Informatieblad relaties CED-Groep najaar 2017 nummer 3 jaargang 15
Effectiever onderwijzen met Breinsleutels Opbrengstgericht werken in 4D De professional voor de klas Plancius: stapsgewijs leren
Special Voor sbo, so en vso
Producten ontwikkelen die kinderen verder brengen • De ZO! Observatielijst • Minder conflicten dankzij De Vreedzame School • Teach Like a Champion • Gedrag is een vak • Cruciaal: een contextrijke taalomgeving • De relatiemanager • Lezen is Top • Spelling langs de Lijn •De Werkweek Van Marléone Goudswaard
Inhoud
4
‘Een opsteker geeft een fijn gevoel’
Effectiever onderwijzen met Breinsleutels
Joëll en Zakaria van vsoschool Alphons Laudy over de invoering van De Vreedzame School: ‘De sfeer is een stuk beter geworden.’
6
Sbo-school Johan Seckel tilt met behulp van Breinsleutels de didactiek naar een hoger plan.
Leergierig ‘Wij constateerden dat we eigenlijk te weinig wisten van de manier waarop het brein van
13
8
onze kinderen werkt en hoe ze tot leren komen…’ Zomaar een uitspraak uit een van de artikelen in deze special van Klasse Apart, een nummer dat helemaal is gewijd aan het
Opbrengstgericht werken in 4D
sbo, so en vso.
Minder conflicten dankzij De Vreedzame School
Opbrengstgericht werken is bezig aan een stevige opmars in het s(b)o en het vso. Scholen ontdekken dat ze zo meer bereiken met hun leerlingen.
Als redactie werden wij getroffen door de grote leergierigheid die spreekt uit alle artikelen. De directeur van een sbo-school zegt: ’We hadden onze zaakjes best op orde, maar we wilden onze onderwijskwaliteit verder verbeteren.’ Vervolgens gaat het team daar hard mee aan de slag. ‘We verwachten eigenlijk heel veel van kinderen’, zegt de
Sbo De Parasol in Maassluis is sinds de invoering van De Vreedzame School minder tijd kwijt aan conflictbemiddeling.
directeur van een andere sbo-school. ‘We willen dat ze zelfstandig kunnen werken, dat ze kunnen reflecteren op hun eigen werk en samenwerken zonder begeleiding.’ Het zijn hoge, maar volgens haar haalbare doelen. De mensen die wij interviewden zijn niet bang om, indien nodig, het roer om te gooien. Een ib’er op een vso-school: ‘Opbrengstgericht werken in 4D is echt een cultuuromslag.
18
Professional voor de klas
We moeten anders gaan denken en constant de doelen voor ogen houden die we met de leerlingen willen behalen. (…) Dat kan een grote kwaliteitswinst opleveren.’
14
Scholen voor so, sbo en vso beseffen dat ze meer kunnen bereiken met leerlingen. En leerlingen reageren daar goed op, die worden óók leergieriger. De gemotiveerde
Werken met Plancius
Met Plancius komen leerlingen met een IQ tot 35 stapsgewijs tot leren.
Curium LUMC maakt met Professional voor de klas een verdiepingsslag.
leerkracht die met een nieuwe aanpak leerlingen meer op maat aanspreekt, stimuleert vaak de lust tot leren. We hopen dat u net als wij zal worden getroffen door de toewijding en drang tot verbetering die spreken uit dit nummer. Veel leesplezier!
20 Cruciaal: het beste taalonderwijs
Hanke Geurts,
5 Producten ontwikkelen die kinderen verder brengen
unitmanager speciaal onderwijs
CED-Groep bereikt De CED-Groep traint professionals en adviseert beslissers in onderwijs en kinderopvang. En ontwikkelt innovatieve educatieve producten. Dat is wat we doen. Maar niet wat we zijn. Bij de CED-Groep zijn we van alle onderwijsmarkten thuis. We zijn innovatief en hebben een grote passie voor kansen voor kinderen.
Rotterdam Bezoekadres: Dwerggras 30 3068 PC Rotterdam
Volg ons
Postadres CED-Groep Postbus 8639 3009 AP Rotterdam
www.cedgroep.nl info@cedgroep.nl
Hoe kunnen scholen nog betere kwaliteit leveren? En wat hebben ze daar voor nodig? Regelmatig ontwikkelt de CED-Groep een nieuwe methode, aanpak of vorm van begeleiding.
21 Relatiemanager bedient school op maat
12 De ZO! Observatielijst Zelfregulatie
Leerkrachten brengen met behulp van de ZO! Observatielijst de zelfregulatie van leerlingen in kaart en bepalen welke ondersteuning leerlingen nodig hebben.
16 Teach Like a Champion
KlasseApart is een drie keer per jaar verschijnend informatieblad van de CED-Groep over (nieuwe) diensten, producten en aspecten van educatieve dienstverlening in de praktijk; bestemd voor scholen, onderwijsinstellingen en overige relaties. ISSN 1571-660, jaargang 15, nummer 3, najaar 2017 redactie van deze special: Hanke Geurts, Marijke Nijboer (eindredactie), Carolien Rebel redactie-adres: CED-Groep, Postbus 8639, 3009 AP Rotterdam, klasseapart@cedgroep.nl website: www.cedgroep.nl fotografie: Jan van der Meijde vormgeving: Pressure Line druk: MediaCenter Rotterdam oplage: 14.000 KlasseApart gratis ontvangen? Mail uw adresgegevens naar: klasseapart@cedgroep.nl 2
KlasseApart najaar 2017 nummer 3
Maakt leerlingen actiever en meer betrokken.
17 Gedrag is een vak
Bijna alle leerlingen stegen met deze aanpak al snel een paar niveaus.
Een relatiemanager gaat een nauwe band aan met de school. Samen bepalen zij welke producten of begeleiding de school nodig heeft om de eigen doelen te bereiken.
22 Lezen is Top
Maar voor alles zijn we trots op resultaat. Als het een professional lukt om kinderen het beste uit zichzelf te laten halen, hebben wij echt iets bereikt.
Om leerlingen zo zelfstandig mogelijk te laten functioneren, moet in elk geval het taalonderwijs optimaal zijn.
De leeshouding van de leraar is bepalend voor het leesplezier.
23 Spelling langs de Lijn
Wil je betere onderwijsresultaten? Koester dan hoge verwachtingen.
24 De Werkweek Van Marléone Goudswaard KlasseApart najaar 2017 nummer 3
3
Vso Alphons Laudy, sinds dit schooljaar Vreedzame School
Advies en productontwikkeling
Leerlingen verder brengen Tekst Marijke Nijboer
Hoe kunnen scholen nog betere kwaliteit leveren? En wat hebben ze daar voor nodig? Die vragen staan centraal bij de CED-Groep. Regelmatig leidt een hulpvraag tot de ontwikkeling van een nieuwe methode, aanpak of vorm van
‘Na een opsteker ga je met een fijn gevoel naar huis’
4
De vso-school Alphons Laudy in Amsterdam
samen beslissen wat we aan het eind van het
plimenten. Die gaan in een bakje en aan het
is sinds dit jaar Vreedzame School. Dat kan
schooljaar gaan doen. We gaan barbecueën,
eind van de schooldag neemt de leraar ze met
Joëll (17) goed merken: ‘We kunnen hier goed
er komt een einddisco en we krijgen een
de klas door. Joëll: ‘ik heb er een gekregen
met elkaar praten. De sfeer is een stuk beter
springkussen.’
nadat ik een presentatie had gehouden.
geworden.’ Iedereen is anders maar ieder-
De kinderen leren om bij ruzies eerst even af
Iemand schreef dat ik het goed doe in de klas.
een hoort erbij, en mag mee beslissen over
te koelen en daarna te praten. Zakaria: ‘Als je
Dan ga je met een fijn gevoel naar huis.’ Van
bepaalde zaken: zo leren de leerlingen in de
boos bent zet je de rode pet op, blauw is voor
‘afbrekers’ moeten leerlingen juist wegblij-
praktijk hoe democratie werkt. Zakaria (14)
als je verdrietig bent en geel is voor wie z’n
ven. Joëll: ‘Dat is als iemand lelijke dingen
zit in de leerlingenraad. ‘Wij beslissen mee
ruzie wil oplossen. Ik vind die petjes wel fijn,
zegt, die pijn doen.’
over wat er op school gaat gebeuren’, zegt
want sommige kinderen laten hun gevoelens
In de klas, op het schoolplein, op kamp en
hij trots. Zo heeft de leerlingenraad mee-
niet zo gauw zien.’ De klas van Joëll werkt op
op stage: overal komen dezelfde Vreedzame
gedacht over de snacks die de middenbouw
dezelfde manier, maar dan zonder petjes. ‘Wij
waarden terug en worden daarvoor dezelfde
maakt met kookles en te koop aanbiedt aan
zeggen als we kwaad zijn: ik zit in rood. Als
termen gebruikt. ‘De petten gaan zelfs mee
leerlingen.
dat gebeurt hou ik daar rekening mee, dan
op schoolkamp’, zegt Tamara Greveling, coör-
Maar ook binnen de klassen hebben de
laat ik die persoon even met rust.’
dinator De Vreedzame School.
leerlingen een stem. Zakaria: ‘Wij mochten
Leerlingen geven elkaar ‘opstekers’, com-
KlasseApart najaar 2017 nummer 3
begeleiding.
