Inhoud 1. Inleiding ................................................................................................................... 5 2. Activiteiten ............................................................................................................. 11 2.1
Afspraken en regels maken ....................................................................... 12
2.2
Beheer van het buitenspeelmateriaal ....................................................... 14
2.3
Feesten ....................................................................................................... 16
2.4
Goede doelen acties ................................................................................... 18
2.5
Informatie bijeenkomsten .......................................................................... 20
2.6
Inrichten van school en schoolplein .......................................................... 22
2.7
Klassenvergadering .................................................................................... 24
2.8
Klusjes ........................................................................................................ 26
2.9
Leerling-bemiddeling ................................................................................. 28
2.10
Leerlingraad of Wijkraad ........................................................................... 30
2.11
Lokaal inrichten ......................................................................................... 32
2.12
Leerling mentor/coach ............................................................................... 34
2.13
Nakijken (beoordelen) ................................................................................ 36
2.14
Optredens door leerlingen ......................................................................... 38
2.15
Pauze of vrij uurtje ..................................................................................... 40
2.16
Planning van onderwijsaanbod .................................................................. 42
2.17
Pleinwacht door leerlingen ........................................................................ 44
2.18
PR voor de school ....................................................................................... 46
2.19
Product maken ........................................................................................... 48
2.20
Samenwerken met andere organisaties .................................................... 50
2.21
Schoolkrant of nieuwsbrief ........................................................................ 52
2.22
Schoolreisje ................................................................................................ 54
2.23
Spel ............................................................................................................. 56
2.24
Sportdag ..................................................................................................... 58
2.25
Tutorlezen ................................................................................................... 60
2.26
Website ....................................................................................................... 62
2.27
Wijkschoonmaak ........................................................................................ 64
2.28
Zieke leerlingen support ............................................................................ 66
3. Lege activiteitensjablonen .................................................................................... 68
3
1. Inleiding Burgerschap en participatie De samenleving van tegenwoordig vraagt om actieve en betrokken burgers. Voor jongeren is die actieve en betrokken houding niet altijd even vanzelfsprekend en makkelijk, omdat veel traditionele verbanden in de huidige samenleving zijn weggevallen. Toch is sociale participatie, oftewel actief en constructief deelnemen aan sociale verbanden (Walraven, 2002), wél nodig om de samenleving goed te laten functioneren. Met een veranderende samenleving, verandert ook de rol van de school. Steeds meer wordt het bevorderen van participatie en betrokkenheid een taak van de school. Sinds 2006 zijn scholen zelfs wettelijk verplicht tot het bevorderen van participatie en burgerschap. Dit is vastgelegd in de Wet op het primair onderwijs. In die wet staat het volgende: ‘Het onderwijs is mede gericht op het bevorderen van actief burgerschap en sociale integratie’. Burgerschap wordt hierbij opgevat als ‘de bereidheid en het vermogen deel uit te maken van een gemeenschap en daar een actieve bijdrage aan te leveren’ en bij sociale integratie staat deelname aan de maatschappij en betrokkenheid centraal (OCW, 2006). Hiermee is participeren, als onderdeel van burgerschap, een belangrijk onderwijsdoel geworden. Met Team Players heeft u praktische en concrete tips in handen om leerlingen meer te laten participeren, om leerlingen meer te betrekken bij en medeverantwoordelijk te maken vóór de dagelijkse gang van zaken in de groep en ín en óm de school. Want, grote betrokkenheid leidt tot een verhoogde motivatie onder de leerlingen. Zo leren zij zelfstandig en zelfsturend in het leven te staan. Dit is belangrijk om goed te functioneren binnen de school maar ook in de samenleving.
