componisten in de Groote Oorlog FR
EN
‘Nous vivons dans un temps affreux pour les artistes’, zo schreef de Antwerpse conservatoriumdirecteur Emile
Wambach
(1854-1924), op 8 januari 1915 vanuit zijn ballingsoord in Nederland. Bij het uitbreken van de oorlog verbleef Wambach met zijn gezin in Knokke en was hij noodgedwongen over de grens getrokken. Daar organiseerde hij benefietconcerten, tot hij begin november 1915 naar Londen kon uitwijken. Ook in Engeland werkte hij als violist, organist en pianist mee aan patriottische manifestaties en aan concerten ten voordele van organisaties als het Rode Kruis en het Belgian Field Hospital. Voor die concerten schreef hij werken als Belgiana, Le drapeau belge en L’enfant du soldat. In 1918 verbleef Wambach ook een tijd lang in Frankrijk, waar hij
De Duitse componist Paul
Hindemith (1895-1963) was lid van het strijkkwartet van
concerten gaf met La Musique des Invalides, een orkest van gewond
zijn regiment en speelde grote trom in het muziekkorps.
De in Wenen geboren vioolvirtuoos en componist
geraakte soldaten.
Fritz Kreisler (1875-1962) raakte al na enkele weken gewond. Hij
Tijdens zijn afwezigheid werd het Antwerps Conservatorium geleid door
werd eervol uit het leger ontslagen en kon zijn carrière in de Verenigde
Nicolas Cuperus, lid van de administratieve raad en handelaar in thee en
Staten verder zetten. Zijn oorlogservaringen schreef hij later neer in Four
koffie, en, op het einde van de oorlog, door componist Paul Gilson.
weeks in the trenches.
Belgian composers during The Great War
‘’t Was een onafzienbare processie van eindeloze ellende’, zo liet
In all its horror and cruelty the war was consistent: no one was spared. Just like those of millions of others, the lives of many musicians and composers, both emerging and established talents, were turned upside down. Some were carried away by the patriotic enthusiasm at the beginning of the war and reported as volunteers, others were called to serve at the front against their will. There were also composers who, sometimes forced by circumstances, fled the country and spent the war in exile, while still others had a political or ideological message.
Lodewijk De Vocht
(1887-1977) optekenen in een interview, nadat hij op 8 oktober naar Nederland was gevlucht. Een dag later zou Antwerpen vallen. Met zijn familie vond De Vocht onderdak in Rotterdam, waar hij het
A lot of music was lost on the battlefield. Many composers who otherwise might have written masterpieces, perished. Others were wounded, and all of them returned from the front disillusioned
symfonisch gedicht In ballingschap componeerde.
De pianist Paul
Wittgenstein
(1887-1961) verloor tijdens de oorlog zijn rechter arm. Verschillende componisten, onder wie Ravel, schreven voor hem pianowerken voor de linker hand.
Tijdens de eerste oorlogsmaanden trad
Emiel Hullebroeck
(1878-1965) op in de Nederlandse interneringskampen en organiseerde hij tal van liederavonden. Met de opbrengsten financierde hij ‘Het werk der Vlaamse oorlogsmeters’, een organisatie van zijn vrouw die de frontsoldaten moreel en materieel steunde en hen brieven en tabak stuurde. Hij schreef ook verschillende liederen waarin hij het lot van de Vlaamse soldaten aanklaagde. Zijn activiteiten in Nederland werden vanaf september 1915 onderbroken door een één jaar durende concertreis doorheen Nederlands-Indië.
Arthur Bliss (1891-1975) (rechts) met zijn broer in 1915 in Londen.
Maurice Ravel
Bij gevechten in Frankrijk raakte hij
(1875-1937) diende in het leger als chauffeur,
gewond, zijn broer sneuvelde in
achter het front. Niettegenstaande zijn
1916. Na de oorlog schreef Bliss, die
patriotisme vond hij het onnodig om Duitse
jarenlang aan nachtmerries leed, de
muziek te verbieden: ‘Il m’importe peu que M.
koorsymfonie Morning Heroes die hij
Schönberg, par exemple, soit de nationalité
opdroeg aan de nagedachtenis van zijn broer en aan ‘all other Comrades killed in battle’.
Ralph Vaughan Williams (1872-1958) was 41 toen de oorlog uitbrak. Toch meldde hij zich als vrijwilliger en diende met de Field
autrichienne. Il n’en est pas moins un musicien de haute valeur, dont les recherches pleine d’intérêt ont eu une influence heureuse sur certains compositeurs alliés, et jusque chez nous.’
