Informatieblad relaties CED-Groep mei 2016 nummer 2 jaargang 14
Nieuwe Taalschool in Leusden Sil stimuleert spel en taalontwikkeling Haal meer uit je les met Breinsleutels Opbrengstgericht werken aan gedrag Cursus In vertrouwde handen Leesplezier groeit met BoekLog
Wie goed kijkt, wordt een betere leraar
Inhoud
6
Goed kijken
Leusden heeft sinds kort noodopvang voor vluchtelingen. Schoolbestuur Voila stelde alles in het werk om in korte tijd een school te realiseren waar kinderen in de basisschoolleeftijd onderwijs krijgen. Elvrie Croes, adviseur bij de CED-Groep, stond het bestuur terzijde.
4
Goed kijken: is dat niet de basis van elk succes? Of je nu timmerman bent, politieagent of verpleegkundige, aan de juiste stappen gaat altijd een goede analyse vooraf. En die
Taalschool Leusden in steigers gezet
De professional voor de klas
begint met goed kijken: wat is hier aan de hand? Hoe komt dat? Wat kan ik daar aan
8
Voor het traject De professional voor de klas moeten deelnemers aardig wat theorie doorwerken. Maar de vier leerkrachten van VSO Herenwaard die deze training volgden, zijn ondanks het harde werk opgetogen: ze oogstten meteen resultaat in de klas.
verbeteren? Ook voor leerkrachten, docenten en pedagogisch medewerkers is het belangrijk om goed te kijken. Zij hebben die prachtige, maar ook ingewikkelde opdracht om kinderen en jongeren te laten groeien. Als het even kan, moet elke leerling daarbij zo worden geprikkeld dat hij of zij echt in beweging komt. En de leraar blíjft kijken: hoe pakken mijn acties uit? Moet ik bijsturen, en zo ja: hoe? Verschillende artikelen in deze KlasseApart laten zien hoe uitdagend het vak van leraar
12
is. We beschrijven hoe leerkrachten die de training ‘De professional voor de klas’ volgden, tijdens een lastige situatie uit wetenschappelijke literatuur putten om een oplossing te vinden. Ze hebben zich dit gedachtengoed zo eigen gemaakt, dat ze op een
Breinsleutels geven inzicht in de ‘bovenkamer’ van leerlingen
Het boek Breinsleutels en de bijbehorende training slaan een brug tussen didactisch handelen en actuele neuropsychologische kennis. Het boek reikt tien didactische gereedschappen aan, die de leraar inzet om het leren bij leerlingen te bevorderen.
nieuwe manier naar de situatie kijken. Ook de training over Breinsleutels brengt wetenschappelijke kennis naar het klaslokaal. Leraren krijgen meer inzicht in de ‘bovenkamer’ van leerlingen en kunnen zo het leren bevorderen. Deze manier van werken is alleen effectief wanneer je goed blijft kijken naar kinde-
Sil op school stimuleert spel en taalontwikkeling
De kleuterklassen van OBS De Barkentijn in RotterdamBeverwaard werken sinds dit schooljaar met Sil op school. Het programma heeft als basis spelend leren naar aanleiding van actuele thema’s. ‘Kleuters leren nu eenmaal vooral door te doen en te voelen’, zegt leerkracht Yolande ter Horst.
ren. Het helpt ook als kinderen zélf goed kijken. Wij bezochten een kleuterklas die werkt met het programma Sil op school. De kleuters genoten van het thema De kleine Rembrandt. Een van hen had de bijbehorende plaatjes zo goed bekeken dat er spon-
Opbrengstgericht werken aan gedrag
taan een wens opkwam: kon de school Vincent van Gogh niet een keertje uitnodigen? Fantastisch toch, als kunst zo kan binnenkomen?
14
We houden onze leerlingen te lang bij de hand, vonden Eefje van Hoof en Wilma van Zelst van sbo-school De Wissel in Veghel. Audrey Machielsen ging met het team aan de slag met Opbrengstgericht werken aan gedrag. CED-Groep bereikt De CED-Groep traint professionals en adviseert beslissers in onderwijs en kinderopvang. En ontwikkelt innovatieve educatieve producten. Dat is wat we doen. Maar niet wat we zijn. Bij de CED-Groep zijn we van alle onderwijsmarkten thuis. We zijn innovatief en hebben een grote passie voor kansen voor kinderen.
Rotterdam Bezoekadres: Dwerggras 30 3068 PC Rotterdam
Volg ons
Postadres CED-Groep Postbus 8639 3009 AP Rotterdam
www.cedgroep.nl info@cedgroep.nl
kinderen het beste uit zichzelf te laten halen, hebben wij echt iets bereikt.
KlasseApart is een drie keer per jaar verschijnend informatieblad van de CED-Groep over (nieuwe) diensten, producten en aspecten van educatieve dienstverlening in de praktijk; bestemd voor scholen, onderwijsinstellingen en overige relaties. ISSN 1571-660, jaargang 14, nummer 2, mei 2016 redactie: Frank Brouwer, Lot Hannik, Marijke Nijboer (eindredacteur), Carolien Rebel, Elly van der Zel redactie-adres: CED-Groep, Postbus 8639, 3009 AP Rotterdam, klasseapart@cedgroep.nl website: www.cedgroep.nl fotografie: Jan van der Meijde vormgeving: Pressure Line druk: MediaCenter Rotterdam oplage: 14.000 KlasseApart gratis ontvangen? Mail uw adresgegevens naar: klasseapart@cedgroep.nl KlasseApart mei 2016 nummer 2
Wat doe je wanneer je vermoedt dat een leerling wordt mishandeld? Of wanneer een kind mogelijk wordt 16 misbruikt? De cursus ‘In vertrouwde handen’ geeft startende interne vertrouwens- of contactpersonen het gereedschap om adequaat op te treden.
Meer leesplezier met BoekLog
Maar voor alles zijn we trots op resultaat. Als het een professional lukt om
2
Cursus In vertrouwde handen
19
Hoe zorgen we dat kinderen met meer plezier gaan lezen en dat zij nog meer uit hun boeken halen? Leerkracht Marianne van Gink en Guyanne van der Horst van de CED-Groep ontwikkelden samen BoekLog. Mariannes leerlingen zijn enthousiast.
10 Nieuws 20 Professionaliseringsaanbod 2016-2017 22 MAGITO, Uit de wetenschap, @cedgroep 23 Cursussen, agenda 24 De werkweek van Monique Jeurissen
KlasseApart mei 2016 nummer 2
3
De professional voor de klas
Een pluim, niet voor scores maar voor gedrag Ook Hanneke gaat anders met situaties om. ‘Een van mijn leerlingen komt vaak te laat. In het verleden reageerde ik daar geprikkeld op, en dan was hij een poos van slag. Nu zeg ik: wat fijn dat je toch op school bent gekomen!’ Zo’n positieve benadering doet wonderen. Nikacia: ‘ik geef regelmatig complimenten. Ik zeg bijvoorbeeld: wat heb jij hard gewerkt vandaag! Kinderen vinden dat heel fijn en zeggen dat soms ook tegen me: wat fijn dat u dat zo zegt.’ Hier putten de leerkrachten uit de gedragsleer. Een compliment, gericht op gedrag, helpt om de externe motivatie om te zetten naar interne motivatie. Wilma: ‘We zijn geneigd om naar ons eigen gedrag te kijken wanneer het fout gaat. Maar
Wie goed naar z’n klas kijkt, wordt een betere leraar
dat moet je ook doen als het goed gaat. Ook daar heeft jouw handelen invloed op.’ Nog een verhaal uit de klas van Soesja: ‘Een van de jongens is al weken dwars en luistert slecht. Ik zei: luister eens, ik waarschuw je de hele dag door, en dat is allemaal negatieve aandacht. Positieve aandacht is toch veel leuker? Zorg nu vandaag eens dat ik jou geen negatieve aandacht hoef te geven. Die tijd spaar ik op en die krijg jij aan het eind van de dag.’ Het hielp enorm, zegt ze. De jongen werkte goed mee en aan het eind van de lesdag genoot hij van z’n beloning: een leuk, exclusief gesprek met de juf. Wilma: ‘Door de theorie ga je beter snappen waarom dingen op een bepaalde manier uitpakken. Als je negatief gedrag beloont, in dit geval met negatieve aandacht, houd je het in stand.’
Wat gebeurde er concreet? Hoe moet ik mijn
Gelijk aan de slag
handelen aanpassen?
‘We hebben die theorie in ons hoofd gestampt
ik gedaan, hoe reageerde hij? Ik heb ge-
Hanneke: ‘Als je zelf moe bent, verval je soms
De training bestaat uit vier e-learning modu-
en zijn er gelijk mee aan de slag gegaan’, zegt
checkt: ligt het aan z’n flexibiliteit? Inhibitie?
in je oude manieren. Maar dan zie je meteen
les en acht bijeenkomsten. Het is een pittig
Soesja. ‘Als er iets misloopt met een leer-
Autonomie?’ Wilma reageert: ‘Geweldig! Zo
de reactie van leerlingen en zet je de knop
Herenwaard die deze training volgden, zijn ondanks het harde werk
traject, zegt Hetty: ‘Je moet in een korte pe-
ling, of iets pakt anders uit dan ik verwachtte,
gebruik je theorie uit de motivatieleer en de
weer om.’ Daarom is ze ook blij dat ze de trai-
opgetogen: ze oogstten meteen resultaat in de klas.
riode veel stof doorwerken.’ Ze bestudeerden
kijk ik achteraf door die drie brillen om te
neuropsychologie!’ In dit geval knelde het op
ning samen met collega’s volgde. ‘Als je het
elementen van de gedragsleer, de neuro-
begrijpen waar het mis ging. Daarbij gaat het
het punt van de flexibiliteit. Soesja besloot de
even kwijt bent, zet een ander je met humor
psychologie en de motivatieleer. Die kennis
vooral om je eigen handelen en hoe je dit aan
jongen daarin tegemoet te komen. ‘Vóór die
weer op het goede spoor.’