Weer iets nieuws erbij? Nee, want vaak worden op school veel activiteiten gedaan die zich goed lenen om te werken aan participatie. Bij de totstandkoming van Team Players hebben we dan ook gebruik gemaakt van ‘ervaringsdeskundigen’ op vier basisscholen in Rotterdam. Leerkrachten hebben voorbeelden gegeven van wat zij al doen aan participatie op hun school. Daarnaast hebben zij gedurende het proces meegedacht óver en feedback gegeven óp de activiteiten in dit boekje. Ons advies is: kijk welke activiteiten er op school worden gedaan en hoe u, met kleine aanpassingen, de leerlingen hier meer bij kunt betrekken en meer verantwoordelijkheid kunt geven. U kunt bijvoorbeeld de leerlingen een rol geven tijdens informatieavonden voor ouders door hen (een gedeelte van) de avond te laten organiseren of presenteren. Zo zijn er nog tal van voorbeelden, waarvan u er een aantal vindt in dit boekje.
Aan de slag! In het boekje Team Players vindt u in alfabetische volgorde 28 uitgewerkte activiteiten, zoals het ‘Schoolreisje’, de ‘Goede doelen acties’ of ‘Leerling-bemiddeling’. Omdat leerlingen op verschillende niveaus kunnen participeren, staan bij elke activiteit suggesties voor de verschillende niveaus (van de participatieladder). Zowel de rol van de leerling als die van de leerkracht1 wordt kort uitgewerkt. Verder worden vrijwel alle activiteiten, ter inspiratie, geïllustreerd met een praktijkvoorbeeld. Om de niveaus van participatie altijd bij de hand te hebben, kunt u de uitvouwflap gebruiken. U kunt de activiteiten binnen de groep uitvoeren, maar bijvoorbeeld ook met een aantal groepen, een bouw of met de hele school (in samenwerking met collega’s). 1
Bij de beschrijving van de activiteiten is - met het oog op het leesgemak – er voor gekozen om alleen de mannelijke vorm van ‘leerkracht’ te gebruiken. Uiteraard gaat hier om zowel mannelijke als vrouwelijke leerkrachten.
5
Team Players
2.1
Afspraken en regels maken
Het maken van regels zoals gedragsregels, klassenregels, schoolregels, pleinregels en het verzinnen van de eventuele consequenties.
Activiteit:
klassenregels opstellen
Leerlingen
De leerlingen zetten hun handtekeningen (of voor de jongere leerlingen hun handafdruk met vingerverf) onder de afspraken die door de leerkracht zijn opgesteld en hangen samen de afspraken op een zichtbare plek in de klas op. Eventueel kunnen de leerlingen het afsprakenlijstje opfleuren met tekeningen of stickers.
De leerlingen geven invulling aan de door de leerkracht genoemde onderwerpen en bedenken, onder begeleiding van de leerkracht, afspraken bij elk onderwerp. Zij schrijven dit op en hangen de afspraken in de klas
De leerlingen krijgen de opdracht afspraken te maken en op te schrijven zodat ze in de klas opgehangen kunnen worden. Samen met de leerkracht gaan zij hiermee aan de slag. Na enige tijd evalueren de leerlingen de gemaakte afspraken en stellen deze zo nodig bij. Eventueel denken zij ook samen met de leerkracht na over de consequenties van het niet of juist wel nakomen van een afspraak.
De leerlingen lopen tegen een probleem aan in de klas en komen zelf met het idee hier een een afspraak/ meerdere afspraken over te maken. Zij melden dit aan de leerkracht, bedenken vervolgens met elkaar de afspraken, schrijven ze uit, en hangen deze op. Eventueel bedenken leerlingen ook welke consequenties het heeft wanneer een leerling zich niet aan de afspraak houdt of juist lange tijd wel aan de afspraak houdt.
12
Leerkracht De leerkracht heeft een afsprakenlijst opgesteld voor in de klas. Hij neemt de afspraken door met de leerlingen en laat hen de afspraken ondertekenen. Hij bedenkt met de leerlingen een geschikte plek om de afspraken op te hangen.
De leerkracht geeft aan over welke onderwerpen er afspraken gemaakt moeten worden (bijvoorbeeld het onderling gedrag, netjes houden van de school, maken van opdrachten/huiswerk). De leerkracht begeleidt de leerlingen bij het uitwerken van de onderwerpen in concrete afspraken. De leerkracht geeft aan dat er afspraken gemaakt moeten worden in de klas. Hij gaat met de leerlingen om de tafel en maakt en noteert samen met hen de afspraken.