Hanke Geurts (l) en Lisette Ligtendag
De adviseurs van de unit speciaal komen
de hulpvraag binnen brachten en de ontwik-
ministerie van Onderwijs. ‘Ook hier hebben de
op veel scholen. Vaak hebben scholen een
kelaars. Wanneer eenmaal is besloten om
adviseurs en ontwikkelaars samen gezorgd
hulpvraag. Voor veel van die vragen heeft
een nieuw product te ontwikkelen, wordt
dat het een product werd waar de scholen
de CED-Groep een passend aanbod in huis.
een projectgroep opgericht. Hierin zitten
goed mee aan de slag kunnen’, vertelt Hanke.
Soms wil een school aan de slag met betrek-
ontwikkelaars met verschillende expertises:
Die samenwerking is belangrijk, ook om tot
kelijk nieuwe problematiek. Als deze vraag op
onderwijskundigen, gedragsdeskundigen en
een eensluidende aanpak te komen. Neem
meer scholen speelt, kan dat aanleiding zijn
taalkundigen. ‘Als een product klaar is, testen
bijvoorbeeld Opbrengstgericht werken in 4D.
om een nieuwe aanpak of vorm van begelei-
we het in een pilot’, vertelt ontwikkelaar Li-
Hanke: ‘OGW 4D draait om het goed gebrui-
ding te ontwikkelen.
sette Ligtendag. ‘Terwijl een pilot loopt, wordt
ken van de beschikbare data. De vier pijlers
‘Wij luisteren goed naar de signalen van onze
een product regelmatig bijgesteld. Maar ook
van de aanpak zijn data, duiden, doelen, doen.
adviseurs. En daarnaast volgen wij onder-
wanneer een aanpak of methode eenmaal op
Daarbij is de onderliggende onderwijskundige
wijstrends,’ zegt Hanke Geurts, unitmanager
de markt is gebracht, wordt deze vaak nog
visie de leidraad. Dankzij de samenwerking
speciaal. ‘We houden de ontwikkelingen op
doorontwikkeld.’
tussen ontwikkelaars en adviseurs kunnen wij
een breed vlak in de gaten. Natuurlijk chec-
scholen helpen om opbrengstgericht passend
ken we ook goed of de betreffende vraag echt
Sociale competentie
onderwijs te geven.’
leeft.’ De CED-Groep weet bovendien vaak
Soms wordt er een product in opdracht
Lisette: ‘Ik word heel blij als ik van een ad-
in een vroeg stadium dat er bepaald nieuw
gemaakt. Zo ontwikkelde de CED-Groep in
viseur hoor dat een product dat wij gemaakt
beleid in de maak is en kan hier met haar
opdracht van de gemeente Rotterdam een
hebben, een kind echt verder brengt. Zo
aanbod op inspelen.
aanpak voor sociale competentie, online en
horen we van mensen in het zml-onderwijs
Al bij het concretiseren van de ontwikkelvraag
offline. De leerlijnen voor cluster 1, 2, 3 en 4
dat het leesniveau, na een jaar werken met de
is er nauw overleg tussen de adviseurs die
maakte de CED-Groep met subsidie van het
leerlijn lezen, merkbaar omhoog gaat.’
KlasseApart najaar 2017 nummer 3
5
‘Omdat je het effect in je klas ziet, neemt het enthousiasme alleen maar toe’ Bewust lesgeven met Breinsleutels De CED-Groep vertaalde kennis over het lerende brein naar de dagelijkse onderwijspraktijk en gebruikt daarbij deuren en Breinsleutels als metaforen voor alle pedagogische en didactische handelingen die de leerkracht inzet om leerlingen tot leren te brengen. Door middel van Breinsleutels krijgen leraren toegang tot en beter begrip van de ‘bovenkamer’ van leerlingen. De CED-Groep ondersteunt scholen bij het integreren van breinkennis in de school. Bijvoorbeeld bij het maken van de koppeling met het instructiemodel waar de school mee werkt en met de vakinhoud.
Effectiever onderwijzen met Breinsleutels
te geven. Op elk stokje staat de naam van een
Inmiddels is Joyce enkele keren terug ge-
leerling. Bij de afsluiting van de les vraagt hij
weest op school. Ze verzorgde een studiemo-
of de doelen van de les zijn behaald en wie een
ment over de aansluiting tussen Breinsleutels
volgende keer aanvullende instructie nodig
en het expliciete directe instructie model.
heeft. Albert: ‘Je doet als leraar veel intuïtief.
En gaf informatie over bijzondere breinen,
Joyce legt verbanden en vertelt hoe je nog
zoals bij kinderen met prikkelverwerkings-
meer winst kunt behalen. Omdat je het effect
problemen en stoornissen als autisme en
in je klas ziet, neemt het enthousiasme alleen
adhd. Bij elk bezoek wordt geheel in de geest
maar toe.’
van Breinsleutels begonnen met het ophalen van beginkennis en borduurt Joyce voort op de praktijkervaringen. Jan is lovend: ‘Joyce is onze motor en inspirator. Ze barst van de kennis, legt voortdurend verbindingen met de praktijk en dwingt met een mix van charme, humor en kennis veel respect bij het team af.’
Tekst Ronald Buitelaar
Directeur Jan Otten van Johan Seckel legt uit
Tijdens de eerste bijeenkomst legde ze de wer-
Johan Seckel is een school voor speciaal basisonderwijs (sbo)
waarom zijn nog altijd groeiende sbo-school
king van het brein uit en ging ze dieper in op
(momenteel ruim 150 leerlingen) in 2015
de executieve functies en de effecten hiervan
inschreef voor een workshop over Breinsleu-
op het leren. ‘Ik vertelde leerkrachten wat ze
IJslollystokjes
tels: ‘Er was sprake van leer- en gedragspro-
kunnen doen om hun lessen zo breinvriendelijk
Anja Bennemeer, leerkracht van de aanvangs-
blemen. Wij constateerden dat we eigenlijk
mogelijk in te delen en koppelde hun eigen
groep: ‘Joyce is een bevlogen begeleider die
te weinig wisten van de manier waarop het
ervaringen aan de inzichten van Breinsleutels.
het hele team keer op keer enthousiast weet
brein van onze kinderen werkt en hoe ze tot
Het is altijd een dankbaar onderwerp omdat
te maken met de doorvertaling van Breinsleu-
leren komen. We hadden onze zaakjes best op
Breinsleutels over jezelf gaat en veel herken-
tels naar de praktijk. Zo zijn mijn instructies
orde, maar we wilden onze onderwijskwaliteit
ning oplevert. Zo weten leraren dat kinderen op
veel beknopter geworden en laten de kinderen
verder verbeteren.’
een gegeven moment niets meer op lijken te
met een rood of groen bordje zien of ze het be-
Joyce Kruys, adviseur van de CED-Groep, trof
nemen. Als ik ze vertel dat het werkgeheugen
grepen hebben.’ Albert Joosten van groep acht
naar eigen zeggen een prima functionerende
van kinderen zo vol informatie kan zitten dat ze
is juist met een taalles over de persoonsvorm
school aan waar goed wordt les gegeven en
de stof niet meer kunnen verwerken, valt voor
bezig. Op zijn bureau staat een glazen potje
leerkrachten serieus met hun vak bezig zijn.
leerkrachten veel op zijn plaats.’
met ijslollystokjes, die hij gebruikt om beurten
in Ommen. In 2015 maakte de school kennis met Breinsleutels. Een jaar later werd de opgedane kennis gekoppeld aan het expliciete directe instructie (EDI) model. Dit jaar wordt daarmee de algemene didactiek naar een hoger plan getild, volgend jaar volgt de vakdidactiek. Klasse Apart bezocht de school en vroeg een aantal betrokkenen naar hun ervaringen.
