FEBRUARI 2010 NUMMER 1 JAARGANG 8
SPECIAL SOCIALE COMPETENTIE EN BURGERSCHAP SCOL VO helpt bij inzetten op sociale competenties TEAM PLAYERS biedt praktische tips om leerlingen te laten participeren Met GROEIEN IN GEDRAG in vijf stappen naar sociale competentie
INHOUD
Alles is te leren
6-11 SPECIAL
Postbus 8639
bezoekadres:
3009 AP Rotterdam
Dwerggras 30
SOCIALE COMPETENTIE EN
010 4071599
3068 PC Rotterdam
BURGERSCHAP
www.cedgroep.nl
6 REDACTIONEEL
Van versnipperde aandacht naar totaalvisie - interview met
Actief en sociaal
Martine van Bokkem 8
SCOL VO helpt bij inzetten op sociale competenties
Sinds twee jaar is het bevorderen van actief burgerschap en sociale integratie een wettelijke verplichting voor het onderwijs. Hoe geven scholen hier handen en voeten aan? Hoe brengen zij lijn in de vele aspecten en aandachtsgebieden? Welke programma's gebruiken zij? In de
9
Special SOCIALE COMPETENTIE EN BURGERSCHAP geven wij een doorsnede van de stand
TEAM PLAYERS Praktische tips om leerlingen
van zaken.
te laten participeren
Martine van Bokkem, het ’burgerschapsgezicht’ van de CED-Groep, blikt in een interview terug en vooruit: 'Toen leerkrachten merkten dat ze meer bezig waren met het aanpakken
10 GROEIEN IN GEDRAG
van probleemgedrag dan met het overbrengen van kennis, ontstond vanzelf de behoefte aan
Vijf stappen naar sociale
programma’s die antwoord gaven op dergelijke praktijkvragen.'
competentie-ontwikkeling
Vervolgens gingen we op drie scholen kijken hoe daar een programma voor burgerschap en sociale integratie werkt. Tevredenheid heerste er op de Delftse Laurentius Praktijkschool
11 MAGiTO
die werkt met de Sociale Competentie Observatie Lijst (SCOL-VO). Basisschool De Akkers
Je eigen stoep schoon houden
in Spijkenisse laat leerlingen participeren en werkte mee aan het boekje Team Players, een verzameling praktijkervaringen rond het bevorderen van participatie en burgerschap. Basisschool De Sleutel in Rotterdam ondervindt veel nut van de modules Groeien in Gedrag, een programma voor leerling èn leerkracht.
klasseApart is een drie
redactie
foto voorpagina
keer per jaar verschijnend
Willem Bijl
Jan van der Meijde
informatieblad van de
Lot Hannik
CED-Groep over (nieuwe)
Cees Hereijgens
vormgeving
diensten, producten en
Toni van Oortmerssen
Pressure Line, Rotterdam
aspecten van educatieve
Carolien Rebel
dienstverlening in de
Elly van der Zel
praktijk; bestemd voor
5
Onderwijscontinuüm: passend
12 Gebruik Nieuwsbegrip levert didactische én pedagogische winst op 14 Vitaal in het werk
druk
‘We hebben een keuze’
Goos, Ouderkerk a/d IJssel
scholen, onderwijsinstel-
redactie-adres
lingen en overige relaties.
CED-Groep
oplage
Postbus 8639
9.500
ISSN 1571-660
3009 AP Rotterdam
jaargang 8
klasseapart@cedgroep.nl
nummer 1
2
NIEUWS
onderwijs behapbaar maken
COLOFON
februari 2010
3
15 KLANT AAN HET WOORD A Priori: van interactieve instructie tot
KlasseApart gratis
Rekenprikjes
ontvangen? website
Mail uw adresgegevens naar:
www.cedgroep.nl
klasseapart@cedgroep.nl
16 Agenda
N I E U W S
N I E U W S
N I E U W S
Serieus Spel in de Klas heel herkenbaar zijn. Deze realistische situaties hebben de vorm van toneel op video of real-life gespeeld door pabo-studenten, een interactieve ’serious game’ en een (afgeschermde) sociale netwerkomgeving met educatieve elementen. Leerlingen worden uitgedaagd kennis, vaardigheden en houdingsaspecten toe te passen. Reflectie en gerichte feedback van leraren, maar ook van leerlingen onderling, zijn tijdens deze ’net echt ervaringen’ van groot belang. Serieus Spel sluit goed aan bij methoden als Leefstijl en Kinderen en… hun sociale talenten. Door de inzet van activerende werkvormen en het Serieus Spel in de Klas is een innovatieve
gebruik van eigentijdse media, zoals games,
werkwijze die sociaal emotionele competen-
sluit het project ook aan bij de prioriteit van
ties bij leerlingen van 9 tot 14 jaar bevordert.
eigentijds en aantrekkelijk onderwijs.
Het is direct inpasbaar in de leerlijn voor
Serieus Spel in de Klas is ontwikkeld in
sociaal-emotionele competentieontwikkeling.
opdracht van Kennisnet en is te downloaden
In verschillende lessen worden (probleem)-
van http://seco.kennisnet.nl. In samenwer-
situaties geschetst die aansluiten bij de bele-
king met Hogeschool InHolland biedt de
vingswereld van de leerlingen en voor hen
CED-Groep een passende ondersteuning aan.
Jaap Dronkers ontvangt Prof. Dr. J.M.G. Leune Penning In december vond de expertmeeting Focus Op Feiten plaats. Tijdens deze gelegenheid ontving prof. dr. Jaap Dronkers de Prof. Dr. J.M.G. Leune Penning. Dronkers is vanaf afgelopen 1 december hoogleraar op de Universiteit van Maastricht. Tot die tijd was hij hoogleraar aan de European
NIEUW IN WEBWINKEL
University Institute in Florence. Hier wijdde hij zich jarenlang aan het onderzoek
Focus op Feiten
naar de kwaliteit van verschillende nationale onderwijssystemen en hun onderlinge vergelijkbaarheid.
Focus op Feiten, datagestuurd en
foto CED-Groep
opbrengstgericht werken met het Onderwijscontinuüm CED-Groep® is de nieuwe uitgave van CED-mederwerkers
VVE-Thuis vergroot kansen van kinderen
Chris Struiksma en Lucas Rurup. De inhoud is gebaseerd op ervaringen met scholen bij de invoering van het werken
Het nieuwe programma voor- en vroeg-
met het onderwijscontinuüm. Dit is een
schoolse educatie ’VVE-Thuis’ reikt ouders
denk- en werkwijze voor datagestuurd en
activiteiten aan om het taal- en denkvermo-
opbrengstgericht onderwijs. De kern
gen van hun peuter stimuleren. Het sluit aan
ervan is dat besturen en scholen gegevens, zoals informatie uit het leerlingvolg-
thema’s. Het geheel sluit aan bij het
systeem, benutten om sturing te geven
doel van datagestuurd en opbrengst-
aan de kwaliteit van hun onderwijs. Het
gericht werken om de leeropbrengsten
Onderwijscontinuüm biedt een inhoudelijk
te verhogen.
en praktisch antwoord op deze beleids-
www.cedgroep.nl/webwinkel
bij de thema's van bekende vve-programma's als Kaleidoscoop, Piramide, Puk & Ko en Startblokken. Het Nederlands Jeugdinstituut (NJI) heeft dit programma ontwikkeld om de onderwijskansen van kinderen te vergroten. Lees meer over VVE-Thuis op www.cedgroep.nl > kinderopvang-en-vve.