Tekst Marijke Nijboer
Voor het traject De professional voor de klas moeten deelnemers aardig wat theorie doorwerken. Maar de vier leerkrachten van VSO
4
Die bewuste houding verslapt soms wel eens.
Met z’n vieren volgden ze de training van advi-
van de 4 D’s (data, duiden, doelen, doen) naar
werd op een praktische manier aangeboden:
kunt passen.’
kookles zit hij bij de houtzagerij en dat vindt
seur Wilma Peulen en een aantal collega’s op
hun eigen handelen te kijken. Die manier van
de leerkrachten leerden hoe ze deze drie
Bij wijze van voorbeeld vertelt ze over een
hij leuk. Ik besefte dat hij moeite heeft met
VSO Herenwaard: de leerkrachten Hanneke
werken is het tegenovergestelde van op rou-
‘brillen’ kunnen opzetten en zo naar het eigen
autistische leerling uit haar klas. ‘Hij verzette
de omschakeling van de houtzagerij naar de
Heijna, Soesja van Dijk, Hetty Hoogerwerf
tine varen: steeds weer stel je jezelf vragen.
handelen en het gedrag van hun leerlingen
zich tegen de kookles, terwijl daar wel z’n
kookles. Nu zeg ik al ruim van tevoren: straks
en Nikacia Slory. Ze leerden om met behulp
Wat wilde ik bereiken? Wat deed ik precies?
kunnen kijken.
vrienden zitten. Ik vroeg me af: wat heb
ga je naar de kookgroep.’
KlasseApart mei 2016 nummer 2
Meer weten? Wilma Peulen w.peulen@cedgroep.nl www.cedgroep.nl/deprofessional
KlasseApart mei 2016 nummer 2
5
CED-Groep ondersteunt onderwijs aan nieuwkomers
Taalschool Leusden in steigers gezet
Steun bij opstart
Ook qua huisvesting moest er in korte tijd
Het mag duidelijk zijn: er komt veel kijken
veel geregeld worden. Het bestuurskantoor
bij het opstarten van een taalschool. Niet
verhuisde naar het gemeentehuis en het
in de laatste plaats op financieel en orga-
leeggekomen gebouw werd verbouwd en
nisatorisch gebied. LOWAN (ondersteuning
ingericht met meubilair, computers, digibor-
onderwijs nieuwkomers) en de PO-Raad
den en onderwijsmaterialen. De Taalschool
hebben gelukkig een Vliegende Keep Team
startte uiteindelijk op 7 maart. De eerste dag
ingericht, dat scholen en besturen adviseert
waren er zeven kinderen; na twee weken
en ondersteunt. De CED-Groep participeert
‘Rond de zomer bereikten ons de eerste sig-
stond de teller al op 33. Hoeveel leerlingen
in dit team, waarop ook Voila een beroep
nalen dat er in Leusden noodopvang zou ko-
er uiteindelijk komen, weet niemand. Het
heeft gedaan. ‘Het is waardevol om een vaste
men. We werden gepolst of we het onderwijs
COA rekent op zo’n 40. Hoe lang die kinderen
contactpersoon te hebben voor alle denkbare
konden verzorgen’, vertelt Gerrit-Jan Weiler,
vervolgens op school blijven, is ongewis.
vragen en problemen’, aldus Gerrit-Jan.
voorzitter van het college van bestuur van
Alette: ‘De leerlingen willen zonder uitzon-
Voor Voila is dat Elvrie Croes. Hij regelde
Voila. Uiteindelijk kwam er pas daags voor
dering allemaal dolgraag naar school. Als
onder meer een NT2-studiedag en maakte
kerst groen licht voor de opvangvoorziening.
ik naar hun gedrag kijk, vermoed ik dat het
de school wegwijs in allerlei methoden en
Begin maart moest de Taalschool operatio-
voor velen hun eerste onderwijservaring is.
lesmaterialen voor deze doelgroep. Ook op
neel zijn. Een forse uitdaging!
We zien enorm grote achterstanden, niet
bestuurlijk niveau bracht hij expertise in.
alleen bij een vak als rekenen, maar ook op
Gerrit-Jan: ‘De reguliere bekostigingsregels
Intensieve voorbereiding met team
gedragsmatig gebied. Veel kinderen maken
gelden niet voor een taalschool. Het is een
‘Begin januari hebben we intern direct de
een heel vermoeide indruk en zijn soms let-
flinke uitdaging om te ontdekken hoe het
vacatures voor vijf leerkrachten en een
terlijk en figuurlijk beschadigd door alles wat
financieel allemaal in elkaar zit. Ik ben heel
leerkrachtondersteuner opengesteld. Aan be-
ze hebben meegemaakt.’
content over hoe Elvrie ons door dat financiële doolhof navigeert.’
langstelling geen gebrek’, aldus Gerrit-Jan. ‘Er waren behoorlijk veel enthousiaste en
Steun aan elkaar
Gerrit-Jan heeft overigens nog wel twee
gemotiveerde mensen die graag een bijdrage
Op alle fronten moeten de leerkrachten echt
adviezen voor de landelijke overheid. ‘Er
wilden leveren aan de Taalschool. En dat
bij de basis beginnen: ze bieden structuur,
zouden meer uren beschikbaar mogen zijn
terwijl we hen niet kunnen garanderen dat ze
veiligheid, aandacht en heel veel taal. ‘Pas-
voor het Vliegende Keep Team en er moet
terug kunnen naar hun oude school wanneer
send onderwijs in de ultieme vorm’, zegt een
rekening worden gehouden met personele
de Taalschool in augustus 2017 stopt.’
gedreven Alette. ‘Dit vraagt veel van het team.
aanloopkosten. Nu worden personeelskosten
Alle vacatures zijn uiteindelijk begin februari
Na elke schooldag bespreken we met elkaar
pas vergoed vanaf de daadwerkelijke start van
Tekst Karin van Breugel
ingevuld, ruim een maand voor de start van
waar we tegenaan lopen en hoe we met be-
de school. Voor een gedegen voorbereiding is
Leusden heeft sinds kort noodopvang voor vluchtelingen.
de Taalschool. Die extra weken waren hard
paalde situaties omgaan.’
echter ook tijd nodig. Iedereen die verstand
nodig, zegt Alette Rond, directeur van de Taal-
Gerrit-Jan is blij met de dagelijkse teambe-
heeft van onderwijs, begrijpt dat!’
school en coördinator passend onderwijs bin-
spreking. ‘We zijn ervoor gewaarschuwd dat
nen Voila. ‘Het is natuurlijk ondenkbaar dat
leerkrachten zich niet moeten hechten aan
het team pas aantreedt op de dag waarop je je
de kinderen. Een kind kan immers na een
deuren opent. Wij willen kwaliteit leveren en
paar dagen weer weg zijn. Er zijn in het land
daar hoort een goede voorbereiding bij. Met
inmiddels leerkrachten die hierdoor post-
het hele team hebben we ons verdiept in NT2-
traumatische stress-stoornis (PTSS) hebben
onderwijs, methodes en lesmaterialen en het
opgelopen. We willen onze mensen bescher-
omgaan met getraumatiseerde kinderen. Er
men en voorkomen dat ze onderuit gaan door
zijn onder meer studiedagen georganiseerd
de aard van het werk. Steun vinden bij elkaar
en we hebben andere taalscholen bezocht.’
is daarbij cruciaal.’
Schoolbestuur Voila stelde alles in het werk om in korte tijd een school te realiseren waar kinderen in de basisschoolleeftijd onderwijs krijgen. Elvrie Croes, adviseur bij de CED-Groep, stond het bestuur terzijde. V.l.n.r. Alette Rond, Elvrie Croes, Gerrit-Jan Weiler
6
Ongewis
KlasseApart mei 2016 nummer 2
Meer weten? Elvrie Croes e.croes@cedgroep.nl www.cedgroep.nl/nieuwkomers
KlasseApart mei 2016 nummer 2
7
Sil op school
Zo stimuleer je kleuters optimaal door spel
Sil op school is een actueel en digitaal programma voor groep 1 en 2. Spel en spelenderwijs leren vormen een belangrijk onderdeel. Alle SLO-doelen op het gebied van taakstimulering, woordenschatontwikkeling, rekenen, motoriek en sociaal-emotionele ontwikkeling komen aan bod. Elk jaar biedt het programma acht vernieuwde thema’s
Tekst Renate Mamber
die aansluiten bij de (kleuter)actualiteit.
De kleuterklassen van obs De Barkentijn in Rotterdam-Beverwaard werken sinds dit schooljaar met Sil op school. Het programma heeft als basis spelend leren naar aanleiding van actuele thema’s. ‘Kleuters leren nu eenmaal vooral door te doen en te voelen’, zegt Yolande moedigt kinderen tijdens het spelen aan om de woorden van het thema te gebruiken.
hadden we bijvoorbeeld de dierenplaatjes van
Yolande ter Horst, leerkracht van groep 1-2.