6
Bijzondere breinen
KlasseApart najaar 2017 nummer 3
Meer weten? Meer weten? Joyce Kruys j.kruys@cedgroep.nl www.breinsleutels.nl
KlasseApart najaar 2017 nummer 3
7
‘Bij opbrengstgerichte gesprekken gaan we echt de diepte in’ VSO Maarland en SO De Watertoren in Brielle vormen samen één school. Nadat Sandra Wolffers jaren als leerkracht op VSO Maarland werkte, is ze afgelopen jaar gestart als ib’er. Zij vertelt over de stappen die zijn gezet in het opbrengstgericht werken en over het eigenaarschap
De foto's op pagina 9 t/m 11 zijn gemaakt op VSO Maarland
Opbrengstgericht werken in 4D Tekst Karin van Breugel
De CED-Groep ontwikkelde voor dit doel
die worden geanalyseerd en zo is de cirkel
De laatste jaren is het
een praktische, goed onderbouwde aanpak:
rond. Er ontstaat een cyclisch proces,
opbrengstgericht werken aan een
opbrengstgericht werken in 4D. De aanpak is
waarin voortdurend wordt gewerkt aan
geschikt voor het reguliere onderwijs, s(b)o
het optimaliseren van onderwijsaanbod en
en vso. De vier pijlers waarop deze aanpak is
opbrengsten.
stevige opmars bezig in het s(b)o en het vso. Scholen ontdekken dat ze méér bereiken met hun leerlingen als ze ambitieuze doelen stellen, de prestaties goed analyseren en in de groep de juiste dingen doen.
gebaseerd: data, duiden, doelen en doen. • Data: de school verzamelt systematisch ge-
Scholen kunnen de 4D-aanpak inzetten bij
gevens over de leeropbrengsten en formu-
alle vakken en bij vakoverstijgende leerge-
leert een schoolstandaard. Ofwel: wat wil
bieden, zoals lezen, rekenen en gedrag. De
de school met haar leerlingen bereiken?
aanpak voldoet aan de nieuwe wettelijke
• Duiden: de school analyseert de relevante data. • Doelen: op basis van de analyse maakt de school passende onderwijsarrangementen, waarin álle leerlingen tot hun recht komen. • Doen: de school biedt de onderwijsarrangementen aan. Dit levert weer data op
8
KlasseApart najaar 2017 nummer 3
regels en het aangepaste toezichtkader van de inspectie. Klasse Apart vroeg vier scholen naar hun ervaringen met Opbrengstgericht werken in 4D.
dat steeds meer bij de leerkrachten komt te liggen.
‘Opbrengstgericht werken is echt een cultuuromslag. Collega’s moeten op een andere manier gaan denken, ze moeten constant de doelen voor ogen houden die we met de leerlingen willen behalen. Ik vind het heel belangrijk dat leerkrachten zelf verantwoordelijkheid nemen in het opbrengstgericht werken.
In de gesprekken focussen we op maximaal
een jaar geleden was hij duidelijk zichtbaar
Dat kan een grote kwaliteitswinst opleveren.
drie vakgebieden, zodat je echt de diepte in
voor het team. Sinds ik ib’er ben, is hij meer
Waar mogelijk wil ik de leerkrachten op een
kunt.’
op de achtergrond actief, in een coachende
heel laagdrempelige manier ondersteunen,
Opbrengstgericht werken is inmiddels diep
rol. Voor mij is dat heel waardevol, ik ervaar
maar ze moeten niet afhankelijk van mij zijn.’
doorgedrongen in de organisatie. ‘We gebrui-
zijn inbreng als erg motiverend en stimule-
Dit jaar is Sandra begonnen met het voeren
ken de aanpak bijvoorbeeld ook bij de profes-
rend.’
van opbrengstgerichte gesprekken, in januari
sionalisering van leerkrachten. Zij maken
en in juni. ‘Ik bespreek dan met de leerkracht
pop’s met doelen waaraan ze willen werken.
aan de hand van een groepsoverzicht of de
In de evaluatiegesprekken die ik met hen
leerlingen de doelen bereikt hebben die in
voer, de klassenbezoeken en de flitsbezoeken
het groepsplan staan. Als de doelen niet zijn
grijpen we constant terug op die doelen.’
gehaald, bespreken we waar dat aan ligt. De
Dirk Jan Begemann ondersteunt de school
oorzaak kan liggen in kindfactoren, het on-
al jaren, onder andere met de implementatie
derwijsaanbod of de leerkrachtvaardigheden.
van opbrengstgericht werken. Sandra: ‘Tot
Meer weten? Dirk Jan Begemann d.begemann@cedgroep.nl
KlasseApart najaar 2017 nummer 3
9
‘Dit team wil graag van elkaar leren’
‘De leerkrachten weten nu beter wat ze moeten doen’
Met een zevenkoppig team is De Spoorzoeker in Roermond een kleine so-school. In enkele jaren tijd is het Opbrengstgericht werken in 4D in álle vakken doorgevoerd: bij rekenen, spellen, lezen, begrijpend lezen, leren
‘We werken met ambitieuze schoolstandaarden en zoeken voortdurend naar mogelijkheden om alle kinderen het juiste, uitdagende onderwijs te bieden. Ik vind het heel knap
leren en sociaal gedrag. Coördinator Sanne Dijcks vertelt hoe de school dit
hoe de leerkrachten daarin slagen, ondanks
voor elkaar heeft gekregen.
het feit dat we zo’n kleine school zijn en met combinatiegroepen werken.’ Bij het invoeringstraject hoorden onder
De scholen voor speciaal onderwijs van Het Driespan in de regio West-Brabant investeerden de afgelopen jaren in diverse innovatieve programma’s. In het schooljaar 2016/2017 lag de focus op Opbrengstgericht werken in 4D. Marie-Louise Kersten, directeur van De Koperakker (so, cluster 4) vertelt over haar ervaringen.
‘Met behulp van de 4D-aanpak hebben wij
maken had met doeners, die keihard werken.
ontwikkelteams geformeerd. Eén focust bij-
in eerste instantie de leerlijn Leren Leren
Zij heeft dit team echt in zijn kracht gezet.
voorbeeld op zelfstandig werken en samen-
ingevoerd. Deze leerlijn is heel belangrijk
Samen hebben ze data verzameld en geana-
werken. Deze ontwikkelteams hebben, samen
voor onze leerlingen, want zaken als samen-
lyseerd en schoolstandaarden en doelen per
met het team en Sabina, concrete doelen en
werken en zelfstandig werken maken zij zich
groep geformuleerd. Deze nieuwe manier van
resultaatafspraken uitgewerkt. Marie-Louise:
niet vanzelf eigen. Dat moet je doelbewust
werken zorgt ervoor dat leerkrachten beter
‘Het is mooi om de gedrevenheid en de kracht
aanbieden.’
weten wat ze moeten doen. Daardoor werken
van de ontwikkelteams te zien. Zo zeggen
Sabina Pot begeleidde de school afgelopen
ze efficiënter en effectiever.’
leerkrachten bijvoorbeeld al minstens twee
jaar. ‘Zij had al snel in de gaten dat ze te
Inmiddels zijn binnen de school meerdere
jaar dat ze bij elkaar in de klas willen kijken en van elkaar willen leren. Daar was eigenlijk
‘Enkele jaren geleden ben ik me gaan verdie-
wijze, hebben we deze eerst doorgevoerd bij
andere studiebijeenkomsten en klassencon-
pen in opbrengstgericht werken, omdat ik het
rekenen en spellen. Daarna volgden ook leren
sultaties. ‘Normaal gesproken wordt zo’n
idee had dat we het so-onderwijs daarmee
leren, sociaal leren, begrijpend lezen en ten
klassenconsultatie afgesloten met een indivi-
beter op poten konden krijgen. Inmiddels is
slotte technisch lezen. Bij begrijpend lezen
dueel feedbackgesprek. Het team gaf echter
opbrengstgericht werken ook opgenomen in
moeten leerlingen best veel samenwerken
al direct aan dat zij de feedbackgesprekken
de koersdoelen van Aloysius, ons schoolbe-
in groepjes. Onze leerlingen vinden dat heel
sámen wilden doen. Mensen durven zich
stuur.’
moeilijk, dus de leerkrachten wilden daar
kwetsbaar op te stellen en willen graag van
De school begon met een studiedag over
graag wat extra ondersteuning bij. Ivonne van
elkaar leren. Dat is geweldig!’
opbrengstgericht werken. ‘Toen werd voor
Eerd heeft veel ervaring met cluster 4-leer-
iedereen duidelijk dat dit om een volstrekt
lingen en heeft het team de juiste handvatten
andere manier van denken vraagt. Het team
kunnen geven.’
reageerde daar gelukkig heel positief op. Om
Dankzij Opbrengstgericht werken in 4D zijn
vertrouwd te raken met de nieuwe werk-
de leerlingen met sprongen vooruitgegaan.
