pazar Reform Rönesans Sanayi Sermaye AÇIKLAMALAR Coğrafi Keşifler, Rönesans, Reform ve Aydınlanma Çağı işlenecek, Sanayi İnkılabı ise bilimsel ve teknolojik açılardan ele alınacaktır (4. kazanım). İLİŞKİLENDİRMELER Diğer Derslerle İlişkilendirme 4 ve 5. kazanımlar için Fen ve Teknoloji dersi “Güneş Sistemi ve Ötesi: Uzay Bilmecesi” ünitesi (3.2, 3.4, 3.6 kazanımlar) 3.2. Gök bilimcilerin teleskoplar yardımıyla gök cisimlerinin hareketlerini ve yapısını inceleyen bilim insanları olduklarını belirtir. 3.4. Teleskopların uzay gözlemi yapmadaki önemini fark eder. 3.6. Teknolojinin uzay araştırmalarına, uzay araştırmalarının da teknolojiye katkısını örneklerle açıklar. ARAÇ VE GEREÇ: Tarih atlası. DERSE HAZIRLIK Öğrencilerinize ders kitabının 108. sayfasında yer alan “Düşünelim!” kutusundaki soruyu sorunuz. Öğrencilerinize ders kitabının 108. sayfasındaki “Kavramlar” kutusundaki kavramları inceletiniz. Tanımı verilmeyen kavramların anlamlarına ilişkin tahminde bulunmalarını isteyerek tahminleri hakkında konuşmalarını sağlayınız. Onlara kavramlarla ilgili ipucu olabilecek bilgiler veriniz.

BİLİMSEL BİRİKİM NASIL OLUŞTU? Düşünelim! Amerika kıtasına neden “Yeni Dünya” adı verilmiş olabilir? Amerika gibi yeni kıtaların keşfinin günümüz bilimsel birikimine etkilerinin neler olduğunu düşünüyorsunuz? Açıklayınız.

Siz XV. yüzyılda yaşayan bir kâşif olsaydınız, bir keşif gezisine çıkarken yanınıza neler alırdınız? Nedenleriyle birlikte açıklayınız.

Coğrafi Keşifler XV. yüzyılda yaşayan Amerika kıtasının kaşifi Kristof Kolomb en önemli keşfine çıkmadan önce hangi bilimsel ve teknolojik gelişmelerden yararlandı? Aşağıdaki metinlerden öğrenelim.

Kavramlar

Manyetik Pusula Manyetik pusula MS 100’de Çinliler tarafından geliştirilmiştir. Araplar onu 1200’lü yıllardan itibaren kullanmaya başlamışlardır. Avrupa’nın ilk kutulu pusulası ise 1190 yıllarında geliştirilmiş ve uzun deniz yolculuklarını kolaylaştırmıştır.

• Enerji • Keşif • Laiklik • Pazar • Reform • Rönesans • Sanayi • Sermaye • Laiklik: Devlet ile din işlerinin ayrılığı, devletin, din ve vicdan özgürlüğünün gerçekleşmesi bakımından yansız olması.

1490’da Dünya Alman harita bilimcisi Martellus’un çizdiği bu harita Avrupalı bilim insanları ve denizciler tarafından bilinen dünyayı gösteriyordu. Dünya’nın şeklinin düz olduğu sanılan bu haritada Amerika kıtası da görülmüyordu. Üçgen Yelkenden Dört Köşe Yelkene Kolomb, denize açıldığı üç geminin Akdeniz’de kullandıkları üçgen yelkenlerini, daha güçlü olan dörtgen yelkenlerle değiştirmişti. Pusulanın kullanılmaya başlanması, gemicilik tekniğinin ilerlemesi ve coğrafya bilgilerinin artması sonucunda açık denizlere çıkan Avrupalılar, yeni kıtalar ve ülkeler keşfetmeye başladılar. Avrupalıların XV. yüzyılın sonunda başlatıp XVI. yüzyılda da devam ettirdikleri yeni yerler bulma girişimlerine Coğrafi Keşifler adı verilir. Coğrafi Keşifler sonucunda, Amerika gibi yeni kıtaların keşfedilmesinin yanında okyanuslar hakkında birçok bilgi edinilmiştir. Dünya’nın düz değil yuvarlak olduğu, kendi etrafında ve Güneş etrafında döndüğü, evrenin merkezi olmadığı gibi bilgiler ortaya çıkmıştır. Coğrafi Keşiflere kadar Dünya’nın düz olduğunu söyleyen kiliseye ve din adamlarına olan güven, keşifler sonucunda azalmaya başlamıştır. Avrupalı devletler keşfettikleri yerleri egemenlikleri altına alarak sömürge imparatorlukları kurdular. Buralardan bol miktarda altın, gümüş gibi değerli madenler ve çeşitli ham maddeler Avrupa’ya taşındı ve böylece sermaye arttı. Keşifleri destekleyen Avrupa’nın denizci ülkeleri kısa sürede zenginleşti. Zenginleşen ailelerin, kültür ve sanat hareketlerini desteklemeleri Rönesans’ın başlamasında etkili oldu.

108

KONUNUN İŞLENİŞİ Öğrencilerinize ders kitabının 108. sayfasında yer alan ilk paragraftaki soruyu sorunuz. Öğrencilerinize ders kitabının aynı sayfasındaki “Coğrafi Keşifler” adlı başlığın altındaki ilk paragrafı okutunuz. Aynı sayfadaki “Manyetik Pusula”, “1490’da Dünya” ve “Üçgen Yelkenden Dört Köşe Yelkene” adlı metinleri okutarak ilgili görselleri inceletiniz. Öğrencilerinize ders kitabının aynı sayfasındaki son iki paragrafı okutunuz. Öğrencilerinizin Coğrafi Keşifler’de önemli rol oynayan pusula, haritacılık ve gemicilik alanlarındaki gelişmelere dikkatlerini çekiniz.