Freek Vonk’, vertelt Yolande. ‘Dat vonden de kinderen erg leuk. Dan bouwen ze een dierentuin of een circus.’ Pauline vindt dat de actuele thema’s wel meer werk met zich mee brengen. ‘Je hoort De kleuterlokalen van De Barkentijn hangen
tot spel, samenspel en taalontwikkeling. En
vol kleurrijke kunstwerken. De kinderen heb-
je merkt dat ze de woorden van het thema
ben net het thema ‘De kleine Rembrandt’ van
steeds meer gebruiken.’
Sil op school afgesloten. Ze zijn er nog vol van.
Als de kinderen met de andere materialen
‘Een kind vroeg of we Vincent van Gogh op
in de klas werken, stuurt Yolande dat spel
school konden uitnodigen’, zegt Yolande. ‘Dan
ook in de richting van het thema. ‘Als een
merk je hoe ze er nog mee bezig zijn.’
kind bijvoorbeeld met kralen of mozaïek wil
Sinds de leerkrachten Yolande, Pauline en
werken, zeg ik: maak maar een kunstwerk.
Ellen met Sil op school werken is er in de klas
Of als ze iets bouwen met blokjes, wordt het
het een en ander veranderd. ‘Eerst hadden
een museum. Je ziet dan dat de kinderen zelf
we de huishoek op de gang staan’, vertelt
met veel komen. Dan hangen ze er uit zichzelf
Yolande. ‘Maar dan heb je er geen oog op. De
schilderijen in.’
kinderen rennen met de poppenwagen, roeren
Yolande is verbaasd hoeveel er bij de kinderen
in een pan en dat is het.’
blijft hangen. ‘We bieden veel moeilijke woorden aan, maar je merkt dat ze die toch gaan
Begeleid spel
gebruiken omdat je ze vaak herhaalt. Zoals
Onder begeleiding van Suze van der Pol van de
het woord suppoost.’
CED-Groep verplaatsten ze de huishoek naar
‘Je merkt dat ze er ontzettend veel van oppik-
de klas en richtten die in naar het thema van
ken’, beaamt Pauline. ‘Laatst las ik een ver-
die weken. ‘Ik begeleid het spel’, zegt Yolande.
haal voor waar een plaatje bij stond met een
‘Ik geef bijvoorbeeld een opdracht: de huis-
schilderij van Rembrandt op de achtergrond.
hoek is het museum en jij bent de suppoost.
Een kind zei spontaan: ‘‘Ik vond dat andere
Of ik speel zelf mee. Dan kom ik een kaartje
schilderij van Rembrandt mooier’’.’
kopen en verdwijn ik tijdens het spel steeds
8
KlasseApart mei 2016 nummer 2
meer naar de achtergrond. Je kunt sturen dat
Freek Vonk
ze de woorden van het thema gaan gebrui-
‘Sil op school’ kenmerkt zich verder door het
ken. Op die manier stimuleer je de kinderen
aanbod van actuele thema’s. ‘Na de vakantie
een paar weken van te voren wat het thema is. Dan moet je snel materialen gaan verzamelen. Het is een digitaal programma, maar vaak wil je het toch in je hand hebben dus print je alles uit.’ ‘Dat is best wat werk’, beaamt Yolande, ‘maar het programma is een soort kapstok waar je van alles aan kunt ophangen. Dat maakt het leuk en eigen. Het wordt wat je er zelf als school van maakt. Als je dan ziet hoe de kinderen ervan genieten, is dat het waard.’ De leerkrachten hebben het gevoel dat ze de methode steeds meer in de vingers krijgen. ‘We zijn ver gekomen, mede dankzij de begeleiding van Suze’, zegt Yolande. ‘Zij is heel enthousiast en dat steekt ons aan. Als je nog nooit met dit programma hebt gewerkt, is het zeker aan te raden er begeleiding bij te vragen.’ Pauline vindt het belangrijk om met iemand te kunnen sparren. ‘Je krijgt antwoorden van iemand die er verstand van heeft. Je hoeft niet zelf het wiel uit te vinden.’ Meer weten? Suze van der Pol s.vanderpol@cedgroep.nl www.silopschool.nl @silopschool
KlasseApart mei 2016 nummer 2
9
Nieuws
Nieuws
Nieuw in de webwinkel
Groeten uit mijn gemeente ‘Groeten uit…’ is een kleurrijk magazine dat in opdracht van gemeenten wordt gemaakt voor ouders en kinderen. Het magazine stimuleert hen om op speelse wijze te werken aan de taal- en rekenontwikkeling. De onderwijswethouder richt zich tot de nieuwe generatie en er wordt aandacht besteed aan educatieve of sportieve instellingen in de gemeente. Vele kinderen, ouders, scholen en anderen zijn al enthousiast. Heeft u ook interesse voor ‘Groeten uit …’? Wij maken het magazine met u op maat. Dit verschijnt op het door u gewenste tijdstip. www.cedgroep.nl/groetenuit
Samen vooruit
Gedrag is een vak en Gedrag is een signaal
Betrokken ouders en een goede samenwerking: dat wil iedere leerkracht
Deze twee nieuwe uitgaven zijn een must voor ib’ers en gedragsspecialisten. In Gedrag is een vak leest u hoe u het aanleren van schoolgedrag kunt zien als een schoolvak, net als rekenen en taal. De basis wordt gevormd door de leergebiedoverstijgende leerlijnen Sociaal gedrag en Leren leren. Het kader is het 4D-denkmodel: data, duiden, doelen en doen. Met de werkwijze die in het boek gepresenteerd wordt, werkt u opbrengstgericht aan gedrag. Dan kan het zijn, dat er voor een aantal leerlingen méér nodig is. Zij blijven zich opvallend gedragen. Dat komt ergens vandaan: een signaal voor u als leerkracht. De leerling roept als het ware: ’Ik heb je nodig!’ Waarvoor precies, dat ontdekt u met behulp van het boek Gedrag is een signaal. Deze boeken zijn alleen als set verkrijgbaar.
Nieuw: auditorentraining
of pedagogisch medewerker wel. Zeker als het gaat om het jonge kind in de voor- en vroegschoolse educatie. Een gedegen beleid rond ouderbetrokken-
Voldoet mijn school aan de hedendaagse kwaliteitseisen? En: hoe zou de inspectie deze
heid is daarom erg belangrijk. Maar
school beoordelen? Op verzoek van een aantal besturen ontwikkelde de CED-Groep een
hoe kunt u als vve-locatie planmatig de
op inspectieleest geschoeide auditorentraining. De training ondersteunt deelnemers bij
ouderbetrokkenheid en samenwerking
de uitvoering van audits binnen hun bestuur of school. Na afloop kunnen zij een volledige
met ouders vergroten? Dat leest u in het
(inspectie-)audit uitvoeren en daarover een rapportage opstellen.
boek Samen vooruit.
www.cedgroep.nl/auditorentraining
Vliegende keep
www.cedgroep.nl/webwinkel De PO-Raad heeft in
www.cedgroep.nl/webwinkel
samenwerking met
Nieuw: Teach Like a Champion 2.0
Goed nieuws
Een greep uit de nieuwe technieken
Maak kennis met veel nieuwe ideeën, inzichten en maar liefs 62 teach-technieken, actuele filmpjes en het nieuwe trainingsaanbod. Meld u aan voor de conferentie en ontvang daar gelijk het nieuwe boek.
TECHNIEK 4: OBSERVEREN IS MEER DAN KIJKEN
Observeren moet je altijd doen met een doel. Je bent op zoek naar de belangrijkste indicatoren in het leerproces. Specifieke fouten opsporen doe je door je af te vragen wat leerlingen niet begrijpen en wie het niet begrijpt. Successen daarentegen spoor je op door vast te stellen wat het verschil bepaalt tussen een voldoende en een uitstekende prestatie.
Op woensdagmiddag 8 juni wordt Teach Like a Champion 2.0 feestelijk gelanceerd in het Isala Theater, Capelle a/d IJssel. Niemand minder dan Doug Lemov, de Amerikaanse auteur van het boek, leidt deze interactieve conferentie in en maakt u deelgenoot van zijn bevindingen. Lemov beschreef concrete technieken voor onderwijsprofessionals in zijn eerste bestseller. Teach Like a Champion 2.0 is zowel een goed vervolg als een herziening, gebaseerd op aanvullende observaties en aanscherpingen uit de praktijk.
ning onderwijs nieuwkomers) een Vliegende Keep Team Nieuwkomers ingesteld. Dit team geeft schoolbesturen en gemeenten advies op maat over visie, beleid, financiën en het onderwijs aan nieuwkomers. De CEDGroep levert voor dit team zes onderwijsadviseurs. Wilt u gebruik maken van een vliegende
Het boek Teach Like a Champion, met 49 didactische technieken, krijgt in juni 2016
keep? Stuur een e-mail aan Marieke Postma,
een vervolg. De auteur, Doug Lemov, heeft zich de afgelopen jaren vooral gericht op
m.postma@lowan.nl
het observeren van leraren die zijn technieken gebruiken en aanpassen. De opbrengst
Kijk voor onze ondersteuning bij het creëren
komt eraan!
www.cedgroep.nl/kindcentrum
TECHNIEK 7: FOUTEN VOORZIEN
CED-Groep kindcentra in ontwikkeling.
