KlasseApart voor so, sbo en vso

Page 1

Informatieblad relaties CED-Groep najaar 2017 nummer 3 jaargang 15

Effectiever onderwijzen met Breinsleutels Opbrengstgericht werken in 4D De professional voor de klas Plancius: stapsgewijs leren

Special Voor sbo, so en vso

Producten ontwikkelen die kinderen verder brengen • De ZO! Observatielijst • Minder conflicten dankzij De Vreedzame School • Teach Like a Champion • Gedrag is een vak • Cruciaal: een contextrijke taalomgeving • De relatiemanager • Lezen is Top • Spelling langs de Lijn •De Werkweek Van Marléone Goudswaard


Inhoud

4

‘Een opsteker geeft een fijn gevoel’

Effectiever onderwijzen met Breinsleutels

Joëll en Zakaria van vsoschool Alphons Laudy over de invoering van De Vreedzame School: ‘De sfeer is een stuk beter geworden.’

6

Sbo-school Johan Seckel tilt met behulp van Breinsleutels de didactiek naar een hoger plan.

Leergierig ‘Wij constateerden dat we eigenlijk te weinig wisten van de manier waarop het brein van

13

8

onze kinderen werkt en hoe ze tot leren komen…’ Zomaar een uitspraak uit een van de artikelen in deze special van Klasse Apart, een nummer dat helemaal is gewijd aan het

Opbrengstgericht werken in 4D

sbo, so en vso.

Minder conflicten dankzij De Vreedzame School

Opbrengstgericht werken is bezig aan een stevige opmars in het s(b)o en het vso. Scholen ontdekken dat ze zo meer bereiken met hun leerlingen.

Als redactie werden wij getroffen door de grote leergierigheid die spreekt uit alle artikelen. De directeur van een sbo-school zegt: ’We hadden onze zaakjes best op orde, maar we wilden onze onderwijskwaliteit verder verbeteren.’ Vervolgens gaat het team daar hard mee aan de slag. ‘We verwachten eigenlijk heel veel van kinderen’, zegt de

Sbo De Parasol in Maassluis is sinds de invoering van De Vreedzame School minder tijd kwijt aan conflictbemiddeling.

directeur van een andere sbo-school. ‘We willen dat ze zelfstandig kunnen werken, dat ze kunnen reflecteren op hun eigen werk en samenwerken zonder begeleiding.’ Het zijn hoge, maar volgens haar haalbare doelen. De mensen die wij interviewden zijn niet bang om, indien nodig, het roer om te gooien. Een ib’er op een vso-school: ‘Opbrengstgericht werken in 4D is echt een cultuuromslag.

18

Professional voor de klas

We moeten anders gaan denken en constant de doelen voor ogen houden die we met de leerlingen willen behalen. (…) Dat kan een grote kwaliteitswinst opleveren.’

14

Scholen voor so, sbo en vso beseffen dat ze meer kunnen bereiken met leerlingen. En leerlingen reageren daar goed op, die worden óók leergieriger. De gemotiveerde

Werken met Plancius

Met Plancius komen leerlingen met een IQ tot 35 stapsgewijs tot leren.

Curium LUMC maakt met Professional voor de klas een verdiepingsslag.

leerkracht die met een nieuwe aanpak leerlingen meer op maat aanspreekt, stimuleert vaak de lust tot leren. We hopen dat u net als wij zal worden getroffen door de toewijding en drang tot verbetering die spreken uit dit nummer. Veel leesplezier!

20 Cruciaal: het beste taalonderwijs

Hanke Geurts,

5 Producten ontwikkelen die kinderen verder brengen

unitmanager speciaal onderwijs

CED-Groep bereikt De CED-Groep traint professionals en adviseert beslissers in onderwijs en kinderopvang. En ontwikkelt innovatieve educatieve producten. Dat is wat we doen. Maar niet wat we zijn. Bij de CED-Groep zijn we van alle onderwijsmarkten thuis. We zijn innovatief en hebben een grote passie voor kansen voor kinderen.

Rotterdam Bezoekadres: Dwerggras 30 3068 PC Rotterdam

Volg ons

Postadres CED-Groep Postbus 8639 3009 AP Rotterdam

www.cedgroep.nl info@cedgroep.nl

Hoe kunnen scholen nog betere kwaliteit leveren? En wat hebben ze daar voor nodig? Regelmatig ontwikkelt de CED-Groep een nieuwe methode, aanpak of vorm van begeleiding.

21 Relatiemanager bedient school op maat

12 De ZO! Observatielijst Zelfregulatie

Leerkrachten brengen met behulp van de ZO! Observatielijst de zelfregulatie van leerlingen in kaart en bepalen welke ondersteuning leerlingen nodig hebben.

16 Teach Like a Champion

KlasseApart is een drie keer per jaar verschijnend informatieblad van de CED-Groep over (nieuwe) diensten, producten en aspecten van educatieve dienstverlening in de praktijk; bestemd voor scholen, onderwijsinstellingen en overige relaties. ISSN 1571-660, jaargang 15, nummer 3, najaar 2017 redactie van deze special: Hanke Geurts, Marijke Nijboer (eindredactie), Carolien Rebel redactie-adres: CED-Groep, Postbus 8639, 3009 AP Rotterdam, klasseapart@cedgroep.nl website: www.cedgroep.nl fotografie: Jan van der Meijde vormgeving: Pressure Line druk: MediaCenter Rotterdam oplage: 14.000 KlasseApart gratis ontvangen? Mail uw adresgegevens naar: klasseapart@cedgroep.nl 2

KlasseApart najaar 2017 nummer 3

Maakt leerlingen actiever en meer betrokken.

17 Gedrag is een vak

Bijna alle leerlingen stegen met deze aanpak al snel een paar niveaus.

Een relatiemanager gaat een nauwe band aan met de school. Samen bepalen zij welke producten of begeleiding de school nodig heeft om de eigen doelen te bereiken.

22 Lezen is Top

Maar voor alles zijn we trots op resultaat. Als het een professional lukt om kinderen het beste uit zichzelf te laten halen, hebben wij echt iets bereikt.

Om leerlingen zo zelfstandig mogelijk te laten functioneren, moet in elk geval het taalonderwijs optimaal zijn.

De leeshouding van de leraar is bepalend voor het leesplezier.

23 Spelling langs de Lijn

Wil je betere onderwijsresultaten? Koester dan hoge verwachtingen.

24 De Werkweek Van Marléone Goudswaard KlasseApart najaar 2017 nummer 3

3


Vso Alphons Laudy, sinds dit schooljaar Vreedzame School

Advies en productontwikkeling

Leerlingen verder brengen Tekst Marijke Nijboer

Hoe kunnen scholen nog betere kwaliteit leveren? En wat hebben ze daar voor nodig? Die vragen staan centraal bij de CED-Groep. Regelmatig leidt een hulpvraag tot de ontwikkeling van een nieuwe methode, aanpak of vorm van

‘Na een opsteker ga je met een fijn gevoel naar huis’

4

De vso-school Alphons Laudy in Amsterdam

samen beslissen wat we aan het eind van het

plimenten. Die gaan in een bakje en aan het

is sinds dit jaar Vreedzame School. Dat kan

schooljaar gaan doen. We gaan barbecueën,

eind van de schooldag neemt de leraar ze met

Joëll (17) goed merken: ‘We kunnen hier goed

er komt een einddisco en we krijgen een

de klas door. Joëll: ‘ik heb er een gekregen

met elkaar praten. De sfeer is een stuk beter

springkussen.’

nadat ik een presentatie had gehouden.

geworden.’ Iedereen is anders maar ieder-

De kinderen leren om bij ruzies eerst even af

Iemand schreef dat ik het goed doe in de klas.

een hoort erbij, en mag mee beslissen over

te koelen en daarna te praten. Zakaria: ‘Als je

Dan ga je met een fijn gevoel naar huis.’ Van

bepaalde zaken: zo leren de leerlingen in de

boos bent zet je de rode pet op, blauw is voor

‘afbrekers’ moeten leerlingen juist wegblij-

praktijk hoe democratie werkt. Zakaria (14)

als je verdrietig bent en geel is voor wie z’n

ven. Joëll: ‘Dat is als iemand lelijke dingen

zit in de leerlingenraad. ‘Wij beslissen mee

ruzie wil oplossen. Ik vind die petjes wel fijn,

zegt, die pijn doen.’

over wat er op school gaat gebeuren’, zegt

want sommige kinderen laten hun gevoelens

In de klas, op het schoolplein, op kamp en

hij trots. Zo heeft de leerlingenraad mee-

niet zo gauw zien.’ De klas van Joëll werkt op

op stage: overal komen dezelfde Vreedzame

gedacht over de snacks die de middenbouw

dezelfde manier, maar dan zonder petjes. ‘Wij

waarden terug en worden daarvoor dezelfde

maakt met kookles en te koop aanbiedt aan

zeggen als we kwaad zijn: ik zit in rood. Als

termen gebruikt. ‘De petten gaan zelfs mee

leerlingen.

dat gebeurt hou ik daar rekening mee, dan

op schoolkamp’, zegt Tamara Greveling, coör-

Maar ook binnen de klassen hebben de

laat ik die persoon even met rust.’

dinator De Vreedzame School.

leerlingen een stem. Zakaria: ‘Wij mochten

Leerlingen geven elkaar ‘opstekers’, com-

KlasseApart najaar 2017 nummer 3

begeleiding.

