ب ه جیاوازییه‌کانه‌وه له‌ژێر چه‌تردا کۆده‌بینه‌وه
یه‌کێتى و گۆڕان جیاواز له‌پارتى
حه‌وت ده‌زگاى هه‌واڵگرى تورکى له‌کوردستاندا کار ده‌که‌ن
ژمار ه 30
ساڵی یه‌که‌م
رۆژنامه‌یه‌کی گشتی هه‌فتانه‌یه ،کۆمپانیای چه‌تر ده‌ریده‌کات
ل 11
دووشه‌ممه 2010/11/1
WWW.Chatrpress.com
بیرده‌که‌نه‌وه
ل3
نرخ 750 :دینار
یه‌کێتی ،به‌یه‌کنه‌گرتنه‌وه‌ی حکومه‌ت تۆمه‌تبار ده‌کرێت
ه چاوه‌ڕوانى یه‌کێتیین پارتی :شه‌ش مانگ چه‌تر -جه‌زا ئه‌حمه‌د ب�ه‌رپ��رس��ێ��ک��ی پ��ارت��ی رای��ده‌گ��هی��ه‌ن��ێ :بۆ ی �هک��گ��رت��ن �ه‌وه‌ی ئ���ی���داره‌ک���ان ب��ڕی��ارب��وو سێ قایمقامی پارتی بچێته ژێر سنوری یه‌کێتی و سێ قایمقامی یه‌کێتیش بچێت ه سنوری پارتی ،به‌اڵم به‌وته‌ی ئه‌و بهرپرسه شه‌ش مانگ ه یه‌کێتی هێشتا س��ێ قایمقامه‌که‌ی خۆیان ئاماده‌نه‌کردووه ،به‌رپرسانی یه‌کێتیش زانیاری ته‌واو له‌وباره‌یه‌و‌ه نادرکێنن. ل �ه‌دی��دارێ��ک��ی رۆژن���ام���هى چ �ه‌ت��ردا (ه��ی��وا ئه‌حمه‌د مسته‌فا) به‌رپرسی لقی چواری پارتی دی��م��وک��رات��ی ک��وردس��ت��ان س �ه‌ب��اره‌ت به‌هه‌وڵی یه‌کگرتنه‌وه‌ی ئیداره‌کانی هه‌رێم رایده‌گه‌یه‌نێ: تا ئێستا دوو ئیداره‌یی ماوه ناکرێت حاشای لێبکرێت ،به‌اڵم هه‌نگاوی گه‌وره‌ش هاویشتراوه بۆ ئ �ه‌وه‌ی نه‌مێنێت «وه‌ک پارتیش هه‌وڵی زۆرم��ان��داوه و ناردنی ک��اک ئ��ازاد ب �ه‌رواری هێشتا سه‌وز و زه‌رد یه‌کیان نه‌گرتووه‌ته‌وه یه‌کێک له‌ئه‌ندامانی مه‌کته‌بی سیاسی ،ک ه بڕیار بوو سێ قایمقامی پارتی بچێت ه سنوری پارێزگای سلێمانی هاوکاری خۆیدا ئێستا جێگری کاک به‌رهه‌م ه ئهوه خۆی له سێ قایمقامی براده‌رانی یه‌کێتیش بچێت ه سنوری هه‌ولێر و زیاتر حکومه‌ت ه ل�هه�ه‌م��ان کاتیشدا حکومهتهکه ب�هه��ی خۆمان له‌شه‌ش مانگیش ده‌بێت ئێمه قایمقامه‌کانمان ئاماده‌کردوو‌ه و ده‌زانین». مه‌کته‌بی سیاسی ئێمه‌ش به‌فه‌رمی مه‌کته‌بی سیاسی براده‌رانی به‌رپرسی لقی چوار راشیده‌گه‌یه‌نێ که :وه‌ک قۆناغی یه‌که‌م یه‌کێتی ئاگادار ک��ردووه ،ک ه ئه‌وانه‌ی ئێم ه ئاماده‌ن و ئێستا
ئه‌ندامێکى عێراقییه :بارزانى پاڵپشتى عێراقیی ه ده‌کات
د .مه‌حمود عوسمان :ده‌وڵه‌تى یاسا زیاتر پابه‌ند ه به‌داواکانى کوردهوه
ل�ه‌ب�ه‌رام��ب�ه‌ردا (د.م�ه‌ح��م��ود عوسمان) ئه‌ندامی په‌رله‌مانی تایبه‌ت ب ه چه‌تر عێراق له‌سه‌ر لیستی هاوپه‌یمانی کوردستان به چه‌ترى وت ئه‌ندامێکى لیستی عێراقییه پێشبینی ده‌کات ،پێش ساڵی ئایند‌ه «له‌سه‌ردانه‌که‌ی ئ�ه‌م دوای��ی�هی لیستی عێراقیه بۆ هه‌ولێر و حکومه‌تی عێراقی دامه‌زرێت ،به به‌شداریکردنی هه‌موو قه‌وار‌ه کۆبوونه‌وه‌یان له‌گه‌ڵ الیهنه کوردییه‌کان نه‌گه‌یشتوونه‌ت‌ه بڕیاری سیاسییه سه‌ره‌کییه‌کانی عێراق ،باس له‌وه‌ش ده‌کات بارزانى زیاتر به‌ستنی هاوپه‌یمانی له‌گه‌ڵ لیستی عێراقییه‌دا». مه‌حمود عوسمان وتیشى «تائێستا لیستی ده‌وڵه‌تی یاسا زیاتر له عێراقیه‌و‌ه نزیکه. (مه‌یسوون ده‌مه‌نلوجی) له‌لێدوانێکی تایبه‌تیدا بۆ (چه‌تر) پابه‌ند‌ه به خاڵه‌کانی لیستی کوردستانیه‌وه» .پێشبینی ئه‌وه‌شی وتی «لیستی عێراقییه زیاتر پاڵپشتی ده‌کرێت له‌الیه‌ن مه‌سعود کرد ،پێش کۆتایی ئه‌مساڵ حکومه‌تی عێراقی دامه‌زرێت ،ناوبراو بارزانیه‌وه ،ئه‌مه‌ش دهگهڕێتهوه بۆ ئه‌و په‌یوه‌ندییه‌ی نێوان خودی به دووری زانی که حکومه‌تی ئایند‌ه هه‌موو الیه‌نه‌کان کۆبکاته‌و‌ه له‌به‌ر ئه‌و ئاڵۆزییه‌ی له‌نێوان لیستی عێراقییه و ده‌وڵه‌تی یاسادا دکتۆر ئه‌یاد عه‌الوی و مه‌سعود بارزانی». مه‌یسوون له درێژه‌ی قسه‌کانیدا ئاماژه‌ی به‌وه‌کرد ،که پێشبینی ههیه. مه‌حمود عوسمان به‌راستی نه‌زانی بارزانی پاڵپشتی لیستی ده‌کات حکومه‌ت هه‌موو الیهنه سه‌ره‌کیه‌کانی عێراق له‌خۆ بگرێت و پێش کۆتایی ئه‌مساڵ حکومه‌تی نوێی عێراق رابگه‌یه‌ندرێت .عێراقیه بکات به‌رامبه‌ر به ده‌وڵه‌تی یاسا و وتی «هه‌ردوو به‌ڕێزان ئه‌و ئه‌ندامه‌ی لیستی عێراقییه پابه‌ندبوونی لیسته‌که‌ی بۆ تاڵه‌بانی و بارزانی و هه‌موو الیه‌نه‌کان له‌سه‌ر ئهوه کۆکن ک ه جێبه‌جێکردنی ماده‌ی ( )140و داواکارییه‌کانی کورد دووپات کێ خاڵه‌کانی کورد جێبه‌جێ بکات ئه‌وا له‌گه‌ڵ ئه‌ودا ده‌بین». کردهوه.
ب��وو جێبه‌جێبکرایه ک �ه ئ�ه‌م�ه ک��ارێ��ک��ی باش ه بۆ نه‌هێشتنى دوو ئیداره‌یى» ده‌شڵێت «ئه‌گه‌ر یه‌کێکى حکومه‌ت لهمبارهیهوه بدوێت باشتره، چونکه نازانم کێ دیارى ده‌که‌ن و چۆن دیارییان ده‌که‌ن بۆ ئهمه زانیاریم نیه». چ �ه‌ت��رپ �هی��وه‌ن��دى ب �ه ه��ه‌ری��هک ل�ه‌ب�ه‌رپ��رس��ان��ی یه‌کێتی (مه‌حموود سه‌نگاوى ،د.خه‌سره‌و گوڵ، عیماد ئه‌حمه‌د ،ئازاد جوندیانی ،ئاسۆ ئه‌ڵمانى، حاکم قادر)هوه کرد ،به‌اڵم ئاماده نه‌بوون زانیاری بدرکێنن یان وه‌اڵمیان نه‌دایه‌وه .هه‌روه‌ها (چه‌تر) پ �هی��وه‌ن��دى ک���رد ب � ه (ک����اوه م �ه‌ح��م��ود) وت�ه‌ب��ێ��ژى حکومه‌تى هه‌رێمى ک��وردس��ت��ان ئ�ه‌وی��ش به‌هۆى «سه‌رقاڵى» به‌رده‌ست نه‌بوو. ه �ه‌ر ل�ه‌م��ب��اره‌ی�هوه (وش��ی��ار موشیر) ئه‌ندامى ئه‌نجومه‌نى پارێزگاى سلێمانى له‌سه‌ر لیستى یه‌کێتى نیشتمانى کوردستان ،ده‌ڵ��ێ «ڕاست ه بڕیارێکى واهه‌بوو‌ه بۆ گۆڕینى ئیداره‌کان و تێکه‌ڵکردنه‌وه‌یان، فۆتۆ :فه‌ریق هه‌ڵه‌بجه‌یی قایمقامى (هه‌ڵه‌بج ه و کفرى و ده‌ربه‌ندیخان) ده‌بوو ئهم سیان ه بدرانای ه به‌پارتى ،له‌دهۆک و هه‌ولێریش ته‌نیا له‌سه‌ر ئه‌وان ماوهتهوه که سێ قایمقامهکه ئاماده‌بکه‌ن و سێ قایمقام ده‌درا به‌یه‌کێتی بۆ تێکه‌ڵکردنه‌وه‌ی ئیداره‌کان». چاوه‌ڕوانی وه‌اڵمی ئه‌وانین. وشیار موشیر ،سه‌باره‌ت به‌هۆکارى جێبه‌جێنه‌کردنه‌که‌شى له‌به‌رامبه‌ر ئه‌مه‌دا (فه‌رید ئه‌سه‌سه‌رد) ئه‌ندامی سه‌رکردایه‌تی یه‌کێتی ،ده‌ڵ���ێ «ن��ازان��م ه��ۆک �هى چیی ه ئ���هوه پ �هی��وه‌ن��دى ب ه ده‌ڵێت «په‌یوه‌ندى به‌ره‌وشی سیاسیهوه هه‌ی ه ک ه جێبه‌جێنه‌کراوه، حکومه‌ته‌و‌ه ههیه ،من ئاگادارم ئه‌و بڕیاره دراوه و ده‌بوو ده‌مێک ئهوه ته‌نزیمى سیاسه‌ت ه دهچێته بوارى ئیداره‌وه».
«وه‌زاره‌تى ته‌ندروستى ئامارى نه‌خۆشییه‌کانى کوردستان نازانێت» تایبه‌ت ب ه چه‌تر ل�ه‌وه‌زاره‌ت��ى ته‌ندروستى ده‌گ��رێ و ده‌ڵ��ێ :وه‌زاره‌ت��ی ته‌ندروستی ئه‌وه‌نده‌ی به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی هاتوچۆشی پێنه‌کراو‌ه ناوبه‌ناو داتا و ش��اره‌زای �هک��ى ب���وارى سیاسه‌تى ته‌ندروستى ره‌خ��ن �هی توند ژماره له‌سه‌ر قوربانییه‌کانی کاره‌ساته‌کانی هاتوچۆ باڵودهکاتهوه، له‌سیسته‌می ته‌ندروستی ده‌گ��رێ��ت و پێیوایه :ک�ه وه‌زاره‌ت���ى به‌پێی ئه‌و ئامار‌ه که‌مانه‌ى هه‌ن هێشتا خه‌ڵک به‌ده‌ست پیسبوونی ته‌ندروستى سیاسه‌تى ته‌ندروستى نییه و نازانێ چه‌ند منداڵ پێش ئاوی خواردنه‌و‌ه و به‌کارهێنانی ئاوی زێراب له‌ئاودانی سه‌وز‌ه و ئه‌وه‌ى بگهنه ته‌مه‌نى پێنج ساڵى ده‌مرن و داتای له‌به‌رده‌ستدانییه ،نهخۆشییه ده‌روونییه‌کان و کارتێکردن‌ه خراپه‌کانی پرۆسه‌کانی پێشیوای‌ه وه‌زیری ته‌ندروستی له‌کاری وه‌زاره‌تدا سه‌رکه‌وتوونییه .کیمیاباران و ئهنفال و خه‌ته‌نه‌کردنی مێینه‌و‌ه ده‌ناڵێنن ،که‌چی خاوه‌نى ماسته‌ر له‌سیاسه‌تى ته‌ندروستى( ،د.گۆران عه‌بدوڵاڵ) وه‌زاره‌ته‌که‌مان هاتووه نه‌خۆشخانه‌ی دڵ و چاو‌ده‌کاته‌وه ،ئهم ه له‌چاوپێکه‌وتنێکى رۆژنامه‌ى (چه‌تر)دا ده‌ڵێ «پێموانی‌ه شتێک به‌کارهێنانی قێز‌هو‌نی پ��اره‌و موڵک و بودجه‌ی گشتیی‌ه بۆ هه‌بێت له‌کورستاندا به‌ناوی سیاسه‌تی تهندروستییهوه ،به‌ڵگه‌شمان کۆمهڵه پرۆژه‌یه‌ک که قازانجی تایبه‌تی چه‌ند که‌سێکی تێدا ئهوهیه سیاسه‌تی ته‌ندروستی به‌بێ هه‌بوونی داتا و ژماره بێ ره‌چاو ده‌کرێت. مانایه ،ناتوانین ئامانجه‌کان له‌سیستمی ته‌ندروستی بۆ پێنج د.گ��ۆران ئ �ه‌وه‌ش ده‌خ��ات�ه‌ڕوو «ده‌ستنیشانکردنى (د .تاهیر ساڵی داهاتوو دیاری بکه‌ین به‌بێ ئه‌وه‌ی بزانین له‌و پێنج ساڵه‌ی هه‌ورامى) به وه‌زی��ر هه‌ڵه‌یه‌کى کوشندهیه ،چونکه سیاسه‌تی پێشوودا کێش‌ه ته‌ندروستییه‌کان چیبوون». ته‌ندروستی ئ �ه‌وه‌ن��ده‌ی په‌یوه‌ندی ب�ه‌ئ��اب��ووری و کارگێڕی و د.گۆران عه‌بدوڵاڵ ،باس له‌وه‌ش ده‌کات «وه‌زاره‌تی ته‌ندروستی پالندانان و ستراتیژه‌و‌ه ههیه ئهوهنده په‌یوه‌ندی به‌پزیشکییه‌و‌ه نازانێت چه‌ند منداڵ پێش ئ�ه‌وه‌ی بگهنه ته‌مه‌نی پێنج ساڵى نییه وه‌ک زان��س��ت ،ههربۆیه ل�ه‌گ�ه‌ڵ ئ���ه‌وه‌ی جه‌نابی وه‌زی��ر ده‌مرن ،رێژه‌ی نه‌خۆشییه‌کانی دڵ و ده‌ماغ و شێرپهنجه چه‌ندن ،وه‌ک پزیشکێک زۆر سه‌رکه‌وتووه ،به‌اڵم له‌بواری سیاسه‌تی که داتا نه‌زانرا چۆن ده‌توانین پالن و ستراتیژێک دابڕێژین بۆ ته‌ندروستیدا سهرکهوتوو نییه». گرنگیدان به‌و کێش‌ه‌ته‌ندروستییانه‌ی خه‌ڵک له‌ناو ده‌به‌ن؟!». له‌الپه‌ڕ‌ه ( )11درێژه‌ى چاوپێکه‌وتنه‌ک ه بخوێنه‌ر‌ه‌وه ئ�ه‌و ش��اره‌زای �هى ب��وارى سیاسه‌تى ته‌ندروستى ره‌خنه‌ى زیاتر
به‌ڕێوه‌به‌رى ئاسایش :کێشه‌ک ه یاساییه
له‌ئاکرێ و سۆران سێ ئه‌ندامى پارتى چاره‌سه‌رى «به‌هۆکارى سیاسى» ده‌ستگیر کراون به‌شێوازێکى نادیموکراتى». تایبه‌ت به چه‌تر ئ �ه‌و به‌رپرسه‌ى پارتى چ��اره‌س �ه‌رى وتیشى «ئێمه رێوشوێنى به‌رپرسێکى پارتى چاره‌سه‌رى باس لهوه ده‌کات ،سێ ئه‌ندامیان یاسایمان گرتووه‌ته‌به‌ر ،به‌اڵم به‌راستى ئهم هه‌ڵوێستان ه هه‌ڵوێستى گیراوه له‌الیه‌ن پارتى دیموکراتهوه ،ئه‌ندامێکیان ( )21رۆژه له‌الیه‌ن سیاسین له‌به‌رامبه‌ر هه‌ڤااڵنمان ،ئ�ه‌و هه‌ڵوێستانه‌ى ئاسایشى ئاسایشى ئاکرێوه به‌ناوى (لوقمان حه‌کیم) و دوو ئه‌ندامیشیان ل ه ئاکرێ و س��ۆران ش�ه‌رم�ه‌زار ده‌که‌ین ،پێویست ه به‌زوترین کات ناوچه‌ى س��ۆران گیراون ب ه ناوه‌کانى (لوقمان که‌ریم و کاروخ ئازادیان بکه‌ن». ئه‌وه‌شى وت :شێوازى گرتنى ئه‌و هه‌ڤاڵه‌ى ئاکرێ به‌شێوه‌ى محه‌مه‌د). (نه‌جیب ه عومه‌ر) ئه‌ندامى ده‌سته‌ى کارگێڕى پارتى چاره‌سه‌رى رفاندن بووه ،هه‌تا هه‌فته‌یه‌کیش شاردیانه‌و‌ه وتیان الى ئێم ه نیه، دی��م��وک��رات��ى ک��وردس��ت��ان ب � ه چ �ه‌ت��رى راگ �هی��ان��د «ج��گ � ه ل�ه‌و به‌ئۆتۆمبێلى بێ ژم��اره و جامڕه‌ش رفاندویانه ،ئێمه‌ش ئیتر ده‌ستگیرکردنان ه به‌رده‌وام ئاسته‌نگى بۆ هه‌ڤااڵنمان دروست ده‌که‌ن هه‌ڵوێستمان ده‌بێ ئه‌گه‌ر هه‌ڤااڵنمان ئازاد نه‌که‌ن و به‌و شێواز‌ه له‌و ناوچانه ،به به‌هانه‌ى جیاواز ده‌یانگرن و زیندانیان ده‌که‌ن ،هه‌ڵسوکه‌تمان له‌گه‌ڵدا بکه‌ن.
(س�ه‌ع��ی��د ش�ه‌ن��گ��ال��ى) ب �ه‌ڕێ��وه‌ب �ه‌رى ئاسایشى ده��ۆک له لێدوانێکیدا بۆ چه‌تر وتى «ئ�ه‌و که‌سه‌ى ده��ۆک ل ه ئاکرێ گیراوه به بڕیارى حاکم ،چونک ه بێ ناسنام ه بووه، پاشان ڕه‌وانه‌ى دادگاى دهۆک کراوه ،ناشمه‌وێ بچم ه ناو ورده‌کارى بابه‌ته‌که ،چونکه په‌یوه‌ندى ب ه حاکمه‌وه ههیه». به‌ڕێوه‌به‌رى ئاسایشى دهۆک وتیشى :ئه‌و گرتن ه سیاسى نییه به‌ڵکو یاساییه ،ئه‌گه‌ر سیاسى بێ ئه‌وا ئه‌مڕۆ ده‌بێ ( )30-20که‌سیان بگرم ،ک�ه‌س به‌هۆکارى سیاسى ل ه دهۆک ناگرین. له‌باره‌ى رفاندنیشى ب ه ئۆتۆمبێلى جام ره‌ش و بێ ژماره، شه‌نگالى وتى «ئهوه راست نییه».
پ.چ.د.ک :تائێستاش ناهێڵن به‌ئازادی کار بکه‌ین
ساڵی یه‌که‌م ژمار ه 30 دووشه‌ممه 2010/11/1
2
تایبه‌ت به چه‌تر
ناکۆکى له‌نێوان ئ�ه‌ن��دام په‌رله‌مانه‌کانى سه‌ر به ئۆپۆزسیۆن و ئه‌ندام په‌رله‌مانه‌کانى یه‌کێتى و پارتى ههیه له‌سه‌ر پ��رۆژه یاساى رێکخستنى خۆپیشاندان و کۆبوونه‌وه‌ى گشتى ،چاالکوانێکى ب���وارى کۆمه‌ڵگه‌ى م�ه‌ده‌ن��ی��ش ده‌ڵ���ێ :ده‌س���ه‌اڵت ده‌یه‌وێ هیچ خۆپیشاندانێک روونه‌دات. ئه‌ندامى په‌رله‌مانى کوردستان له‌سه‌ر لیستى گ��ۆڕان( ،پێشه‌وا تۆفیق) به(چه‌تر)ى راگه‌یاند: س�ه‌رن��ج و ناکۆکى ل�ه‌س�ه‌ر ئ��هوه ه�هی�ه ،هه‌رچى
ده‌سه‌اڵته له‌پرۆژه یاساییه‌که‌ى خۆى که پێشکه‌شى کردووه ئاماژه‌ى بهوه داوه ،ئه‌و که‌سانه‌ى داواى خۆپیشاندان ده‌ک�����ه‌ن پ��ێ��وی��س��ت�ه داواک���اری���ی���هک پێشکه‌ش به یه‌که‌ى ئیدارى بکه‌ن، له‌سه‌رو هه‌موویانه‌وه وه‌زاره‌تى ناوخۆ، وه‌زیر ده‌سه‌اڵتى ئه‌وه‌ى هه‌بێ مۆڵه‌ت بدات به‌و که‌سانه‌ى که خۆپیشاندان بکه‌ن. وتیشى :به‌اڵم ئێمه وه‌ک ئۆپۆزسیۆن بۆچوونمان وایه خۆپیشاندان به‌مۆڵه‌ت نه‌بێ ،به‌ڵکو ئ��اگ��ادارک��ردن�هوه بێ، چونکه ئ��هوه مافێکى سروشتیه و پێویست به‌مۆڵه‌ت ناکات. ئه‌و ئه‌ندام په‌رله‌مانه باسى له‌وه‌شکرد «له‌پرۆژه یاساکه‌ى حکومه‌تدا ئاماژه به‌هێزه‌کانى ئاسایشى ناوخۆ دراوه ک ه ل�ه‌گ�ه‌ڵ خۆپیشانده‌ران هه‌ڵسوکه‌ت بکه‌ن ،به‌اڵم ئێمه پێمانوایه هێزه‌کانى ئاسایشى ناوخۆ ئه‌گه‌رچى راسته‌وخۆ سه‌ر به ئه‌نجومه‌نى وه‌زیرانن ،ده‌کرێ بڵێین هێزى حکومین ،به‌اڵم بهپێى یاسا رێکنه‌خراون ،ئێمه پێداگریمان کردووه ل �ه‌س �ه‌ر ئ���ه‌وه‌ى ه��ێ��زى پۆلیس له‌ناو ک�ه‌وان�هی�هک��دا (پۆلیسى چاالکیی ه مه‌ده‌نییه‌کان) له‌گه‌ڵ خۆپیشانده‌ران
یاساى خۆپیشاندان بۆچوونى جیاوازى له‌سه‌ره
«ده‌سه‌اڵت ده‌یه‌وێت ڕێگ ه به‌خۆپیشاندان نه‌دات»
خۆپیشاندان ،شێواز‌ه شارستانییه‌که‌ی ناڕه‌زایی ده‌ربڕین فۆتۆ:
به‌رپرسێکىتورکمان:
به‌ره‌ى تورکمانى داکۆکى له‌گه‌لى تورکمان نهکردووه
که‌رکوک -سه‌اڵحه‌دین ساڵه‌یى
به‌رپرسێکى تورکمانى باس لهوه ده‌کات ،به‌ره‌ى تورکمانى دانوستان و بڕیارى له‌ده‌ست خۆیدا نییه ،به‌ڵکو له‌سه‌رو خۆیانه‌وه ئاراسته ده‌کرێن و هیچ کاتێکیش به‌ره‌ى تورکمانى داکۆکى له گه‌لى تورکمان نهکردووه. ئه‌ندامی مه‌کته‌بی سیاسی و به‌رپرسی موسه‌اڵی پارتی نیشتمانی تورکمانی عێراق( ،نه‌جمه‌دین قه‌ساب) ،له‌لێدوانێکیدا بۆ (چه‌تر) ده‌ڵێ «به‌ره‌ی تورکمانی دانوستان و بڕیاری له‌ده‌ست خۆیدا نییه ،به‌ڵکو له‌سه‌روی خۆیانه‌وه ئاڕاسته ده‌کرێن ،هیچ کاتێکیش کورد دژایه‌تی کێشه‌ی تورکمانی نهکردووه ،به‌ڵکو حزبی به‌عس دوژمنی سه‌ره‌کی و سه‌رسه‌ختی ئێمه و کورد بووه». قه‌ساب باس له‌وه‌ش ده‌کات :تێکڕا حزبه کوردستانییه‌کان هه‌ستیان به ئازار و نه‌هه‌ماتی تورکمان ک��ردووه ،پێویسته میلله‌تی تورکمان ئه‌و راستیه بزانێت ،که‌وا به‌ره‌ی تورکمانی هیچ کاتێک داکۆکی له‌گه‌لی تورکمان نهکردووه. ئ �ه‌و ب�ه‌رپ��رس�هى تورکمان ره‌خ��ن�ه له‌لیستى عێراقییه‌ش ده‌گ��رێ و
به لیستى به‌عسییه‌کانى ناوده‌بات ،ئه‌و ده‌ڵێ «وای ده‌بینین به‌ره‌ى تورکمانى له‌گه‌ڵ لیستی عێراقییه به‌شداری هه‌ڵبژاردن و حکومه‌تی کردووه ،لیستی عێراقیه به‌لیستی به‌عسییه‌کان داده‌نێم ،سه‌رۆکی به‌ر‌ه له‌گه‌ڵ کورد دانیشتن ئه‌نجام نادات ،چونکه به‌ره‌ى تورکمانى له‌گه‌ڵ حزبی به‌عس مێژوو و خه‌باتی کۆنیان ههیه». نه‌جمه‌دین قه‌ساب ،ئاماژه بۆ ئه‌وه‌ش ده‌کات «له‌یه‌که‌م هاتنمان بۆ شه‌قاڵوه و هه‌ولێر و دوای سااڵنی ()2003یش کورد باوه‌شی بۆمان کردووهتهوه ،که‌چى له‌په‌رله‌مانی عێراق تائێستاشی له‌گه‌ڵدا بێت هیچ ئه‌ندامێکی عه‌ره‌ب باسی مه‌زڵومییه‌تی تورکمانی نهکردووه ،ئیتر چ پێویست ده‌کات له‌گه‌ڵ به‌عسییه‌کان بچینه ناو لیستی عێراقییه‌وه». ئهم لێدوانه‌ى نه‌جمه‌دین قه‌ساب دواى ئهوه دێت ،که (ئه‌رشه‌د ساڵحی) سه‌رۆکی به‌ره‌ی تورکمانی لقی که‌رکوک و ئه‌ندامی په‌رله‌مانی عێراق له‌سه‌ر لیستی عێراقییه ،له‌لێدوانێکدا بۆ هه‌فته‌نامه‌ی (کۆپرو) داوای گفتوگۆى له‌یه‌کێتى و پارتى کردبوو ،هه‌روه‌ها ئه‌وه‌شى وتبوو، ناکۆکی و دووب �ه‌ره‌ک��ی ل �ه‌ب �ه‌رژه‌وه‌ن��دی ه���ه‌ردوو ن �ه‌ت �ه‌وه‌ی ک��ورد و تورکماندا نییه.
له‌خوێندنگه‌ى ئاماده‌یی (ماردین)ى تێکه‌اڵوى قه‌زاى خه‌باتى سه‌رب‌ه پارێزگاى هه‌ولێر ،خوێندکارێک هێرش ده‌کات‌ه سه‌ر مامۆستاکه‌ى و به‌هۆى بااڵده‌ستى ده‌سه‌اڵتى عه‌شایه‌رى دوو له‌مامۆستاى ئه‌و خوێندگای‌ه بۆ شوێنێکى تر ده‌گوازرێنه‌وه. (ه��ی��م��دات سه‌لیم) یه‌کێک‌ه ل �ه‌و مامۆستایانه‌ى ل�ه‌الی�ه‌ن خوێندنکارێکه‌و‌ه ه�ه‌ڕه‌ش�هى لێکراوه ،ب�ه‌رۆژن��ام�هى (چه‌تر)ى راگه‌یاند :له‌کاتى دابه‌شکردنى کتێبی قوتابیان ،یه‌کێک له‌و قوتابیان‌ه به‌بێ هۆکار ده‌ستى به ئاژاوه‌نانه‌و‌ه کرد و ئیهانه‌ى من و مامۆستایه‌کى ترى کرد ،پاشان هێرشى کرد‌ه سه‌رمان ،به‌اڵم مامۆستایانى تر نه‌یانهێشت و قوتابییه‌که‌یان گرت ،له‌ئه‌نجامدا سه‌رى به‌ر دیوارێک که‌وت که‌مێک ئازارى پێگه‌یشت ،ئه‌مه‌ش بووه کێش‌ه و واباڵویانکرده‌و‌ه که مامۆستا سه‌رى قوتابیه‌که‌ى شکاندووه.
ئ��ه‌و مامۆستای‌ه وت��ی��ش��ى :ب �هه��ۆى ئ��ه‌و ک��ێ��ش�هی�هوه م��ن و مامۆستاکه‌ى تر گ��وازرای��ن�هوه بۆ شوێنێکى ت��ر ،دواى چه‌ند رۆژێکیش قوتابییه‌ک‌ه و چه‌ند که‌سێکى تر رێگا له‌مامۆستا هاوڕێکه‌م ده‌گ��رن و ئ��ازارى ده‌ده‌ن و سه‌رى ده‌شکێنن ،ئێستاش له‌نه‌خۆشخانه‌یه. ئه‌وه‌شى وت :ههرچهنده ئێمه داواى یاسایمان له‌سه‌ر ئه‌و قوتابی ه تۆمارکرد ،ب�ه‌اڵم به‌هۆى چاره‌سه‌رکردنى کێشه‌ک‌ه به‌رێگه‌ى عه‌شایرى ،ئێمه داواکه‌ى خۆمان کشانده‌وه ،ئهوه چواره‌مین روداوى له‌و شێوه‌یه‌ی‌ه له‌قه‌زاى خه‌بات ،ده‌زگا حکومییه‌کانیش ناتوانن خۆیان له‌قه‌ره‌ى عه‌شایه‌ره‌کان بدهن. لهمبارهیهوه قایمقامى ق���ه‌زاى خ�ه‌ب��ات( ،رزگ���ار مسته‌فا) به(چه‌تر)ى راگه‌یاند :ئێمه داوامان له‌و مامۆستای‌ه کرد ده‌بێ داواى یاسایی تۆمار بکات ،به‌اڵم داواى پێشکه‌ش نه‌کردوه ،هه‌ر کاتێک داوا تۆمار بکات ئێمه وه‌ک قه‌زا و ئیدار‌ه ئاماده‌ین کێشه‌که‌ى بۆ چاره‌سه‌ر بکه‌ین.
به‌رپرسێکى ته‌ندروستى:
به‌هۆى نه‌بوونى مه‌رجى ته‌ندروستییه‌و ه پێنج نه‌خۆشخانه‌ى ئه‌هلیمان داخستووه سلێمانى -دانیار سه‌نگه‌ر
به‌رپرسێکى ته‌ندروستى ئ �هوه ده‌خ��ات��ه‌ڕوو ،تیمى چ��اودێ��رى ته‌ندروستی فه‌رمانگه‌ی ته‌ندروستی سلێمانی که ناسراون ب ه (تیمی کۆنتڕۆڵکردنی هه‌وکردن) به‌وردی سه‌ردانی نه‌خۆشخان ه تایبه‌تی و ئه‌هلییه‌کانى ک���ردووه و تائێستاش پێنج نه‌خۆشخانه‌ى ئه‌هلى و تاقیگه‌یه‌کى داخستووه. به‌ڕێوه‌به‌ری گشتی فه‌رمانگه‌ی ته‌ندروستی سلێمانی( ،د.رێ��ک �ه‌وت حهمه ره‌شید) به چه‌ترى رایگه‌یاند: چ����ۆن ن �ه‌خ��ۆش��خ��ان �ه ئ �هه��ل��ی��ی �هک��ان به‌ئه‌رکی خۆیانی ده‌زان��ن چاودێری چ��ێ��ش��ت��خ��ان �ه و س���ه‌رت���اش���خ���ان���ه و ئ��ارای��ش��ت��گ�هک��ان ب��ک �هی��ن ،ب�هه�ه‌م��ان ت شێوه‌ش تاقیگه و نه‌خۆشخانه تایبه و ئه‌هلییه‌کانیش چاودێری ده‌کرێن و له‌کاتی بوونی سه‌رپێچی و الدان له‌رێنماییه‌کان ،نه‌خۆشخانه و تاقیگ ه ئه‌هلی و تایبه‌ته‌کان داده‌خه‌ین.
به‌ڕێوه‌به‌رى گشتى فه‌رمانگه‌ى ته‌ندروستى سلێمانى وتیشى: ژم��اره‌ی نه‌خۆشخانه ئه‌هلییه داخ��راوه‌ک��ان له‌شاری سلێمانی ب�هه��ۆی نه‌بوونی م�ه‌رج��ی تهندروستییهوه گه‌یشتووه‌ته پێنج نه‌خۆشخانه و تاقیگه‌یه‌ک.