De leerkracht geeft aan dat het een goed idee is om afspraken te maken en ondersteunt de leerlingen bij het maken en opschrijven van de afspraken.
Activiteiten
! Noem het afspraken in plaats van regels. Dat klinkt minder negatief en omdat afspraken niet van bovenaf zijn opgelegd maar met elkaar zijn gemaakt, impliceert het betrokkenheid van alle partijen.
Voorbeeld Op de Oscar Romeroschool hangen de schoolregels op verschillende plekken binnen de school. Elke klas fomuleert aan het begin van het jaar groepsregels (positief geformuleerd!) naar aanleiding van de schoolregels. Zo zijn de schoolregels voor iedereen duidelijk en concreet! Op de Cornelis Haak School worden er aan het begin van het jaar ‘vriendschapsregels’ (ipv pestregels) gemaakt in elke klas. Daar wordt een week over nagedacht met elkaar en elke leerling ondertekent het met een vingerafdruk of handtekening. Bij overtredingen worden de regels herhaald en besproken.
“We maakten heel veel herrie op de gang en anderen hadden daar last van dus toen hebben we regels in de klas gemaakt zodat het beter gaat. Deze regels hebben we allemaal bedacht. Het moest een vriendelijke regel worden... een positieve.” Leerlingen uit groep 8 van De Akkers
Andrei: “Wij hebben een keuzelijst. Dan gaan we allemaal iets verzinnen en dan gaan we punten optellen. Wat het meeste krijgt, dat wordt dan onze maandbeloning.” Bruno:
“Moeten we ons wel goed gedragen natuurlijk!”
Beide leerlingen zitten in groep 7 van De Hoeksteen.
Andrei
Bruno
Voorbeeld Op De Akkers wordt Taakspel gespeeld. De leerlingen bedenken zelf regels waar ze zich aan houden. Als ze zich aan deze regels houden, krijgen ze een zelf bedachte beloning. Zo heeft groep 3 vanochtend op school ontbeten!
13
Team Players
2.2
Beheer van het buitenspeelmateriaal Het beheren van het materiaal/speelgoed dat buiten tijdens de pauzes gebruikt wordt: uitlenen en opruimen.
Activiteit:
uitleen van het materiaal
Leerlingen
De leerlingen beheren (in shifts) het buitenspeelmateriaal aan de hand van bijvoorbeeld een pasjessysteem dat de leerkracht heeft bedacht en gemaakt.
De leerlingen helpen de leerkracht bij het maken van een systeem om te voorkomen dat het buitenspeelmateriaal kwijt raakt (de leerkracht heeft dit systeem al uitgedacht). Bij een pasjessysteem maken de leerlingen bijvoorbeeld de pasjes of het bord waar de pasjes uiteindelijk aan komen te hangen. De leerlingen worden zelf de beheerders van het buitenspeelmateriaal en de pasjes.
De leerlingen denken op verzoek van de leerkracht na over een oplossing voor het kwijtraken van het buitenspeelmateriaal. Samen verzinnen zij bijvoorbeeld een pasjessysteem, waarbij elke leerling een pasje met zijn/haar naam moet inleveren bij het lenen van materiaal. Op deze manier wordt goed in de gaten gehouden wie wat leent en kwijt maakt. De leerlingen worden zelf de beheerders van het buitenspeelmateriaal en de pasjes.
De leerlingen merken dat er veel materiaal kwijt raakt tijdens de pauzes en denken na over hoe dit voorkomen kan worden. Zij verzinnen bijvoorbeeld een pasjessysteem, waarbij elke leerling een pasje met zijn/haar naam moet inleveren bij het lenen van materiaal. Op deze manier wordt goed in de gaten gehouden wie wat leent en kwijt maakt. De leerlingen worden zelf de beheerders van het buitenspeelmateriaal en de pasjes.
