Stefan Rummens
Habermas en Foucault over recht, democratie en neoliberalisme Over recht en rechtvaardigheid valt vanuit filosofisch perspectief heel wat te zeggen. Aangezien deze bijdrage een beperkte reikwijdte heeft, heb ik ervoor gekozen om te focussen op twee filosofische inzichten die volgens mij van groot belang zijn voor een goed begrip van de rol van het recht in onze moderne en complexe samenleving. Het eerste inzicht hebben we te danken aan de Duitse socioloog en filosoof Jürgen Habermas, die benadrukt dat recht alleen maar rechtvaardig kan zijn als het gebaseerd is op een open en redelijk democratisch proces. Het tweede inzicht ontleen ik aan de in 1984 overleden Franse filosoof Michel Foucault, die argumenteert dat een neoliberale samenleving noodzakelijkerwijze ook een sterk gejuridiseerde samenleving zal zijn.
Geen rechtvaardigheid zonder democratie In 1992 publiceerde Jürgen Habermas het boek Faktizität und Geltung (Tussen feiten en normen), dat ondertussen breed erkend wordt als een van de belangrijkste bijdragen aan de politieke filosofie en de rechtsfilosofie van de voorbije decennia.1 In dat boek werkt Habermas zijn bekende en, volgens sommigen, ‘beruchte’ theorie van het communicatieve handelen verder uit tot een omvattende filosofische analyse van de normatieve grondslagen van de democratische rechtsstaat. Een van de meest centrale stellingen die hij in dat boek verdedigt, betreft de nauwe samenhang tussen democratie en recht. De rechtvaardigheid van het recht kan volgens Habermas slechts gegarandeerd worden als nieuwe rechtsnormen (wetten) tot stand komen op basis van een open democratisch proces waarin alle mogelijke betrokkenen de kans krijgen om te participeren en waarin uiteindelijk beslist wordt op basis van de meest overtuigende argumenten.
1 Voor een inleiding op Habermas’ politiek filosofische en rechtsfilosofische denken, zie Heysse, Rummens en Tinnevelt (2007).
Habermas en Foucault over recht, democratie en neoliberalisme 11