حکومه‌ت ده‌ڵێ چاودێری نه‌خۆشخانه ئه‌هلییه‌کانیش ده‌که‌ین
که‌رکوک )76( ،که‌سایه‌تی ره‌خن ه له‌حزب ه کوردییه‌کان ده‌گرن چه‌تر -که‌رکوک
کۆمه‌ڵێک هاواڵتى شارى که‌رکوک ،ک ه ژماره‌یان ( )76که‌سه و له‌ناویاندا رۆژنامه‌نوس و هونه‌رمه‌ند و مامۆستاى زانکۆ و خوێندکار و فه‌رمانبه‌ر و کاسبکار ههیه ،ل ه نوسراوێکدا ره‌خن ه له شۆڤێنیسته‌کانى عه‌ره‌ب و حزب ه کوردستانییه‌کانى که‌رکوک ده‌گرن. ئ���ه‌و ک��ۆم �ه‌ڵ �ه ه��اواڵت��ی �هى ش���ارى ک��ه‌رک��وک ک ه وێنه‌یه‌کى نوسراوه‌که‌یان بۆ (چه‌تر) ناردووه ،ده‌ڵێن «ئێم ه کۆمه‌ڵێک رۆشنبیر و خه‌مخۆرى ش��ارى که‌رکوکى ک����وردان ،ب�ه‌ئ��اگ��ای��ن ل��ه‌و ه �ه‌م��وو غ����ه‌دره‌ى دوژم���ن و شۆڤێنیسته‌کانى ع���ه‌ره‌ب و خه‌مساردییه‌کانى حزب ه کوردستانییه‌کان به‌نیازین بۆ درێ��ژه‌دان به‌و هه‌واڵنه‌ى ک � ه تائێستا ب��ۆ گ���ه‌ڕان���ه‌وه‌ى ک �ه‌رک��وک ب��ۆ ب��اوه‌ش��ى کوردستان دراون و ئه‌و کاره که‌مانه‌ى کراون ،هه‌روه‌ها بۆ ڕزگارکردنى ل ه گه‌مه سیاسیی ه حزبییه‌کان ناڕه‌زایى
ده‌رده‌بڕین». باس له‌وه‌ش ده‌که‌ن :ده‌مانه‌وێ کۆده‌نگییه‌کى شه‌قامى کوردى دروست بکه‌ین له‌پێناو دروستکردنى راى گشتى هاواڵتیان و خه‌ڵکى شاره‌ک ه و شه‌قامى کوردى ،وه‌ک کارتێکى فشارى ج�ه‌م��اوه‌رى بۆ رێگرتن له‌به‌رده‌وامى ته‌عریب و ته‌رحیل و ئاشکراکردنى ئه‌و ده‌ستانه‌ى ک ه شاره‌که‌مان به‌ره‌و هه‌ڵدێرى نادیار ده‌به‌ن. ئ���ه‌وه‌ش ده‌خ���ه‌ن���ه‌ڕوو :ئێم ه وه‌ک گروپێکى فشار خۆمان راده‌گه‌یه‌نین و بۆ ئهم مه‌به‌ست ه بانگه‌واز ده‌که‌ین بۆ هه‌موو کوردێکى پاک و دڵسۆز و ب ه ئه‌مه‌ک، بۆ هاوده‌نگیمان و پشتگیرى و چ��ڕک��ردن�ه‌وه‌ى هه‌وڵ ه جدییه‌کان دوور له‌حزبایه‌تى و گه‌م ه سیاسییه‌کان ک ه سه‌رئه‌نجام خزمه‌تى ئامانجى س�ه‌ره‌ک��ى رزگارکردنى که‌رکوک ده‌کات له ده‌ست هه‌موو ئه‌وانه‌ى سودیان ل ه دیلێتى که‌رکوکدا ههیه. ده‌توانن ناوى ( )76که‌سه‌که ل ه chatrpress.comببینن
خانه‌قین پشتگیرى خوێندنى زمانى کوردى له‌باکور ده‌کات
هه‌ولێر ،خوێندکارێک سه‌رى مامۆستاکه‌ى ده‌شکێنێ هه‌ولێر -ر ه‌هێل مامه‌ش
هه‌ڵسوکه‌وت بکه‌ن». ه���ه‌ر ل �ه‌س �ه‌ر ئ���ه‌و دان��ی��ش��ت��ن�هى سبه‌ینێ له‌په‌رله‌مان ده‌کرێ له‌سه‌ر یاساى خۆپیشاندان لهههرێمى کوردستان ،رێکخه‌رى فیدراسیۆنى رێکخراوه‌کانى کۆمه‌ڵى مه‌ده‌نى( ،شۆڕش محه‌مه‌د) به(چه‌تر)ى وت :ئه‌و ئه‌قڵییه‌ته‌ى ئێستاى ده‌س�ه‌اڵت ئه‌قڵیه‌تێکه که ده‌سه‌اڵت ه �ه‌ت��ا ه�ه‌ت��ای�ه ب �ه‌ده‌س��ت ئ����ه‌وه‌وه بمێنێته‌وه، ئ �ه‌ق��ڵ��ی �ه‌ت��ێ��ک ن��ی��ی �ه رۆژێ�����ک ل���ه رۆژان ئه‌ویش دهبێته ئۆپۆزسیۆن و پێویستى بهوه ده‌بێت خۆپیشاندان بکات ،تێڕوانینێک ههیه ده‌سه‌اڵت ده‌ی �ه‌وێ به‌ئه‌قڵیه‌تێکى ره‌ه��اخ��وازى ده‌س��ت به‌سه‌ر هه‌موو شتێکدا بگرێت. ل�ه‌س�ه‌ر ئ���ه‌وه‌ى ده‌س���ه‌اڵت ده‌ی���ه‌وێ خۆپیشاندان به‌مۆڵه‌ت ب��ێ ،ش��ۆڕش محه‌مه‌د وت��ى :ده‌س �ه‌اڵت زۆر ل�ه ج �ه‌م��اوه‌ر ده‌ت��رس��ێ��ت ،ئه‌گه‌رنا مه‌سه‌له‌ى خۆپیشاندان مافێکى ره‌واى خه‌ڵکه ،له‌به‌رئه‌وه ئه‌وان ده‌یانه‌وێت رێگه نه‌ده‌ن هیچ خۆپیشاندانێک روبدات بۆیه باسى مۆڵه‌ت و وه‌زاره‌تى ناوخۆ ده‌که‌ن. ئ �ه‌و چ��االک��وان�هى ب���وارى کۆمه‌ڵگه‌ى مه‌ده‌نى ئه‌وه‌شى وت :ئێمه وه‌ک فیدراسیۆنى رێکخراوه‌کان پڕۆژه یاسایه‌کمان له‌باره‌ى خۆپیشاندانه‌وه داوه‌ت ه پ�ه‌رل�ه‌م��ان ،ده‌م��ان�ه‌وێ��ت ته‌نها حکومه‌ت ئاگادار بکرێته‌وه ،ئه‌وه‌ش بۆئه‌وه‌ى که چاودێرى و ئاسایشى خۆپیشاندانه‌که بپارێزن.
چه‌تر له‌شارى خانه‌قین ( )46حزب و رێکخراو و رۆژنامه‌نووس و فه‌رمانبه‌ر و سیاسى پشتگیرى خوێندن به زمانى کوردى ده‌ک �ه‌ن له‌باکوورى کوردستان و داوا ل�هک��ورده‌ک��ان ده‌ک �ه‌ن، له‌سه‌رجه‌م گوند و شار و شارۆچکه‌کاندا خوێندنگه‌ى کوردى بکهنهوه. رێکخه‌رى هه‌ڵمه‌ته‌که( ،س �ه‌الم ع�ه‌ب��دواڵ) له‌لێدوانێکیدا ب��ۆ (چ �ه‌ت��ر) وت��ى «ئێمه وه‌ک ه�ه‌م��وو میلله‌تانی جیهان مافی سه‌ره‌تایی خۆمانه به‌زمانی دایکمان ب�ه‌ش��داری ل ه شارستانییه‌تی مرۆڤایه‌تی بکه‌ین و چیتر بۆ ئهم مهبهسته، چاوه‌ڕوانی هیچ حکومه‌تێک ناکه‌ین ،که تا ئهم چرکه‌سات ه رێگری له‌م مافه سه‌ره‌تاییه ک��ردووه و به‌هیمه‌ت و وی��ژدان و که‌رامه‌ت و ئیراده‌ی خۆمان ،به‌شێوه‌یه‌کی ئاشتیانه ،ئهم
زوڵمه نامرۆییه له‌مێژوو و سه‌ر روخسارمان ده‌سڕینه‌وه». وتیشى :له‌پێناو سه‌رخستنی ئه‌و راپه‌ڕینه‌ى که له‌باکوور ب��ۆ زم��ان��ى ک���وردى ده‌س��ت��ی��پ��ێ��ک��ردووه ،ئ��ی��م��ڕۆ وا ده‌خ���وازێ ب��ۆ (خ��وێ��ن��دن ب �ه زم��ان��ی ک���وردی) ل �ه‌ش��ار و ش��ارۆچ��ک�ه و گونده‌کانی کوردستان کار بکه‌ین بۆ ئه‌وه‌ی له‌ژێر چاودێری راسته‌وخۆی ده‌زگا مرۆیی و مه‌ده‌نی و رۆشنبیری و سیاسی و کۆمه‌اڵیه‌تی و که‌سایه‌تییه جیهانییه‌کان ،قوتابخانه‌ی سه‌ره‌تایی کوردی بکرێنه‌وه. ئ�ه‌وه‌ش��ى وت :با یه‌که‌م ج��ار تاقه ژوورێ���ک بێت ،ئهم ه کارێکی قورسه ،ب�ه‌اڵم ئێوه به ک��ردهوه سه‌لماندووتانه ک ه ت��وان��ای له‌بن ن�هه��ات��ووت��ان ههیه ب��ۆ رێکخستنی ئ �ه‌م ج��ۆره چاالکییانه. ناوى سه‌رجه‌م به‌شداربووانى هه‌ڵمه‌ته‌ک ه ل ه chatrpress.comببینه
جه‌له‌وال )200( ،سه‌رۆک هۆز داواى دوورخستنه‌وه‌ى دوو فه‌وجى سوپاى عێراق ده‌که‌ن فه‌وجه سه‌ربازییه‌ى ک ه جێنشین کراون. چه‌تر -زانیار داقوقى شیخ زه‌ندى وتیشى :ئه‌و دوو فه‌وج ه مه‌ترسى هه‌ڵگیرسانه‌وه‌ى سه‌رۆک هۆزێکى کورد باس لهوه ده‌کات ،نزیکه‌ى ( )200ش�ه‌ڕى لێده‌که‌وێته‌و‌ه له‌نێوان ک��ورد و ع �ه‌ره‌ب ،دووج��ار له‌گه‌ڵ س �ه‌رۆک ه��ۆزى ک��ورد یاداشتنامه‌یه‌کیان ئاراسته‌ى ئیداره‌ى سه‌رۆک هۆز و پیاو مه‌عقوالنى عه‌ره‌ب کۆبوینه‌یته‌وه و کردهوه پارێزگاى دیال ه و به‌رپرسانى حزبى کردوه بۆ دوورخستنه‌وه‌ى ئه‌و توندوتیژیه‌کانمان بۆیان ب��اس��ک��ردوه ،دژایه‌تیکردنى ئ �ه‌و دوو دوو فه‌وجه‌ى ک ه سه‌ر به سوپاى عێراقن و ئێستا له‌ناحیه‌ى جه‌له‌وال فه‌وجه‌مان بۆ باسکردون ،به‌اڵم هیچ سودى نیه. له‌باره‌ى ئه‌و کێشانه‌و‌ه (موسه‌نا جێگیرکراون. ت��ه‌م��ی��م��ى) س����ه‌رۆک����ى ل��ی��ژن �هى س����ه‌رۆک����ى ع���ه‌ش���ی���ره‌ت���ى زه‌ن���د ئه‌منى له‌سه‌ر لیستى ئه‌نجومه‌نى ل �ه‌س��ن��ورى ج��ه‌ل��ه‌وال( ،ش��ێ��خ نیزام ب�����ااڵى ئ��ی��س�لام��ى ب���ه(چ���ه‌ت���ر)ى محه‌مه‌د زه‌ندى) به (چه‌تر)ى وت: راگه‌یاند :ئێمه داوا له سه‌رۆکى به‌هۆى خراپى بارى ئه‌منى و بوونى ئ �ه‌ن��ج��وم �ه‌ن��ى پ���ارێ���زگ���اى دی��ال � ه دوو ف�ه‌وج��ى س �ه‌رب��ازى له‌ناحیه‌ى ده‌که‌ین رێگه‌چاره‌یه‌ک دابنێ بۆ ج�ه‌ل�ه‌وال هاواڵتیانى ک��ورد ناچار نه‌هێشتنى کۆچکردنى ئه‌و خێزان ه ب��وون ناوچه‌که به‌جێبهێڵن ،ئێم ه کوردانه‌ى ک ه جه‌له‌وال و سه‌عدیه‌یان ن��زی��ک�هى ( )200س���ه‌رۆک هۆز به‌جێهیشتوه ،هه‌روه‌ها چاره‌یه‌کی و پ��ی��او م�ه‌ع��ق��ول��ى ئ���ه‌و ن��اوچ��ان� ه ب��ۆ ئ���ه‌و دوو ف �ه‌وج � ه س�ه‌رب��ازی��ی� ه یاداشتنامه‌مان ئ��اراس��ت�هى الیه‌ن ه بدۆزرێته‌وه. حزبیه‌کانى ئیداره‌ى پارێزگاى دیال ه کورده‌کان له‌سوپای عێراق تووڕه‌ن ک��ردوه بۆ دوورخستنه‌وه‌ى ئه‌و دوو
له‌عێراقدا حساب بۆ ده‌ستوور ناکرێت [ ئا /هاوژین غه‌ریب ] هێشتنه‌وه‌یدانیشتنه‌کانیپه‌رله‌مانی عێراق به‌کراوه‌یی و دواخستنی پێکهێنانی ح��ک��وم �ه‌ت��ی ن��وێ��ی ع���ێ���راق ب����ه‌ڕای په‌رله‌مانتاران و یاساناسان کارێکی ناده‌ستووری‌ه و بووهته هۆی ئه‌وه‌ی هیچ حسابێک بۆ ده‌ستوور و دادگا نه‌کرێت.
ی هێشتنەوەی «بەكراوەی دانیشتنەكانی پەرلەمان نایاساییە»
یاسا پێشێل ده‌کرێت
چه‌ند رۆژی م��اوه هه‌شت مانگ به‌سه‌ر هه‌ڵبژاردن‌ه په‌رله‌مانییه‌که‌ی عێراقدا تێپه‌ر بێت و تائێستا حکومه‌تی عێراق دان���ه‌م���هزراوه ،م��اوه‌ی نزیکه‌ی سێ مانگیش‌ه دانیشتنی په‌رله‌مانی ع��ێ��راق ب��هک��راوه‌ی ده‌هێڵێته‌وه ،چه‌ند رۆژی راب���ردووش���دا دادگ����ای ب��ااڵی فیدراڵی داوایکرد دانیشتنی به کراوه‌یی کۆتایی پێ بێت ،چه‌ند رێکخراوێکی عێراقیش داوایه‌کیان بۆ دادگای ناوبراو به‌رزکردووه‌ته‌و‌ه و داوایان کردووه سه‌رۆکی کاتی په‌رله‌مان رابسپێردرێت بۆ ئه‌وه‌ی رۆڵی په‌رله‌مان ئاکتیڤ بکات و بانگی بکه‌ن‌ه دادگ��ا ،له‌به‌رامبه‌ردا سه‌رۆکی ک��ات��ی پ�ه‌رل�ه‌م��ان��ی ع��ێ��راق ،د .ف��واد مه‌عسوم ،به‌ئاژانسی رۆیته‌رزی راگه‌یاند كۆبوونەوەی پەرلەمانێكی نایاسایی رعییه و ئه‌وه‌ی «پێموای‌ه داواکه‌یان شه هیچ بنه‌مایه‌کی ده‌ستووری نیه به‌ڵکو سه‌رپێچییه‌کی ئێمه له‌دانیشتنی یه‌که‌می په‌رله‌ماندا کردمان ناده‌ستووری بوو» .له‌وباره‌یه‌و‌ه ئه‌ندامی شاندی ده‌ستووریی‌ه داهێنراوێکی ئاوارته‌ی‌ه که داهێنراوه». ه��ه‌ر ل �ه‌م��ب��اره‌ی �هوه مامۆستای کۆلێژی ی��اس��ا و دانوستاندکار و ئه‌ندامی په‌رله‌مانی عێراق له‌سه‌ر لیستی کۆمه‌ڵی ئیسالمی ،شێخ فاتیح داراغایی ،به چه‌تری زانست‌ه سیاسیه‌کانی زانکۆی سلێمانی د.ساالر باسیر‌ه وت «ئ�ه‌م بڕیاره‌ی دادگ��ای فیدراڵی خۆی له‌خۆیدا س �ه‌ره‌ڕای ئ �ه‌وه‌ی ئه‌و ره‌وش �هی به‌نایاسایی به‌ناو کرد کاریگه‌ری ئ �ه‌وه‌ی ده‌بێت بۆسه‌ر الیهنه سیاسیه‌کان وتی «بۆچوونه‌کان ئهوه ده‌گه‌یه‌نن په‌رله‌مان شه‌رعیه‌تی تافشارێک بێت بۆ ئه‌وه‌ی په‌ل‌ه بکه‌ن تابڕیارێک بدهن بۆ نه‌ماوه ،چیتر دانیشتن یاسایی نیه ،به‌هه‌موو جۆرێک پێکهێنانی حکومه‌تێکی نیشتمانی له‌عێراقدا ،به‌اڵم هه‌تا پێویسته جارێکیتر هه‌ڵبژاردن ئه‌نجام بدرێتهوه باشترین رێگا له‌سه‌ر پۆسته سیادییه‌کان به‌تایبه‌تی سه‌رۆک کۆمار و ئهوهیه و ده‌ستووریشه» ناوبراو له‌درێژه‌ی قسه‌کانیدا بۆ سه‌رۆکی وه‌زی��ران و سه‌رۆک په‌رله‌مان رێک نه‌که‌ون چه‌تر وتی «تابه‌و عه‌قڵییه‌ت‌ه ئیش بکرێت قه‌یران ده‌بێت هیچ سودێکی نابێت ئه‌گه‌ر بشکرێت دانیشتنه‌کانی چونکه ئه‌و عه‌قڵیه‌ت‌ه زۆر کاریگه‌ری ههیه». په‌رله‌مان ته‌نها کات به‌ڕێکردنه» ئه‌وه‌ی له‌عێراق رووده‌دات به‌کراوه‌یی نایاساییه شکاندنی ریکۆردی جیهانیی‌ه و یه‌که‌مین حکومه‌ت‌ه ئه‌و ئه‌و پێشێلکردنه‌ی ده‌ستوور ماوه‌ی چه‌ند ساڵه به‌رده‌وام ه ماوه زۆری تێپه‌ڕ کردبێت و ئێستا دانه‌مه‌زرابێت ،له‌یاسا و و ب���ه‌رده‌وام په‌رله‌مانی عێراقی ئه‌و ک��اره نایاساییه‌ی ده‌ستووری عێراقیشدا شوێنێک نیه رێ به‌م ره‌وشه‌ی ئێستا کردووه له‌و باره‌یه‌و‌ه ئه‌ندامی په‌رله‌مانی عێراق د.مه‌حمود بدا له‌و باره‌یه‌و‌ه مامۆستای یاسای ده‌ستووری له‌زانکۆی عوسمان ،به چه‌تری وت «ئهم به‌کراوه‌ی به‌جێهێشتنه‌ی سلێمانی ،د.ش���ۆڕش حه‌سه‌ن ،وت��ی «ئ���ه‌وه‌ی تائێستا دانیشتنه‌کانی په‌رله‌مان ده‌س��ت��ووری نیه ،ب �ه‌اڵم ئهوه بهڕێوه ده‌چێت هه‌مووی شکاندنی یاسای‌ه و پێچه‌وانه‌ی پێنج ساڵه ئ�هوه ده‌که‌ین پێنج ساڵه په‌رله‌مانی عێراق ئهوهیه له‌ده‌ستووری عێراقدا هاتووه واته هه‌موو کوتله‌کان ئهمه به‌کار ده‌هێنێت کاتی خۆی ره‌زامه‌ندی دادگای ئه‌وانه‌ی کورسیان به‌ده‌ست هێناوه هیچیان رێز له‌ده‌ستوور بااڵشی وهرگرتووه ئێمه کۆبونه‌وه‌ی په‌رله‌مانمان ده‌کرد ناگرن» له‌سه‌ر ئهم مژار‌ه ئه‌ندامی وه‌فدی دانوساتاندکار ،باسی بابه‌تێکمان ده‌کرد ته‌واو نه‌ده‌بوو ده‌مانویست رۆژی شێخ فاتیح داراغایی وتی «ئه‌و ماوه زۆره‌ی تێپه‌ڕیوه دووه‌م ته‌واوی بکه‌ین رۆژی دووه‌م له‌ترسی ئه‌وه‌ی نیقاب به‌سه‌ر هه‌ڵبژاردنه‌کاندا و حکومه‌ت پێکنه‌هاتوو‌ه ئهوه نه‌بێت واته نیو‌ه زاید یه‌ک ده‌مانوت دانیشتنه‌ک‌ه کراوه‌ی ه
ده‌کات یان ئه‌وه‌یان ناکات به‌اڵم ده‌بێت هه‌وڵ بدرێت رێکه‌وتنێکی وابکرێت که جێبه‌جێ بکرێت، ئهمه سیاسهته جێبه‌جێکردنی پشت ده‌به‌ستێت به به‌راوردی هێز و به‌رژه‌وه‌ندی» .مامۆستاکه‌ی زان��ک��ۆی سلێمانیش د.ش��ۆڕش حه‌سه‌نتێڕوانینیوای‌هکه‌مه‌ترسی ده‌بێت بۆ ک��ورد وت��ی «خۆیان له‌گه‌ڵ یه‌ک ،به‌رامبه‌ر هه‌موو گه‌لی عێراقی ده‌یکه‌ن بێگومان له‌پێش ئێستاو‌ه هه‌وڵیانداو‌ه خۆ له‌به‌ند‌ه ده‌ستووریه‌کان بدزنه‌وه».
بۆ سبه‌ینێ» ب�ه‌ڕای چاودێرانی سیاسیش ئهم ره‌وش ه کاریگه‌ری ده‌بێت بۆ داخوازیه‌کانی کورد و پێ ده‌چێت ئه‌گه‌رچی له‌ده‌ستووردا به‌شێک له‌مافه‌کانی کورد چه‌سپێندراو‌ه ب�ه‌اڵم پێشێلی بکه‌ن له‌وباره‌یه‌و‌ه د.س��االر باسیر‌ه وتی «مادام ئه‌و رێگه ناعه‌قاڵنی‌ه له‌ناو عه‌ره‌بیشدا بوونی ههیه بێگومان ره‌نگدانه‌وه‌ی خۆی ده‌بێت هه‌ر به‌ناعه‌قاڵنی پێده‌چێت هه‌ر واش مامهڵه له‌گه‌ڵ کوردا بکه‌ن» له‌به‌رامبه‌ر ئ�ه‌م قسانه‌دا نوێنهری کۆمه‌ڵی ئیسالمی شێخ فاتیح ،س�ه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌ی ره‌دیکرده‌و‌ه بۆ داهاتووش له‌به‌رامبه‌ر مافه‌کانی کورد پێشێلی ده‌ستوور بکرێت ،ئاماژه‌ی به‌وه‌دا رێکه‌وتنه‌کان دهبێته گه‌ره‌نتی بۆمان و له‌و باره‌یه‌و‌ه وتی «خۆم له‌زۆربه‌ی دانیشتنه‌کانی شاندی فراکسیۆن‌ه کوردییه‌کان ب�ه‌ش��دار ب��ووم ،ئه‌و رێکه‌وتنانه‌ی گه‌یاندومانه‌ت‌ه ئه‌نجام له‌گه‌ڵ الیه‌نه‌کاندا به‌تایبه‌تی ده‌وڵه‌تی یاسا و هاوپه‌یمانی نیشتمانی و ئه‌نجومه‌نی بااڵ رێکه‌وتنه‌کانمان خاڵی گه‌ره‌نتیمان داناوه ئه‌و رێکه‌وتنان‌ه ده‌توانم بڵێم گرنتیه‌کی ئه‌و بابه‌ته‌ی‌ه ک ه رێکه‌وتوین له‌سه‌ری» ناوبراو وتیشی «به‌نوسراو هه‌مان ه ته‌نها راگه‌یاندنی ماوه به‌نوسین نوسراو‌ه به‌نمون‌ه مادده‌ی ( )140زه‌مانه‌تی کاتی دیاریکراومان بۆ داناوه» .به‌اڵم له‌به‌رامبه‌ردا د.مه‌حمود عوسمان تێڕوانینی له‌سه‌ر ئهم بابه‌ت‌ه جۆرێکی تر‌ه و وتی «هه‌موو شتێک جایز‌ه کهس ناتوانێت گه‌ره‌نتی کهس بکات واته که سه‌دی سه‌د ئهم ه
«له‌و ( )19خاڵه‌ی کورد دایان به‌الیه‌ن ه سیاسیه‌کانی عێراق به‌ڕای من ()18یان زیاد بوون»
ره‌وش�����ی ع���ێ���راق و م������������ادده‌ی ()140 پرسێکی گرنگ ه کورد خ��ۆی پێوه به‌ستووه‌ته‌وه و رای جیاوازیش دروس��ت بووه له‌ناو به‌رپرسان و هه‌ڕه‌شه‌ی به‌کارهێنانی هێز ده‌کرێت ،به‌شێکی تریش پێیان وای�ه به‌کارهێنان و بابه‌تی چه‌ک و هێز شتێکی نامه‌نتقییه. ل���ه‌ژم���اره ()1319ی رۆژن���ام���هی ئ��اس��ۆ ک ه رۆژنامه‌یه‌که نزیک ه له‌سه‌رۆکی حکومه‌ته‌و‌ه ل ه زاری سه‌رنوسه‌ره‌که‌یه‌وه ،عارف قوربانی ،رایگه‌یاند له‌به‌ر ئه‌وه‌ی له‌دوای کشانه‌وه‌ی هێزه‌کانی ئه‌مریکا له‌عێراق پێشبینی ده‌کرێت شه‌ڕی کورد و عه‌ره‌ب رووب���دات���هوه و چ��اره‌س �ه‌ری ب �ه‌ده‌س��ت��وور ته‌نها کات به‌ڕێکردن و فڕو فێله ،بۆی ه پێویست ه کورد هه‌تاوه‌کو ئه‌وناوچانه‌ی پێی ده‌وترێت زنجیره چیاکانی حه‌مرین به‌هێز پ��اک��ی ب��ک��ات�هوه .ه �ه‌ر ل �ه‌و چ���وار چێوه‌یه‌دا له‌به‌رنامه‌یه‌کی تایبه‌تی که‌ناڵی ئاسمانی کوردسات کارگێڕی مه‌کته‌ب سیاسی یه‌کێتی نیشتمانی کوردستان ،مه‌ال به‌ختیار ،رایگه‌یاند ئه‌گه‌ر رێگ ه چاره مه‌ده‌نی و دیموکراتی و یاساییه‌کانمان گرت ه به‌ر و سودی نه‌بوو ئه‌وا هێزی هێز به‌کار ده‌هێنین .له‌م باره‌یه‌و‌ه پارتی دیموکراتی کوردستان ک ه هاوپه‌یمانی ستراتیژی یه‌کێتییه رای جیاوازی هه‌ی ه و پێیوای ه هێز به‌کارهێنان کارێکی باش نیه ،له‌وباره‌یه‌و‌ه به‌رپرسی لقی چ��واری پارتی دیموکراتی کوردستان ،هیوا ئه‌حمه‌د ،له لێدوانێکیدا بۆ چه‌تر وت��ی «هه‌رگیز له‌گه‌ڵ هێز نیم به‌ڵکو له‌گه‌ڵ هێزی مه‌نتقم له‌گه‌ڵ مه‌نتقی هێزنیم بۆیه هه‌رچی هێزی مه‌نتق هه‌ی ه ده‌مێنێت به‌اڵم مه‌نتقی هێز تاسه‌ر نامێنێت زۆر کهس هێزی به‌کار هێنا زۆر الیه‌ن زۆر ده‌وڵه‌ت به‌اڵم دوایی شکان و شێوازی شه‌ڕ و هه‌ڕه‌شه سهرکهوتوو نابێت» له‌به‌رامبه‌ر ئه‌وه‌شدا ئه‌ندامی سه‌رکردایه‌تی یه‌کێتی و به‌رپرسی مه‌ڵبه‌ندی رێکخستنی هێزی پێشمهرگه،
مسته‌فا چ���اوڕه‌ش ،له‌لێدوانێکیدا به‌چه‌تری وت «هه‌ر چه‌نده م��ادده‌ی ( )140له ده‌ستووردا به‌جێ ک��راوه به‌اڵم ئێمه له‌سه‌ر چه‌پک ه گوڵی ئیسراحه‌ت دانه‌نیشتووین ،هه‌موو شتێکیش به‌ویستی ئێمه نی ه که‌خرای ه سه‌ر کاغه‌ز ئیتر وابزانین بۆمان ده‌هێنن ه م��اڵ�هوه ،کێشه‌ی که‌رکوک ئ�ه‌وه‌ن��ده ئاڵۆز‌ه وه‌ک م��ام ج �ه‌الل ده‌ی���وت ک�ه‌رک��وک وه‌ک عه‌مه‌لیاتی مێشک وای ه هه‌ر هه‌ڵه‌یه‌ک توشی شه‌له‌لی مێشکت ده‌کات». به‌ڕای چاودێرانی سیاسی بابه‌ته‌ک ه جۆرێکی تر‌ه له‌و باره‌یه‌و‌ه چاودێری سیاسی و ش��اره‌زای ره‌وشی که‌رکوک ،س �ه‌ردار ستار ،وتی «ل�ه‌و 19خاڵه‌ی پێشکه‌شی ه��ێ��زو الی �ه‌ن �ه سیاسیه‌کانیان ک��رد بۆ رێکه‌وتن له‌سه‌رکردنی له‌عێراق ب �ه‌ڕای من ()18 ی��ان زی��اد ب���وون ،ته‌نها ی �هک خاڵیان پێویست بوو ئه‌ویش گه‌ڕانه‌وه‌ی جێبه‌جێکردنی ماده‌ی ( )140و گه‌ڕانه‌وه‌ی کهرکوکه ،چونکه هه‌موو مادده‌کانی تریان ده‌ت��وان��رێ��ت له‌ناو کاتدا پێک بهێنرێن .به‌و نزیکایه‌تییه‌ی ئێستا چ الیه‌ن ه عێراقییه‌کان و چ الیه‌ن ه کوردییه‌کان ده‌یکه‌ن هیوابه‌خش نین ،بۆ چاره‌سه‌ری پ��رس��ی ک���ه‌رک���وک» .ه �ه‌ڵ��س��وڕای و ب��زوت��ن �ه‌وه‌ی گ��ۆڕان مسته‌فای سه‌ید ق��ادر پێی وای� ه هه‌تاوه‌کو حکومه‌ت پێک نه‌یه‌ت ره‌وش�هک�ه‌ش رووننابێته‌وه، پێشی وایه ئه‌وان وه‌کو بزوتنه‌وه‌ی گۆڕان هه‌رچی پێویست بێت بۆ که‌رکوک بۆ گه‌ڕانه‌وه‌ی بۆ سه‌ر هه‌رێمی کوردستان ب ه چاکی ده‌زانین «به‌اڵم ده‌بێت چ���اوه‌ڕوان بین چونک ه ل �ه‌راب��ردوودا زۆرش��ت ههبووه ده‌بوو بمانکردایه و نه‌مانکردووه« ناوبراو به‌بیریشی ده‌هێنێته‌و‌ه ئه‌گه‌ر له‌رابردوو هه‌وڵی باشترمان بدای ه ئێستا باشتر ب��وو ،چه‌ندیش ئێستا ه�ه‌وڵ بده‌ین بۆ قۆناغه‌کانی داهاتوو باشتر ده‌بێت به‌اڵم مه‌رج نی ه
3
سیاسه‌ت دادگا ده‌بات بهڕێوه
رۆڵی دادگای بااڵی فیدڕاڵی له ره‌وشی ئێستای عێراقدا نادیار‌ه و ناتوانێت بڕیاری یه‌کالکه‌ره‌و‌ه ب��دات ب �ه‌ڕای په‌رله‌مانتاره‌که‌ی ک��ۆم�ه‌ڵ ،شێخ فاتیح «کێش ه ئهوهیه سیاسیه‌کان ده‌سه‌اڵتیان به‌سه‌ر دادگادا ههیه واته دادگای فیدراڵی ده‌توانم بڵێم دادگایه‌کی سه‌ربه‌خۆ نیه نوێنهری الیه‌ن ه سیاسیه‌کان دادگ��ای فیدراڵیان پێکهێناو‌ه بۆیه بڕیاری بۆنادرێت ب �ه‌س �ه‌ر الی �ه‌ن �ه سیاسیه‌کانی عێراقدا ،کێشه‌ی گ�ه‌ور‌ه ئه‌وه‌ی ه فۆتۆ :ئینته‌رنێت بۆیه ده‌ستووریش پێشێل ده‌کرێت و به‌بێ گهڕانهوه بۆی ،بۆیه ده‌توانم بڵێم ئه‌وه‌ی بڕیاری هه‌ڵبژاردنه‌وه‌ی ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌ران بدرێت قه‌یرانێکی تر دروست ده‌کات بۆ گه‌النی عێراق» .هه‌ر لهمبارهیهوه مامۆستاکه‌ی زانکۆی سڵێمانی د .شۆڕش وتی «له‌ئاستی نێوده‌وڵه‌تی ده‌زگایه‌ک نیه بۆ ئه‌وه‌ی به‌شداری بکات و داوا بکات ئه‌و ره‌وش‌ه کۆتایی پێ بێت مه‌گه‌ر نه‌ته‌وه‌یه‌کگرتووه‌کان وه‌ک کارێکی مرۆیی ب�ه‌ش��داری بکات ،ی��ان هه‌ندێک له‌واڵتانی ده‌وروب���ه‌ر و ئه‌مریکا هاوکاری بکه‌ن ب�ه‌اڵم ده‌زگ��ای ناوخۆیی دادگای بااڵی‌ه ده‌توانێت ئه‌و بڕیاره بدات و ده‌رئه‌نجامی ئه‌و هه‌ڵبژاردن‌ه ره‌ت بکاتهوه بۆ ئه‌وه‌ی که‌وا هه‌ڵبژاردنێکی نوێ بکات به‌اڵم ئهم دادگایه‌ش له‌به‌ر ئه‌وه‌ی به‌سیاسی کراوه و لهوه ده‌رچوو‌ه دادگایه‌کی دادوه‌ری بێت و وه‌کو پێوست ناتوانێت هه‌ڵوێسته‌ک‌ه حه‌سم بکات» .باسیر‌ه قسه‌ی له‌سه‌ر ئهوه کرد ئه‌گه‌ر په‌رله‌مان هه‌ڵبوه‌شێته‌و‌ه به‌ره‌و دوو رێگامان ده‌بات یان عێراق رووبه‌ڕووی شه‌ڕێکی ن��اوخ��ۆی ع�ه‌ره‌ب��ی دهبێتهوه ی��ان ده‌س��ت هه‌ڵده‌گرن له‌و عه‌قڵیه‌ت‌ه به‌رژه‌وه‌ندیخوازه‌ی خۆیان له‌پێناوی به‌رژه‌وه‌ندی گشتیدا .ناوبراو له‌سه‌ر دادگای فیدراڵیش رای خۆی ده‌ربڕی و وتی «له‌رووی سیاسیهوه ده‌زگایه‌کی سیاسیه، چونکه سروشتی ده‌س��ه‌اڵت له‌عێراقدا نه‌گه‌یشتووه‌ت ه راده‌یه‌کی دیموکراتی به‌وه‌ی سێ ده‌سه‌اڵته‌ک‌ه له‌یه‌کتری جیابێته‌وه».
