BW-Teach_like_a_champion-zml-DRUK_Opmaak 1 29-03-13 13:40 Pagina 1
Aanvulling voor ZML
Teach Like a Champion 49 technieken om leerlingen te laten excelleren Doug Lemov
BW-Teach_like_a_champion-zml-DRUK_Opmaak 1 29-03-13 13:40 Pagina 3
3
Inhoudsopgave Voorwoord .............................................................................................................. 5 Inleiding .................................................................................................................. 7 Hoofdstuk 1 De lat hoog leggen ........................................................................... 9 Techniek 1: Weet niet geldt niet ................................................................................... 10 Techniek 2: Goed is goed ............................................................................................ 13 Techniek 3: Rekken ...................................................................................................... 14 Techniek 4: De formulering telt ................................................................................... 17 Techniek 5: Geen excuses ............................................................................................ 18
Hoofdstuk 2 Een goede planning is het halve werk ............................................. 19 Techniek 6: Begin aan het eind ................................................................................... 19 Techniek 7: De HAMM-vraag ..................................................................................... 20 Techniek 8: Zichtbaarheid ........................................................................................... 20 Techniek 9: Kortste route ............................................................................................ 20 Techniek 10: Dubbele planning ................................................................................... 20 Techniek 11: Een plattegrond maken ........................................................................... 21
Hoofdstuk 3 Structuur en presentatie .................................................................. 23 Techniek 12: De haak .................................................................................................. 24 Techniek 13: Stap voor stap ........................................................................................ 26 Techniek 14: Bord = Papier ........................................................................................ 27 Techniek 15: Rondlopen .............................................................................................. 27 Techniek 16: Een stapje terug ..................................................................................... 28 Techniek 17: Ratio ....................................................................................................... 29 Techniek 18: Begrip toetsen ........................................................................................ 31 Techniek 19: Balcontact .............................................................................................. 32 Techniek 20: De afzwaaier .......................................................................................... 33 Techniek 21: Stelling nemen ........................................................................................ 34
Hoofdstuk 4 Hoe houd ik ze bij de les ................................................................. 35 Techniek 22: Bliksembeurt .......................................................................................... 36 Techniek 23: Vraag en antwoord ................................................................................. 38 Techniek 24: Pepper .................................................................................................... 39 Techniek 25: Korte stop ............................................................................................... 40 Techniek 26: Iedereen schrijft ..................................................................................... 40 Techniek 27: Showtime ................................................................................................ 41
BW-Teach_like_a_champion-zml-DRUK_Opmaak 1 29-03-13 13:40 Pagina 4
4
Inhoudsopgave
Hoofdstuk 5 Bouwstenen voor een sterke klascultuur ......................................... 43 Techniek 28: De klas binnenkomen ............................................................................. 44 Techniek 29: Begintaak ............................................................................................... 44 Techniek 30: Strakke overgangen ................................................................................ 46 Techniek 31: Klapperbeheer ........................................................................................ 47 Techniek 32: VLORK ................................................................................................... 47 Techniek 33: Klaar? Af! .............................................................................................. 48 Techniek 34: Gebaren .................................................................................................. 48 Techniek 35: Pluimen .................................................................................................. 48
Hoofdstuk 6 Gedragsnormen vastleggen en handhaven ................................... 49 Techniek 36: 100 Procent ............................................................................................ 50 Techniek 37: Klare taal ............................................................................................... 51 Techniek 38: Overwicht ............................................................................................... 53 Techniek 39: En nog eens ............................................................................................ 53 Techniek 40: Oog voor detail ...................................................................................... 55 Techniek 41: Drempel .................................................................................................. 55 Techniek 42: Niet waarschuwen .................................................................................. 56
Hoofdstuk 7 Werken aan karakter en vertrouwen ............................................... 59 Techniek 43: Positief inkleden ..................................................................................... 60 Techniek 44: Precies prijzen ........................................................................................ 61 Techniek 45: Warm-Streng ........................................................................................... 63 Techniek 46: De P-factor ............................................................................................. 63 Techniek 47: Gelijkmoedigheid ................................................................................... 65 Techniek 48: Alles uitleggen ........................................................................................ 65 Techniek 49: Fouten maken hoort erbij ....................................................................... 65
Hoofdstuk 8 Tempo .............................................................................................. 67 Tempowisselingen ........................................................................................................ 67 Helder afbakenen ........................................................................................................ 68 Iedereen doet mee ........................................................................................................ 68 Elke minuut telt ............................................................................................................ 68 Vooruitkijken ................................................................................................................ 69 Bij de tijd ..................................................................................................................... 69
Hoofdstuk 9 Kritisch denken ................................................................................ 71 Een tegelijk .................................................................................................................. 71 Oplopende moeilijkheidsgraad .................................................................................... 71 Letterlijk herhalen ....................................................................................................... 71 Helder en bondig ......................................................................................................... 71 Vragen op voorraad hebben ........................................................................................ 72 Slagingspercentage ...................................................................................................... 73 Inhoud DVD .......................................................................................................... 74
BW-Teach_like_a_champion-zml-DRUK_Opmaak 1 29-03-13 13:40 Pagina 5
5
Voorwoord Het boek Teach like a Champion roept bij zeer veel leerkrachten veel enthousiasme op. Dat komt omdat het praktisch tips zijn van getalenteerde collega’s waar men in de praktijk Êcht iets aan heeft.