3
N I E U W S
N I E U W S
Taakspel voor kleuters en BSO Taakspel, de succesvolle aanpak voor gedrag in het basisonderwijs en voortgezet onderwijs, is nu ook beschikbaar voor kleuters en de BSO. De werkwijze van Taakspel is aangepast voor deze doelgroepen. De uitgangspunten: een positieve controle op gedrag en werken voor een beloning zijn ook bij deze varianten aanwezig. Kijk
N I E U W S Online advies dyslexie Op de website www.robuustlezen.nl kunnen professionals online advies krijgen voor een goede aanpak van dyslectische kinderen. Er is een test om de eigen kennis en vaardigheid te meten en er kunnen toetsgegevens van de leerling worden ingevoerd. Die twee worden naast elkaar gelegd en er volgt een advies op maat. Deze service is nu in een pilotfase. De scholen die er al mee werken zijn enthousiast. Neem voor meer informatie contact op met Bram Aerns: b.aerns@cedgroep.nl.
voor meer informatie op www.cedgroep.nl/webwinkel
Taakspel in vso Voor het voortgezet speciaal onderwijs is een handleiding geschreven voor begeleiders die in het vso met Taakspel willen
Kompas Ouderbetrokkenheid
werken. Taakspel is een methode om gewenst gedrag in de klas te stimuleren en daarmee ongewenst gedrag te voorko-
In de reeks Kaliber Kompassen heeft de
men. De volledige titel van de handleiding
CED-Groep Kompas Ouderbetrokkenheid
luidt: ‘Taakspel is bouwen vso: aanpassin-
uitgebracht. Deze is ontwikkeld door
gen voor Taakspel voor gevorderden in het
Stichting de Meeuw en bedoeld voor leer-
voortgezet speciaal onderwijs’.
krachten basisonderwijs, met als doel
Meer informatie bij Mar Noordegraaf,
hun professionalisering te ondersteunen.
m.noordegraaf@cedgroep.nl.
Met behulp dit Kompas brengt de leerkracht zijn behoefte aan scholing in kaart en kiest hij een manier om hieraan te werken. Thema's die aan bod komen: contact en dialoog, inleven, activeren,
Aandachtstekort- en Gedragsproblemen VO
moeilijke gesprekken, taalniveau, medeopvoederschap, planmatige aanpak, visie
Rond mei verschijnt een nieuwe uitgave
en beleid, samenwerken met collega's,
in de reeks Wijzer Onderwijs. Met de map
samenwerken met de ouderconsulent,
Wijzer Onderwijs: Aandachtstekort- en
samenwerken met andere partijen en
Gedragsproblemen VO kunnen docenten
reflectie. Naast Ouderbetrokkenheid zijn
het onderwijs zo organiseren dat leerlin-
er ook Kompassen voor de gebieden Taal,
gen met adhd, odd en cd er optimaal van
Rekenen en Sociale Competenties.
profiteren. Net als de andere uitgaven
Rotterdamse basisscholen kunnen de
van Wijzer Onderwijs staat de map vol
Kompassen gratis bestellen bij ver-
met praktische tips en concrete aan-
koop@cedgroep.nl.
dachtspunten. Meer informatie op www.cedgroep.nl/ webwinkel.
4
ONDERWIJSCONTINUÜM Passend onderwijs behapbaar maken tekst Renate Mamber
aan groepen leerlingen. ‘Het streven is dat de eerste resultaten na een jaar al zichtbaar worden’, zegt Goedhart. ‘We beginnen altijd met een 0-meting en een verbeterplan. Na één tot anderhalf jaar volgt een tweede meting. De scholen stellen zelf de doelen: waar willen ze over anderhalf jaar zijn, in aanmerking genomen wat ze in huis hebben aan leerlingen en leerkrachten. De doelstelling betreft altijd één of meer vakgebieden.’ Inzicht in groepsstructuur Basisschool Het Anker in Brielle, bijvoorbeeld, legt zich met het Onderwijscontinuüm 'We geven scholen een instrument in handen waarmee ze hun onderwijs effectiever
toe op het technisch lezen. Een school in
kunnen maken.’ archieffoto Jan van der Meijde
Rotterdam gebruikt het om beter zicht te krijgen op de onderwijsbehoeften van zijn
Ieder kind heeft recht op passend onderwijs. Als dat niet goed is georganiseerd, zou een leerkracht op misschien wel tien verschillende niveaus moeten lesgeven. Dat is niet haalbaar. Wat wel kan is leerlingen in groepen clusteren en in vier leerarrangementen lesgeven. Dat is de basisgedachte achter het Onderwijscontinuüm CED-Groep®: een model waar al zo’n honderd scholen mee werken. Christine Goedhart, projectleider van het
pen met bepaalde onderwijsbehoeften. Dan
onderwijscontinuüm, heeft het model mede
heb je slechts vier onderwijsarrangementen
helpen ontwikkelen en toepassen in verschil-
waarmee vrijwel alle leerlingen bediend kun-
lende scholen. Volgens haar is het een inhou-
nen worden en dat is voor een leerkracht
delijk antwoord op het geven van passend
behapbaar.’
onderwijs. ‘Veel collega-instituten leggen zich toe op de procesmatige aanpak en dat is ook
Toetsing
belangrijk. Wij adviseren met name op de
Bij het Onderwijscontinuüm wordt op basis
inhoud en de praktijk van passend onderwijs:
van toetsuitslagen vastgesteld wat het niveau
leerkracht, intern begeleider, directie en
is van het merendeel van de leerlingen. Dat
bestuur. Ik verwacht dat we op die manier
niveau geeft de standaard aan waarop het
scholen een instrument in handen geven
basisarrangement wordt afgestemd. Als een
waarmee ze hun onderwijs effectiever kun-
school veel getalenteerde kinderen heeft, ligt
nen maken.’
die standaard hoger dan het landelijk gemiddelde. De basisstandaard kan echter
leerlingen. Achttien scholen in Friesland willen de arrangementen toepassen op het rekenen.’ Intern begeleider Marja Groenendijk van Het Anker: ‘Het voordeel van het Onderwijscontinuüm is dat je als leerkracht, als IB’er en zeker ook de hele school, een duidelijk inzicht hebt in je groepsstructuur: Wat heeft elk kind nodig en hoe kun je dat organisatorisch in je klas vormgeven, want dat is het allerbelangrijkste. Je merkt op leesgebied dat een leerkracht beter weet wat een kind nodig heeft en dat de toetsgegevens vooruit gaan. Maar vooral de betere knowhow van de leerkracht is goud waard.’
Een folder over het Onderwijscontinuüm is verkrijgbaar via onderwijscontinuum@cedgroep.nl. ’Focus Op Feiten - datagestuurd en opbrengstgericht werken met het Onderwijscontinuüm CED-Groep®’ is verkrijgbaar via www.cedgroep.nl/webwinkel.