بۆ سەندنەوەی كەركوك ،یەكێتی و گۆڕان جیاواز لەپارتی بیر دەكەنەوە
[ئا /خه‌لیل چاوشین]
ساڵی یه‌که‌م ژمار ه 30 دووشه‌ممه 2010/11/1
دواین ده‌رفه‌ت بێت .ناوبراو له‌قسه‌کانیدا وتی «هێز ئاخیر شته ،به‌ڕای من بۆ هیچ شتێک په‌نا نه‌به‌ین ه به‌ر هێز ،ئهوه با کۆتا شت بێت». ئه‌ندامه‌که‌ی سه‌رکردایه‌تی یه‌کێتی ،مسته‌فا چاوڕه‌ش ،له‌قسه‌کانیدا ئاماژه‌ی به‌وه‌کرد که‌رکوک کهس ناتوانێت ته‌نه‌زولی تیادا بکات ،و رایگه‌یاند ک ه له‌مێژوودا چه‌ندین شۆڕشی کورد له‌سه‌ر که‌رکوک رێکنه‌که‌وتوون .بۆیه «کهس ناتوانێت چاوی خۆی دابخات له‌ئاستی که‌رکوک و ماده‌ی ( )140ئێمه‌ش هێزمان ههیه ،ئه‌وه‌تا بێجگ ه له‌که‌رکوک خه‌ریک ه خۆشمان ده‌رده‌ک�ه‌ن له‌جه‌له‌وال و سه‌عدی ه و ...هتد پێویست ه سه‌رکردایه‌تی کورد هه‌ڵوێسته‌یه‌ک بکات، هه‌ندێک شت هه‌ی ه بیرکردنه‌وه‌کان وه‌ک یه‌ک نی ه ئه‌گه‌ر ب�ه‌ب��اوه‌ڕی من بێت ئێستا ده‌چ��ووم هه‌رچی هێزی کورد هه‌ی ه دامده‌به‌زاند ده‌چووم ه خوارتریش به‌اڵم ئهمه بهوه ته‌واو نابێت» له‌درێژه‌ی قسه‌کانیدا وتی «ئێمه ناچین شه‌ڕه‌تۆپ بکه‌ین هه‌موو رێگ ه یاسایی و دیموکراتی و مه‌ده‌نیه‌کان ده‌گرین ه به‌ر و له‌رابردووشدا کردومان ه دونیامان لێنه‌هاتوه‌ته‌وه‌یه‌ک ئێمه میلله‌تێکین سه‌داممان روخاند ،ته‌حه‌مولی ئه‌و هه‌موو ئ��ازار و نه‌هامه‌تیه‌مان ک��ردووه ته‌حه‌مولی ئ �ه‌م �ه‌ش ده‌ک �هی��ن ،ب���ه‌اڵم گه‌یشت ه س��ن��وری خۆی ئێمه‌ش هێزمان ههیه ئهم هه‌موو ساڵ ه دانیشتووین ئهم هه‌موو هێزه‌ی پێشمهرگه چیه ،بۆچیمان ه بۆ رۆژێ��ک��ی ئ��اوا نه‌بێت ب �ه‌اڵم بڕیارێکی وا قیاده‌ی سیاسی ده‌یدات» هاوپه‌یمانه‌که‌ی یه‌کێتی له‌زاری به‌رپرسی لقی چواری پارتیه‌وه ،وتی «زمانی لێک تێگه‌یشتن و گفتوگۆ بۆ ئێم ه باشترین چاره‌سه‌ره، بۆی ه ده‌بێ زۆر زه‌خت بکه‌ین و هه‌وڵبده‌ین خۆپیشاندان و مانگرتن ئه‌نجام بدرێت و له‌رۆژنامه‌کانیش شت بنوسرێت و هه‌وڵبده‌ین دۆست بۆ خۆمان په‌یدا بکه‌ین
ب��ۆ ج��ێ��ب�ه‌ج��ێ ک��ردن��ی م�����ادده‌ی ( )140وه ده‌بێ ئهوه نیشان بده‌ین م������اده‌ی ( )140بۆ کورد هه‌نگوین نیه‌و بۆ خه‌ڵکیتر ژه‌هری مار بێت بۆی ه ئه‌و مادده‌ی ه سودی بۆ هه‌موومان هه‌ی ه به‌جێبه‌جێکردنی ئه‌و مادده‌یه‌ش ئێم ه ده‌ره‌نجامه‌کانیمان قبوڵ ه ک ه چه‌ند قۆناغێکه». له‌به‌رامبه‌ردا چاودێرانی سیاسی ئهم بابه‌ت ه ب ه مه‌سه‌له‌یه‌کی عاقاڵن ه نازانن و له‌وباره‌یه‌و‌ه چاودێری سیاسی ،سه‌ردار ستار ،به چه‌تری وت «هه‌ڵوێستی توند نازانم به‌کام بار دیاری ده‌کرێت به‌الی منه‌و‌ه ئه‌گه‌ر به‌الیه‌نی توندو تیژی چه‌کداری بێت ده‌ڵێم ئێستا پێویست نیی ه چونک ه هێشتا ده‌رف���ه‌ت بۆ سیاسه‌ت کردن هه‌ی ه راست ه ده‌سه‌اڵتدارانی کورد زۆر کاتیان به‌فیڕۆدا ،له‌هه‌رێم به‌گه‌نده‌ڵی خه‌ریک بوون، له‌که‌رکوکیش به‌حزبچێتی له‌به‌غداش به‌عێراقچێتی، بۆیه زۆرکاتیان به‌فیڕۆدا ،توندو تیژی نیشانه‌ی بێچاره‌یی ه و بێ سیاسه‌ت بوونه ،به‌ڵکو ده‌سه‌اڵتدارانی کورد بێچاره‌ببن به‌اڵم من باوه‌ڕده‌که‌م کورد بێچار‌ه نییه .ده‌سه‌اڵتداران ئه‌وه‌نده‌ی شه‌ڕ بۆ پۆست ده‌که‌ن ئه‌گه‌ر ئهوهنده شه‌ڕ بۆ که‌رکوک بکه‌ن باوه‌ڕده‌که‌م ده‌توانن که‌رکوک بگه‌ڕێنه‌وه» ناوبراو له‌درێژه‌ی ق��س�هک��ان��ی��دا وت���ی «ه���ه‌ر ه��ێ��زو الی�ه‌ن��ێ��ک ئ�ه‌گ�ه‌ر توندوتیژی ل�هک�ه‌رک��وک بنوێنێت ئ �ه‌وا گێژاوی بێچاره‌سه‌ری قوڵتر ده‌ک��ات�هوه ،هه‌مانکات ده‌رف�ه‌ت بۆ ع�ه‌ره‌ب��ی شۆڤێنی و ده‌وڵ�ه‌ت��ان��ی هه‌رێمی زیاتر ده‌کات تاکو ده‌ستبخه‌ن ه کاروباره‌کانی که‌رکوک، ئه‌وانه‌ی باسی هه‌ڵوێستی توندو تیژ ده‌که‌ن به‌ڕای من با باسی خزمه‌تکردن بۆ ک�ه‌رک��وک باباسی وازهێنان له‌ئه‌قلیه‌تی حزبچیه‌تی بهێنن ،باهه‌ردوو حکومه‌ته‌که‌یان ل �هک �ه‌رک��وک تێکه‌ڵ ب��ک�ه‌ن�هوه، ب��ا ب�ه‌رپ��رس�هک��ان ماڵه‌کانیان بێنه‌وه ک �ه‌رک��وک و له‌که‌رکوک ده‌ست به‌خزمه‌ت بکه‌ن بێ جیاوازی، قووڵ‌کردنه‌وه‌ی بێچاره‌سه‌رێتی مه‌عریفه‌ت نییه».
هه‌شته‌مین ئاگربه‌ستیش ته‌واو پرسی کورد له‌تورکیا یه‌کێک‌ه ل �ه‌و پرسانه‌ی سیپان خالید زۆرت���ری���ن گفتوگۆی له‌سه‌رده‌کرێت و زیاترین پالنی ب��ۆ داده‌ڕێ���ژرێ���ت ،زۆرت��ری��ن که‌سی بۆ دادگ��ای��ی ده‌کرێت و زیندانه‌کانی پێ داده‌گیرێت ،بێشومار دایکی پێ جگه‌ر سوتاو ده‌کرێت ،بێڕاد‌ه خه‌ڵکی پێ ئاوار‌ه ده‌کرێت. له‌به‌رامبه‌ر ئ�ه‌وان�ه به‌ملیۆنان خه‌ڵکی بۆ ده‌ڕژێت‌ه سه‌ر شه‌قام ،به‌شکۆترین مه‌راسیمی به‌خاک سپاردنی شه‌هیدانی بۆ ده‌کرێت، به‌سه‌د هه‌زاران خه‌ڵک بێ به‌رامبه‌ر کاری بۆ ده‌کات ،هه‌ڵبه‌ت گه‌وره‌ترین پیالنگێڕیش بۆ ئه‌و سازده‌کرێت. ل�ه‌ت��ورک��ی��ا گه‌لێک ک���ه‌س ویستویان ه پرسه‌ک‌ه چاره‌سه‌ربکه‌ن ،به‌اڵم بوه‌ت‌ه هۆکاری له‌ناوچوونی خودی خۆیان ،نمونه‌ش ئۆزال و ئه‌ربه‌کان و چه‌ندین پله‌داری سه‌ربازی له‌وێنه‌ی شه‌ره‌فه‌دین به‌تلیسی و به‌ختیار ئایدن و ...هتد .ئه‌وکات ناتوانین به‌هه‌وانت‌ه نزیکی پرسه‌ک‌ه ببینه‌وه ،ئه‌وانه‌ی س�هرهوه ئه‌وکه‌س ه سیکۆالرانه‌بوون ئه‌و له‌خۆبووردنه‌یان کرد ،به‌اڵم ئه‌وانه‌یئێستائیسالمیه‌کاننهه‌مووده‌وڵه‌تیان به‌ده‌ست‌ه به‌اڵم هیچ هه‌وڵێکیان بۆ چاره‌سه‌ری نییه یان به‌زمانێکی تر خۆیان ناخه‌ن‌ه ژێر باری مهترسییهوه. جاران ده‌گوترا جه‌نه‌ڕاڵ‌ه سه‌ربازییه‌کان رێگرن له‌چاره‌سه‌ری ،به‌اڵم له‌دوای ساڵی ()2007وه به‌ئاشکرا دیاره سه‌رباز و حکومه‌ت رێکه‌وتوون و حکومه‌تیش رێگر‌ه له‌به‌رده‌م چاره‌سه‌ری و سوور‌ه له‌سه‌ر قڕکردنی چه‌کداری و سیاسی. ئه‌وانه‌ی ئێستا ده‌ڵێن سه‌ربازه‌کان رێگرن ئه‌وا ته‌نهاحزبورێکخراو‌هئیسالمی‌همیانڕه‌وه‌کانی نمونه‌یئه‌ردۆغانن. ئه‌ردۆغان و داروده‌سته‌که‌ی چیان ده‌وێت؟ بێجگه له‌بێ کاریگه‌رکردنی تێکۆشانی گه‌لی کورد به‌سیاسی و چه‌کداریه‌و‌ه چیتری ناوێت ،نمونه‌ی ئ�ه‌و دادگاکردنانه‌ی ئه‌و هه‌فته‌یه‌ی دوایش له‌ئامه‌د بۆ سیاسه‌تمه‌دارنی کورد به‌ڕێوه‌چوو ،ئاشکرای‌ه ده‌سه‌اڵتی ئێستا نایه‌وێت کورد له‌بواری فه‌رمیه‌تی ده‌وڵه‌تیشدا به‌ئیراده‌ی خۆیان کار بکه‌ن ،ئه‌گه‌رنا ئه‌و دادگ��ای��ی ک��ردن�ه چ م��ان��ای ه �هی �ه؟ .ئه‌و سیاسه‌تمه‌داران‌ه ئهوکاته گیران که‌کورد له‌هه‌ڵبژاردنه‌کانی شاره‌وانیدا ( )99سه‌رۆک شاره‌وانیبه‌دستهێناوپه‌که‌که‌شئاگربه‌ستی راگه‌یاندبوو ،ئه‌و داداگای‌ه که‌ی ده‌کرێت ئه‌و کاته‌ی جارێکیتر ئاگربه‌ست ههیه و پرۆژه‌ی خۆبه‌ڕێوه‌بردنیدیموکراتیراگه‌یه‌ندراوه. له‌ماوه‌ی ئه‌و دوو مانگه‌ی راب��ردوو چه‌ند هه‌نگاوێکی هیوابه‌خش ن��ران به‌تایبه‌تیش دانیشتنی نوێنه‌رانی ده‌وڵ �ه‌ت لهگه ڵ به‌ڕێز ئ��ۆج �ه‌الن ،ب �ه‌اڵم ل �ه‌م مانگه‌ی ئاگربه‌ست درێژکرایهوه هیواکانیان پووکاندوه ،چونکه ئه‌وه‌ی کرابووش وه‌ستاندیان و هه‌تا ئه‌وه‌شی هات‌ه سه‌ر دی��دار‌ه هه‌فته‌یی‌ه ئاساییه‌کانیش رابگیرێن و ب��ڕی��ارب��ده‌ن تاکو دوای جه‌ژن رێگا نه‌ده‌ن بۆ بینینی پارێزه‌ران لهگه ڵ به‌ڕێز ئۆجه‌الن. له‌هه‌رێمی کوردستانیش ل �ه‌م مانگه‌دا ده‌ره‌وه‌ی باڵوکردنه‌وه‌ی راگه‌یاندنی ئاگربه‌ست هیچ شتێک نهکراوه ،ئهوه نه‌بێت نێچیرڤان بارزانی یه‌ک دوو لێدوانیدا سه‌باره‌ت به‌وه‌ی ده‌بێ پرسه‌ک‌ه به‌ئاشتی چاره‌سه‌ر بێت ،به‌اڵم له‌و التر تاڵه‌بانی تێی هێنایهوه به‌و چاوپێکه‌وتنه‌ی له‌ته‌ره‌ته‌ی عه‌ره‌بی کردی ،ئێستا داواکاری ده‌وڵه‌تی تورکیاو الیه‌نگره‌کانی ئهوهیه ده‌ڵێن: با قۆناغی ئاگربه‌ست ببێت‌ه بێ کۆتایی و هه‌میشه‌یی ،له‌به‌رامبه‌ریشدا هیچ داواکاریان بۆ هه‌نگاو هاویشتنی تورکیا نییه ،ئه‌وکات ئه‌و پرسیاره‌ش ناکه‌ن ئه‌رێ ئه‌و کێشهیه چۆن یه‌کالیه‌ن‌هچاره‌سه‌رببێت؟. له‌قۆناغی داهاتوو ئایا قۆناغی بێچاالکی درێژ دهبێتهوه؟ ده‌بێ ئه‌و پرسه‌شی بۆ زیاد بکه‌ین ک��ورد له‌درێژکردنه‌وه‌ی بێچاالکی چی به‌ده‌ستده‌خات؟ ،ئه‌گه‌ر ره‌وشه‌ک‌ه وه‌ک ئ �ه‌و مانگه‌ی راب����ردوو بێت م��ن پێم باش ه درێژ نه‌بێته‌وه ،چونکه من الی خۆم هیچ نزیکبونه‌وه‌یه‌کی ئه‌رێنی له‌الیه‌نی به‌رامبه‌ر نابینم ،بۆیه ده‌بێ کات به‌فیڕۆنه‌ده‌ین تازوو‌ه مشورێکی تری خۆمان بخۆین. Adarasli@yahoo.com
تورکیا په‌یوه‌ندییه‌کانى دژى په‌که‌ک ه درێژ ه پێده‌دات ج ،ک) وتیشى :په‌که‌ک‌ه سیسته‌مێک ه ش��ان��ده‌ک �هی ت��ورک��ی��ا ،ل�ه‌ش��اره‌ک��ان��ی سه‌ر ب �ه‌ئ��اس��ان��ی دان����ه‌م����هزراوه و به‌ئاسانیش سنوور :جۆڵه‌مێرگ ،وان ،ئاکرێ ،قه‌رس و ئیدر چوو بوون .له‌کۆبوونه‌وه‌که‌دا پرسه هه‌ڵناوه‌شێته‌وه. م����وراد ق���ه‌ری�ل�ان ،ئ����ه‌وه‌ش ب �ه‌ن��وس �ه‌ر و ئاسایشی و سیاسییه‌کان شرۆڤه‌کران .کۆما رۆژن��ام �ه‌ن��ووس��ى رۆژن���ام���هی رادی��ک��اڵ��ی جڤاکێن کوردستان پێیوایه که ئه‌و هاتن ه ت���ورک���ی ،ئ��ه‌رت��وغ��ڵ��رول م��اڤ��ی ئ��ۆغ��ل��و ،الى یه‌کانه‌ى واڵتانى هه‌رێمه‌ک‌ه بۆدژایه‌تى ساڵی یه‌که‌م ژمار ه 30 راده‌گه‌یه‌نێت :ئه‌و وتانه‌ی که ده‌ڵێن هه‌ندێ کردنى بزوتنه‌وه‌که‌یانه .ه �ه‌زاران سه‌ربازی کهس ده‌چن‌ه نه‌رویژ و هه‌ندێکیشیان ده‌چنه‌و‌ه س��وپ��ای ت��ورک��ی��ا چ��وون �ه‌ت �ه رۆژه��ه‌اڵت��ی دووشه‌ممه 2010/11/1 ماڵه‌کانی خۆیان ،بێبنه‌مان ،ئهم مرۆڤانه بۆ کوردستان و هاوشانی سوپای پاسدارانی چاره‌سه‌ری هاتوون ،چۆن ده‌چنه‌و‌ه ماڵه‌کانی ئێران ئاماده‌کاری ئه‌نجامدانی هێرش ده‌که‌ن له‌دژی گه‌ریالکانی هه‌په‌گ‌ه و هێزه‌کانی خۆیان یان ده‌چن‌ه نه‌رویژ؟ راگ �هی��ان��دن �هک��ان له‌تورکیا و ب��اک��ورى رۆژهه‌اڵتی کوردستان (هه‌ره‌که). [ ئا /ئاسۆ جه‌وهه‌ر ] ل������ه‌ده‌وروب������ه‌ری گ���ون���دی (زێ�������وه) و ک��وردس��ت��ان ه �ه‌واڵ��ى ئ �ه‌وه‌ی��ان ب�ڵاوک��ردهوه که ده‌سته‌ی ئاسایشی نه‌ته‌وه‌ی تورک ،هه‌رێمه‌کانی (پسیان) و (کۆرانه) جێگیر په‌یوه‌ندیی ه دیپلۆماتییه‌کانى تورکیا له‌گه‌ڵ رۆژى ( )10/27ب���ه‌س���ه‌رۆک���ای���ه‌ت���ی کراون و تائێستاش گواستنه‌وه‌ی سه‌ربازی واڵتانى هه‌رێمه‌ک ه تادێت چڕو پته‌وتر ده‌بێت سه‌رۆک کۆماری تورکیا عه‌بدواڵ گول ،بۆ ئه‌و هه‌رێمان‌ه درێژه‌ی ههیه. هه‌لیکۆپته‌ره‌کانی تورکیا و فڕۆک ه له‌دژى په‌که‌ک ه و هه‌وڵیش ده‌دات ئه‌و که‌سانه‌ى کۆبوونه‌وه‌یه‌کى کرد که ( 5کاتژمێر و له‌م بزوتنه‌وه‌ی ه داب��ڕاون جارێکى تر بۆ دژیان 15خوله‌کی) خایاند .له‌کۆبونه‌وه‌که‌ی سیخوڕییه‌کانیان به‌سه‌ر باکوری رۆژهه‌اڵتی به‌گه‌ڕ بخاته‌و‌ه و ده‌زگ��اى هه‌واڵگرى تورکیاش ده‌س��ت �هی ئاسایشی ن �ه‌ت �ه‌وه‌ی��ی ت���ورک‌دا ک��وردس��ت��ان��دا ده‌س���وڕێ���ن���هوه و زان��ی��اری که و کۆده‌که‌نه‌وه. دێت ه هه‌رێمى کوردستان و که‌جه‌که‌ش رایده‌گه‌ێنێت ئه‌وه‌ش خراوه‌ته‌روو که جارێکى تر په‌که (ک،ج،ک) ئاماژیکرد که بڕیاری ک ه په‌که‌ک ه سیسته‌مێک ه به‌ئاسانی دانهمهزراوه و رێکخراو‌ه چه‌پ‌ه رادیکاڵه‌کان وه‌ک دوژمنی ب ه ئاسانیش هه‌ڵناوه‌شێته‌وه. ئه‌و زانیاریانه‌ی له‌کۆبوونه‌وه‌که‌ی ده‌سته‌ی ناوخۆ ناویان هێندرا. کوردستان جڤاکێن س �ه‌رۆک��ى ک��ۆم��ا کۆبونه‌وه‌ک‌ه جه‌ختیکردوه‌ته‌و‌ه له‌بڕیاری ئاسایشی نه‌ته‌وه‌یی ت��ورک دزه‌یانکردوو‌ه ڵ ه گ ه ل وتنێکیدا ه چاوپێک موراد قه‌ریالن ،له بێچاالکی (کهجهکه) ،چاوپێکه‌وتنه‌کان وه‌ک وه‌اڵم�����ی ن���اچ���اره‌س���ه‌ری ب��ی��ن��ى و رۆژن���ام���هى رادی��ک��اڵ��ى ت��ورک��ى ئ��ام��اژه‌ى ل�ه‌گ�ه‌ڵ ع�ه‌ب��دواڵ ئ��ۆج �ه‌الن ،ئ��ام��اده‌ک��اری ناڕه‌زایشی له‌دژی زمانی شه‌ڕ و له‌ناوبردن کرد ب �ه‌وه‌ى که ئ �ه‌وان ههمیشه الیه‌نگری سه‌ربازی و چاوپێکه‌وتن‌ه دیپلۆماتییه‌کانیش ده‌ربڕی. کۆما جڤاکێن ک��وردس��ت��ان لێدوانێکى ئاگربه‌ستن و ئێستاش نۆره‌ی الیه‌نی به‌رامبه‌ر‌ه له‌دژی په‌که‌ک‌ه تاوتوێ کراون. و رایگه‌یاند «پێویسته هه‌نگاوگه‌لێک ک ه تادێت تورکیا په‌یوه‌ندیی‌ه دیپلۆماتییه‌کانى ل �ه‌راگ �هی��ان��دن �هک��ان��دا ب�ڵ�اوک���ردوه‌ت���هوه ک ه بڕوا ده‌‌به‌خشن بنرێن ،وه‌ک هه‌نگاوێکیش له‌گه‌ڵ واڵتانى ئێران و سوریا و عێراق پته‌وتر له‌کۆماری ( )87ساڵه‌ی تورکیادا ،له‌دژی ده‌توانن ئۆپه‌راسیۆنه‌کان راوه‌ستێنن .بابه‌تی ده‌ک��ات و مۆڵه‌تى ئۆپراسیون بۆ ده‌ره‌وه‌ى گه‌لی کورد سیاسه‌تی نکۆڵی و له‌ناوبردن په‌یڕه‌و کراوه و درێژه‌ی ههیه. چاوپێکه‌وتن له‌گه‌ل ئۆجه‌الندا زۆر گرنگه ،سنوریش بۆ ساڵێک درێژکرایهوه. رۆژگ��ار و پرۆسه‌ک‌ه زۆر هه‌ستیاره ،ئێم ه ل�ه‌ل��ێ��دوان�هک�ه‌دا ه��ات��ووه :گ�ه‌ل��ی ک��ورد ل�ه‌و چوارچێوه‌یه‌دا رۆژى پێنج شه‌مم ه چاودێری ده‌که‌ین و له‌چاوه‌ڕوانی داین و به‌و ل�ه‌ش��اری ورمێى رۆژه �ه‌اڵت��ى کوردستان ،یه‌کێک له‌دامه‌زرێنه‌رانی بنه‌ره‌تی قۆناغی پێیه‌ش بڕیار ده‌ده‌ین». سێیه‌مین کۆبوونه‌وه‌ی هاوکاری نێوان ئێران رزگاریی بوو .به‌اڵم دوای ساڵی ()1924 (ک، کوردستان جڤاکێن سه‌رۆکى کۆما و تورکیا به‌ڕێوه‌چوو .زۆربه‌ی به‌شداربووانی به‌سیاسه‌ته‌کانی ت��وان��دن �ه‌وه‌ی ن���ه‌ژادی و
4
فۆتۆ: ئاژانسی فوڕات کۆمه‌ڵکوژی ،ویسیتان ک��وردان بێده‌نگ بکه‌ن و به زۆره‌ملێیی بیانکه‌ن به‌تورک. گ�ه‌ل�هک�ه‌م��ان ب �هه��ۆی ئ��ه‌و سیاسه‌تانه‌و‌ه ئ���ازاری زۆری کێشاو‌ه و ئ �ه‌و سیاسه‌ت ه رێگای ل�ه‌ب�ه‌رده‌م قڕکردنى م �ه‌زن له‌دژی مرۆڤایه‌تی ک��ردهوه .ئێستاش ئهم سیاسه‌ت ه به‌پێشه‌نگایه‌تی پ��ارت��ى دادو گه‌شه‌پێدان (ئاکه‌په) به‌شێوازێکی نوێ زیندوکراوه‌ته‌و‌ه و ده‌یانه‌وێت درێژه‌ی پێ بدهن. ب �ه‌رپ��رس��ێ��ک��ی ده‌زگ������ای ه �ه‌واڵ��گ��ری ت��ورک��ی��ا ن��اس��راو ب �ه (م��ی��ت) ل�ه‌س�ه‌ردان��ی چه‌ند رۆژى راب��ردوى خۆیدا بۆ باشوری کوردستان له‌گه‌ڵ عوسمان ئۆجه‌الن دیدار و چاوپێکه‌وتنی کردووه. هاکان فیدان که له‌شارۆچکه‌ی عه‌نکاو‌ه چاوی به عوسمان ئۆجه‌الن که‌وتو‌ه هه‌وڵی داوه ک �ه ئ��ه‌و دژ ب �ه‌پ��ارت��ی کرێکارانی کوردستان و عه‌بدواڵ ئۆجه‌الن هان بدات و به پێشنیار‌ه ج��ۆراو جۆره‌کانی ناوبراو رازی بکات بگهڕێتهوه باکوری کوردستان و گه‌ره‌نتی پاراستنی گیانیشی پێدراوه،
به‌اڵم عوسمان ئۆجه‌اڵن له‌چاوپێکه‌وتنێکى رۆژن��ام�هى ئاوێنه‌دا ئ �هوه ره‌تده‌کاته‌و‌ه ک ه دیدارى وه‌هاى ئه‌نجامدابێت. س�ه‌رۆک��ى پارتى ئاشتى و دیموکراتى س �ه‌اڵح �ه‌دی��ن ده‌م��ی��رت��اش دێ��ت�ه س��ه‌ر هێڵ و ده‌ی �ه‌وێ��ت ب��ارودۆخ �هک �ه ئارامتر بێته‌و‌ه و وه‌رگه‌ڕێت‌ه س�ه‌ر ئاشتى ،رۆژى هه‌ینى له‌باکورى کوردستان ده‌میرتاش ،لێدوانێکى بۆ ئاژانسى فورات داو ئاماژه‌ى به‌ئاگربه‌ستى کهجهکه کرد و ده‌وڵه‌تى بهوه تاوانبارکرد ک ه به‌که‌م سه‌یرى ئاگر به‌ست ده‌کات و جه‌ختى ک����ردهوه «ئ��اگ��رب�ه‌س��ت ب��چ��وک ده‌بینن و لهنزیکهوه چاودێرى ناکه‌ن ،واده‌زانن په‌که‌ک ه له‌الوازیدا ئاگربه‌ست راده‌گه‌یه‌نێت». ده‌میرتاش ئاماژه‌ى بۆ ئ�ه‌وه‌ش کرد ک ه ده‌یانه‌وێت به‌و هه‌ڵوێستان‌ه بنکه‌ى دیموکراتى ته‌سک بکهنهوه و هێڵى سورى بۆ دابنێن و به‌و شێوه‌یه‌ش ده‌یانه‌وێت پرسى کورد له‌بیر بکه‌ن. ب �ه‌رپ��رس��ى پ �هی��وه‌ن��دی��ی �هک��ان��ى ده‌ره‌وه‌ى کۆما جڤاکێن کوردستان ئه‌حمه‌د ده‌نیز،
دادگایىکردنى گیراوانى کوردى باکور پێده‌چێت ( )11مانگ بخایه‌نێت [ ئا /جه‌زا -باران ] ئه‌و دۆزه‌ی له‌تورکیا که به (دۆزی کۆما جڤاکێن ک��وردس��ت��ان) ن��او ده‌ب���رێ و بانگه‌شه‌ى ئ�هوه ده‌کرێت که گیراوان ئه‌ندامى په‌که‌که‌بن، دادگایى کردن درێژه‌ى ههیه و تێدا ( )151کهس له‌سیاسه‌توانان و چاالکوانانی سیاسی کورد داوایان له‌سه‌ره ،یاساناسێکیش جه‌خت دهکاتهوه له‌وه‌ى ک ه تورکیا ده‌یکات زیاتر دۆزێکى سیاسییه نه‌ک یاسایى و الدان‌ه له‌رێککه‌وتننام‌ه نێو ده‌وڵه‌تییه‌کان. ئه‌ندامی په‌رله‌مانی پێشوی پارتی ()DEPی خه‌تیب دیجله ،داوای کرد که دادگا رێگه بدات ئه‌وان به‌زمانی دایک پارێزگاری له‌خۆیان بکه‌ن و وتی «پارێزگاریکردن له‌خۆ به‌زمانی دایک مافی سروشتی هه‌موو که‌سێکه .هه‌موو کهس ده‌توانێ به‌زمانی دای��ک باشتر بۆچوونه‌کانی ده‌ربڕێ و پاریزگاری له‌خۆی بکات». رۆژنامه‌نوسی ناسراوی تورکیا حه‌سه‌ن جه‌مال، پێیوایه که ئهم دۆز‌ه کاریگه‌ری به‌رچاوی ده‌بێت
ل�ه‌س�ه‌ر ب��ارودۆخ��ى ئاشتی واڵت ،وت��ى «ئاخۆ له‌ده‌ستی ئ �ه‌وان �ه‌دا ک�ه به‌ئه‌ندامی ()KCK ن��اس��راون چ�هک ههیه؟ بێگومان نه‌خێر ،ئ�ه‌وان له‌گۆڕه‌پانی سیاسیدا خه‌بات ده‌که‌ن». حه‌سه‌ن جه‌مال ،وتیشى :شتێکی بهڵگه نه‌ویست ه که ئه‌مڕۆ ( )PKKراستییه‌کی گۆڕه‌پانی سیاسییه. ی ئهم دوایی‌ه که چ��اوه‌ڕوان سه‌باره‌ت به دۆز ێ تا ( )11مانگی داهاتوو درێژه بکێشێ، ده‌کر چاودێرانى سیاسی ل�ه‌و واڵت���ه‌دا پێیانوای‌ه گه‌ر تورکیا به‌شێوه‌یه‌کى یاسایى و دادپه‌روه‌ران‌ه گیراوان ئ��ازاد نه‌کات ره‌وت��ی چاره‌سه‌ری کێشه‌ی کورد نێته قۆناغێکی له‌داهاتوویه‌کی نزیکدا پێ ده تاریکه‌وه. ل �ه‌م��ب��اره‌ی �هوه ی��اس��ان��اس ح��اک��م شێخ له‌تیف، سه‌رنجه‌کانى ده‌رب�����اره‌ى ئ��ه‌و دادگ��ای��ى کردن ه خسته‌ڕو به(چه‌تر)ى راگه‌یاند «هه‌موو بنه‌ما سه‌ره‌کییه‌کانى دادگ��ای��ى کردنى عادیالن‌ه ک ه له‌جاڕنامه‌ى جیهانى مافى م��رۆڤ و په‌یمانى
مافه مه‌ده‌نى و سیاسییه‌کان و له‌پرۆتۆکۆڵى ساڵى ( )1976ده‌رچوو‌ه و ده‌وڵه‌تان واژویان له‌سه‌ر کردوه له‌نێوانیشیاندا تورکیا که واژویکردو‌ه ده‌بێت پابه‌ند بن پێوه‌ى جه‌ختده‌که‌نه‌و‌ه له‌سه‌ر ئه‌وه‌ى ک ه پێویسته هه‌موو تۆمه‌تبارێک کاتێک له‌به‌رده‌مى دادگایا تۆمه‌تێکى رووب��ه‌ڕوو دهکرێتهوه ئه‌گه‌ر زمانى دادگ��اى نه‌زانى یان نه‌یتوانى به‌باشى لێى تێبگات ده‌بێت دادگا له‌سه‌ر حسابى خۆى مافى بداتێ و وه‌رگێڕێکى بۆدابین بکات که پاره‌که‌شى له‌سه‌ر ده‌وڵ �ه‌ت��ه» .ئاماژه‌ى به‌وه‌شکرد «ئه‌گه‌ر ئهمه ن�هک��را ب�ه‌ڕاس��ت��ى یه‌کێک له‌بنه‌ماکانى دادگاى کردنى عادیالن‌ه ئه‌و مه‌حکه‌مه‌ی‌ه له‌ده‌ستى ده‌دات» .ناوبراو ،وتیشى :یه‌کێک له‌بنه‌ماکانى رێککه‌وتننامه‌ى ئه‌وروپى بۆ مافه‌کانى مرۆڤیش ته‌ئکید ل �ه‌س �ه‌ر زم��ان��ى دای���ک ب��ۆ قسه‌کردن ده‌ک��ات �هوه کاتێک که له‌زمانى دادگ��ا ناگات و پێویسته هه‌موو ئه‌و تۆمه‌تانه‌ى که ئاراسته‌ى کراوه وه‌ربگێڕێت‌ه سه‌ر زمانه‌که‌ى خۆى واته زمانى دایک.
یاساناسه‌ک‌ه هێماى بۆ ئه‌وه‌شکرد ئهم دادگای ه هێند‌ه دادگایه‌کى سیاسییه ئهوهنده دادگایه‌کى قانونى نییه وتى :خوێندنه‌وه‌ى سیاسى پێش وه‌خت ک���اری���گ���ه‌رى ده‌ب��ێ��ت ل���ه‌س���ه‌ر ئ����ه‌م ج���ۆره دادگ����ای����ان����ه ب��ۆی � ه ده‌ڵێم به‌و عه‌قڵییه‌ت ه کۆنه‌ى که به‌رامبه‌ر ک��������ورد ه���هی���ب���ووه ب����ه‌رده‌وام بێت گوێ نادات‌ه مه‌ینه‌تییه‌کانى ک���ورد و ئ����ه‌وه‌ى ک ه ئ���ه‌م���ان���ه ن���وێ���ن���ه‌رى کوردن و هیوادارم ئه‌و عه‌قڵییه‌ت‌ه گۆڕابێت و تێبگه‌ن که ئه‌مان ه ن��وێ��ن �ه‌رى ک����وردن و هه‌ستاون به‌گوزارشتکردن له‌خواستى میلله‌تێک که ئهمه تاوان نییه.
به(چه‌تر)ى راگه‌یاند «کاتێک هه‌نگاومان هاویشت و مه‌رجه‌کانى خۆمان خسته‌ڕوو بۆئه‌وه‌ى باوه‌ڕییه‌ک دروست ببێ و دۆخى شه‌ڕ نه‌مێنێ و چ��اره‌س�ه‌رى دروس��ت ببێ، پێویست ب��وو ده‌وڵ����ه‌ت ئۆپراسیۆنه‌کانى س�ه‌رب��ازى رابوه‌ستانای‌ه و سیاسه‌تمه‌دارانى کوردى ئازاد بکردایه .هێشتا ئێمه بڕیارى خۆمان نه‌داوه ،که ئاگربه‌ست درێژده‌که‌ینه‌و‌ه یان کۆتایى پێده‌هێنین چه‌ند رۆژێکى تر بڕیار ده‌ده‌ین». هه‌روه‌ها وتیشى :مه‌رجمان ئهوهیه گفتوگۆ له‌گه‌ڵ رێبه‌ر ئاپۆ به‌ردوام بێ که ماوه‌یه‌ک ه راوه‌س���ت���اوه ،پێویسته ب��ه‌رده‌وام��ى هه‌بێ و ده‌وڵه‌ت هه‌نگاو بنێ بۆ چاره‌سه‌رى و هه‌روه‌ها ئۆپراسیۆنى سیاسى و سه‌ربازى راوه‌ستێنن. تائێستا هه‌ڵوێستى ده‌وڵ���ه‌ت ب��اش نهبووه، س�ه‌ره‌ڕاى ئاگربه‌ستى ئێمه ده‌وڵه‌تى تورکیا له‌هێرشى خۆى به‌رده‌وام بووه ،ئه‌وه‌ى ئێمه‌ش تێى گه‌یشتین تائێستا پرۆژه‌یه‌کى چاره‌سه‌رى نییه ،به‌پێچه‌وانه‌و‌ه زیاتر هه‌وڵدانى تورکیا له‌سه‌ر بنه‌ماى له‌ناوبردنى بزوتنه‌وه‌که‌مانه.
یاساناسێک: پێویسته هه‌رگیراوێک به‌زمانى دایکى به‌رگرى له‌خۆى بکات
گیراوه‌کان ئاماژه ب ه سه‌رکه‌وتن ده‌که‌ن
هـــــه‌واڵی کوردستانی خوێندن به‌زمانى کوردى یاساغه
به‌گوێره‌ى هه‌واڵێکى ماڵپه‌ڕی فه‌رمی «ئیرنا» عه‌لی باقرزاده ،جێگری وه‌زیر و به‌رپرسی خوێندنگ ه ناحکومییه‌کان له‌ئێران رایگه‌یاندوه :بهپێى یاسا هیچ قۆتابخانه‌یه‌ک له‌ئێران ناتوانێت جگه له‌زمانی فه‌رمی به‌زمانێکیتر وان‌ه بڵێتهوه و هه‌ر قۆتابخانه‌یه‌ک سه‌رپێچی ئ �ه‌و یاسای‌ه ب��ک��ات ،رووب����ه‌ڕووی سزا دهبێتهوه .ئه‌و بهرپرسه رایگه‌یاندوو‌ه له‌الی نیزامی ک��ۆم��اری ئیسالمی هیچ جیاوازییه‌ک له‌نێوان قۆتابخان‌ه حکومی و ناحکومییه‌کاندا نییه و سه‌رجه‌م قۆتابخانه‌کان ناچارن به‌وپێی‌ه هه‌ڵسوکه‌وت بکه‌ن .ئه‌و وتانه‌ی جێگری وه‌زیر له‌کاتێکدای‌ه ک ه به‌گوێره‌ی مادده‌ی ()15ی یاسای بنچینه‌یی ئێران، زمانی فه‌رمی و هاوبه‌ش له‌ئێران فارسیی‌ه و په‌روه‌رد‌ه به‌زمانی دایکی قه‌ده‌غه‌ی‌ه ته‌نیا به‌کارهێنانی زمانه‌کانیتر له‌ڕاگه‌یاندن‌ه گشتییه‌کان و وتنه‌وه‌ی ئه‌ده‌بیاتی ئ��ه‌وان له‌قۆتابخانه‌کان له‌پاڵ زمانی فارسی ئازاده.