166

egitim@hotmail.es

ÖĞRETMEN KILAVUZ KİTABI Rönesans Kelime anlamı olarak Rönesans “Yeniden doğuş”

Yeniden Doğuş: Rönesans Orta Çağ’da, Avrupa’da bilim ve sanatta dinin ve kilisenin egemenliği söz konusuydu. Kilisenin düşünce üzerindeki baskısı, doğayı özgür bir bakış açısıyla incelemeyi bilim, sanat vb. alanlarda çalışmalar yapmayı imkânsız kılmıştı. Bu dönemde Dünya’nın düz olduğu gibi inanışlar yaygındı. Avrupa’da, Orta Çağ bilimsel gelişme bakımından “karanlık bir dönem”di. Coğrafi Keşiflerde elde edilen bilimsel bilgiler ile kilise ve din adamlarına duyulan güven azaldı ve kilise güç kaybetmeye başladı. Kilise baskısının azalması insanların daha özgürce tartışıp düşüncelerini geliştirme olanağı bulmasını sağladı. Kâğıdın bol ve ucuza mal edilmesi ve matbaa sayesinde çok sayıda ve ucuz kitabın basılması, yeni bilgi ve düşüncelerin hızla yayılmasına neden oldu. Coğrafi Keşifler sonucunda, sanatı seven ve sanatçıları koruyan zengin bir sınıf ortaya çıktı. Bu sınıf Avrupa’da sanatçıları ve bilim insanlarını destekledi. Böylece XVI. yüzyılda birçok sanatçı yetişti. Eski Yunan ve Roma uygarlıklarına ait eserlerin incelenmesi ve değerlendirilmesi bilim ve sanat anlayışını geliştirdi. XV ve XVI. yüzyıllarda, Avrupa’da meydana gelen edebiyat, kültür, güzel sanatlar, bilim ve düşünce alanlarındaki bütün bu yenilik ve gelişmelere “yeniden doğuş” anlamına gelen Rönesans adı verildi. Rönesans Döneminin en önemli temsilcilerinden biri Leonardo da Vinci (Leonardo da Vinsi)’dir. Da Vinci, resim, mimarlık, bilim, felsefe ve mühendislik alanlarında yaptığı çalışmalarla döneme damgasını vurdu. Da Vinci, insanın anatomik yapısını inceleyerek doğru tasvir etmeyi amaçladı. Leonardo da Vinci’nin insan anatomisi üzerine yaptığı çalışmalar günümüz biliminin gelişmesine büyük katkı sağladı. Anatomi alanındaki çalışmalarıyla bilim tarihinde bilinen ilk robot tasarımını yaptı. 1495 yılında yaptığı bu tasarım ancak 1950’lerde keşfedildi. Da Vinci’nin “Leonardo’nun robotu” adı verilen bu tasarımı, kalp rahatsızlıklarının tedavi edilmesinde, 2005 yılında bir İngiliz kalp cerrahına esin kaynağı oldu.

demektir. Yeni Çağ’ın başlamasıyla Avrupa’da edebiyat, güzel sanatlar, (resim, heykel, mimarlık) ve bilim alanlarında görülen yeniliklere denir. Rönesans’ın Nedenleri • Kâğıt ve matbaanın etkisi ile okuma yazmanın gelişmesi, bilgi ve kültürün artması, • Coğrafi Keşifler sonunda, güzel sanatlara merak saran zengin sınıfın oluşması, • İstanbul’dan ayrılarak İtalya’ya giden bilginlerin eski Yunanca eserleri öğretmeleri, • Doğaya, güzel sanatlara, edebiyata, bilimsel gelişmelere ilginin artması vb. Rönesans hareketleri İtalya’da başladı. Hümanist-

Rönesans Döneminde, Leonardo da Vinci’den başka günü-

ler (insan sevgisine öncelik verenler) yeni eserler oluş-

müz bilim ve sanatının gelişme-

Leonardo’nun insan vücudu ile ilgili sine katkısı olan pek çok sanatçı çizimi

turdular. Rönesans Döneminin öncüleri; Dante, Petrark,

keltıraş Michelangelo (Mikelanj),

Bokoçiyus, Makyavel ve Giflarden’dir. Bramant ve Mi-

ve bilim insanı yetişti. Ünlü hey-

kelanj, dönemin en ünlü mimarlarıdır. Ressamlar eser-

denemeleriyle tanıdığımız Montaigne (Monteyn), dinde reformu

lerinde insan vücudunun güzelliğini ön plana çıkardılar.

başlatan Luther (Luter), tiyatro eserleriyle tanınan Shakespe-

Leonardo da Vinci ve Mikelanj ölmez eserler bıraktılar.

ar (Şekspir), ilk defa Dünya’nın

Fransa’da Rönesans’a krallar öncülük etti. Piyer Lesko

Güneş etrafında döndüğünü söyleyen Kopernik, Rönesans’ın

en önemli Rönesans sanatçısıdır. Almanya’da Röne-

Musa heykeli (Mikelanj) temsilcileri oldular.

Rönesans Döneminde yetişen bilim insanları ile sanatçıların günümüz bilim ve sanat anlayışına katkıları neler olabilir? Örnek vererek açıklayınız.

109

sans, Hümanizm ile başladı. Martin Luther ve Erasmus dinsel konuları incelediler. Albert Dürer dinî tablolar yaptı. İngiltere’de Shakespeare, İspanya’da Servantes

Öğrencilerinize ders kitabının 109. sayfasında yer alan “Yeniden Doğuş: Rönesans” adlı başlığın altındaki ilk üç paragrafı okutunuz. Onların Coğrafi Keşifler ile Rönesans arasındaki ilişkiye dikkatlerini çekiniz. Tarihte olayların neden ve sonuç bağlamında birbiriyle yakından ilişkili olduğunu belirtiniz. Öğrencilerinize ders kitabının aynı sayfasındaki dördüncü paragrafı okutarak Leonardo’nun robotu görselini inceletiniz. Öğrencilerinize ders kitabının aynı sayfasındaki beşinci paragrafı okutarak Musa Heykeli (Mikelanj) görselini inceletiniz. Sayfa sonundaki soruyu sorunuz. Öğrencileriniz yanda verilen “Rönesans” ile ilgili metinden yararlanarak bu konuda daha fazla bilgi verebilirsiniz.

