bi-werk_Burgerchapscan-DRUKKER:Burgerschapscan-DEF 08-01-09 12:38 Pagina 2
Inhoud 1
2
3
Inleiding ......................................................................................................................................... 3 1.1
Burgerschap op school .......................................................................................................... 3
1.2
Het kader ............................................................................................................................... 3
1.3
De Burgerschapscan ............................................................................................................. 4
1.4
Leeswijzer .............................................................................................................................. 6
Werken met De Burgerschapscan .......................................................................................... 7 2.1
Inleiding ................................................................................................................................. 7
2.2
Stappen naar een actueel beeld ........................................................................................... 8
2.3
Stappen naar een verdiept beeld .......................................................................................... 9
2.4
Stappen naar de toekomst .................................................................................................. 10
Begripsverheldering ................................................................................................................. 11
Bijlage I t/m V Onderdelen van de Burgerschapscan ............................................................... 15 Bijlage I
Screening ............................................................................................................................ 17
Bijlage II
Aanwijzingen bij Uitkomst Screening .................................................................................. 20
Bijlage III
Verdieping ............................................................................................................................ 22
Bijlage IV
Aanwijzingen bij Uitkomst Verdieping .................................................................................. 26
Bijlage V
Plan ..................................................................................................................................... 27
Bijlage VI t/m IX Voorbeelden ........................................................................................................... 29
2
Bijlage VI
Voorbeeld Uitkomst Screening ............................................................................................ 31
Bijlage VII
Voorbeeld Uitkomst Verdieping ........................................................................................... 32
Bijlage VIII
Voorbeeld Plan .................................................................................................................... 34
Bijlage IX
Voorbeeld Verdieping .......................................................................................................... 38
bi-werk_Burgerchapscan-DRUKKER:Burgerschapscan-DEF 08-01-09 12:38 Pagina 3
1
1.1
Inleiding
Burgerschap op school
Kinderen voorbereiden op hun rol van burger in de samenleving is een taak die elke school zichzelf stelt. Sinds 2006 is er ook een wettelijke verplichting om participatie en burgerschap te bevorderen. In de Wet op het primair onderwijs staat het volgende: ‘Het onderwijs is mede gericht op het bevorderen van actief burgerschap en sociale integratie’. Burgerschap wordt hierbij opgevat als ‘de bereidheid en het vermogen deel uit te maken van een gemeenschap en daar een actieve bijdrage aan te leveren’. Bij sociale integratie staat meedoen aan de maatschappij en betrokkenheid centraal. U zult bij verschillende landelijke instellingen verschillende bewoordingen vinden voor burgerschap. De CED-Groep vat beide taken uit de wet kortweg onder de noemer ‘burgerschapsvorming’. Maar wat wordt er nu precies van uw school verlangd op het gebied van burgerschapsvorming? Wat hoort er wel bij en wat niet? En hoe werkt u eraan op school? Waarschijnlijk doet u al van alles rondom burgerschap, maar is dit voldoende? De Burgerschapscan geeft u een beeld van de burgerschapsvorming op uw school, en van de kwaliteitszorg daaromheen.
1.2
Het kader
De Burgerschapscan is gebaseerd op een voor u herkenbaar burgerschapskader, namelijk dat van de Onderwijsinspectie. Bij het werken met de scan slaat u zo twee vliegen in één klap: u brengt in kaart of u daadwerkelijk werkt aan de doelen die u voor ogen heeft en of u de kwaliteit van uw onderwijs voldoende waarborgt, en tegelijkertijd kunt u op een overzichtelijke manier aan de Inspectie – en aan andere belanghebbenden, zoals ouders – laten zien hoe u aandacht besteedt aan burgerschap.
3
bi-werk_Burgerchapscan-DRUKKER:Burgerschapscan-DEF 08-01-09 12:38 Pagina 4
Burgerschapskader van de Onderwijsinspectie Onderwijsaanbod
Aandachtspunten: • • • •
Kwaliteitszorg
Sociale competenties: de competenties om met andere mensen om te gaan Openheid naar de samenleving: voorbereiding op deelname aan en betrokkenheid bij de Nederlandse samenleving Bevordering van de basiswaarden en van de kennis, vaardigheden en houdingen die nodig zijn om te participeren in de democratische rechtsstaat School als ‘oefenplaats’: het, als school, ook zelf in de praktijk brengen van burgerschap en leerlingen mogelijkheden geven te oefenen met burgerschap en integratie
Aandachtspunten: • • • •
De school heeft een visie op de wijze waarop ze burgerschap en integratie wil bevorderen, geeft daar planmatig invulling aan en stelt doelen De school verantwoordt de wijze waarop ze invulling geeft aan bevordering van burgerschap De school heeft inzicht in de vorderingen van leerlingen en/of in de mate waarin ze haar doelen realiseert De school heeft inzicht in mogelijke risico's rond burgerschap onder leerlingen en speelt daar bij de invulling van het onderwijs zo nodig op in
Zie www.onderwijsinspectie.nl voor meer informatie over het kader en voor de beoordelingsnormen.
