ik en ko thuis by CED-Groep

Ik & Ko Thuis – Inleiding

Voorwoord

Voor u ligt Ik & Ko Thuis. Deze methode kan naast Ik & Ko worden ingezet om ouders bij de ontwikkeling van hun kleuters te betrekken. Samen met Puk & Ko (en Puk & Ko Thuis) voor de peuterspeelzaal bieden deze twee programma’s, onder de naam KO-totaal, een volwaardige aanpak voor de taal- en ontwikkelingsstimulering van 2 ½- tot 6-jarigen in de voor- en vroegschoolse educatie (VVE). Maar natuurlijk kan elke school ook alleen met behulp van Ik & Ko Thuis de betrokkenheid van ouders bij de kinderen op school vergroten. Dat dit voor de ontwikkeling van leerlingen van belang is behoeft op verreweg de meeste scholen geen betoog meer. Ik & Ko Thuis bevat activiteiten die ouders thuis samen met hun kleuter kunnen doen. Daarmee sluiten ze aan bij de ontwikkelingen die kleuters op school doormaken en ondersteunen ze die. In een aantal ouderbijeenkomsten op school kan de ouders worden uitgelegd hoe zij dit het beste aanpakken. Het programma bevat daartoe een gebruikswijzer voor de begeleider van de oudergroepen. In Ik & Ko Thuis wordt ervan uitgegaan dat de ontwikkeling van jonge kinderen, en vooral de taal-denkontwikkeling, het best wordt ondersteund met behulp van de taal die zij het best beheersen. Dat geldt ook in de thuissituatie waar de sterkste taal van de ouders niet het Nederlands is. Daarom zijn de activiteiten beschikbaar in zowel het Nederlands als het Turks en het Marokkaans-Arabisch. Bovendien hebben de auteurs gestreefd naar leuke, gemakkelijk uitvoerbare activiteiten. De nadruk ligt op taalontwikkeling: ontluikende geletterdheid, gespreksvaardigheden en begrijpend luisteren. Verder wordt aandacht besteed aan ontluikende gecijferdheid, expressie, beweging en ontdekken. De activiteiten duren niet te lang en sluiten goed aan bij de dagelijkse routine thuis. Op deze manier zijn de toepassingsmogelijkheden zo groot mogelijk gemaakt. Ik & Ko Thuis is ontwikkeld door Het Projectbureau van het Centrum Educatieve Dienstverlening Rotterdam in samenwerking met Stichting de Meeuw, de Gemeente Rotterdam en een aantal Rotterdamse scholen. Aan allen past dank en waardering. Willem van der Horst Het Projectbureau, sectie primair onderwijs

Ik & Ko Thuis – Inleiding

Inhoud

pagina

KO-totaal

Ik & Ko Thuis

Voor wie is Ik & Ko Thuis ontwikkeld?

Ontwikkeling van de taalvaardigheid thuis

Doelstelling Ik & Ko Thuis

Waarom Ik & Ko Thuis?