167

ünlü eserler yazdılar. Rönesans’ın Sonuçları • Skolastik görüş (kilisenin dar görüşü) yıkılmıştır. Yerine pozitif düşünce hakim olmuştur. • Reform hareketlerini hazırlamıştır. • Bilim ve teknikteki gelişmeler hızlanmıştır. • Avrupa’da sanattan zevk alan burjuva sınıf ve halk sınıfı oluşmuştur. • Din adamlarının ve kilisenin halk üzerindeki otoritesi sarsılmıştır. • Avrupa’nın her yönden gelişmesine ve güçlenmesine öncülük etmiştir.

egitim@hotmail.es

TÜRKLERİN YENİ YURDU ANADOLU Öğrencilerinize ders kitabının 110. sayfasında yer alan “Dinde Reform” adlı başlığın altındaki ilk paragrafı okutunuz. Onların Haçlı Seferleri, Coğrafi Keşifler ve Rönesans ile Reform arasındaki ilişkiye dikkatlerini çekiniz. Öğrencilerinize ders kitabının aynı sayfasındaki Martin Luther görselini inceleterek ilgili konuşma met-

Dinde Reform Orta Çağ boyunca Katolik kilisesi amacından uzaklaşmıştı. Roma’da Vatikan sarayında oturan papalar, kendilerini Hz. İsa’nın yeryüzündeki vekili olarak görüyorlardı. Kilise ve din adamları çok zenginleşmiş, oldukça geniş topraklara sahip olmuşlardı. Din adamları, soylular gibi zevk ve eğlence içinde yaşamaya başlamışlardı. Dini kendi çıkarları için kullanıyorlardı. Halk ise oldukça yoksullaşmış, kilise ve din adamlarının topraklarında karın tokluğuna çalışıyordu. Haçlı Seferlerindeki başarısızlık, Coğrafi Keşifler ve Hristiyanlıktaki bazı inançların yanlışlığının anlaşılması kiliseye ve din adamlarına olan güveni sarstı. Rönesans Dönemi düşünceyi dinin baskısından kurtarıp özgürleştirmişti. Özgür düşünce aydınların ve din adamlarının, kilisenin uygulamalarını değerlendirip eleştirmeye başlamasına yol açmıştı. Aşağıda bu eleştirileri yapan ve Reform hareketlerinin öncüsü kabul edilen Martin Luther’i birlikte dinleyelim:

nini okutunuz. “Matbaanın icat edilmesiyle çok sayıda İncil basıldı ve

Öğrencilerinize ders kitabının aynı sayfasındaki

birçok dile çevrildi. İncil’i okuyunca rahiplerin söylediği birçok

ikinci paragrafı okutarak devamındaki soruyu sorunuz.

inancın İncil’de olmadığını öğrendik. Düşünceler ve inançlar üzerinde çok baskı var. Din adamları para karşılığında, günah-

Öğrencileriniz aşağıda verilen “Reform” ile ilgili me-

lara af belgesi veriyorlar. İncil’de ‘Tanrı ile kulun arasına kimse giremez, günahları ancak Tanrı affeder.’ diyor. Baskılar gitgide

tinden yararlanarak bu konuda daha fazla bilgi verebi-

artıyor. Kiliseler ve tüm din adamları çok zengin. Din adamları zevk ve eğlence içinde yaşıyorlar. Okullar da kiliseye bağlı. Ki-

lirsiniz.

lisenin dayattığı fikirlerden başkasını savunmak mümkün değil. Bu duruma artık dur demek gerek. Benim gibi düşünenler

Reform

çoğunlukta. Ben onlara öncülük edeceğim…”

XVI. yüzyıl boyunca tüm Avrupa’yı etkileyen dinsel

Martin Luther

bir harekettir. Bu hareket Katolik Kilisesinin aşırı zen-

XVI. yüzyılda ilk kez Almanya’da başlayan Reform Hareketleri daha sonra Fransa ve İngiltere başta olmak üzere

ginleşmesi ve yozlaşmasına karşı gelişti ve Hristiyan-

amacıyla yapılan değişiklik ve düzenlemelerdir. Reform Hareketleri, Katolik mezhebinin parçalanarak Protestanlık,

lığın en büyük üç mezhebinden Protestanlığın oluşma-

Avrupa’nın birçok ülkesine yayıldı. “Yeniden şekil vermek” anlamına gelen reform, Katolik kilisesini aslına döndürmek Kalvenizm ve Anglikanizim gibi yeni mezheplerin ortaya çıkmasına yol açtı. Kilise ve din adamları saygınlığını kaybetti. Protestanlığın yayıldığı yerlerde kilisenin mallarına el konuldu. Eğitim ve öğretim kilisenin elinden alınarak laikleştirildi.

sını sağladı. İlk defa Almanya’da görüldü, sonrasında

Böylece Avrupa’da düşünceyi ve gelişmeyi engelleyen dinî etkenler ortadan kalkmış oldu.

ise Fransa, İngiltere ve Kuzey Avrupa ülkelerinde de

Reform Hareketleri bilimin gelişmesine nasıl katkıda bulunmuştur? Açıklayınız.

etkili oldu. Orta Çağ boyunca zenginleşen ve gücünü artıran kilise ile papalık, siyasetle ve dünya işleriyle daha fazla ilgilenmeye başlamıştı. Bu durum reform öncesinde birçok din adamının tepkisini çekmişti. Reform Hareketleri ilk defa Almanya’da Martin Luther ile başladı. Protestanlar ve Katolikler arasında mücadeleler Ogsburg Antlaşması ile sona erdi (1555). Buna göre; Protestanlık Mezhebi ve Kilisesi kesin olarak kabul edilmiştir. Alman prensleri istedikleri mezhebi seçme ve kendi topluluklarına kabul ettirme konusunda serbest oldular. Prensler, kendi ülkelerinde din işlerinin mutlak hâkimi hâline geldiler. Prenslerin mezheplerini kabul etmeyen Almanların başka yerlere göç etmesine izin verildi. Almanya’da başlayan Reform Hareketleri, İngiltere, Fransa, İsveç, Norveç ve Danimarka gibi ülkelere de yayılmıştır. Fransa’da ise Reform hareketlerini başlatan Jean Calven’dir. 1598 yılında Kalvenizm ve diğer mezhepler Fransa’da serbest bırakılmıştır.

Aydınlanma Çağı Rönesans, reform ve bilimsel gelişmeler, XVII ve XVIII. yüzyıllarda Avrupa’da yeni bir dönem başlattı. Her konuda akla öncelik veren bir düşünce sistemi gelişti. Bu düşünce sistemi insanı ve insanın doğadaki yerini, dine değil, akla dayanarak açıklamayı amaç edindi. Bilgi edinme yöntemi olarak gözlem ve deneyi esas aldı. Bu düşünce sisteminin etkisiyle bilim ve felsefe alanında büyük gelişmeler oldu. Avrupa’da akla dayanan düşünce sisteminin egemen olduğu bu döneme Aydınlama Çağı adı verilir. Aydınlanma Çağı’nda özellikle doğa bilimleri hızlı bir gelişme göstermiştir. Bu dönemin önemli bilim insanlarının başında Newton (Nivtın), Kopernik, Galileo (Galile) ve Descartes (Dekart) gelir.

