,i'.i:, l::::, ::,,:.
::::::.:.l E
NTR EVI STA
María José Belbel, activista do feminismo queer
T (n (ú ,c) C) U)
o)
E
0,)
0 feminismo non é un patrimonio exclusivo das mulleres Belén Puñal
Carlos de Paz
Cando aínda opera a corazón aberto o debate entre o feminismo máis canónico, artellado ao redor da identidade de muller, e aquel que se abre ás disidencia de xénero, nun abano diverso que acolle as loitas de gais, lesbianas e trans, o testemuño de María José Belbel é de especial interese. No compromiso feminista dende os anos 70, o seu é o relato dunha histórica do movemento hoxe en día situada no activismo queer.
emancipadora en relación ás mulleres des-
de o punto de vista le-
gal, material e ideolóxico. Había que unir a loita contra o somete-
mento das mulleres
baixo
o
franquismo xunto á loita interna-
mes e no medio de tremendas
dificulta-
des. O propio franquismo constituía
a
maior dificultade, é dicir, a falta de
liber-
dades e a represión de calquera
idea
88 06.10
tatais de Granada de 1979. Deberiamos de aprender deles para non repe-
da segunda onda do
tilos, incorporar desde onde se fala, os
feminismo.
saberes situados.
O feminismo e as mulleres tamén sufri-
mos
o
¿Que foi o que te levou a achegarte á teoría
queefl
modelo de
Por unha banda. pensar e vivir a opre-
transición política ba-
sión de xénero non só desde o patriar-
seado na amnesia. O feminismo foi bastan-
cado senón desde a heterosexualidade
te deostado nese mo-
outra, problemalizar a categoría identilaria"a muller" baseada nunha esencia
mento, mesmo por
Levas 35 anos de compromiso fe- progresistas e de esquerdas, que posminista ás túas costas. Que acer- puñan as reivindicacións das mulleres tos e que erros destacarías dese e dos sectores "non heteronormativos".
últimos anos do franquismo e no tránsito ao sistema democrático? Ao meu entender os acertos foron enor-
entre as diversas correntes feministas, como se evidenciou na Xornadas Es-
cional que veu da man
sectores chamados
xerminar do feminismo nos
mófobos. A propia maneira de narrar a transición política, con frecuencia, tamén invisibiliza a loita feminista dos anos 70 e dos primeiros 80. O maior erro do feminismo: a falta de escoita, de diálogo e de respecto
Proba diso é o adiamento do dereito ao aborto, o mantemento da Lei sálica na sucesión monárquica da Constitución Española, a Iardanza en de-
e a heteronormatividade obrigatoria. Por
biolóxica, e empezar a pensar nas "mulleres" como suxeitos políticos do feminismo, e das diferenzas entre elas, xerárquicas e relacionadas coa sexualida-
de, a clase social, a raza. As opresións aparecen de forma entrecruzada. Atopei bastantes respostas na obra de Eve Ko-
rrogar a Lei de perigo social ou as leis
sofsky Sedgwick e Judith Butler, tamén no traballo dos colectivos de lesbianas-
educativas que continuaron privilexiando a lgrexa católica tan comprometida cos discursos sexistas e ho-
feministas, de colectivos como Hetaira, que defenden o dereito das traballadoras do sexo, e nas prácticas feministas
0 feminismo nunha v¡da Granada, onde Belbel naceu, é referente na historia do feminismo en España. Dende aquelas xornadas
estatais do 79 que o esgazaron entre as correntes da igualdade e da diferencia até as máis recentes, trinta anos despois, nas que aterrou con forza o transfeminismo. Militante antifranquista e histórica do Movemento Comunista, Belbel traballa na actualidade dende o feminismo queer e os estudos culturais. Entre as súas preocupacións, a ética dos movementos sociais e as polÍticas de afectos e de redes dentro dos mesmos, asícomo a relación entre feminismo e afte. desde a cultura e as arles visuais dentro do Estado español.
Entendes a teoría e o movemento gueersempre dentro do feminismo, como necesario aire fresco... O feminismo estaba moi necesitado dunha renovación que sen dúbida veu da man das políticas queer e do feminismo poscolonial, e das propias loitas
tatais de Granada de 2009 e as Transfeministas de Barcelona, celebradas en abril de 2010, reafírmanme nesa idea. Aínda estou a esperar que algunha per-
soa ou grupo escriba e defina en que consiste e que relevancia ten pata a nosa loita política. Creo que máis ben mostra a existencia dun cerlo malestar
cuxas vidas nun determinado momento
foron ilexíbeis, só foron lidas desde a enfermidade física e mental, e a abxección: a histeria, a perversión, a disforia de xénero. As persoas que entendemos as opresións de maneira transversal queremos crear espazos de iden-
tificación para o xéneros que existen, que nunca son dous e enfrontados de maneira binaria, e os que sen dúbida
feministas, de transexuais, intersexuais,
e como tal debe ser escoitado con moita atención e respecto. E penso que hai
transxénero, das lesbianas, das traballadoras do sexo, das mulleres migran-
unha conciencia do facer común e do respecto á pluralidade, de que o noso
tes, da loita contra a normatividade corporal e contra a sexofobia, dos discursos que desde a cultura tamén produ-
peor inimigo é a fragmentación, que non
Hai quen teme abandonar a identidade de muller como base para a de
permitirá esas rupturas. Tamén quero
fensa dos nosos dereitos...
se irán xerando no futuro.