TECHNIEK 42: GESPREKSGEWOONTEN
box’ denken, soms het onmogelijke samen mogelijk maken: zo ondersteunt de
Door voorbereid te zijn op fouten, kun je er met wat kleine aanpassingen op reageren in je les. Bouw momenten in waarop je begrip controleert en denk vooraf na welke belangrijke vragen / opdrachten in de les zitten en de fouten die daar mogelijk in gemaakt worden.
dingen, het ondersteunen va de gemeente bij de regisserende functie, ‘out of the
Maak discussies productiever en aangenamer door een aantal basisregels of -gewoonten op te stellen die voor meer samenhang zorgen.
ving, ervaring met overheden als ketenpartners, het leggen van politieke verbin-
Inschrijven
Vakinhouden, specifieke expertise vanuit het jonge kind, toepassen van regelge-
www.cedgroep.nl/teachconferentie
vanuit inhoud en eigenaarschap van de uitvoerder en opdrachtgever.
Teach Like a Champion 2.0 is vanaf juni 2016 verkrijgbaar
wikkeling van kindcentra kiest de CED-Groep uit overtuiging voor een benadering
via www.cedgroep.nl/webwinkel
hun talenten te ontplooien in een uitdagende en inspirerende omgeving. Bij de ont-
Bekijk het nieuwe cursusaanbod op www.cedgroep.nl/teachtrainingen
In een kindcentrum krijgen kinderen van nul tot twaalf jaar volop mogelijkheden
Al fan van Teach Like a Champion 1.0? Dan is dit nieuwe boek zeker een aanrader!
Werken aan een krachtig kindcentrum
LOWAN PO (ondersteu-
daarvan heeft hij verwerkt in een verrijkte en aangevulde uitgave van de eerste versie van
van goed onderwijs voor nieuwkomers op
het boek. Teach Like a Champion 2.0 is voorzien van nieuwe ideeën en inzichten en maar
www.cedgroep.nl/nieuwkomers
liefst 62 technieken. Bovendien worden de technieken geïllustreerd met videoclips. Op woensdagmiddag 8 juni 2016 wordt Teach Like a Champion 2.0 feestelijk gelanceerd in het Isala Theater in Capelle aan den IJssel. Doug Lemov, die hiervoor overkomt uit de Verenigde Staten, leidt deze interactieve conferentie in en maakt u deelgenoot van zijn bevindingen. Meld u aan voor de conferentie en ontvang ter plaatse het boek. www.cedgroep.nl/teachconferentie Bekijk ook de nieuwe website www.teachnederland.nl
10 KlasseApart mei 2016 nummer 2
KlasseApart mei 2016 nummer 2 11
Inzicht in de ‘bovenkamer’ van leerlingen Naast het boek
Haal meer uit je les met Breinsleutels
‘Breinsleutels’ is er ook het boek ‘Breinsleutels – Het jonge kind’, een aantrekkelijk doe- en leerboek.
Tekst Ronald Buitelaar
kunnen worden. In het boek werken we tien
Het boek Breinsleutels en de bijbehorende training
didactische sleutels uit, maar met Breinsleu-
slaan een brug tussen didactisch handelen en actuele
tels bedoelen we álle didactische technieken en pedagogische handelingen waarmee
neuropsychologische kennis. Het boek reikt tien
docenten de deuren naar de bovenkamer van
didactische gereedschappen aan, die de leraar inzet
leerlingen openen. Wij hanteren vijf deuren
om het leren bij leerlingen te bevorderen. KlasseApart sprak met trainer Hanni Bijl en enkele deelnemers.
die kunnen worden geopend met Breinsleutels als ‘voorkennis’, ‘herhalen’ en ‘feedback’. Deze deuren vormen de kern van Breinsleutels. Het gaat daarbij om het langetermijngeheugen en vier executieve functies*. Dit zijn processen waarmee we informatie verwerken en zorgen dat we ons denken en handelen kunnen starten, veranderen en stoppen.’ Met interactieve werkvormen laat Hanni de deelnemers eerst ervaren hoe hun eigen brein functioneert. Daarna maakt ze helder
‘Tijdens de training vroeg een docent of ik
wat die inzichten kunnen betekenen voor
wilde herhalen wat ik eerder had verteld. Hij
onderwijsaanbod en leerlingen. ‘Dan blijkt
moest tijdens mijn eerste woorden terugden-
bijvoorbeeld dat leerlingen bij het bestuderen
ken aan iets dat hij had meegemaakt en had
van een tekst beter vooraf dan achteraf kun-
daardoor de rest van mijn verhaal gemist.
nen horen wat de vragen zijn. Die voorkennis
Een grappig en leerzaam moment, omdat het
zorgt voor focus tijdens het lezen.’ De in de
heugen niet eindeloos kunt ‘‘vullen’’. Daarom
nieuw zijn. Nieuw is de koppeling met kennis
de deelnemers aan de training heel direct
eerste bijeenkomst opgedane kennis wordt
werk ik nu minder met woorden en meer met
over het lerende brein. Door deze kennis gaan
bewust maakte van de werking van ons brein.’
door leerkrachten in de praktijk toegepast,
picto’s en ik houd nog meer rekening met
docenten het leren van hun leerlingen begrij-
Hanni Bijl glimlacht als ze terugdenkt aan het
waarna de ervaringen worden besproken.
persoonlijke omstandigheden. Als er span-
pen. Docenten kunnen zowel didactisch als
ning in een gezin is, blokkeren kinderen en ik
pedagogisch nog bewuster handelen, waar-
voorval tijdens een recente training bij de Pie-
12 KlasseApart mei 2016 nummer 2
ter Zandt scholengemeenschap in Kampen.
Eyeopener
begrijp nu beter waarom.’
door de leerlingen de aangeboden lesstof
Hanni is ontwikkelaar bij de CED-Groep en
Willemien Dijkhof, docent zorg en welzijn bij
Leraar handel Herman Lindhout geeft een
beter kunnen verwerken. Zo halen docenten
verzorgt regelmatig trainingen over Brein-
Pieter Zandt, staat op het punt om de leer-
etage hoger les aan een vierdejaars klas
het beste uit zichzelf en uit hun leerlingen.
sleutels. Zij leert de deelnemers om door de
lingen van haar vierdejaars vmbo-kaderklas
vmbo-basis. Ook hij heeft bruikbare ideeën
‘Breinsleutelbril’ naar leren te kijken. ‘Na de
pauze te laten houden. Ze maakt nog dage-
opgedaan. ‘De training draait voor een be-
training kijken leerkrachten met een ander
lijks gebruik van de inzichten die ze opdeed.
langrijk deel om het opfrissen van eerder op-
perspectief naar het leren van hun leerlingen
‘Ik vond de training inhoudelijk erg sterk
gedane kennis, maar de verbanden die gelegd
en begrijpen ze beter hoe dat tot stand komt
en de docent zeer deskundig. Zij gaf veel
worden werken wel inzichtelijk. Zo heb ik me
of waardoor het geblokkeerd kan worden.’
goede informatie en maakte voortdurend een
weer eens gerealiseerd dat de groei van de
koppeling tussen de trainingsinhoud en de
hersenen meebrengt dat het voor leerlingen
Vijf deuren
dagelijkse praktijk in de klas.’ Een eyeopener
in de puberleeftijd moeilijk is om de conse-
Hanni begint de training steevast met een
voor Willemien was een filmpje over een ge-
quenties van hun gedrag te overzien. Wat ik
uitleg over de werkwijze van het brein en de
beurtenis waarbij de achtergrond ongemerkt
nu ook weer bewust doe, is aan het begin en
effecten daarvan op leren én onderwijzen:
veranderde: ‘Ik realiseerde me toen hoe
einde van de dag en week de leerpunten be-
‘Bij Breinsleutels maken we gebruik van een
selectief informatie verwerkt wordt en wat dat
noemen en evalueren. Een leermoment voor
metafoor. Daarin is ons brein een bovenka-
betekent voor het leren van onze leerlingen.’
leraar én leerlingen.’
mer met deuren die met sleutels ontsloten
Willemien: ‘Ik weet nu ook dat je het werkge-
Hanni beaamt dat breinsleutels zelf niet
* Werkgeheugen (waar kennis ver- en bewerkt wordt), inhibitie (rem op het gedrag), flexibiliteit en planning.
Meer weten? Hanni Bijl h.bijl@cedgroep.nl www.cedgroep.nl/breinsleutels @breinsleutels
KlasseApart mei 2016 nummer 2 13
Opbrengstgericht werken aan gedrag
Op sbo De Wissel worden de leerlingen steeds zelfstandiger Tekst Connie van der Zel
Houden wij onze leerlingen te lang bij de hand? Die indruk hadden Eefje van Hoof, orthopedagoog, en Wilma van Zelst, intern begeleider onder- en middenbouw. Zij werken op De Wissel, een sbo school in Veghel. ‘Wij hadden het idee dat onze leerlingen te lang leerkracht-afhankelijk waren’, vertelt Wilma. Audrey Machielsen ging met het team aan de slag met Opbrengstgericht werken aan gedrag.