( )28په‌رله‌مانتار ئاگربه‌ستى دووالیه‌نه‌یان ده‌وێت
( )28په‌رله‌مانتاری ئه‌نجومه‌نى یه‌کێتى ئه‌وروپا، له‌پێناو هاتنه‌دی ئاگربه‌ستێکی دوو الیهنه ،پێشنیار ده‌که‌ن کۆمیته‌یه‌کی کۆنتڕۆڵ کردن دابمه‌زرێت .ئه‌و په‌رله‌مانتاران‌ه له‌پێشنیارنامه‌یه‌کدا داوا ده‌که‌ن ده‌رفه‌تی زیاتر بۆ رێبه‌رى په‌که‌ک‌ه عه‌بدواڵ ئۆجه‌الن ،بڕه‌خسێندرێت بۆ ئه‌وه‌ی ئه‌و قۆناغ‌ه زیاتر به‌ره‌وپێش به‌رێت .له پێناو چاره‌سه‌ر کردنی پرسی ک��وردا ،پێشنیارنامه‌یه‌ک له‌الیه‌ن ( )28په‌رله‌مانتاره‌و‌ه ئاماده کراوه و پێشکه‌ش به‌ئه‌نجومه‌نى په‌رله‌مانتارانی کۆنسه‌ی ئه‌وروپا کرا .پێشنیارنامه‌ک‌ه به‌ناوى «وه‌رگرتنی رێوشوێنی ئاسایشی به‌ر له‌هه‌ڵبژاردنه‌کان له‌تورکیا» ئاماده‌کراوه. پێشنیار نامه‌ک‌ه پێکهاتووه له «بۆ ئه‌وه‌ی ئاگربه‌ست ببێت‌ه دووالیه‌نه ،پێویسته کۆمیسیۆنی لێکۆڵینه‌و‌ه داب��م�ه‌زرێ��ت ،بۆ ئ���ه‌وه‌ی ع�ه‌ب��دواڵ ئ��ۆج�ه‌الن بتوانێت سیاسه‌ت بهڕێوه به‌رێت ،پێویسته ده‌رفه‌تی زیاتری بۆ بڕه‌خسێندرێت ،پێویسته له‌خوێندنگاکانی ده‌وڵه‌تدا، به‌زمانی کوردیش په‌روه‌رد‌ه بدرێت».
( )125ساڵ سزای زیندانی
حه‌ڤد‌هکورد،گۆشه‌گیرکردنیئۆجه‌النیان،شه‌رمه‌زار کرد ،به‌گشتی سزای ( )120ساڵ و پێنج مانگیان به‌سه‌ردا سه‌پێندرا .له ڕێکه‌وتی ()2008/10/19 له ناوچه‌ى(دیلۆک) باکورى کوردستان ل�ه‌دژی توندکردنی گۆشه‌گیری سه‌ر ئۆجه‌الن ،کۆنفرانسێکى رۆژنامه‌نووسى به‌سترا بوو .دوابه‌دواى کۆنفرانسه‌که، ()17ک�ه‌س له الیه‌ن هێزه‌کانی پۆلیسهوه قۆڵبه‌ست کران و دواتر فه‌رمانى گرتنیان ده‌رکرا. رۆژى ( )2010/1/29دادگای سزا گران له شاری ئه‌ده‌نای تورکیا ،دۆزی ئه‌و گیراوان‌ه به‌رێوه‌چوو. ده‌سته‌ی دادوه‌ران ،به‌تۆمه‌تى ئ�ه‌وه‌ى ئ�ه‌وان ئه‌ندامى رێکخراوێکی نایاساین ،به‌گشتی سزای ( )125ساڵیان به‌سه‌ردا سه‌پێندرا .یه‌کێک له پارێزه‌رانی گیراوان، (وه‌دات ئۆزکان) ،پێوابوو بڕیاری دادگاک‌ه هه‌وڵێک‌ه بۆ له‌باربردنی ئاشتی و دیموکراسی له تورکیا .ئۆزکان، وتى :سزای هه‌ر‌ه دژوار به‌سه‌ر گیراوه‌کاندا سه‌پێندراوه و ئهوه سزای‌ه پێشێلکردنى مافی ئازادی ڕاده‌ربڕینه.
(به‌ده‌په) و خۆبه‌ڕێوه‌به‌رى دیموکراتى
که‌بوودوه‌ند ته‌ندروستى مه‌ترسیدار‌ه
پارتی ئاشتی و دیموکراسی (ب�ه‌ده‌پ�ه) ،پ��رۆژه‌ی خۆبه‌ڕێوه‌بردنیدیموکراتیخست‌هگفتوگۆى(کۆنگره‌ی به‌ڕێوه‌به‌رانی هه‌رێمی) سه‌ر به‌یه‌کێتى ئه‌وروپا .شاندێک که پێکهاتبوو له‌یاریده‌ده‌ری هاوسه‌رۆکی به‌ده‌په( ،ده‌میر چه‌لیک) ،سه‌رۆکى شاره‌وانى شه‌مزینان (سه‌دات تۆره) و نوێنهری (به‌ده‌په)ی ئه‌وروپا (فایک یاغز ئای). یاریده‌ده‌ری هاوسه‌رۆکی به‌ده‌په ،ده‌میر چه‌لیک، له‌کۆنگره‌که‌دا ده‌ستنیشانی کرد که ده‌بێ ده‌سه‌اڵتی هه‌رێمی به‌هێزتر بکرێن و مۆدێلی خۆبه‌ڕێوه‌بردنی دیموکراتیشیخست‌هگفتوگۆىکۆنگره‌که‌وه. ه���ه‌روه‌ه���ا ش���اره‌وان���ی ش���رن���ه‌خ( ،س�����ه‌دات ت���ۆره) له‌کۆنگره‌که‌دائاماژه‌ىبه‌وه‌کردک‌هله‌واڵتانیئه‌وروپاشدا کاتێک ئاستی پێشکه‌وتنی دیموکراسی وه‌اڵمده‌ره‌وه‌ی چاره‌سه‌رکردنی کێشه‌کان نه‌بوو ،رێبازی به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی هه‌رێمیان تاقیکرده‌وه .سه‌دات تۆره ،وتیشى :ئیدی کاتی ئهوه هاتووه له‌تورکیاشدا به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تیی‌ه هه‌رێمییه‌کان به‌هێزتر بکرێن.
کومیته‌ی ب �ه‌رگ��ری ل �ه م��اف��ی ک�ه‌م��ای�ه‌ت��ى و نه‌ته‌وه‌کانی ن��اوه‌ن��دی ب �ه‌رگ��ری ل�ه مافی م��رۆڤ له ئێران ،له راگه‌یاندراوێکدا وێ��ڕای ئیدانه‌کردنى خه‌مساردی و نابه‌رپرسیارێتی به‌رپرسانی زیندان له ئاست چاره‌سه‌رنه‌کردنى پزیشکی بۆ دامه‌زرێنه‌ری رێکخراوی مافی مرۆڤی کوردستان (محه‌مه‌د سدیق که‌بوودوه‌ند) که له ماوه‌ی چه‌ند ساڵ زیندانی بوون ،تووشی چه‌ندین نه‌خۆشینی جۆراوجۆر بووه .له‌و راگه‌یاندراوه‌دا هاتووه: محه‌مه‌د سدیقی که‌بوودوه‌ند ،زیندانیی سیاسی و سه‌رۆکی رێکخراوی مافی مرۆڤی کوردستان به‌هۆی بارودۆخی ناله‌باری زیندان له رووی له‌ش ساخییه‌وه تووشی ره‌وشێکی مه‌ترسیدار بووه .ناوه‌ندی به‌رگری له مافی مرۆڤ له ئێران ،نه‌بوونی که‌ره‌سه‌ی پزیشکی و ده‌رم��ان و هه‌روه‌ها خه‌مساردیی به‌رپرسانی زیندان له ئاست ده‌رم��ان و چاودێریی پزیشکی که‌بوودوه‌ند به هۆکاری «ره‌وشی هه‌ر‌ه ناله‌باری» دامه‌زرێنه‌ری رێکخراوی مافی مرۆڤی کوردستان راده‌گه‌ینێت
به‌رپرسی لقی چواری پارتی بۆ چه‌تر:
«له‌سلێمانی هیچمان به‌ده‌ست نییه»
[دیداری /کاروان ساالر ]
به‌ستنی کۆنگره‌ی ()13ی پارتی و هۆکاری دواکه‌وتنی و پرسی دروستبوونی یه‌کێتی نه‌ته‌وه‌یی و ئاشکراکردنی سامانه‌که‌ی و چه‌ند پرسێکی تری گرنگ ،ته‌وه‌ری ئهم گفتوگۆیه‌مان ه له‌گه‌ڵ به‌رپرسی لقی چواری پارتی دیموکراتی کوردستان (هیوا ئه‌حمه‌د مسته‌فا).
قایمقامهکه ئاماده‌بکه‌ن و چاوه‌ڕوانی وه‌اڵمی ئه‌وانین. چه‌تر :ئاماده‌کارییه‌کانی کۆنگره گه‌یشتووه‌نه‌ت‌ه ک��وێ و رێکخستنی (پ د ک) ئێستا چۆنه؟ بڕیاربوو له‌مانگی یانز‌ه کۆنگره ببه‌ستین ،به‌اڵم دوامانخستبۆ مانگی دوانز‌ه ئه‌مه‌ش به‌هۆی جه‌ژنه‌و‌ه بوو ،ئاماده‌کارییه‌کان وه‌ک هه‌ڵبژاردنی ناوچه‌کان و هه‌ڵبژاردنی کۆنفرانس‌ه هه‌رێمییه‌کان کراوه ،ئه‌ندامانی کۆنگره‌ش هه‌مووی دیاری کراوه و ئێستا کاره ته‌کنییه‌کییه‌کان ده‌ست پێده‌کات و ره‌وشی رێکخستنی ئێمه‌ش لێره باشه و پانز‌ه ئه‌ندامیشمان وه‌ک لقی چوار ههیه بۆ کۆنگره جگه له‌کۆتای ئافره‌ت و یه‌ده‌گی دووه‌م که رهنگه ئه‌وانیش بچن ه کۆنگره ،سیسته‌می کۆتاش بۆ ئافره‌تان له‌کۆمیته‌ی ناوه‌ندیدا پیاد‌ه ناکه‌ین ،بڕواشمان وایه ئافره‌ت بۆ کۆنگره ده‌ربچێت ،چونک ه ئاراسته‌ک‌ه وایه و ده‌نگیان پێده‌ده‌ن.
چ �ه‌ت��ر :ل�����ه‌دوای ده‌س���ت ب �هک��ارب��وون��ت �هوه پ��ارت��ی ل�ه‌س��ن��وری سلێمانی کۆمه‌ڵێک گۆڕانکاری کرد ئایا له‌و گۆڕنکاریانه‌دا سه‌رکه‌وتوبوون؟ زۆر گۆڕانکاریم نهکردووه ،ئه‌وه‌ی کردبێتیشمان و چاودێریمانکردوه سهرکهوتوو بووه ،ئومێد ده‌که‌ین شتی زیاتر بکه‌ین له‌داهاتوودا به‌تایبه‌تی دوای کۆنگره. چ �ه‌ت��ر :له‌چاوپێکه‌وتنێکتدا ب��اس ل �هوه ده‌که‌یت یه‌ک س�ه‌رۆک فهرمانگه پارتی ن��ی��ی�ه ل���ه‌ش���اری س��ل��ێ��م��ان��ی��دا ئ �ه‌م �ه بۆچی ده‌گه‌ڕێنیته‌و‌ه ئایا ئێستاش هه‌ر وای�ه؟ ئه‌ى چه‌ند سه‌رۆک فهرمانگه ههیه له‌هه‌ولێر و دهۆک ،یه‌کێتی بن؟ راسته ئه‌وه‌م وتووه ،ئێستاش ده‌یڵێم ،وهکگلهیی نا ،ب�ه‌اڵم واقیعی پارتیم پیشانداوه که پارتی لێره چییه ،پارتی لێره (سلێمانی) ت�ه‌ن��ان�ه‌ت ی��هک س���ه‌رۆک فه‌رمانگه‌شی نییه ،هاتن و چوون و رێزگرتن له‌نێوانماندا ههیه ،به‌اڵم به‌فه‌رمی چه‌تر :زۆرینه‌ی به‌رپرسانی پارتی له‌چاوپێکه‌وتنه‌کانیاندا ده‌ڵێن یه‌ک سه‌رۆک فهرمانگه ئه‌ندام و کادری پارتی نییه ،ئه‌مه‌ش مه‌سعود بارزانی هه‌ڵده‌بژێرینه‌و‌ه وه‌ک سه‌رۆکی پارتی ،ئایا ئهم ه وه‌ک پیشاندانی واقیعی شاری سلێمانی و پارتی و هۆکاره‌کانی بڕیاردان‌ه له‌وه‌ی پارتی بیر له‌گۆڕینی سه‌رۆکه‌که‌ی ناکاته‌وه؟ ئه‌نجامی ده‌نگهێنانی پارتی له‌هه‌ڵبژاردنه‌کاندا که ئهوه یه‌کێک پارتی حزبێکی دیموکرات‌ه و له‌ناو کۆنگره‌دا ئه‌گه‌ر کهسێکیتربووه له‌هۆکاره‌کانی و من ئه‌وه‌م پیشانداوه ،به‌اڵم له‌هه‌ولێر نه‌خێر هه‌بێت بڵێت خ��ۆم ه�ه‌ڵ��ده‌ب��ژێ��رم ب��ۆ س�ه‌رۆک��ای�ه‌ت��ی شتێکی زۆر وانییه و سه‌دان به‌رپرسی یه‌کێتی ههیه له‌هه‌ولێر شتی به‌ده‌ست ه سروشتییه ،به‌اڵم من له‌دوو کۆنگره‌ی تردا به‌شداریم کردووه ،جه‌نابی له‌به‌ڕێوه‌به‌ری گشتی و جێگر و له‌راوێژکار و وه‌زیر ،واتا ناکرێت سه‌رۆک خۆی داوای کردووه هه‌ڤاڵێکیتر هه‌ڵبژێرێت بۆ سه‌رۆکی هه‌ولێر به‌راود بکرێت له‌گه‌ڵ سلێمانی له‌نێوان پارتی و یه‌کێتی و پارتی ئه‌گه‌ر مۆڵه‌تی من بدهن ،به‌اڵم له‌هه‌ردوو کۆنگره‌ک‌ه خۆی بڵێی وه‌ک یه‌ک‌ه ده‌سه‌اڵته‌کانیان له‌حکومه‌تدا ،نه‌خێر ئه‌وان بۆخۆیان داوای نهکردووه ببێت‌ه سه‌رۆک ،به‌اڵم خه‌ڵکیتر داوای کردووه ببێت ه به‌شێکی گه‌وره‌ن له‌حکومه‌تدا و ئێستا ئیش ده‌که‌ن له‌حکومه‌تدا ،س�ه‌رۆک ،چونکه حزبێک که مه‌سعود بارزانی سه‌رۆکی بێت ئێمه له‌سلێمانی هیچمان به‌ده‌ست نییه وه‌ک فهرمانگه. قورسایی زیاتره و شه‌خسییه‌تیشی زیاتره ،حسابی زۆرترى بۆ ده‌کرێ ؟ ه ی ه ه رۆڵی چه‌تر :بۆ ههمیشه حزب له‌بڕیاره‌کانی حکومه‌تدا و جه‌ماوه‌ریشی زیاتر ده‌بێت ،بۆیه که‌سایه‌تی بارزانی تایبه‌ته ،پارتی به‌واتایه‌کیتر تا مه‌کته‌ب سیاسییه‌کان بڕیار له‌سه‌ر پرۆژ‌ه گرنگه‌کان له‌هه‌ڵبژاردنه‌کاندا به‌قه‌ده‌ر جه‌نابی سه‌رۆک ده‌نگی نه‌هێنا ،بۆی ه نه‌ده‌ن حکومه‌ت بڕیاری له‌سه‌ر نادات؟ بڕواناکه‌م ئهوه هه‌مووی بهوشێوهیه بێت ره‌نگ هبهشێکی قسه‌ی رۆژن��ام�هک��ان بێت و هیچیتر، چونکه ئێمه زۆرجار گله‌یی له‌حکومه‌ت ده‌که‌ین ده‌ڵێین ئه‌و پرۆژه‌یه‌مان خسته‌به‌رده‌می ،به‌اڵم بۆمان جێبه‌جێ ن��اک��ات ،ی��ان ج��اری واه�هی�ه حکومه‌ت خ��ۆی گله‌یی ل�ه‌ح��زب ده‌ک���ات ده‌ڵ��ێ��ت ت�ه‌داخ��ول له‌ئیشی ئێمه ده‌کات ،ئه‌و گله‌ییان‌ه ههبووه ،به‌اڵم ئهمه به‌و مانایه نییه که ئه‌وه‌ی حزب به‌حکومه‌تی نه‌ڵێت نایکات ،به‌ڵکو ئێمه زۆرج��ار ئه‌و گله‌یی ه ده‌که‌ین ئه‌و هه‌ڤااڵنه‌ی ده‌چن‌ه ناو حکومه‌ت ئیتر حزبایه‌تییان بیر ده‌چێته‌و‌ه و ئیلتزامیان له‌گه‌ڵ حزب نامێنێت ،له‌دانیشتنه‌کانیشماندا وه‌ک یه‌کێتی و پارتی ئه‌و گله‌یی‌ه ده‌که‌ین ،واته حکومه‌ت ئاراست ه له‌حزب وه‌رن��اگ��رێ��ت و وانییه ،حکومه‌ت ئیشی خۆیان ده‌که‌ن ،به‌اڵم موراعاتی حزبه‌کانیش ده‌که‌ن جاربه‌جاریش پرسیان پێده‌که‌ن ،ب�ه‌اڵم م�ه‌رج نیی ه هه‌مووشیان به‌قس‌ه بکه‌ن. چ�ه‌ت��ر :دوو ئ��ی��داره‌ی��ی ه �ه‌ر ب �ه‌دی ده‌ک��رێ��ت و سه‌رۆکی حکومه‌تیش ئه‌مه‌ی له‌چاوپێکه‌وتنێکی رۆژنامه‌وانیدا پشتڕاست کردوه‌ته‌وه ،بڕیاره ،که‌ی حزب ده‌ست وه‌رنه‌دات‌ه حکومه‌ت؟ تائێستاش ئهم دیاردهیه ماوه ناکرێت حاشایلێبکرێت ،ب�ه‌اڵم هه‌نگاوی گ �ه‌وره‌ش هاویشتراوه بۆ ئه‌وه‌ی نه‌مێنێت ،ئومێد ده‌که‌ین ئه‌و دیارده‌ی ه چاره‌سه‌ر بکرێت. چه‌تر :وه‌ک پارتی چیتان کردووه بۆ ئه‌وه‌ی ئه‌و حکومه‌ت‌ه یه‌کبگرێته‌وه؟ وه‌ک پارتی هه‌وڵی زۆرم��ان��داوه و ناردنیک��اک ئ���ازاد ب����ه‌رواری یه‌کێک له‌ئه‌ندامانی مه‌کته‌بی سیاسی ک�ه ئێستا جێگری کاک فۆتۆ :هاوژین غەریب به‌رهه‌م‌ه ئهوه خۆی له‌خۆیدا هاوکاری حکومه‌ت ه هیوا ئەحمەد ،بەرپرسی لقی چوار له‌هه‌مان کاتیشدا حکومهتهکه به‌هی خۆمان ده‌زانین و به‌هه‌موو پارتی پێویستی پێیه‌تی ،ئه‌گه‌رنا ئهوه خۆی ئهوهنده داخوازی نیی ه هێزیشمان به‌رگری لێده‌که‌ین و پشتیوانی لێده‌که‌ین ،هه‌وڵیش ببێت‌ه سه‌رۆکی پارتی. ده‌ده‌ین کاری دوو ئیداره‌یی نه‌مێنێت ،وه‌ک پارتی پێشنیاریشمان چ �ه‌ت��ر :ب���اس ل����هوه ده‌ک���رێ���ت زه‌ح��م�ه‌ت��ک��ێ��ش��ان و ب��زوت��ن �ه‌وه‌ی کردووه و ئاماده‌ین وه‌ک قۆناغی یه‌که‌م بڕیار بوو سێ قایمقامی دیموکراسیخوازان و زۆر حزبیتر که له‌ت بوون ده‌ستی پارتی و پارتی بچێته سنوری پارێزگای سلێمانی سێ قایمقامی براده‌رانی یه‌کێتی تێدایه؟ یه‌کێتیش بچێته سنوری هه‌ولێر و زیاتر له‌شه‌ش مانگیش ده‌بێت له‌جه‌نابت ده‌پرسم پێتوای‌ه ئ�هوه راس��ت بێت و زهحمهتکێشانئێمه قایمقامه‌کانمان ئاماده‌کردوو‌ه و مه‌کته‌بی سیاسی ئێمه‌ش گه‌یشتبێت‌ه ئه‌و ئاسته‌ی رکابه‌رى پارتی و یه‌کێتی بکات و ئه‌گه‌ر به‌فه‌رمی مه‌کته‌بی سیاسی براده‌رانی یه‌کێتی ئاگادار کردووه ک ه فریا نه‌که‌ون ده‌سه‌اڵتیان له‌ده‌ست ده‌ربهێنن ،بڕواناکه‌م پارتی و ئه‌وانه‌ی ئێمه ئاماده‌ن و ئێستا ته‌نیا له‌سه‌ر ئه‌وان ماوهتهوه که سێ یه‌کێتی ده‌ستی له‌و له‌تکردنه‌دا هه‌بێت و ئهوه کێشه‌ی خۆیان ه
ئاگام لهوه نییه پارتی داوای کۆنگره‌یه‌کی نه‌ته‌وه‌یی کردبێت ئه‌گه‌ر داواشی بکات وه‌ک خۆم بڕوام زۆر بهوه نییه
هیچم نه‌بیستووه، پ�����رس�����ی�����اری�����ش�����م ن��هک��ردووه ،چونک ه ب��اب�ه‌ت�هک�ه زۆر الم گ���رن���گ ن����ه‌ب����ووه، ب �ه‌ن��ی��س��ب �ه‌ت ئێم ه له‌سلێمانییه‌و‌ه لێره‌و‌ه بۆ ئه‌وێ ،قاسم ئاغا س��ه‌رۆک جاشێک ساڵی یه‌که‌م ژمار ه 30 ب�����������ووه ه�����ه‌ڵ�����هی دووشه‌ممه 2010/11/1 گ���ه‌وره‌ی ک���ردووه و پاشانیش سه‌ری بۆ ح��ک��وم�ه‌ت��ی ه�ه‌رێ��م دان���ه‌ن���ه‌وان���دووه ،بۆ فڕۆکه‌وانه‌که‌ش به‌هه‌مان شێوه تاوانبارێک‌ه ده‌ستی له‌کیمیابارانکردنی ه�ه‌زاران که‌سدا ههبووه ،باشتر بوو ه�ه‌ردوو تاوانباریان بگرتای‌ه و راده‌ستی دادگایان بکردایه ئه‌گه‌ر له‌من ده‌پرسیت ،به‌اڵم به‌و واتای ه نایه‌ت ببێت‌ه کێبڕکێ له‌نێوان یه‌کێتی و پارتی که ئه‌و قاسم ئاغا به‌کاربێنێت و ئه‌ویش فرۆکه‌وانه‌ک‌ه ئهوه به‌رژه‌وه‌ندی نییه ،بۆی ه پێویسته ئهوه ببێت‌ه ئه‌زموونێک وه‌ریگرین له‌مه‌وال هه‌ر شتێک ده‌بێت بایاسا سه‌روه‌ر بێت و کێشه‌کان له‌ڕێی یاساو‌ه یه‌کال بکرێته‌وه. چه‌تر :له‌دیدارێکی جه‌الل تاڵه‌بانیدا بۆ که‌ناڵی ( )TRTتورکی باس لهوه ده‌کات که په‌که‌ک‌ه غه‌در ده‌کات ئه‌گه‌ر رێز و حورمه‌تی ئه‌و دیموکراسییه‌ی تورکیا نه‌گرێت وه‌ک پارتی پێتانوای‌ه تورکیا ئهوهنده دیموکراسی بێت له‌کاتێکدا ئاگادارین په‌که‌ک‌ه چه‌ندینجار‌ه ئاگربه‌ست راده‌گه‌یه‌نێت و تورکیا شه‌ڕ درێژه پێده‌دات بیرکردنه‌وه‌ی پارتی لهمبارهیهوه چۆنه؟ سه‌باره‌ت به‌قسه‌ی جه‌نابی سه‌رۆک تاڵه‌بانی هیچ قسهیهکمنییه ،ب �ه‌اڵم وه‌ک رای م��ن پێموای‌ه تورکیا هێشتا ماویه‌تی دیموکراتی بێت نه‌بووه‌ت‌ه ئه‌و ده‌وڵه‌ت‌ه دیموکراتییه‌ی که بتوانێت مافی گه‌النی تر به‌ئازادی بدات ،چاره‌سه‌ری ده‌ستوریان نهکردووه له‌ناوخۆیاندا که کێشه‌ی ده‌ستوریان ههیه له‌ناو خۆیاندا بۆیه باشترین شت ئهوهیه تورکیا پێش هه‌موو شتێک ده‌ستوری خۆی هه‌موار بکات ئینجا مه‌ودای ئازادی فراوان ده‌بێت .به‌نسبه‌ت په‌که‌که‌ش هیچ قازانج نه‌به‌خۆی نه‌به‌خه‌ڵک ده‌گه‌یه‌نێت ئه‌گه‌ر بچێت ده‌ست بکات به ئه‌فسه‌ر کوشتن و سه‌رباز کوشتن و ش�ه‌ڕ ،میلله‌تی کوردیش بهمه پێش ناکه‌وێت ،باشترین شت ئهوهیه به‌هه‌موو الیه‌ک هه‌وڵبده‌ین پرۆسه‌ی سیاسیش له‌کوردستانی تورکیادا پێش بکه‌وێت و له‌چوارچێوه‌ی ده‌وڵه‌تی تورکیاشدا مافه‌کانی گه‌لی کورد دابین بکرێت به‌پێی ده‌ستوور. چه‌تر :هه‌ست به‌بوونی شه‌ڕێکی راگه‌یاندن ده‌کرێت له‌نێوان ئێوه و یه‌کێتیدا ،به‌تایبه‌ت ئه‌و لێدوانه‌ی وته‌بێژی یه‌کێتی سه‌باره‌ت به‌قاسم ئاغا که ده‌ڵێ پارێزگاری هه‌ولێر له‌وته‌کانیدا زۆر ورد نهبووه؟ پێموای‌ه ئه‌و شهڕه نییه ،به‌اڵم ناکرێت هه‌موو شتێکی یهکێتیمانب�ه‌دڵ بێت ،ئه‌وانیش هه‌موو شتێکی ئێمه‌یان ب�ه‌دڵ بێت ،جاری واههیه دووبرا رای یه‌کتریان به‌دڵ نییه ،بۆیه ئهمه مانای وانیی ه شه‌ڕی راگه‌یاندن هه‌بێت بۆیه به‌ڕێزه‌و‌ه سه‌یریان ده‌که‌ین و پێشمانوای ه باشترین هاوپه‌یمان‌ه تائێستا و هه‌وڵیش ده‌ده‌ین جارێکی تر ئه‌و په‌یمان ه شتراتیژییه‌ی نێوانمان درێژه پێبده‌ین و دڵنیام له‌کۆنگره‌ش ئهم په‌یمان ه پشتڕاست دهکرێتهوه ،ئه‌وه‌ی منیش له‌سه‌رۆک بارزانی تێگه‌یشتووم ئهوهیه که ده‌بێ په‌یوه‌ندیمان له‌گه‌ڵ یه‌کێتی زۆر به‌هێزبێت. چه‌تر :باس له‌تێکچوونی په‌یوه‌ندی نێوان ئێران و پارتی ده‌کرێت به‌تایبه‌ت له‌رێگه‌ی راگه‌یاندنه‌کانه‌وه؟ ئهمه تاچه‌ند راسته؟ له‌گه‌ڵ ئێران په‌یوه‌ندیمان باشه ،وه‌ک حزب و حکومهتیههرێمیش ،هه‌رچه‌ند بڕیار وایه په‌یوه‌ندی ئێمه وه‌ک حزب نه‌مێنێت له‌گه‌ڵ ده‌وڵه‌تان ،به‌اڵم ئهمه به‌ته‌واوی رێک نه‌خراوه ،بۆ ئه‌وه‌ی وه‌ک حکومه‌ت په‌یوه‌ندیمان هه‌بێت ،له‌م چه‌ند رۆژه‌ش��دا وه‌ک حزب به‌ڕێز کاک نێچیرڤان و کاک مه‌سرور به‌جیا له‌گه‌ڵ ئێراندا دیداریان ههبووه. چه‌تر :باس له‌بوونی کێشه‌ی گهوره ده‌کرێت له‌نێوان پارتی و رۆژنامه‌نووساندا بۆ زۆربه‌ی کات پارتی خۆی له‌رۆژنامه‌نووسان دور ده‌خاته‌وه؟ ئهمه کێشه‌که‌ی دروست نهکردووه؟ ئ���ازادی شتێک نییه ک�ه ک �ه‌س خێرمان پێبکات ،چۆنخێر به‌رۆژنامه‌نووسێک ناکرێت ئ��اواش خێر به‌سه‌رکرده‌یه‌کیش ناکرێت به به‌رپرسێک و به‌منداڵیش ناکرێت ئازادی شتێک‌ه خوا به‌خشیویه‌تی به‌مرۆڤ ،به‌اڵم بهداخهوه ئایدۆلۆژی‌ه سیاسییه‌کان له‌زۆربه‌ی واڵته‌کان و به‌تایبه‌ت دیکتاتۆرییه‌کان وایکردو‌ه زۆرجار پێشێل بکرێت ،له‌وپێناوه‌شدا هه‌وڵدان ب �ه‌رده‌وام �ه ،ئێستاش ئێم ه له‌هه‌رێمی کوردستان پێمان خۆش نییه مه‌ودای ئازادی له‌که‌س که‌م بکرێته‌وه ،پێمان خۆش‌ه هه‌موو کهس ئازاد بێت ،سه‌باره‌ت به‌ئازادی رۆژنامه‌گه‌ریش پارتی دیموکراتی کوردستان زۆر به‌رگری له‌ئازادی رۆژنامه‌گه‌ری ک��وردی ک��ردووه ،پێشمان خۆش‌ه هه‌موو شتێک رێکبخرێت و حه‌زیشمان له‌ته‌شهیر و بوختان نییه ،ئه‌گه‌رنا پێمان خۆش‌ه په‌یوه‌نیمان له‌وپه‌ڕی باشیدا بێت و هه‌رواش بێت ،کاتێکیش رۆژنامه‌یه‌ک هه‌ڵه‌یه‌کی کرد و پارتیش داوای له‌سه‌ر تۆمارکرد مانای وانییه ئیتر پارتی له‌گه‌ڵ هه‌موو رۆژنامه‌نووسان تێکچووه، ئه‌مه‌ش له‌جیاتی ئ �ه‌وه‌ی که په‌المار ب��درێ له‌ڕێگه‌ی دادگ��اوه داوای مافی خۆی ده‌کات که ئه‌مه‌ش شتێکی باشه ،ناشکرێ له‌به‌رامبه‌ر پێشێلکارییه‌کان بێده‌نگ بین بۆ رۆژنامه‌نووسانیش به‌هه‌مان شێوه. چه‌تر :له‌به‌رامبه‌ر ئه‌و ته‌شهیر و بوختانه‌ی ئێوه باسی ده‌که‌ن له‌به‌شێک له‌رۆژنامه‌کانه‌و‌ه پێتان ده‌کرێ ،باشتر نییه ئێوه وه‌اڵم بده‌نه‌و‌ه و بۆ خه‌ڵکی روون بکهنهوه وه‌ک له‌وه‌ی شکات بکه‌ن؟ له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌دانیم وه‌اڵم��ی سایته‌کان بدرێتهوه ،چونک هههندێک له‌و سایتان‌ه پێی گهوره ده‌بن بۆیه وازی لێبێنیت باشتره. چه‌تر :هه‌ندێ له‌سایته‌کان باس ل�هوه ده‌ک �ه‌ن بڕوانامه‌یه‌کی ئه‌وتۆت نییه ،ئایا ئهمه وایه؟ ئه‌گه‌ر بکرێ له‌باره‌ی سامانی خۆت و ئه‌و خانووه‌ی ئێستا تێیدای روون کردنه‌وه‌مان بده‌یتێ؟ ب��ڕوان��ام�هی من پێشمه‌رگایه‌تیی‌ه و منیش پێشمه‌رگه‌م وشانازیشی پێوه‌ده‌که‌م ،س�ه‌ب��اره‌ت ب�ه‌م خانوه‌ش (له‌به‌رامبه‌ر لقی چوار) ئهمه هی من نییه و هی حزبه و هه‌رکه‌سێکیش ببێت ب ه به‌رپرسی لق ده‌درێت به ئه‌و ،سامانم نییه و پێشمه‌رگه‌م خانوویه‌ک و سه‌یاره‌یه‌کم ههیه و زه‌وی و ڤێال و شوقه‌م نییه ،...به‌اڵم رێزیشم لێده‌گیرێت و گوزه‌رانی ژیانیشم باشه.