Hanke Geurts (l) en Lisette Ligtendag

De adviseurs van de unit speciaal komen

de hulpvraag binnen brachten en de ontwik-

ministerie van Onderwijs. ‘Ook hier hebben de

op veel scholen. Vaak hebben scholen een

kelaars. Wanneer eenmaal is besloten om

adviseurs en ontwikkelaars samen gezorgd

hulpvraag. Voor veel van die vragen heeft

een nieuw product te ontwikkelen, wordt

dat het een product werd waar de scholen

de CED-Groep een passend aanbod in huis.

een projectgroep opgericht. Hierin zitten

goed mee aan de slag kunnen’, vertelt Hanke.

Soms wil een school aan de slag met betrek-

ontwikkelaars met verschillende expertises:

Die samenwerking is belangrijk, ook om tot

kelijk nieuwe problematiek. Als deze vraag op

onderwijskundigen, gedragsdeskundigen en

een eensluidende aanpak te komen. Neem

meer scholen speelt, kan dat aanleiding zijn

taalkundigen. ‘Als een product klaar is, testen

bijvoorbeeld Opbrengstgericht werken in 4D.

om een nieuwe aanpak of vorm van begelei-

we het in een pilot’, vertelt ontwikkelaar Li-

Hanke: ‘OGW 4D draait om het goed gebrui-

ding te ontwikkelen.

sette Ligtendag. ‘Terwijl een pilot loopt, wordt

ken van de beschikbare data. De vier pijlers

‘Wij luisteren goed naar de signalen van onze

een product regelmatig bijgesteld. Maar ook

van de aanpak zijn data, duiden, doelen, doen.

adviseurs. En daarnaast volgen wij onder-

wanneer een aanpak of methode eenmaal op

Daarbij is de onderliggende onderwijskundige

wijstrends,’ zegt Hanke Geurts, unitmanager

de markt is gebracht, wordt deze vaak nog

visie de leidraad. Dankzij de samenwerking

speciaal. ‘We houden de ontwikkelingen op

doorontwikkeld.’

tussen ontwikkelaars en adviseurs kunnen wij

een breed vlak in de gaten. Natuurlijk chec-

scholen helpen om opbrengstgericht passend

ken we ook goed of de betreffende vraag echt

Sociale competentie

onderwijs te geven.’

leeft.’ De CED-Groep weet bovendien vaak

Soms wordt er een product in opdracht

Lisette: ‘Ik word heel blij als ik van een ad-

in een vroeg stadium dat er bepaald nieuw

gemaakt. Zo ontwikkelde de CED-Groep in

viseur hoor dat een product dat wij gemaakt

beleid in de maak is en kan hier met haar

opdracht van de gemeente Rotterdam een

hebben, een kind echt verder brengt. Zo

aanbod op inspelen.

aanpak voor sociale competentie, online en

horen we van mensen in het zml-onderwijs

Al bij het concretiseren van de ontwikkelvraag

offline. De leerlijnen voor cluster 1, 2, 3 en 4

dat het leesniveau, na een jaar werken met de

is er nauw overleg tussen de adviseurs die

maakte de CED-Groep met subsidie van het

leerlijn lezen, merkbaar omhoog gaat.’

KlasseApart najaar 2017 nummer 3

5


‘Omdat je het effect in je klas ziet, neemt het enthousiasme alleen maar toe’ Bewust lesgeven met Breinsleutels De CED-Groep vertaalde kennis over het lerende brein naar de dagelijkse onderwijspraktijk en gebruikt daarbij deuren en Breinsleutels als metaforen voor alle pedagogische en didactische handelingen die de leerkracht inzet om leerlingen tot leren te brengen. Door middel van Breinsleutels krijgen leraren toegang tot en beter begrip van de ‘bovenkamer’ van leerlingen. De CED-Groep ondersteunt scholen bij het integreren van breinkennis in de school. Bijvoorbeeld bij het maken van de koppeling met het instructiemodel waar de school mee werkt en met de vakinhoud.

Effectiever onderwijzen met Breinsleutels

te geven. Op elk stokje staat de naam van een

Inmiddels is Joyce enkele keren terug ge-

leerling. Bij de afsluiting van de les vraagt hij

weest op school. Ze verzorgde een studiemo-

of de doelen van de les zijn behaald en wie een

ment over de aansluiting tussen Breinsleutels

volgende keer aanvullende instructie nodig

en het expliciete directe instructie model.

heeft. Albert: ‘Je doet als leraar veel intuïtief.

En gaf informatie over bijzondere breinen,

Joyce legt verbanden en vertelt hoe je nog

zoals bij kinderen met prikkelverwerkings-

meer winst kunt behalen. Omdat je het effect

problemen en stoornissen als autisme en

in je klas ziet, neemt het enthousiasme alleen

adhd. Bij elk bezoek wordt geheel in de geest

maar toe.’

van Breinsleutels begonnen met het ophalen van beginkennis en borduurt Joyce voort op de praktijkervaringen. Jan is lovend: ‘Joyce is onze motor en inspirator. Ze barst van de kennis, legt voortdurend verbindingen met de praktijk en dwingt met een mix van charme, humor en kennis veel respect bij het team af.’

Tekst Ronald Buitelaar

Directeur Jan Otten van Johan Seckel legt uit

Tijdens de eerste bijeenkomst legde ze de wer-

Johan Seckel is een school voor speciaal basisonderwijs (sbo)

waarom zijn nog altijd groeiende sbo-school

king van het brein uit en ging ze dieper in op

(momenteel ruim 150 leerlingen) in 2015

de executieve functies en de effecten hiervan

inschreef voor een workshop over Breinsleu-

op het leren. ‘Ik vertelde leerkrachten wat ze

IJslollystokjes

tels: ‘Er was sprake van leer- en gedragspro-

kunnen doen om hun lessen zo breinvriendelijk

Anja Bennemeer, leerkracht van de aanvangs-

blemen. Wij constateerden dat we eigenlijk

mogelijk in te delen en koppelde hun eigen

groep: ‘Joyce is een bevlogen begeleider die

te weinig wisten van de manier waarop het

ervaringen aan de inzichten van Breinsleutels.

het hele team keer op keer enthousiast weet

brein van onze kinderen werkt en hoe ze tot

Het is altijd een dankbaar onderwerp omdat

te maken met de doorvertaling van Breinsleu-

leren komen. We hadden onze zaakjes best op

Breinsleutels over jezelf gaat en veel herken-

tels naar de praktijk. Zo zijn mijn instructies

orde, maar we wilden onze onderwijskwaliteit

ning oplevert. Zo weten leraren dat kinderen op

veel beknopter geworden en laten de kinderen

verder verbeteren.’

een gegeven moment niets meer op lijken te

met een rood of groen bordje zien of ze het be-

Joyce Kruys, adviseur van de CED-Groep, trof

nemen. Als ik ze vertel dat het werkgeheugen

grepen hebben.’ Albert Joosten van groep acht

naar eigen zeggen een prima functionerende

van kinderen zo vol informatie kan zitten dat ze

is juist met een taalles over de persoonsvorm

school aan waar goed wordt les gegeven en

de stof niet meer kunnen verwerken, valt voor

bezig. Op zijn bureau staat een glazen potje

leerkrachten serieus met hun vak bezig zijn.

leerkrachten veel op zijn plaats.’

met ijslollystokjes, die hij gebruikt om beurten

in Ommen. In 2015 maakte de school kennis met Breinsleutels. Een jaar later werd de opgedane kennis gekoppeld aan het expliciete directe instructie (EDI) model. Dit jaar wordt daarmee de algemene didactiek naar een hoger plan getild, volgend jaar volgt de vakdidactiek. Klasse Apart bezocht de school en vroeg een aantal betrokkenen naar hun ervaringen.