Materialen en inhoud • Gebruikswijzer • Voorleesboeken

6 6 6

Organisatie en voorbereiding

Invoering • Korte inhoud ouderbijeenkomsten • Schema planning ouderbijeenkomsten

8 9 9

Ik & Ko Thuis – Inleiding

KO-totaal Ik & Ko Thuis is onderdeel van het educatieve VVE-totaalprogramma KO-totaal, dat is ontwikkeld voor 2 ½ - tot 6-jarigen. Binnen dit totaalprogramma staat de (tweede) taalontwikkeling voorop. Het doel van Ik & Ko Thuis is het thuismilieu betrekken bij de (taal-) ontwikkeling van de kinderen. De afstemming tussen de thuisomgeving en de school loopt als rode draad door Ik & Ko Thuis. KO-totaal bestaat uit de volgende onderdelen: - Ik & Ko Een taalmethode voor groep 1 en 2. Naast woordenschatuitbreiding krijgen ook mondelinge taalvaardigheid, beginnende geletterdheid en taalbeschouwing een plaats in Ik & Ko. - Ik & Ko Rekenen Een rekenmethode die gekoppeld is aan de thema’s van Ik & Ko. - Ik & Ko Sociaal-communicatieve vaardigheden Een katern voor de leerkracht waarin handreikingen worden gegeven om de socialisatie van kleuters te bevorderen binnen de context van de thema’s van Ik & Ko. - Ik & Ko Thuis Sluit aan op het programma Ik & Ko. Het is bedoeld voor ouders met kleuters op een basisschool die Ik & Ko gebruikt. - Puk & Ko Voor peuters in de peuterspeelzaal of het kinderdagverblijf. Bij Puk & Ko ligt de nadruk op de mondelinge taalvaardigheden spreken en luisteren en op de uitbreiding van de woordenschat. - Puk & Ko Thuis Sluit aan op het programma Puk & Ko. Het is bedoeld voor ouders met peuters op een peuterspeelzaal of kinderdagverblijf waar Puk & Ko wordt gebruikt. Ik & Ko Thuis Ik & Ko Thuis is, zoals de naam al aangeeft, een thuisprogramma voor ouder en kind. Het programma bevat activiteiten die ouders thuis met hun kind kunnen doen. Door middel van die activiteiten kunnen ouders hun kind helpen in zijn ontwikkeling. Voor wie is Ik & Ko Thuis ontwikkeld? Ik & Ko Thuis is een thuisprogramma, dat ook gebruik maakt van de voorzieningen van de school. De ouders krijgen via de school materiaal dat thuis gebruikt kan worden en ze krijgen de kans om te reflecteren over hun rol als opvoeders en ondersteuners. De school biedt het materiaal aan met behulp van een ouderbegeleider. Men kan hierbij bijvoorbeeld denken aan een leerkracht, een assistente ouderbetrokkenheid of een intern begeleider. Het pakket Ik & Ko Thuis kan ingezet worden naar gelang de faciliteiten waar de school over beschikt. Aanvullende praktische informatie wordt gegeven onder Invoering.

Ik & Ko Thuis – Inleiding

Ontwikkeling van de taalvaardigheid thuis Een belangrijk uitgangspunt van KO-totaal is dat kinderen hun taalvaardigheid in interactie met elkaar en met de leidster/leerkracht ontwikkelen. Als tweede belangrijk uitgangspunt neemt KOtotaal het belang voor de taalontwikkeling van concrete ervaringen die kinderen gedurende een schooldag of verblijf op de peuterspeelzaal opdoen. Juist in niet specifiek taalgerichte activiteiten, zoals knutselen, ontdekken en spel (in speelhoeken), zijn kinderen vaak actief en betrokken bezig. Hun taalgebruik is dan functioneel en krijgt betekenis. Daarnaast wordt er bij KO-totaal vanuit gegaan dat afstemming tussen de kleuterklas en de thuissituatie het effect van het programma versterkt. Ouders bevorderen met Ik & Ko Thuis niet alleen de algemene ontwikkeling van hun kleuter, maar leveren ook een positieve bijdrage aan hun taalontwikkeling. Dit is belangrijk voor zowel Nederlandstalige kleuters, als voor kleuters die thuis (ook) een andere taal spreken dan het Nederlands. Als beide ouders bijvoorbeeld Turks spreken, zal het kind eerst deze taal leren. Het Nederlands begint hij pas te leren als hij naar de peuterspeelzaal gaat. Een andere mogelijkheid is dat één van de ouders Turks spreekt en de andere Nederlands. Dan leert het kind al vanaf de geboorte beide talen. Een kind dat twee talen leert, doorloopt dezelfde ontwikkeling als een kind dat één taal leert. Maar tweetalige kinderen hebben wel meer tijd nodig dan eentalige kinderen om de talen te leren. Dat komt doordat zij uit twee talen verschillende regels en woorden moeten afleiden. In de eerste jaren zal het kind de talen nog niet altijd kunnen onderscheiden en soms dus door elkaar gebruiken. Vanaf zijn tweede jaar kan het de twee talen doorgaans wel uit elkaar houden. Om ervoor te zorgen dat beide talen zich goed ontwikkelen is veel en goed taalaanbod in beide talen nodig. Juist daarom is het heel belangrijk dat allochtone ouders met hun kinderen praten in de taal die zij het beste beheersen, zodat ze correct taalaanbod geven. Ik & Ko Thuis speelt hierop in, door de ouderactiviteiten nauw te laten aansluiten bij de dagelijkse bezigheden thuis. Deze bezigheden zijn voor kleuters herkenbaar, waarbij het taalgebruik van de ouder op een natuurlijke manier de taal-denkontwikkeling van het kind stimuleert. Doelstelling Ik & Ko Thuis Eén van de doelen van Ik & Ko Thuis is het bevorderen van de ouderbetrokkenheid. Het stimuleren van de taalontwikkeling van kleuters door de ouders is een ander belangrijk doel van het programma. Door middel van de ouderactiviteiten stimuleren de ouders de ontwikkeling van hun kind. Deze grotere betrokkenheid en stimulans vanuit het gezin heeft een positieve invloed op de uiteindelijke leerresultaten van het kind. Met Ik & Ko Thuis komen kleuters thuis, net als bij Ik & Ko in de kleuterklas, al pratend, denkend, spelend en handelend in aanraking met taal en leren ze de taal begrijpen en gebruiken. De ouders krijgen concrete handreikingen waarmee zij hun kleuter kunnen stimuleren in zijn taal- en denkontwikkeling.