Basisstandaard
ook lager uit vallen. Voor de groepen leerlin-
Waar leerkrachten en intern begeleiders aan
gen die meer of minder presteren dan de
moeten wennen is dat ze bij het Onderwijs-
basisstandaard worden twee of drie aparte
Meer weten?
continuüm niet uitsluitend naar individuele
leerarrangementen ontwikkeld. De meer-
Christine Goedhart
leerlingen kijken. Goedhart: ‘Het gaat er niet
waarde van het Onderwijscontinuüm is dat
010 4071734
om voor ieder kind een uniek aanbod te creë-
resultaten van leerlingen sturend worden
c.goedhart@cedgroep.nl
ren maar om kinderen te definiëren in groe-
voor het vaststellen van het onderwijsaanbod
5
SPECIAL SOCIALE COMPETENTIE EN BURGERSCHAP
Van versnipperde aandacht naar totaalvisie tekst Ronald Buitelaar
Hoewel scholen voor primair en voortgezet onderwijs vanaf 1 februari 2006 wettelijk verplicht zijn om actief burgerschap en sociale integratie te bevorderen, lijkt de verwarring in het onderwijs over de wijze waarop vormgegeven moet worden aan dat ’nieuwe’ aandachtsgebied nog steeds te overheersen. ‘Onnodig’, denkt Martine van Bokkem van de CED-Groep, ‘scholen doen vanouds al veel, maar zien niet altijd het geheel in alle losse snippers.’
ontwikkeling op het vlak van sociale competenties en burgerschapsvorming. Zij is ook een van de opstellers van de recent voor beleidsmakers ontwikkelde agenda voor burgerschap. Een document waarin de stand van zaken rond burgerschap in het onderwijs geïnventariseerd wordt en lijnen voor de toekomst worden uitgezet. Relevante kerndoelen Hoewel Van Bokkem in de praktijk nog vaak hoort dat scholen burgerschapsvorming vooral als een nieuwe verplichting en extra belasting zien, is zij van mening dat die veronderstelling niet terecht is: ‘Het onderwijs combineert vanouds didactische met pedagogische taken. De wettelijke verplichting tot Een school kan zich profileren door extra aandacht voor verschillende culturen, het sociale klimaat, betrokkenheid van leerlingen of samenwerkingsprojecten met de wijk. archieffoto Jan van der Meijde
burgerschapsvorming sluit daarop aan en wil het onderwijs een kader bieden waarbinnen scholen hun eigen accenten kunnen leggen.
Hoewel tachtig procent van de scholen bur-
onderwijs realiseert zich nog onvoldoende
Dat kan door zich bijvoorbeeld te profileren
gerschap heeft opgenomen in de schoolplan-
dat het al veel doet aan burgerschapsvor-
als een school met extra aandacht voor ver-
nen is slechts een klein deel daadwerkelijk in
ming. In de meeste gevallen moet er alleen
schillende culturen, het sociale klimaat,
de praktijk met het onderwerp bezig. Volgens
meer lijn in worden gebracht.’
betrokkenheid van leerlingen of samenwerkingsprojecten met de wijk. Dé invulling
Martine van Bokkem, unitmanager burger-
6
schap en sociale competentie van de CED-
Agenda voor burgerschap
wordt echter niet voorgeschreven. Daar zijn
Groep, is dat een scheefgroei die veroorzaakt
Van Bokkem is het ’burgerschapsgezicht’ van
scholen vrij in. Wel zijn er aandachtspunten
wordt door de veronderstelling dat burger-
de CED-Groep. Ze is vanaf eind jaren negen-
en een verwijzing naar relevante kerndoelen.’
schap een nieuw beleidsterrein is: ‘Het
tig nauw betrokken bij beleids- en product-
SPECIAL SOCIALE COMPETENTIE EN BURGERSCHAP
Specifieke behoeftes
Talenten, Taakspel en de Sociale
een breuk betekent met het verleden waarin
Van Bokkem vindt die ’vrijheid in gebonden-
Competentie Observatie Lijst (SCOL).’
vaak eerst een visie ontwikkeld werd waarna
heid’ een goede zaak en aansluiten bij de
de instrumenten erbij gezocht werden:
hedendaagse praktijk. Van Bokkem: ‘Scholen
Lacunes opvullen
‘Omdat je als school bij burgerschap natuur-
weten zelf het beste waar hun specifieke
Volgens Van Bokkem moet het onderwijs een
lijk niet op een nulpunt begint is het zinvoller
behoeften liggen. Neem de ontwikkelingen
onderwerp als Burgerschap op dezelfde wijze
om uit te gaan van dat wat je doet en wat je
rond sociale competenties. Een onderwerp
benaderen: ‘Je kunt natuurlijk van alles vast-
mist en aan de hand daarvan je visie op
dat op de agenda kwam omdat scholen aan-
leggen in het schoolplan, maar als het onder-
papier te zetten. Pas dan wordt burgerschap
liepen tegen de grenzen van hun mogelijkhe-
werp niet leeft, is dat niet zinvol. Het is zin-
een onderwerp dat echt gaat leven.’
den. Toen leerkrachten merkten dat ze meer
voller als scholen gaan inventariseren wat zij
bezig waren met het aanpakken van pro-
al doen aan burgerschapsvorming (en dat is
bleemgedrag dan met het overbrengen van
meer dan ze vaak denken), in beeld brengen
Meer weten?
kennis, ontstond vanzelf de behoefte aan pro-
wat ze missen en vaststellen hoe ze die lacu-
Martine van Bokkem
gramma’s die antwoord gaven op dergelijke
nes gaan opvullen of versterken.'
m.vanbokkem@cedgroep.nl
praktijkvragen. Programma’s die vervolgens
010 4071531
in en met het veld ontwikkeld werden, zoals
Levend onderwerp
de methoden Kinderen en... hun Sociale
Van Bokkem realiseert zich dat die werkwijze
www.socialecompetentie.com
Succesvolle producten > De Burgerschapscan brengt in beeld wat een school doet aan Burgerschapsvorming. De scan kan door medewerkers van de CED-Groep worden afgenomen, maar ook door de school zelf. In het laatste geval pleiten we ervoor om voldoende tijd vrij te maken en het onderwerp met een dwarsdoorsnede van de school te behandelen. > Het Praktijkboek Burgerschap is te gebruiken als model voor visieontwikkeling over burgerschap en is een soort routewijzer die aandacht geeft aan de hulpmiddelen op verschillende niveaus zoals school, wijk en samenleving. Het pakket is opgebouwd rond thema’s en een echt bronnen- en ideeënboek. > Serieus spel in de klas is een programma van Kennisnet dat ontwikkeld is aan de hand van het door de CED-Groep opgestelde theoretische kader rond burgerschapsvorming. Het is bijdetijds en aansprekend materiaal, waarin ondermeer games en sociale netwerken worden ingezet. Het programma is gratis te downloaden van http://seco.kennisnet.nl. > Sociaal Spel is een aanpak voor kinderen van 0-4 jaar in de kinderopvang. Door het doen van leuke spelactiviteiten leren kinderen omgaan met zichzelf, met andere kinderen en volwassenen. Ook deelname van de ouders wordt gestimuleerd. > Jongeren en… hun sociale talenten is een methode voor het bevorderen van sociale competentie. De docent werkt samen met de leerlingen projectmatig aan verschillende onderdelen van sociaal gedrag in de onderbouw van het voortgezet onderwijs. > Ko-totaal is een educatief totaalprogramma voor de voor- en vroegschoolse educatie (vve). Naast Ik & Ko (voor groep 1 en 2 in het basisonderwijs) en Puk & Ko (voor 2,5-4 jarigen in de kinderopvang) richt Uk & Puk zich op de brede ontwikkeling van jonge kinderen van 0-4 jaar. Naast de taalontwikkeling is er bij Uk & Puk extra aandacht voor sociaal-emotionele ontwikkeling en motoriek. > Met Taakspel houden leerlingen zich beter aan klassenregels. Daardoor neemt onrustig en storend gedrag af. Leerlingen kunnen dan beter en taakgericht werken. Bovendien ontstaat er een prettiger klassenklimaat. Zie www.taakspel.nl. Een volledig overzicht is te vinden op www.socialecompetentie.com.