6

Bijzondere breinen

KlasseApart najaar 2017 nummer 3

Meer weten? Meer weten? Joyce Kruys j.kruys@cedgroep.nl www.breinsleutels.nl

KlasseApart najaar 2017 nummer 3

7


‘Bij opbrengstgerichte gesprekken gaan we echt de diepte in’ VSO Maarland en SO De Watertoren in Brielle vormen samen één school. Nadat Sandra Wolffers jaren als leerkracht op VSO Maarland werkte, is ze afgelopen jaar gestart als ib’er. Zij vertelt over de stappen die zijn gezet in het opbrengstgericht werken en over het eigenaarschap

De foto's op pagina 9 t/m 11 zijn gemaakt op VSO Maarland

Opbrengstgericht werken in 4D Tekst Karin van Breugel

De CED-Groep ontwikkelde voor dit doel

die worden geanalyseerd en zo is de cirkel

De laatste jaren is het

een praktische, goed onderbouwde aanpak:

rond. Er ontstaat een cyclisch proces,

opbrengstgericht werken aan een

opbrengstgericht werken in 4D. De aanpak is

waarin voortdurend wordt gewerkt aan

geschikt voor het reguliere onderwijs, s(b)o

het optimaliseren van onderwijsaanbod en

en vso. De vier pijlers waarop deze aanpak is

opbrengsten.

stevige opmars bezig in het s(b)o en het vso. Scholen ontdekken dat ze méér bereiken met hun leerlingen als ze ambitieuze doelen stellen, de prestaties goed analyseren en in de groep de juiste dingen doen.

gebaseerd: data, duiden, doelen en doen. • Data: de school verzamelt systematisch ge-

Scholen kunnen de 4D-aanpak inzetten bij

gevens over de leeropbrengsten en formu-

alle vakken en bij vakoverstijgende leerge-

leert een schoolstandaard. Ofwel: wat wil

bieden, zoals lezen, rekenen en gedrag. De

de school met haar leerlingen bereiken?

aanpak voldoet aan de nieuwe wettelijke

• Duiden: de school analyseert de relevante data. • Doelen: op basis van de analyse maakt de school passende onderwijsarrangementen, waarin álle leerlingen tot hun recht komen. • Doen: de school biedt de onderwijsarrangementen aan. Dit levert weer data op

8

KlasseApart najaar 2017 nummer 3

regels en het aangepaste toezichtkader van de inspectie. Klasse Apart vroeg vier scholen naar hun ervaringen met Opbrengstgericht werken in 4D.

dat steeds meer bij de leerkrachten komt te liggen.

‘Opbrengstgericht werken is echt een cultuuromslag. Collega’s moeten op een andere manier gaan denken, ze moeten constant de doelen voor ogen houden die we met de leerlingen willen behalen. Ik vind het heel belangrijk dat leerkrachten zelf verantwoordelijkheid nemen in het opbrengstgericht werken.

In de gesprekken focussen we op maximaal

een jaar geleden was hij duidelijk zichtbaar

Dat kan een grote kwaliteitswinst opleveren.

drie vakgebieden, zodat je echt de diepte in

voor het team. Sinds ik ib’er ben, is hij meer

Waar mogelijk wil ik de leerkrachten op een

kunt.’

op de achtergrond actief, in een coachende

heel laagdrempelige manier ondersteunen,

Opbrengstgericht werken is inmiddels diep

rol. Voor mij is dat heel waardevol, ik ervaar

maar ze moeten niet afhankelijk van mij zijn.’

doorgedrongen in de organisatie. ‘We gebrui-

zijn inbreng als erg motiverend en stimule-

Dit jaar is Sandra begonnen met het voeren

ken de aanpak bijvoorbeeld ook bij de profes-

rend.’

van opbrengstgerichte gesprekken, in januari

sionalisering van leerkrachten. Zij maken

en in juni. ‘Ik bespreek dan met de leerkracht

pop’s met doelen waaraan ze willen werken.

aan de hand van een groepsoverzicht of de

In de evaluatiegesprekken die ik met hen

leerlingen de doelen bereikt hebben die in

voer, de klassenbezoeken en de flitsbezoeken

het groepsplan staan. Als de doelen niet zijn

grijpen we constant terug op die doelen.’

gehaald, bespreken we waar dat aan ligt. De

Dirk Jan Begemann ondersteunt de school

oorzaak kan liggen in kindfactoren, het on-

al jaren, onder andere met de implementatie

derwijsaanbod of de leerkrachtvaardigheden.

van opbrengstgericht werken. Sandra: ‘Tot

Meer weten? Dirk Jan Begemann d.begemann@cedgroep.nl

KlasseApart najaar 2017 nummer 3

9


‘Dit team wil graag van elkaar leren’

‘De leerkrachten weten nu beter wat ze moeten doen’

Met een zevenkoppig team is De Spoorzoeker in Roermond een kleine so-school. In enkele jaren tijd is het Opbrengstgericht werken in 4D in álle vakken doorgevoerd: bij rekenen, spellen, lezen, begrijpend lezen, leren

‘We werken met ambitieuze schoolstandaarden en zoeken voortdurend naar mogelijkheden om alle kinderen het juiste, uitdagende onderwijs te bieden. Ik vind het heel knap

leren en sociaal gedrag. Coördinator Sanne Dijcks vertelt hoe de school dit

hoe de leerkrachten daarin slagen, ondanks

voor elkaar heeft gekregen.

het feit dat we zo’n kleine school zijn en met combinatiegroepen werken.’ Bij het invoeringstraject hoorden onder

De scholen voor speciaal onderwijs van Het Driespan in de regio West-Brabant investeerden de afgelopen jaren in diverse innovatieve programma’s. In het schooljaar 2016/2017 lag de focus op Opbrengstgericht werken in 4D. Marie-Louise Kersten, directeur van De Koperakker (so, cluster 4) vertelt over haar ervaringen.

‘Met behulp van de 4D-aanpak hebben wij

maken had met doeners, die keihard werken.

ontwikkelteams geformeerd. Eén focust bij-

in eerste instantie de leerlijn Leren Leren

Zij heeft dit team echt in zijn kracht gezet.

voorbeeld op zelfstandig werken en samen-

ingevoerd. Deze leerlijn is heel belangrijk

Samen hebben ze data verzameld en geana-

werken. Deze ontwikkelteams hebben, samen

voor onze leerlingen, want zaken als samen-

lyseerd en schoolstandaarden en doelen per

met het team en Sabina, concrete doelen en

werken en zelfstandig werken maken zij zich

groep geformuleerd. Deze nieuwe manier van

resultaatafspraken uitgewerkt. Marie-Louise:

niet vanzelf eigen. Dat moet je doelbewust

werken zorgt ervoor dat leerkrachten beter

‘Het is mooi om de gedrevenheid en de kracht

aanbieden.’

weten wat ze moeten doen. Daardoor werken

van de ontwikkelteams te zien. Zo zeggen

Sabina Pot begeleidde de school afgelopen

ze efficiënter en effectiever.’

leerkrachten bijvoorbeeld al minstens twee

jaar. ‘Zij had al snel in de gaten dat ze te

Inmiddels zijn binnen de school meerdere

jaar dat ze bij elkaar in de klas willen kijken en van elkaar willen leren. Daar was eigenlijk

‘Enkele jaren geleden ben ik me gaan verdie-

wijze, hebben we deze eerst doorgevoerd bij

andere studiebijeenkomsten en klassencon-

pen in opbrengstgericht werken, omdat ik het

rekenen en spellen. Daarna volgden ook leren

sultaties. ‘Normaal gesproken wordt zo’n

idee had dat we het so-onderwijs daarmee

leren, sociaal leren, begrijpend lezen en ten

klassenconsultatie afgesloten met een indivi-

beter op poten konden krijgen. Inmiddels is

slotte technisch lezen. Bij begrijpend lezen

dueel feedbackgesprek. Het team gaf echter

opbrengstgericht werken ook opgenomen in

moeten leerlingen best veel samenwerken

al direct aan dat zij de feedbackgesprekken

de koersdoelen van Aloysius, ons schoolbe-

in groepjes. Onze leerlingen vinden dat heel

sámen wilden doen. Mensen durven zich

stuur.’

moeilijk, dus de leerkrachten wilden daar

kwetsbaar op te stellen en willen graag van

De school begon met een studiedag over

graag wat extra ondersteuning bij. Ivonne van

elkaar leren. Dat is geweldig!’

opbrengstgericht werken. ‘Toen werd voor

Eerd heeft veel ervaring met cluster 4-leer-

iedereen duidelijk dat dit om een volstrekt

lingen en heeft het team de juiste handvatten

andere manier van denken vraagt. Het team

kunnen geven.’

reageerde daar gelukkig heel positief op. Om

Dankzij Opbrengstgericht werken in 4D zijn

vertrouwd te raken met de nieuwe werk-

de leerlingen met sprongen vooruitgegaan.