5
له‌گه‌ڵ یه‌کتر ناگونجێن وه‌ک چۆن دوو هاوڕێ جاری واههیه به‌یه‌که‌و‌ه ناگونجێن. چه‌تر :پارتی زۆر باس له‌سه‌ربه‌خۆیی کوردستان و بیری نه‌ته‌وه‌یی ده‌ک��ات بۆچی تائێستا ک��اری ج��دی ن�هک��راوه بۆ دروستکردنی یه‌کێتی نه‌ته‌وه‌یی؟ له‌وباره‌یه‌و‌ه پارتی بۆ ئه‌وه‌نده‌ی تیۆری باس له‌م ه ده‌کات ئهوهنده پراکتیکی کاری بۆناکات؟ جه‌نابی سه‌رۆک زۆرجار باسی له‌وه‌کردوو‌ه که کوردیش وهکههر نه‌ته‌وه‌یه‌کیتر مافی خۆیه‌تی ده‌وڵه‌تی سه‌ربه‌خۆ دروست بکات ته‌نانه‌ت ئه‌مه‌ی له‌تورکیاش وتووه ،به‌اڵم ئێستا ئامانجی ئێمه درووست بوونی ده‌وڵه‌تی کوردی نییه ،ئێستا ئامانجی ئێمه له‌چوارچێوه‌ی عێراقدا مانه‌و‌ه و ده‌مانه‌وێ هه‌رێمی کوردستانیش هه‌رێمێکی به‌هێز بێت له‌چوارچێوه‌ی عێراقدا ،ب�ه‌اڵم سه‌ربه‌خۆیش خه‌ونی هه‌موو کوردێکه ،ئاگاشم لهوه نییه پارتی داوای کۆنگره‌یه‌کی نه‌ته‌وه‌یی کردبێت ئه‌گه‌ر داواش��ی بکات وه‌ک خۆم ب��ڕوام زۆر بهوه نییه، چونکه کۆنگره‌یی نه‌ته‌وه‌یی چۆن ده‌به‌ستی که کورد دابه‌شبوو‌ه به‌سه‌ر چوار ده‌وڵه‌تدا ،پێموای‌ه ئهم کاره زۆریش قورسه و عه‌مه‌لیش نییه ،چونکه کاتی خۆی په‌که‌که‌ش کردیان و په‌رله‌مانی مه‌نفایان دروست کرد و کۆنگره‌یی نه‌ته‌وه‌ییان به‌ست ،به‌اڵم چیان به‌چیکرد، به‌بڕوای شه‌خسیم ده‌بێت وتارێکی یه‌کگرتوومان هه‌بێت وه‌ک کورد و موراعاتی یه‌کتر بکه‌ین و هه‌ڵسوکه‌ت له‌گه‌ڵ یه‌کتر بکه‌ین و خزمه‌تکاری میلله‌ت بین و هه‌وڵبده‌ین به‌یه‌ک ئیراده بچینه ناو هه‌موو بایه‌تێکی سیاسییهوه و له‌گه‌ڵ ده‌وڵه‌تانیتریش هه‌روابین و هه‌وڵ بده‌ین ماده‌ی سه‌دوچل جێبه‌جێ بکه‌ین. چه‌تر :په‌یوه‌ندیتان و هاوکاریتان بۆ حزبه‌کانی پارچه‌کانی تری کوردستان چیبووه؟ له‌چ ئاستێکدایه؟ -ئه‌وه‌ی که‌من لێره ئاگام لێبێت ساڵوکردن و رێزلێگرتنیانه،
uئێستا ئامانجی ئێمه دروست بوونی ده‌وڵه‌تی کوردی نییه uپارتی لێره (سلێمانی) ته‌نانه‌ت یه‌ک سه‌رۆک فه‌رمانگه‌شی نییه uئه‌گه‌ر که‌سێکیتر هه‌بێت بڵێت خۆم هه‌ڵده‌بژێرم بۆ سه‌رۆکایه‌تی شتێکی زۆر سروشتییه uپارتی له‌هه‌ڵبژاردنه‌کاندا به‌قه‌ده‌ر جه‌نابی سه‌رۆک ده‌نگی نه‌هێنا uقاسم ئاغا سه‌رۆک جاشێک بووه هه‌ڵه‌ی گه‌وره‌ی کردوو ه و پاشانیش سه‌ری بۆ حکومه‌تی هه‌رێم دانه‌نه‌واندووه
هیوا ئه‌حمه‌د مسته‌فا ،ساڵی ()1967 له‌قه‌اڵدزێ له‌دایکبووه ساڵی ( )1992بووهته پێشمهرگه ده‌رچووی ناوه‌ندییه و ئێستاش به‌رپرسی لقی چواری پارتی دیموکراتی کوردستانه ئه‌وانیش رێزی ئێمه ده‌گرن و تائێستا ئه‌وان کێشه‌یان بۆ ئێمه دروست نهکردووه و ئێمه‌ش کێشه‌مان بۆ ئه‌وان دروست نهکردووه .ئه‌وان تارێزی ئه‌زموونه‌که‌مان بگرن ئێمه‌ش رێزیان لێده‌گرین. چه‌تر :باس له‌وه‌ده‌کرێت پارتی به‌ردانی فڕۆکه‌وانه‌ک‌ه وه‌ک کارتێکی فشار به‌کاردێنێت؟ له‌به‌رامبه‌ر کێشه‌ی ره‌وانه‌کردنی قاسم ئاغادا ،پێتوانیی‌ه ده‌بێت پارتی و یه‌کێتی هه‌وڵبدات هه‌ردووکیان بێنێته‌و‌ه به‌رده‌م دادگا؟ زانیاریم له‌سه‌ر هاتنه‌وه‌ی قاسم ئاغا نییه ،ئه‌وه‌ی ههیه تهنهالهراگهیاندنهکانهوه بووه نه له‌مه‌کته‌ب سیاسی و نه‌سه‌رکردایه‌تیش
سه‌ره‌ڕاى عه‌یبه‌ى خه‌ڵکى
دیارده‌ى توانج لێدان له‌شه‌قام ه گشتییه‌کان په‌ره‌ده‌ستێنێت
ساڵی یه‌که‌م ژمار ه 30 دووشه‌ممه2010/11/1
6
[ ئا /چیا مه‌حمود ] توانج و پالر له‌کورتترین پێناسدا ئاراسته‌کردنى وت��هی��هک ی��اخ��ود ئ �ه‌ن��ج��ام��دان��ى ره‌ف��ت��ارێ��ک �ه بۆ گاڵته‌کردن و له‌که‌دارکردنى به‌رامبه‌ر ،زۆرجاریش کێشه‌ى کۆمه‌اڵیه‌تى لێکه‌وتووه‌ته‌وه. ئه‌مڕۆش له‌چه‌ندین شوێنى گشتی له‌سلێمانی، دی���ارده‌ى توانج و پ�لار له‌کچان یاخود هه‌ندێ چین و توێژیتردا بووهته باو .بۆ ئه‌و مه‌به‌سته‌ش ده‌رگ���اى ل��ێ��دوان و قسه‌کردنمان ب��ۆ خ��ودى ئه‌و ک�ه‌س��ان�ه ک����ردهوه ک �ه دووچ����ارى ئ��ه‌م دی��ارده‌ی � ه بوونه‌ته‌و ه.
پالرهاوێژه‌که خزمم بوو س��اک��ار م��ح �ه‌م �ه‌د خ��وێ��ن��دک��ارى په‌یمانگاى ته‌کنیکى سلێمانییه ،ل �ه‌ب��اره‌ى پ��ل�اره‌وه وت��ی «ئ �ه‌م دی��ارده‌ی �ه زۆرج��ار کچان ج��اڕس ده‌ک��ات و ناتوانن به‌حه‌زى خۆیان پیاسه یاخود کورت ه س�ه‌ردان��ێ��ک ب��ک�ه‌ن ،ناچارین ل�ه‌گ�ه‌ڵ خوشک ی��اخ��ود ه��اوڕێ��ی�هک��م��ان��دا ب��ڕۆی��ن ت���اڕووب���ه‌ڕووى توانجى ک���وڕان نه‌بینه‌وه .ده‌ب��ێ له‌جلوبه‌رگ و ماکیاژیشدا سه‌رنجڕاکێش نه‌بین ،تاخۆمان بپارێزین». س �ه‌ب��اره‌ت ب �ه‌وه‌اڵم��ى ئ �ه‌و پ��رس��ی��اره‌ش تاچه‌ند رووبه‌رووى بۆته‌وه ،وتی «له‌ناو بازاڕ و شوێنه گشتییه‌کان به‌تایبه‌ت ئه‌گه‌ر برا یاخود باوک ی��اخ��ود م��ێ��رده‌ک�ه‌ت ل�ه‌گ�ه‌ڵ ن�ه‌ب��ێ ،ئ �ه‌وا گوێت له‌توانج و پالر ده‌بیت .وه‌ک قسه‌یه‌کى خۆشیش ده‌ڵێم که له‌گه‌ڵ چه‌ند هاوڕێیه‌کمدا سه‌ردانى پارکى ئازادیمان کرد ،کوڕێک توانجى لێدام که ئاوڕم دایهوه پورزاى خۆم بوو ...تاماوه‌یه‌کى زۆر که ده‌هاته ماڵمان ،به‌خێرهاتنم نه‌ده‌کرد». ه���ه‌روه‌ه���ا زه‌ن��وێ��ر ئ �ه‌ب��وب �هک��ر ،ه��اوڕێ��ى وت��ی «دی��ارده‌ی�هک�ه که رووب���ه‌رووى هه‌موو کچێک
ده‌ب��ێ��ت �هوه ،پ�هی��وه‌ن��دى ب�هه��ۆش��ی��ارى کۆمه‌ڵگاو‌ه سه‌رشانى پۆلیسه که ئه‌و که‌سانه ده‌ستنیشان ه �هی �ه .ل �ه‌ن��او ن��اوه‌ن��ده‌ک��ان��ى خ��وێ��ن��دن به‌تایبه‌ت ب��ک�ه‌ن و س��زا ب��درێ��ن ،تائێمه‌ى دووک��ان��داری��ش ل�ه‌پ�هی��م��ان��گ��ا و زان��ک��ۆک��ان��دا ک �ه‌م��ت��ره ،ب �ه‌اڵم به‌هۆى ئهوانهوه زیانمه‌ند نه‌بین و ببنه په‌ندیش له‌وشوێنانه‌ى که ئاستى رۆشنبیرى و هۆشیارى بۆ هه‌رکه‌سێک که عه‌یبه نه‌زانێت». سزاى یاسایى له‌گه‌ڵدایه تیادا الوازه ،زۆرتر ده‌بێت». پ��ارێ��زه‌ر هێمن ع �ه‌ب��دواڵ ئ��ام��اژه‌ى ب��ۆ س��زاى ناوبراو وتیشى «چه‌ندینجار سوارى پاس بووم، هه‌ندێ کوڕ هه‌بوون که قسه‌ى وای��ان ک��ردووه یاسایى ده‌رهه‌ق به‌توانج و پالردا و وتی «بهپێى بۆنى خوێنى لێدێت و ئێمه‌شیان نائاسوده کردووه ،مادده‌ى ()402ى یاساى سزادانى ژماره ()111 تۆ بڵێى ئه‌گه‌ر خه‌ڵک ره‌فتار و قسه‌ى وا له‌گه‌ڵ ى ساڵى ()1969ى عێراقى ،دوو جۆر سزاى بۆ خوشک و دایکیاندا بکات هه‌ڵوێستیان چۆن ئه‌نجامده‌رانى توانج و پالر و ده‌ست بۆ بردن و بێت؟ .مرۆڤ واباشتره به‌ر له‌ئه‌نجامدانى هه‌ر هاوشێوه‌کانى دان��اوه و به (التحرش) ره‌فتارى ره‌فتارێک ،خۆى بهێنێته جێگه‌ى به‌رامبه‌ره‌که‌و دژى ئادابى گشتى ناوزه‌دى کردوون». سه‌باره‌ت به‌سزاکه‌ش ناوبراو ئاماژه‌ى بۆ ئهوه پاشان ره‌فتاره‌که‌ى ئه‌نجام بدات». کرد «له‌و مادده‌یه‌ی سزاداندا هاتووه که هه‌ر کوڕانیش بێزارن ب��اوان عومه‌ر ،خوێندکار له‌قۆناغى ()11ى که‌سێک کارى ته‌حه‌روش ئه‌نجام بدات ،ئه‌وا سزا ئاماده‌یی سه‌اڵحه‌دینى ک��وڕان ،وت��ی «ئێمه‌ى ده‌درێت به‌زیندانییه‌ک که له ( )3مانگ زیاتر ک��وڕان��ی��ش ل��ه‌پ�لارى ک��چ��ان ب��ێ��ب�ه‌ش ن �ه‌ب��ووی��ن ،نه‌بێ و به غرامه‌یه‌ک که له ( )30دینار چاپى ه�ه‌ن��دێ��ک��ج��ار ک��چ��ان ب �ه‌س �هی��رک��ردن��ى ک���وڕان و سویسرى زیاتر نه‌بێ ،ئه‌گه‌ر له‌ماوه‌ى ساڵێکدا زه‌رده‌خ���ه‌ن���ه و ه �ه‌ن��دێ ره‌ف��ت��اری��ت��ر ،ت��وان��ج��ی��ان جارێکیتر ئهم ره‌فتاره تاوانییه‌ى ئه‌نجام دایهوه ئه‌وا سزاکه‌ى توندتر ده‌بێت ،به‌جۆرێک سزاکه‌ى له‌کوڕان داوه«. به‌پێکه‌نینیشه‌وه وتی «هه‌موو کوڕێکى گه‌نج له ( )6مانگ زیاتر نه‌بێ و به‌غرامه‌یه‌ک ک ه به‌پێکه‌نینى بێ هۆى کچان بێزاره ،راسته‌وخۆ له ( )100دینار چاپى سویسرى زیاتر نه‌بێت». ک���ۆم���ه‌ڵ���ن���اس ژی������ان ع���وس���م���ان ،ل���ه‌دی���دى سه‌یرێکى ل �ه‌ش��والرى خ��ۆى ده‌ک��ات و واهه‌ست کۆمه‌ڵناسییه‌وه ب��ۆ ئ �ه‌و دی���ارده وت��ی «له‌ناو ده‌کات گاڵته‌ى پێده‌که‌ن». هاوڕێ قادر ،خوێندکارى زانکۆى سلێمانی ،ئ���ه‌و ک��ۆم �ه‌ڵ��گ��ا خ��ۆره �ه‌اڵت��ی��ان �هى ک �ه هێشتا وتی «ئێستا له‌شوێنه گشتییه‌کاندا پالر زۆر به‌چاوێکى ئاساییه‌وه ،س�هی��رى ه��ات��ن �ه‌ده‌ره‌وه و پ �ه‌ره‌ی��س �ه‌ن��دووه .ج��ێ��گ�هى خ��ۆی�ه‌ت��ى لێپێچینه‌و‌ه هاتوچۆى کچان و ژنان ناکرێت ،زۆر ره‌فتارى له‌گه‌ڵ ئه‌و که‌سانه‌دا ئه‌نجام بدرێت ،به‌تایبه‌ت ناکۆمه‌اڵیه‌تى له‌به‌رامبه‌ر ره‌گه‌زى مێینه ئه‌نجام له‌شه‌قامى ئۆرزدی شارى سلێمانى ئه‌و دیارده‌ی ه ده‌درێت .ئێستاش که دیارده‌ى توانج و پالرگرتن زۆر باڵوه و ئه‌و که‌سانه‌ى ئهم ره‌فتاره‌ش ئه‌نجام له‌ره‌گه‌زى مێینه له‌ناو بازاڕ و شوێنه گشتییه‌کان ده‌ده‌ن ،به‌ئاسانى ده‌ن��اس��رێ��ن�هوه ،چونکه کاتى ده‌بینرێ ،زیاتر له‌الیه‌ن ئه‌و که‌سانه‌وه ئه‌نجام ده‌درێ��ت که له‌قۆناغى هه‌رزه‌کاریدان و هێشتا ئێواران شوێنى هه‌میشه‌یى خۆیانه». نه‌به‌ز باباعه‌لى ،خاوه‌نى فرۆشگاى (نه‌به‌ز) ه�ه‌س��ت ب�ه به‌رپرسیارێتى ئه‌خالقى و یاسایى له‌شه‌قامى مه‌وله‌وى ،وتی «ب�ه‌داخ�هوه هه‌ندێ ناکه‌ن .له‌هه‌مانکاتدا چه‌ندینجار ئهم حاڵه‌ت ه گ �ه‌ن��ج ل �هک��ات��ى ئ���ێ���واران ل �ه‌س �ه‌ر ئ���ه‌م شه‌قام ه ب �ه‌رام��ب �ه‌ر ره‌گ����ه‌زى ن��ێ��ری��ن�ه‌ش ئ �ه‌ن��ج��ام دراوه، راده‌وه‌ستن و توانج له‌کچان و ژنان ده‌ده‌ن ،ئه‌رکى توانج دان له‌جلوبه‌رگ و پێکه‌نین و زه‌رده‌خه‌ن ه
توانج و پالر کێشه‌ی کۆمه‌اڵیه‌تی ده‌خوڵقێنن به‌شێوازى ده‌موچاوى کوڕێک له‌الیه‌ن کچێک ی��اخ��ود پ��ۆل �ه ک��چ��ێ��ک �هوه ،ه���ه‌ر ده‌چ��ێ��ت �ه ئ �ه‌و چوارچێوه‌یه‌وه». بۆ چ��اره‌س�ه‌رى ئهم گرفته کۆمه‌اڵیه‌تییه‌ش له‌دیدى کۆمه‌ڵناسییه‌وه ،ناوبراو وتى «پێویست ه به‌رنامه‌یه‌کى تۆکمه بۆ هۆشیارکردنه‌وه‌ى ئه‌و مرۆڤانه دابندرێ که له‌قۆناغى هه‌رزه‌کاریدان، ده‌کرێ ئهم به‌رنامانه له‌ڕێگه‌ى قوتابخانه‌کانه‌و‌ه بێ یاخود ته‌نانه‌ت له‌ڕێگه‌ى به‌رنامه‌ى کۆمیدى و زنجیره فیلمیشه‌وه بێت ،هه‌وڵى به‌قێزه‌ونکردنى ئهم دیاردهیه بدرێت واتا الى ئه‌و مرۆڤانه بکرێت ه ره‌فتارێکى نائه‌خالقى و نه‌شیاو ..پاشانیش ئهم مرۆڤانه ده‌ب��ێ ئاگادارى هه‌قیقه‌تى ئ�ه‌وه‌ش بن که دواج��ار ئ�ه‌م رهفتارانه رووب���ه‌رووى خوشک
و دایکى ئه‌وانیش دهبێتهوه ،دوورنییه کێشه‌ى کۆمه‌اڵیه‌تیشى لێ بکهوێتهوه». ئهم کۆمه‌ڵناسه ئاماژه‌شى بۆ ئه‌رکى یاسا کرد و وتی «ئه‌و که‌سانه‌ى که ره‌فتارى توانج و پالر ده‌که‌نه پیشه‌ى رۆژانه‌یان ،ده‌توانرێ له‌الیه‌ن پۆلیسهوه ده‌ستگیر بکرێن و دواى ئیمزاکردنى به‌ڵێننامه رزگار بکرێن ،له‌کاتى دووباره‌بوونه‌وه و بوونى سکااڵشدا بدرێنه دادگا ..جێگه‌ى داخیش ه ب�هه��ۆى بێده‌نگبوون ل �ه‌م دی���اردان���هوه ،خه‌ریک ه ده‌چ��ێ��ت�ه ب��ازن �هى ت��ون��دوت��ی��ژى رووداپ���ۆش���راوه‌وه. ئ�ه‌رک��ى ده‌زگ��اک��ان��ى راگه‌یاندنیشه ،هه‌ڵمه‌تى هۆشیاریى ب��ۆ بنه‌بڕکردنى ه �ه‌ر دی��ارده‌ی�هک��ى نه‌شازى کۆمه‌اڵیه‌تى ئه‌نجام بدهن».
شه‌قامه‌کانى هه‌ولێر جه‌نجاڵن
هاواڵتیان له‌خراپى سیسته‌مى هاتوچۆ بێزارن [ ئا /شااڵو خالید ] له‌گه‌ڵ به‌رفراوانبوونى شاری هه‌ولێر له‌ڕووى ژماره‌ى دانیشتوان و پانتاییه جوگرافییه‌که‌یه‌وه، سیسته‌مى هاتوچۆش به‌هۆى زۆربوونى ئۆتۆمبێله‌و‌ه پێویستى به‌گه‌شه‌کردن و چاوخشاندنه‌وه ههیه، چونکه قه‌ره‌باڵغى شه‌قامه‌کان کاریگه‌ری خراپى ل�ه‌س�ه‌ر ه��ات��وچ��ۆى ه��اواڵت��ی��ان ه�هی�ه و ه�ه‌م��ووان به‌ده‌ست ئهم کێشه‌یه‌وه ده‌ناڵێنن. ههربۆیه به‌پێویستمانزانى گه‌شتێک به‌نێو دنیاى گله‌یى و گازنده‌کانى هاواڵتیان و شۆفێرانیشدا بکه‌ین.
هاتوچۆ ئاڵۆز بووه هاواڵتى سمکۆ مه‌ال قادر ،خاوه‌نى تاکسییه‌کى سه‌نییه ،به‌رده‌وام سه‌رقاڵى هاتوچۆیه به‌هاواڵتیان وت��ی «ئ �ه‌رک��ى به‌خێوکردنى ( )8س �ه‌ر خێزانم له‌ئه‌ستۆدایه ،ن��اچ��ارم ب �ه‌م تاکسییه به‌خێویان بکه‌م و مه‌سره‌فى به‌نزین و ئۆتۆمبێله‌که‌شم په‌یدا بکه‌م .زۆرب��وون��ى تاکسى ک��ار و کاسبییه‌که‌ى ک��ز ک��ردووی��ن ،زۆرب��وون��ى ژم���اره‌ى ئۆتۆمبێلى م��ۆدێ��ل ب��ه‌رز ب�ه‌ب��ێ ئ���ه‌وه‌ى رێ��گ��اچ��اره‌ی�هک بۆ ک �ه‌م��ک��ردن �ه‌وه‌ى م��ۆدێ��ل ن��زم �هک��ان داب��ن��درێ��ت، شه‌قامه‌کانى زۆر ئاڵۆز کردووه». ن��اوب��راو وتیشی «ئێستا شه‌قامه‌کان هێند‌ه ئاڵۆز و قه‌ره‌باڵغن ،ئه‌گه‌ر نه‌خۆشێکى به‌په‌له‌ت پێ بێت تا ده‌یگه‌یه‌نیته نه‌خۆشخانه گیان له‌ده‌ست ده‌دات ،پێویسته به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تى هاتوچۆ بیرێک له زۆربوونى ئۆتۆمبێل بکاتهوه ئه‌گه‌رنا هاتوچۆ راده‌وه‌ستێت». پ��اش��ان مامۆستا س �ه‌رک �ه‌وت ک��اک�ه س��واری بۆمان دوا و وتى «ماوه‌ى زیاتر له ( )10ساڵ ه تاکسیم پێیه و هاتوچۆ به‌هاواڵتیان ده‌که‌م ،به‌اڵم رۆژ به‌رۆژ نرخی به‌نزین و فیته‌ر له‌گرانبووندای ه و شۆفێره‌کان ههمیشه له‌داخى گرانى به‌نزین و
قه‌ره‌باڵغی شه‌قامه‌کان به‌رده‌وام ه و هاواڵتیانیش نیگه‌رانن
گاز و فیته‌ر پرته و بۆڵه‌مانه به‌سه‌ر هاواڵتیاندا. زۆرب��هی��ج��ار ن �ه‌ف �ه‌ری��ش��م��ان ده‌س���ت ن��اک �ه‌وێ��ت و ناچارین به‌گیرفانى به‌تاڵ بڕۆینه‌وه» .به‌بڕواى ئه‌و «قه‌ره‌باڵغى شه‌قامه‌کان ئه‌رکه‌کانى گرانتر کردووین و هه‌ندێکجار نزیکه‌ى یه‌ک کاتژمێرمان پێده‌چێ تا نه‌فه‌ره‌کان ده‌گه‌یه‌نینه شوێنى خۆى، بۆیه نرخى تاکسى گرانه و حکومه‌ت ده‌بێ بیر له‌چاره‌سه‌رکردنى ئاڵۆزى شه‌قامه‌کان بکاتهوه». هاواڵتیانیش گله‌ییان هه‌ی ه چه‌ند هاواڵتییه‌ک که چاوه‌ڕوانى به‌کرێگرتنى تاکسیان ده‌ک��رد ،له‌باره‌ى کێشه‌کانیان لهگه ڵ خ��راپ��ى سیسته‌مى ه��ات��وچ��ۆى گ��ش��ت�ى‌و گ��ران��ى ن��رخ�هک��ان��ی��ان ،ک�ه‌وت��ن�ه گ��ازه‌ن��ده و وه‌س��ت��ا خ��در دارت����اش ک �ه دان��ی��ش��ت��وى گ��ه‌ڕه‌ک��ى ته‌عجیله،
وت��ى «ک��رێ��ى تاکسى زۆر گ��ران ب��ووه و ته‌نها سواربوونی تاکسییه‌کان له ( )3ه�ه‌زار که‌متر نییه ،بۆ گه‌ڕه‌که دووره‌ک��ان��ى شاریش به‌الیه‌نى ک��ه‌م��هوه ( )5ه����ه‌زار دی��ن��ارم��ان ل��ێ��وه‌رده‌گ��رن. ب �ه‌داخ �هوه الیهنه به‌رپرسه‌کان هیچ هه‌وڵێکیان ن �هداوه نرخ بۆ ئۆتۆمبێلى تاکسى دی��ارى بکه‌ن ی��اخ��ود ه�ه‌ن��دێ پێداویستى وه‌ک به‌نزینیان بۆ دابین بکه‌ن تائه‌وانیش بتوانن به کرێیه‌کى که‌م کار بکه‌ن». هه‌روه‌ها عائیشه ساڵح ،دانیشتووى گه‌ڕه‌کى م��ام��ۆس��ت��ای��ان �ه ،وت���ى «ه �ه‌ن��دێ��ک��ج��ار ش��ۆف��ێ��رى ت��اک��س��ی��ی �هک��ان ک��ێ��ب��رک��ێ��ى ی �هک��ت��ر ده‌ک�����ه‌ن بۆ په‌یداکردنى نه‌فه‌ر و چه‌ندینجار شه‌ڕى گه‌وره‌ى ل��ێ��ک �ه‌وت��ووه‌ت �هوه ،ئێستا کێشه‌ى ئێمه‌ش وه‌ک هاواڵتیان قه‌ره‌باڵغى شه‌قامه‌کانه که به‌ده‌گمه‌ن
رێگاوبان و ئۆتۆمبێل بووهتهوه». ل���ه‌ب���اره‌ى رێ��گ��ا چ����اره‌س����هرهوه ن���اوب���راو وت��ی «شاره‌وانییه‌کان و وه‌زاره‌تى رێگاوبان پێویستیان به به‌خۆداچوونه‌وه ههیه ،واتا نابێ له‌سه‌ر هه‌مان په‌یڕه‌وى کۆن بۆ دروستکردنى رێگاوبان بڕۆن و ده‌ب�ێ له‌دروستکردنى هه‌ر گ�ه‌ڕه‌ک و شارێکى نوێدا ،الیه‌نى که‌م پانتایى شه‌قامه‌کان له (50م) که‌متر نه‌بێت .بایه‌خدان به‌کاراکردنى سیسته‌مى هاتوچۆى حکومى وه‌ک دروستکردنى میترۆ، به‌شێک له‌م گرفتانه چاره‌سه‌ر ده‌کات».
حکومه‌تیش قسه‌ى ههیه سه‌رچاوه‌یه‌کى ئاگادار له‌وه‌زاره‌تی ئاوه‌دانکردنه‌و‌ه سه‌باره‌ت به‌پالنى وه‌زاره‌ت�هک�هی��ان بۆ فراوانکردنى رێگاوبانى شارى هه‌ولێر و ده‌وروبه‌رى پێى راگه‌یاندین: به‌بودجه‌ى نزیکه‌ی ( )432ملیار ته‌رخان کراوه بۆ دروستکردن و فراوانکردنى رێگای سه‌ره‌کی و پرد، هه‌روه‌ها بڕى ( )200ملیۆن دۆالر بۆ دروستکردنی رێگای دووسایدی (کۆڕێ -شه‌قاڵوه -قه‌ندیل) و دوو تونێله‌که‌ی سۆرک و مام ه جه‌لک ه ته‌رخان ده‌توانین له‌کاتى دی��اری��ک��راودا بگه‌ینه شوێنى ک��راوه و به‌شێکی زۆری ئه‌و پرۆژانه‌ش خراونه‌ت ه ێ کردنهوه». مه‌به‌ست ،داواکارین له‌حکومه‌ت له‌ئێستاوه بیر قۆناغی جێبه‌ج له‌چاره‌سه‌رکردنى زۆرى ئۆتۆمبێل بکاتهوه». هه‌روه‌ها ئیبراهیم عه‌زیز به‌ڕێوه‌به‌ری گشتی بازرگانی ل �ه‌وه‌زاره‌ت��ی بارزگانی و پیشه‌سازی زۆریى ئۆتۆمبێل و که‌مى شه‌قام حکومه‌تی هه‌رێم پێى راگه‌یاندین «ده‌مانه‌وێ �دار � �دی � ن پ��اش��ان س �ه‌ب��اره‌ت به‌کێشه‌کانى پ�هی��وه سنورێکى یاسایى بۆ هاتنی ئه‌و ژماره زۆره‌ی ب�ه‌زان��س��ت��ى رووپ���ێ���وى و ش��ارن��ش��ی��ن��ى ،ئ �ه‌ن��دازی��ار ئۆتۆمبێل دابنێین ،وه‌زاره‌ته‌که‌شمان سه‌رپه‌رشتى (سامان عه‌زیز) پسپۆڕ له‌بوارى زانستى رووپێوى هێنانى ئۆتۆمبێل بکات». و جوگرافیاى شارنشینى ،وتى «زۆربه‌ى شه‌قام ه ب �ه‌ڕێ��وه‌ب �ه‌ری راگ �هی��ان��دن ل�ه‌ب�ه‌ڕێ��وه‌ب�ه‌رای�ه‌ت��ی گشتییه‌کانی ش���ارى ه�ه‌ول��ێ��ر ف���راوان���ن ،ب �ه‌اڵم ه��ات��وچ��ۆی ه��ه‌رێ��م ع �ه‌ق��ی��د ق����ادر س��دی��ق وت��ی گ�ه‌ڕه‌ک�ه کۆنه‌کانى زۆر ته‌سکن و به‌که‌ڵکى «ئه‌گه‌ر هاورده‌کردنی ئۆتۆمبێل به‌و رێژه‌یه بێت، هاتوچۆى ئۆتۆمبێل نایه‌ن ،ههربۆیه ته‌سکى و له‌داهاتوویه‌کی نزیکدا تووشی خنکانی هاتوچۆ بچوکى کۆاڵنه‌کان ناتوانێ بوارى هاتوچۆى ئه‌و ده‌بین .داوا ده‌که‌م له‌ڕێگه‌ی لیژنه‌یه‌کی هاوبه‌ش هه‌موو ئۆتۆمبێل و خه‌ڵکه شارنشینه بگرێت ه لهالیهنه پێوه‌ندیداره‌کانه‌وه ،پێداچوونه‌وه‌ی جدی خ��ۆى و ش��ارى هه‌ولێریش دووچ���ارى هه‌اڵوسانى به‌سه‌ر ئه‌و بازرگانییه‌دا بکرێت».
پسپۆڕێکی سیاسه‌تی ته‌ندروستی
دیاریکردنی د.تاهیر هه‌ورامی به‌وه‌زیر هه‌ڵه‌یه‌کی کوشند ه بوو [ دیدارى /ئیحسان مه‌ال فوئا‌د ] ل �ه‌م دی���داره‌ی چ�ه‌ت��ردا پسپۆری ب���واری سیاسه‌ت و ستراتیژی ته‌ندروستی (دکتۆر گ��ۆران عه‌بدواڵ) راشکاوان ه تیشک ده‌خات ه سه‌ر هه‌ڵ ه و که‌موکوڕی و بێسه‌رووبه‌ری حکومه‌تی هه‌رێم له‌بواری ته‌ندروستی و تێنه‌گه‌یشتنی وه‌زاره‌ت��ی ته‌ندروستی له‌سیاسه‌تی ته‌ندروستی.