7
SPECIAL SOCIALE COMPETENTIE EN BURGERSCHAP
‘Er bleken tekorten op de competenties ‘jezelf presenteren’ en ’samenwerken’.’ foto Jan van der Meijde
SCOL VO helpt bij inzetten op sociale competenties tekst Connie van der Zel
De Laurentius Praktijkschool in Delft is in oktober 2009 begonnen met de invoering van SCOL in de onderbouw. Jacqueline Derwort is zorgcoördinator en nauw betrokken bij het invoeringstraject. 'Om SCOL in te voeren, zijn er door de CED-Groep vier bijeenkomsten van twee uur voor de mentoren van de onderbouw georganiseerd. Daar hebben we het instrument leren kennen en er op kleine schaal meegeoefend.'
tijkvakken wordt vaker een beroep gedaan op competenties als samenwerken en ruzies oplossen. Als we dus aan de slag willen met sociale competenties, moeten we de leerlingen vaker uit de banken en de boekjes halen. Naast deze algemene constatering is bij een van de klassen uit de meting gebleken dat er tekorten zijn op de competenties ‘jezelf pre-
De eerste twee bijeenkomsten gaan over
maal in het teken van het instrument. 'Eerst
senteren’ en ’samenwerken’. Deze competen-
sociale competenties in het algemeen. Hier
hebben we om de typen vragen te leren ken-
ties zijn de inzet van het groepsplan. Het plan
doen ook praktijkdocenten en mentoren uit
nen allemaal de vragenlijst voor een leerling
bestaat uit lessen waarmee we stapsgewijs
de bovenbouw aan mee, want ook zij hebben
ingevuld', vertelt Derwort. 'Het bleek niet
aan de genoemde competenties gaan werken.
te maken met leerlingen die zich al dan niet
eenvoudig om eenduidigheid in de antwoor-
In de handleiding van de SCOL worden ter
competent gedragen. Jacqueline Derwort:
den te krijgen. Zo werd één leerling door drie
inspiratie ook bruikbare tips gegeven.'
'Bij de eerste bijeenkomst hebben we aan de
mensen beoordeeld en kwamen er drie ver-
hand van observaties van de hoofdpersonen
schillende uitkomsten uit. De vraag is dan:
in een tekenfilm kennisgemaakt met de acht
gedraagt de leerling zich bij verschillende
verschillende competenties die in SCOL wor-
mensen meer of minder competent? Of vul je
Observatie Lijst. De SCOL is een digitaal
den onderscheiden. Ik voelde onder de aan-
de lijst in vanuit een beeld dat je van een
leerlingvolgsysteem bestaande uit 26 vra-
wezigen wel wat weerstand. Er werd bijvoor-
leerling hebt? Het maakte ons in ieder geval
gen, verdeeld over acht categorieën van
beeld wat lacherig gedaan over het onder-
duidelijk dat je de leerlingen eerst in een
sociaal competent gedrag. Hiermee wordt
werp: we wisten toch zeker wel wat sociaal
situatie moet brengen waarin je verschillende
in kaart gebracht hoe sociaal competent
competent gedrag was? Maar toch leverde
competenties ook daadwerkelijk kunt obser-
een leerling zich in verschillende situaties
deze werkwijze interessante discussies op.
veren. Met deze ’opdracht’ konden we ons
op school gedraagt. Resultaten kunnen
De tweede bijeenkomst stond in het teken
voorbereiden op de echte meting die uitein-
worden weergegeven per leerling, per
van observeren en interpreteren. In een spel-
delijk in drie klassen is uitgevoerd.'
groep of per school. De CED-Groep is ver-
vorm moesten we allerlei sociale situaties
antwoordelijk voor de inhoudelijke en
beoordelen. Hierbij werden we ons vooral
Groepsplan
methodologische ontwikkeling. Te koop bij
bewust van het feit dat we de neiging hebben
De uitkomsten van de meting vormen de
www.rovict.nl.
om gedrag te snel te interpreteren. Obser-
basis voor de laatste bijeenkomst: het maken
veren zonder er gelijk een betekenis aan te
van een groepsplan. 'Uit onze meting is voor-
geven is erg moeilijk!'
al naar voren gekomen dat onze leerlingen behoorlijk sociaal competent zijn in de veilige
8
SCOL staat voor Sociale Competentie
Hoe krijg je eenduidigheid?
omgeving van de mentorklas, maar dat zij bij
De laatste twee bijeenkomsten zijn alleen
de praktijkvakken veel slechter scoren', stelt
voor de betreffende mentoren en staan hele-
Derwort. 'Bij de vrijere situaties in de prak-
Meer weten? Mar Noordegraaf 010 4071472 m.noordegraaf@cedgroep.nl www.cedgroep.nl/scol
SPECIAL SOCIALE COMPETENTIE EN BURGERSCHAP
TEAM PLAYERS
Praktische tips om leerlingen te laten participeren tekst Renate Mamber
Sommige leerkrachten zien er tegen op om leerlingen meer te laten participeren bij de dagelijkse gang van zaken in de groep of op school. Want ‘het is extra werk’ of ‘je weet niet hoe het uitpakt’. Het boekje Team Players laat zien dat het helemaal niet zo moeilijk is. Met de bijna dertig praktische tips kan elke leerkracht uit de voeten.
Het boekje Team Players is te bestellen bij de webwinkel op www.cedgroep.nl/webwinkel. Alle Rotterdamse scholen ontvingen vanwege subsidie in september 2009 een gratis exemplaar.
Het bevorderen van participatie en burger-
werk als ik een nieuwe groep krijg is een
beurt achter de computer. Ze vroeg de leer-
schap is al sinds 2006 een verplicht onder-
goede sfeer opbouwen. Als ik leerlingen zelf
lingen hoe ze dit gingen oplossen. ‘De kinde-
wijsdoel. Toch weet nog niet elke school er
laat vertellen en beslissen dan komt het van-
ren kwamen zelf met het idee om de namen-
handen en voeten aan te geven. Gelukkig
zelf goed, zelfs bij de moeilijkste groepen.’
lijst te gebruiken, er een wekker bij te halen
blinken andere scholen daar juist in uit. Toen
Haar leerlingen bepalen bijvoorbeeld zelf de
en steeds af te kruisen wanneer iemand aan
medewerkers van de CED-Groep de opdracht
inrichting van de klas, de invulling van de
de beurt was geweest.’
kregen om een boekje te maken met prakti-
klassenavonden en ze delen zelf hun werk in.
Van der Welle denkt dat met het boekje Team
sche tips om de participatie van leerlingen te
Vooral dat laatste ziet Van der Welle als bij-
Players elke leerkracht kan leren kinderen
bevorderen, gingen ze daarom bij die laatste
zonder geslaagd. ‘We werken met weekta-
meer te betrekken bij de lespraktijk. ‘Het is
scholen te rade. Medewerker Anne-Marie
ken. De kinderen mogen zelf beslissen wan-
iets dat je als leerkracht waarschijnlijk al
Smit: ‘We zijn bij vier basisscholen geweest
neer ze wat doen en ze kijken het ook zelf na.
doet. Met de voorbeelden uit Team Players
en verzamelden een heleboel sprekende
We hebben daarvoor een nakijktafeltje. Als
erbij kan het niet anders dan dat het nog
voorbeelden. In het boekje staan 28 activitei-
een leerling veel fouten maakt, dan maken
beter lukt. Het moet groeien. Je moet er ook
ten beschreven op verschillende niveaus,
we een afspraak voor een werkbespreking;
een beetje vertrouwen in krijgen. Uiteindelijk
zowel voor jongere als oudere leerlingen.’
dan gaan we samen kijken waar het nou aan
maakt het echt verschil. Tenslotte moet je
ligt. Leerlingen die het niet zo nauw nemen,
leerlingen klaarmaken voor de toekomst.
dreigen er wel eens tussendoor te glippen,
Later moeten ze ook keuzes maken, zelf
Veel voorbeelden zijn afkomstig van basis-
dan heb je wat meer werkbesprekingen,
actief meedoen en hulp leren vragen.’
school De Akkers in Spijkenisse waar vooral
maar eigenlijk valt het reuze mee.’