Bij de CED-Groep dachten we daarom dat moet ook voor het zml-onderwijs kunnen. Want juist zeer moeilijk lerenden verdienen zeer goede onderwijzers. Onderwijzers, die in staat zijn om bij individuele kinderen te zien wat hun zone van naastbije ontwikkeling is: hoe kun je met hoge verwachtingen een kind stimuleren tot een optimale ontwikkeling? Wij hebben daarom, samen met leerkrachten in het zml-onderwijs, in de praktijk uitgeprobeerd hoe de technieken uit Teach like a Champion voor het zml-onderwijs konden worden toegepast. Dat heeft heel praktische en prachtige resultaten opgeleverd. Resultaten die we graag met u delen. Ik hoop dat de technieken in deze publicatie veel leerkrachten mogen inspireren en ondersteunen in hun dagelijkse lespraktijk. Theo Magito, algemeen directeur/bestuurder CED-Groep
BW-Teach_like_a_champion-zml-DRUK_Opmaak 1 29-03-13 13:40 Pagina 7
I NL EI DI NG
7
Teach Like a Champion Aanvulling voor ZML is een aanvulling op Teach Like a Champion, geschreven door Doug Lemov en in het Nederlands vertaald en uitgegeven door de CED-Groep. Deze aanvullende uitgave beschrijft hoe leraren in het zml-onderwijs deze technieken toe kunnen passen. Bij iedere techniek wordt de vertaalslag gemaakt naar het zml-onderwijs. Verschillende leraren uit het zml-onderwijs zijn getraind om de technieken uit Teach Like a Champion in hun dagelijkse lespraktijk toe te passen. Zij gingen hier enthousiast mee aan de slag en hun reacties waren zeer positief. Het viel leraren op dat door het stellen van hogere verwachtingen leerlingen meer gemotiveerd raakten. De leerlingen merkten dat ze aan de verwachtingen van de leraar konden voldoen en meer konden dan ze zelf gedacht hadden. Het is voor de leraar dan wel belangrijk om te zorgen voor een evenwichtige balans om te voorkomen dat leerlingen afhaken. Deze leraren hebben vervolgens aanvullende tips gegeven die van belang zijn wanneer de technieken uit Teach Like a Champion in het zml-onderwijs gebruikt worden. Die tips zijn opgenomen in deze uitgave die verhelderd wordt met praktische voorbeelden uit de praktijk van deze leraren. Op meer dan 30 videoclips laten zij zien hoe zij deze technieken in hun dagelijkse lespraktijk toepassen. In deze uitgave is telkens de kern van de techniek weergegeven. Voor een uitgebreide toelichting en voor achtergrondinformatie wordt verwezen naar de oorspronkelijke uitgave van Teach Like a Champion. Voor de leesbaarheid wordt in de tekst voornamelijk gesproken over ‘hij’. Hiermee wordt echter zowel ‘hij’ als ‘zij’ bedoeld.