Ambulance Service aan het front.
In al zijn gruwel en wreedheid was de oorlog rechtlijnig: niemand werd ontzien. Net als dat van miljoenen anderen, raakte ook het leven van veel musici en componisten, aanstormende talenten en gevestigde namen, grondig verstoord. Sommigen lieten zich meeslepen in het patriottisch enthousiasme van het Verschillende flaminganten hoopten dat de Duitse bezetter een aantal Vlaamse eisen zou inwilligen. Deze stroming, het ‘activisme’, werd
Les compositeurs Belges dans la Grande Guerre
door de ‘Flamenpolitik’ van de Duitsers nog aangewakkerd. Op tekst van René de Clercq schreef Jef
Van Hoof (1886-1959) in 1917
Rudi Stephan (1887-1915) sneuvelde op 29 september 1915 aan het Galicische front, kort nadat hij zijn opera Die ersten Menschen had voltooid.
het lied Daar is maar één Vlaanderen, een van de vele liederen
Dans toute sa monstruosité et sa cruauté, la guerre suit une logique qui n’épargne personne. Comme tant d’autres, la vie de beaucoup de musiciens et compositeurs, jeunes talents et noms établis, est bouleversée. Certains se laissent emporter par l’enthousiasme patriotique du début de la guerre et se présentent comme volontaires. D’autres sont convoqués à contrecœur. Quelques compositeurs s’enfuient, contre leur gré, et vivent la guerre en exil, tandis que d’autres expriment un message idéologique ou politique. Beaucoup de musique a été perdue sur le champ de bataille,. Beaucoup de compositeurs, qui auraient peutêtre pu mettre au monde d’autres chef-d’œuvre, sont tombés. D’autres sont blessés, mais tous rentrent désillusionnés du front. .
Hoof ook mee aan Vlaams-nationalistische liederavonden. Na de oorlog werd hij op be-
of ideologische boodschap op nahielden.
schuldiging van activisme gevangen gezet en veroordeeld.
Op het slagveld is veel muziek verloren gegaan. Veel componisten die misschien nog een
De internationaal gereputeerde vioolvirtuoos (1858-1931)
Eugène Ysaÿe vluchtte in de zomer van 1914 vanuit Hij zou in zijn huis deze boodschap voor de Duitsers hebben
opgeroepen. Er waren ook componisten die, al dan niet door de omstandigheden gedwongen, op de vlucht sloegen en de oorlog in ballingschap doorbrachten, terwijl nog anderen er een politieke
waarmee hij de Vlaamse taaleisen ondersteunde. Als dirigent werkte Van
zijn tweede verblijf in Knokke Zoute naar Londen.
begin van de oorlog en meldden zich als vrijwilliger, anderen werden tegen hun zin als frontsoldaat
De jonge pianovirtuoos en componist André
Devaere (1890-1914) stond op de
drempel van een mooie carrière, maar de oorlog besliste er anders over. Als soldaat
nagelaten: ‘Cette demeure appartient à un artiste qui vécut
van het 27ste Linieregiment raakt hij al op 10 november 1914 zwaar gewond bij Sint-
et œuvra dans le culte de Bach, Beethoven et Wagner.’
Joris-aan-de-IJzer. In de ochtend van 14 november overlijdt hij, nauwelijks 24 jaar oud.
In Londen musiceerde hij samen met Koningin Elisabeth,
Op 26 september had hij naar zijn broer en zus geschreven: ‘Brrr! Quelle vie! Et quelles
met wie hij een geprivilegieerde relatie onderhield. Met
visions d’avenir!!! Prions! Prions!’
meesterwerk in zich hadden, sneuvelden. Anderen raakten gewond, en allen keerden gedesillusioneerd van het front terug.
de koningin was Ysaÿe in 1916 ook in De Panne. Achter het front speelde hij voor de soldaten muziek van Bach en Vieuxtemps. Pianist-componist
Enrique Granados (1867-1916) maakte op Met Kerstmis 1914 publiceerde The Daily Telegraph een boek dat was opgedragen aan Koning Albert en het Belgische volk. De opbrengst was bedoeld om Belgische vluchtelingen te ondersteunen. Alle grote artiesten werd gevraagd een bijdrage te doen aan dit boek.
24 maart 1916 de overtocht van Liverpool naar Dieppe, toen zijn boot, de Sussex, werd getorpedeerd.