110

Reform’un Sonuçları • Avrupa’da mezhep birliği bozuldu. Katolik ve Ortodoks mezhepleri yanında Protestanlık, Kalvenizm ve Anglikanizm mezhepleri ortaya çıktı, mezhepler arasında çatışmalar başladı. • Din adamları ve kilise, eski itibarını kaybetti. • Katolik Kilisesi, kendisini yenilemek ve düzenlemek zorunda kaldı. • Eğitim-öğretim faaliyetleri kiliseden alınarak laik bir eğitim sistemi kuruldu. • Katolik Kilisesinden ayrılan ülkelerde kilisenin mallarına ve topraklarına el konuldu. • Papa ve kilisenin Avrupa ülkelerinin kralları üzerindeki etkisi sona erdi ve Avrupa’da siyasal bölünmeler yaşandı. Çünkü Orta Çağ’da Papa, Avrupa krallarına taç giydirerek onların krallıklarını onaylıyor ve yönlendirebiliyordu. Katolik kalan ülkelerde yeni mezheplerle mücadele etmek amacıyla Engizisyon Mahkemeleri kuruldu. Protestan krallar ve prensler, din işlerinin mutlak hâkimi oldular. Reform Hareketleri, Avrupa’yı siyasi yönden zarara uğratmıştır. Şarlken’in Osmanlı Devleti üzerine yapmayı planladığı Haçlı Seferi bölünmelerden dolayı gerçekleşmemiştir. Mezhep savaşları, Osmanlı Devleti’nin Avrupa’da ilerlemesini kolaylaştırmıştır. Öğrencilerinize ders kitabının 110. sayfasında yer alan “Aydınlanma Çağı” adlı başlığın altındaki ilk paragrafı okutunuz.

168

egitim@hotmail.es

ÖĞRETMEN KILAVUZ KİTABI

Fizik ve matematik alanında birçok buluş gerçekleştiren Newton, “Evrensel Yer Çekimi Yasası”nı buldu. Kopernik Güneş Sistemi’nin varlığını kanıtladı. Galileo “Güneş Sistemi’nin merkezi Dünya değil, Güneştir. Güneş Dünya’nın etrafında dönmez. Dünya, Güneş’in etrafında döner.” düşüncesini savundu. Hollandalı bir gözlükçünün uzak nesneleri büyüten bir icadından hareketle teleskop yaptı. Bu teleskopla Ay’ın yüzeyinin pürüzlü olduğu anlaşıldı. Teleskopların uzay gözlemi yapmadaki önemi fark edildi. Gök bilimciler teleskoplar yardımıyla gök cisimlerinin hareketlerini ve yapısını incelediler. Teleskop ve benzeri teknolojik araçların geliştirilmesiyle günümüzde uzay araştırmaları yapılmaya başlandı. Hatta uzayda yapılan araştırmalar teknolojiye önemli katkı sağladı. Aydınlanma Çağı düşünürleri hemen hemen her konuyu incelediler. Toplum, siyaset, hukuk, ekonomi ve tarih alanında yeni fikirler ortaya attılar. Sosyal bilimler alanında Jan Jack Rousseau (Jan Jak Ruso) ve müzik alanında Mozart sonraki yüzyıllara da damga vuran çalışmalar yaptılar. Aydınlanma Çağı’nda meydana gelen bilim, sanat ve teknolojideki gelişmeler Sanayi İnkılabı’na temel oluşturdu.

ZAMAN ŞERİDİNİ TAMAMLAYALIM A. XV. ve XIX. yüzyıllar arasında Avrupa’da yaşanan önemli gelişmeler şunlardır: Coğrafi Keşifler, Rönesans, Reform, Aydınlanma Çağı, Sanayi İnkılabı. Bu gelişmelerin günümüz bilimsel birikiminin oluşmasına etkileriyle ilgili açıklamaları noktalı yerlere yazarak eş zamanlı zaman şeridini tamamlayınız. ………… yüzyıllar

Coğrafi Keşifler

Buharın Gücü: Sanayi İnkılabı

………… yüzyıllar

Rönesans

Reform

Avrupa’da Rönesans, Reform Hareketlerinin yol açtığı özgür düşünce, bilimsel ve teknolojik alanlarda önemli gelişmelere yol açtı. Bilimsel ve teknolojik gelişmelerin üretim alanına uygulanmasıyla da Sanayi İnkılabı gerçekleşti. XVIII. yüzyıla kadar her türlü üretim insan gücüyle yapılıyordu. 1765’de buhar motorunun icat edilmesiyle bu üretim biçimi köklü bir değişime uğradı. Böylece buhar gücüyle çalışan makinelerin üretimde kullanılmasıyla Sanayi İnkılabı başlamış oldu. İlk olarak İngiltere’de başlayan Sanayi İnkılabı daha sonra diğer Avrupa ülkelerine de yayıldı. Kömür, petrol ve su gücüyle çalışan fabrikalar kuruldu. Sanayi İnkılabı taşımacılık alanında da büyük gelişmelere yol açtı. 1804’de İngiltere’de raylar üzerinde ilerleyen ilk buharlı lokomotif yapıldı. Zaman içinde yapılan buluşlarla lokomotiflerin hızı ve gücü yükseltildi. Tren, taşımacılıkta oldukça önemli araç hâline geldi. Trenin gelişmesine paralel olarak demir yolu yapımı da hızlandı. Demir yolları sayesinde pazarlar birleşti, mesafeler kısaldı, demir yollarının gelişimi Sanayi İnkılabı’nın etkilerinin başka ülkelere yayılmasına da katkıda bulundu. 1856 yılından itibaren dökme demiri çeliğe dönüştüren ekonomik bir yöntemin bulunmasıyla çelik üretmek daha ucuz ve kolay hâle geldi. Çelik üretiminin artması demir yolu yapımını da hızlandırdı.

İlk buharlı trenlerden biri

..............................................

...................................................

....................................................

...................................................

Sanayi İnkılabı pek çok alanda yeni gelişmelere neden oldu. Bu gelişmelerde enerji kaynağı olarak ÇK - 71 72 petrolün ve elektriğin yaygın kullanılmaya başlanması etkili oldu.