‘We voeren nu echt professionele gesprekken’
nooit ruimte voor. De ontwikkelteams hebben
Ook het Orion College Noord, een vso-school in Amsterdam,
dat wél voor elkaar gekregen, zonder dat er
werkt al enkele jaren met Opbrengstgericht werken in 4D.
een cent extra voor op tafel hoefde te komen.
De aanpak geeft leraren houvast. Dat geeft rust, leidt tot betere
Mede door de ontwikkelteams is in het hele team een enorme flow op gang gekomen
prestaties en meer werkplezier. Om de kwaliteit van de school
en is het werkplezier toegenomen. Ook de
verder te verbeteren, is afgelopen jaar flink geïnvesteerd in een
leerlingen maken sprongen. Daar gaat het
professionele leercultuur, vertelt directeur Margot van Els.
uiteindelijk om, dat is voor iedereen bijzonder
Meer weten? Ivonne van Eerd i.vaneerd@cedgroep.nl
motiverend.’
Meer weten? Sabina Pot s.pot@cedgroep.nl
10 KlasseApart najaar 2017 nummer 3
‘Toen wij enkele jaren geleden startten met
de schoolcultuur. Aan het verbeteren van de
Ik vind dat prachtig om te zien! In het op
Opbrengstgericht werken in 4D, focusten we
schoolcultuur hebben we het afgelopen jaar
gang brengen van die professionele gesprek-
allereerst op het didactisch handelen. Daarin
veel aandacht besteed. We willen een profes-
ken heeft Gerdien Griffioen een belangrijke
moesten we namelijk echt een inhaalslag ma-
sionele cultuur creëren, waarin mensen van
rol gespeeld. Zij ondersteunt onze school al
ken. Sindsdien gebruiken we de 4D-methodiek
elkaar en met elkaar leren. Dat gebeurde in
langere tijd en heeft een positieve ommekeer
op tal van terreinen. Daardoor is de kwaliteit
het verleden onvoldoende.’
in het team in gang gezet. Ook voor mij als
van ons onderwijs sterk verbeterd. Dat zien we
De school organiseerde onder meer the-
schoolleider is zij een waardevolle adviseur en
terug in de resultaten van de leerlingen én in
matische intervisiemiddagen en er werden
sparringpartner.’
het werkplezier van de leraren.’
leerteams opgezet: groepen collega’s die
Bij het verzamelen van data keek de school
verantwoordelijk zijn voor de realisatie van
niet alleen naar leerlingresultaten. ‘Het gaat
een bepaald thema uit het jaarplan. ‘Dit alles
bijvoorbeeld ook om data over leerkrachtvaar-
werpt absoluut vruchten af, ik zie dat er nu
digheden, ouder- en leerlingtevredenheid en
echt professionele gesprekken plaatsvinden.
Meer weten? Gerdien Griffioen g.griffioen@cedgroep.nl
KlasseApart najaar 2017 nummer 3 11
De ZO! Observatielijst Zelfregulatie
Sbo De Parasol in Maassluis:
Waar staat de leerling en waar werken we naar toe? Tekst Marijke Nijboer
De Kolibri in Soest biedt leerlingen een zorg-onderwijsarrangement. Met behulp van de ZO! Observatielijst kunnen leerkrachten hun zelfregulatie goed in kaart brengen en bepalen welke ondersteuning leerlingen nodig hebben en aan welke doelen gewerkt dient te worden.
Leerlingen die problemen hebben bij het regule-
Cindy. ‘Daarbij gaan we ook voor de leerlingen
Cindy: ‘We willen in schooljaar 2017/18 in de
ren van hun gevoel, gedrag en aandacht, komen
inzichtelijk maken wat ze aan het leren zijn,
eerste klassen van VSO De Lasenberg, waar onze
moeilijk tot leren. Zelfregulatie is dan ook een
zodat zij ook doelgerichter gaan werken.’ De
meeste leerlingen naar doorstromen, ook de
belangrijk aandachtspunt bij De Kolibri van het
leerkracht hangt een overzicht met de verschil-
ZO!-lijst gaan afnemen. Dan weten we wat daar
bestuur De Meerkring. Hier zitten leerlingen
lende fases en concrete doelen op, zodat de
gemiddeld wordt gescoord en kunnen wij daar
die vanwege complexe gedragsproblemen zijn
leerlingen precies kunnen zien waar ze staan en
op de Kolibri naar toe werken.’ De ZO-scores zijn
vastgelopen in het speciaal onderwijs. Daarnaast
waar ze naar toe werken. De Kolibri neemt de
verwerkt in het ontwikkelingsperspectiefplan van
is er vaak sprake van een licht verstandelijke be-
lijst meerdere keren af om ieders ontwikkeling
perking. De leerkrachten en gedragsbegeleiders
in kaart te brengen.
Door Renate Mamber
Houvast
ieder kind. Zo kunnen ook ouders zien waar hun
Sbo De Parasol in Maassluis startte onder begeleiding van de CED-Groep met
Het programma draait nu goed. Alle themablok-
kinderen nu staan en waar ze naar toewerken.
De Vreedzame School, een compleet programma voor sociale competentie en
bieden leerlingen een mengvorm van onderwijs en zorg. ‘Juist deze kinderen lopen ontzettend vast op zelfregulatie’, zegt orthopedagoog Cindy van der Putten. ‘Ze moeten eerst hun gedrag leren reguleren, willen ze met het leren stappen kunnen zetten. Met de andere instrumenten waarmee wij werken, konden wij op dit punt onvoldoende uit de voeten. Die gaan vaak uit van een wat hoger niveau, terwijl wij met onze leerlingen echt bij de basis moeten beginnen. Wij werken sinds schooljaar 2016/17 met de ZO! Observatielijst en zijn daar ontzettend blij mee. Dit geeft de leerkracht inzicht en houvast.’ Concrete doelen
vaardigheden passen bij de verschillende fases, en zetten die om in concrete werkdoelen’, vertelt
12 KlasseApart najaar 2017 nummer 3
jaar heen aan bod. De leerkrachten merken dat het leeft onder de leerlingen: zij gebruiken ook
‘Na de pauze zijn we bijvoorbeeld minder bezig met conflicten oplossen.’
buiten de lessen het Vreedzaam-jargon. Sofieke: ‘Je hoort ze bijvoorbeeld zeggen: jij reageert nu met je blauwe pet, kun je niet je gele pet
Sluit aan op het opbrengstgericht werken in 4D:
Het team van De Parasol ging een paar jaar
je bijvoorbeeld met het thema groepsvorming
op zetten?’ Het programma biedt houvast voor
• Data: aan de hand van 17 items beoordeelt de leerkracht in hoeverre een leerling
geleden op zoek naar een geschikt programma
waardoor je al een heleboel gedragsproblemen
leerkrachten en leerlingen, zegt Marja. ‘Je merkt
in staat is om zijn gedrag, gevoel en aandacht zo te reguleren dat hij tot leren kan
voor gedrag en sociale-emotionele ontwikke-
voor bent.’ Bovendien is De Vreedzame School
dat iedereen bij conflicten dezelfde methode
komen.
ling. ‘We reageerden vaak achteraf op gedrag en
ook geschikt voor het sbo: het programma heeft
hanteert.’
we wilden meer preventief aan de slag’, vertelt
speciale aanpassingen met meer visuele on-
Sofieke merkt dat de leerlingen meer verant-
Marja Heijdra. ‘We wilden de kinderen ook meer
dersteuning. Marja ervaart dat als een luxe. ‘Je
woordelijkheid nemen. ‘Mijn taak als leerkracht
• Doelen: in een onderwijs-zorgarrangement worden de doelen beschreven.
zelfredzaamheid en eigen verantwoordelijkheid
moet nog steeds wel aspecten aanpassen, maar
is nu meer die van begeleider. Dat vind ik het
• Doen: de ZO! biedt praktische handelingssuggesties die aansluiten op de onder-
aanleren’, vult haar collega Sofieke Sakko aan.
het is fijn dat al het een en ander is gedaan.’
mooie van onderwijs. Kinderen kunnen prima
Binnen De Vreedzame school wordt een aantal
zelf nadenken. De Vreedzame School helpt om hen in hun kracht te zetten.’