In samenspraak
in groep 8 bijna alles in samenspraak gaat met de leerlingen. Leerkracht Dionne van der
Betere ideeën
Welle ziet het betrekken van leerlingen niet
Volgens Van der Welle komen kinderen vaak
als iets nieuws, maar als een vanzelfspre-
met betere ideeën dan zij. Bij Nieuwsbegrip
kende werkwijze. ‘Het eerste waar ik aan
XL bijvoorbeeld kreeg niet elke leerling een
Meer weten? Anne-Marie Smit 010 4071662 a.smit@cedgroep.nl
9
SPECIAL SOCIALE COMPETENTIE EN BURGERSCHAP
Directeur Cees van Pelt van de Rotterdamse basisschool De Sleutel: ‘De leerkracht is bij
GROEIEN IN GEDRAG
sociale-competentieontwikkeling onderdeel
Vijf stappen naar sociale competentie-ontwikkeling
foto Hans Hordijk
van de groep en veel meer een begeleider dan degene die zegt: zo moet het.'
tekst Edith van Gameren
Om sociale competenties en burgerschap goed in het onderwijs op te nemen, is meer nodig dan het simpelweg aanschaffen van een methode. De CED-Groep ontwikkelde vijf modules om scholen en leerkrachten te begeleiden in het ontwikkelen van sociale competenties van hun leerlingen. We lieten CED'er Frank Teunissen aan het woord en gingen kijken op de Rotterdamse basisschool De Sleutel. ‘Veel scholen zijn overtuigd van de noodzaak
nu ook een bruikbaar document. Nu we bij-
wel ’van papier’ kunnen invoeren’, legt hij
om aan sociale-competentieontwikkeling te
voorbeeld vda-school (zie kader, red) zijn
uit, ‘maar hierbij ben je als leerkracht niet
doen, maar hoe pak je dat aan?’, aldus Frank
geworden, is het weer extra belangrijk een
alleen aan het overdragen, er komen andere
Teunissen van de CED-Groep. ‘Ons program-
duidelijke visie te hebben op het kind en het
didactische principes bij kijken.’ Van Pelt:
ma is in de praktijk ontstaan en verdeelt het
onderwijs. We willen bijvoorbeeld dat kinde-
‘De leerkracht is bij sociale-compententie-
traject in vijf modules: visievorming, keuze
ren hun talenten kunnen ontdekken.
ontwikkeling onderdeel van de groep en veel
van een methode, training in de methode,
Daarvoor krijgen ze in het dagarrangement
meer een begeleider dan degene die zegt: zo
implementatie op de werkvloer en tot slot
nieuwe mogelijkheden, maar ook in onze
moet het. Dat vergt loslaten, je moet ook je
borging en verankering in het leerlingvolg-
methode voor sociale competentie is aan-
eigen zwakheden durven benoemen. In zo’n
systeem.’
dacht voor een positief zelfbeeld. Zo versterkt
training komt je eigen opvoeding voorbij, je
het een het ander.’
waarden en normen en soms zaken die je diep had weggestopt. We hebben in die twee
Visie
10
Basisschool De Sleutel in Rotterdam-Zuid
Loslaten
trainingsdagen veel gelachen, maar er
heeft de hele reeks doorlopen. ‘Zo’n drie jaar
Na de keuze van de methode volgde een trai-
waren ook wel serieuze en zelfs verdrietige
geleden zijn we gestart’, vertelt directeur Cor
ning in het werken ermee. Teunissen bege-
momenten. Het nut van de methode wordt
van Pelt. ‘We hebben eerst de tijd genomen
leidde ook dat deel van het proces.
zeker helder.’
voor visie-ontwikkeling. Daardoor hebben we
‘Misschien zou je een methode rekenen nog
SPECIAL SOCIALE COMPETENTIE EN BURGERSCHAP
MAGiTO Groeien in gedrag De vijf modulen in het aanbod van de CED-Groep hebben de titel: ’Groeien in gedrag’ meegekregen. Frank Teunissen: ‘Leerkrachten die met kinderen zo’n groeiproces aangaan, merken dat ze zelf ook in beweging komen. Groeien in gedrag geldt voor leerlingen én leerkrachten. Voor de leerlingen is de meester of juf hun voorbeeld, hun referentiekader. Dat bewustzijn doet ook leerkrachten groeien!’
Je eigen stoep schoon houden
Scholen kunnen in elk van de modulen instappen: is er al een visie of zelfs een methode, dan kunnen ze bijvoorbeeld in de keuze- of implementatiemodule instappen. In overleg
De kredietcrisis heeft veel consequenties,
met de school wordt van elke module maatwerk gemaakt om optimaal aan te sluiten bij
waaronder bezuinigingen die nog door
de groeifase van de school in de sociale competentieontwikkeling van hun leerlingen én
ambtelijke werkgroepen moeten worden
leerkrachten.
opgesteld. Het is te hopen dat het kabinet zal begrijpen dat bezuinigen op onderwijs bezuinigen is op je toekomst. En dat dus niet zal doen. We zullen zien.
Volledig dagarrangement (vda)
Maar zou er ook een ambtelijke werk-
In het schooljaar 2006-2007 startte het project Dagarrangementen Rotterdam. Hierbij
groep zijn die bezuinigingen gaat voorstel-
bieden brede scholen hun leerlingen een geïntegreerd aanbod van onderwijs, opvang en
len op het onversneden eigenbelang dat
buitenschoolse activiteiten, waaronder overblijf-, sport-, welzijns- en culturele activitei-
die kredietcrisis heeft veroorzaakt? Dat
ten. Belangrijke doelen zijn leerlingparticipatie en aanpassing aan het bioritme van kin-
doorgeschoten egocentrisme en materi-
deren. Het dagarrangement bevordert de ontwikkelingsmogelijkheden van de leerlingen
eel gewin van een half IJslands procentje?
en reikt ouders oplossingen aan voor het combineren van arbeid en zorg.
Dat ikke, ikke, ikke en de rest moet de
Een school met een volledige dagarrangement (vda) is twee tot drie dagen in de week
overheid maar doen. Het lijkt een moder-
voor alle leerlingen van ongeveer 8.00 tot 17.00 uur open. Op deze dagen is er geen regu-
ne paradox: de staat (dus de anderen)
lier lesrooster: de verlengde schooldagactiviteiten, rust- en lunchmomenten maken deel
moet al mijn risico’s voorkomen, maar ik
uit van het curriculum. Er is een verantwoord dagprogramma en ruimte voor kennis,
moet kunnen doen wat ik wil. Het burger-
beweging, creativiteit, ontspanning en levensecht leren. Hiervoor is nauwe samenwerking
schap van de eigen portemonnee en de
tussen de partners noodzakelijk. Soms wordt gebruik gemaakt van voorzieningen in de
eigen behoeften. Kan dat? Bezuinigen op
buurt van de school.