چه‌تر /حکومه‌ت و وه‌زاره‌تی ته‌ندروستی تاچه‌ند تێگه‌یشتوو‌ه له‌سیاسه‌تی ته‌ندروستی و گرنگییه‌که‌ی چییه؟ پێموانی‌ه شتێک هه‌بێت له‌کورستاندا بهناویسیاسهتی تهندروستییهوه ،به‌ڵگه‌شمان له‌سه‌ر ئه‌و ده‌ست نیشانکردن‌ه ئهوهیه سیاسه‌تی ته‌ندروستی به‌بێ هه‌بوونی داتا و ژماره بێمانایه ،ناتوانین ئامانجه‌کان له‌سیستمی ته‌ندروستی ب��ۆ ( )5ساڵی داه��ات��وو دیاریبکه‌ین به‌بێ ئ �ه‌وه‌ی بزانین له‌و ( )5ساڵه‌ی پیشوودا کێش‌ه ته‌ندروستییه‌کانت چیبوون ،وه‌زاره‌تی ته‌ندروستی نازانێت چه‌ند منداڵ پێش ئه‌وه‌ی بگهنه ته‌مه‌نی ( )5ساڵى ده‌مرن ،رێژه‌ی نه‌خۆشییه‌کانی دڵ و ده‌ماغ و شێرپهنجه چه‌ندن ،که‌داتا نه‌زانرا چۆن ده‌توانن پالن و ستراتیژێک دابڕێژین بۆ گرنگیدان به‌و کێش‌ه‌ته‌ندروستییانه‌ی خه‌ڵک له‌ناو ده‌به‌ن ،بهداخهوه پێموانیی‌ه ده‌سه‌اڵتی سیاسی کوردستان به‌گشتی و وه‌زاره‌ت���ی ته‌ندروستی به‌تایبه‌تی گرنگییه‌کی ئه‌وتۆیان دابێت به‌سیاسه‌تی ته‌ندروستی ،ئه‌گه‌ر ته‌ماشای به‌رنامه‌ی حزبه سیاسییه‌کانی کوردستان ئه‌وانه‌ی له‌ده‌سه‌اڵتدان بکه‌ین ،ده‌بینین هه‌ژارییه‌کی گه‌وره‌یان پێوه دی��اره له‌مه‌ڕ دنیابینین و تێڕوانینی ئه‌وان بۆ بابه‌تی سیاسه‌تی ته‌ندروستی که په‌یوه‌ندی به‌ژیانی تاک به‌تاکی ئه‌ندامانی کۆمه‌ڵگاو‌ه ههیه، وه‌زاره‌تی ته‌ندروستی ته‌نانه‌ت ئه‌وه‌نده‌ی به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی هاتوچۆشی پێنه‌کراو‌ه ناوبه‌ناو داتا و ژماره له‌سه‌ر قوربانییه‌کانی کاره‌ساته‌کانی هاتوچۆ باڵودهکاتهوه، به‌پێی ئ �ه‌و ئ��ام��اره که‌مانه‌ى ه �ه‌ن هێشتا خه‌ڵک به‌ده‌ست پیسبوونی ئاوی خواردنه‌و‌ه و به‌کارهێنانی ئ����اوی زێ����راب ل���ه‌ئ���اودان���ی س����هوزه و نهخۆشییه ده‌روونییه‌کان و کارتێکردن‌ه خراپه‌کانی پرۆسه‌کانی کیمیاباران و ئهنفال و خه‌ته‌نه‌کردنی مێینه‌و‌ه ده‌ناڵێنن، که‌چی وه‌زاره‌ت�هک�ه‌م��ان هاتووه نه‌خۆشخانه‌ی دڵ و چاو دهکاتهوه ،ئهمه به‌کارهێنانی قێز‌هو‌نی پاره‌و موڵک و بودجه‌ی گشتیی‌ه بۆ کۆمهڵه پرۆژه‌یه‌ک
که قازانجی تایبه‌تی چه‌ند که‌سێکی تێدا ره‌چاو ده‌کرێت. چ����ه‌ت����ر /ده‌ب���ی���ن���ی���ن دک���ت���ۆرێ���ک���ی نه‌شته‌رگه‌ری کراوه‌ت‌ه وه‌زیری ته‌ندروستی له‌کاتێکدا کۆمه‌ڵگ‌ه پێویستییه‌کی زۆری به‌که‌سانێکی وا هه‌بوو که رۆژانه چه‌ند نه‌شته‌رگه‌رییه‌کی ئه‌نجامده‌دا ،ئایا ئهمه کارێکی ههڵه نه‌بوو؟ وه‌زاره‌تی پێویسته ئهوه بڵێم وه‌ک پزیشکێکتهندروستی رێ���ز و ح��ورم�ه‌ت��ێ��ک��ی ب��ێ پ��ای��ان��م ههیه ب��ۆ د.ت��اه��ی��ر ،به‌مامۆستایه‌کی خۆمی نازانێت چه‌ند ده‌زان����م و پێموای‌ه یه‌کێک‌ه له‌پزیشکه منداڵ پێش سه‌رکه‌وتووه‌کانی کوردستان ،له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ى سه‌رکه‌وتویی و زی��ره‌ک��ی دکتۆر تاهیر ئه‌وه‌ی بگه‌ن ه هه‌ورامی له‌نه‌شته‌رگه‌ریی ریخۆڵ‌ه کوێر‌ه و ته‌مه‌نی پێنج فتق و مێشک به‌ته‌نها هیچ پاساوێک ندروستی ،ساڵى ده‌مرن نییه بۆکردنی ب �ه‌وه‌زی��ری ته ئ�ه‌و ب�ه‌ڕێ��ز‌ه ده‌یتوانی وه‌ک پزیشکێک و ن �ه‌ش��ت �ه‌رگ �ه‌رێ��ک خ��زم �ه‌ت��ی باشترى هاواڵتیانى بکردایه وه‌ک له‌وه‌ی ئێستا بووه د.گۆران عه‌بدواڵ به‌وه‌زیر ،ده‌ست نیشانکردنی ئه‌و به‌وه‌زیر بۆ ده‌ک�ه‌وێ��ت�ه س �ه‌ر شانی پزیشکه‌کان خۆی هه‌ڵه‌یه‌کی کوشندهیه و سیاسه‌تی ته‌ندروستی و سیسته‌می ته‌ندروستی ئێمه‌ی به‌ره‌و ئهم جۆره رهفتارانه ره‌تبکه‌نه‌و‌ه و بنه‌ما و ناوه‌ڕۆکه ک��ۆڵ �ه‌وارت��ر و خراپتر ب����ردووه ،چونکه سیاسه‌تی مۆڕاڵییه‌کانی پیشه‌که‌ی خۆیان بیرنه‌چێته‌و‌ه و ته‌ندروستی ریخۆڵ‌ه کوێر‌ه نییه نه‌شته‌رگه‌ری بکرێت و بۆ پۆست و پ��اره و ئیمتیازات خیانه‌ت له‌خۆیان و هه‌موو کێشه‌کان چاره‌سه‌ر بن ،سیاسه‌تی ته‌ندروستی پیشه‌که‌یان نه‌که‌ن. چه‌تر /ئایا به‌خۆپیشاندان و نوسین و داواک��ردن ئه‌وه‌نده‌ی په‌یوه‌ندی به‌ئابوری و کارگێڕی و پالندانان و ستراتیژه‌و‌ه ههیه ئهوهنده په‌یوه‌ندی به‌پزیشکییه‌و‌ه نییه گوێتان لێگیراو‌ه که نرخی عیاده‌کان که‌مبکرێته‌وه؟ وه‌ک زانست ،هه‌ر بۆیه له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ی جه‌نابی وه‌زیر ئه‌گه‌ر گوێتان لێنه‌گیراو‌ه بۆچی؟ ب���ه‌داخ���هوه ،وه‌زاره‌ت����ی ته‌ندروستی بهمامهڵهوهک پزیشکێک زۆر سه‌رکه‌وتووه ،به‌اڵم له‌بواری سیاسه‌تی ته‌ندروستیدا سهرکهوتوو نییه و ئهم جۆره ناته‌ندروسته‌که‌ی له‌گه‌ڵ گله‌یی و ره‌خنه‌کانی هه‌ڵبژاردن‌ه کاره‌ساتاویانه‌ی که‌سه‌کان بۆ پۆسته هاواڵتیان و ئاماده‌نه‌بوونی بۆ گوێگرتن له‌نوێنه‌ره‌کانی هه‌ستیاره‌کانی حکومه‌ت ده‌الله‌ت‌ه له‌سه‌ر کلتوری هاواڵتیان له‌رێکخراوه‌کانی کۆمه‌ڵگای مه‌ده‌نی خاتر و خاتردارێتی حزبه ده‌سه‌اڵتداره‌کانی کوردستان ،س�ه‌ل��م��ان��دن��ی وه‌زاره‌ت��ێ��ک��ی ن��ام��ۆی�ه ب�ه‌خ�ه‌ڵ��ک و پێموای‌ه ته‌نها پێوه‌ر بۆ ئهم جۆره هه‌ڵبژاردنه‌ی په‌یوه‌ست له‌دابڕانێکی کوشه‌نده‌دا ده‌ژى له‌گه‌ڵ ئازار و نه‌خۆشی به‌سیستمی ته‌ندروستی کارێک یا نه‌شته‌رگه‌رییه‌ک و خه‌مه‌کانی خ �ه‌ڵ��ک ،دواب�����ه‌دوای پێکهێنانی ب���ووه ک�ه پزیشکێکی ب�ه‌ڕێ��ز ب��ۆ مه‌سئولێک یا که‌مپینێک به‌ناوی «نا بۆ به‌رزکردنه‌وه‌ی نرخی ده‌سه‌اڵتدارێکی کردبێت و له‌به‌رامبه‌ردا پۆست و پاره عیاده‌کان» ،که‌مپینه‌ک‌ه بڕیاریدا بۆ ناچارکردنی و ئیمتیازاتی به‌سه‌ردا ده‌بارێنێت ،ئه‌گه‌ر ئهمه شێوازی جه‌نابی وه‌زی��ر بۆ بینینی رێکخراوه‌کانی به‌شدار ده‌ست نیشانکردنی که‌سه‌کان بێت ،پێم ناڵێیت چ له‌که‌مپینه‌که ،کۆبوونه‌وه‌یه‌کی ف���راوان ل�ه‌ب�ه‌رده‌م مانایه‌ک بۆ باشی و خراپی ،شیاوی و نه‌شیاوی وه‌زاره‌تی ته‌ندروستی ئه‌نجامبدرێت ،ئهوه بوو له‌ڕۆژی و هه‌بوون یانه‌بوونی زانیاری ده‌مێنێته‌وه ،هه‌ڵه‌که ()2010/10/10دا نوێنهری زیاتر له ( )50رێکخراو دوو الیه‌نه‌ی‌ه و به‌رپسیارێتییه‌کی ئه‌خالقی گهوره له‌به‌رده‌م وه‌زاره‌تدا کۆبوونه‌و‌ه و بهداخهوه ئهم جاره‌ش وه‌زیر
به‌رپرسانی کشتوکاڵ که‌مته‌رخه‌من
ئاماده‌نه‌بوو له‌ژووره‌که‌ی خۆی بێت‌ه دهرهوه و لهنزیکهوه گفتوگۆمان له‌گه‌ڵ بکات ،به‌پێچه‌وانه‌و‌ه له‌ڕۆژی دواتردا و له‌روونکردنه‌وه‌یه‌کی پڕ له‌سوکایه‌تی کردن، ئه‌و خه‌ڵکه‌ی به «ژماره‌یه‌ک له‌هاواڵتی که به‌ناوی چه‌ند رێکخراوێکه‌و‌ه هاتبوون» وه‌سفکرد و ئاماده‌نه‌بوو داواکارییه‌کانمانجێبه‌جێبکات. چه‌تر /ئه‌گه‌ر وه‌زاره‌تی ته‌ندروستی سووربێت له‌سه‌ر ئه‌و بڕیاره‌ی خۆی ،هه‌ڵوێستی دیکه‌تان چی و چۆن ده‌بێت؟ رێکخراو و که‌سایه‌تی و پزیشکه‌کانی بهشدارلهکهمپینی «نا بۆ به‌رزکردنه‌وه‌ی نرخی عیاده‌کان» ساڵی یه‌که‌م ژمار ه 30 سورن له‌سه‌ر ب�ه‌رده‌وام بوون بۆ هه‌وڵدان و گه‌یاندنی دووشه‌ممه 2010/11/1 ده‌ن��گ��ی ن����اڕازی ه��اواڵت��ی��ان ل �ه‌م �ه‌وال سیاسه‌تی ته‌ندروستی ده‌که‌ین به‌ژماره‌یه‌کی به‌هێز له‌ملمالنێ سیاسییه‌کان و ده‌بێت کایه‌ی سیاسی لهوه تێبگات به‌بێ کۆمه‌ڵگایه‌کی ته‌ندروست هیچ مانایه‌ک و چاکبوونه‌وه ،ئه‌گه‌ر ته‌نها ئامانج له‌م جۆره بڕیارانه ئه‌رزشێک بۆ سیاسه‌تکردن نامێنێته‌و‌ه و ته‌ندروستیش به‌رژه‌وه‌ندی تایبه‌ت و ته‌سکی چه‌ند که‌سێک نه‌بێت، یه کێکه ل��ه‌و ف��اک��ت�ه‌ران�هی ئ��اراس��ت �هی ده‌ن��گ��دان خێر‌ه وه‌زاره‌ت ئه‌و هه‌موو کاره‌ساته‌ی به‌جێ هێشتووه له‌هه‌ڵبژاردنه‌کاندا دیاریده‌کات. و نووساو‌ه به‌نرخه‌وه؟ ندروستی ه ت ��ی � ت ه زار ه و چه‌تر /م �ه‌رام و ئامانجی چه‌تر /ته‌ندروستی کوردستان پێویستی به‌چاکسازی کان؟ ه عیاد چییه له‌گرانکردنی نرخی ههیه؟ ئه‌گه‌ر وه‌زاره‌ت پێشوازیت لێ بکات ئاماده‌یت کانی ه ناوچ ه ل �ان � ک ه �اد � �ی � ع ئاشکرای‌ه ن��رخ��یچاکسازی له‌ته‌ندروستیدا بکه‌یت؟ چۆن؟ و ولێر ه ه ی ه وان ه ب راورد ه � ب ه سلێمانی و گه‌رمیان ب ه �ه‌رده‌م ئ�ه‌وه‌م وت��ووه له‌پێناوی خه‌ڵکدا ئامادهمدهۆک پێش ده‌رکردنی بڕیاره‌که‌ی وه‌زاره‌ت نزمتربوو ،بێ به‌رامبه‌ر کار بۆ چاکترکردن و ریفۆرمکردنی ئه‌و بڕیاره له‌ئه‌نجامی گله‌یی هه‌ندێک له‌پزیشکه سیسته‌می ته‌ندروستی بکه‌م بۆ ئه‌وه‌ی سیستمێکی ندروستی ه ت زیری ه و ه ک دێت سلێمانی کانی پسپۆره ته‌ندروستی وا بێت‌ه کایه‌و‌ه شایانی کێش‌ه ته‌ندروستی کاتێکی و ه ی ه ه ڵیان ه گ ه ل توندوتۆڵی ندی په‌یوه و ماڵوێرانی و نه‌خۆشییه‌کانی خه‌ڵکی کوردستان ی ه ند ه و ه ئ ه بڕیار م ه ئ ر، ه � س ه بات ه د ڵ ه گ ه ل زیاتریان بێت ،به‌اڵم دیاره وه‌زاره‌تی ته‌ندروستی حه‌ق و راستی هه‌وڵێک‌ه بۆ ڕازیکردنی دڵی هه‌ندێک له‌پزیشکه پێخۆش نییه و یه‌کێکی پێ باش نییه به‌ڕاشکاویی پسپۆره‌کانی سلێمانی ،پێموانی‌ه هیچ مه‌به‌ستێکی و بێ موجامه‌ل‌ه ده‌ست بخاته‌سه‌ر کێشه‌کان ،هه‌ر بۆیه تری هه‌بێت ،بهداخهوه وه‌زاره‌ت له‌ڕێی به‌کارهێنانی به‌نیازن له‌مانگی () 2ی ساڵی داهاتوودا کۆنگره‌ی وش����هی الستیکی ل �ه‌ش��ێ��وه‌ی «ی�هک��خ��س��ت��ن» و ته‌ندروستی ببه‌ستن ،به‌اڵم ته‌نانه‌ت وه‌ک میوانیش نه‌هێشتنی «پاشاگه‌ردانی» هاتووه ئهم ناهه‌قییه بانگهێشت نه‌کراوم. ب���ه‌رام���ب���ه‌ر ب�ه‌خ�ه‌ڵ��ک��ی سلێمانی و گ�ه‌رم��ی��ان ده‌ک�������ات ل �هک��ات��ێ��ک��دا د.گۆران عه‌بدواڵ ئ���اس���ت���ی ک���وال���ێ���ت���ی له‌گه‌ڵ سه‌رۆک کۆماری خزمه‌تگوزارێتییه‌کان پێشووتری ئه‌مریکا ل�هه�ه‌م��وو ناوچه‌کانی (جیمی کارتر) کوردستان به‌هه‌ولێریشه‌وه ب����ای����ی چ����ه‌ن����ده����ه‌زار دی��ن��ارێ��ک��ی روو زه‌رد ن��ی��ن ،ئ �ه‌گ �ه‌ر وه‌زاره‌ت جدیی‌ه له‌باشترکردنی سیستمی ته‌ندروستی بۆ -گۆران عه‌بدواڵ ،پزیشک و ماسته‌ر له‌سیاسه‌تی ته‌ندروستی، قسه له‌سه‌ر نه‌هێشتنی پێشتر به‌ڕێوه‌به‌ری بنکه‌ی ته‌ندروستی که‌سنه‌زان بووه ب��ی��ن��ی��ن��ی ب �هک��ۆم �ه‌ڵ��ێ -له‌ساڵی ( )2007له‌ڕێی زه‌ماله‌ی فولبرایته‌و ه خوێندنی ن�ه‌خ��ۆش و قسه له‌سه‌ر سیاسه‌تی ته‌ندروستی له‌والیه‌ته یه‌کگرتووه‌کانی ئه‌مریکا شه‌ریکبوونی هه‌ندێک ده‌ستپێکردووه ل��ه‌پ��زی��ش��ک��ان ل��ه‌گ��ه‌ڵ له‌میانی خوێندنه‌که‌یدا چه‌ندین خه‌اڵتی پێبه‌خشراوه له‌وان ه‌ده‌رم��ان��خ��ان �ه و تاقیگه و تیشکدا نابکات ،بۆ خه‌اڵتی «پێشه‌نگی زانکۆی ئیمۆری ئه‌مریکی» و خه‌اڵتی قسه له‌سه‌ر ئه‌و ژینگه «باشترین خزمه‌تی ته‌ندروستی جیهانی» ن��ات �ه‌ن��دروس��ت �ه ن��اک��ات -له‌به‌شی ته‌ندروستی سه‌نته‌ری کارته‌ر که سه‌رۆکی پێشووی ل�ه‌ع��ی��اده‌ک��ان��دا بوونیان ئه‌مریکا جیمی کارته‌ر به‌ڕێوه‌ی ده‌بات کاری کردووه ههیه مرۆڤی ته‌ندروست -ئێستا له‌گه‌ڵ زانکۆی جۆنز هۆبکنز سه‌رقاڵی توێژینه‌وه‌ی ه نه‌خۆش ده‌خات چ جای له‌سه‌ر باشترین ڕیگاچاره‌کانی چاره‌سه‌رکردنی کێش ه ئ�ه‌وه‌ی شوێنێک بن بۆ ده‌روونییه‌کانی قوربانیانی ئه‌شکه‌نج ه و ئهنفال و کیمیاباران.
ف�ه‌رده‌ی�هک هه‌نار ببهمهوه بۆ ناو ب��ازارى گوند ئه‌وا زه‌ره‌رمه‌ند ده‌بم ،چونکه کرێکه‌ى زیاتره له‌نرخى هه‌ناره‌که ،ئه‌وه‌ش هۆکارێکه بۆ ساردبوونه‌وه‌ى باخه‌وانه‌کان له‌خزمه‌تکردنى موڵکه‌کانیان». بهپێى وته‌ى باخه‌وانه‌کان سااڵنى رابردوو واڵخ ه �ه‌ب��ووه و ل�ه‌رێ��گ��اى ئ �ه‌و واڵخ��ان �هوه به‌روبوومه‌کانیان بردۆته‌و‌ه بۆ ناو گوند و ئه‌و پێیوابوو له‌ئێستادا باخدارى بۆ که‌سێک باشه مه‌سره‌فى که‌متربوو ،له‌وباره‌و‌ه عومه‌ر وتى «ئێستا له‌به‌ر موچه‌یه‌کى باشى هه‌بێت و پێویستى به به‌روبوومى ئ �ه‌وه‌ى زۆرب �هى هاواڵتیان بوونهته کارمه‌ندى حکومى باخه‌ک‌ه نه‌بێت ،وتى «به‌روبوومى باخ ئهوهنده نییه که کهس واڵخناکڕێت و ئیشى پێناکات ،چونکه چاوه‌ڕێین خاوه‌نه‌که‌ى بژێنێت ،واته ئه‌گه‌ر بمه‌وێ له‌ناو باخه‌که‌مه‌و‌ه حکومه‌ت ئاسانکاری بۆ باخه‌وانه‌کان بکات و رێگا بگه‌یه‌نێت‌ه ناوباخه‌کانمانه‌وه ،به‌اڵم تائێستا ئه‌و ئاسانکارییه نهکراوه». بۆ ئه‌و مهبهسته لێپرسراوى هۆبه‌ى کشتوکاڵى بیاره سه‌اڵح حهمه حسێن به(چه‌تر)ى راگه‌یاند «باخه‌وانه‌کان خۆیان نایه‌ن و ده‌یانه‌وێ بچین ده‌ستیان بگرین و بڵێین کاکى باخه‌وان کام دره‌خت‌ه کرمى پێوه‌ی‌ه با بچین له‌ناوى ببه‌ین» ،ئه‌و لێپرسراو‌ه ئ�ه‌وه‌ى روون��ک��ردهوه که پێویسته باخه‌وانه‌کان خۆیان بچن بۆ هۆبه‌ى ده‌رم��ان و مزه‌خه ببه‌ن و بیوه‌شێنن ،وتى «ئه‌و ده‌رمان‌ه له‌مانگى یه‌ک و دوودا واته پێش ئه‌وه‌ى دره‌خت گه‌اڵ بکات ده‌وه‌شێنرێت و کاریگه‌رى ده‌بێت ،ساڵى پار لیژنه‌مان بۆ ده‌رمانه‌ک‌ه گرت بۆ ئه‌وه‌ى فرێى بده‌ین ،چونکه چه‌ند جارێک هاوارمان کرد له‌باخه‌وانه‌کان که بێن بیبه‌ن ،به‌اڵم زۆر به‌که‌مى ده‌هاتن». ئه‌و لێپرسراوه‌ى هۆبه‌ى کشتوکاڵى بیاره باسى له‌وه‌کرد ئه‌و ده‌رمانه‌ى که ده‌وه‌شێنرێت ده‌نوسێت به‌دره‌خته‌کانه‌و‌ه و باران کاریگه‌رى له‌سه‌رى نابێت و کاتێک کرمه‌ک‌ه یان حه‌شه‌ره‌ک‌ه وه‌رز خۆش ده‌کات و ده‌یه‌وێت گه‌ش‌ه بکات راسته‌وخۆ ده‌نوسێت به‌ده‌رمانه‌که‌و‌ه و له‌گه‌ڵ گه‌راکه‌یدا له‌ناو ده‌چێت ،ده‌رباره‌ى بوونى فرۆکه‌ى کشتوکاڵى و سوود لێ نه‌بینی بۆ ئه‌و باخ و باخاتانه ،ناوبراو وتى «ئه‌و فرۆکان‌ه ئه‌گه‌ر هه‌بن شتێکى باشه ،به‌اڵم چه‌ندجارێک بۆ ئه‌و مهبهسته پێمان راگه‌یاندون ،ئه‌وانیش ده‌ڵێن یه‌که‌م فرۆکه‌کان که‌من و دووه‌میش فرۆکه‌وانه‌کان زۆر باشنین، جگه له‌وه‌ش ئه‌و فرۆکان‌ه زیاتر هى ده‌شتایین و بۆ ده‌غڵ و دان ده‌بن».
دارگوێزه‌کانی هه‌ورامان به‌ره‌و نه‌مان ده‌بات [ ئا /ساالر بیاره‌ى ]
لێپرسراوى کشتوکاڵى بیار ه
«باخه‌وانه‌کان خۆیان نایه‌ن، ده‌یانه‌وێ بچین ده‌ستیان بگرین و بڵێین کاکى باخه‌وان کام دره‌خت ه کرمى پێوه‌ی ه بابچین له‌ناوى ببه‌ین»
له‌کاتى وه‌رینى گه‌اڵکاندا پایزیش نمایشى خۆى ده‌کات و ماڵئاوایى له‌گه‌رماى هاوین ده‌ک���ات ،به‌هۆى ده‌ست پێکردنه‌وه‌ى وه‌رزى سه‌رماو‌ه باخه‌وانه‌کانى هه‌ورامانیش ورده ورده باروبنه‌یان ده‌پێچنه‌و‌ه و به‌ره‌و گوند به‌ڕێده‌که‌ون و له‌و نێوه‌نده‌شدا گله‌یى له‌نه‌بوونى به‌رهه‌مى وه‌ک پێویست ده‌که‌ن و هۆکاره‌که‌ى بۆ گه‌رماى ئه‌مساڵ و که‌مته‌رخه‌مى که‌رتى کشتوکاڵ ده‌گه‌ڕێنه‌وه.
محه‌مه‌د نه‌سره‌دین ،ته‌مه‌ن ( )39ساڵ یه‌کێک له‌و باخه‌وانان‌ه بوو به‌بێزارییه‌و‌ه باسى له‌نه‌بوونى به‌رهه‌مى باخ وباخات کرد به‌تایبه‌تى به‌رهه‌مى گوێز و هه‌نار که دوو میوه‌ى ناوچه‌که‌ن ،وتى «هه‌نارى ئه‌مساڵ به‌هۆى بارانى زۆره‌و‌ه له‌پار باشتره و روب‌ه هه‌ناره‌که‌شى ره‌نگێکى جوان و تامێکى خۆشى ههیه». دواى ئ���ه‌وه‌ى ه�ه‌ن��اره‌ک�ه ده‌ن��ک ده‌ک���ه‌ن ده‌یگوشن و ئاوه‌که‌ى دهخهنه ناو مه‌نجه‌ڵێکى فافۆنه‌و‌ه و له‌سه‌ر ئاگر دایده‌نێن ،له‌کاتى خه‌ستکردنه‌وه‌ى روب‌ه هه‌ناره‌که‌دا ،هه‌ڵمى ناو مه‌نجه‌ڵه‌ک‌ه له‌گه‌ڵ دوکه‌ڵى ئه‌و داره‌ى که پێى کوڵ ده‌دا یه‌ک پارچ‌ه ئاسمانى نێو باخه‌کانى ئاڵ و وااڵ ده‌کات ،ئه‌وان روبه‌هه‌ناریان دروست ده‌کرد ،محه‌مه‌دیش باسى جۆرى هه‌ناره‌کانى ده‌کرد که پێکهاتوون له (ترش، شرین ،مه‌لیسى واته مێخۆش و ساڵه خانى) که ئهمه باشترینیان‌ه و له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ى شرین‌ه ناکرێت به‌روبه‌هه‌نار و له‌ناو ژوورێکى مام ناوه‌ندا بۆ زستان هه‌ڵیده‌گرن. ده‌رب�����اره‌ى ب �ه‌ره �ه‌م��ى گ��وێ��زی��ش م��ح�ه‌م�ه‌د پێیوابوو به‌رهه‌مه‌که‌ى که‌متر‌ه به‌پێچه‌وانه‌ى ساڵى پاره‌و‌ه که ئاو که‌م بوو گوێز باش بوو ،چونکه گه‌رما وه‌ک ئه‌مساڵ نه‌بوو ،ب �ه‌اڵم بۆ هه‌نار گه‌رما زۆر کاریگه‌رى نابێت
ئه‌مه‌ش له‌به‌ر ئه‌وه‌ى گوێز میوه‌یه‌کى زۆر ناسکه ،ئه‌و باخه‌وان‌ه ده‌ڵێت «ئه‌گه‌ر ساڵێک به‌روبوم باش نه‌بێت ئه‌وا پێویست ناکات سه‌ردانى که‌رتى کشتوکاڵ بکه‌ین، چونکه زۆربه‌ى هۆکاره‌کان سروشتین و له‌ده‌ستى مرۆڤدا نییه ،واته به‌روبوم هه‌بێ و نه‌بێ هه‌ر خودا ده‌یدات». شه‌نیه‌ر ،ئه‌و کهسهیه که گوێز ده‌ته‌کێنێ و دوو جۆر دارى پێیه ،دارێکى درێژ و دارێکى کورت به‌هه‌ردووکیان ده‌وترێت (شه‌ن) ،دار‌ه کورته‌ک‌ه بۆ شوێنه نزیکه‌کان و درێژه‌که‌ش بۆ شوێنه دوره‌کانه. یه‌کێکیتر له‌و باخه‌وانان‌ه عومه‌ر قادر ،ته‌مه‌ن ()46 ساڵ ئه‌و زۆر له‌سه‌رخۆ باسى به‌روبومى ئه‌مساڵى ده‌کرد و ده‌رب����اره‌ى ب�ه‌ره�ه‌م��ى گوێز وت��ى «ئ�ه‌م��س��اڵ به‌هۆى زۆرى گه‌رماو‌ه الیه‌کى ره‌ش بۆته‌وه ،جگه له‌ره‌شه‌با که کاریگه‌رى ههیه له‌سه‌ر چۆنێتى گوێزه‌که». ئ�ه‌و باخه‌وان‌ه باسى ل�ه‌وه‌ک��رد که ساڵى پ��ار گوێزى ه�ه‌ورام��ان باش ب��وو ،ب�ه‌اڵم پاره‌یه‌کى باشى نه‌ده‌کرد و ئه‌مساڵیش به‌هۆى ب �ه‌رزب��وون �ه‌وه‌ى پله‌ى گه‌رما گوێز باش نییه .ده‌رباره‌ى هاوکارى هۆبه‌ى کشتوکاڵ بۆ باخ و باخاته‌کان ،عومه‌ر وتى «باخى ئه‌مساڵى هه‌ورامان کرم کاریگه‌رى زۆرى تێکردو‌ه و که‌مى به‌که‌ڵک دێت، گوێزه‌کان زیاتر له‌شوێنى ( )10کرمى پێوه‌ی‌ه و به‌ته‌واوه‌تى وشکى کردووه ،رێگریکردنیشی نییه و هۆبه‌ى کشتوکاڵی بیاره‌ش باخه‌کانى پشتگوێ خستووه ،ده‌بێت شوێنێکى وه‌ک هه‌ورامان به‌کۆپته‌ر و فڕۆک‌ه ده‌رمانى به‌سه‌ردا بوه‌شێنرێت و تائێستاش چه‌ندجارێک چوینه‌ت‌ه الى هۆبه‌ى کشتوکاڵ ،ب �ه‌اڵم گوێیان ن �هداوه و داواکارییه‌کانیان پشتگوێ خستووه« ،ن��اوب��راو ئ��ام��اژه‌ى ب���ه‌وه‌دا له‌ساڵى ()1991دا دارگوێز ههبووه سێ هه‌زار گوێزى گرتووه، به‌اڵم ئه‌مساڵ ته‌نها ( )40گوێزى پێوه بووه« ،به‌راستى ئهوه کاره‌ساته«.
7
[ بێریڤان محه‌مه‌د ]
ساڵی یه‌که‌م ژمار ه 30 دووشه‌ممه 2010/11/1
8
ژنیش به‌قیست... ك��������وڕه گ �ه‌ن��ج��ێ��ك��ی دانا ڕزگار ع������ه‌ره‌ب ،ل �ه‌داي��ك��ب��ووی ()1984ـ���ه ،ژنێك و دوو منداڵی كچی هه‌يه ،خه‌ڵكی شاره‌دێی قه‌ره‌ته‌په‌يه ،قه‌ره‌ته‌په ههرچهنده سه‌ر ب ه ق�ه‌زای كفری-يه به‌اڵم له‌ژێر ده‌سه‌اڵتی ئێراق داي�ه ،ئهم گه‌نجه‌ی باسی ده‌كه‌ين ناوی (ع،ن) ،پۆليسه ،بڕياری داوه ژنی دووه‌م بهێنێت ،ئه‌وه‌ی كه ده‌يه‌وێ بيكات ه ژنی دووه‌می ،له‌دايكبووی 1990ـه ،ئهم كچه‌ش هه‌ر وه‌كو ژنی يه‌كه‌می عه‌ره‌به، به‌اڵم ئه‌مه‌يان دانيشتووی شاره‌دێی گواڵڵ ه (جه‌له‌وال)یه سه‌ر به قه‌زای خانه‌قين. ژن هێنان له‌ناوعه‌ره‌كانی پارێزگه‌ی دياال زۆر كه‌می تێده‌چێت ،هه‌ر ئه‌مه‌ش وای ك���ردووه چه‌ندين گه‌نجی كورديش ده‌س��ت��ي��ان ك����ردووه‌ت����هوه خ��واس��ت��ن��ی ژن��ی عه‌ره‌ب. بڕی تێچوونی هێنانی ژنی دووه‌می (ع،ن) ته‌نها ( )750هه‌زار ديناره ،له‌گه‌ڵ باوكی كچه‌كه وا رێككه‌وتووه كه سه‌ره‌تا ( )300ه �ه‌زار ب��دات ،و دوات��ر مانگانه ثاش ماوه‌ی پاره‌كه بدات ،ئێمه هه‌وڵماندا بزانين ئه‌و بڕه پاره‌يه چۆن خه‌رج ده‌كرێت؟ ئ��اي��ا ده‌درێ���ت ب�ه‌ب��اوك��ی كچه‌كه ي��ان بۆ كچه‌كه‌يه؟ به‌اڵم سه‌رچاوه‌ی زانيارييه‌كان سه‌باره‌ت بهمه زانياری ال نه‌بوو. ئێستا ل �ه ك��وردس��ت��ان و ناوچه‌كانی ئێراقيش ،زۆربه‌ی شتومه‌ك ،وه‌ك الپتۆپ و مۆبيليات و ئۆتۆمبيل و هتد ..ب ه قيست ده‌درێت ،به‌اڵم ئايا به قيست دانی ژن واتای چييه كه عه‌ره‌به‌كانی ناوچه‌ی دياال ده‌يكه‌ن؟ ئايا ئهمه فرۆشتنی ژن ه يان چييه؟ هه‌ڵبه‌ته ژنی يه‌كه‌می (ع،ن) ناڕه‌زايی ده‌ربڕييوه به‌رامبه‌ر هێنانی ئهم ژنه له‌اليه‌ن پياوه‌كه‌يه‌وه ،بۆيه (ع،ن) هه‌ستاوه به لێدانی ژنه‌كه‌ی (به وايه‌ر) و بێده‌نگكردنی! بێگومان كاتێك م��رۆ كارێك ده‌ك��ات، پاڵنه‌رێكی هه‌يه بۆ ئه‌و كاره ،ئه‌گه‌ر ل ه ڕووی ده‌روونی و جه‌سته‌ييه‌وه سه‌يری ئهم رووداوه بكه‌ين ده‌بينين ،ئ�ه‌م گهنجه ل ه رووی سێكسه‌وه كێشه‌ی له‌گه‌ڵ ژنه‌كه‌ی دا ه �ه‌ي �ه ،وا دي����اره ژن���ی ي �ه‌ك �ه‌م��ی ل ه په‌يوه‌ندييه سێكسييه‌كه‌ياندا تێری ناكات، ئه‌مه‌ش وايكردووه په‌نابباته به‌ر هێنانی ژنی دووه‌م ،له بيروڕای زۆر نێرينه‌دا ئهوه هه‌يه ك�ه ت��ا په‌يوه‌ندييه سێكسييه‌كانی زۆرتر بێت ئه‌وا زۆرتر له رووی سێكسه‌وه تێر ده‌بێت ،به‌اڵم ئهمه زۆرجار پێچه‌وانه‌يه، چونكه م �ه‌رج نييه ژن��ی دووه‌م ئاستی رۆشنبيری به‌رز بێت ،كه‌واته باشتركردنی پ�ه‌ي��وه‌ن��دي��ي�ه‌ك�ه ك �ه‌وت��ووه‌ت �ه س��ه‌ر ئاستی رۆشنبيری هه‌ردووال به‌گشتی. ئه‌گه‌ر له رووی به‌ها كۆمه‌اڵيه‌تييه‌كانه‌و‌ه س �ه‌ي��ری ب��ك �ه‌ي��ن ،ده‌ب��ي��ن��ي��ن ئ���ه‌م گه‌نج ه ده‌ي��ه‌وێ به ده‌وروب �ه‌ره‌ك �هی بڵێت كه من خ��اوه‌ن��ی دوو ژن��م و ئ�ه‌ت��وان��م چ�ه‌ن��د ژنم هه‌بێت به‌خێويان ب��ك�ه‌م ،به‌جۆرێكی تر ئه‌يه‌وێ بلێت :من وه‌ك ئاغام يان ئاغام، له زۆرب���هی كۆمه‌ڵگه رۆژهه‌اڵتييه‌كان بێجگه له بابه‌تی ئايين ،مرۆڤه‌كان ويستی خۆده‌رخستن و پيشاندانی هێزيان هه‌يه ،چ جای ئه‌گه‌ر هێزه‌كه به چه‌ك بێت يان ب ه پ��اره ي��ان به رۆڵ��ی كۆمه‌اڵيه‌تی ،كه ل ه راس��ت��ی دا زۆرب���هی ئ �ه‌و ج��ۆره مرۆڤان ه ژيانێكی تايبه‌تی يان ژيانێكی راسته‌قين ه ناژێن. (ع.ن) هه‌ره‌چه‌نده له كفری داده‌نيشێت، به‌اڵم ماره‌كردنی ژنی دووه‌می له ده‌ره‌وه‌ی كفرييه كه رێی پێده‌دا بيكات به دوو ژن، ئه‌وه‌ی سه‌ير و سه‌مه‌ره‌يه له‌م رووداوه‌دا هه‌ر ئ �ه‌وه‌ی مابوو ژن ب��دات به قيست ،جێی ئاماژه‌پێكردنه ئه‌گه‌ر كه‌سێك بۆ جارێك سه‌ردانی ح �ه‌وزی حه‌مرين بكات له‌سه‌ر رێگه‌كان ده‌بينن زۆرجار پياوه‌كان ژنه‌كانيان دهخهنه نێو گاڵبه‌ی ئۆتۆمبێله‌كانيانه‌وه، ك�ه ئهمه سه‌يركردنی ژن �ه وه‌ك ئ��اژه‌ڵ، ته‌نانه‌ت هه‌ندێ جار ههبووه ،ته‌نها پياوێك ئۆتۆمبێلێكی لێخوڕيوه ،كه‌چی چه‌ند ژنێكی خۆستۆته دواوه‌ی پيكابه‌كه‌ی!..