Gedrag is een vak Het 4D-traject Opbrengstgericht werken aan gedrag is ontwikkeld door Audrey Machielsen en Ria
De school formuleerde allereerst haar ambi-
In de klassen is deze kleur terug te vinden op
positief over. Ze werden geïnspireerd door
van der Sar van de CED-Groep. Uitgangspunten
tie. Deze ‘schoolstandaard’ werd uitgedrukt in
de dagroosters en in de visualisaties. Verder
elkaars manier van werken.’ Het kost weinig
zijn de leerlijnen sociaal gedrag en Leren Leren.
een niveau van de leerlijn. Met behulp van een
werken de leerkrachten per categorie aan
extra energie om op deze manier aan gedrag
Die laatste leerlijn bestaat uit vijf categorieën:
nulmeting Leren leren (zie kader) werd het
twee doelen van Leren leren. Deze worden
te werken, vindt zij. ‘Het gaat eigenlijk om
taakaanpak, uitgestelde aandacht/hulp vragen,
huidige niveau in kaart gebracht. Iedere leer-
gekoppeld aan vakken op het rooster en vier
dingen die je altijd al deed, maar nu handel je
zelfstandig (door)werken, samenwerken, reflectie
kracht vulde voor elk kind in op welk niveau
keer per dag geoefend. Het dagrooster laat
bewust en gestructureerd, ook naar de leer-
op werk. Elke categorie is omschreven op acht
het zit op de leerlijn. Wilma: ‘Hierdoor zie je
zien wanneer dit gebeurt.’
lingen toe. Dat levert enorm veel op.’
niveaus. De werkwijze vraagt om een schoolbrede
welke niveaus voorkomen in een groep. Van
Elke leerkracht heeft iets bedacht om de
deze data hebben we een datamuur gemaakt.
vooruitgang voor kinderen zichtbaar te ma-
Veelbelovend
so-scholen. Bij dit traject zijn ook twee boeken
Zo zie je duidelijk waar je als school staat.
ken. Wilma: ‘Bij de kleuters werken ze met
Tijdens de tweede studiedag is een datamuur
verkrijgbaar in de webwinkel.
Op basis van de datamuur hebben we de data
een dikke duim, een andere groep werkt met
besproken met nieuwe leerlinggegevens van
vergeleken met onze ambitie. Mijn groep be-
een pauw die iets op zijn staart geplakt krijgt
Leren leren. Hierbij was per leeftijdsgroep
Voorbeelden van doelen behorend bij niveau 7 op de leerlijn Leren leren. Dit kunnen de
heerst bijvoorbeeld gemiddeld niveau twee op
wanneer een doel is bereikt. Weer een andere
te zien of en hoe de doelen bereikt zijn. ‘De
leerlingen van sbo De Wissel als ze de school verlaten:
de leerlijn, terwijl dat niveau vijf zou moeten
groep werkt met het thema ‘Het in je vingers
resultaten zijn veelbelovend’, vindt Wilma.
zijn volgens de schoolstandaard. Wij hebben
hebben’. Deze visualisaties helpen enorm
‘Mijn groep ging van een gemiddelde score op
Taakaanpak
Plant taken van een vakgebied voor een week
afgesproken dat we streven naar eindniveau
met het halen van je doelen op groepsniveau.
niveau twee naar gemiddeld niveau vijf voor
Schat in hoeveel taken hij afkrijgt binnen een bepaalde tijd
zeven als schoolstandaard. We denken dat op
Maar ook op individueel niveau beoordelen
minstens 75% van de leerlingen. Dit is ook de
Stelt prioriteiten wanneer er meerdere dingen
termijn zelfs niveau acht haalbaar moet zijn.’
leerlingen van zichzelf of een doel is gehaald.
tendens bij de andere groepen. Maar ook zon-
tegelijk moeten gebeuren
Kinderen zijn heel enthousiast wanneer dat
der die cijfers zien we de vooruitgang. Vorig
Zelfstandig
Zet zich 45 minuten in voor een taak die hij niet leuk vindt of die niet lukt
lukt. Ze zien hoe hun zelfstandigheid groeit.’
jaar kwam bijvoorbeeld een tienjarig kind nog
doorwerken
vragen of hij een potlood mocht slijpen. Nu
Samenwerken Noemt een aantal van de eigen capaciteiten
Praktisch De eerste studiedag van Leren leren is vooral
aanpak. Het traject is geschikt voor po-, sbo- en
praktisch: hoe kan ik binnen mijn eigen klas
Filmopnames
zijn onze leerlingen zelfstandiger. Daarnaast
Benoemt en gebruikt capaciteiten van medeleerlingen
werken aan goed gedrag? Eefje: ‘Vanwege
Na de eerste studiedag gingen alle leer-
zijn ze rustiger en zelfbewuster geworden.’
Past zijn gedrag aan na terechte kritiek van een medeleerling
de schoolbrede aanpak moet je duidelijke
krachten in de praktijk aan de slag. De intern
Eefje: ‘Leren leren wordt vast onderdeel van
Reflectie
Past zijn werkstijl (kwaliteit t.o.v. hoeveelheid) waar nodig aan
afspraken maken. Bij ons staat elke dag
begeleiders filmden het handelen van de
de klassenconsultaties en van de groeps-
Stelt zo nodig zijn tijdsplanning bij voor een enkelvoudige taak
een van de vijf categorieën van Leren leren
leerkrachten. De opnames zijn tijdens de
besprekingen. Zo wordt het geheel ook de
Beoordeelt of hij een uitgevoerde taak goed had voorbereid en
centraal. Elk categorie heeft zijn eigen kleur.
tweede studiedag gebruikt om terug te kop-
komende jaren geborgd. Gedrag is nu een vak
uitgevoerd en verbindt hier consequenties aan voor de volgende keer
‘Uitgestelde aandacht’ is bijvoorbeeld oranje.
pelen. Eefje: ‘De leerkrachten waren hier heel
op sbo De Wissel!’
14 KlasseApart mei 2016 nummer 2
Meer weten? Audrey Machielsen a.machielsen@cedgroep.nl
KlasseApart mei 2016 nummer 2 15
De interne contactpersoon:
Behoedzaam manoeuvreren in netelige situaties
Dit komt in de cursus aan bod • De taken en eigenschappen van de intern contactpersoon • De functie van de externe vertrouwenspersoon • De klachtenregeling en landelijke klachtencommissie • Meld- en aangifteplicht in het onderwijs • Vertrouwen en vertrouwelijkheid • Signalen van kinderen bij machtsmisbruik • Training in het voeren van lastige gesprekken met ouders, leerlingen en collega’s • Klachtroutes • Proactieve en preventieve werkzaamheden
Tekst Marijke Nijboer
Wat doe je wanneer je vermoedt dat een leerling wordt mishandeld? Of wanneer een kind mogelijk wordt misbruikt? De cursus ‘In vertrouwde handen’ geeft startende interne vertrouwens- of contactpersonen het gereedschap om adequaat op te treden.
Merel Grijpink is sinds dit schooljaar intern
bij heb ik de gesprekstechnieken gebruikt die
hebben we handige kaarten voor gekregen
chamelijk contact heeft gehad met een meisje
gedaan. De meldplicht beschermt je tegen
offers bijstaan en adviseren.’
contactpersoon op basisschool De Hobbedob
we tijdens de cursus hebben geleerd.’
met de routes die je kunt nemen. Die zijn erg
tijdens de gymles. Hij verzekerde ons dat
een te persoonlijke betrokkenheid.
Het is de bedoeling dat contactpersonen na
fijn om achter de hand te hebben.’
dat niet is gebeurd; het draaide volgens hem
gaf haar voor die taak een goede basis mee,
Duidelijkheid voor iedereen
Tijdens de cursus werden geanonimiseerde
allemaal om een schooladvies dat niet goed
Kennis delen
hun team. Daarbij kunnen ze de informatie-
vertelt ze. ‘Vooral over de aanpak van een si-
Ook cursist Marjan Das van basisschool De
casussen uit de praktijk besproken. ‘Het was
viel bij haar ouders. Deze leerkracht voelde
Netelige situaties als deze mogen de intern
map gebruiken die ze van de cursusleider
tuatie rond mishandeling of misbruik: wat de
Molenwiek in Woerden heeft veel opgesto-
af en toe wel heftig om die verhalen te horen,’
zich aangevallen en is echt beschadigd. Hij
contactpersonen op een school niet met
meekrijgen. Na afloop blijven de cursisten
verschillende stappen zijn en wat dan precies
ken. ‘Vooral over onze taak, onze rechten en
zegt Brenda. ‘Zeker wanneer je beseft dat er
vertrouwt mensen niet meer.’ Als contact-
elkaar delen, vanwege de privacy. Marjan:
twee keer per jaar bijeen komen in een net-
jouw taak is.’
plichten. Het is de bedoeling dat je ook een
op elke school meerdere kinderen rondlopen
persoon zit je dan in een lastige situatie: je
‘Maar gelukkig kunnen we wel bellen met
werkbijeenkomst met alle interne contact-
Ze volgde de cursus samen met haar collega
protocol ontwikkelt voor je school. Dat geeft
die hiermee te maken hebben. Op de cursus
moet allereerst de klagers een luisterend oor
Frank Brouwer van de CED-Groep, de cursus-
personen van de scholen van hun bestuur.