eigenbelang dat uiteindelijk in niemands belang is? Er is veel sneeuw gevallen deze winter. Met mooie romantische plaatjes en toer-
Ouders betrekken
werp', vervolgt Van Pelt, 'het is goed om onze
Na de training volgde de implementatie. ‘Alle
visie op sociale competentie en de regels en
klassen werken nu met Leefstijl’, zegt Van
afspraken met de vakkrachten af te stem-
Pelt. ‘De reguliere lessen zijn meestal twee
men; die hebben daar ook behoefte aan. Het
keer drie kwartier, soms is er aanleiding om
kan heel goed dat we Frank Teunissen dan
een specifiek thema extra te belichten. Het
weer vragen een keer een bijeenkomst met
thema burgerschap is in de methode verwe-
de vakkrachten te beleggen’.
ven. Minimaal een keer per jaar organiseren
zijn er steeds nieuwe ontwikkelingen die ervoor zorgen dat het programma levend blijft. ‘Nu is het vda een belangrijk onder-
routes. Toen het zout op was werd er alleen nog op hoofdroutes gestrooid of zelfs dat niet. In de wijk waar ik vroeger opgroeide, maakten de mensen met dit weer allemaal hun eigen stoepje schoon. En ook zware werk niet meer aankon. Het effect
om onze visie ook met hen te delen.’ een klassenconsultatie gedaan. Daarnaast
name in de wijken zonder doorgaande
voor de alleenstaande buurvrouw die dit
we een avond met workshops voor de ouders, In de borgingsfase wordt er nog regelmatig
tochten. Maar ook met veel overlast met
was dat het gehele trottoir schoon was. Meer weten?
Zonder zout van de overheid.
Frank Teunissen
Is dat misschien de metafoor voor burger-
f.teunissen@cedgroep.nl
schap? Hou altijd je eigen stoepje voor
010 4071826
elkaar schoon.
11
Vier van de vijf leerlingen hadden na een maand leestraining avi-instructieniveau 9. foto CED-Groep
GEBRUIK NIEUWSBEGRIP LEVERT DIDACTISCHE ÉN PEDAGOGISCHE WINST OP
‘Stel hoge, haalbare doelen’ tekst Ronald Buitelaar
Dat Nieuwsbegrip kan zorgen voor flinke verbetering van het begrijpend leesniveau van leerlingen was al langer bekend. Minder bekend was dat de, door de CED-Groep ontwikkelde, methodiek ook kan worden ingezet voor verbetering van het technisch lezen. De dit jaar afgestudeerde leraar basisonderwijs Tessa Egbertsen leverde het bewijs door teksten uit Nieuwsbegrip te gebruiken voor intensieve trainingen van technisch lezen.
Opschroeven Egbertsen werd en wordt ondersteund door dr. Kees Vernooij van het lectoraat ’Doorlopende leerlijnen, effectief taal- en leesonderwijs’ van Hogeschool Edith Stein in Hengelo. Egbertsen: ‘Ik wilde per se iets met lezen doen omdat het de basis is voor alle andere vakken. Na gesprekken met Kees en bestudering van literatuur heb ik ervoor gekozen te onderzoeken of het mogelijk is
Het resultaat: spectaculaire leerwinst.
het technische leesniveau in korte tijd op te schroeven.’
12
Tessa Egbertsen is in juni 2009 afgestudeerd
De Wissel, een cluster 4 school in Almelo.
als leraar basisonderwijs en combineert op
Egbertsen: ‘Ik wilde eigenlijk orthopedago-
Boeken door de klas
dit moment invalwerk op een cluster 4 school
giek gaan studeren, maar heb voor pedago-
Voor haar onderzoek werd een groepje van
met haar studie pedagogiek/onderwijskunde
giek/onderwijskunde gekozen, omdat ik ont-
vijf leerlingen (8 á 10 jaar) samengesteld, dat
aan de Rijksuniversiteit in Groningen. Een
dekt heb hoe leuk het is een methodiek te
qua avi-niveau varieerde van beheersingsni-
studiekeuze die het directe gevolg is van haar
ontwikkelen waarmee je leerlingen écht
veau 3 tot instructieniveau 9. Omdat
succesvolle aanpak van het leesonderwijs op
vooruit kunt helpen.’
Egbertsen al eerder geconstateerd had dat
haar leerlingen weinig gemotiveerd waren
Tekstspelletjes
voor leesonderwijs – ‘bij het woord alleen al
Om alvast een link te leggen met begrijpend
was de animo weg’ – besloot ze eerst met de
lezen, wordt het partner-lezen van tijd tot tijd
kinderen te bespreken welke onderwerpen
aangevuld met prikkelende tekstspelletjes –
hen boeien. Vanwege hun voorkeur voor actu-
‘hoe vaak hoor je het woord piraat?’ – of het
aliteitenprogramma’s als Nieuws uit de
‘beredeneren’ van de tekst. Egbertsen: ‘Ik
Natuur en het SchoolTV-weekjournaal kwam
oefen hardop met welke leesstrategieën zij
zij terecht bij leesteksten van de methode Nieuwsbegrip. Egbertsen: ‘Hoewel de methode bedoeld is voor begrijpend lezen, zijn de
Tessa Egbertsen: ‘Ik wilde per se iets met lezen doen omdat het de basis is voor alle andere vakken.'
de tekst kunnen leren begrijpen.’ De leesaanpak krijgt ’s middags een vervolg als de leerlingen een half uur voor zichzelf gaan lezen.
teksten ook prima te gebruiken voor tech-
Egbertsen: ‘Ik geef het goede voorbeeld door
nisch leesonderwijs.’
zelf ook een boek te pakken.’ Partner-lezen
Struikelen
De volgende stap is dat twee leerlingen, één
Gedragsproblemen
In de aanpak van Egbertsen wordt elke tekst,
met een hoog avi-niveau en één met een laag
Hoewel Egbertsen al snel doorhad dat haar
’s morgens bij aanvang van de lessen, geïn-
avi-niveau gaan ’partner-lezen’. Hierbij leest
aanpak aansloeg, was ook zij verbaasd toen
troduceerd door het behandelen van een
de leerling met het hoge niveau de eerste zin.
bleek dat vier van de vijf leerlingen na een
’woordcluster’ van vijf moeilijke woorden.
De leerling met het lagere niveau leest de zin
maand leestraining avi-instructieniveau 9
Egbertsen: ‘Dan hoeven ze daar niet meer
nogmaals en vervolgt met de tweede zin. De
hadden. Voor Egbertsen een uiterst bevredi-
over te struikelen.’ Vervolgens leest de leer-
leerling met het hogere niveau herhaalt die
gend resultaat. Toch wijst ze op een ander
kracht de tekst voor en lezen de leerlingen
zin, verbetert eventuele fouten en leest daar-
aspect dat in haar ogen minstens zo belang-
voor zichzelf mee. Daarna wordt de tekst
na de derde zin, etc. Egbertsen: ‘Door op
rijk is: ‘Omdat de kinderen zo gemotiveerd
door iedereen hardop gelezen, waarbij de
deze manier te lezen, neemt de taakgerichte
bezig waren, namen ook de gedragsproble-
leerkracht het tempo bepaalt.
leertijd toe.’
men af.’ Ideale situatie Na een presentatie voor haar collega’s op De Wissel was het team zó enthousiast dat
Brochure Nieuwsbegrip
besloten is de school te abonneren op Nieuwsbegrip en haar werkwijze in andere klassen over te nemen. Egbertsen zelf is vooral benieuwd of haar aanpak ook in het reguliere basisonderwijs aanslaat: ‘Dit was natuurlijk een ideale situatie met vijf leerlin-
Bij deze editie van KlasseApart
gen en ondersteuning van een klassenas-
wordt de nieuwe brochure van
sistente, maar werkt het ook in een klas met
Nieuwsbegrip meegeleverd.
veel meer leerlingen?’