Somos moito máis que entes xurídicos
cen sentido feminista e queer.
sinalar a vocación de incluír e o exemplo que dá nese sentido o movemento
As diverxencias entre o feminismo
transexual.
máis canónico e aquel que reivindica as disidencias de xénero (o queer, o transfeminismo, a defensa dos dereitos de gais, lesbianas, trans...), poderían levar a unha nova ruptura den' tro do feminismo? Non me parece que o termo "transfeminismo" achegue nada novo desde o
Cal ha de ser, para ti, o suxeito do feminismo? As mulleres como "ficción necesaria"
ción que xa criticou Foucault ao cuestio-
como sinala Judith Butler e "o esencialismo estratéxico" da teórica feminista poscolonial Gayatri Ch. Spivak, pois a
semos en termos como biopolítica, tec-
punto de vista teórico. As Xornadas Es-
laz. As persoas disidentes de xénero,
postidentidade non esta rifada coa loita identitaria, esa é unha formulación fa-
e suxeitos de dereitos que reivindicar fronte ao Estado. Este é unha formulanar a hipótese represiva. Se non tivésemos poder non poderiamos resistir. Pen-
noloxías disciplinarias, tecnoloxías de xénero. Entendo o temor que lle suscita a algúns sectores pensar que hai que abandonar a identidade muller, pero creo
que é unha lectura que se xera desde
06.10 89
T U) Cg (-)
:= (-) U)
a) U
c)
ron no movemento feminista as políticas de igualdade do goberno de Zapalero?
T U)
ñ O
Paréceme ben que todas as persoas
:> O U) (D
:('
c)
teñan os mesmos dereitos e nese senos mecanismos de defensa ante o novo
fica organizar unhas xornadas desde
ou desde a experiencia en relación a cer-
o activismo feminista que reúnen a 4.000 persoas. Tamén foi a primeira
tas prácticas locais, específicas, criticables como prácticas misóxinas.
Avogas polo diálogo xeracional no feminismo. Como forxalo? Creo que hai diferenzas entre as xeracións, pero paréceme máis relevante o termo xenealoxía. A construción da subxectividade é un elemento que se ten pouco en conta hoxe en día. Considero reducionista falar da psi-
vez que se tiveron en conta as prácticas culturais e artísticas como un dos catro campos delas e unha eclosión dos feminismos posidentitarios. Pese ao espírito inclusivo das xornadas, non se permitiu a asistencia de homes...
tido apoio algunhas das políticas do goberno de Zapalero, moito máis "feminista e antihomófobo" que as de Felipe González. Non debemos esquecer as violentísimas cargas policiais contra as mulleres que reivindicaban o dereito ao aborto con Barrionuevo como
ministro de lnterior. González representaba moi ben esa esquerda tan machista, por non falar das perlas homó-
Hai tantas diferenzas ao redor diso que se a preparación das Xornadas se cen-
bofas de Alfonso Guerra.
coloxía case sempre en termos derrogatorios, cando se lles chata, así
trase nese tema, o máis probable é que non se tivesen celebrado. E non é un
en xeral do "inimigo" e se mete a tod*s
tema xeracional, xa que numerosas
e algunhas organizacións feministas xeraron unha idea bastante nefasta: a muller vítima que lle pide ao Estado que a protexa, en detrimento de fo-
.s profesionais, a todas as correntes, no mesmo saco. Preocúpanme as
convencións que nin sequera o parecen porque se converteron en dogmas
incuestionables. Así, faise caso omiso a temas como o trauma, a vergoña, o estigma, o medo, a depresión... Temas que están a xerar discursos moi produtivos por parte dunha segunda xeración de pensador*s queer, en especial persoas moi próximas ao traballo de Sedgwick. Hai uns meses celebráronse as xor-
nadas feministas de Granada, 30 anos despois daquelas que tiveron lugar no 79. ¿Cal é a túa valoración
mulleres novas non están de acordo coa súa inclusión, e outras moitas en xeral non teñen unha postura binaria -si ou non- senón máis baseada no contexto concreto da devandita inclusión. Un home novo, David, dixo nas Xornadas Transfeministas de Barcelona que "non parece que os homes queiran estar, senón que non soportan non poder estar en todos os sitios". Por outra banda, si houbo homes transexuais e gais. Tamén valoro moito a creación
de colectivos de homes a favor da igualdade e en contra da violencia machista. É un tema sobre o que hai que
Os discursos desde as institucións
mentar políticas de autonomía e independencia, de loita das propias mulleres e da disidencia de xénero. Esa necesidade de cuestionar o vitimismo viuse na manifestación que formou parte das Xornadas de Granada. É o feminismo unha palabra caduca? Parece que non, pero necesítase engadirlle algo máis ao termo e pólo en plural, pois o feminismo non é patrimonio exclusivo das mulleres. E non ter medo a facelo, so pena de que os mecanismos de defensa ou os privilexios dalgúns sectores feministas o quei-
reflexionar e debater desde unha von-
ran converter nunha crenza á marxe
delas?
tade inclusiva. É indiscutible que hai
Moi positivas. O feminismo aquí e ago-
homes feministas.
da historia, nun instrumento que xustifica o poder, as guerras e as invasións
ra. Moitas mulleres novas. Vontade desde a Coordinadora Estatal e a
A asunción de reivindicacións do fe-
Asemblea de Mulleres de facer posibles unhas Xornadas incluíntes. Non sei se es moi consciente do que signi-
90
06.1 0
minismo por parte das administracións provocou máis dun debate dentro do feminismo, xa nos 80 co PSOE no poder. Que efecto causa-
neocolonialistas para "civllizar as culturas inferiores" e salvar as mulleres das súas propias culturas, non nun instrumento de loita política comprometido coa contemporaneidade.
ffi w
ff -A
ffiWTHtr
ffi ffiffir
riim
l{ffii
)G