Brenda Rebel. Samen gingen ze na afloop,
iedereen duidelijkheid over waar je terecht-
zijn de mogelijke signalen van mishandeling
bieden en hun klacht uiterst serieus nemen.
leider. Hij is tevens de externe vertrouwens-
Marjan: ‘Dan brengen we casussen in en
zoals de cursusleider aanbeval, de klassen
kunt en welke stappen nodig zijn. Daar gaan
besproken. Zelf let ik bij het omkleden voor
Maar het gaat wel over een collega, met wie
persoon* van onze school. Het is heel prettig
bespreken hoe je die het beste afhandelt. Dat
rond om zich voor te stellen. Ook hebben ze
wij zeker verder mee aan de slag.’
de gym altijd op of ik geen blauwe plekken
je misschien een goede band hebt.
om bij een lastige kwestie op hem terug te
is goed, want je moet je blijven ontwikkelen.’
een brievenbus ingesteld waarin kinderen
De Molenwiek heeft bewust gekozen voor een
zie. Natuurlijk moet je beseffen dat niet elke
In dit geval krijg je als interne contactper-
kunnen vallen. Hij kan ook klagers en slacht-
een bericht kunnen achterlaten. Brenda: ‘Na
vrouwelijke en een mannelijke contactper-
blauwe plek komt door mishandeling.’
soon, net als elke medewerker van de school,
afloop van ons voorstelrondje zaten daar drie
soon, waarvan één in de onder- en één in de
Dat een intern contactpersoon behoedzaam
te maken met de meldplicht. Zelfs bij een
briefjes in, maar die gingen over ‘‘gewone’’
bovenbouw werkt. Dit om de drempel voor
moet manoeuvreren, illustreert het verhaal
vermoeden van een zedendelict ben je al
ruzies.’ Merel heeft inmiddels twee gesprek-
ouders en kinderen te verlagen.
van een kennis van Marjan, die lesgaf in groep
verplicht het bevoegd gezag op de hoogte
ken gevoerd met leerlingen die niet wisten
Er komt nogal wat regelgeving kijken bij het
8 op een andere school in een andere ge-
te stellen. Zij moeten dan in actie komen.
hoe ze hun conflict moesten oplossen. ‘Daar-
werk van de contactpersoon. Brenda: ’Daar
meente. ‘Hij werd ervan beschuldigd dat hij li-
Daarmee heb je als contactpersoon je plicht
in Weesp. De cursus In vertrouwde handen
16 KlasseApart mei 2016 nummer 2
afloop van de cursus hun kennis delen met
* De gecertificeerde externe vertrouwenspersonen van de CED-Groep vangen eventueel klagers op, brengen problemen en klachten terug tot de kern en helpen bij een goede afwikkeling. Zij adviseren en professionaliseren interne contactpersonen, directies en besturen en verzorgen het jaarlijkse klachtenverslag.
Meer weten? Frank Brouwer f.brouwer@cedgroep.nl www.cedgroep.nl/vertrouwdehanden
KlasseApart mei 2016 nummer 2 17
BoekLog
komt eraan!
Goed nieuws
Lees met plezier en haal meer uit je boek Hoe zorgen we dat kinderen met meer plezier gaan lezen en nog meer uit hun boeken halen? Leerkracht Marianne van Gink en Guyanne van der Horst van de CED-Groep ontwikkelden samen BoekLog. Mariannes leerlingen zijn enthousiast.
Op woensdagmiddag 8 juni wordt Teach Like a Champion 2.0 feestelijk gelanceerd in het Isala Theater, Capelle a/d IJssel. Niemand minder dan Doug Lemov, de Amerikaanse auteur van het boek, leidt deze interactieve conferentie in en maakt u deelgenoot van zijn bevindingen. Lemov beschreef concrete technieken voor onderwijsprofessionals in zijn eerste bestseller. Teach Like a Champion 2.0 is zowel een goed vervolg als een herziening, gebaseerd op aanvullende observaties en aanscherpingen uit de praktijk. Maak kennis met veel nieuwe ideeën, inzichten en maar liefst 62 teach-technieken, actuele filmpjes en het nieuwe trainingsaanbod. Meld u aan voor de conferentie en ontvang daar gelijk het nieuwe boek.
Een greep uit de nieuwe technieken TECHNIEK 4: OBSERVEREN IS MEER DAN KIJKEN Observeren moet je altijd doen met een doel. Je bent op zoek naar de belangrijkste indicatoren in het leerproces. Specifieke fouten opsporen doe je door je af te vragen wat leerlingen niet begrijpen en wie het niet begrijpt. Successen daarentegen spoor je op door vast te stellen wat het verschil bepaalt tussen een voldoende en een uitstekende prestatie.
Marianne, is een ‘leesschool’. Er zijn drie leescoördinatoren, de school heeft een eigen bibliotheek en elke ochtend van half negen tot negen uur wordt er in elke groep gelezen. Vanuit passie voor leesplezier ontstond het project Lezen Oké!. Sinds twee jaar is dat de Stichting Lezen Oké!. ‘Wij propageren leesplezier en leesmotivatie’, zegt Marianne. ‘Lezen is belangrijk voor de fantasie en taalontwikkeling. Kinderen leren spelenderwijs veel nieuwe woorden. Ze krijgen zicht op een andere wereld. En we bevorderen zo ook nog eens burgerschap.’ Nieuw in de rij activiteiten is BoekLog, een fleurig boekje met dezelfde afmeting en uitstraling als een vriendenboekje. De leerling houdt hierin een lijst bij van gelezen boeken. Hij verzamelt leestips en handtekeningen van
nuttig, soms ook een beetje niet. Ik denk wel
Mooie doorgaande lijn
schrijvers en illustratoren en krijgt van de juf
dat kinderen door BoekLog meer gaan lezen.
Marianne begon bij wijze van pilot in groep
TECHNIEK 7: FOUTEN VOORZIEN
‘tops en tips’ over zijn eigen boekbesprekin-
Dan bladeren ze erdoorheen en denken, o ja,
6 met BoekLog. ‘De kinderen hebben input
Door voorbereid te zijn op fouten, kun je er met wat kleine aanpassingen op reageren in je les. Bouw momenten in waarop je begrip controleert en denk vooraf na welke belangrijke vragen / opdrachten in de les zitten en de fouten die daar mogelijk in gemaakt worden.
gen. De leerling krijgt per gelezen boek een
dat boek heb ik gelezen, dat was leuk, boeken
geleverd en inmiddels is de definitieve versie
verwerkingsopdracht die steeds weer anders
lezen is wel heel erg leuk.’
klaar. Aangezien het boekje drie jaar mee-
is. Bijvoorbeeld: maak een mindmap van dit
Evy (groep 7) is de voorleeskampioen van
gaat, hebben deze leerlingen een mooie door-
verhaal, of: wie zijn de belangrijke personen?
OBS De Noord. Die titel sleepte ze binnen
gaande lijn tot en met groep 8. Tijdens het
TECHNIEK 42: GESPREKSGEWOONTEN
Jacques Vriens schreef het voorwoord en
met haar voordracht uit ‘Mulberry House’
halve uur vrij lezen aan het begin van de dag
Maak discussies productiever en aangenamer door een aantal basisregels of -gewoonten op te stellen die voor meer samenhang zorgen.
geeft daarin een paar handige tips mee voor
van Kristine Groenhart. ‘Het is een leerzaam
kunnen ze hun BoekLog bijwerken. De juf of
wie moeilijk tot lezen komt.
boek. Er komen stukjes Engels in voor omdat
meester geeft in BoekLog ook reacties op de
het zich in Londen afspeelt. Ik heb erg op de
boekbesprekingen. Ik denk dat die handge-
Inschrijven
Gek op lezen
uitspraak geoefend. Ik lees altijd ’s avonds
schreven opmerkingen leuke herinneringen
www.cedgroep.nl/teachconferentie
Robrina (groep 6) is gek op lezen. ‘Ik lees
voordat ik naar bed ga en op school. Ik lees
zijn voor later.’
spannende boeken, grappige boeken, dikke
graag over de Tweede Wereldoorlog. Ik vind
BoekLog (met versies voor de groepen 4 en
Teach Like a Champion 2.0 is vanaf juni 2016 verkrijgbaar
boeken. Als ik naar de bibliotheek ga, neem
BoekLog heel handig, want daarin kan je
5, en 6, 7 en 8) is samen met een handleiding
via www.cedgroep.nl/webwinkel
ik vijf of zes boeken mee. En op school heb ik
kwijt wat je eigenlijk aan iemand anders wil
voor de leerkracht verkrijgbaar bij de web-
ook meer dan vijf boeken gelezen. BoekLog is
vertellen. Als die geen tijd heeft, kan je het
winkel van de CED-Groep.
Bekijk het nieuwe cursusaanbod op www.cedgroep.nl/teachtrainingen
wel makkelijk, want dan kan je altijd terugkij-
in je BoekLog schrijven. Bijvoorbeeld als er
ken wat je hebt gelezen. Ik heb bijvoorbeeld
iets in voorkomt wat je niet begrijpt.’ Evy: ‘Ik
‘Superjuffie in de soep’ gelezen, van Jan-
denk dat ik straks, als ik van school ben, wel
neke Schotveld. Ik heb voor dat boek een
dingen blijf opschrijven over boeken die ik
woordzoeker gedaan. Dat was wel een beetje
lees. We hebben nu op school geleerd hoe je
moeilijk. Soms vind ik die vragen in BoekLog
dat kan doen.’