‘We voeren nu echt professionele gesprekken’

nooit ruimte voor. De ontwikkelteams hebben

Ook het Orion College Noord, een vso-school in Amsterdam,

dat wél voor elkaar gekregen, zonder dat er

werkt al enkele jaren met Opbrengstgericht werken in 4D.

een cent extra voor op tafel hoefde te komen.

De aanpak geeft leraren houvast. Dat geeft rust, leidt tot betere

Mede door de ontwikkelteams is in het hele team een enorme flow op gang gekomen

prestaties en meer werkplezier. Om de kwaliteit van de school

en is het werkplezier toegenomen. Ook de

verder te verbeteren, is afgelopen jaar flink geïnvesteerd in een

leerlingen maken sprongen. Daar gaat het

professionele leercultuur, vertelt directeur Margot van Els.

uiteindelijk om, dat is voor iedereen bijzonder

Meer weten? Ivonne van Eerd i.vaneerd@cedgroep.nl

motiverend.’

Meer weten? Sabina Pot s.pot@cedgroep.nl

10 KlasseApart najaar 2017 nummer 3

‘Toen wij enkele jaren geleden startten met

de schoolcultuur. Aan het verbeteren van de

Ik vind dat prachtig om te zien! In het op

Opbrengstgericht werken in 4D, focusten we

schoolcultuur hebben we het afgelopen jaar

gang brengen van die professionele gesprek-

allereerst op het didactisch handelen. Daarin

veel aandacht besteed. We willen een profes-

ken heeft Gerdien Griffioen een belangrijke

moesten we namelijk echt een inhaalslag ma-

sionele cultuur creëren, waarin mensen van

rol gespeeld. Zij ondersteunt onze school al

ken. Sindsdien gebruiken we de 4D-methodiek

elkaar en met elkaar leren. Dat gebeurde in

langere tijd en heeft een positieve ommekeer

op tal van terreinen. Daardoor is de kwaliteit

het verleden onvoldoende.’

in het team in gang gezet. Ook voor mij als

van ons onderwijs sterk verbeterd. Dat zien we

De school organiseerde onder meer the-

schoolleider is zij een waardevolle adviseur en

terug in de resultaten van de leerlingen én in

matische intervisiemiddagen en er werden

sparringpartner.’

het werkplezier van de leraren.’

leerteams opgezet: groepen collega’s die

Bij het verzamelen van data keek de school

verantwoordelijk zijn voor de realisatie van

niet alleen naar leerlingresultaten. ‘Het gaat

een bepaald thema uit het jaarplan. ‘Dit alles

bijvoorbeeld ook om data over leerkrachtvaar-

werpt absoluut vruchten af, ik zie dat er nu

digheden, ouder- en leerlingtevredenheid en

echt professionele gesprekken plaatsvinden.

Meer weten? Gerdien Griffioen g.griffioen@cedgroep.nl

KlasseApart najaar 2017 nummer 3 11


De ZO! Observatielijst Zelfregulatie

Sbo De Parasol in Maassluis:

Waar staat de leerling en waar werken we naar toe? Tekst Marijke Nijboer

De Kolibri in Soest biedt leerlingen een zorg-onderwijsarrangement. Met behulp van de ZO! Observatielijst kunnen leerkrachten hun zelfregulatie goed in kaart brengen en bepalen welke ondersteuning leerlingen nodig hebben en aan welke doelen gewerkt dient te worden.

Leerlingen die problemen hebben bij het regule-

Cindy. ‘Daarbij gaan we ook voor de leerlingen

Cindy: ‘We willen in schooljaar 2017/18 in de

ren van hun gevoel, gedrag en aandacht, komen

inzichtelijk maken wat ze aan het leren zijn,

eerste klassen van VSO De Lasenberg, waar onze

moeilijk tot leren. Zelfregulatie is dan ook een

zodat zij ook doelgerichter gaan werken.’ De

meeste leerlingen naar doorstromen, ook de

belangrijk aandachtspunt bij De Kolibri van het

leerkracht hangt een overzicht met de verschil-

ZO!-lijst gaan afnemen. Dan weten we wat daar

bestuur De Meerkring. Hier zitten leerlingen

lende fases en concrete doelen op, zodat de

gemiddeld wordt gescoord en kunnen wij daar

die vanwege complexe gedragsproblemen zijn

leerlingen precies kunnen zien waar ze staan en

op de Kolibri naar toe werken.’ De ZO-scores zijn

vastgelopen in het speciaal onderwijs. Daarnaast

waar ze naar toe werken. De Kolibri neemt de

verwerkt in het ontwikkelingsperspectiefplan van

is er vaak sprake van een licht verstandelijke be-

lijst meerdere keren af om ieders ontwikkeling

perking. De leerkrachten en gedragsbegeleiders

in kaart te brengen.

Door Renate Mamber

Houvast

ieder kind. Zo kunnen ook ouders zien waar hun

Sbo De Parasol in Maassluis startte onder begeleiding van de CED-Groep met

Het programma draait nu goed. Alle themablok-

kinderen nu staan en waar ze naar toewerken.

De Vreedzame School, een compleet programma voor sociale competentie en

bieden leerlingen een mengvorm van onderwijs en zorg. ‘Juist deze kinderen lopen ontzettend vast op zelfregulatie’, zegt orthopedagoog Cindy van der Putten. ‘Ze moeten eerst hun gedrag leren reguleren, willen ze met het leren stappen kunnen zetten. Met de andere instrumenten waarmee wij werken, konden wij op dit punt onvoldoende uit de voeten. Die gaan vaak uit van een wat hoger niveau, terwijl wij met onze leerlingen echt bij de basis moeten beginnen. Wij werken sinds schooljaar 2016/17 met de ZO! Observatielijst en zijn daar ontzettend blij mee. Dit geeft de leerkracht inzicht en houvast.’ Concrete doelen

vaardigheden passen bij de verschillende fases, en zetten die om in concrete werkdoelen’, vertelt

12 KlasseApart najaar 2017 nummer 3

jaar heen aan bod. De leerkrachten merken dat het leeft onder de leerlingen: zij gebruiken ook

‘Na de pauze zijn we bijvoorbeeld minder bezig met conflicten oplossen.’

buiten de lessen het Vreedzaam-jargon. Sofieke: ‘Je hoort ze bijvoorbeeld zeggen: jij reageert nu met je blauwe pet, kun je niet je gele pet

Sluit aan op het opbrengstgericht werken in 4D:

Het team van De Parasol ging een paar jaar

je bijvoorbeeld met het thema groepsvorming

op zetten?’ Het programma biedt houvast voor

• Data: aan de hand van 17 items beoordeelt de leerkracht in hoeverre een leerling

geleden op zoek naar een geschikt programma

waardoor je al een heleboel gedragsproblemen

leerkrachten en leerlingen, zegt Marja. ‘Je merkt

in staat is om zijn gedrag, gevoel en aandacht zo te reguleren dat hij tot leren kan

voor gedrag en sociale-emotionele ontwikke-

voor bent.’ Bovendien is De Vreedzame School

dat iedereen bij conflicten dezelfde methode

komen.

ling. ‘We reageerden vaak achteraf op gedrag en

ook geschikt voor het sbo: het programma heeft

hanteert.’

we wilden meer preventief aan de slag’, vertelt

speciale aanpassingen met meer visuele on-

Sofieke merkt dat de leerlingen meer verant-

Marja Heijdra. ‘We wilden de kinderen ook meer

dersteuning. Marja ervaart dat als een luxe. ‘Je

woordelijkheid nemen. ‘Mijn taak als leerkracht

• Doelen: in een onderwijs-zorgarrangement worden de doelen beschreven.

zelfredzaamheid en eigen verantwoordelijkheid

moet nog steeds wel aspecten aanpassen, maar

is nu meer die van begeleider. Dat vind ik het

• Doen: de ZO! biedt praktische handelingssuggesties die aansluiten op de onder-

aanleren’, vult haar collega Sofieke Sakko aan.

het is fijn dat al het een en ander is gedaan.’

mooie van onderwijs. Kinderen kunnen prima

Binnen De Vreedzame school wordt een aantal

zelf nadenken. De Vreedzame School helpt om hen in hun kracht te zetten.’