Ik & Ko Thuis – Inleiding

Waarom Ik & Ko Thuis? Ik & Ko Thuis onderscheidt zich op verschillende gebieden van andere VVE-thuisprogramma’s. Ten eerste richt Ik & Ko Thuis zich zowel op de ouders als op de kinderen. Ouders worden via het thuisprogramma geïnformeerd over en betrokken bij de (taal-)ontwikkeling van hun kind. De thuistaal van het kind wordt bovendien op een positieve manier benaderd. De ouderactiviteiten zijn afgestemd op de thema’s van Ik & Ko in de groepen 1 en 2. Bij alle thema’s uit Ik & Ko zijn vier activiteiten ontwikkeld. De ouders krijgen kopieën van de activiteiten mee naar huis, zodat ze deze thuis met hun kleuter kunnen uitvoeren. Er is een Nederlandse, Turkse en Marokkaans-Arabische versie beschikbaar. Bij vijf thema’s van Ik & Ko Thuis horen korte voorleesverhalen tot de activiteiten. Deze verhalen komen ook in de kleutergroepen aan de orde. Ze zijn bij de boekhandel in prentenboekvorm verkrijgbaar in het Nederlands, Turks en Marokkaans-Arabisch. Materialen en inhoud Ik & Ko Thuis bestaat uit de volgende onderdelen: 1. Een Gebruikswijzer, bestaande uit: - een inleiding; - een draaiboek voor vijf thema-overstijgende ouderbijeenkomsten; - instructies voor de themagebonden ouderbijeenkomsten, met per thema: • een beschrijving van de bijeenkomsten; • een hand-out voor de ouders; • een schema voor de groepsleerkracht. - kopieerbladen met de ouderactiviteiten bij de achttien thema’s, in het Nederlands, Turks en Marokkaans-Arabisch. 2. Voorleesboeken in het Nederlands, Turks en Marokkaans-Arabisch. Gebruikswijzer Het is aan de school om te bepalen wie het ouderprogramma uitvoert. Afhankelijk van de organisatie en de middelen kan de school kiezen voor een leerkracht, een ouderassistente, een interne of externe begeleider of de schoolcontactpersoon om de bijeenkomsten met de ouders te organiseren en de activiteiten aan de ouders te geven. Daarom hebben we het voortaan over ‘de uitvoerder’. Het is wel wenselijk dat de desbetreffende persoon bekend is met het gebruik van Ik & Ko in de klas, zodat de afstemming tussen thuis en de school sterk blijft. Aan ieder thema zijn twee bijeenkomsten gekoppeld, waarin de uitvoerder samen met de ouders ingaat op de doelstellingen en achterliggende ideeën van de thuisactiviteiten, en hun praktische tips geeft voor het uitvoeren ervan. De bijeenkomsten staan beschreven in de voor u liggende Gebruikswijzer. Aan deze beschrijvingen zijn per thema twee schema’s toegevoegd: een hand-out voor de ouders en een schema voor de leerkrachten. De bedoeling hiervan is om beide partijen op de hoogte te houden van elkaars activiteiten: De ouders krijgen via de hand-out een kort overzicht van de Ik & Ko - activiteiten die hun kind in de klas doet. Het schema is bedoeld voor de kleuterleerkracht, zodat deze op de hoogte blijft van de activiteiten die het kind thuis met de ouders doet in het kader van Ik & Ko Thuis. In de Gebruikswijzer zijn ook vijf thema-overstijgende bijeenkomsten opgenomen, waarin de ouders kennismaken met het programma Ik & Ko Thuis en waarin belangrijke onderwerpen als