• Duiden: de uitkomsten van ZO! kunnen een aanvulling zijn op het diagnostisch proces, wat weer bijdraagt aan het formuleren van de juiste doelen.
wijsbehoeften. De Zo! Observatielijst kan gratis worden gedownload via www.cedgroep.nl/sozo
Schoolbreed
leerlingen opgeleid tot mediator. Zij bemiddelen
Een school kan begeleiding krijgen bij de implementatie en het gebruik van de ZO!.
Het team vergeleek verschillende gedragsme-
bij conflicten. Onder begeleiding van Hélène
thodes met elkaar en koos uiteindelijk voor De
Dongelmans van de CED-Groep werd die training
Vreedzame school. ‘Omdat het schoolbreed is’,
aangepast aan de doelgroep. ‘Er is goed geke-
zegt Marja. ‘Van groep 1 tot en met 8 werk je
ken naar wat bij onze leerlingen past’, vertelt
aan hetzelfde thema zodat het in de hele school
Sofieke. ‘Ze hoeven niet te lang te luisteren en
leeft. Bovendien laat het programma verschil-
er worden veel coöperatieve werkvormen en
lende competenties van de sociaal-emotionele
beeldmateriaal ingezet. Dat is prettig.’
in kaart waar de leerling staat op het punt van en interactie in de klas. ‘We kijken nu welke
ken van De Vreedzame School komen door het
democratisch burgerschap. Leerkracht Marja Heijdra ziet een duidelijk effect:
De ZO! Observatielijst Zelfregulatie
Met behulp van de lijst brengt de leerkracht taakgericht gedrag, zelfbewustzijn en reflectie
Minder conflicten sinds start van De Vreedzame School
Meer weten? Jeroen Meijboom j.meijboom@cedgroep.nl
Meer weten? Hélène Dongelmans h.dongelmans@cedgroep.nl www.devreedzameschool.nl
ontwikkeling aan bod komen. Elk jaar begin
KlasseApart najaar 2017 nummer 3 13
Nieuwe inzichten door analyse van casussen uit eigen praktijk
De professional voor de klas Tekst Connie van der Zel
‘Hoe kunnen wij met het hele team een verdiepingsslag maken in ons onderwijs?’ Met die vraag ging Berna Dubelaar, onderwijsmanager bij lesplaats ESB Curium-LUMC, op zoek naar een brede training die geschikt is voor zowel so als vso. Zij kwam uit bij de training Professional voor de klas. V.l.n.r. Berna Dubelaar, Ceciel Meester en Judith van der Salm
ESB Curium-LUMC is een lesplaats die valt
automatisch ook reflecteren. Het uitgangspunt
beeld helemaal niet uit of een kind jong is of
onder de Leo Kanner Onderwijsgroep. Hier ko-
is vaak het gedrag van het kind: wat zie ik,
ouder. Het meedenken over elkaars handelen
men kinderen met psychiatrische- en ernstige
wat gebeurt er? Je probeert gedrag te duiden
en over elkaars leerlingen heeft veel meer-
instrument waarmee zij hun professionele
leerproblemen. Zij zijn in behandeling bij het
door het tegen het licht van de verschillende
waarde.’ Zo bespraken de collega’s de casus
handelen doorlopend kunnen verbeteren.
kinder -en jeugdpsychiatrisch centrum en krij-
theorieën te houden. Speelt motivatie een
van een vso-leerling die in de theorieklas niet,
gen daarnaast onderwijs. Erna Dubelaar: ‘Wij
rol? In hoeverre speelt de leertheorie of het
maar in de praktijkklas wél tot leren kwam.
bieden zowel so als vso. De leerlingen stromen
brein een rol? Vanuit de duiding ga je op zoek
‘Door dit probleem met elkaar cyclisch te
in de theorie en op zoek naar concrete casus-
bestaat uit vier e-learning modules en
het hele jaar door in en uit, ze zijn hier alleen
naar doelen. Welk gedrag wil ik zien en hoe
analyseren concludeerden we dat deze leerling
sen. Hierdoor en door de huiswerkopdrachten
acht bijeenkomsten. Aan bod komen
gedurende de behandeltijd en vaak maar een
kan ik dat in kleine stapjes bereiken? Wat heb
vooral een motivatieprobleem had. En dat we
word je gedwongen om stil te staan bij wat je
neuropsychologie, leertheorie en
klein deel van de dag in de klas. Dat geeft ons
ik al gedaan om het gedrag van het kind te
wellicht ook bij so-leerlingen die moeilijk tot
doet en om dat van verschillende invalshoeken
onderwijs een heel eigen dynamiek en maakt
beïnvloeden? En hoe was mijn gedrag daarbij?
leren komen, vaker praktijkonderwijs kunnen
te bekijken. Natuurlijk haalt de een er meer
het extra belangrijk om als team goed samen
Belonend of juist negerend? Heb ik daar wat
inzetten. Al is het maar in het begin om de mo-
uit dan de ander; er is altijd een verschil in
te werken en op één lijn te zitten. Zo’n geza-
aan gehad? Door op deze manier de verschil-
tivatie en het zelfvertrouwen weer op gang te
voorkennis. Maar doordat samen je kennis
menlijke training werkt dan heel goed.’
lende casussen te doorlopen en te reflecteren
helpen. Zo leidt elke casus tot nieuwe inzichten
opfrist of verrijkt en samen doelgericht naar
op ons eigen én elkaars handelen, leren we
waar iedereen wat aan kan hebben.’
het handelen in de praktijk kijkt, haalt iedereen
Intervisie en reflectie
veel van elkaar.’
De training ‘De professional voor de klas’ biedt mensen op de werkvloer een
Reflectie aan de hand van theorie en feedback staan centraal. De training
motivatieleer.
er nieuwe inzichten uit. Verder komt Wilma, De tijd nemen voor je vak
onze cursusleider, bij elke casus met voor-
‘Dat is een verdiepingscursus waarmee je nog
gerichtheid en de nadruk op intervisie en
Motivatieprobleem
Het hele team is positief over de training. ‘Het
beelden uit andere werksituaties waar wij wat
verder gaat in de theorie en het analyseren van
reflectie van de training. ‘De theorieën worden
‘Het maakt niet uit dat we met verschillende
is voor iedereen prettig om de tijd te nemen
aan hebben.’
de situaties die wij in de praktijk tegen komen.
gekoppeld aan casussen uit de eigen praktijk.
onderwijsniveaus bij elkaar zitten’, zegt Berna.
om inhoudelijk bezig te zijn met je vak,’ stelt
Berna overweegt om na afronding van de
Zo kunnen wij weer een stapje verder komen
Doordat je een casus cyclisch doorloopt, ga je
‘Bij een motivatieprobleem maakt het bijvoor-
Berna. ‘Voor elke module moet je je verdiepen
training verder te gaan met de vervolgtraining.
met onze bijzondere leerlingen.’
Berna is vooral te spreken over de praktijk-
14 KlasseApart najaar 2017 nummer 3
Meer weten? Wilma Peulen w.peulen@cedgroep.nl www.cedgroep.nl/deprofessiona
KlasseApart najaar 2017 nummer 3 15
Teach Like a Champion:
Gedrag is een vak
Leerlingen worden actiever en meer betrokken
‘Bijna alle leerlingen stegen al snel twee of drie niveaus’ Tekst Renate Mamber
Sbo De Dijk in Druten ging over op een ander systeem van lesgeven. Voorwaarde daarvoor was dat de leerlingen beter leerden om zelfstandig te werken en samen te werken. Met het boek ‘Gedrag is een vak’ en de leerlijn Leren Leren vond
Tekst Ineke Westbroek
het team een aanpak die daar perfect
Meer rust in de groepen, actievere
op aansloot. ‘In een half jaar tijd
leerlingen, een vaste structuur. Vso De
hebben we ontzettend veel bereikt.’
Regenboog is blij met de technieken van Teach Like a Champion, waarin leerkrachten en ib‘ers zijn getraind.