مه‌له‌کردن یه‌کێک‌ه له‌وه‌رزش‌ه باوه‌کان که جگه له‌و سودانه‌ى وه‌ک وه‌رزشێک جه‌ست‌ه سودى لێوه‌رده‌گرێت، له‌رووى ده‌روونى و تهندروستییهوه ده‌یان سودى ترى ههیه و ئهم وه‌رزش�ه له‌جیهان ئێستا زۆر گرنگى پێده‌درێت، به‌اڵم له‌واڵتى ئێمه وه‌ک هه‌روه‌رزشێکى تر له‌په‌راوێزداه‌ی ه به‌تایبه‌ت بۆ ئافره‌تان ،چونکه جگه له‌وه‌ى رێژه‌یه‌کى زۆر مه‌له‌وانگه‌ى پیاوان ههیه ،ئه‌شتوانن له‌دریاچه‌کان مه‌ل‌ه بکه‌ن ،به‌اڵم بۆ ژنان ئهوه نیه. ئه‌وانه‌ى ک ه مه‌له‌ده‌که‌ن چیده‌ڵێن ئیڤان ،ته‌مه‌ن ( )16ساڵ باس لهوه ده‌کات که بهپێى کات سه‌ردانى مهلهوانگه ده‌کات و سودى زۆرى لێوه‌ر ده‌گرێت و وتى :م��اوه‌ى ساڵێک‌ه سه‌ردانى مه‌له‌وانگ ه ده‌که‌م به‌مه‌به‌ستى مه‌له‌کردن ،بهپێى کات جار و بار رۆژان�ه یان هه‌فتان‌ه دێم ،سودى زۆر له‌و مه‌له‌کردن ه وه‌رده‌گرم چ له‌روى ده‌رونى و ته‌ندروستى و چ له‌روى له‌شجوانى. ئ��ی��ڤ��ان ئ��ه‌وه‌ش��ى خ��س��ت �ه‌ڕوو ل�هک��ۆم�ه‌ڵ��گ��اى ئێم ه ئافره‌تان به‌که‌مى مه‌ل‌ه ده‌که‌ن ئه‌مه‌ش به‌هۆى که‌مى مه‌له‌وانگه‌وه‌یه ،له‌کاتێکدا جگه له‌وه‌ى که مه‌له‌کردن چه‌ندین سودى جیاجیا له‌روى ده‌رونى و جه‌سته‌یى‌و‌ه هه‌ی ه هه‌روه‌ها له‌کاتێکدا مرۆڤ توشى کیشه‌یه‌ک ده‌بێت ده‌توانێت سودى لێوه‌رگرێت. یه‌کێکى تر له‌و ژنانه‌ى که دهچێته مه‌له‌وانگه‌کان بۆ مه‌له‌کردن ،شارا به‌کرى ته‌مه‌ن ( )32ساڵه ،باس لهوه ده‌کات که به‌مه‌له‌کردن هه‌ست به‌ئارامی ده‌کات، شارا وتى «بهپێى ده‌رفه‌ت ده‌چم بۆ مه‌له‌کردن و کاتى مه‌له‌کردنیش هه‌ست به‌ئارامى و له‌ش سوک بوون ده‌که‌م ،چونکه مه‌له‌کرن من به‌وه‌رزشێکى زۆر باشى ده‌زانم. شارا ئاماژه به‌وه‌ش ده‌کات ته‌نها ته‌وار ههیه له‌م شار‌ه تایبه‌ت بێت به‌ئافره‌ت و ئه‌مه‌ش زۆر که‌مه ،چونک ه ئێستا رێژه‌ى ئه‌و ئافرتانه‌ى دێن بۆ مه‌له‌کردن زۆره. مه‌له‌کردن وه‌رزشێکى بهسوده ش��ۆخ��ان ع��وم�ه‌ر مامۆستاى کۆلێژى پ����ه‌روه‌رده‌ى وه‌رزش ل �ه‌زان��ک��ۆى سلێمانى و ئ�ه‌ن��دام��ى ئۆڵۆمپى یه‌کێتى مهلهوانگه و مامۆستاى راهێنه‌ر و رزگارکه‌ر له‌مه‌له‌وانگه‌ى سه‌نته‌رى ته‌وار ،ده‌ڵێت :ژنان له‌سه‌رجه‌م ته‌مه‌نه‌کان روو له‌مه‌له‌کردن ده‌که‌ن ،هه‌ندێکیان وه‌ک وه‌رزشێک یان وه‌رزشێکى ئارام به‌خش هه‌ندێکیشیان بۆ
«مه‌له‌وانگ ه بۆ ژنان که‌مه»
که‌می مه‌له‌وانگ ه ناڕزایی الی ژنان دروست ده‌کات
چاره‌سه‌ر له‌الیه‌ن پزیشکه‌کانه‌و‌ه ده‌نێردرێن. شۆخان وتیشى «مه‌له‌کردن چه‌ندین سودى جیاجیاى ههیه ،وه‌رزشێکى زۆر بهسوده بۆ م��رۆڤ ل�ه‌ش و الر رێک ده‌کات ،له‌کۆمه‌ڵگاى ئێمه زۆر گرنگى به‌م وه‌رزش ه نه‌دراو‌ه به‌تایبه‌ت بۆ ئافره‌تان به‌راى من پێویسته له‌هه‌موو کۆاڵنێک مهلهوانگه هه‌بێت ،ئه‌وه‌شى خسته‌روو که وه‌رزشى مه‌له‌کردن بۆ ئافره‌تان الى ئێمه بایه‌خێکى ئه‌وتۆى پێنه‌دراوه، رێ��ژه‌ى کچانى مه‌له‌وان له‌واڵتى ئێمه زۆر که‌مه ،کچ نابینرێت به‌شدارى پاڵه‌وانێتى له‌عێراقدا بکات ،ئه‌مه‌ش بۆ که‌م بایه‌خدان ده‌گه‌رێته‌و‌ه له‌و بواره‌دا. مه‌له‌کردن چاره‌سه‌رى نهخۆشییه ئاشتى محه‌مه‌د وه‌ک یه‌کێک له‌و نه‌خۆشانه‌ى ک ه له‌الیه‌ن پزیشکه‌و‌ه رێنمایى کراوه بۆ مه‌له‌کردن ،به‌اڵم به‌هۆى نه‌بوونى مهلهوانگه نه‌یتوانیو‌ه بچێ‌ه مهلهوانگه ،له‌وباره‌ی ه وت��ى :م��اوه‌ى چه‌ند ساڵێک‌ه توشى ئ��ازارى پشت هاتوم و چومه‌ت‌ه الى پزیشک جگه له‌ده‌رمان پێى وتم ئه‌گه‌ر بتوانیت مه‌ل‌ه بکه‌یت زۆر باشه سودى زۆره بۆ نه‌خۆشییه‌که‌ت ،به‌اڵم به‌هۆى نه‌بوونى مهلهوانگه له‌گه‌ڕه‌که‌که‌مان نه‌متوانیو‌ه مه‌ل ه بکه‌م ،بهداخهوه الى ئێمه مهلهوانگه نییه و هیچ نه‌بێت بۆ ئه‌و که‌سانه‌ى که نه‌خۆشن بۆ چاره‌سه‌رى نه‌خۆشییه‌که‌یان سودى ههیه. پزیشکى پسپۆڕى نه‌خۆشییه‌کانى روماتیزم و جومگ‌ه و راهێنانى پزیشکى له‌نه‌خۆشخانه‌ى گشتى شۆڕش ،د.کاروان جه‌الل مه‌جید مه‌له‌کردن وه‌ک چاره‌سه‌ر بۆ نه‌خۆشى ده‌زانێت و وتى «مه‌له‌کردن له‌روى تهندروستییهوه تایبه‌تمه‌ندى ههیه، مه‌ل‌ه به‌وه‌رزشێکی سه‌ره‌کی داده‌نرێت بۆ هه‌موو ماسولکه‌کان به‌گشتی به‌تایبه‌تی بۆ ماسولکه‌کانی پشت و بڕبڕه‌کانی، سودی زۆری ههیه له‌نه‌خۆشی روماتیزمه‌کاندا ،نه‌خوشی پێکه‌و‌ه لکانى بڕبڕه‌کان (ته‌شه‌موعی فه‌قه‌رات) دوچاری بڕبڕه‌کانی پشت ده‌بێت و نه‌خوشییه‌کی روماتیزمییه، یه‌کێک له‌چاره‌سه‌ر‌ه سه‌ره‌کییه‌کانى که لێره و له‌هه‌موو جیهان به‌نه‌خۆش ده‌وترێت مه‌له‌کردنه». سوده‌کانى مه‌له‌کردن زۆره و د.کاروان وتى «مه‌له‌کردن سودى تریشى زۆره بۆ جوانی و ریکوپێککردنی له‌شه‌و بۆ دابه‌زینی کێش و پته‌وکردن و به‌هێزکردنی هه‌موو ماسولکه‌کانی ران و شان و پشته». هه‌روه‌ها بوونی مهلهوانگه پێویسته له‌هه‌موو گه‌ڕه‌که‌کان، پێویسته مه‌له‌کردن له‌ناو مه‌له‌وانگه‌کان بێت باشتره تا له‌ده‌ره‌و‌ه وه‌ک رووبار و ده‌ریاچ‌ه و روباره‌کان.
گه‌نجێک
هاوسه‌رگیرى له‌بیرخۆم ده‌به‌مه‌وه [ئا /شوان نه‌ریمان ] به‌پێی راپ��رس��ی��ی�هک ک � ه س�ه‌ن��ت�ه‌ری رۆشنبیری ئ��اس��ود‌ه ئه‌نجامیداو‌ه ل�ه ()%67ی گه‌نجان ده‌ڵێن هیچ کابینه‌یه‌کی حکومه‌تی هه‌رێمی کوردستان ک��ارئ��اس��ان��ی ب��ۆ گ �ه‌ن��ج��ان ن���هک���ردووه ل �ه‌پ��رۆس �هى هاوسه‌رگیریدا ،گه‌نجانیش جه‌خت له‌مه‌ده‌که‌نه‌و‌ه ک ه حکومه‌ت و هۆکارى کۆمه‌اڵیه‌تیش ئاسته‌نگى بوون له‌م پرۆسه‌یدا. ئارام على ،خوێندکارى کۆلێژى په‌روه‌رده‌ى زانکۆی سلێمانی ئ���ام���اژه‌ى ب��ۆ ئ���ه‌وه‌ک���رد ه��ۆک��ارى م��ادى و کۆمه‌اڵیه‌تى و سیاسى و ده‌س��ه‌اڵت واده‌ک���ه‌ن بۆ که‌مبوونه‌وه‌ى هاوسه‌رگیرى و پێشیوای ه ک ه زۆربه‌ى زۆرى ک��وڕان هۆکارى سه‌ره‌کین له‌پێکهێنانى ئهم پرۆسه‌یه‌دا و جه‌ختى لهوه کردهوه و وتى :بهداخهوه کچان ته‌نها به‌شێکى که‌میان به‌رده‌که‌وێت له‌ئه‌رکى به‌پرسیارێتى بۆ دابینکردنى ژیانى هاوسه‌رێتى ،ئه‌ویش له‌ڕێگه‌ى نیشته‌جێ بوون و ئه‌رکى به‌ڕێوه‌بردنى خێزان و دابینکردنى پێداویستییه‌کان. به‌شێک له‌گه‌نجان ،هێما بۆ ئ �هوه ده‌ک��ه‌ن ک ه بێکارى و دانه‌مه‌زراندنیان هۆکارێک ه بۆ دره‌ن��گ که‌وتنى پرۆسه‌ى هاوسه‌رگیرى .ره‌نگین ئیسماعیل، خوێندکارى زانکۆیه ،ئه‌وه‌ى پشتڕاستکرده‌وه و وتى «گه‌نجى واههیه هیچ ئیشێکى نییه یان خوێندنى ته‌واو کردوه و دانهمهزراوه ،ئه‌مه‌ش واده‌کات که بیر له‌هاوسه‌رگیرى نه‌کاته‌وه» .ناوبراو پێشیوای ه که ئهم ه رێگه خۆشکه‌ره بۆ بێئومێدى گه‌نجان. سه‌یوان حه‌سه‌ن ،گه‌نجێکى تر‌ه و پێیوایه پرۆسه‌ى هاوسه‌رگیرى سستى و الوازیى به‌خۆیه‌و‌ه بینیو‌ه که‌متر بیر له‌و پرۆسه‌یه دهکرێتهوه ،جه‌ختى له‌مه‌کرده‌وه و وتى «وه‌ک گه‌نجێک وام لێهاتوو‌ه هاوسه‌گیرى له‌بیر خۆم ببهمهوه ،له‌به‌ر ئه‌وه‌ى الیه‌نى مادى هۆکارى سه‌ره‌کیی ه
فۆتۆ :فه‌رئق هه‌ڵه‌بجه‌یی
دایکان و ترسى منداڵ له‌چوون ه خوێندگه (هۆکار‌و رێگا چاره‌سه‌ر) [ و :سانا عومه‌ر ] دای��ک و ب��اوک هیچ کاتێک دڵنیا نین ک ه ئایا ئه‌گه‌ر به‌زۆره‌ملـێ منداڵه‌کانیان بۆ خوێندنگ ه بنێرن کارێکى دروسته یاخود نا؟ ئه‌وان به‌شێوه‌یه‌کى دروست نازانن که ئایا منداڵه‌که به‌ڕاستى هه‌ست ب �ه‌الوازى و نه‌خۆشى ده‌ک��ات یان وه‌ک زۆرینه‌ى مندااڵنیتر که هه‌ندێکیان نایانه‌وێ بۆ خوێندنگ ه بڕۆن ،بیانوو ده‌هێننه‌وه. ئ �ه‌و م��ااڵن �هى منداڵه‌کانیان کێشه‌ى چوون ه خوێندنگه‌یان ههیه ،به‌یانیان ده‌نگى شه‌ڕ و گریان له‌ماڵه‌کانیان به‌رز دهبێتهوه .هه‌ندێ له‌و مندااڵن ه ب�هی��ان��ی��ان ک �ه ل �ه‌خ �ه‌و ه�ه‌ڵ��ده‌س��ت��ن ده‌ڵ��ێ��ن ناچین ه خوێندنگه و هه‌ندێ منداڵیتریش خۆیان نه‌خۆش ده‌که‌ن یا به‌ناڵه‌ناڵه‌وه ده‌ڵێن بارودۆخى ته‌ندروستیان خراپه .له‌روانگه‌ى سایکۆلۆژییه‌وه گرنگ نیی ه منداڵه‌کانتان چۆن ناڕه‌زایه‌تى خۆیان نیشان ده‌ده‌ن، به‌ڵکو ئه‌وه‌ى گرنگه ئه‌مه‌یه که تۆ ده‌بێ نه‌وازشى بکه‌یت ،متمانه به‌خۆبوونیان به‌هێزتر بکه‌یت ،هه‌وڵ بده چوونه خوێندنگه‌یان له‌ال ئاسان‌و شیرین بکه‌ن، یاخود باشتره بڵێین «خۆشه‌ویستم تۆ هیچ تایه‌کت لێ نییه و چاوه‌کانیشت کراوه و شادمانن .دایک ێ و باوکت ئه‌مڕۆ کارێکى گرنگیان ههیه و ده‌ب ئه‌نجامى بدهن ،واته واباشتره له‌برى ئه‌وه‌ى به‌ته‌نیا لهماڵهوه بمێنیته‌وه بڕۆیت بۆ خوێندنگه بۆ الى هاوڕێکانت» .ئه‌گه‌ر منداڵه‌کانت خۆیان نه‌خۆش کرد ،دڵنیاى بکه‌ره‌وه که رۆژێکى باش لهماڵهوه به‌سه‌رنابات ،منداڵه‌که‌ت له‌سه‌ر جێگه‌که‌ى خۆى بنوێنه و له‌رۆژانى دواتریشدا ته‌نانه‌ت ئه‌گه‌ر وتى بارودۆخیشم باشه ،رێگه‌ى یارى مه‌ده. هۆکاره‌کانى شڵه‌ژانى منداڵ له‌کاتى چوون ه خوێندنگه کۆمهڵه هۆکارێکى جۆراوجۆر هه‌ن که بۆچى مندااڵنى ته‌مه‌ن ( )6-5ساڵ له‌چوونه خوێندنگ ه هه‌ڵدێن ،گرنگترین و باوترین ن��اڕه‌زای��ى مندااڵن بریتین له «من ته‌نها ده‌مه‌وێ لهماڵهوه بمێنمه‌وه« هه‌ندێ منداڵ له‌م ته‌مه‌ندا کاتێکى زۆرت��ری بۆ خۆگونجاندن له‌گه‌ڵ رێساو ژینگه نوێیه‌کان ههیه. کرانه‌وه‌ى ده‌روازه‌ى خوێندن دواى پشووه‌کانى هاوین، له‌دایکبوونى خوشک یان برایه‌ک ،نه‌خۆشى و یا مردنى یه‌کێک له‌خزم و که‌سوکارى منداڵه‌ک ه ده‌ب��ن �ه م��ای �هى دروس��ت��ب��وون��ى دڵ���ه‌ڕاوک���ێ و ت��رس الى م��ن��داڵ ،ته‌نانه‌ت ئ�ه‌و مندااڵنه‌ى که پێشتر بهوشێوهیه نه‌بوون ،لهوانهیه دووچ��ارى ئهم ترس و دڵه‌ڕاوکێیه ببن.
رێگا چاره‌سه‌ر ب �ه‌زم��ان��ێ��ک��ى ش��ری��ن خ��اڵ��ه ب���اش‌و ه��ان��ده‌ره‌ک��ان��ى چ��وون��ه خ��وێ��ن��دگ �ه بۆ منداڵه‌که‌ت ب��اس بکه ،به‌شێوه‌یه‌ک ب �ه‌رن��ام �ه ب��ۆ ک��ات�هک��ان��ى منداڵه‌که‌ت دابڕێژه تا هه‌ست به‌ئاسوده‌ییه‌کى زیاتر بکات .سودوه‌رگرتن له‌ئامرازه بچوک و سه‌رنجڕاکێشه‌کان که به‌شێوه‌یه‌کى ب �ه‌رچ��او ده‌ب��ن�ه م��ای�هى که‌مکردنه‌وه‌ى دڵ���ه‌ڕاوک���ێ و ب �هه��ێ��زک��ردن��ى متمان ه به‌خۆبوون الى منداڵه‌که ،هاوکاریت ده‌کات بۆ ئه‌وه‌ى منداڵێکى گوێڕایه‌ڵ ب�ه‌ره�ه‌م بهێنیت .ئ �ه‌م رێگایانه‌ش ک ه ده‌ک���رێ ئ��ام��اژه‌ی��ان ب��ۆ بکرێ بریتین له‌دانانى شرینى له‌ناو قاپى خواردنه‌که‌ى، دان��ان��ى ب��وک �ه ش��وش �هی �هک ک �ه لـێى نوسرابێت «خوێندنگه خۆشترین شوێنى دنیایه». له‌خوێندنگه ده‌ترسم هه‌ندێ له‌مندااڵنى ته‌مه‌ن ( )6ساڵ به‌شێوه‌یه‌کى سه‌رسورهێنه‌ر له‌چوونه خوێندنگ ه ده‌ت��رس��ن و به‌دایکیان ده‌ڵێن «م��ن بۆ خوێندنگ ه ن���اڕۆم و ل �ه‌م��اڵ �هوه ده‌م��ێ��ن��م �هوه» ت��رس الى ئ�ه‌م مندااڵنه لهوانهیه هۆکارى جۆراوجۆرى هه‌بێت. وه‌ک ت��رس ل �ه‌س��وارب��وون��ى پ��اس��ى خوێندنگه، ش �ه‌ڕک��ردن ل�ه‌گ�ه‌ڵ هاوڕێکانى ،س���زادان و لێدان ل���ه‌الی���ه‌ن م��ام��ۆس��ت��اک �هی �هوه ،ران��هه��ات��ن ل �ه‌گ �ه ڵ جلوبه‌رگى خوێندنگه و په‌رتوک و ده‌فته‌ره‌کانى، یاخود گاڵته به‌یه‌ک کردن. رێگاچاره‌سه‌ر وتوێژ له‌گه‌ڵ مامۆستا و سه‌رپه‌رشتیاره‌که‌یدا بکه و شێوازێکى ن��وێ ب��ۆ چ��اره‌س �ه‌رى کێشه‌ى منداڵه‌کانت بدۆزه‌ره‌وه ،بۆنمونه ئه‌گه‌ر هاوڕێکانى له‌خوێندنگه گاڵته‌ى پێده‌که‌ن ،به‌مامۆستاکه‌ى بڵێ تاقسه له‌گه‌ڵ منداڵه‌کانیتردا بکات .ئه‌گه‌ر له‌ئۆتۆمبێل و پاسه‌کانى خوێندنگه ده‌ترسێت، له‌گه‌ڵ شۆفێره‌که‌دا قسه بکه و داواى لـێ بک ه که به‌ناوى خۆیه‌وه بانگى منداڵه‌کانت بکات و رێگه‌ى بدات له‌ریزى پێشهوه دابنیشێت. وه‌ک مندااڵنیتر زیره‌ک نیم کاتێک ک �ه منداڵه‌کانتان ب��ۆ ئ��اگ��ادارب��وون له‌بارى ته‌ندروستى جه‌سته‌یى و ئه‌قاڵنى ده‌یبه‌یت ه ناوه‌ندێکى ته‌ندروستى ،ت��رس و دڵه‌ڕاوکێیه‌که‌ى رێژه‌که‌ى زۆر به‌رز دهبێتهوه .له‌م ناوه‌نده ته‌ندروستیان ه چه‌ندین منداڵى ته‌مه‌ن ( )6-5سااڵنه ده‌بینرێن
9
کوردستان ئاماده‌نین هاوسه‌رگیرى پێکبهێنن ،زۆرى به‌شداربووه‌کانی راپرسییه‌که‌ش هۆکاره‌که‌ى بۆ خراپی باری ئابوری ده‌گه‌ڕێننه‌وه. پێنج ه���ه‌زار ک �ه‌س له‌راپرسییه‌که‌دا به‌شدارییان ک����ردووه ،زۆرب���هی���ان ت�ه‌م�ه‌ن��ی��ان ل�ه‌ن��ێ��وان ()20-18
بهپێى راپرسییه‌ک ل ه ()%67ی گه‌نجان ده‌ڵێن هیچ کابینه‌یه‌کی حکومه‌تی هه‌رێمی کوردستان کارئاسانی بۆ گه‌نجان نهکردووه
سااڵندایه ،له ()%59یان له‌ره‌گه‌زی نێرن و له ()%41 یان ل�ه‌ره‌گ�ه‌زی مێن ،راپرسییه‌ک ه له ( )20رۆژدا ئه‌نجامدراوه. پرسیارێکى راپرسییه‌که تایبه‌ت ب��ووه به‌شوێنی نیشته‌جێبوون که ئایا نه‌بوونی شوێنی نیشته‌جێبوون هۆکاره بۆ ئه‌نجامنه‌دانی پڕۆسه‌ی هاوسه‌رگیری، ل ه ()%49ی به‌شداربووان وه‌اڵمه‌که‌یان به به‌ڵێ بووه. ت��وێ��ژه‌ری کۆمه‌اڵیه‌تی ک��اوان به‌کر ،به‌چه‌ترى
راگ �هی��ان��د :پ��رۆس �هی ه��اوس�ه‌رگ��ی��ری وات��� ه نزیک ب��وون �ه‌وه‌ی دوو ره‌گ��ه‌ز له‌یه‌کتری دوو که‌سى زۆر جیان بۆ هاوبه‌شی کردنی ژیان ،بۆیه ده‌بێت هه‌ردوو الیه‌ن قوربانی به‌کۆمه‌ڵێک حه‌ز و خولیای تایبه‌تی خۆیان ب��ده‌ن ،تابتوانن زیاتر ئاوێته‌ی یه‌کتری ببن، به‌اڵم پرۆسه‌ی هاوسه‌رگیری لهههرێمى کوردستان تووشی گرفتی زۆر ده‌بێت هه‌ر له‌الیه‌ن حکومه‌ته‌و‌ه له‌دابین نه‌کردنی شوێنی نیشته‌جێبوون ،فه‌راهه‌م نه‌بوونی هه‌لی کار بۆ کۆی ئه‌ندامانی کۆمه‌ڵگا و که‌می داهاتی تاک ،ئه‌مانه کۆمه‌ڵ ه هۆکارێکن ک ه پرۆسه‌ی هاوسه‌رگیری لهههرێمى کوردستاندا به‌ره‌و شه‌له‌ل بردووه. ناوبراو ئاماژه‌ى بۆ ئه‌وه‌شکرد که خاڵێکی تری کێشه‌ی به‌رده‌م هاوسه‌رگیری نزمی ئاستی رۆشنبیری هه‌ردوو ره‌گه‌ز‌ه که ژیانی هاوسه‌رێتی ته‌نها بریتی بێت له‌بواری سێکس که ئه‌مه‌ش لێکدانه‌وه‌یه‌کی زۆر هه‌ڵه‌یه ،کاتێک بناغه‌ی پرۆسه‌ی هاوسه‌رگیری له‌سه‌ر بنه‌مای جوانی و چێژی سێکسی بونیات بنرێت ئه‌وا دوای تێربوونی هه‌ردوو ال به‌تایبه‌ت کوڕان ،ئه‌وا ورده ورده کێشه‌و گرفتی زۆر له‌نێوانیاندا رووده‌ده‌ن، وه‌ک ده‌بینین که رێژه‌ی ته‌الق ساڵ به‌ساڵ زیاتره. توێژه‌ر‌ه کۆمه‌اڵیه‌تییه‌که ئه‌وه‌شى وت :پێویست ه ه�ه‌ردووال شاره‌زاییه‌کی ته‌واویان له‌هه‌موو روه‌کانه‌و‌ه له‌یه‌کتر هه‌بێت و هه‌ردووال بگهنه ئه‌و بڕوایه‌ی ک ه خۆشی ژیان له‌زۆربونی ماد‌ه گرنگتره ،بگهنه ئه‌و قه‌ناعه‌ته‌ی ک ه رێز و وه‌فا و خۆشه‌ویستی له‌خانوی چه‌ند نهۆم و سه‌یاره‌ی ئاخر مۆدێل و ئاڵتونی زۆر گرنگتره.
پێنج ساڵ ه پرۆژه‌یه‌کى گه‌نجانى که‌رکوک ته‌واو نهکراوه [ ئا /هونه‌ر ئه‌حمه‌د ـ تایه‌ر تۆفیق ]
که هه‌ستێکى خراپیان سه‌باره‌ت به‌توانستى خۆیان ههیه و وا هه‌ست ده‌ک �ه‌ن که به ب �ه‌راورد لهگه ڵ هاوڕێکانیان ،زیره‌ک نین. رێگاچاره‌سه‌ر ئ���ه‌گ���ه‌ر پ��ێ��ت��وای �ه م��ن��داڵ �هک��ان��ت��ان پێویستیان به‌هاریکارى زیاتر ههیه ،به‌مامۆستاکه‌ى بڵێ ک ه بایه‌خێکى زیاترى پێ ب��دات تا له‌گه‌ڵ ژینگه‌ى خوێندنگه‌دا رادێت ،یاخود مامۆستایه‌کى تایبه‌تى بۆ بگره تائه‌و کاته‌ى ترسى مامۆستاى النامێنێت. له‌برى ئه‌وه‌ى هه‌وڵ بده‌یت خۆت ببیته مامۆستاى منداڵه‌کانت ،ببه به‌سه‌رپه‌رشتیار و رێنماکه‌رێکى منداڵه‌که‌ت و ل�ه‌و ک��اران�ه‌دا پشتیوانى لـێ بک ه ک�ه تیایدا س �ه‌رک �ه‌وت��ووه ،ت��ا دڵنیا بێت ئه‌ویش کۆمه‌ڵێک توانست‌و به‌هره‌ى تێدایه که له‌زۆرینه‌ى هاوڕێکانیدا نییه .منداڵه‌که‌ت دڵنیا ب��ک�هرهوه که ئه‌گه‌ر هه‌ڵه‌یه‌کى نائه‌نقه‌ستیش بکات هیچ گرفتێکى ئ �ه‌وت��ۆ دروس���ت ن��اب��ێ��ت ب��ه‌و م �ه‌رج �هى راسته‌وخۆ هه‌وڵى راستکردنه‌وه‌ى بدات و دووباره‌شى نه‌کاته‌وه ،ئه‌و هه‌قیقه‌ته‌ش له‌ناخى منداڵه‌که‌تدا بچێنه ئه‌و که‌سه سه‌رکه‌وتن به‌ده‌ستده‌هێنێت ک ه زۆرترین هه‌وڵ ده‌دات. هۆکارى نه‌چوونى خوێندنگه‌ى منداڵه‌که‌ت بدۆزه‌ره‌وه ه���ه‌وڵ ب��ده ب�ه‌ش��ێ��وه‌ی�هک��ى دروس���ت ب���ه‌دواى ئه‌و هۆکارانه‌دا بگه‌ڕێیت که بوونهته له‌مپه‌ر له‌به‌رده‌م منداڵه‌که‌تدا ،له‌گه‌ڵ منداڵه‌که‌تدا وتوێژ بک ه
ش گ �ه‌وره‌ت��ری��ن و ن �ه‌ب��وون��ى ش��وێ��ن��ى نیشته‌جێبوونی کێشهیه». گه‌نجان له‌وه‌ش ده‌دوێن که به‌شێکیان کێشه‌ى مادیان نییه و ئه‌وه‌ى بۆیان گرنگه چۆنێتى ئه‌و کهسهیه ک ه ژیانى هاوسه‌رگیرى له‌گه‌ڵدا دروستده‌که‌ن .هه‌ناس ه ره‌زا ،کچێکى فه‌رمانبه‌ر‌ه و قسه ل�هوه ده‌ک��ات ک ه کێشه‌ى مادى نیی ه و ئه‌وه‌ى بۆی گرنگ ه باشى ئه‌و کهسهیه ک ه ژیانى هاوسه‌رگیرى له‌گه‌ڵدا پێکدێنێت و وتى :هیچ کێشه‌ى مادیم نییه و ناشیکه‌م به‌کێش ه ئه‌گه‌ر ئ�ه‌و ک��وڕه‌ى هه‌ڵیده‌بژێرم به‌دڵى خ��ۆم بێت و کوڕێکى پاک و باش بێت و به‌ڵێن بدات بۆم خراپ نه‌بێت ئهوه بۆ من به‌سه. س �هی��وان ح �ه‌س �ه‌ن ،گه‌نجێکى دوک���ان���دار‌ه و هێما بۆ ئ �هوه ده‌ک��ات کچ هه‌ی ه مه‌رجى ق��ورس داده‌نێت بۆ هاوسه‌رگیرى ،پێشوایه که ئهم ه الوازى ئاستى رۆشنبیرى و بیرکردنه‌وه‌ى کچانه بۆ م��اده ،وتى: ه��ی��وادارم که کچان بیر له‌مه‌رجى ق��ورس نه‌که‌نه‌و‌ه کاتێک ده‌یانه‌وێت هاوسه‌رگیرى له‌گه‌ڵ کوڕێک ئه‌نجام بدهن. شۆخان عه‌لی ،وه‌ک گه‌نجێک پێیوایه هه‌ندێجار کچان ناچار ده‌کرێن له‌الیه‌ن ماڵى باوکیانه‌و‌ه ک ه مه‌رجى قورس دابنێن له‌سه‌ر کوڕان ،الیان وای ه گه‌ر خۆیان قورس نه‌گرن به‌ها و نرخیان نابێت الى کوڕان ک� ه ئ�ه‌م�ه‌ش هه‌ڵه‌ی ه ل�ه‌ب�ه‌ر ئ���ه‌وه‌ى ه�ه‌رک�ه‌س رێ��ز و شکۆى خۆى ههیه. به‌پێی راپرسییه‌کیش ک ه سه‌نته‌ری رۆشنبیری ئاسوده له‌پارێزگاکانی سلێمانی ،هه‌ولێر ،دهۆک ل�ه‌ژێ��ر ن��اوى (راپ��رس��ی ده‌رب����اره‌ی ب��ارودۆخ��ی الوان له‌پرۆسه‌ی هاوسه‌رگیریدا) به‌ئه‌نجام گه‌یاندوه ،تێیدا هاتووه یه‌کێک له‌پرسیاره‌کان ئ�ه‌وه‌ی�ه :حکومه‌تی هه‌رێمی کوردستان تاچه‌ند کارئاسانی بۆ گه‌نجان کردووه بۆ رێکخستنی پڕۆسه‌ی هاوسه‌رگیری؟ ل ه ()%67ی گه‌نجان ده‌ڵێن هیچ کابینه‌یه‌کی حکومه‌تی هه‌رێمی کوردستان کارئاسانی بۆ گه‌نجان نهکردووه. ل�� ه ( )%64ی ک����وڕان و ک��چ��ان��ی ه�ه‌رێ��م��ی
ساڵی یه‌که‌م ژمار ه 30 دووشه‌ممه 2010/11/1
و ه��ان��ى ب��ده س �ه‌رج �ه‌م ئ��ه‌و ه���ه‌واڵ و روداوان����هى له‌خوێندنگه بیستویه‌تى یاخود بینیویه‌تى بۆت بگێڕێته‌وه .به‌منداڵه‌که‌ت بڵێ که لیستێک بۆ ئه‌و شتانه ئاماده بکه که له‌خوێندنگه‌که‌یان حه‌زى لێیه‌تى یاخود رقى لێیه‌تى ،پاشان هه‌ستى متمان ه ب�ه‌خ��ۆب��وون��ى ب��ۆ ب��گ��ێ��ڕه‌وه و دڵنیاى ب��ک �هرهوه ک ه ئه‌و شتانه‌ى جێگه‌ى حه‌زى ئه‌ون ،ئه‌گه‌ر به‌رده‌وام بێت له‌خوێندنگه ئ�ه‌وا هه‌موویان دێنه‌دى .پاشان په‌یوه‌ندى به‌مامۆستاکانییه‌وه بکه و له‌باره‌ى بارى سایکۆلۆژی و ح �ه‌زى منداڵه‌کانته‌وه وتووێژیان له‌گه‌ڵدا بکه ،وات��ا جه‌خت له‌سه‌ر ئ�ه‌و مه‌سه‌الن ه ب��ک �هرهوه ک�ه منداڵه‌که‌ت واب�ه‌س��ت�هى خوێندنگ ه ده‌که‌ن. حه‌زى خۆشه‌ویستى بۆ خوێندنگه و ژینگه‌ى له‌منداڵه‌که‌تدا بچێنه ئهم رێگایانه‌ى سه‌ره‌وه بۆ هاندانى منداڵه‌که‌ت بۆ چوونه خوێندنگه تاقیبکه‌ره‌وه ،ئه‌و رۆژان�هى که به‌رنامه‌یه‌کى تایبه‌ت له‌خوێندنگه‌دا ههیه، ه�ه‌وڵ بده به‌رنامه‌یه‌ک بۆ منداڵه‌که‌ت دابنێیت و ته‌نانه‌ت خ��ۆت له‌گه‌ڵ منداڵه‌که‌تدا سه‌ردانى خوێندنگه بکه‌یت .ئه‌و شتانه بۆ منداڵه‌کانت ساز بکه که واى لێده‌که‌ن خوێندنگه‌یان ال خۆشه‌ویست بێت ،بۆ نمونه له‌فێستیڤاڵ و به‌رنامه هونه‌رى و وه‌رزشییه‌کاندا رێگه به‌منداڵه‌که‌ت بده به‌باشترین ش��ێ��واز ب �ه‌ش��دارى ب��ک �ه‌ن ،الن��ى که‌میش هه‌فته‌ى جارێک په‌یوه‌ندى به‌خوێندنگه‌که‌یه‌وه بکه.