Neler Öğrendik? XV. yüzyılın sonlarından itibaren Coğrafi Keşifler, Dünya ile ilgili bilgilerin artmasına yol açmıştır. XV ve XVI. yüzyıllarda edebiyat, sanat, bilim ve düşünce alanlarında yenilik ve gelişmeler başlamıştır. Rönesans adı verilen bu yenilikler özgür ve bilimsel düşünceyi geliştirmiştir. Akıl, bilim, deney ve gözlemin ön plana çıkması bilim ve tekniğin gelişmesinin yolunu açmıştır. XVI. yüzyılda Almanya’da başlayan Reform Hareketleri tüm Avrupa’ya yayılarak eğitimde kilise hâkimiyetine son vermiş, böylece düşünceyi ve gelişmeyi engelleyen dinî etkenler ortadan kaldırılmıştır. Aydınlanma Çağı ile akla dayanan düşünce sistemi Avrupa’ya egemen olmuştur. Bu dönemde özellikle doğa bilimleri hızlı bir gelişme göstermiştir. Tüm bu gelişmeler teknik alanda da büyük ilerlemelere yol açmıştır. XVIII. yüzyılın sonlarında buharlı motorun icadıyla üretimde kol gücünden makine gücüne geçilmiş, üretim hızla artmıştır. Tüm bu gelişmeler günümüz bilim ve teknolojisinin temelini oluşturmaktadır.

111

B. Zaman şeridinin son bölümü için bırakılan boşluğa günümüzdeki bilimsel ve teknolojik gelişmelerden seçeceğiniz bir örneği yazarak bu gelişmenin gelecekteki bilimsel birikimin oluşmasına ne gibi katkılar yapabileceğini açıklayınız. Bu gelişmenin fotoğrafını ilgili boşluğa yapıştırabileceğiniz gibi resmini de çizebilirsiniz.

Öğrencilerinize ders kitabının 111. sayfasında yer alan “Aydınlanma Çağı” konusunun devamı olan ilk iki paragrafı okutunuz. Öğrencilerinize ders kitabının 111. sayfasında yer alan “Buharın Gücü: Sanayi İnkılabı” adlı başlığın altındaki paragrafları okutarak ilgili fotoğrafı inceletiniz. Öğrencilerinize öğrenci çalışma kitabının 71 ve 72. sayfalarında yer alan “Zaman Şeridini Tamamlayalım” etkinliğini yaptırınız. Öğrencilerinize ders kitabının aynı sayfasında yer alan “Neler Öğrendik?” bölümünü okutunuz. BİR SONRAKİ DERSE HAZIRLIK Öğrencilerinizden ders kitabında yer alan “Düşünce Özgürlüğü ve Bilim” başlıklı konuyu ve öğrenci çalışma kitabındaki konuyla ilgili etkinliği incelemelerini isteyiniz. Öğrencilerinizden anayasa kitapçığı getirmelerini isteyiniz.

………… yüzyıllar

Aydınlanma Çağı

Sanayi İnkılabı

.......................

..............................................

...................................................

....................................................

...................................................

169

egitim@hotmail.es

TÜRKLERİN YENİ YURDU ANADOLU KONU DÜŞÜNCE ÖZGÜRLÜĞÜ VE BİLİM SÜRE: 1 ders saati KAZANIM 5. Tarihsel süreçte düşünceyi ifade etme ve bilim özgürlüklerini bilimsel gelişmelerle ilişkilendirir. KAVRAMLAR Bilim Düşünce Özgürlük AÇIKLAMALAR Anayasamızın (Bilim ve Sanat özgürlükleri ile ilgili) 27. maddesi de ele alınacaktır (5. kazanım). İLİŞKİLENDİRMELER Diğer Derslerle İlişkilendirme 4 ve 5. kazanımlar için Fen ve Teknoloji dersi “Güneş Sistemi ve Ötesi: Uzay Bilmecesi” ünitesi (3.2, 3.4, 3.6 kazanımlar) 3.2. Gök bilimcilerin teleskoplar yardımıyla gök cisimlerinin hareketlerini ve yapısını inceleyen bilim insanları olduklarını belirtir. 3.4. Teleskopların uzay gözlemi yapmadaki önemini fark eder. 3.6. Teknolojinin uzay araştırmalarına, uzay araştırmalarının da teknolojiye katkısını örneklerle açıklar. Ara Disiplin Alan Kazanımlarıyla İlişkilendirme İnsan Hakları ve Vatandaşlık (5-12) 12. Düşünce ve ifade özgürlüğünün önemini fark eder. ARAÇ VE GEREÇ: Anayasa kitapçığı. DERSE HAZIRLIK Öğrencilerinize ders kitabının 112. sayfasında yer alan “Düşünelim!” kutusundaki soruyu sorunuz. Öğrencilerinize ders kitabının 112. sayfasındaki “Kavramlar” kutusundaki kavramları inceletiniz. Tanımı verilmeyen kavramların anlamlarına ilişkin tahminde bulunmalarını isteyiniz. Öğrencilerinizin tahminleri hakkında konuşmalarını sağlayınız. Onlara kavramlarla ilgili ipucu olabilecek bilgiler veriniz.

DÜŞÜNCE ÖZGÜRLÜĞÜ VE BİLİM Düşünelim! Yeni öğrendiğiniz ama başkalarının da bilmesi gereken bir bilgiyi kimseye söyleyemediğinizde ya da söylemeniz yasaklandığında neler hissederdiniz? Duygularınızı anlatınız.

Kavramlar • Bilim • Düşünce • Özgürlük • Düşünce: Bir işin gerçekleşmesi ya da bir sorunun çözümü için zihince tasarlanan, aranıp bulunan yol.

Bilim ve düşünce alanında yapılan yenilikler ve buluşları nasıl öğreniriz? Bu yenilikler bizlere duyurulmazsa sonuçları neler olabilir? Açıklayınız. Burcu akşam haberlerini izlerken düşünce özgürlüğü kavramının sıkça tekrarlandığını duyunca öğretmen olan babasına düşünce özgürlüğüne neden önem verildiğini sordu. Babası: -Aristo, “İnsanı diğer varlıklardan ayırt eden özellik, düşünme ve düşündüklerini ifade etme gücüne sahip olmasıdır.” demiştir. İnsan ile düşüncenin gelişimi birlikte olmuştur. Çeşitli aletleri icat eden insanlar, doğaya hükmetmeye başlamış ve yeni fikirler üretmişlerdir. Bu fikirler sayesinde günümüzdeki uygarlığa ulaşılmıştır. Ancak bu yenilikler, toplumları yönetenlerin çıkarlarına uygun olmayınca düşünürler büyük sorunlar yaşamışlardır. Özellikle Orta Çağ’da Avrupa’daki bilim insanları ve düşünürler benzer sorunları en çok yaşayanlardandır. Bu çağda Katolik Kilisesi dinî, siyasi ve ekonomik gücü elinde bulunduruyordu. Bilimsel ve akılcı düşünceyi reddederek kişisel görüşleri yasaklamıştı.