‘Noem een verschil tussen bolgewassen en
uitgewerkt door de Amerikaanse onderwijs-
onderwijsresultaten te verbeteren vormden
knolgewassen.’ In klas 1 trekt Juf Wencke
onderzoeker Doug Lemov. Veel technieken
voor directeur Els Nagtegaal belangrijke re-
van der Wulp het kaartje met Nick’s naam
lijken simpel (alle leerlingen bij binnenkomst
denen om Teach in te zetten. ‘Vso-leerlingen
uit de pot. Nick baalt. Hij weet het niet, maar
begroeten, onverwachte beurten geven,
zijn vaak niet bij de les’, zegt zij. ‘Met Teach
herkanst glorieus bij zijn volgende beurt: ‘Een
zorgen dat de begintaak op het bord staat als
willen wij dit verbeteren.’
bol heeft ringen, een knol niet.’
de klas binnenkomt), maar ze werken, ook
Het werkt, merkt Wencke. ‘Er is nu meer rust
De Rotterdamse vso-school De Regenboog
binnen het speciaal onderwijs. De CED-Groep
in de klas en de betrokkenheid is groter.’
werkt sinds vorig schooljaar met ‘Teach’.
vertaalde Teach naar de Nederlandse onder-
Frank Teunissen, die het Regenboogteam
Technieken als de ‘bliksembeurt’ houden
wijssituatie. Adviseurs trainen leerkrachten
trainde: ‘Teach zorgt voor meer plezier in het
leerlingen bij de les, constateert Wencke.
die de technieken willen toepassen in hun
lesgeven. Dat straalt af op de kinderen.’
‘Vroeger moesten ze hun vinger opsteken als
lespraktijk. Cursisten uit het speciaal onder-
ik een antwoord vroeg. Ik zag steeds dezelfde
wijs leren hoe zij de Teach-technieken kunnen
vingers. Nu ik namen uit de pot trek, weten
laten aansluiten op de visie en werkwijze van
leerlingen dat ik terugkom als ze het niet
hun scholen.
weten of fout hebben. Ze letten beter op en vinden het leuk om het juiste antwoord te
Meer betrokken
geven.’
Sinds De Regenboog werkt met technieken zoals de ‘bliksembeurt’, ‘weet niet geldt niet’
Succesvolle technieken
en de ‘begintaak’, merken leerkrachten dat
Teach Like a Champion bestaat uit 62 suc-
leerlingen actiever en geconcentreerder
cesvolle onderwijstechnieken, verzameld en
meedoen. Die activering en de wens om de
16 KlasseApart najaar 2017 nummer 3
Meer weten? Frank Teunissen f.teunissen@cedgroep.nl www.cedgroep.nl/teachtrainingen
‘We verwachten eigenlijk heel veel van
leerlingen. Om de doelen van Leren Leren
kinderen’, zegt Marjo Boef, directeur van sbo
in te slijpen, werden ze gekoppeld aan een
De Dijk. ‘We willen dat ze zelfstandig kunnen
ander vak. Marjo: ‘Leren Leren wordt bijvoor-
werken, dat ze kunnen reflecteren op hun
beeld gekoppeld aan het vak rekenen. Dan
eigen werk en samenwerken zonder begelei-
weten de kinderen dat ze behalve aan doelen
ding. Dat was voor ons de grootste winst van
voor rekenen, ook aan doelen voor Leren
het traject: de bewustwording dat gedrag, net
Leren gaan werken. Zodra 80 procent van de
als taal, een vak is dat je kunt leren, ook op
kinderen een doel behaalt, gaat het pictogram
het sbo.’
een stapje vooruit.’
Streefdoelen
Beste motivatie
Het team ging onder begeleiding van Audrey
Bij de eerste tussenmeting, een half jaar na
Machielsen van de CED-Groep aan de slag.
de start, waren de leerkrachten verbaasd
‘We begonnen met het inschalen van de
over het resultaat. ‘Bijna alle kinderen waren
leerlingen op de leerlijn Leren Leren’, vertelt
minimaal twee of drie niveaus gestegen. Dat
Marjo. ‘Daar kwam een gemiddelde uit voor
was fantastisch om te zien. Dan zie je dat
de hele groep. Vandaaruit hebben we een am-
gericht werken aan gedrag effect heeft, ook
bitie en streefdoelen gesteld. We zagen dat er
op een sbo-school. Dat is de beste motivatie
wel een gat zat tussen wat we zouden willen
die er is.’
en hoe het was.’
Volgens Marjo krijgen leerkrachten de aanpak
Het team maakte de doelen visueel met
steeds meer in de vingers. ‘Ze moeten erop
behulp van pictogrammen. Daarna bespraken
gefocust zijn, daar begint het mee’, zegt ze.
de leerkrachten de doelen uitgebreid met de
‘De training die we hiervoor van Audrey kre-
‘Je ziet dat gericht werken aan gedrag effect heeft, ook op een sbo-school’ gen was essentieel. Het is nuttig als iemand van buiten mee kijkt en de klasseobservaties en nabesprekingen werken goed. De intern begeleider en een leerkracht liepen met Audrey mee, zodat zij haar rol straks kunnen overnemen. Zo is alles goed geborgd. We zijn er nog niet helemaal, maar ik ben ervan overtuigd dat we de streefdoelen gaan halen.’
Meer weten? Audrey Machielsen a.machielsen@cedgroep.nl
KlasseApart najaar 2017 nummer 3 17
Werken met Plancius
Vaardigheden aanleren in kleine stapjes Tekst Ineke Westbroek
Hoe breng je leerlingen met een ontwikkelingsniveau tot 24 maanden (IQ tot 35) tot leren? Dat vraagt om maatwerk, specifieke kennis en vaardigheden. De CED-Groep ontwikkelde daarom voor deze doelgroep het programma Plancius, vernoemd naar de cartograaf en leermeester van zeelieden, Petrus Plancius. Net als hij zoeken de gebruikers de beste route om hun doel te bereiken.
‘Hoe smaakt dit, Anna?’ Voorzichtig proeft
inzetten naast de gebruikelijke ZML-leerlij-
in kleine stapjes worden behaald, zijn zij
doelgerichte activiteiten zie je vorderingen.
Anna een augurkje. Ze trekt een vies gezicht,
nen. Plancius, dat bestaat uit leerlijnen met
verdeeld in subdoelen. De leerlijnen bestaan
Via opbrengstgericht werken bepaalt een
maar zo komt ze er niet vanaf. Ze moet zég-
doelen, gekoppeld aan domeinen, maakt het
uit een stamlijn van vijf domeinen, uitge-
team welk niveau haalbaar is en kiezen leer-
gen hoe ze het vindt. ‘Vies!’ roept ze.
voor teams van begeleiders en leerkrachten
werkt in de leerlijnen sociaal-emotionele
krachten een paar doelen die aansluiten bij
En dat wilde de juf weten. ‘Onze leerlingen
gemakkelijker om bij pupillen aan dezelfde
ontwikkeling, sensomotorische ontwikkeling,
hun groep. Less is more.’
kunnen moeilijk verbaal aangeven of iets
doelen te werken.
spel- en taakontwikkeling, communicatie en
De Kameleon, die eerst voor deze doel-
zelfredzaamheid. De omschreven subdoelen
groep M(eervoudig) G(ehandicapt)-leerlijnen
lekker is of vies’, schetsen intern begeleider
‘Kracht zit in de herhaling’
Caren Feenstra en orthopedagoog Miranda de
Doelen stellen
van de activiteiten en de vorderingen worden
gebruikte, koos voor Plancius vanwege de
de doelen, waarbij het team de bijbehorende
Caren en Miranda zijn blij met de kritische
Groen van KPO De Kameleon in Roosendaal.