Al fan van Teach Like a Champion 1.0? Dan is dit nieuwe boek zeker een aanrader! 18 KlasseApart mei 2016 nummer 2
OBS de Noord in Ridderkerk, de school van
Meer weten? Guyanne van der Horst g.vanderhorst@cedgroep.nl www.cedgroep.nl/webwinkel
KlasseApart mei 2016 nummer 2 19
Professionaliseringsaanbod 2016-2017 Maak kennis met het nieuwe aanbod van de CED-Groep door een kijkje te nemen in één van de vier nieuwe cursusbrochures. Nieuw in de reeks is de aparte brochure voor het mbo. In de brochures vindt u korte beschrijvingen van cursussen, trainingen, workshops, conferenties en studiedagen en een kortingsbon. Op www.cedgroep.nl/cursussen staat het complete aanbod met data en prijzen en een zoekmachine waarmee gefilterd kan worden op doelgroep, thema, vakgebied, functie en cursusplaats. Ook op cursusnummer kan worden gezocht door gebruik te maken van het algemene zoekvenster rechts bovenin. Spelen mag Opbrengstgericht werken en ruimte bieden om te spelen of te werken aan creatieve vakken hoeven geen tegenstellingen te zijn. Integendeel, een flexibele manier van doelgericht werken zou spelend leren niet in de weg mogen staan. Tijdens het spel kunnen juist alle ontwikkelingsgebieden aan bod komen. De kleutermethode Sil op school, waar begeleid spel een belangrijk onderdeel is van het leerproces, is hier een goed voorbeeld van. Ook in ons cursusaanbod komt spelend leren Kwaliteitsverbetering didactiek
leerling beter te leren. Via zelfregulering le-
bij de methode Nieuwsbegrip. Daarnaast is
De professional voor de groep maakt het
ren zij het leerproces te sturen. Nieuw in het
er voor de teachgebruikers een studiemiddag
verschil. Er kan nog zo’n goede methode zijn
aanbod zijn de trainingen de Feedbackrijke
ontwikkeld over de combinatie Teach Like a
Samen onderwijs en opvang verbeteren
aangeschaft, als de leraar of pedagogisch
klas en De professional voor de klas voor po/
Champion en Nieuwsbegrip. Tenslotte is er
Onderwijs geven en goede kinderopvang
medewerker niet weet te inspireren en te
so en Feedback geven doe je zo! voor het vo/
een training in de maak over het werken met
bieden zijn dynamische, mooie en veelei-
motiveren, heeft dat grote gevolgen voor de
mbo.
het nieuwe programma Newswise.
sende beroepen. Kinderen, professionals voor
in vele vormen terug.
Nieuw in het aanbod
delbaar beroepsonderwijs. Na deze training
leerpotentie van de kinderen. Kwaliteitsver-
Er zijn dit jaar zoveel nieuwe cursussen dat we
van één dag, heeft u op grote lijnen uw eigen
betering didactiek is dan ook één van onze
Nieuwkomers
Opbrengstgericht of prestatiegericht
en bestuurders; op alle niveaus bestaat de
er op de cursussite aparte pagina’s aan gewijd
planning voor het komende jaar helemaal op
speerpunten. De Basiscursus en Verdiepings-
Door de stroom van vluchtelingenkinderen en
Opbrengstgericht werken is niet hetzelfde
behoefte aan vaardigheden en instrumenten
hebben. Zo is er nu ook apart aanbod voor
een rijtje.
cursus Teach Like a Champion en de training
veelheid aan nieuwe opvangplaatsen krijgen
als prestatiegericht afrekenen. Het betekent
om nog beter te functioneren. De CED-Groep
de groep, teamleiders, ouders, managers
Bewust omgaan met Breinsleutels zijn daar
steeds meer scholen te maken met nieuw-
alleen dat u het beste uit de leerlingen en het
heeft uitgebreide mogelijkheden om samen
is aangevuld met nieuwe cursussen. Bijvoor-
Verdieping voor specialisten
vakoverstijgende voorbeelden van. Maar ui-
komers. De CED-Groep, van oudsher expert
team wilt halen en dat u goed weet waar u
met u excellent onderwijs en geweldige
beeld over onderwijs aan nieuwkomers. Ook
De CED-Groep biedt een groot aantal trai-
teraard is er op het gebied van taal, lezen en
op het gebied van Nederlands aan anders-
met z’n allen mee bezig bent. U bepaalt, op
kinderopvang neer te zetten. Wij hopen dat
het aantal cursusplaatsen is flink uitgebreid.
ningen waarmee deelnemers uit onderwijs
rekenen ook genoeg aanbod. Van vve tot bve.
taligen, wordt overstelpt met vragen uit het
basis van reeds verzamelde gegevens, waar
ons professionaliseringsaanbod u ideeën en
bestuurders en vooral het aanbod voor po/so
en kinderopvang zich verder kunnen speci-
Het aanbod voor onderwijsassistenten is uit-
hele land. We hebben daarom besloten extra
u aan wilt werken als team en met welk doel.
inspiratie biedt om hiermee aan de slag te
Schoolleiders en bestuurders
aliseren in een actueel onderwerp. Het zijn
gebreid met een training over woordenschat.
trainingen te ontwikkelen over lesgeven aan
Na verloop van tijd kijkt u wat er gelukt is en
gaan. Het professionaliseringsaanbod wordt
Voor leidinggevenden is naast Lead Like a
hele praktische basistrainingen waarbij de
nieuwkomers. Er zijn drie nieuwe trainingen
wat nog beter kan. Vervolgens worden weer
door heel Nederland verzorgd voor individu-
Champion en de Masterclass OGW in 4D een
cursisten het geleerde meteen kunnen toe-
Feedback en reflectie
voor zowel leerkrachten basisonderwijs als
nieuwe doelen geformuleerd met het hele
ele cursisten. Bijna alle onderdelen zijn ook
Auditorentraining ontwikkeld die ook voor
passen in hun eigen praktijk. Na de training
Zelfreflectie is het begin van kwaliteitsverbe-
docenten vo/mbo.
team. Zo werken geeft tevens houvast voor
op maat in te kopen voor uw eigen school,
bestuurders geschikt is. Na deze training
weten ze niet alleen meer over het onderwerp
tering. Als leraren reflecteren op hun eigen
het vormgeven van het passend onderwijs dat
instelling, bestuur of academie.
kunnen de deelnemers een volledige kwa-
maar ook hoe ze andere teamleden beter
handelen, weten ze hoe ze hun handelen
Nieuwsbegrip
uw school biedt. Opbrengstgericht werken
liteitsbeoordeling van een school uitvoeren,
kunnen ondersteunen. Naast deze bekende
moeten verbeteren en gerichte, professionele
Het aanbod met cursussen over Nieuwsbe-
kan toegepast worden op schoolvakken als
aan de hand van het waarderingskader van
specialistencursussen zijn er steeds meer
feedback aan de leerlingen kunnen geven.
grip is aanzienlijk uitgebreid. Uiteraard blijven
spelling en rekenen maar ook op gedrag.
de Inspectie van het Onderwijs. De populaire
vervolgcursussen of verdiepingstrajecten. Dit
Wanneer de reflectie wordt gebaseerd op the-
de goedlopende basistrainingen en de ver-
Ons professionaliseringsaanbod kan u hierbij
training Verantwoord plannen en borgen heeft
geldt bijvoorbeeld voor de Leesspecialist, Ge-
oretische principes die in onderzoek effectief
volgtrainingen over differentiatie, modellen
helpen. Maar… of u een prestatiegerichte
varianten gekregen voor besturen, de kinder-
dragspecialist, Rekenspecialist en de Intern
bleken, is de kwaliteitsverbetering groter.
en woordenschat in het aanbod. Nieuw is een
of een opbrengstgerichte school wilt zijn,
opvang en het speciaal, voortgezet en mid-
begeleider.
Goede feedback naar de leerlingen helpt de
training over het onderdeel schrijven (stellen)
bepaalt u zelf.
20 KlasseApart mei 2016 nummer 2
Meer weten? Lot Hannik cursusbureau@cedgroep.nl www.cedgroep.nl/cursussen /cursusbureau @cursusced
KlasseApart mei 2016 nummer 2 21
Agenda
MAGiTO ‘Flipping the system’? Zowat ieder rapport over onderwijs bevat een opsomming van trends. Technologisering, digitalisering, globalisering, internationalisering, flexibilisering, economisering: je krijgt soms het gevoel dat werkelijk alles verandert en ook nog eens heel snel. En dat het onderwijs geen moment te verliezen heeft. Er wordt niet alleen gewerkt aan ‘flipping the classroom’, maar zelfs aan ‘flipping the system’! Het onderwijs bereidt onze kinderen immers voor op de toekomst. En die toekomst is anders; kijk maar naar die trends. Natuurlijk: de toekomst is anders dan het heden, zoals het heden anders is dan het verleden. De onderwijsinhoud moet steeds geactualiseerd worden, de onderwijsmiddelen gaan mee met de technologische vernieuwingen. Voorbeelden
UIT DE WETENSCHAP
STUDIE(MID)DAGEN EN WORKSHOPS
Het Nationaal Regieorgaan Onderwijsonderzoek (NRO) heeft haar
Wo 15/06
Werken met Nieuwsbegrip en Woordenschat
meerjarenplan 2016-2019 voor onderwijsonderzoek uitgebracht. Voor
Vr 17/06
Drama is leuk en stimulerend
onderzoeksvoorstellen plaatst het NRO een ‘call’ (uitnodiging) op de
Wo 07/09
Nieuwkomers in de klas
eigen website. Bij praktijkgericht onderwijsonderzoek kunnen scholen
Do 15/09
Passend omgaan met verschillen in de klas
en onderzoeksinstituten samen een onderzoeksvoorstel indienen, dat
Do 15/09
Werken met Nieuwsbegrip in het basisonderwijs
vervolgens door NRO wordt beoordeeld. De CED-Groep vraagt ook samen
STARTDATA CURSUSSEN
met scholen praktijkgericht onderzoek aan. De komende vier jaren zijn de hoofdthema’s voor onderwijsonderzoek: • Onderwijsaanbod en curriculum • Onderwijs en technologie • De socialiserende functie van onderwijs • De ontwikkeling van onderwijsprofessionals • Onderwijs en levensloop • Het onderwijsbestel en sturing van en in het onderwijs • Onderwijsvernieuwing en de rol van onderzoek. De onderzoekscalls kunnen fundamenteel, praktijkgericht of beleidsgericht onderwijsonderzoek betreffen. Bij praktijkgericht onderzoek moet de vraagstelling worden ingegeven door de onderwijspraktijk en worden uitgevoerd met de praktijk. Meer informatie over toegekende subsidies is te vinden op www.nro.nl.