Met de uitbreidingen Nieuwsbegrip in Beeld en
Het echte lezen
Nieuwsbegrip XL is het een
Voor collega’s die haar methodiek ook willen
nog aantrekkelijker manier
gaan gebruiken, somt ze nog even de aanbe-
geworden om leerlingen
velingen op uit haar afstudeeropdracht: ‘Stel
enthousiast te maken voor
hoge, haalbare doelen, zorg voor een effec-
begrijpend lezen. Aan de hand
tieve leestijd van minimaal 400 minuten per
van het nieuws levert de redactie namelijk wekelijks verse teksten en opdrachten.
week, stel het échte lezen centraal en neem een abonnement op Nieuwsbegrip.’
Nooit meer een saaie tekst met Nieuwsbegrip! Gratis uitproberen? Surf naar
Meer weten?
www.nieuwsbegrip.nl.
Astrid Kraal a.kraal@cedgroep.nl 010 4071483 www.nieuwsbegrip.nl
13
VITAAL IN HET WERK tekst Ronald Buitelaar
‘We hebben een keuze’ In Round Control, een zaal in congrescentrum MediaPlaza in Utrecht, klinkt het zachte maar indringende geluid van een bel. Patries Dekkers, adviseur en trainer van de CED-Groep, vraagt de aanwezigen zich bewust te worden van hun lichaam. Gelegen in grote comfortabele stoelen ’scannen’ zij hun lichaam en worden zich bewust van wat zij daar op dat moment waarnemen. Dekkers wijst erop dat hun geest zal proberen het bewustwordingsproces te onderbreken: ‘Je zult merken dat je afgeleid wordt door gedachten, beelden en herinneringen. Dat is niet erg. Het is je geest die je uitdaagt. Neem het waar, veroordeel het
Deelnemers over hun motivatie om deze workshop te volgen: ‘Ik heb een stressvol beroep en wil weten wat ik daaraan kan veranderen’ ‘Ik warrel van ding naar ding en wil me beter leren bepalen tot één ding’ ‘Ik heb me al eerder verdiept in mindfulness en gebruik de principes ervan in mijn werk als mentor van brugklasleerlingen. Ik leer ze zich bewust te worden van hun eigen mogelijkheden om stress te kunnen hanteren.’
niet, maar keer terug naar je lichaam en geef aandacht aan wat je waarneemt.’ Dekkers verzorgt op uitnodiging van de
ontbreekt.’ Waarmee zij ongewild aan de
Algemene Onderwijs Bond (AOb) een work-
kern raakt. Dekkers: ‘Zeker in het onderwijs
shop onder de titel Vitaal in het Werk. In de
bestaat het gevaar dat we vervallen in auto-
workshop is aandacht voor trainingen waarin
matismen, waarover we geen controle den-
geleerd wordt om met stress om te gaan.
ken te hebben. Mindfulness maakt automati-
Dekkers houdt haar gehoor voor dat stress
sche en ineffectieve patronen zichtbaar en
weliswaar bij het leven hoort, maar in het
leert ons te stoppen en van daaruit bewuste
geval van chronische stress kan leiden tot
keuzes te maken.’
ernstige lichamelijke en geestelijke schade. Door opmerkzaam (’mindful’) te zijn op de
Keuzes
signalen die ons lichaam afgeeft, kan schade
Dekkers realiseert zich dat het leren maken
voorkomen worden. Aandacht richten op het
van bewuste keuzes tot discussies kan leiden
hier en nu helpt om te herstellen van dage-
op de werkvloer: ‘Je collega’s en leidingge-
lijkse spanningen en activiteiten. Dekkers:
venden zullen het je misschien niet in dank
‘Ons brein produceert continu gedachten en
afnemen als je grenzen gaat stellen. Zij zul-
haalt ons daarmee uit het hier en nu. Dat kan
len zich echter moeten realiseren dat iemand
leiden tot piekeren, verminderde concentratie
die bewuster om leert gaan met stress niet
en ineffectief gedrag. We hoeven daar niet in
alleen zelf beter in zijn vel zit, maar ook een
mee te gaan. We hebben een keuze.’
zegen kan zijn voor de organisatie waarin hij werkt.’
Automatismen
14
Een bezoeker vraagt zich af of er in het
______
onderwijs wel van keuzes gesproken kan
Patries Dekkers is innovatie- en organisatie-
worden: ‘Er moet vaak zoveel tussendoor
adviseur bij de CED-Groep en gecertificeerd
gedaan worden, dat de tijd om te herstellen
mindfulness-trainer.
De CED-Groep biedt twee trainingen aan om tijdig stress te leren herkennen en te verminderen. Met de training ’Vitaal in het werk’ leren cursisten in de hectiek van alledag bewuste keuzes maken en prioriteiten en grenzen stellen. Met de training ’Mindfulness’ zijn cursisten beter in staat om – óók tijdens periodes van stress en grote drukte – rust te ervaren. Voor belangstellenden zijn er gratis workshops: workshop Vitaal op woensdag 10 maart, 13.30-15.30 uur en workshop Mindfulness op woensdag 14 april, 13.3015.30 uur. Opgeven via www.cedgroep.nl/ cursussen.
Meer weten? Patries Dekkers (rechts) en Nicolette Ree 010 4071599 vitaal@cedgroep.nl
KLANT AAN HET WOORD
A Priori: van interactieve instructie tot Rekenprikjes
tekst Connie van der Zel
Basisschool De Bron in Zwijndrecht constateerde dat de gebruikte rekenmethode tot groep vijf goede resultaten gaf maar dat het daarna snel afzakte. Enkele teamleden gingen op zoek naar de oorzaken hiervan én naar deskundige ondersteuning voor het verbeteren van het rekentraject. Deze hebben ze gevonden bij A Priori. Annemarie Bakker is intern begeleider bij De Bron en vertelt 'We hadden de neiging om ons op één kind te richten in plaats van
over haar ervaringen.
op de hele groep.' archieffoto Jan van der Meijde
Annemarie Bakker: 'In een oriënterend
basis', vervolgt Bakker. 'Bij deze bijeenkom-
kun je gaan kijken hoe hij dat doet. Bij alle
gesprek met Jan de With van de CED-Groep
sten geeft Jan eerst een theoretische inlei-
stappen die we zelf uitvoeren om het reke-
hebben we onze knelpunten met de rekenme-
ding. Een interessant voorbeeld hiervan is
nonderwijs te verbeteren, geeft Jan ons be-
thode voorgelegd. Hij herkende en erkende de
hoe de hersenen werken bij het leren auto-
geleiding op maat. Langzaam maar zeker
problemen waar wij tegenaan liepen. Op basis
matiseren. Als je dan vervolgens gaat analy-
merk ik dat alle inspanningen wat beginnen
van dit eerste gesprek is het begeleidingstra-
seren hoe je tot nu toe met automatiseren
op te leveren, dat er een ommezwaai komt in
ject ingezet. Dat bestaat uit verschillende
bezig bent en dit afzet tegen de theorie, blijkt
de aanpak van de leerkrachten. Het is nog te
onderdelen. In de eerste plaats heeft Jan in
dat we hieraan te weinig aandacht geven.
vroeg om verbeteringen vertaald te zien in
alle klassen geobserveerd hoe de rekenles-
Naar aanleiding van deze constatering heeft
toetsresultaten, maar we zitten op de goede
sen worden gegeven. Daarbij heeft hij vooral
Jan bij ons de zogenaamde Rekenprikjes
weg!'