• Duiden: de uitkomsten van ZO! kunnen een aanvulling zijn op het diagnostisch proces, wat weer bijdraagt aan het formuleren van de juiste doelen.

wijsbehoeften. De Zo! Observatielijst kan gratis worden gedownload via www.cedgroep.nl/sozo

Schoolbreed

leerlingen opgeleid tot mediator. Zij bemiddelen

Een school kan begeleiding krijgen bij de implementatie en het gebruik van de ZO!.

Het team vergeleek verschillende gedragsme-

bij conflicten. Onder begeleiding van Hélène

thodes met elkaar en koos uiteindelijk voor De

Dongelmans van de CED-Groep werd die training

Vreedzame school. ‘Omdat het schoolbreed is’,

aangepast aan de doelgroep. ‘Er is goed geke-

zegt Marja. ‘Van groep 1 tot en met 8 werk je

ken naar wat bij onze leerlingen past’, vertelt

aan hetzelfde thema zodat het in de hele school

Sofieke. ‘Ze hoeven niet te lang te luisteren en

leeft. Bovendien laat het programma verschil-

er worden veel coöperatieve werkvormen en

lende competenties van de sociaal-emotionele

beeldmateriaal ingezet. Dat is prettig.’

in kaart waar de leerling staat op het punt van en interactie in de klas. ‘We kijken nu welke

ken van De Vreedzame School komen door het

democratisch burgerschap. Leerkracht Marja Heijdra ziet een duidelijk effect:

De ZO! Observatielijst Zelfregulatie

Met behulp van de lijst brengt de leerkracht taakgericht gedrag, zelfbewustzijn en reflectie

Minder conflicten sinds start van De Vreedzame School

Meer weten? Jeroen Meijboom j.meijboom@cedgroep.nl

Meer weten? Hélène Dongelmans h.dongelmans@cedgroep.nl www.devreedzameschool.nl

ontwikkeling aan bod komen. Elk jaar begin

KlasseApart najaar 2017 nummer 3 13


Nieuwe inzichten door analyse van casussen uit eigen praktijk

De professional voor de klas Tekst Connie van der Zel

‘Hoe kunnen wij met het hele team een verdiepingsslag maken in ons onderwijs?’ Met die vraag ging Berna Dubelaar, onderwijsmanager bij lesplaats ESB Curium-LUMC, op zoek naar een brede training die geschikt is voor zowel so als vso. Zij kwam uit bij de training Professional voor de klas. V.l.n.r. Berna Dubelaar, Ceciel Meester en Judith van der Salm

ESB Curium-LUMC is een lesplaats die valt

automatisch ook reflecteren. Het uitgangspunt

beeld helemaal niet uit of een kind jong is of

onder de Leo Kanner Onderwijsgroep. Hier ko-

is vaak het gedrag van het kind: wat zie ik,

ouder. Het meedenken over elkaars handelen

men kinderen met psychiatrische- en ernstige

wat gebeurt er? Je probeert gedrag te duiden

en over elkaars leerlingen heeft veel meer-

instrument waarmee zij hun professionele

leerproblemen. Zij zijn in behandeling bij het

door het tegen het licht van de verschillende

waarde.’ Zo bespraken de collega’s de casus

handelen doorlopend kunnen verbeteren.

kinder -en jeugdpsychiatrisch centrum en krij-

theorieën te houden. Speelt motivatie een

van een vso-leerling die in de theorieklas niet,

gen daarnaast onderwijs. Erna Dubelaar: ‘Wij

rol? In hoeverre speelt de leertheorie of het

maar in de praktijkklas wél tot leren kwam.

bieden zowel so als vso. De leerlingen stromen

brein een rol? Vanuit de duiding ga je op zoek

‘Door dit probleem met elkaar cyclisch te

in de theorie en op zoek naar concrete casus-

bestaat uit vier e-learning modules en

het hele jaar door in en uit, ze zijn hier alleen

naar doelen. Welk gedrag wil ik zien en hoe

analyseren concludeerden we dat deze leerling

sen. Hierdoor en door de huiswerkopdrachten

acht bijeenkomsten. Aan bod komen

gedurende de behandeltijd en vaak maar een

kan ik dat in kleine stapjes bereiken? Wat heb

vooral een motivatieprobleem had. En dat we

word je gedwongen om stil te staan bij wat je

neuropsychologie, leertheorie en

klein deel van de dag in de klas. Dat geeft ons

ik al gedaan om het gedrag van het kind te

wellicht ook bij so-leerlingen die moeilijk tot

doet en om dat van verschillende invalshoeken

onderwijs een heel eigen dynamiek en maakt

beïnvloeden? En hoe was mijn gedrag daarbij?

leren komen, vaker praktijkonderwijs kunnen

te bekijken. Natuurlijk haalt de een er meer

het extra belangrijk om als team goed samen

Belonend of juist negerend? Heb ik daar wat

inzetten. Al is het maar in het begin om de mo-

uit dan de ander; er is altijd een verschil in

te werken en op één lijn te zitten. Zo’n geza-

aan gehad? Door op deze manier de verschil-

tivatie en het zelfvertrouwen weer op gang te

voorkennis. Maar doordat samen je kennis

menlijke training werkt dan heel goed.’

lende casussen te doorlopen en te reflecteren

helpen. Zo leidt elke casus tot nieuwe inzichten

opfrist of verrijkt en samen doelgericht naar

op ons eigen én elkaars handelen, leren we

waar iedereen wat aan kan hebben.’

het handelen in de praktijk kijkt, haalt iedereen

Intervisie en reflectie

veel van elkaar.’

De training ‘De professional voor de klas’ biedt mensen op de werkvloer een

Reflectie aan de hand van theorie en feedback staan centraal. De training

motivatieleer.

er nieuwe inzichten uit. Verder komt Wilma, De tijd nemen voor je vak

onze cursusleider, bij elke casus met voor-

‘Dat is een verdiepingscursus waarmee je nog

gerichtheid en de nadruk op intervisie en

Motivatieprobleem

Het hele team is positief over de training. ‘Het

beelden uit andere werksituaties waar wij wat

verder gaat in de theorie en het analyseren van

reflectie van de training. ‘De theorieën worden

‘Het maakt niet uit dat we met verschillende

is voor iedereen prettig om de tijd te nemen

aan hebben.’

de situaties die wij in de praktijk tegen komen.

gekoppeld aan casussen uit de eigen praktijk.

onderwijsniveaus bij elkaar zitten’, zegt Berna.

om inhoudelijk bezig te zijn met je vak,’ stelt

Berna overweegt om na afronding van de

Zo kunnen wij weer een stapje verder komen

Doordat je een casus cyclisch doorloopt, ga je

‘Bij een motivatieprobleem maakt het bijvoor-

Berna. ‘Voor elke module moet je je verdiepen

training verder te gaan met de vervolgtraining.

met onze bijzondere leerlingen.’

Berna is vooral te spreken over de praktijk-

14 KlasseApart najaar 2017 nummer 3

Meer weten? Wilma Peulen w.peulen@cedgroep.nl www.cedgroep.nl/deprofessiona

KlasseApart najaar 2017 nummer 3 15


Teach Like a Champion:

Gedrag is een vak

Leerlingen worden actiever en meer betrokken

‘Bijna alle leerlingen stegen al snel twee of drie niveaus’ Tekst Renate Mamber

Sbo De Dijk in Druten ging over op een ander systeem van lesgeven. Voorwaarde daarvoor was dat de leerlingen beter leerden om zelfstandig te werken en samen te werken. Met het boek ‘Gedrag is een vak’ en de leerlijn Leren Leren vond

Tekst Ineke Westbroek

het team een aanpak die daar perfect

Meer rust in de groepen, actievere

op aansloot. ‘In een half jaar tijd

leerlingen, een vaste structuur. Vso De

hebben we ontzettend veel bereikt.’

Regenboog is blij met de technieken van Teach Like a Champion, waarin leerkrachten en ib‘ers zijn getraind.