BW-Teach_like_a_champion-zml-DRUK_Opmaak 1 29-03-13 13:40 Pagina 9
HO O FDSTUK 1
9
DE LAT HOOG LEGGEN In dit hoofdstuk ligt de nadruk erop dat leraren hoge verwachtingen moeten hebben ten aanzien van de leerlingen. Door de lat hoog te leggen, presteren leerlingen beter. Binnen het zml-onderwijs is er sprake van ernstige onderwijsbelemmeringen. Leerlingen hebben onder andere een lager IQ dan leerlingen binnen het regulier onderwijs en hebben vaker problemen op sociaal-emotioneel gebied. Daarnaast is er soms ook sprake van fysieke belemmeringen. Dit alles is van invloed op de uitstroomprofielen van zml-leerlingen. De uitstroom is naar de vrije arbeidsmarkt, naar beschermd wonen of werken of naar dagbesteding. Van streven naar een universiteitsniveau, zoals beschreven in Teach like a Champion, kan dan ook geen sprake zijn. Maar… hoge verwachtingen leiden ook bij leerlingen in het zml-onderwijs tot betere resultaten. Niets wijst erop dat het Pygmalioneffect niet voor deze doelgroep zou gelden. Bij leerlingen in het zml-onderwijs wordt er door de buitenwereld, zowel bewust als onbewust, juist vaak vanuit gegaan dat ze iets niet zullen kunnen. Ze worden ondervraagd of extra geholpen. Hierdoor wordt zogenaamde ‘aangeleerde hulpeloosheid’ gekweekt en in stand gehouden. Leerlingen ervaren hierdoor dat zij zelf geen invloed hebben op gebeurtenissen en activiteiten. Ze gaan zich hierdoor afhankelijker, afwachtender, passiever en hulpelozer opstellen dan nodig. Daarnaast gebeurt het ook nog dat de focus soms meer op de (leuke) activiteit ligt dan op de doelen die bereikt moeten worden. Dit patroon doorbreken is van groot belang zowel voor de (didactische) ontwikkeling als voor het competentiegevoel. Kijk maar naar jezelf: zou je harder lopen als iemand overduidelijk laat weten dat je het toch niet kunt? Of zal er meer worden bereikt als iemand laat blijken vertrouwen in je te hebben en je vanaf de kantlijn aanmoedigt en richting de finish praat? Je hebt het in het laatste geval geheel op eigen kracht bereikt, met hulp van de omstander(s)! Neem Pieter: Tijdens de les klokkijken noemt de leraar zijn naam en stelt hem een vraag. Pieter kijkt de leraar aan en zegt ‘weet ik niet’. De leraar stelt de vraag vervolgens aan Liam. Wat doet de leraar als hij de technieken van De lat hoog leggen beheerst? Tijdens de les klokkijken zegt de leraar ‘Pieter’ en stelt hem een vraag. Pieter kijkt de leraar aan en zegt ‘weet ik niet’. De leraar stelt de vraag vervolgens aan Liam. Liam antwoordt: ‘4 uur’. De leraar reageert: ‘Goed zo Liam. Pieter, dus hoe laat is het op deze klok?’ Pieter antwoordt vervolgens met ‘4 uur.’ Pieter glimlacht; hij heeft het goede antwoord gegeven.
In dit voorbeeld legt de leraar de lat hoog door niet te accepteren dat Pieter antwoordt met ‘Ik weet het niet’. De leraar geeft Pieter de mogelijkheid om ook het goede antwoord te geven. Deze doet zo de ervaring op dat hij ook in staat is om het goede antwoord te geven. Dit bevordert zijn zelfvertrouwen. Daarbij zorgt de leraar er voor dat de les niet te lang stil valt. De techniek die de leraar in dit voorbeeld gebruikt heet Weet niet, geldt niet. Naast deze techniek zijn er nog vier technieken waarmee de leraar de lat hoog kan leggen. Allereerst Goed is goed waarbij een leraar niet accepteert dat een leerling slechts een half goed antwoord geeft. Dan komt Rekken. Bij deze techniek stelt de leraar vervolgvragen om de kennis uit te breiden en te toetsen. In De formulering telt gaat het om de uitingsvorm die de leerling gebruikt voor zijn antwoord. In de laatste techniek van dit hoofdstuk Geen excuses zorgt de
BW-Teach_like_a_champion-zml-DRUK_Opmaak 1 29-03-13 13:40 Pagina 10
10 Teach Like a Champion leraar dat ook in eerste instantie saaie en moeilijke onderwerpen op een interessante, boeiende en inspirerende manier worden gebracht. Deze vijf technieken worden hieronder beschreven en verduidelijkt aan de hand van voorbeelden, specifiek gericht op het zml-onderwijs.