İncil’i kendi çıkarları doğrultusunda yorumlayarak halkı yanlış bilgilendiriyor, dinden çıkarma ve Tanrı adına günahları bağışlama yetkilerini kendilerinde görüyorlardı. Bu duruma karşı çıkanlar dinden çıkarılarak yine papazlar tarafından kurulan engizisyon mahkemelerinde yargılanıyordu. Yargılama sonucunda pek çok bilim insanı ve düşünür, sadece düşüncelerini söylediği için cezalandırılmıştır. Geçmişte yaşanan bu üzücü olayların sonrasında devletler kendi anayasalarında, devletler arası sözleşmeler ile düşünce özgürlüğünü güvence altına almıştır. Bizim anayasamızın 27. ve Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinin 10. maddelerinde de bu güvence vardır. Bu durumu daha iyi anlayabilmen için sana Giardano Bruno (Cordana Bruno) ve Galileo Galilei (Galileo Galile)‘nin hayatlarını araştırmanı öneririm. Burcu konuyla ilgili yaptığı araştırma sonrasında hayretler içerisinde kaldı. Burcu’nun Bruno ve Galile ile ilgili araştırma sonuçlarını aşağıda birlikte inceleyelim.

Bruno, İtalya’da doğan rahip, filozof ve gök bilimcidir. Copernicus (Kopernik)’in evrende dünyadan başka gezegenlerin de olduğu fikrine inanmış ve aynı görüşte olan Galile ile tanışmıştı. Bu görüşleri yüzünden cezalandırıldı. Sürekli yaşadığı yeri değiştirmek zorunda kaldı. Fikirlerini bir soylu ile tartışınca engizisyon mahkemesine teslim edildi. Yaşadığı baskı ve korkuları mahkemeye çıkarken söylediği “Ne gördüğüm hakikati gizlemekten hoşlanırım, ne de bunu açıkça ifade etmekten korkarım. Aydınlık ve karanlık arasındaki, bilim ve cehalet arasındaki savaşa her zaman katıldım. Bundan dolayı her yerde zorlukla karşılaştım…” sözleri ile açıkça ifade etmiştir. Gördüğü işkencelere rağmen görüşlerinden vazgeçmedi ve mahkum edildi. Onun bu fikirleri, daha sonra yaşanan ve yeniden doğuş anlamına gelen Rönesans felsefesini biçimlendirdi. www.tubitak.gov.tr (Düzenlenmiştir.). Bruno

Bruno’nun mahkemeye çıkarken söylediği sözlerin ana fikri nedir? Bilim insanlarının özgür olmadığı durumlarda neler olabilir? Sınıfça tartışınız.

112

KONUNUN İŞLENİŞİ Öğrencilerinize ders kitabının 112. sayfasında yer alan ilk soruları sorunuz. Öğrencilerinizin farklı cevaplarını tahtaya yazarak tespitleri sistematik bir hâle getiriniz. Özgür düşüncenin bilimsel gelişmeler için ne kadar gerekli olduğunu vurgulayınız. Öğrencilerinize ders kitabının 112. sayfasında yer alan paragrafları okutarak ilgili görseli inceletiniz. Orta Çağ’da Avrupa’da özgür düşünce ve düşünceleri söylemenin ne kadar zor ve sakıncalı olduğunu, bilim ve fikir insanlarının yaşadıkları sorunları hatırlatınız. Bu durumun bilimsel gelişmeleri olumsuz yönde etkilediğini vurgulayınız. Öğrencilerinize ders kitabının aynı sayfasının sonundaki soruyu sorarak bir tartışma yaptırınız. Tartışmada ortaya çıkan sonuçları maddeler hâlinde tahtaya yazınız.

170

egitim@hotmail.es

ÖĞRETMEN KILAVUZ KİTABI

Galile, kendi yaptığı teleskop ile dünyanın ve yıldızların hareketlerini gözlemlemiştir. O zamana kadar Güneş ve yıldızların Dünyanın etrafında döndüğü sanılıyordu. Galile’nin yaptığı araştırmayla, gezegenler ve Dünyanın hem kendi etrafında, hem de Güneşin etrafında döndüğü ortaya çıkmıştı. Galile bu keşfini açıklayınca kilisenin isteği ile tutuklandı. Kitapları ve araştırmaları yasaklandı. Fikirlerinde ısrar ettiği takdirde ölüm cezası alacağı söylendi. Bunun üzerine inanmadığı halde kilisenin söylediği görüşleri kabul etmek zorunda kaldı. Mahkeme çıkışında söylediği “Ben ne dersem Galile diyeyim, o dönmeye devam ediyor.” sözleri uzun süre bilim çevresinin dilinden düşmemiştir.

DÜŞÜNCE ÖZGÜRLÜĞÜNÜN ÖNEMİ Düşünce özgürlüğünün bilimsel çalışmaların gelişmesi ve yaygınlaşmasına etkisini anlatan bir kompozisyon yazınız.

……………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………..................................................................................... .…………………………………………………………………….................................................................................... ..……………………………………………………………………................................................................................... ...…………………………………………………………………….................................................................................. ....……………………………………………………………………................................................................................. .....……………………………………………………………………................................................................................ ......……………………………………………………………………............................................................................... .......…………………………………………………………………….............................................................................. ........……………………………………………………………………............................................................................. .........……………………………………………………………………............................................................................ ..........……………………………………………………………………........................................................................... ...........…………………………………………………………………….......................................................................... ............……………………………………………………………………......................................................................... .............……………………………………………………………………........................................................................ ..............……………………………………………………………………....................................................................... ...............……………………………………………………………………...................................................................... ................……………………………………………………………………..................................................................... .................…………………………………………………………………….................................................................... ..................……………………………………………………………………...................................................................

Galile’nin engizisyon mahkemesinde yargılanması www.tubitak.gov.tr (Düzenlenmiştir.).

...................…………………………………………………………………….................................................................. ....................……………………………………………………………………................................................................. .....................……………………………………………………………………................................................................