Ik & Ko Thuis – Inleiding

kleuterontwikkeling aan de orde komen. Ze worden thema-overstijgende bijeenkomsten genoemd, omdat ze niet direct betrekking hebben op één of meerdere thema’s van Ik & Ko. Tijdens de eerste thema-overstijgende bijeenkomst worden het programma Ik & Ko Thuis en de werkwijze geïntroduceerd bij de ouders. De vijf thema-overstijgende bijeenkomsten dragen de volgende titels: - Welkom Ko (kennismaken met Ik & Ko) - Praten met je kind (over taalontwikkeling bij jonge kinderen) - Als de school uit is (over gebruik maken van vrije tijd) - Wat leren kleuters (over de educatieve waarde van spelen) - Interactief voorlezen In deze Gebruikswijzer zijn daarnaast de thuisactiviteiten bij de achttien thema’s van Ik en Ko Thuis te vinden, in een Nederlandse, Turkse en Marokkaans-Arabische versie. Per thema zijn vier activiteiten ontwikkeld, die ouders thuis met hun kleuter kunnen doen. In de beschrijvingen die de ouder mee naar huis krijgt, staat wat de ouder thuis gaat doen met de kleuter, wat de ouder daarvoor nodig heeft, hoe de ouder de activiteiten moet uitvoeren, wat de ouder nog meer kan doen en wat het kind leert van de activiteiten. De beschrijvingen zijn verduidelijkt met illustraties. Voorleesboeken Vijf voorleesboeken uit Ik & Ko zijn ook een onderdeel van Ik & Ko Thuis. De ouders krijgen deze voorleesboeken mee naar huis. Zij kunnen de prenten samen met hun kleuter bekijken, terwijl ze het bijbehorende verhaal vertellen. De voorleesboeken zijn beschikbaar in het Nederlands, Turks en Marokkaans-Arabisch1. De volgende voorleesboeken zijn opgenomen in Ik & Ko Thuis: • thema Bij mij thuis – De opruimspin • thema Eet smakelijk! – Kip met Ranja • thema Geen twee dezelfde – Krokodillentranen • thema Groot en klein – Een tijger onder mijn bed • thema Hoera! – Een beer voor Ursula Organisatie en voorbereiding Wanneer in de kleutergroep gestart wordt met Ik & Ko Thuis, is het aan te raden om te beginnen met de thema-overstijgende bijeenkomst ‘Welkom Ko’. Tijdens deze bijeenkomst kunnen de ouders kennismaken met het programma Ik & Ko en kunnen de doelen van Ik & Ko Thuis worden uitgelegd. De overige vier thema-overstijgende bijeenkomsten kunnen naar eigen inzicht ingepland worden. Elke bijeenkomst duurt ongeveer anderhalf uur. Wanneer er een ouderassistente betrokken is bij de kleutergroep, is het wenselijk dat zij de vijf thema-overstijgende bijeenkomsten organiseert en uitvoert. Het is ook aan te raden om de ouderassistente aanwezig te laten zijn bij de andere ouderbijeenkomsten. Deze aanpak verlicht de taak van de uitvoerder en maakt het contact met allochtone ouders gemakkelijker.

De Turkse en Marokkaanse versies zijn te bestellen bij Buro Extern, tel. nr.: 072-5670001. Voorgesteld wordt dat de school de voorleesboeken in deze talen en in het Nederlands aanschaft voor de ouders. Vervolgens kan een uitleensysteem opgezet worden, waarbij de boeken in bezit van de school blijven en jaarlijks uitgeleend kunnen worden aan de ouders.