TECHNIEK 1 WEET NIET GELDT NIET Laat situaties waarin een leerling niet in staat (of bereid) is een vraag te beantwoorden uiteindelijk overgaan in situaties waarin diezelfde leerling een vraag zo vaak mogelijk juist beantwoordt. ‘Weet ik niet.’ Een zinnetje waarmee leerlingen op een eenvoudige manier onder het beantwoorden van een vraag uitkomen. Een leerling krijgt zo de mogelijkheid om zich te onttrekken aan de les. Dit gebeurt als een leerling het antwoord niet weet of als hij geen antwoord wil geven. Binnen het zml-onderwijs is er nog een belangrijk punt: de denksnelheid. Omdat leerlingen binnen het zml-onderwijs over het algemeen een tragere denksnelheid hebben, kost het hen meer tijd om tot een antwoord te komen. Hier dient dan ook rekening mee te worden gehouden. Het kan namelijk goed zijn dat de leerling nog met het denkproces bezig is, terwijl het er voor de buitenwereld op lijkt dat hij niet tot een antwoord lijkt te komen. Wacht daarom, afhankelijk van de leerling, steeds 5 tot 8 seconden om zeker te zijn of de leerling wel of niet met een antwoord komt. Geef de andere leerlingen vervolgens ook de tijd om de vraag op zich in te laten werken. Wanneer een leerling geantwoord heeft met ‘Ik weet het niet’, kan de leraar zeggen ‘Ik kom zo bij je terug’. Door dit vaak te herhalen raakt de leerling gewend aan de techniek en weten ze wat ze kunnen verwachten.
De vier basisvormen die in Teach like a Champion beschreven worden voor de techniek ‘Weet niet geldt niet’ kunnen er in het zml-onderwijs als volgt uitzien. De leraar geeft het antwoord en de leerling herhaalt het
Leraar:
‘Hoe laat is het op deze klok, Pieter?’
Pieter:
‘Weet ik niet.’
Pieter:
‘4 uur.’
Leraar:
Leraar:
‘Pieter, het is 4 uur op deze klok. Hoe laat is het dus op deze klok Pieter?’
‘Goed zo, het is 4 uur op deze klok.’
Een medeleerling geeft het antwoord en de leerling (of de klas als geheel) herhaalt het Leraar:
‘Hoe laat is het op deze klok, Pieter?’
Pieter:
‘Weet ik niet’.
Pieter:
‘4 uur.’
De leraar stelt de vraag vervolgens aan Liam. Liam antwoordt: ‘4 uur.’ De leraar reageert: ‘Goed zo Liam. Pieter, dus hoe laat is het op deze klok?’
Leraar:
‘Goed zo, het is 4 uur op deze klok.’
BW-Teach_like_a_champion-zml-DRUK_Opmaak 1 29-03-13 13:40 Pagina 11
De lat hoog leggen
11
De leraar geeft een aanwijzing en de leerling gebruikt die om achter het goede antwoord te komen Leraar:
‘Hoe laat is het op deze klok, Pieter?’
Leraar:
‘Als je wil weten hoe laat het is, kijk je goed naar hoe de wijzers staan. Waar staat de grote wijzer?
Pieter:
Pieter:
Leraar: Pieter:
Leraar: Pieter:
Leraar:
Pieter:
Leraar:
‘Weet ik niet.’ ‘Op de 12.’
‘Goed zo Pieter, op de 12. Wat betekent dat, als de grote wijzer op de 12 staat? Dan is het … Pieter?’ ‘Het hele uur.’
‘Inderdaad. Het hele uur. En waar staat de kleine wijzer Pieter?’ ‘Op de 4.’
‘De grote wijzer op de 12, dus op het hele uur en de kleine op de 4. Hoe laat is het dan Pieter?’ ‘4 uur.’
‘Heel goed Pieter. De grote wijzer op de 12 en de kleine wijzer op de 4, dan is het inderdaad 4 uur.’
Een medeleerling geeft de aanwijzing en de leerling gebruikt die om achter het goede antwoord te komen Leraar:
‘Hoe laat is het op deze klok, Pieter?’
Leraar:
‘Wie kan Pieter vertellen wat hij moet doen om te zien hoe laat het is?’
Pieter:
‘Weet ik niet.’
Liam:
‘Dan moet hij naar de wijzers kijken.’
Liam:
‘Waar de grote en de kleine wijzer staan.’
Leraar: Leraar:
Pieter:
Leraar:
‘Goed zo. Hij moet naar de wijzers kijken’. Liam, waar moet hij dan op letten bij de wijzers?’
‘Juist. Om te weten hoe laat het is, moet je kijken hoe de grote wijzer staat en hoe de kleine wijzer staat. Pieter, hoe laat is het?’ ‘4 uur.’