Galile’yi dünya dönüyor dediği için yargılayanlar, günümüzde yaşıyor olsalardı neler hissederdi? Örnek veriniz. Orta Çağ, Avrupa için baskı ve korku dönemi olarak adlandırılır. Bu dönemde din adamları ve soylular her alanda söz sahibiydi. Bilimsel çalışmalar, felsefe, sanat, siyaset ve ekonomide Katolik kilisesinin sözünden çıkmak ve görüşlerini eleştirmek mümkün değildi. Avrupa’daki bu baskıcı tutuma karşılık aynı dönemde İslam dünyasında, Çin ve Hindistan’da böyle engeller yoktu. Düşüncelerin özgürce ifade edildiği bu bölgelerde bilimsel çalışmalar da gelişmiştir. Avrupa’daki baskılar, düşünce ve ifade özgürlüğünü kısıtlayamamış, dinsel hoşgörü artmış ve özgür düşünce gelişmiştir. Yaşanan bu karanlık dönemin ardından biraz gecikmeli de olsa daha önceki derslerde gördüğünüz Rönesans Dönemi ve Reform Hareketleri yaşanmıştır. Geçmişten alınan dersler sayesinde düşünceleri ifade etme özgürlüğü, günümüz yönetim sistemi olan demokrasinin ön şartı olmuştur.

......................……………………………………………………………………............................................................... .......................…………………………………………………………………….............................................................. ........................……………………………………………………………………............................................................. ...................................................................................................................................................................................

Atatürk, “Öğretmenler, Cumhuriyet sizden fikri hür, vicdanı hür, irfanı hür nesiller ister” sözü ile ÇK - 73 neyin önemini vurgulamaktadır? Açıklayınız. Neler Öğrendik? Orta Çağ’da, Avrupa’da dinî ve yönetim gücünü elinde bulunduran gruplar, bu güçlerin ellerinde kalması için düşünce özgürlüğünü engellemişlerdir. Bu durum Avrupa’ya uzun bir Orta Çağ karanlık dönemi yaşatmış, bilimde, sanatta, felsefe ve siyasette gelişmelerin gecikmesine neden olmuştur. Tüm yasaklamalar ve baskılar düşünce özgürlüğünü yok edememiş, sadece gelişmelerin olmasını geciktirmiştir.

113

Öğrencilerinize ders kitabının 113. sayfasında yer alan ilk paragrafı okutarak Galile görselini inceletiniz. Ders kitabının aynı sayfasındaki engizisyon mahkemesi görselini inceleterek görsel altındaki soruyu sorunuz. Öğrencilerinize ders kitabının aynı sayfasında yer alan iki ve üçüncü paragrafları okutunuz. Geçmişte yaşanan sorunların günümüzdede yaşanmaması için alınan tedbirler ile yapılanları açıklayınız. Benzer sorunların yaşanmaması için uluslararası sözleşmeler ve ülke anayasalarındaki güvence sağlayan maddeleri hatırlatınız. Anayasamızın 27 maddesini öğrencilerinizin okumasını sağlayınız. Ders kitabının aynı sayfasında yer alan Mustafa Kemal Atatürk’ün sözünüde okutarak öğrencilerinizin görüşlerini belirtmelerini isteyiniz. Öğrencilerinize öğrenci çalışma kitabının 73. sayfasında yer alan “Düşünce Özgürlüğünün Önemi” etkinliğini yaptırınız. Öğrencilerinize ders kitabının aynı sayfasında yer alan “Neler Öğrendik?” bölümünü okutunuz.

171

BİR SONRAKİ DERSE HAZIRLIK Öğrencilerinizden ders kitabının 114 ve 115. sayfalarında yer alan “Ünite Değerlendirmesi” ile öğrenci çalışma kitabının 74 ve 75. sayfalarındaki “Kendimi Değerlendiriyorum” başlıklı bölümleri incelemelerini isteyiniz.

egitim@hotmail.es

ZAMAN İÇİNDE BİLİM DEĞERLENDİRME SÜRE: 1 ders saati 1. Öğrencilerinizden ders kitabının 114 ve 115. sayfalarında yer alan “Ünite Değerlendirmesi” bölümündeki soruları cevaplamalarını isteyiniz. Onlara, bu bölümdeki performansları hakkında geri bildirim veriniz. 2. Öğrencilerinizden öğrenci çalışma kitabının 74 ve 75. sayfalarında yer alan “Kendimi Değerlendiriyorum” bölümündeki soruları cevaplamalarını isteyiniz. Onlara, bu bölümdeki performansları hakkında geri bildirim veriniz. 3. Öğrencilerinize bu ünitenin işlenişi sırasında yaptıkları çalışmalardan seçtiklerini ürün dosyalarında saklayabileceklerini belirtiniz. DERS KİTABI “ÜNİTE DEĞERLENDİRMESİ” CEVAP ANAHTARI B. 1. C 2. B 3. A 4. D 5. A 6. D

ÜNİTE DEĞERLENDİRMESİ A. Aşağıda sol sütunda Türk ve İslam ülkelerinde yaşayan bilim insanları, sağ sütunda ise bu bilim insanlarının çalışmalar yaptığı bilim dalları yer almaktadır. Bilim insanlarını çalışma yaptıkları bilim dalları ile eşleştiriniz. Bazı bilim insanları birden fazla bilim dalında çalışma yapmış olabilir.

Piri Reis Coğrafya Taküyyiddin Astronomi Ali Kuşçu Matematik Biruni Tıp İbni Sina Felsefe Uluğ Bey Fizik

Harezmi

B. Aşağıdaki çoktan seçmeli soruları okuduktan sonra doğru seçeneği işaretleyiniz. 1. İlk Çağ uygarlıkları, günümüz bilim ve teknolojisinin gelişmesine katkıda bulunan ilk buluş ve icatları gerçekleştirmişlerdir. Aşağıdakilerden hangisi bu buluş ve icatlardan bir değildir? A) Tekerlek

B) Yazı

C) Buhar gücü

D) Cam

2. Aşağıdaki buluşlar ve etkilerini gösteren bölümü inceleyiniz.

Tekerlek

Ateş

1. Ulaşımın gelişmesi

2. Tarih çağlarının başlaması

114

172

egitim@hotmail.es

ÖĞRETMEN KILAVUZ KİTABI

KENDİMİ DEĞERLENDİRİYORUM 1. Aşağıdaki diyagramda bir buluş hakkında yer alan bilgiyi inceleyiniz.

Çinliler tarafından şenliklerde ve eğlencelerde kullanıldı.

Silah sanayisinde kullanıldı.

Yol yapımında ve madencilikte kullanıldı.

