Instrumenten
Doelgericht aan de slag met spelling De CED-leerlijn spelling is een opbouw van tussendoelen, die leiden naar het eind- toetsen, het schriftelijk werk, observaties doel van correct schrijven van de Nederlandse taal. De leerlijn beschrijft alle spellingcategorieën die per leerjaar in het basisonderwijs aan bod dienen te komen. Ook
en gesprekken met leerlingen. Naast de didactische behoeften geven deze data zicht op de pedagogische onderwijsbehoeften.
werkwoordspelling en interpunctie zijn erin opgenomen. Bij het vaststellen van de Opbrengstgericht werken met de groep leerlijn is rekening gehouden met referentieniveaus en de categorieën uit toetsen van Spellen leer je niet vanzelf. Je hebt een het Cito-leerlingvolgsysteem.
Door Mary Gerritse-Deijsselberg en Audrey Machielsen
W
at een leerling moet kennen en kunnen is afhankelijk van het vervolgonderwijs waar de leerling naartoe gaat. Een leerling die uitstroomt naar havo/vwo moet op de basisschool meer leerstof aangeboden krijgen dan een leerling met de uitstroombestemming praktijkonderwijs. In de CEDleerlijn is met kleuren aangegeven welke categorieën aan leerlingen moeten worden aangeboden. Als voorbeeld de leerlijn voor groep 5 van het basisonderwijs.
Regelmatig de balans opmaken: data gebruiken
leerlingen verdeeld over onderwijsarrangementen. In een onderwijsarrangement beschrijft de school de leertijd per week, de categorieën die aangeboden worden en de wijze waarop een leerkracht dat doet. Bij het inrichten van de verschillende arrangementen voor een groep gebruik je veel meer gegevens dan alleen de Citotoetsen, te weten: methodegebonden
goede leraar nodig die je uitlegt waarom je het gebeurt met een t en het is gebeurd met een d schrijft. Instructie wordt groepsgewijs gegeven. Bij de CED-Groep hanteren we het onderwijscontinuüm om het onderwijsaanbod praktisch vorm te geven. In het onderwijscontinuüm onderscheid je verschillende arrangementen. Een leerling die vergeleken met de rest van de groep een gemiddelde vaardigheidsscore behaalt, krijgt het basisarrangement. Bij een vaardigheidsscore die onder het gemiddelde ligt, moet er een
Leerstofaanbod groep 5 25. Leerlingen spellen woorden aan het begin van een zin en namen van personen met een hoofdletter (Petra, John Demirbas). Leerlingen zetten een punt, een vraagteken of een uitroepteken aan het eind van de zin.
havo/ vwo
vmbo tl/gl
vmbo kb/bb
pro
Om leeropbrengsten te meten worden allereerst genormeerde en valide toetsen gebruikt, veelal de Cito-toetsen. De 26. Leerlingen spellen woorden van 2 klankgroepen toetsscores zeggen iets over de spellingwaarvan de tweede onbeklemtoond is en met –ig of -lijk worden geschreven (aardig, moeilijk). vaardigheid van de leerlingen en over de effectiviteit van het onderwijsaanbod tot 27. Leerlingen spellen woorden van meer dan 2 nu toe. Zij geven een indicatie voor het klankgroepen (tekenen, leerlingen, hoofdletter, niveau van het toekomstige onderwijsgemakkelijk). aanbod. Dat onderwijsaanbod moet bij 28. Leerlingen spellen woorden van meer dan twee opbrengstgericht werken ambitieus zijn. klankgroepen waarin moeilijke letters als ei, ou/au Als leerlingen in groep 5 nog veel foug/ch etc. herhaald worden. ten maken met eer/oor/eur, moeten zij 29. Leerlingen spellen verkleinwoorden op –(d)je, niet opnieuw woorden als beer, oor en -etje, -pje (vriendje, rolletje, bloempje). kleur aangeboden krijgen. De instructie uit groep 4 wordt herhaald en vervol30. Leerlingen spellen woorden waar bij verlenging de f in een v of de s in een z verandert gens wordt het probleem aangeboden in (brief-->brieven, boos-->boze). woorden van niveau groep 5: eerlijk, heerlijk, keurig (categorie 26), tegenwoordig, Hier is te zien dat leerlingen die uitstromen naar het praktijkonderwijs minimaal de categebeuren (categorie 28). gorieën aangeboden krijgen tot het niveau eind groep 5. Categorie 29 en 30 zou je kunnen Op grond van de toetsscores worden weglaten. 10
Beter Begeleiden
april 2011
Als voorbeeld twee leerlingen uit groep 5, Younes en Gaby.