BINNENKORT
HET JONGE KIND Do 02/06 Spelen in hoeken voor de kinderopvang - taal
25, 26 en 27 mei 2016 Rotterdam
Vr 03/06 Verantwoord plannen en borgen voor kinderopvang
Brugprogramma Onderwijs Research Dagen
Di 20/09 NCKO module 1: Kwaliteitsmonitor
Tijdens de Onderwijs Research Dagen (ORD2016) zijn
Wo 21/09 Opbrengstgericht spelen in de onderbouw
er parallel aan het reguliere programma drie mid-
Vr 30/09 Spelen in hoeken voor de kinderopvang - taal
dagen waarop onderwijsonderzoekers
Wo 05/10 Effectief communiceren met ouders, basiscursus kov
in gesprek gaan met de onderwijspraktijk. Per middag
Wo 05/10 Denkkracht: DGM voor leerkrachten
staat een andere doelgroep centraal: op woensdag
Do 06/10 De overgang van 1 naar 2 naar 3
praktijkmensen uit vve en po, op donderdag uit vo en
Vr 11/11 Hbo'er op de groep
mbo en op vrijdag uit hbo en wo. www.ord2016.nl
PO EN SO Di 31/05 Verantwoord plannen en borgen voor so
die twintig jaar geleden vanzelfsprekend waren
Meer weten? José van der Hoeven j.vanderhoeven@cedgroep.nl
voor leerlingen zijn nu hopeloos verouderd. De
30 mei, 3 juni, 9 juni 2016
Di 07/06 Verantwoord plannen en borgen voor besturen
De Betere Basisschool ‘on tour’
Wo 15/06 Grip op de groep
Tijdens deze tour laten wij u kennismaken met De
Wo 14/09 De Vreedzame school voor nieuwe leerkrachten
intrede gedaan. Kennis zoek je niet meer op in
Betere Basisschool. We lichten het programma toe
Wo 14/09 Sociale veiligheid op De Vreedzame School
een oude encyclopedie, maar je googlet of zoekt in
en u hoort over praktijkervaringen van scholen die al
Wo 14/09 Hoe verbeter ik mijn aanvankelijk technisch leesonderwijs?
Wikipedia. Onderwijs moet met zijn tijd mee. Hoe
duurzaam zijn verbeterd door te werken met De Be-
Wo 14/09 Sociaal veiligheidsbeleid op school
tere Basisschool. Na afloop van de bijeenkomst kent u
Do 15/09 Basiscursus interne begeleiding
de ins en outs van het programma. U heeft bovendien
Do 15/09 Ernstige rekenproblemen en dyscalculie
de gelegenheid om met ervaringsdeskundigen van
Do 15/09 Basiscursus Teach Like a Champion po
gedachten te wisselen.
Do 15/09 DGM voor logopedisten, intern begeleiders en taalcoördinatoren
www.cedgroep.nl/beterebasisschoolontour
Wo 21/09 Basiscursus Bouwcoördinator
digiborden, tablets en smartphones hebben hun
je de nieuwe vaardigheden en onderwijsmiddelen
@CEDGROEP
hun plek binnen het onderwijs kunt geven en hoe je kinderen kunt stimuleren tot een optimale kwalificatie voor samenleving en beroep, dat vereist dikwijls een hele speurtocht.
@NLerenmarjolein Trots op de leerlingen mytylschool @deSprienke Zij
En toch… en tegelijkertijd…
maakten een #relatiecirkel nav de les @nieuwsbegrip
Hoeveel anders is het troosten van een kind met
#verslaving
verdriet geworden, het geven van een complimentje, het vinden van jouw plekje binnen de
Wo 28/09 Rekenen met Nieuwkomers 8 juni 2016 Capelle a/d IJssel
Do 27/09 Lead Like a Champion
Conferentie Teach Like a Champion 2.0
Do 29/09 Aan de slag met woordenschat
Het succesvolle boek Teach Like a Champion krijgt
Ma 03/10 Basiscursus Gedragspecialist
een vervolg. Teach Like a Champion 2.0 staat vol
Di 04/10 Auditorentraining po
groep, het anderen leren begrijpen en het leren
@IElmaagac
nieuwe ideeën, inzichten en technieken. Ook zijn er
Wo 05/10 Taakspel in de klas voor leerkrachten
uiten van jouw eigen gevoelens, het leren reke-
Een bijzondere avond voor de ouders van @BSCosmicus026
videoclips gemaakt die de technieken duidelijk il-
Wo 05/10 Verdiepingscursus Teach Like a Champion 2.0
ning met elkaar te houden?
dankzij @VreedzameSchool van @CEDgroep. Dank!
lustreren. Het boek Teach Like a Champion 2.0 wordt
Do 06/10 De professional voor de klas
gelanceerd tijdens de conferentie. Een technische handleiding van twintig jaar geleden is nu geschiedenis. Maar de wereldliteratuur, inclusief de Griekse tragedies van eeuwen her, zijn voor begrip van de intermenselijke verhoudingen nog altijd relevant. Misschien is dat wel de trend: dat sommige dingen alsmaar veranderen en andere niet. Een beroep leer je voor een bepaalde tijd, maar mens word je voor het leven. Theo Magito is algemeen directeur/bestuurder van de CED-Groep. @magitoT
22 KlasseApart mei 2016 nummer 2
@LeonBolweg Vandaag eerste cursusdag Lead Like A Champion van @CEDgroep Zinvol. Nu al zin in de tweede dag! @fleurvanhagen Nieuwe groepjes, dus nieuwe teamposters voor #Taakspel!! @KeizerskroonBS We gaan weer voor een nieuwe maandbeloning @KOVderondeVenen En weer een avondje bijscholing. Onderwerp Breinsleutels (hoe leren jonge kinderen)
www.cedgroep.nl/teachconferentie
VO en MBO Di 19/05 Verantwoord plannen en borgen in het vo
7 september 2016
Ma 12/09 Basiscursus Taalcoördinator
Conferentie Focus op toekomst
Do 15/09 Werken met Nieuwsbegrip
Op de conferentie Focus op toekomst, professioneel in
Di 20/09 Leesexpert
de 21ste eeuw, presenteren we twee workshoprondes
Di 27/09 Basiscursus Teach Like a Champion
met de volgende onderwerpen: Opbrengstgericht wer-
Do 10/11 Rekencoach
ken met kleuters, een vak apart?, De professional voor de klas, Opbrengstgericht werken aan gedrag, Lead
Bekijk het complete aanbod op
Like a Champion en Leren met toekomst.
www.cedgroep.nl/cursussen
www.cedgroep.nl/focusoptoekomst
/cursusbureau @cursusced
KlasseApart mei 2016 nummer 2 23
Monique Jeurissen
Monique werkt als adviseur bij de unit Het jonge kind van de CED-Groep. Ze coacht, traint en ondersteunt professionals die werken met jonge kinderen, zowel in kinderopvang als onderwijs. Daarnaast ondersteunt en adviseert zij gemeentes met betrekking tot vve en werkt ze binnen de CED-Groep mee aan de ontwikkeling van producten.
Vandaag geef ik de tweede cursusbijeenkomst over opbrengstgericht werken met kleuters. We delen ervaringen, bespreken de eigenheid van kleuteronderwijs en leren hoe je opbrengstgericht kunt werken met kleuters. Het gaat erom dat de peuters en kleuters blijven spelen, dat is de manier waarop jonge kinderen leren. Een middag met hoog betrokken deelnemers!
Later die week geef ik een workshop OGW voor schoolleiders en ib’ers. Op welke manier is OGW met kleuters anders dan voor groep 3-8?
Aan de hand van de wensen van de school, de wijze waarop zij nu al werken en het bestaande aanbod vanuit de masterclass stellen we twee teambijeenkomsten samen. Altijd vanuit mijn motto: ‘vandaag ervaren, morgen doen!’ Vandaag heb ik een gesprek met de directie en intern begeleider van de 2e Marnixschool in Utrecht. We bespreken de mogelijkheden om de masterclass over meten en meetkunde voor hun onderbouwteam op maat aan te bieden. Deze masterclass geef ik als educatief partner van het project Nu voor Later.
Samen met mijn collega Jeroen Meiboom bespreek ik hoe de cursus ‘Opbrengstgericht werken met kleuters in 4D’ ingezet kan worden in een teambreed traject OGW in 4D. Onderwijs aan kleuters is een vak apart. Ook in onze trainingen en cursussen geven we daar expliciet vorm aan.
Welke foto past voor jou het best bij opbrengstgericht werken met kleuters? Een foto zegt vaak zoveel meer dan woorden. We bespreken de gekozen foto’s en leren met en van elkaar.
Een workshop is geen lezing, dus er wordt hard gewerkt, nagedacht en uitgewisseld.
Dat maakt mijn werk zo leuk: op zoveel verschillende scholen werken dat je regelmatig weer eens een ‘oude’ bekende tegenkomt!
We spelen met elkaar het 4D-spel dat veel gesprek oplevert.
Naast coachen, trainen en adviseren werk ik ook graag mee aan de ontwikkeling van diverse producten. Vandaag hebben we een overleg over onze nieuwe aanpak over de kernvaardigheden van leren: Learn Like a Champion.