14
Leerkracht De leerkracht heeft een systeem bedacht om te voorkomen dat buitenspeelmateriaal kwijt raakt. Hij heeft bijvoorbeeld een pasjessysteem gemaakt, waarbij elke leerling een pasje met zijn/haar naam moet inleveren bij het lenen van materiaal. Op deze manier wordt goed in de gaten gehouden wie wat leent en kwijt maakt. Hij vertelt de leerlingen hoe het systeem werkt en vraagt hen of zij het materiaal (in shifts) willen beheren. De leerkracht heeft een systeem bedacht om te voorkomen dat het buitenspeelmateriaal kwijt raakt. Bijvoorbeeld een pasjessysteem, waarbij elke leerling een pasje met zijn/haar naam moet inleveren bij het lenen van materiaal. Hij vraagt de leerlingen mee te helpen bij het maken van de pasjes en het bord waar de pasjes aan gehangen moeten worden.
De leerkracht merkt op dat er veel materiaal kwijt raakt tijdens de pauzes en vraagt de leerlingen of zij mee willen denken over een oplossing. Zij bedenken samen bijvoorbeeld een pasjessysteem, waarbij elke leerling een pasje met zijn/haar naam moet inleveren bij het lenen van materiaal. Op deze manier wordt goed in de gaten gehouden wie wat leent en kwijt maakt. De leerkracht ondersteunt de leerlingen bij het invoeren van het systeem.
De leerkracht ondersteunt waar nodig de leerlingen bij het maken van een systeem om het buitenspeelmateriaal te beheren.
Activiteiten
De Oscar Romeroschool en Zoneparc
Op de Oscar Romeroschool zijn de leerlingen medeverantwoordelijk voor het reilen en zeilen tijdens de pauzes op het schoolplein. Dit structureren zij met behulp van een Zoneparc. Zoneparc is een (her)ingericht schoolplein op een basisschool waarbij gebruik wordt gemaakt van drie zones: een gele zone (chillzone), een blauwe zone (speelzone) en een rode zone (sportzone). Het unieke aan een Zoneparc is dat het schoolplein ingedeeld kan worden op de manier die bij een school past. Leerkrachten en leerlingen worden actief betrokken bij het proces om het schoolplein in te richten. De kracht van het Zoneparc is dat school en buurt samen verantwoordelijk zijn voor het concept. De activiteiten van het Zoneparc bieden de ideeën en mogelijkheden om kinderen met verschillende leeftijden en niveaus te betrekken bij het sporten en spelen. Hierdoor is het mogelijk dat álle kinderen kunnen deelnemen. De oudste kinderen van de school dragen hoofdverantwoordelijkheid en zorgen voor een goed verloop van de pauzes, zij zijn de ‘Zoneparc Helden’ (te herkennen aan hun bodywarmers).
Wat zijn Zoneparc Helden?
De belangrijkste rol van de Zoneparc Helden is het ondersteunen van alle activiteiten voor de overige kinderen van de school op het schoolplein. Verder zijn de Helden verantwoordelijk voor het sport- en spelmateriaal, ze delen het uit aan het begin van de pauze en innen het aan het einde. Iedereen uit de hoogste klas kan Held worden, maar daarvoor moeten zij wel solliciteren. Op de Oscar Romeroschool willen alle leerlingen uit groep 8 maar wat graag solliciteren, en bestaat bijna elk jaar heel groep 8 uit Helden. Door de leerlingen meer verantwoordelijkheid te geven, worden zij ook meer betrokken bij wat er op school gebeurt. Berteke (gymleerkracht): “Toen bleek dat er regelmatig materiaal verdwenen was na de pauze, heb ik de leerlingen gevraagd eens mee te denken over een oplossing. Een leerling bedacht toen een pasjessysteem, dat wij nu ook daadwerkelijk hanteren, waarbij iedereen die iets leent een pasje (met naam en foto) moet inleveren. Werkt perfect!”
15