‘Prima Pieter. De grote wijzer op de 12 en de kleine wijzer op de 4, dan is het inderdaad 4 uur.’
Teach Like a Champion benoemt wat bruikbare aanwijzingen zijn. Voor het zml-onderwijs geldt dat een leraar bij het geven van een aanwijzing over de plaats waar het antwoord gevonden kan worden zo concreet mogelijk is. Hij geeft bijvoorbeeld concreet aan waar de leerling op moet letten (‘Kijk goed hoe de wijzers van de klok staan’) of wat hij moet doen om tot het goede antwoord te komen. De juiste stap in een proces weergeven is iets wat leraren in het zml-onderwijs al vaak doen. Zij werken veel met stappenplannen. De inzet kan voor leerlingen van alle niveaus. Het herhalen van de lesstof helpt leerlingen in het zml-onderwijs om deze beter in zich op te nemen.
BW-Teach_like_a_champion-zml-DRUK_Opmaak 1 29-03-13 13:40 Pagina 12
12 Teach Like a Champion Door veelvuldig andere woorden te gebruiken of vragen in andere bewoordingen te stellen, kunnen leerlingen in het zml-onderwijs de draad kwijtraken. Door de problemen met generaliseren zitten leerlingen in het zmlonderwijs vaak vast aan bepaalde woorden of termen. Wanneer de leraar een andere naam of uitleg geeft die ook bekend is voor de leerling, verduidelijkt de leraar de vraag juist. Nicole Haas is erg enthousiast over deze techniek: ‘Dit werkt echt!!! De leerlingen weten nu ook steeds beter dat ik geen genoegen neem met ‘weet ik niet’… en dus antwoorden ze nu veel vaker dan voorheen. Bij de leerlingen die het echt niet weten, zie ik na het goede antwoord herkenning en een aha momentje. De betrokkenheid van de leerlingen bij de les is groter. Ze weten dat er een vraag kan komen. Sommigen worden trots als ze het antwoord weten. Ze vinden het ook leuk om elkaar te helpen.’
In het zml-onderwijs heeft het toepassen van de techniek ‘Weet niet geldt niet’ ook invloed op de sociaalemotionele ontwikkeling van de leerlingen. Als ze een antwoord niet weten, krijgen ze alsnog de kans om het goede antwoord te geven. Hierdoor wordt hun zelfvertrouwen gestimuleerd en durven ze zich stap voor stap meer te geven. De leerlingen leren ook dat ze fouten mogen maken, omdat de situatie altijd positief afgesloten wordt. Daarnaast leren leerlingen door deze techniek hoe ze elkaar kunnen helpen. Dit kunnen ze doen door het goede antwoord te geven. Maar ze leren dat ze dat ook kunnen doen door aanwijzingen te geven waarmee ze hun medeleerling helpen in de richting van het goede antwoord.
Bij het toepassen van deze techniek in het zml-onderwijs is het belangrijk dat de vragen aansluiten op het niveau van de leerlingen. Bij het stellen van moeilijkere vragen is de kans groter dan de leerlingen het antwoord niet weten en er te veel aanwijzingen gegeven moeten worden. Ook zal er dan veel geschakeld worden tussen de leerlingen onderling en tussen de leerling en de leraar. Dit haalt de vaart uit de les en vraagt veel van de aandachtsspanne van de leerlingen. Voor leerlingen in het zml-onderwijs zal het dan moeilijk zijn om de aandacht bij te les te blijven houdenen. De betrokkenheid van de leerlingen zal dan afnemen.
PRAKTIJKVOORBEELD: CLIP 1
Weet niet geldt niet (SO) Annemieke Boogaard vraagt het goede rijmwoord aan een leerling. Deze leerling komt er niet op. Annemieke Boogaard geeft een hint en een andere leerling geeft ook een hint. De leerling weet uiteindelijk het antwoord wel en is blij.
PRAKTIJKVOORBEELD: CLIP 2
Weet niet geldt niet (VSO) Meryem Razana differentieert in de groep in het oefenen met de analoge en de digitale klok. Ze vraagt aan een leerling het antwoord op een vraag over de analoge klok. Deze leerling kan de vraag van Merym Razana niet beantwoorden. Zij vraagt aan andere leerlingen een tip te geven. Een andere leerling geeft een tip. Daarna komt de leerling wel op het goede antwoord.