intensiever arrangement worden samengesteld. Bovenop het basisarrangement krijgt de leerling dan bijvoorbeeld extra instructie of extra oefening. Leerlingen die bovengemiddeld presteren kunnen vaak toe met minder instructie en oefentijd. Zij vragen om extra uitdaging in een verdiept arrangement. Bij deze werkwijze is convergent differentiëren het uitgangspunt. Zo lang mogelijk probeer je de zwakke leerlingen mee te laten doen met de groep door extra instructie of oefening te geven naast het basisarrangement. Meedoen met de groep blijkt effectiever dan individueel aan een eigen leerlijn werken. Bij het intensieve arrangement voor deze leerlingen houd je rekening met hun specifieke onderwijsbehoeften, bijvoorbeeld behoefte aan meer directe feedback, behoefte aan visuele ondersteuning d.m.v. schema’s. Als het niet meer lukt om met extra inspanning de leerling mee te laten doen met de groep kun je, binnen een zeer intensief arrangement, dispenseren. Dispenseren wil zeggen dat je onderdelen weglaat of de opdracht vereenvoudigt. Als we kijken naar het voorbeeld van de leerlijn van groep 5, dan zou je bij categorie 29 kunnen dispenseren door de verkleinwoorden (vriendje, hondje) te geven en de leerlingen het grondwoord te laten opschrijven. De leerling oefent op deze wijze extra de stof van groep 3 en groep 4. In de hogere leerjaren kun je besluiten de werkwoordspelling niet of maar voor een deel aan te bieden. Je concentreert je dan op de spelling van de niet-werkwoorden.
Als voorbeeld twee leerlingen uit groep vijf (zie figuur). Met Younes gaat het goed, je moet hem wel extra uitdagen om de spellingles voor hem interessant te houden. Hij krijgt een basisarrangement en een verdiept arrangement (hij werkt aan een eigen stripboek). Hij doet mee met de groepsinstructie, maar mag zelfstandig aan de slag als hij weet wat hij moet doen. Hij wordt er elke les aan herinnerd dat hij zijn werk zelf goed moet nakijken.
Opbrengstgericht werken met een leerling Gaby is bij spelling zeer zwak, het verwachte uitstroomniveau op dit vakgebied is praktijkonderwijs. Het zeer intensieve arrangement voor Gaby wordt vastgelegd in een ontwikkelingsperspectief (OPP). Op grond van alle beschikbare gegevens (tot nu toe behaalde resultaten, leerpotentie, sociaal-emotionele ontwikkeling, gezins- en schoolsituatie, resterende onderwijstijd) worden beredeneerde keuzes gemaakt in het onderwijsaanbod en tussendoelen vastgesteld. Deze keuzes worden met Gaby en haar ouders besproken. Gaby krijgt na de groepsinstructie elke les extra instructie aan de instructietafel. Het aantal woorden dat zij aangeboden krijgt, wordt enigszins beperkt om haar wat meer denktijd te geven bij het oefenen. Extra oefentijd (op school en thuis met overhoorprogramma WRTS) wordt besteed aan veel voorkomende woorden met klanken die in groep 4 aan de orde zijn gekomen en die zij nog niet goed beheerst (d/t op het eind, ei/ij). De
leerkracht gaat tijdens het zelfstandig verwerken vaker bij Gaby langs om haar positieve feedback te geven. Bij categorie 29 en 30 is sprake van dispensatie. Zij schrijft niet het verkleinwoord of het lange woord, maar juist de grondvorm. Op deze manier doet Gaby mee met de groep. Gaby staat op haar tenen, maar zij is nog steeds vrolijk en goed gemotiveerd voor de spellingles. Onderwijsaanbod en toetsen moeten aansluiten, daarom krijgt Gaby volgende keer nogmaals de toets voor midden groep 5 aangeboden. De groei in vaardigheidsscores geeft aan dat zij op haar eigen niveau vorderingen maakt. Bij het formuleren van het ontwikkelingsperspectief wordt een concreet tussendoel gesteld: een vaardigheidsscore van 120122. Op grond van alle beschikbare gegevens lijkt dit een haalbare doelstelling. De leerkracht van Gaby, Gaby zelf en haar ouders gaan er hard aan werken. Allen hebben de positieve verwachting dat dit gaat lukken. Ook bij zorgleerlingen geldt: opbrengstgericht en datagestuurd werken leidt tot resultaat!
Kader Van leerkrachten wordt gevraagd dat zij meer opbrengstgericht gaan werken. Het is vaak een omslag in het denken, waarbij ze de steun nodig hebben van intern begeleiders en directie. Met de publicatie Opbrengstgericht werken met de leerlijn spelling proberen wij u een kader te bieden dat u daarbij kunt gebruiken. ■
Mary Gerritse en Audrey Machielsen zijn werkzaam bij de CED-Groep als onderwijsadviseur. De CED-leerlijn spelling is te downloaden van de website van de CED-Groep. De daarbij horende publicatie Opbrengstgericht werken met de leerlijn spelling is te bestellen via de CED-Groep.
april 2011
Beter Begeleiden
11