Met specifieke aandacht en gerichte aanpas-
bijgehouden op dagmoment-kaarten. Van
directe aansluiting met CED-leerlijnen, die
activiteitenkaarten uitprobeerde. Het gebruik-
vragen van de cursusleidster: ‘We waren altijd
’Leerlingen moeten eerst leren wat lekker
singen kunnen groepen leerlingen mee in de-
activiteiten en de bijbehorende dagmoment-
de school ook gebruikt. Bovendien wordt bij
te instructie-lesmodel werd aangepast aan de
geneigd nieuwe werkwijzen te snel te imple-
of vies betekent en deze begrippen koppelen
zelfde systematiek van hun school of kinder-
kaarten worden subdoelen omschreven en
Plancius in zes niveaus gewerkt. Caren: ‘Dat
doelgroep. Aan het einde van het schooljaar
menteren. Nu gaan we de diepte in en nemen
aan de juiste betekenis. Zij leren ze door ze
dagcentrum. In de praktijk gebeurt dit vaak
vorderingen bijgehouden.
maakt het plannen van doelen gemakkelijk
2016/17 bekeken ouders en leerkrachten
we er voldoende tijd voor.’
vaak te benoemen, er activiteiten mee te doen
via planmatig werken, bijvoorbeeld vanuit de
Plancius werkt het beste in groepjes leerlin-
en je hebt de voortgang van de ontwikkeling
samen de doelen die bij de leerlijn commu-
Anna heet in werkelijkheid anders.
en doordat we hen verschillende hapjes laten
vier pijlers data, duiden, doelen en doen, die
gen, geselecteerd op gemeenschappelijke
goed in beeld.’
nicatie hoorden. Gezamenlijk besloten zij te
proeven. Na weken, soms maanden, zien we
de CED-Groep als uitgangspunt gebruikt voor
eigenschappen. Leerkrachten/begeleiders
Begeleid door Ariane startte De Kameleon in
werken aan het leren van begrippen.
resultaten. Na twintig keer oefenen in een
het planmatig en opbrengstgericht werken.
kiezen doelen die bij deze leerlingen passen
2015 met Plancius. Het eerste jaar draaide
Leerkrachten en begeleiders die Plancius in
groepje van drie of vier kent nu bijna iedereen
De Plancius-leerlijnen zijn hierbij een hulp-
en gaan daaraan werken.
het om kennismaking met het programma,
hun organisatie willen invoeren, kunnen van
de begrippen lekker en vies. De kracht zit in
middel. De leerkracht bepaalt aan de hand
voorbeelden bekijken en een eerste inscha-
de CED-Groep begeleiding op maat krijgen.
de herhaling.’
van het door observaties gevormde beeld van
‘Less is more’
ling van het niveau van de leerlingen. Dat
Dat gebeurt met een cursus over materiaal
De CED-Groep ontwikkelde het Plancius-pro-
een leerling aan welke doelen wordt gewerkt,
‘Onderwijs, gericht op ontwikkeling’, om-
alles gebeurde vanuit data, duiden, doelen,
en werkwijze. Cursisten krijgen klassencon-
gramma in samenwerking met ZML-scholen
en met welke materialen en middelen.
schrijft adviseur Ariane van Dijk (CED-Groep)
doen.
sultaties en feedback over praktijksituaties,
en kinderdagcentra, die Plancius-leerlijnen
Omdat de doelen voor deze groep leerlingen
de werkwijze. ‘Met kleine stappen en korte,
Het tweede jaar ging de school werken met
die zij zelf filmen.
18 KlasseApart najaar 2017 nummer 3
Meer weten? Ariane van Dijk a.vandijk@cedgroep.nl www.cedgroep.nl/plancius
KlasseApart najaar 2017 nummer 3 19
Relatiemanager bedient school op maat
Cruciaal: een contextrijke taalomgeving
Hoe speel je in op veranderende populatie?
Tekst Connie van der Zel
Wat is er voor nodig om onze leerlingen zo
Tekst Marijke Nijboer
van Dijk en Ivonne van Eerd werd de aanpak
zelfstandig mogelijk te laten functioneren
Een relatiemanager gaat een nauwe band aan met de school. Samen bepalen
Gedrag is een Vak op maat gemaakt voor deze
in de maatschappij? In ieder geval moet het
zij welke producten of begeleiding de school nodig heeft om de eigen doelen
taalonderwijs optimaal zijn, vinden ze op de
te bereiken. Relatiemanager Simon van der Meer helpt mytylschool Gabriël
zijn met de aanpak van gedragsproblemen’,
Antoon van Dijkschool, een cluster 3-school in
om zo goed mogelijk in te spelen op de veranderende populatie.
vertelt Nanneke. Simon vult aan: ‘Gedraq
Helmond.
mytylschool. ‘We combineren daarin het kinderen leren accepteren van het eigen anders
is een Vak biedt een mooie combinatie van expertise en visie op hoe je met complex gedrag om moet gaan. Dat is gegoten in een opbrengstgerichte aanpak.’ Komend jaar gaat het voltallige personeel zich hierin bekwamen. Van zorg- naar onderwijsassistent Speciale aandacht gaat ook naar de onderwijsassistenten. Zij waren in het verleden, als zorgassistentes, vooral bezig met zorgtaken zoals sondevoeding en medicatie. Nanneke:
Jolanda Hodzelmans, teamleider a.i.: ‘Je hebt
daardiseerde woordenlijsten. De werkvormen
taal nodig om je te uiten, om aan te geven wat
waarmee we beginnen zijn de thematafel,
je wil en om te begrijpen wat een ander wil.
de themamuur en het woordenboekje. Hier
Bij onze leerlingen is het belangrijk om daar
worden plaatjes of voorwerpen gekoppeld aan
extra veel aandacht aan te geven. Daarom zijn
woorden. Al doende gaan we de werkvormen
wij ons taalonderwijs aan het professionali-
uitbreiden en ontdekken welke werkvormen
seren.’
geschikt zijn voor welke groepen. Daarnaast
Samen met Guyanne van der Horst, adviseur
gaan we, los van de thema’s, aan de slag met
van de CED-Groep, stelde Jolanda een plan
ontwikkelingsmaterialen, vaak in spelvorm.
van aanpak op. ‘Wij hebben een vakgroep
Denk bijvoorbeeld aan een kaartspel waarbij
mondelinge taal en een vakgroep schriftelijke
de leerlingen aan elkaar woorden moeten
taal in het leven geroepen. In beide groepen
omschrijven.’
zitten zowel leerkrachten als logopedisten.
Momenteel wordt de werkwijze over de
De vakgroep mondeling richt zich op woor-
hele school uitgerold. Het hele team heeft
Mytylschool Gabriël in Den Bosch heeft
Mondiger maken én leren inbinden
denschat. Deze is op verkenning gegaan: wat
een training over taalonderwijs gekregen.
leerlingen met medisch-fysieke problema-
Nanneke: ‘We hebben van oudsher leerlingen
is goed woordenschatonderwijs en welke
Jolanda: ‘We delen de ervaringen uit de pilot
tiek. Dat is een complexe doelgroep. ‘Voor
die op sociaal-emotioneel- en medisch-fysiek
taalroutines spelen een rol? Welke metho-
over wat wel en wat niet werkt. Vanaf januari
ons is het standaard aanbod van trainingen
gebied kwetsbaar zijn. Denk aan kinderen die
dieken en werkvormen kun je hierbij toepas-
gaat de vakgroep schriftelijke taal werken
en dergelijke eigenlijk nooit passend’, vertelt
op een reguliere school zijn gepest vanwege
sen? Hoe kun je dit verbinden aan thematisch
aan het verbeteren van het leesonderwijs.’
manager onderwijs Nanneke de Bruijn. Daar
een prothese of halfzijdige verlamming. Zij
onderwijs? Met deze kennis zijn we onlangs
De leerkrachten worden gecoached met
komt bij dat de populatie van Gabriël aan het
hebben hulp nodig bij de acceptatie van hun
gestart met een pilot in twee so-groepen en
behulp van groepsbezoeken. Die worden eerst
veranderen is. Door de sluiting van een aantal
handicap. De leerlingen met gedragspro-
twee vso-groepen.’
verzorgd door de CED-Groep en in een later
‘In het kader van passend onderwijs worden zij nu steeds meer ingezet als onderwijsassistenten. We vragen dus didactisch meer van hen. Samen met Simon hebben we ons gebogen over de vraag hoe hun competentieprofiel eruit moet zien. En meer in het algemeen kijken we samen naar onze context. Wat wordt er van ons wordt gevraagd, binnen onze organisatie, in de maatschappij en gezien recente onderwijsontwikkelingen, en hoe kunnen we daar in meebewegen?’ Als relatiemanager lever je maatwerk, zegt
Een thematafel
Meer weten? Guyanne van der Horst g.vanderhorst@cedgroep.nl
sbo-scholen en vanwege passend onderwijs
blemen wil je juist leren om een beetje in te
stadium door leden van de vakgroep. Jolanda:
komen er nu regelmatig leerling binnen die
binden en hun emoties op een andere manier
Thema: Amerika
‘Want het is natuurlijk wel de bedoeling dat
naast medisch-fysieke problematiek, ook
te uiten. We bespreken uitgebreid met Simon
Het eerste thema van de pilot is Amerika.
we uiteindelijk zelfstandig verder kunnen.’
gedragsproblemen hebben. Dat vraagt om
hoe je dat kunt combineren in één klas.’
een flinke omschakeling.