Ik & Ko Thuis – Inleiding

Om te garanderen dat de doelstellingen worden gehaald, moeten er van de vier activiteiten per thema minimaal drie worden uitgevoerd. Het is aan de school om te bepalen welke activiteiten dat zijn. Elk thema in de kleutergroep duurt drie à vier weken. Invoering Het invoeren van het thuismateriaal op de school heeft als doel de relatie tussen thuis en school te versterken. Scholen die de betrokkenheid van de ouders wensen te vergroten vinden in dit materiaal houvast. Het materiaal werkt echter het best als er ook regelmatig contact is tussen de ouders en de leerkracht. Dit materiaal is ontwikkeld en proefingevoerd op Rotterdamse scholen met ouderassistentes op alle locaties. In de gebruikswijzer wordt er vanuit gegaan dat de ouders en de ouderassistenten tenminste twee keer per thema bij elkaar komen. Omdat Ik & Ko Thuis bedoeld is voor groep 1 en groep 2, en er negen thema’s zijn per groep, komt dit neer op een totaal van 36 bijeenkomsten in de loop van twee jaar. Daarnaast zijn er vijf extra bijeenkomsten die de thema-overstijgende onderwerpen behandelen. De ontwikkelaars van Ik & Ko Thuis zijn zich ervan bewust dat niet alle gemeentes beschikken over extra faciliteiten en inzetbaar personeel in het kader van ouderbetrokkenheid. Op scholen waar geen ouderassistenten aanwezig zijn, kan het thuismateriaal echter ook worden gebruikt. Het materiaal is zo breed mogelijk opgezet, om de school de gelegenheid te geven het aan te passen aan de eigen situatie. Zo kan het aantal bijeenkomsten per thema of per jaar worden beperkt. Het nadeel van deze aanpak is dat de ouders veel minder tot geen ruimte krijgen voor reflectie over de thema’s en activiteiten, of voor uitwisseling van ervaringen. Dit is namelijk één van de belangrijkste doelen van de ouderbijeenkomsten: de ouders bewust maken van hun eigen inbreng in de taal- en denkontwikkeling van hun kind. Desondanks kan een beperkte invoering van het Ik & Ko Thuis-materiaal een goede eerste aanzet zijn om de ouderbetrokkenheid een plaats te geven in de school. Bij de invoering zijn de volgende punten van belang: - De bijeenkomsten met de ouders lopen idealiter gelijk met de behandeling van het thema in de klas. - Tijdens bijeenkomst 1, in week 4 van het lopende thema of week 1 van het volgende thema, vindt er een terugblik plaats. Dit is met kleuren geïllustreerd in het onderstaande ‘Schema planning ouderbijeenkomsten’. - Het is belangrijk dat de ouders ruimte krijgen om ook zelf activiteiten te verzinnen. - De ouders moeten de hand-outs iedere keer na bijeenkomst 1 krijgen, zodat ze weten wat er op school gebeurt binnen het Ik & Ko-thema. - Van iedere activiteit is er een beschrijving voor de ouders. Om de inzet van de ouders thuis te vergroten, zijn de beschrijvingen niet alleen beschikbaar in het Nederlands, maar ook in het Turks en het Marokkaans-Arabisch. Korte inhoud ouderbijeenkomsten Tijdens bijeenkomst 1 wordt er teruggeblikt op de ervaringen die de ouders hebben opgedaan tijdens het vorige thema. Vervolgens wordt de inhoud van het lopende thema besproken. De ouders worden uitgenodigd om na te denken over wat zij binnen het kader van het thema zelf

Ik & Ko Thuis – Inleiding

thuis zouden kunnen doen. Aan het eind van de bijeenkomst krijgen ze een hand-out mee die hen hierbij kan helpen. Tijdens bijeenkomst 2 wordt met de ouders besproken welke activiteiten zij zelf bedacht hebben om uit te voeren met hun kind in het kader van het thema. De ouders vertellen hierover en geven elkaar tips. Vervolgens worden de vier thuisactiviteiten besproken die zij aan het eind van de bijeenkomst mee naar huis krijgen. De meeste activiteiten sluiten aan bij de dagelijkse bezigheden en zijn gemakkelijk uit te voeren. Sommige (knutsel)activiteiten worden in de ouderbijeenkomsten geoefend, zodat de ouders er thuis geen moeite mee zullen hebben. De ouders krijgen na de uitleg altijd te horen wat hun kind van een activiteit leert. Schema planning ouderbijeenkomsten Thema op school

Thema 1

Thema 2

Thema 3

Bijeenkomst

Bijeenkomst 1 Bijeenkomst 2

Themaweek

4…

1...

4…

1…

Ieder thema duurt drie à vier weken; we zijn in het schema uitgegaan van vier weken. Het is het handigst om bijeenkomst 1 in week 4 van het vorige thema te geven. Eventueel kan bijeenkomst 1 ook tijdens de eerste week van het nieuwe thema georganiseerd worden. (Bij het allereerste thema gebeurt dit uiteraard automatisch.) Bijeenkomst 2 wordt gepland in de loop van het thema.