‘Noem een verschil tussen bolgewassen en

uitgewerkt door de Amerikaanse onderwijs-

onderwijsresultaten te verbeteren vormden

knolgewassen.’ In klas 1 trekt Juf Wencke

onderzoeker Doug Lemov. Veel technieken

voor directeur Els Nagtegaal belangrijke re-

van der Wulp het kaartje met Nick’s naam

lijken simpel (alle leerlingen bij binnenkomst

denen om Teach in te zetten. ‘Vso-leerlingen

uit de pot. Nick baalt. Hij weet het niet, maar

begroeten, onverwachte beurten geven,

zijn vaak niet bij de les’, zegt zij. ‘Met Teach

herkanst glorieus bij zijn volgende beurt: ‘Een

zorgen dat de begintaak op het bord staat als

willen wij dit verbeteren.’

bol heeft ringen, een knol niet.’

de klas binnenkomt), maar ze werken, ook

Het werkt, merkt Wencke. ‘Er is nu meer rust

De Rotterdamse vso-school De Regenboog

binnen het speciaal onderwijs. De CED-Groep

in de klas en de betrokkenheid is groter.’

werkt sinds vorig schooljaar met ‘Teach’.

vertaalde Teach naar de Nederlandse onder-

Frank Teunissen, die het Regenboogteam

Technieken als de ‘bliksembeurt’ houden

wijssituatie. Adviseurs trainen leerkrachten

trainde: ‘Teach zorgt voor meer plezier in het

leerlingen bij de les, constateert Wencke.

die de technieken willen toepassen in hun

lesgeven. Dat straalt af op de kinderen.’

‘Vroeger moesten ze hun vinger opsteken als

lespraktijk. Cursisten uit het speciaal onder-

ik een antwoord vroeg. Ik zag steeds dezelfde

wijs leren hoe zij de Teach-technieken kunnen

vingers. Nu ik namen uit de pot trek, weten

laten aansluiten op de visie en werkwijze van

leerlingen dat ik terugkom als ze het niet

hun scholen.

weten of fout hebben. Ze letten beter op en vinden het leuk om het juiste antwoord te

Meer betrokken

geven.’

Sinds De Regenboog werkt met technieken zoals de ‘bliksembeurt’, ‘weet niet geldt niet’

Succesvolle technieken

en de ‘begintaak’, merken leerkrachten dat

Teach Like a Champion bestaat uit 62 suc-

leerlingen actiever en geconcentreerder

cesvolle onderwijstechnieken, verzameld en

meedoen. Die activering en de wens om de

16 KlasseApart najaar 2017 nummer 3

Meer weten? Frank Teunissen f.teunissen@cedgroep.nl www.cedgroep.nl/teachtrainingen

‘We verwachten eigenlijk heel veel van

leerlingen. Om de doelen van Leren Leren

kinderen’, zegt Marjo Boef, directeur van sbo

in te slijpen, werden ze gekoppeld aan een

De Dijk. ‘We willen dat ze zelfstandig kunnen

ander vak. Marjo: ‘Leren Leren wordt bijvoor-

werken, dat ze kunnen reflecteren op hun

beeld gekoppeld aan het vak rekenen. Dan

eigen werk en samenwerken zonder begelei-

weten de kinderen dat ze behalve aan doelen

ding. Dat was voor ons de grootste winst van

voor rekenen, ook aan doelen voor Leren

het traject: de bewustwording dat gedrag, net

Leren gaan werken. Zodra 80 procent van de

als taal, een vak is dat je kunt leren, ook op

kinderen een doel behaalt, gaat het pictogram

het sbo.’

een stapje vooruit.’

Streefdoelen

Beste motivatie

Het team ging onder begeleiding van Audrey

Bij de eerste tussenmeting, een half jaar na

Machielsen van de CED-Groep aan de slag.

de start, waren de leerkrachten verbaasd

‘We begonnen met het inschalen van de

over het resultaat. ‘Bijna alle kinderen waren

leerlingen op de leerlijn Leren Leren’, vertelt

minimaal twee of drie niveaus gestegen. Dat

Marjo. ‘Daar kwam een gemiddelde uit voor

was fantastisch om te zien. Dan zie je dat

de hele groep. Vandaaruit hebben we een am-

gericht werken aan gedrag effect heeft, ook

bitie en streefdoelen gesteld. We zagen dat er

op een sbo-school. Dat is de beste motivatie

wel een gat zat tussen wat we zouden willen

die er is.’

en hoe het was.’

Volgens Marjo krijgen leerkrachten de aanpak

Het team maakte de doelen visueel met

steeds meer in de vingers. ‘Ze moeten erop

behulp van pictogrammen. Daarna bespraken

gefocust zijn, daar begint het mee’, zegt ze.

de leerkrachten de doelen uitgebreid met de

‘De training die we hiervoor van Audrey kre-

‘Je ziet dat gericht werken aan gedrag effect heeft, ook op een sbo-school’ gen was essentieel. Het is nuttig als iemand van buiten mee kijkt en de klasseobservaties en nabesprekingen werken goed. De intern begeleider en een leerkracht liepen met Audrey mee, zodat zij haar rol straks kunnen overnemen. Zo is alles goed geborgd. We zijn er nog niet helemaal, maar ik ben ervan overtuigd dat we de streefdoelen gaan halen.’

Meer weten? Audrey Machielsen a.machielsen@cedgroep.nl

KlasseApart najaar 2017 nummer 3 17


Werken met Plancius

Vaardigheden aanleren in kleine stapjes Tekst Ineke Westbroek

Hoe breng je leerlingen met een ontwikkelingsniveau tot 24 maanden (IQ tot 35) tot leren? Dat vraagt om maatwerk, specifieke kennis en vaardigheden. De CED-Groep ontwikkelde daarom voor deze doelgroep het programma Plancius, vernoemd naar de cartograaf en leermeester van zeelieden, Petrus Plancius. Net als hij zoeken de gebruikers de beste route om hun doel te bereiken.

‘Hoe smaakt dit, Anna?’ Voorzichtig proeft

inzetten naast de gebruikelijke ZML-leerlij-

in kleine stapjes worden behaald, zijn zij

doelgerichte activiteiten zie je vorderingen.

Anna een augurkje. Ze trekt een vies gezicht,

nen. Plancius, dat bestaat uit leerlijnen met

verdeeld in subdoelen. De leerlijnen bestaan

Via opbrengstgericht werken bepaalt een

maar zo komt ze er niet vanaf. Ze moet zég-

doelen, gekoppeld aan domeinen, maakt het

uit een stamlijn van vijf domeinen, uitge-

team welk niveau haalbaar is en kiezen leer-

gen hoe ze het vindt. ‘Vies!’ roept ze.

voor teams van begeleiders en leerkrachten

werkt in de leerlijnen sociaal-emotionele

krachten een paar doelen die aansluiten bij

En dat wilde de juf weten. ‘Onze leerlingen

gemakkelijker om bij pupillen aan dezelfde

ontwikkeling, sensomotorische ontwikkeling,

hun groep. Less is more.’

kunnen moeilijk verbaal aangeven of iets

doelen te werken.

spel- en taakontwikkeling, communicatie en

De Kameleon, die eerst voor deze doel-

zelfredzaamheid. De omschreven subdoelen

groep M(eervoudig) G(ehandicapt)-leerlijnen

lekker is of vies’, schetsen intern begeleider

‘Kracht zit in de herhaling’

Caren Feenstra en orthopedagoog Miranda de

Doelen stellen

van de activiteiten en de vorderingen worden

gebruikte, koos voor Plancius vanwege de

de doelen, waarbij het team de bijbehorende

Caren en Miranda zijn blij met de kritische

Groen van KPO De Kameleon in Roosendaal.