Hoe is het kader van de Onderwijsinspectie verwerkt in de Burgerschapscan? De vier aandachtspunten bij Onderwijsaanbod vindt u in de Screening terug onder de punten 1 t/m 4, achter het kopje onderwijsaanbod (het derde aandachtspunt, basiswaarden en democratische rechtsstaat, is hierbij door ons vertaald in waarden, normen en democratie). Van het onderwerp Kwaliteitszorg zijn in de Screening visie, verantwoording en risico’s opgenomen onder punt 5. De doelen, die ook bij Kwaliteitszorg horen, zijn opgenomen onder punt 1 t/m 4, omdat die rechtstreeks verbonden zijn met het Onderwijsaanbod. Hetzelfde geldt voor inzicht in resultaten, dat onder punt 1 t/m 4 terug te vinden is onder evaluatie.
1.3
De Burgerschapscan
De Burgerschapscan is ontwikkeld vanuit de gedachte van planmatig werken aan burgerschap op school. Onder planmatig werken verstaan we het werken volgens de cyclus plannen-uitvoeren-evalueren-bijsturen. De Burgerschapscan bestaat uit twee delen, de Screening en de Verdieping (zie schema Stappen voor burgerschap op pagina 5). Samen met een werkgroep start u met het invullen van de Screening. Het doel van de Screening is in korte tijd een actueel beeld te krijgen van wat op uw school wel en niet gebeurt, en wat u zelf eventueel zou willen verbeteren. De Screening is eenvoudig en snel in te vullen. De Verdieping gebruikt u daarna alleen voor die onderdelen waar u specifieker inzicht in wilt hebben. Bijvoorbeeld omdat uit de Screening bleek dat dit onderdeel nog niet in orde is, of omdat u zelf nog verbeterpunten ziet bij dit onderdeel. De Burgerschapscan maakt deel uit van een serie producten ten behoeve van burgerschap op school. In 2009 verschijnt het Praktijkboek, dat u met ideeën, bronnen en sjablonen ondersteunt bij burgerschap op uw school (zie voor meer informatie www.cedgroep.nl). U vindt hier ideeën voor in de klas en voor implementatie van burgerschap als aandachtsgebied. Eerder verscheen in het kader van burgerschap ook de uitgave Burgerschap in de praktijk - Good practices op Rotterdamse basisscholen (2008), dat u kunt downloaden op de website van de CED-Groep.
4
...voor onderwijs in School als oefenplaats
V 4.2
V 4.1
V 3.2
V 3.1
V 2.1
...voor onderwijs in Openheid naar de samenleving
...voor onderwijs in Waarden, normen en democratie
V 1.1
...voor onderwijs in Sociale competentie
IdeeĂŤn en bronnen
Stappen voor burgerschap
S 4.1 en S 4.2 Onderwijsaanbod School als oefenplaats
S 3.1 en S 3.2 Onderwijsaanbod Waarden, normen en democratie
S 2.1 Onderwijsaanbod Openheid naar de samenleving
S 1.1 Onderwijsaanbod Sociale competentie
START
S 5.1 t/m S 5.3 Visie en verantwoording
S 4.3 en S 4.4 Doelen en Evaluatie School als oefenplaats
S 3.3 en S 3.4 Doelen en Evaluatie Waarden, normen en democratie
S 2.2 en S 2.3 Doelen en Evaluatie Openheid naar de samenleving
S 1.2 en S 1.3 Doelen en Evaluatie Sociale competentie
1. Burgerschapscan - Screening
2. Burgerschapscan - Verdieping
3. Praktijkboek
V 5.3
V 5.2
V 5.1
V 4.2
V 4.1
V 3.2
V 3.1
V 2.1
V 1.1
.....
Doelen formuleren
Visieontwikkeling
Ouderavond
Burgerschap in schoolplan
Teambijeenkomst
Sjablonen
bi-werk_Burgerchapscan-DRUKKER:Burgerschapscan-DEF 08-01-09 12:38 Pagina 5
5
bi-werk_Burgerchapscan-DRUKKER:Burgerschapscan-DEF 08-01-09 12:38 Pagina 6
1.4
Leeswijzer
Wat vindt u in deze handleiding? Hoofdstuk 2 beschrijft in overzichtelijke stappen hoe u De Burgerschapscan kunt gebruiken. Er zijn aanwijzingen voor het invullen van de Screening en de Verdieping, het verloop van de werkgroepbijeenkomsten, het analyseren en het trekken van conclusies. Soms verwijzen we naar bijlagen met praktijkvoorbeelden die de tekst verduidelijken. Het derde hoofdstuk kunt u gebruiken als ‘naslagwerk’ bij De Burgerschapscan. In dit hoofdstuk lichten we de belangrijkste begrippen uit de Screening en de Verdieping toe. In de bijlagen zijn de producten van De Burgerschapscan opgenomen, volgens onderstaande volgorde: Bijlage I t/m V
Onderdelen van de Burgerschapscan
Bijlage I
Screening
Bijlage II
Aanwijzingen bij Uitkomst Screening
Bijlage III
Verdieping
Bijlage IV
Aanwijzingen bij Uitkomst Verdieping
Bijlage V
Plan
Bijlage VI t/m IX Voorbeelden
6
Bijlage VI
Voorbeeld Uitkomst Screening
Bijlage VII
Voorbeeld Uitkomst Verdieping
Bijlage VIII
Voorbeeld Plan
Bijlage IX
Voorbeeld Verdieping