Met behulp van Simon en zijn collega’s Ariane
Jolanda: ‘Wij werken met woorden uit gestan-
20 KlasseApart najaar 2017 nummer 3
Simon. ‘Je houdt je vinger aan de pols en probeert om de school zo te bedienen dat zij hun doelen kunnen bereiken. Soms pas je een bestaand product aan, maar als het nodig is ontwikkelen we ook iets nieuws.’ Nanneke is blij met haar sparringpartner. ‘En ik denk dat wat we hier ontwikkelen, zeker ook bruikbaar is voor andere mytylscholen.’
Meer weten? Simon van der Meer s.vandermeer@cedgroep.nl
KlasseApart najaar 2017 nummer 3 21
Lezen is Top
Spelling langs de lijn
Leeshouding leraar is bepalend voor het leesplezier
Betere onderwijsresultaten? Koester hoge verwachtingen
LIST (Lezen is Top)
LIST is een leesinterventieproject, bedoeld voor scholen voor primair-, speciaal-
Tekst Ronald Buitelaar
‘Lezen is het cement van de samenleving.’ De stichting Lezen laat er op haar website geen twijfel over bestaan. Maar hoe zorg je er als school voor dat lezen ook leuk is? Zeker op een school voor speciaal basisonderwijs, waar lezen zelden hoog op het wensenlijstje van leerlingen prijkt.
en praktijkonderwijs die (bijna) al hun leerlingen functioneel geletterd willen afleveren. Met LIST vergroten leraren hun professionaliteit en leren zij hoge doelen stellen en daar op gedifferentieerde wijze aan werken. Op schoolniveau vormen data de basis voor voortdurende innovatie en kwaliteitsverbetering. De begeleiding van scholen gebeurt op maat.
Tekst Ronald Buitelaar
Wanneer onderwijsresultaten achterblijven, is de verleiding groot om alles tegelijk aan te pakken. Met het risico dat alles een beetje aandacht krijgt. Beter is het om één overzichtelijk vakgebied ter hand te nemen en van daaruit verder te werken.
CED-Groep adviseur Ria van der Sar werd
kom je hier moeilijker uit de voeten. Deze
te houden. Zo kun je ook bewaken dat er
vorig jaar gevraagd om De Zeearend, een
methode is simpel opgebouwd en leerlingen
schoolbreed op dezelfde wijze wordt gewerkt.
sbo-school in Beverwijk, te helpen om
kunnen goed zelf aan de slag.’ Met name
‘Het is belangrijk dat de uitvoering overal
opbrengstgerichter te werken. Zij adviseerde
dat laatste aspect zorgde aanvankelijk voor
hetzelfde is.’
‘Onze leesresultaten bleven achter en de
succes, want we hebben in een paar jaar tijd
zijn voor de leeshouding van hun leerlingen,
om te beginnen met spelling: ‘Een overzich-
scepsis bij het team. Ria: ‘Leraren hadden het
De eerste resultaten van spellingtoetsen zijn
kinderen vonden lezen niet leuk.’ Dat is in een
de scores omhoog zien gaan en het enthou-
gebeurde het tegenovergestelde. Leerlingen
telijk onderwerp. Het doet geen beroep op het
idee dat hun leerlingen niet zelfstandig kun-
bemoedigend.
notendop het probleem waarvoor de Reho-
siasme voor lezen bij leerlingen én leer-
van groep 8 lazen al na een paar maanden
IQ zoals bijvoorbeeld begrijpend lezen, maar
nen werken.’
both, een sbo-school in Rijswijk, zich enkele
krachten zien toenemen. Bibliotheekboeken
met veel plezier goede jeugdliteratuur omdat
is puur een kwestie van geheugen.’
Toch zagen zij al snel een omslag. Marjolein:
jaren geleden gesteld zag. Op zoek naar
worden bijvoorbeeld fanatieker gelezen en er
de motiverende ‘‘boekenbabbels’’ van de
Samen met zorgcoördinator Corine Ren-
‘Collega’s vroegen zich af of de kinderen het
oplossingen maakte de school kennis met
zijn plannen om een eigen schoolbibliotheek
lerares aansloegen.’’
nen en intern begeleider Marjolein Schaap
aankonden om in tweetallen een ‘‘dictwee-
LIST (Lezen Is Top), een door de Hogeschool
te starten.’
En de leraar die niet van lezen hield? ‘Hij is
stelde Ria een schoolstandaard op waarin zij
tje’’ af te nemen. Maar door vertrouwen aan
Utrecht ontwikkeld leesinterventietraject.
Annette herinnert zich dat leraren in eerste
van mening veranderd. Hij pakt nu net als zijn
vastlegden waar de school op het gebied van
leerlingen te geven en eventuele problemen
Met hulp van Annette Dekkers, adviseur van
instantie sceptisch waren en zich niet konden
leerlingen een boek wanneer er in de klas
spelling over drie jaar wil zijn. Corine: ‘Op
direct te bespreken, boekten we al snel suc-
de CED-Groep, wordt LIST succesvol binnen
voorstellen dat hun leerlingen met plezier
gelezen wordt.’
basis daarvan zijn we terug gaan redeneren
ces en nam het enthousiasme bij leerlingen
school uitgerold.
zouden gaan lezen. ‘Er was een leraar die
wat ons aanbod moet zijn en hebben we een
én leraren toe.’
Intern begeleider Dominique van Andel: ‘We
aangaf dat hij lezen zelf niet leuk vond en een
leerlijn opgesteld. Onze spellingsmethode
Ria vindt het cruciaal dat de intern begelei-
werken niet langer volgend, maar gebruiken
lerares die zich niet kon voorstellen dat haar
‘‘Spelling langs de lijn’’ is een hulpmiddel om
der, eventueel samen met de adviseur, bij
de 4D-aanpak (data, duiden, doelen, doen) om
groep 8-leerlingen vrijwillig een boek zouden
dat doel te bereiken.’
de invoering van een nieuwe werkwijze de
plannend en opbrengstgericht te werken. Met
lezen. Toen zij inzagen dat ze zelf bepalend
Ria: ‘Met een andere, meer talige methode,
groepen ingaat om de vinger aan de pols
22 KlasseApart najaar 2017 nummer 3
Meer weten? Annette Dekkers a.dekkers@cedgroep.nl
Meer weten? Ria van der Sar r.vandersar@cedgroep.nl www.cedgroep.nl/spellinglangsdelijnsbo
KlasseApart najaar 2017 nummer 3 23
Marléone werkt als ontwikkelaar en adviseur bij de CED-Groep. Zij ontwikkelt producten en aanpakken die onderwijsprofessionals gebruiken om het beste uit leerlingen te halen. Zij maakt gebruik van inzichten uit de wetenschap, met een praktische insteek.
Marléone Goudswaard Marléone reist af naar Rotterdam Zuid voor een bezoek aan de A.J. Schreuderschool SO. Leerkracht Radna probeert het nieuwe lesmateriaal voor sociale (media) competentie uit en Marléone gaat kijken tijdens de les. Marléone gebruikt de ervaringen van Radna voor het verbeteren van het nieuwe lespakket Sociaal Offline/ Online, waarmee zeer moeilijk lerende leerlingen in kleine stappen sociale competenties oefenen.
Bij het maken van nieuw lesmateriaal komt veel kijken. Doelen, didactiek, pedagogiek, het komt allemaal bij elkaar. Daarbij werkt Marléone samen met scholen en andere partners.
Vandaag overlegt Marléone met Rinus van NetandMore over de chatsimulator. De leerlingen reageerden op de website met 'vet' en 'cool'. Een leuke stimulans! (En zelf zijn ze ook trots op het resultaat.)
Ook de vormgeving wil Marléone graag mooi hebben, omdat het de leerkracht kan helpen om het materiaal efficiënt te gebruiken. Zij overlegt vandaag met vormgever Ton over de opmaak van de powerpoints en de pictokaarten met de stappen voor de leerlingen.
Marléone werkt aan meerdere projecten, waardoor de onderwerpen elkaar snel afwisselen. ’s Avonds even nieuwe energie opdoen voor de volgende dag.
Samen met collega Lisette Ligtendag houdt Marléone een online call met de hoofdprogrammeur van de digitale leeromgeving in de UK. Ze bespreken de inrichting van het dashboard, zodat toekomstige cursisten op hun eigen tijdstip en in eigen tempo met de inhoud aan de slag kunnen.
De nieuwe informatie gebruikt Marléone direct voor de nieuwe blended cursus Taalcoördinator. Ze laat aan haar collega's zien hoe de cursist rechtstreeks feedback van de trainer kan zien in de digitale leeromgeving.