Met specifieke aandacht en gerichte aanpas-

bijgehouden op dagmoment-kaarten. Van

directe aansluiting met CED-leerlijnen, die

activiteitenkaarten uitprobeerde. Het gebruik-

vragen van de cursusleidster: ‘We waren altijd

’Leerlingen moeten eerst leren wat lekker

singen kunnen groepen leerlingen mee in de-

activiteiten en de bijbehorende dagmoment-

de school ook gebruikt. Bovendien wordt bij

te instructie-lesmodel werd aangepast aan de

geneigd nieuwe werkwijzen te snel te imple-

of vies betekent en deze begrippen koppelen

zelfde systematiek van hun school of kinder-

kaarten worden subdoelen omschreven en

Plancius in zes niveaus gewerkt. Caren: ‘Dat

doelgroep. Aan het einde van het schooljaar

menteren. Nu gaan we de diepte in en nemen

aan de juiste betekenis. Zij leren ze door ze

dagcentrum. In de praktijk gebeurt dit vaak

vorderingen bijgehouden.

maakt het plannen van doelen gemakkelijk

2016/17 bekeken ouders en leerkrachten

we er voldoende tijd voor.’

vaak te benoemen, er activiteiten mee te doen

via planmatig werken, bijvoorbeeld vanuit de

Plancius werkt het beste in groepjes leerlin-

en je hebt de voortgang van de ontwikkeling

samen de doelen die bij de leerlijn commu-

Anna heet in werkelijkheid anders.

en doordat we hen verschillende hapjes laten

vier pijlers data, duiden, doelen en doen, die

gen, geselecteerd op gemeenschappelijke

goed in beeld.’

nicatie hoorden. Gezamenlijk besloten zij te

proeven. Na weken, soms maanden, zien we

de CED-Groep als uitgangspunt gebruikt voor

eigenschappen. Leerkrachten/begeleiders

Begeleid door Ariane startte De Kameleon in

werken aan het leren van begrippen.

resultaten. Na twintig keer oefenen in een

het planmatig en opbrengstgericht werken.

kiezen doelen die bij deze leerlingen passen

2015 met Plancius. Het eerste jaar draaide

Leerkrachten en begeleiders die Plancius in

groepje van drie of vier kent nu bijna iedereen

De Plancius-leerlijnen zijn hierbij een hulp-

en gaan daaraan werken.

het om kennismaking met het programma,

hun organisatie willen invoeren, kunnen van

de begrippen lekker en vies. De kracht zit in

middel. De leerkracht bepaalt aan de hand

voorbeelden bekijken en een eerste inscha-

de CED-Groep begeleiding op maat krijgen.

de herhaling.’

van het door observaties gevormde beeld van

‘Less is more’

ling van het niveau van de leerlingen. Dat

Dat gebeurt met een cursus over materiaal

De CED-Groep ontwikkelde het Plancius-pro-

een leerling aan welke doelen wordt gewerkt,

‘Onderwijs, gericht op ontwikkeling’, om-

alles gebeurde vanuit data, duiden, doelen,

en werkwijze. Cursisten krijgen klassencon-

gramma in samenwerking met ZML-scholen

en met welke materialen en middelen.

schrijft adviseur Ariane van Dijk (CED-Groep)

doen.

sultaties en feedback over praktijksituaties,

en kinderdagcentra, die Plancius-leerlijnen

Omdat de doelen voor deze groep leerlingen

de werkwijze. ‘Met kleine stappen en korte,

Het tweede jaar ging de school werken met

die zij zelf filmen.

18 KlasseApart najaar 2017 nummer 3

Meer weten? Ariane van Dijk a.vandijk@cedgroep.nl www.cedgroep.nl/plancius

KlasseApart najaar 2017 nummer 3 19


Relatiemanager bedient school op maat

Cruciaal: een contextrijke taalomgeving

Hoe speel je in op veranderende populatie?

Tekst Connie van der Zel

Wat is er voor nodig om onze leerlingen zo

Tekst Marijke Nijboer

van Dijk en Ivonne van Eerd werd de aanpak

zelfstandig mogelijk te laten functioneren

Een relatiemanager gaat een nauwe band aan met de school. Samen bepalen

Gedrag is een Vak op maat gemaakt voor deze

in de maatschappij? In ieder geval moet het

zij welke producten of begeleiding de school nodig heeft om de eigen doelen

taalonderwijs optimaal zijn, vinden ze op de

te bereiken. Relatiemanager Simon van der Meer helpt mytylschool Gabriël

zijn met de aanpak van gedragsproblemen’,

Antoon van Dijkschool, een cluster 3-school in

om zo goed mogelijk in te spelen op de veranderende populatie.

vertelt Nanneke. Simon vult aan: ‘Gedraq

Helmond.

mytylschool. ‘We combineren daarin het kinderen leren accepteren van het eigen anders

is een Vak biedt een mooie combinatie van expertise en visie op hoe je met complex gedrag om moet gaan. Dat is gegoten in een opbrengstgerichte aanpak.’ Komend jaar gaat het voltallige personeel zich hierin bekwamen. Van zorg- naar onderwijsassistent Speciale aandacht gaat ook naar de onderwijsassistenten. Zij waren in het verleden, als zorgassistentes, vooral bezig met zorgtaken zoals sondevoeding en medicatie. Nanneke:

Jolanda Hodzelmans, teamleider a.i.: ‘Je hebt

daardiseerde woordenlijsten. De werkvormen

taal nodig om je te uiten, om aan te geven wat

waarmee we beginnen zijn de thematafel,

je wil en om te begrijpen wat een ander wil.

de themamuur en het woordenboekje. Hier

Bij onze leerlingen is het belangrijk om daar

worden plaatjes of voorwerpen gekoppeld aan

extra veel aandacht aan te geven. Daarom zijn

woorden. Al doende gaan we de werkvormen

wij ons taalonderwijs aan het professionali-

uitbreiden en ontdekken welke werkvormen

seren.’

geschikt zijn voor welke groepen. Daarnaast

Samen met Guyanne van der Horst, adviseur

gaan we, los van de thema’s, aan de slag met

van de CED-Groep, stelde Jolanda een plan

ontwikkelingsmaterialen, vaak in spelvorm.

van aanpak op. ‘Wij hebben een vakgroep

Denk bijvoorbeeld aan een kaartspel waarbij

mondelinge taal en een vakgroep schriftelijke

de leerlingen aan elkaar woorden moeten

taal in het leven geroepen. In beide groepen

omschrijven.’

zitten zowel leerkrachten als logopedisten.

Momenteel wordt de werkwijze over de

De vakgroep mondeling richt zich op woor-

hele school uitgerold. Het hele team heeft

Mytylschool Gabriël in Den Bosch heeft

Mondiger maken én leren inbinden

denschat. Deze is op verkenning gegaan: wat

een training over taalonderwijs gekregen.

leerlingen met medisch-fysieke problema-

Nanneke: ‘We hebben van oudsher leerlingen

is goed woordenschatonderwijs en welke

Jolanda: ‘We delen de ervaringen uit de pilot

tiek. Dat is een complexe doelgroep. ‘Voor

die op sociaal-emotioneel- en medisch-fysiek

taalroutines spelen een rol? Welke metho-

over wat wel en wat niet werkt. Vanaf januari

ons is het standaard aanbod van trainingen

gebied kwetsbaar zijn. Denk aan kinderen die

dieken en werkvormen kun je hierbij toepas-

gaat de vakgroep schriftelijke taal werken

en dergelijke eigenlijk nooit passend’, vertelt

op een reguliere school zijn gepest vanwege

sen? Hoe kun je dit verbinden aan thematisch

aan het verbeteren van het leesonderwijs.’

manager onderwijs Nanneke de Bruijn. Daar

een prothese of halfzijdige verlamming. Zij

onderwijs? Met deze kennis zijn we onlangs

De leerkrachten worden gecoached met

komt bij dat de populatie van Gabriël aan het

hebben hulp nodig bij de acceptatie van hun

gestart met een pilot in twee so-groepen en

behulp van groepsbezoeken. Die worden eerst

veranderen is. Door de sluiting van een aantal

handicap. De leerlingen met gedragspro-

twee vso-groepen.’

verzorgd door de CED-Groep en in een later

‘In het kader van passend onderwijs worden zij nu steeds meer ingezet als onderwijsassistenten. We vragen dus didactisch meer van hen. Samen met Simon hebben we ons gebogen over de vraag hoe hun competentieprofiel eruit moet zien. En meer in het algemeen kijken we samen naar onze context. Wat wordt er van ons wordt gevraagd, binnen onze organisatie, in de maatschappij en gezien recente onderwijsontwikkelingen, en hoe kunnen we daar in meebewegen?’ Als relatiemanager lever je maatwerk, zegt

Een thematafel

Meer weten? Guyanne van der Horst g.vanderhorst@cedgroep.nl

sbo-scholen en vanwege passend onderwijs

blemen wil je juist leren om een beetje in te

stadium door leden van de vakgroep. Jolanda:

komen er nu regelmatig leerling binnen die

binden en hun emoties op een andere manier

Thema: Amerika

‘Want het is natuurlijk wel de bedoeling dat

naast medisch-fysieke problematiek, ook

te uiten. We bespreken uitgebreid met Simon

Het eerste thema van de pilot is Amerika.

we uiteindelijk zelfstandig verder kunnen.’

gedragsproblemen hebben. Dat vraagt om

hoe je dat kunt combineren in één klas.’

een flinke omschakeling.