gelet op de interactie, zowel tussen de leer-
geïntroduceerd. Dit zijn ondermeer op niveau
kracht en het kind als tussen de kinderen
ingedeelde tempodictees met bijbehorende
onderling. Hieruit is bijvoorbeeld gebleken dat
strategie-oefeningen om extra te oefenen
A Priori is een compleet begeleidingsaan-
we de neiging hebben om ons op één kind te
met de rekenvaardigheden die nog niet vol-
bod voor rekenonderwijs. Het bestaat uit
richten in plaats van op de hele groep. Je
doende geautomatiseerd zijn. Na elke team-
themabijeenkomsten, klassenbezoeken en
geeft een kind de beurt en vraagt: hoe zou jij
bijeenkomst gaan we in onze eigen bouwver-
begeleiding van de intern begeleider en/of
deze som oplossen en wat is het antwoord?
gaderingen uitwerken hoe we het geleerde
rekencoördinator. De belangrijkste peilers
Ondertussen zit de hele klas te wachten.
gaan toepassen. Hiermee houden we de aan-
van A Priori zijn instructie op drie niveaus
Beter is om iedereen de som te laten uitwer-
dacht voor het rekenonderwijs levend.'
en het gebruik van volledige leerlijnen.
ken, zelf rond te lopen om te kijken of het lukt
Zie voor meer informatie:
en dan pas één of twee kinderen hun oplos-
Ommezwaai
www.cedgroep.nl/apriori.
sing te laten geven. Dit soort praktische tips
Bakker: 'Inmiddels zijn we, dat wil zeggen de
Over de oefeningen ’Rekenprikjes’ is meer
zijn uit de observaties naar voren gekomen.
bouwcoördinatoren en ik, aan de slag gegaan
te vinden op www.cedgroep.nl/webwinkel.
Elke observatie wordt afgesloten met een
met de observatielijst die hoort bij A Priori.
persoonlijk gesprek met de betreffende leer-
Wij observeren de leerkrachten en vullen de
kracht waarin knelpunten worden gekoppeld
lijst in. Op basis van de uitkomsten schrijft de
aan praktische verbetertips.'
leerkracht zelf een plan van aanpak om zijn rekenonderwijs aan te scherpen. Daarnaast
Tempodictees
gaan de leerkrachten bij elkaar op collegiale
'Een ander onderdeel van de begeleiding
consultatie. Als je zelf bijvoorbeeld moeite
bestaat uit zes teambijeenkomsten op jaar-
hebt met de instructietafel en je collega niet,
Meer weten? Jan de With 010 4071734 j.dewith@cedgroep.nl
15
AGENDA STUDIEMIDDAGEN EN WORKSHOPS
CURSUSSEN
18 maart workshop T!pgevers liggen voor de hand
Kijk voor het complete aanbod op
24 maart studiemiddag Angst bij leerlingen
www.cedgroep.nl/cursussen
24 maart studiedag Doe mee: burgerschap begint op school 7 april studiemiddag Autisme en seksualiteit
start 2 maart
7 april studiemiddag Verdriet en rouw in het onderwijs
Onderwijsassistent leescompetent
21 april studiemiddag Rekenen en autisme
Een cursus voor onderwijsassistenten over lees-
28 april studiemiddag Nieuwsbegrip invoeren als methode voor begrijpend lezen
proces, leesbevordering en leesproblemen.
28 april studiemiddag Autisme en sociale verhalen 19 mei workshop Gesprekken met ouders over (vermoedens van)
start 10 maart
kindermishandeling
Filosoferen met kinderen Filosoferen is een oefening in denk- en dialoogvaardigheden die je op allerlei kennis- en levens-
BINNENKORT
gebieden kunt gebruiken. Het gaat hierbij om analyseren, het leggen van verbanden, het
22, 23 en 24 maart
maken van logische onderscheidingen en deze
Elke leerling telt
gedachten helder onder woorden kunnen bren-
De jaarlijkse studieconferentie vindt plaats in CongresHotel De Werelt in Lunteren.
gen. Op deze manier is het filosoferen toepas-
Er zijn ook presentaties van CED’ers. Op maandag is het thema taal/lezen, op dins-
baar in elk traditioneel schoolvak.
dag rekenen en op woensdag passend onderwijs. (www.conferentielunteren.nl) 17 maart 23 april
Kennismaken met Woordenweb
Kinderopvang
Met Woordenweb, een uitdagend computerspel,
Het thema van het jaarcongres van Vakblad Kinderopvang is ’zorgkinderen’. Er is
oefenen leerlingen hun woordenschat met
een programma voor dagopvang/peuterspeelzaal-medewerkers en één voor bso-
schooltaal- en vaktaalwoorden. De website is
medewerkers. Adviseurs van de CED-Groep geven presentaties. De locatie is De
inmiddels gevuld met ruim 1000 veel voorko-
Reehorst in Ede. (www.elseviergezondheidszorg.nl)
mende schooltaalwoorden. Leerkrachten kunnen ook zelf eigen (vaktaal)woorden invoeren.
27 april
Woordenweb is onlangs vernieuwd!
Taal in de etalage ’Streven naar succes’ is het thema van de jaarlijkse conferentie voor het voortgezet
24 maart
onderwijs ’Taal in de etalage’. Er zijn presentaties over taalvaardigheid en woorden-
Doe mee!
schatverwerving, effectieve (taal)didactiek en een goede leesaanpak. Daarnaast zijn
Op school aandacht besteden aan sociale integra-
er workshops over het opzetten en borgen van taalbeleid, een goede opvang van
tie en burgerschap. Wat is burgerschap? Wat
ISK-leerlingen, de doorstroom van ISK-leerlingen naar het reguliere onderwijs en
wordt er nu precies van de school verwacht en hoe
de overgang van vmbo naar mbo. (www.cedgroep.nl/cursussen)
doe je dat?
19 mei
start 24 maart
CED-dictee
ICT in mijn klas
Een spellingswedstrijd voor leerlingen uit groep 8 van alle basisscholen in de
Voor leerkrachten die kansen zien in het gebruik
Rotterdamse regio. Scholen uit de regio krijgen een uitnodiging om mee te doen aan
van ICT en daar verder mee op weg geholpen
de voorrondes van het dictee. Dit voorrondedictee wordt door de eigen leerkracht
willen worden.
afgenomen. De twee beste spellers van de groep mogen meedoen aan het echte dictee. Dit dictee is aan de hand van een actueel thema. [secretariaat Woelwaters,
14 april
010 4071599]
Werken met de Kamishibai Workshop voor pedagogisch medewerkers en
Subsidie voor nascholing in de kinderopvang
leerkrachten die verhalen vertellen als instru-
Het Cursusbureau van de CED-Groep verzorgt dit jaar negen bij- en nascholingscur-
ment voor taalverwerving willen inzetten.
sussen voor de kinderopvang. Daarbij zijn video interactie begeleiding, pedagogisch handelen, werken met multi-probleemgezinnen, omgaan met diversiteit en drama &
start 28 april
theater bij kinderen (zie www.cedgroep.nl/cursussen). Europese subsidie voor deze
Automatiseren is te leren
cursussen kan worden aangevraagd bij FCB Dienstverlenen in Arbeidsmarktvraag-
In drie bijeenkomsten krijgen deelnemers
stukken (www.fcbwjk.nl). Voor opleidingen die vermeld staan op de website van
de theorie en de praktische aanpak waarmee
Bureau Kwaliteit Kinderopvang, www.stichtingbkk.nl, kunnen instellingen voor kin-
ook zwakke rekenaars geautomatiseerd leren
deropvang een opleidingsbudget aanvragen. Op de lijst is ook een zevental CED-cur-
rekenen.
sussen opgenomen.