“?” işareti olan kutuya aşağıdaki buluşlardan hangisi yazılmalıdır? A) Kâğıt

Matbaa

Teleskop

3. 3 Kitap Kit sayısının çoğalması ğ l

B) Top

C) Barut

D) Tekerlek

2. Aşağıdakilerden hangisi bilimsel birikimin gelecek kuşaklara aktarılmasında etkili olan gelişmelerden biri değildir? A) Yazının icadı B) Pusulanın geliştirilmesi C) Kâğıdın ucuza mal edilmesi

4. 4 Astronominin A t i i gelişmesi li i

D) Matbaanın bulunması

Buluş ve etkileri bölümündeki eşleştirmelerden hangisi yanlıştır? A) 1 B) 2 C) 3

3. Yazının gelişimini etkileyen en önemli olay aşağıdakilerden hangisidir? A) Dinlerin ortaya çıkması B) Devletler arası savaşların artması C) Coğrafi Keşiflerin gerçekleşmesi

D) 4

3. “Tarih Sümer’de başlar.” ifadesinin anlamı aşağıdakilerden hangisidir? A) Yazının bulunması B) Tekerleğin bulunması C) Barutun bulunması D) Camın bulunması

D) Kayıt tutma zorunluluğu

4. Matbaanın geliştirilmesi ve kâğıdın ucuza mal edilmesi ile Avrupa’da kitap basımı çoğaldı ve ucuzladı. Yazılan eserler tüm Avrupa’da yaygınlaştı. Bu arada okuma-yazma oranı arttı. Bu durum aşağıdaki gelişmelerden hangisini olumlu yönde etkilemiştir. A) Mezhep birliğinin sağlanmasını B) Sömürgeciliğin hızlanmasını C) Kralların güçlenmesini D) Bilimsel gelişmelerin hızlanmasını 5. “Tıp, felsefe, matematik gibi bilim dallarında eserler vermiştir. Eserleri arasında yer alan “Kanun” Avrupa’da uzun yıllar tıp eğitiminde kullanılmıştır.” Metinde tanıtılan bilim insanı aşağıdakilerden hangisidir? A) İbni Sina B) İbnülheysem C) Biruni D) Harezmi

4. “Abbasi Halifesi Memun, IX. yüzyılda 70 kadar bilim insanını bir dünya haritası hazırlamaları için görevlendirmiştir”. Bu bilgiye dayanarak aşağıdakilerden hangisine ulaşılamaz? A) İslam bilginlerinin coğrafya alanında geri olduğuna B) İslam dünyasında özgür düşüncenin egemen olduğuna C) İslam devletlerinde hükümdarların bilime önem verdiğine D) İslam dininin bilimsel gelişmelere açık olduğuna 5. “Müslümanlar VIII. yüzyılda İspanya’dan Çin’e kadar uzanan ülkeleri fethedip büyük bir devlet kurdular. Müslümanlar özellikle 900 ile 1200 yılları arasında bilim ve sanatta büyük gelişmeler gösterdiler. Bilimsel birikime kendi çalışmalarını kattıkları gibi kurdukları devletlerde yaşayan farklı inanç ve kültüre sahip halklarında bilimsel birikimini de aldılar. İslam düşünürleri bu şekilde İlk Çağ dünyasında ortaya atılan fikirlerin Orta Çağ Avrupa’sına ulaşmasına yardımcı oldular.” Struan Reid, Patricia Fara, Bilim Adamları, s.10. Metne göre aşağıdaki yargılardan hangisine ulaşılamaz? A) Müslümanlar bilimsel gelişmelere katkıda bulunmuşlardır. B) Sınırları içerisindeki farklı milletlerin birikimlerinden yararlanmışlardır. C) İlk Çağ’daki bilgi birikiminin Orta Çağ Avrupa’sına ulaşmasını sağlamışlardır. D) Orta Çağ’da Avrupa, bilim alanında İslam dünyasına önemli katkı sağlamıştır.

6. VIII ve XI. yüzyıllarda İslam dünyasında yetişen Biruni, Harezmi, İbni Sina gibi bilim insanlarının eserleri, Avrupa dillerine çevrilerek üniversitelerde okutulmuştur. Bu bilgiye göre, aşağıdakilerden hangisi söylenemez? A) İslam bilginleri bilimsel gelişmeye katkı yapmıştır. B) İslam dini bilim alanında çalışmayı teşvik etmiştir. C) İslam bilginlerinin eserleri Batı’da kabul görmüştür. D) Çağdaş uygarlık tümüyle İslam bilginlerinin eseridir.

115

6. Türk ve Müslüman bilim insanları yaptıkları çalışmalarla Avrupa’da tanınmışlardır. Çalışmalarında hükümdar ve devlet adamlarından destek görmüşlerdir. Müslüman bilim insanlarının birçoğu farklı bilim dallarında da çalışarak eserler vermişlerdir. Yaptıkları çalışmalarla birçok yeniliğe imza atmışlar, günümüzde geçerli olan bilimsel gerçeklere ulaşmışlardır.

ÖĞRENCİ ÇALIŞMA KİTABI “KENDİMİ DEĞERLENDİRİYORUM” CEVAP ANAHTARI 1. C 2. B 3. D 4. A 5. D 6. C 7. B 8. A 9. B

BİR SONRAKİ DERSE HAZIRLIK Öğrencilerinizden ders kitabında yer alan “Toprağın Gücü” başlıklı konuyu ve öğrenci çalışma kitabındaki konuyla ilgili etkinlikleri incelemelerini isteyiniz.

173

Metne göre Türk ve Müslüman bilim insanları ile ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenemez? A) Farklı alanlarda bilimsel çalışmalar yapmışlardır. B) Çalışmaları hükümdarlar tarafından teşvik edilmişlerdir. C) Yaptıkları çalışmalar günümüzde unutulmuştur. D) Eserleriyle Avrupa’da da tanınmışlardır. 7. Yeni Çağ’da Avrupa’da yaşanan Rönesans ve Reform hareketlerinin ortak amacı aşağıdakilerden hangisidir? A) Uluslar arasında kültür birliğini sağlamak B) Gelişmeyi önleyici engelleri ortadan kaldırmak C) Halkın yönetime katılmasını sağlamak D) Dinî, idari ve bilimsel alanda eski uygulamalara dönmek 8. Aşağıdakilerden hangisi Aydınlanma Çağını en iyi açıklayan kavramdır? A) Akılcılık B) Laiklik C) Demokrasi

D) Özgür düşünce

9. XVI. yüzyılda Dünya’nın döndüğü fikrini savunan Galileo, bu iddiasından vazgeçince cezalandırılmaktan kurtulmuştur. XVI. yüzyıl Avrupa’sı göz önüne alındığında, bu durumu aşağıdakilerden hangisi en doğru olarak açıklar? A) Bilim insanlarının bilime gereken önemi vermediler. B) Bilimsel düşüncenin önünde engeller vardı. C) Bilimsel çalışmalar yaşamlarını zorlaştırdı. D) Bilimsel gelişmeler astronomi ile sınırlı kaldı.