Met behulp van Simon en zijn collega’s Ariane

Jolanda: ‘Wij werken met woorden uit gestan-

20 KlasseApart najaar 2017 nummer 3

Simon. ‘Je houdt je vinger aan de pols en probeert om de school zo te bedienen dat zij hun doelen kunnen bereiken. Soms pas je een bestaand product aan, maar als het nodig is ontwikkelen we ook iets nieuws.’ Nanneke is blij met haar sparringpartner. ‘En ik denk dat wat we hier ontwikkelen, zeker ook bruikbaar is voor andere mytylscholen.’

Meer weten? Simon van der Meer s.vandermeer@cedgroep.nl

KlasseApart najaar 2017 nummer 3 21


Lezen is Top

Spelling langs de lijn

Leeshouding leraar is bepalend voor het leesplezier

Betere onderwijsresultaten? Koester hoge verwachtingen

LIST (Lezen is Top)

LIST is een leesinterventieproject, bedoeld voor scholen voor primair-, speciaal-

Tekst Ronald Buitelaar

‘Lezen is het cement van de samenleving.’ De stichting Lezen laat er op haar website geen twijfel over bestaan. Maar hoe zorg je er als school voor dat lezen ook leuk is? Zeker op een school voor speciaal basisonderwijs, waar lezen zelden hoog op het wensenlijstje van leerlingen prijkt.

en praktijkonderwijs die (bijna) al hun leerlingen functioneel geletterd willen afleveren. Met LIST vergroten leraren hun professionaliteit en leren zij hoge doelen stellen en daar op gedifferentieerde wijze aan werken. Op schoolniveau vormen data de basis voor voortdurende innovatie en kwaliteitsverbetering. De begeleiding van scholen gebeurt op maat.

Tekst Ronald Buitelaar

Wanneer onderwijsresultaten achterblijven, is de verleiding groot om alles tegelijk aan te pakken. Met het risico dat alles een beetje aandacht krijgt. Beter is het om één overzichtelijk vakgebied ter hand te nemen en van daaruit verder te werken.

CED-Groep adviseur Ria van der Sar werd

kom je hier moeilijker uit de voeten. Deze

te houden. Zo kun je ook bewaken dat er

vorig jaar gevraagd om De Zeearend, een

methode is simpel opgebouwd en leerlingen

schoolbreed op dezelfde wijze wordt gewerkt.

sbo-school in Beverwijk, te helpen om

kunnen goed zelf aan de slag.’ Met name

‘Het is belangrijk dat de uitvoering overal

opbrengstgerichter te werken. Zij adviseerde

dat laatste aspect zorgde aanvankelijk voor

hetzelfde is.’

‘Onze leesresultaten bleven achter en de

succes, want we hebben in een paar jaar tijd

zijn voor de leeshouding van hun leerlingen,

om te beginnen met spelling: ‘Een overzich-

scepsis bij het team. Ria: ‘Leraren hadden het

De eerste resultaten van spellingtoetsen zijn

kinderen vonden lezen niet leuk.’ Dat is in een

de scores omhoog zien gaan en het enthou-

gebeurde het tegenovergestelde. Leerlingen

telijk onderwerp. Het doet geen beroep op het

idee dat hun leerlingen niet zelfstandig kun-

bemoedigend.

notendop het probleem waarvoor de Reho-

siasme voor lezen bij leerlingen én leer-

van groep 8 lazen al na een paar maanden

IQ zoals bijvoorbeeld begrijpend lezen, maar

nen werken.’

both, een sbo-school in Rijswijk, zich enkele

krachten zien toenemen. Bibliotheekboeken

met veel plezier goede jeugdliteratuur omdat

is puur een kwestie van geheugen.’

Toch zagen zij al snel een omslag. Marjolein:

jaren geleden gesteld zag. Op zoek naar

worden bijvoorbeeld fanatieker gelezen en er

de motiverende ‘‘boekenbabbels’’ van de

Samen met zorgcoördinator Corine Ren-

‘Collega’s vroegen zich af of de kinderen het

oplossingen maakte de school kennis met

zijn plannen om een eigen schoolbibliotheek

lerares aansloegen.’’

nen en intern begeleider Marjolein Schaap

aankonden om in tweetallen een ‘‘dictwee-

LIST (Lezen Is Top), een door de Hogeschool

te starten.’

En de leraar die niet van lezen hield? ‘Hij is

stelde Ria een schoolstandaard op waarin zij

tje’’ af te nemen. Maar door vertrouwen aan

Utrecht ontwikkeld leesinterventietraject.

Annette herinnert zich dat leraren in eerste

van mening veranderd. Hij pakt nu net als zijn

vastlegden waar de school op het gebied van

leerlingen te geven en eventuele problemen

Met hulp van Annette Dekkers, adviseur van

instantie sceptisch waren en zich niet konden

leerlingen een boek wanneer er in de klas

spelling over drie jaar wil zijn. Corine: ‘Op

direct te bespreken, boekten we al snel suc-

de CED-Groep, wordt LIST succesvol binnen

voorstellen dat hun leerlingen met plezier

gelezen wordt.’

basis daarvan zijn we terug gaan redeneren

ces en nam het enthousiasme bij leerlingen

school uitgerold.

zouden gaan lezen. ‘Er was een leraar die

wat ons aanbod moet zijn en hebben we een

én leraren toe.’

Intern begeleider Dominique van Andel: ‘We

aangaf dat hij lezen zelf niet leuk vond en een

leerlijn opgesteld. Onze spellingsmethode

Ria vindt het cruciaal dat de intern begelei-

werken niet langer volgend, maar gebruiken

lerares die zich niet kon voorstellen dat haar

‘‘Spelling langs de lijn’’ is een hulpmiddel om

der, eventueel samen met de adviseur, bij

de 4D-aanpak (data, duiden, doelen, doen) om

groep 8-leerlingen vrijwillig een boek zouden

dat doel te bereiken.’

de invoering van een nieuwe werkwijze de

plannend en opbrengstgericht te werken. Met

lezen. Toen zij inzagen dat ze zelf bepalend

Ria: ‘Met een andere, meer talige methode,

groepen ingaat om de vinger aan de pols

22 KlasseApart najaar 2017 nummer 3

Meer weten? Annette Dekkers a.dekkers@cedgroep.nl

Meer weten? Ria van der Sar r.vandersar@cedgroep.nl www.cedgroep.nl/spellinglangsdelijnsbo

KlasseApart najaar 2017 nummer 3 23


Marléone werkt als ontwikkelaar en adviseur bij de CED-Groep. Zij ontwikkelt producten en aanpakken die onderwijsprofessionals gebruiken om het beste uit leerlingen te halen. Zij maakt gebruik van inzichten uit de wetenschap, met een praktische insteek.

Marléone Goudswaard Marléone reist af naar Rotterdam Zuid voor een bezoek aan de A.J. Schreuderschool SO. Leerkracht Radna probeert het nieuwe lesmateriaal voor sociale (media) competentie uit en Marléone gaat kijken tijdens de les. Marléone gebruikt de ervaringen van Radna voor het verbeteren van het nieuwe lespakket Sociaal Offline/ Online, waarmee zeer moeilijk lerende leerlingen in kleine stappen sociale competenties oefenen.

Bij het maken van nieuw lesmateriaal komt veel kijken. Doelen, didactiek, pedagogiek, het komt allemaal bij elkaar. Daarbij werkt Marléone samen met scholen en andere partners.

Vandaag overlegt Marléone met Rinus van NetandMore over de chatsimulator. De leerlingen reageerden op de website met 'vet' en 'cool'. Een leuke stimulans! (En zelf zijn ze ook trots op het resultaat.)

Ook de vormgeving wil Marléone graag mooi hebben, omdat het de leerkracht kan helpen om het materiaal efficiënt te gebruiken. Zij overlegt vandaag met vormgever Ton over de opmaak van de powerpoints en de pictokaarten met de stappen voor de leerlingen.

Marléone werkt aan meerdere projecten, waardoor de onderwerpen elkaar snel afwisselen. ’s Avonds even nieuwe energie opdoen voor de volgende dag.

Samen met collega Lisette Ligtendag houdt Marléone een online call met de hoofdprogrammeur van de digitale leeromgeving in de UK. Ze bespreken de inrichting van het dashboard, zodat toekomstige cursisten op hun eigen tijdstip en in eigen tempo met de inhoud aan de slag kunnen.

De nieuwe informatie gebruikt Marléone direct voor de nieuwe blended cursus Taalcoördinator. Ze laat aan haar collega's zien hoe de cursist rechtstreeks feedback van de trainer kan zien in de digitale leeromgeving.


Turn static files into dynamic content formats.

Create a flipbook
Issuu converts static files into: digital portfolios, online yearbooks, online catalogs, digital photo albums and more. Sign up and create your flipbook.