فۆتۆ :فەریق هەڵەبجەیی
م����اوه‌ى پێنج س��اڵ �ه ده‌س��ت��ک��راوه ب�ه‌دروس��ت��ک��ردن��ى سه‌نته‌رێکى رۆشنبیرى له‌که‌رکوک و ته‌واو نهکراوه گه‌نجانى ش��اره‌ک �ه ب�ه‌رپ��رس��ان به‌که‌مته‌رخه‌م ده‌زان��ن له‌ته‌واونه‌کردنى سه‌نته‌ره‌که‌یاندا ،ئه‌ندامێکى ئه‌نجومه‌نى پارێزگاى که‌رکوکیش راى ده‌گه‌ێنێت که دراوه به‌چه‌ند به‌ڵێنده‌رى دیکه و که‌لوپه‌لى ب��ۆ هێنراو‌ه و ئێستا کاره‌کانى به‌باشى بهڕێوه ده‌چێت. ئهم سه‌نته‌ر‌ه ده‌که‌وێت‌ه خۆرهه‌اڵتى شارى که‌رکوک له‌گه‌ڕه‌کى ئیسکان و له‌سه‌ر بودجه‌ى جه‌الل تاڵه‌بانى سه‌رۆک کۆمارى عێراق بڕى سێ ملیۆن دۆالرى بۆ ته‌رخان کراوه و له‌ژێر چاودێرى پارێزگارى که‌رکوک و ئه‌ندامى ئه‌نجومه‌نى پارێزگا و به‌رپرسى پرۆژه‌کانى پارێزگاى که‌رکوک سه‌رپه‌رشتى ده‌کرێت. هه‌ڵۆ کامیل ،یه‌کێک‌ه له‌گه‌نجانى شارى که‌رکوک، هێما بۆ ئ�ه‌وه‌ده‌ک��ات که گه‌نج و رۆشنبیرانى شارى که‌رکوک زۆربه‌ى رۆژانى ژیانیان دووباره‌ی‌ه و شاره‌که‌یان به‌شارێکى داخراو به‌ڕووى گه‌نجان و رۆشنبیران ده‌بینێت. ئهم گهنجه چاره‌سه‌رکردنى زۆربه‌ى کێشه‌ى گه‌نجان بۆ
که‌مته‌رخه‌مى حکومه‌ت ده‌گه‌ڕێنێته‌و‌ه و گه‌نجانیش سه‌نته‌رێکمان نییه سه‌ردانى بکه‌ین ،به‌ڵکو پارکێکیشمان به‌که‌مته‌رخه‌م ده‌زانێت که فشاریان دروست نهکردووه نییه تائێواران روى لێ بکه‌ین به‌ڕاستى حکومه‌ت نه‌یتوانیو‌ه ماڵێک بۆ رۆشنبیران و گه‌نجانى که‌رکوک له‌سه‌ر ده‌سه‌اڵت تا داخوازییه‌کانیان بۆ جێبه‌جێبکات. هه‌ڵۆ ،ته‌واوکردنى سه‌نته‌رى رۆشنبیرى که‌رکوکیش دابین بکات ،ده‌س�ه‌اڵت ب �ه‌رده‌وام هێنده‌ی بیر له‌حزبى به‌گرنگ ده‌زانێت پێیوایه ده‌توانێت ببێت‌ه ماڵێکى فراوان کردنى رۆشنبیران و گه‌نجان دهکاتهوه نیو ئهوهنده بیر بۆ رۆشنبیران و گه‌نجانى ش��ارى که‌رکوک دواش له‌خزمه‌ت کردنیان ناکه‌نه‌وه. ب �ه‌رپ��رس��ى س �ه‌ن��ت �ه‌رى الوان��ى ده‌کات لهالیهنه به‌رپرسه‌کان په‌ل ه ک �ه‌رک��وک ،رێ��ک �ه‌وت ره‌شید بکه‌ن له‌ته‌واوکردنى ئه‌و پرۆژه‌یه‌دا. محه‌مه‌د ،به(چه‌تر)ى راگه‌یاند فه‌رهاد ره‌س��وڵ ،ته‌مه‌ن ()23 س���اڵ ئ���ام���اژه ب��ۆ ئ����هوه ده‌ک���ات «بەراستی حكومەت «ناڵێم هیچ بۆ گه‌نجان نهکراوه، به‌اڵم بهپێى داخ��وازى گه‌نجانى گه‌نجانى شارى که‌رکوک له‌زۆر بۆ شوێنێك نەیتوانیوە ک���ه‌رک���وک ن��ی��ی �ه ،ره‌خ���ن���هى ئیمتییازات بێبه‌شکراون و پێشیوای ه سه‌نته‌رێکى سه‌ربه‌خۆ نییه روى گەنجان و رۆشنبیرانی توندیش ئاراسته‌ى حکومه‌تى م��ه‌رک��ه‌زى ده‌ک���ه‌م ه�ه‌رچ�ه‌ن��ده تێبکه‌ن جه ختى‌رانل �هه‌ش‌م �هک‌ک‌ه� ه�ردهه‌و‌ن‌ه وبۆ كەركوك دابین بكات و ده‌ڵێن که‌رکوک کوردستانییه، وتى :ئه‌و سه‌نته به‌حزبى کردنى گه‌نجانن نه‌ک بۆ دەسەاڵتیش بەردەوام به‌اڵم له‌روى ئیدارییه‌و‌ه سه‌ر ب ه به‌غدادین ،بۆیه ده‌ڵێم تائێستا خزمه‌ت کردنیان ئه‌گه‌ر گه‌نجێک بیر لە حزبی‌كردنی ب�����ه‌داخ�����هوه وه‌ک پ��ێ��وی��س��ت حزبى نه‌بێت ناتوانێت په‌یوه‌ندى به‌سه‌نته‌رێکه‌و‌ه بکات یان سه‌ردانى رۆشنبیران و گەنجان ئ������اوڕى ل �ه‌گ �ه‌ن��ج��ان��ى ش���ارى که‌رکوک نه‌داوه‌ته‌وه ،بهداخهوه بکات ئه‌مه‌ش جێگاى داخه. دەكاتەوە» تائێستا س�ه‌ن��ت�ه‌رى رۆشنبیرى الڤ���ان حه‌مید ،ت �ه‌م �ه‌ن ()19 س����اڵ وت����ى :ئ��ێ��م �ه ن����هک ه �ه‌ر
سەنتەری شارێكی دەوڵەمەند پێنج ساڵە لەچاوەڕوانی تەواوكردندایە
که‌رکوک ئهوه پێنج ساڵه دروستکراو‌ه و ته‌واو نهکراوه، ئه‌مه‌ش ناحه‌قییه‌کى گه‌وره‌ی‌ه به‌رامبه‌ر به‌گه‌نجانى ک�ه‌رک��وک ده‌ی��ک �ه‌ن ،ل�ه‌ب�ه‌رئ�ه‌وه‌ى پ���رۆژه‌ى سه‌نته‌رى رۆشنبیرى که‌رکوک ،پرۆژه‌ى گه‌وره‌ى گه‌نجانى شارى کهرکوکه که بهداخهوه ته‌وانکراو‌ه ئه‌گه‌ر ئه‌وها کارى تێدا بکرێـت ،ئه‌وا مه‌منون ده‌بین پێنج ساڵى تریش ته‌واى بکه‌ن ،بۆیه داواک��ارم الیه‌نى په‌یوه‌ندیدار زوو ته‌واوى بکه‌ن». ئه‌ندامى ئه‌نجومه‌نى پارێزگا و به‌رپرسى پرۆژه‌کانى پارێزگاى که‌رکوک ،ئه‌حمه‌د عه‌سکه‌رى به(چه‌تر) ى راگه‌یاند «له‌سه‌ر بودجه‌ى جه‌الل تاڵه‌بانى سه‌رۆک کۆمارى عێراق بڕى سێ ملیۆن دۆالرى بۆته‌رخان کراوه ،له‌سه‌ره‌تادا ئه‌و پرۆژه‌ی‌ه به‌دوو به‌ڵێنده‌ر سپێردرا به‌هۆى گه‌وره‌یى پرۆژه‌که‌و‌ه ده‌بوو که‌لوپه‌لى له‌ئێرانه‌و‌ه بۆ بهێنرایه ،به‌اڵم ئه‌و کۆمپانیای‌ه و ئه‌و دوو به‌ڵێنده‌ره‌ش نه‌یانتوانى له‌کاره‌کانیاندا سهرکهوتوو ب��ن ،ئێمه‌ش ده‌رم��ان ک��ردن و له‌کاره‌که‌یان دورخ��ران �هوه ،دوات��ر درا به به‌ڵێنده‌رێکى ئێرانى ئه‌و به‌ڵێنده‌ره‌ش له‌الیه‌ن ئێرانه‌و‌ه ده‌ستگیر ک��راو نه‌یتوانى ک��اره‌ک��ان��ى ت���ه‌واو بکات، له‌ئێستاشدا دراوه به‌چه‌ند به‌ڵێنده‌رى دیکه و که‌لوپه‌لى بۆ هێنراو‌ه و ئێستا کاره‌کانى به‌باشى بهڕێوه ده‌چێت».
فۆتۆ :تایەر تۆفیق
شۆڕشى گه‌نجانمان که‌ى به‌رپا ده‌بێت؟ ئه‌حالم مه‌نسور
گ����ه‌ن����ج����ان ،ش�����ه‌وان دره‌ن���������گ ب���هه���ی���واى خه‌ونێکى په‌مه‌ییه‌وه چ��او لێکده‌نێن، به‌اڵم بهداخهوه تادێت خه‌ونه‌کانیان ره‌ش و ئ��اڵ��ۆز و سوریالى ت��رده‌ب��ن ،تاده‌بێت ه نیوه‌شه‌و خه‌ونه‌کان قورس و قورستر ده‌بن و له‌پڕ دهبنه بلۆک و له‌سه‌ر سینگى گه‌نجان ده‌ن��ی��ش��ن�هوه و ل�ه‌پ��ڕ مۆته‌ک ه گه‌نجان هه‌راسان ده‌که‌ن. گه‌نجێکم ب��ۆ بێنه ل�ه‌ش�ه‌و تابه‌یانى ته‌نها ه��ه‌ر خ �ه‌ون��ى په‌لکه زێڕینه‌یى ببینێت مه‌گه‌ر س�ه‌گ و توتکه‌کانى نه‌مرووده‌کان نه‌بێت. گه‌نجان ،به‌یانیان که له‌خه‌و هه‌ڵده‌ستن چ��اوی��ان ده‌ک���ه‌ن���هوه گ��وێ��ی��ان له‌هه‌مان ده‌نگ ده‌بێت و هه‌مان نانى به‌یانى هه‌زار باره‌کراو ده‌خۆن و جلێکى خوساو به‌ئاوى ده‌ریاى نائومێدى ده‌پۆشن و جووته پێاڵوه ته‌سکه‌کانیان له پێده‌که‌ن و روده‌که‌ن ه ه��ه‌م��ان ک����ۆاڵن ک��ه پ���ڕه ل�ه‌پ��ی��رێ��ژن��ى عابابه‌سه‌ر و عه‌ره‌بانه‌ى س �هوزه فرۆش و هاتوچۆى ئه‌و ژنانه که دزداشه‌یه‌کى درێژیان له‌به‌ردایه و به‌له‌چکێک سه‌ریان به‌ستوه و فڕکانفڕکانیانه و له‌گه‌ڵیدا هۆرنى سه‌یاره‌ى کوڕانى خاوه‌ن مۆنیکا و گیرفان پڕ له‌بلۆکى دۆالره تا خۆیان به‌الیه‌کدا ده‌ده‌ن. چ��اوی��ان ده‌ک��رێ��ت�هوه و رێگاى هه‌مان وێستگه و هه‌مان پاس ده‌گرنه‌به‌ر. ئیتر رۆژێکى شوم و شومتر له‌شه‌یتان وێ��ن �هى دوب���اره‌ک���راوى ه �ه‌م��ان ب���ازاڕ و دوکان ده‌بینن ،رۆتینى رۆژێکى کۆنتر ل �ه‌دوێ��ن �ێ و پ��ێ��رێ ق��وت��ی��ان ده‌دات و ته‌نانه‌ت هێزیان نامێنێت به‌یه‌کێک بڵێن به‌یانیت باش. رۆژ رۆژێ����ک����ى ره‌ش�������ه ،ب��ێ��ک��ارى چاوه‌ڕێیان ده‌ک��ات یان که ل��ه‌ده‌روازه‌ى گ �ه‌وره‌ى زانکۆوه تێده‌په‌ڕن ونبوونێکى گ �ه‌وره‌ت��ر له‌ئۆقیانوس قوتیان ده‌دات و ن �ه‌دڵ��ی��ان ب�ه‌خ��وێ��ن��دن�هوه و مامۆستا و م �ه‌ن��ه �ه‌ج و ن���ازى ک��چ��ان خ��ۆش �ه و نه‌هه‌نگاوه‌کانیان ئه‌دۆزنه‌وه و به‌کورتى بێهوده‌یه‌کى بێسه‌ره‌تا و بێکۆتایى ده‌بێت ه کفنى ره‌ش��ی��ان و ده‌یانپێچێته‌وه ب �ه‌ره‌و ره‌شبینییه‌کى قه‌ترانى توڕیان ده‌دات. هه‌تاو ههیه و له‌ئاسماندایه که‌چى نایبینن ،عه‌شق ههیه ،به‌اڵم بڤه‌یه ،پاره ههیه ،به‌اڵم بۆخۆیان نییه ،ده‌رگا ههیه، به‌اڵم داخراوه ،کلیل ههیه ،به‌اڵم ژه‌نگى گرتووه. ئایا کێ تاوانباره به‌رامبه‌ر به‌م هه‌موو بینگه دڵته‌زێنانه؟ بێگومان ده‌سه‌اڵت، چڵکاوى کلتور ،په‌تى داب��ون�ه‌ری��ت، چ �هک��وش��ى ب��اوک��س��االری��ى و دای���ک س����االرى ،خ �ه‌ن��ج �ه‌رى ع�ه‌ش��ی��ره‌ت��گ�ه‌رى، ته‌لى ت��ۆڕى گ���ه‌وره‌ى س �ه‌رم��ای �ه‌دارى و ئهم هه‌موو جه‌نجاڵییه‌ى له‌نێو ورگیدا کۆکردوه‌ته‌وه. ئه‌ى ئۆکسجین که‌ى هه‌ڵى مژن ،ئه‌ى ئاوى بێکافور که‌ى بیخۆنه‌وه ،ئه‌ى که‌ى له‌به‌ر ئاسمانه گه‌شه‌که‌ى گۆڕاندا قژ دابهێنن کێ بهرپرسه؟ م��ن ده‌ی���زان���م ،گ�ه‌ن��ج��ان��ی��ش ده‌ی��زان��ن، م��ی��ل��ل �ه‌ت��ى ک���وردی���ش ده‌ی���زان���ێ���ت ک ه خاوه‌نه‌که‌ى (ده‌سه‌اڵت)ه که وه‌ک رێوى راده‌کات و ناوێرێت ئاوڕێک بداته‌وه. رۆڵه شرینه‌کانم: ت�ه‌م�ه‌ن��م وا خ�ه‌ری��ک�ه ده‌ب��ێ��ت�ه شه‌ست س��اڵ ده‌ب���ا پێشمردنم چ���اوم بکه‌وێت ه ش��ۆڕش��هک��ه‌ت��ان خ���ۆ خ��وێ��ن��دک��اران و ک��رێ��ک��اران��ى ف �ه‌ڕه‌ن��س��ا ل �ه‌ئ��ێ��وه خوێن گه‌رمترنین.
[ بێریڤان محه‌مه‌د ]
ساڵی یه‌که‌م ژمار ه 30 دووشه‌ممه 2010/11/1
8
ژنیش به‌قیست... ك��������وڕه گ �ه‌ن��ج��ێ��ك��ی دانا ڕزگار ع������ه‌ره‌ب ،ل �ه‌داي��ك��ب��ووی ()1984ـ���ه ،ژنێك و دوو منداڵی كچی هه‌يه ،خه‌ڵكی شاره‌دێی قه‌ره‌ته‌په‌يه ،قه‌ره‌ته‌په ههرچهنده سه‌ر ب ه ق�ه‌زای كفری-يه به‌اڵم له‌ژێر ده‌سه‌اڵتی ئێراق داي�ه ،ئهم گه‌نجه‌ی باسی ده‌كه‌ين ناوی (ع،ن) ،پۆليسه ،بڕياری داوه ژنی دووه‌م بهێنێت ،ئه‌وه‌ی كه ده‌يه‌وێ بيكات ه ژنی دووه‌می ،له‌دايكبووی 1990ـه ،ئهم كچه‌ش هه‌ر وه‌كو ژنی يه‌كه‌می عه‌ره‌به، به‌اڵم ئه‌مه‌يان دانيشتووی شاره‌دێی گواڵڵ ه (جه‌له‌وال)یه سه‌ر به قه‌زای خانه‌قين. ژن هێنان له‌ناوعه‌ره‌كانی پارێزگه‌ی دياال زۆر كه‌می تێده‌چێت ،هه‌ر ئه‌مه‌ش وای ك���ردووه چه‌ندين گه‌نجی كورديش ده‌س��ت��ي��ان ك����ردووه‌ت����هوه خ��واس��ت��ن��ی ژن��ی عه‌ره‌ب. بڕی تێچوونی هێنانی ژنی دووه‌می (ع،ن) ته‌نها ( )750هه‌زار ديناره ،له‌گه‌ڵ باوكی كچه‌كه وا رێككه‌وتووه كه سه‌ره‌تا ( )300ه �ه‌زار ب��دات ،و دوات��ر مانگانه ثاش ماوه‌ی پاره‌كه بدات ،ئێمه هه‌وڵماندا بزانين ئه‌و بڕه پاره‌يه چۆن خه‌رج ده‌كرێت؟ ئ��اي��ا ده‌درێ���ت ب�ه‌ب��اوك��ی كچه‌كه ي��ان بۆ كچه‌كه‌يه؟ به‌اڵم سه‌رچاوه‌ی زانيارييه‌كان سه‌باره‌ت بهمه زانياری ال نه‌بوو. ئێستا ل �ه ك��وردس��ت��ان و ناوچه‌كانی ئێراقيش ،زۆربه‌ی شتومه‌ك ،وه‌ك الپتۆپ و مۆبيليات و ئۆتۆمبيل و هتد ..ب ه قيست ده‌درێت ،به‌اڵم ئايا به قيست دانی ژن واتای چييه كه عه‌ره‌به‌كانی ناوچه‌ی دياال ده‌يكه‌ن؟ ئايا ئهمه فرۆشتنی ژن ه يان چييه؟ هه‌ڵبه‌ته ژنی يه‌كه‌می (ع،ن) ناڕه‌زايی ده‌ربڕييوه به‌رامبه‌ر هێنانی ئهم ژنه له‌اليه‌ن پياوه‌كه‌يه‌وه ،بۆيه (ع،ن) هه‌ستاوه به لێدانی ژنه‌كه‌ی (به وايه‌ر) و بێده‌نگكردنی! بێگومان كاتێك م��رۆ كارێك ده‌ك��ات، پاڵنه‌رێكی هه‌يه بۆ ئه‌و كاره ،ئه‌گه‌ر ل ه ڕووی ده‌روونی و جه‌سته‌ييه‌وه سه‌يری ئهم رووداوه بكه‌ين ده‌بينين ،ئ�ه‌م گهنجه ل ه رووی سێكسه‌وه كێشه‌ی له‌گه‌ڵ ژنه‌كه‌ی دا ه �ه‌ي �ه ،وا دي����اره ژن���ی ي �ه‌ك �ه‌م��ی ل ه په‌يوه‌ندييه سێكسييه‌كه‌ياندا تێری ناكات، ئه‌مه‌ش وايكردووه په‌نابباته به‌ر هێنانی ژنی دووه‌م ،له بيروڕای زۆر نێرينه‌دا ئهوه هه‌يه ك�ه ت��ا په‌يوه‌ندييه سێكسييه‌كانی زۆرتر بێت ئه‌وا زۆرتر له رووی سێكسه‌وه تێر ده‌بێت ،به‌اڵم ئهمه زۆرجار پێچه‌وانه‌يه، چونكه م �ه‌رج نييه ژن��ی دووه‌م ئاستی رۆشنبيری به‌رز بێت ،كه‌واته باشتركردنی پ�ه‌ي��وه‌ن��دي��ي�ه‌ك�ه ك �ه‌وت��ووه‌ت �ه س��ه‌ر ئاستی رۆشنبيری هه‌ردووال به‌گشتی. ئه‌گه‌ر له رووی به‌ها كۆمه‌اڵيه‌تييه‌كانه‌و‌ه س �ه‌ي��ری ب��ك �ه‌ي��ن ،ده‌ب��ي��ن��ي��ن ئ���ه‌م گه‌نج ه ده‌ي��ه‌وێ به ده‌وروب �ه‌ره‌ك �هی بڵێت كه من خ��اوه‌ن��ی دوو ژن��م و ئ�ه‌ت��وان��م چ�ه‌ن��د ژنم هه‌بێت به‌خێويان ب��ك�ه‌م ،به‌جۆرێكی تر ئه‌يه‌وێ بلێت :من وه‌ك ئاغام يان ئاغام، له زۆرب���هی كۆمه‌ڵگه رۆژهه‌اڵتييه‌كان بێجگه له بابه‌تی ئايين ،مرۆڤه‌كان ويستی خۆده‌رخستن و پيشاندانی هێزيان هه‌يه ،چ جای ئه‌گه‌ر هێزه‌كه به چه‌ك بێت يان ب ه پ��اره ي��ان به رۆڵ��ی كۆمه‌اڵيه‌تی ،كه ل ه راس��ت��ی دا زۆرب���هی ئ �ه‌و ج��ۆره مرۆڤان ه ژيانێكی تايبه‌تی يان ژيانێكی راسته‌قين ه ناژێن. (ع.ن) هه‌ره‌چه‌نده له كفری داده‌نيشێت، به‌اڵم ماره‌كردنی ژنی دووه‌می له ده‌ره‌وه‌ی كفرييه كه رێی پێده‌دا بيكات به دوو ژن، ئه‌وه‌ی سه‌ير و سه‌مه‌ره‌يه له‌م رووداوه‌دا هه‌ر ئ �ه‌وه‌ی مابوو ژن ب��دات به قيست ،جێی ئاماژه‌پێكردنه ئه‌گه‌ر كه‌سێك بۆ جارێك سه‌ردانی ح �ه‌وزی حه‌مرين بكات له‌سه‌ر رێگه‌كان ده‌بينن زۆرجار پياوه‌كان ژنه‌كانيان دهخهنه نێو گاڵبه‌ی ئۆتۆمبێله‌كانيانه‌وه، ك�ه ئهمه سه‌يركردنی ژن �ه وه‌ك ئ��اژه‌ڵ، ته‌نانه‌ت هه‌ندێ جار ههبووه ،ته‌نها پياوێك ئۆتۆمبێلێكی لێخوڕيوه ،كه‌چی چه‌ند ژنێكی خۆستۆته دواوه‌ی پيكابه‌كه‌ی!..
مه‌له‌کردن یه‌کێک‌ه له‌وه‌رزش‌ه باوه‌کان که جگه له‌و سودانه‌ى وه‌ک وه‌رزشێک جه‌ست‌ه سودى لێوه‌رده‌گرێت، له‌رووى ده‌روونى و تهندروستییهوه ده‌یان سودى ترى ههیه و ئهم وه‌رزش�ه له‌جیهان ئێستا زۆر گرنگى پێده‌درێت، به‌اڵم له‌واڵتى ئێمه وه‌ک هه‌روه‌رزشێکى تر له‌په‌راوێزداه‌ی ه به‌تایبه‌ت بۆ ئافره‌تان ،چونکه جگه له‌وه‌ى رێژه‌یه‌کى زۆر مه‌له‌وانگه‌ى پیاوان ههیه ،ئه‌شتوانن له‌دریاچه‌کان مه‌ل‌ه بکه‌ن ،به‌اڵم بۆ ژنان ئهوه نیه. ئه‌وانه‌ى ک ه مه‌له‌ده‌که‌ن چیده‌ڵێن ئیڤان ،ته‌مه‌ن ( )16ساڵ باس لهوه ده‌کات که بهپێى کات سه‌ردانى مهلهوانگه ده‌کات و سودى زۆرى لێوه‌ر ده‌گرێت و وتى :م��اوه‌ى ساڵێک‌ه سه‌ردانى مه‌له‌وانگ ه ده‌که‌م به‌مه‌به‌ستى مه‌له‌کردن ،بهپێى کات جار و بار رۆژان�ه یان هه‌فتان‌ه دێم ،سودى زۆر له‌و مه‌له‌کردن ه وه‌رده‌گرم چ له‌روى ده‌رونى و ته‌ندروستى و چ له‌روى له‌شجوانى. ئ��ی��ڤ��ان ئ��ه‌وه‌ش��ى خ��س��ت �ه‌ڕوو ل�هک��ۆم�ه‌ڵ��گ��اى ئێم ه ئافره‌تان به‌که‌مى مه‌ل‌ه ده‌که‌ن ئه‌مه‌ش به‌هۆى که‌مى مه‌له‌وانگه‌وه‌یه ،له‌کاتێکدا جگه له‌وه‌ى که مه‌له‌کردن چه‌ندین سودى جیاجیا له‌روى ده‌رونى و جه‌سته‌یى‌و‌ه هه‌ی ه هه‌روه‌ها له‌کاتێکدا مرۆڤ توشى کیشه‌یه‌ک ده‌بێت ده‌توانێت سودى لێوه‌رگرێت. یه‌کێکى تر له‌و ژنانه‌ى که دهچێته مه‌له‌وانگه‌کان بۆ مه‌له‌کردن ،شارا به‌کرى ته‌مه‌ن ( )32ساڵه ،باس لهوه ده‌کات که به‌مه‌له‌کردن هه‌ست به‌ئارامی ده‌کات، شارا وتى «بهپێى ده‌رفه‌ت ده‌چم بۆ مه‌له‌کردن و کاتى مه‌له‌کردنیش هه‌ست به‌ئارامى و له‌ش سوک بوون ده‌که‌م ،چونکه مه‌له‌کرن من به‌وه‌رزشێکى زۆر باشى ده‌زانم. شارا ئاماژه به‌وه‌ش ده‌کات ته‌نها ته‌وار ههیه له‌م شار‌ه تایبه‌ت بێت به‌ئافره‌ت و ئه‌مه‌ش زۆر که‌مه ،چونک ه ئێستا رێژه‌ى ئه‌و ئافرتانه‌ى دێن بۆ مه‌له‌کردن زۆره. مه‌له‌کردن وه‌رزشێکى بهسوده ش��ۆخ��ان ع��وم�ه‌ر مامۆستاى کۆلێژى پ����ه‌روه‌رده‌ى وه‌رزش ل �ه‌زان��ک��ۆى سلێمانى و ئ�ه‌ن��دام��ى ئۆڵۆمپى یه‌کێتى مهلهوانگه و مامۆستاى راهێنه‌ر و رزگارکه‌ر له‌مه‌له‌وانگه‌ى سه‌نته‌رى ته‌وار ،ده‌ڵێت :ژنان له‌سه‌رجه‌م ته‌مه‌نه‌کان روو له‌مه‌له‌کردن ده‌که‌ن ،هه‌ندێکیان وه‌ک وه‌رزشێک یان وه‌رزشێکى ئارام به‌خش هه‌ندێکیشیان بۆ
«مه‌له‌وانگ ه بۆ ژنان که‌مه»
که‌می مه‌له‌وانگ ه ناڕزایی الی ژنان دروست ده‌کات
چاره‌سه‌ر له‌الیه‌ن پزیشکه‌کانه‌و‌ه ده‌نێردرێن. شۆخان وتیشى «مه‌له‌کردن چه‌ندین سودى جیاجیاى ههیه ،وه‌رزشێکى زۆر بهسوده بۆ م��رۆڤ ل�ه‌ش و الر رێک ده‌کات ،له‌کۆمه‌ڵگاى ئێمه زۆر گرنگى به‌م وه‌رزش ه نه‌دراو‌ه به‌تایبه‌ت بۆ ئافره‌تان به‌راى من پێویسته له‌هه‌موو کۆاڵنێک مهلهوانگه هه‌بێت ،ئه‌وه‌شى خسته‌روو که وه‌رزشى مه‌له‌کردن بۆ ئافره‌تان الى ئێمه بایه‌خێکى ئه‌وتۆى پێنه‌دراوه، رێ��ژه‌ى کچانى مه‌له‌وان له‌واڵتى ئێمه زۆر که‌مه ،کچ نابینرێت به‌شدارى پاڵه‌وانێتى له‌عێراقدا بکات ،ئه‌مه‌ش بۆ که‌م بایه‌خدان ده‌گه‌رێته‌و‌ه له‌و بواره‌دا. مه‌له‌کردن چاره‌سه‌رى نهخۆشییه ئاشتى محه‌مه‌د وه‌ک یه‌کێک له‌و نه‌خۆشانه‌ى ک ه له‌الیه‌ن پزیشکه‌و‌ه رێنمایى کراوه بۆ مه‌له‌کردن ،به‌اڵم به‌هۆى نه‌بوونى مهلهوانگه نه‌یتوانیو‌ه بچێ‌ه مهلهوانگه ،له‌وباره‌ی ه وت��ى :م��اوه‌ى چه‌ند ساڵێک‌ه توشى ئ��ازارى پشت هاتوم و چومه‌ت‌ه الى پزیشک جگه له‌ده‌رمان پێى وتم ئه‌گه‌ر بتوانیت مه‌ل‌ه بکه‌یت زۆر باشه سودى زۆره بۆ نه‌خۆشییه‌که‌ت ،به‌اڵم به‌هۆى نه‌بوونى مهلهوانگه له‌گه‌ڕه‌که‌که‌مان نه‌متوانیو‌ه مه‌ل ه بکه‌م ،بهداخهوه الى ئێمه مهلهوانگه نییه و هیچ نه‌بێت بۆ ئه‌و که‌سانه‌ى که نه‌خۆشن بۆ چاره‌سه‌رى نه‌خۆشییه‌که‌یان سودى ههیه. پزیشکى پسپۆڕى نه‌خۆشییه‌کانى روماتیزم و جومگ‌ه و راهێنانى پزیشکى له‌نه‌خۆشخانه‌ى گشتى شۆڕش ،د.کاروان جه‌الل مه‌جید مه‌له‌کردن وه‌ک چاره‌سه‌ر بۆ نه‌خۆشى ده‌زانێت و وتى «مه‌له‌کردن له‌روى تهندروستییهوه تایبه‌تمه‌ندى ههیه، مه‌ل‌ه به‌وه‌رزشێکی سه‌ره‌کی داده‌نرێت بۆ هه‌موو ماسولکه‌کان به‌گشتی به‌تایبه‌تی بۆ ماسولکه‌کانی پشت و بڕبڕه‌کانی، سودی زۆری ههیه له‌نه‌خۆشی روماتیزمه‌کاندا ،نه‌خوشی پێکه‌و‌ه لکانى بڕبڕه‌کان (ته‌شه‌موعی فه‌قه‌رات) دوچاری بڕبڕه‌کانی پشت ده‌بێت و نه‌خوشییه‌کی روماتیزمییه، یه‌کێک له‌چاره‌سه‌ر‌ه سه‌ره‌کییه‌کانى که لێره و له‌هه‌موو جیهان به‌نه‌خۆش ده‌وترێت مه‌له‌کردنه». سوده‌کانى مه‌له‌کردن زۆره و د.کاروان وتى «مه‌له‌کردن سودى تریشى زۆره بۆ جوانی و ریکوپێککردنی له‌شه‌و بۆ دابه‌زینی کێش و پته‌وکردن و به‌هێزکردنی هه‌موو ماسولکه‌کانی ران و شان و پشته». هه‌روه‌ها بوونی مهلهوانگه پێویسته له‌هه‌موو گه‌ڕه‌که‌کان، پێویسته مه‌له‌کردن له‌ناو مه‌له‌وانگه‌کان بێت باشتره تا له‌ده‌ره‌و‌ه وه‌ک رووبار و ده‌ریاچ‌ه و روباره‌کان.
گه‌نجێک
هاوسه‌رگیرى له‌بیرخۆم ده‌به‌مه‌وه [ئا /شوان نه‌ریمان ] به‌پێی راپ��رس��ی��ی�هک ک � ه س�ه‌ن��ت�ه‌ری رۆشنبیری ئ��اس��ود‌ه ئه‌نجامیداو‌ه ل�ه ()%67ی گه‌نجان ده‌ڵێن هیچ کابینه‌یه‌کی حکومه‌تی هه‌رێمی کوردستان ک��ارئ��اس��ان��ی ب��ۆ گ �ه‌ن��ج��ان ن���هک���ردووه ل �ه‌پ��رۆس �هى هاوسه‌رگیریدا ،گه‌نجانیش جه‌خت له‌مه‌ده‌که‌نه‌و‌ه ک ه حکومه‌ت و هۆکارى کۆمه‌اڵیه‌تیش ئاسته‌نگى بوون له‌م پرۆسه‌یدا. ئارام على ،خوێندکارى کۆلێژى په‌روه‌رده‌ى زانکۆی سلێمانی ئ���ام���اژه‌ى ب��ۆ ئ���ه‌وه‌ک���رد ه��ۆک��ارى م��ادى و کۆمه‌اڵیه‌تى و سیاسى و ده‌س��ه‌اڵت واده‌ک���ه‌ن بۆ که‌مبوونه‌وه‌ى هاوسه‌رگیرى و پێشیوای ه ک ه زۆربه‌ى زۆرى ک��وڕان هۆکارى سه‌ره‌کین له‌پێکهێنانى ئهم پرۆسه‌یه‌دا و جه‌ختى لهوه کردهوه و وتى :بهداخهوه کچان ته‌نها به‌شێکى که‌میان به‌رده‌که‌وێت له‌ئه‌رکى به‌پرسیارێتى بۆ دابینکردنى ژیانى هاوسه‌رێتى ،ئه‌ویش له‌ڕێگه‌ى نیشته‌جێ بوون و ئه‌رکى به‌ڕێوه‌بردنى خێزان و دابینکردنى پێداویستییه‌کان. به‌شێک له‌گه‌نجان ،هێما بۆ ئ �هوه ده‌ک��ه‌ن ک ه بێکارى و دانه‌مه‌زراندنیان هۆکارێک ه بۆ دره‌ن��گ که‌وتنى پرۆسه‌ى هاوسه‌رگیرى .ره‌نگین ئیسماعیل، خوێندکارى زانکۆیه ،ئه‌وه‌ى پشتڕاستکرده‌وه و وتى «گه‌نجى واههیه هیچ ئیشێکى نییه یان خوێندنى ته‌واو کردوه و دانهمهزراوه ،ئه‌مه‌ش واده‌کات که بیر له‌هاوسه‌رگیرى نه‌کاته‌وه» .ناوبراو پێشیوای ه که ئهم ه رێگه خۆشکه‌ره بۆ بێئومێدى گه‌نجان. سه‌یوان حه‌سه‌ن ،گه‌نجێکى تر‌ه و پێیوایه پرۆسه‌ى هاوسه‌رگیرى سستى و الوازیى به‌خۆیه‌و‌ه بینیو‌ه که‌متر بیر له‌و پرۆسه‌یه دهکرێتهوه ،جه‌ختى له‌مه‌کرده‌وه و وتى «وه‌ک گه‌نجێک وام لێهاتوو‌ه هاوسه‌گیرى له‌بیر خۆم ببهمهوه ،له‌به‌ر ئه‌وه‌ى الیه‌نى مادى هۆکارى سه‌ره‌کیی ه
فۆتۆ :فه‌رئق هه‌ڵه‌بجه‌یی
دایکان و ترسى منداڵ له‌چوون ه خوێندگه (هۆکار‌و رێگا چاره‌سه‌ر) [ و :سانا عومه‌ر ] دای��ک و ب��اوک هیچ کاتێک دڵنیا نین ک ه ئایا ئه‌گه‌ر به‌زۆره‌ملـێ منداڵه‌کانیان بۆ خوێندنگ ه بنێرن کارێکى دروسته یاخود نا؟ ئه‌وان به‌شێوه‌یه‌کى دروست نازانن که ئایا منداڵه‌که به‌ڕاستى هه‌ست ب �ه‌الوازى و نه‌خۆشى ده‌ک��ات یان وه‌ک زۆرینه‌ى مندااڵنیتر که هه‌ندێکیان نایانه‌وێ بۆ خوێندنگ ه بڕۆن ،بیانوو ده‌هێننه‌وه. ئ �ه‌و م��ااڵن �هى منداڵه‌کانیان کێشه‌ى چوون ه خوێندنگه‌یان ههیه ،به‌یانیان ده‌نگى شه‌ڕ و گریان له‌ماڵه‌کانیان به‌رز دهبێتهوه .هه‌ندێ له‌و مندااڵن ه ب�هی��ان��ی��ان ک �ه ل �ه‌خ �ه‌و ه�ه‌ڵ��ده‌س��ت��ن ده‌ڵ��ێ��ن ناچین ه خوێندنگه و هه‌ندێ منداڵیتریش خۆیان نه‌خۆش ده‌که‌ن یا به‌ناڵه‌ناڵه‌وه ده‌ڵێن بارودۆخى ته‌ندروستیان خراپه .له‌روانگه‌ى سایکۆلۆژییه‌وه گرنگ نیی ه منداڵه‌کانتان چۆن ناڕه‌زایه‌تى خۆیان نیشان ده‌ده‌ن، به‌ڵکو ئه‌وه‌ى گرنگه ئه‌مه‌یه که تۆ ده‌بێ نه‌وازشى بکه‌یت ،متمانه به‌خۆبوونیان به‌هێزتر بکه‌یت ،هه‌وڵ بده چوونه خوێندنگه‌یان له‌ال ئاسان‌و شیرین بکه‌ن، یاخود باشتره بڵێین «خۆشه‌ویستم تۆ هیچ تایه‌کت لێ نییه و چاوه‌کانیشت کراوه و شادمانن .دایک ێ و باوکت ئه‌مڕۆ کارێکى گرنگیان ههیه و ده‌ب ئه‌نجامى بدهن ،واته واباشتره له‌برى ئه‌وه‌ى به‌ته‌نیا لهماڵهوه بمێنیته‌وه بڕۆیت بۆ خوێندنگه بۆ الى هاوڕێکانت» .ئه‌گه‌ر منداڵه‌کانت خۆیان نه‌خۆش کرد ،دڵنیاى بکه‌ره‌وه که رۆژێکى باش لهماڵهوه به‌سه‌رنابات ،منداڵه‌که‌ت له‌سه‌ر جێگه‌که‌ى خۆى بنوێنه و له‌رۆژانى دواتریشدا ته‌نانه‌ت ئه‌گه‌ر وتى بارودۆخیشم باشه ،رێگه‌ى یارى مه‌ده. هۆکاره‌کانى شڵه‌ژانى منداڵ له‌کاتى چوون ه خوێندنگه کۆمهڵه هۆکارێکى جۆراوجۆر هه‌ن که بۆچى مندااڵنى ته‌مه‌ن ( )6-5ساڵ له‌چوونه خوێندنگ ه هه‌ڵدێن ،گرنگترین و باوترین ن��اڕه‌زای��ى مندااڵن بریتین له «من ته‌نها ده‌مه‌وێ لهماڵهوه بمێنمه‌وه« هه‌ندێ منداڵ له‌م ته‌مه‌ندا کاتێکى زۆرت��ری بۆ خۆگونجاندن له‌گه‌ڵ رێساو ژینگه نوێیه‌کان ههیه. کرانه‌وه‌ى ده‌روازه‌ى خوێندن دواى پشووه‌کانى هاوین، له‌دایکبوونى خوشک یان برایه‌ک ،نه‌خۆشى و یا مردنى یه‌کێک له‌خزم و که‌سوکارى منداڵه‌ک ه ده‌ب��ن �ه م��ای �هى دروس��ت��ب��وون��ى دڵ���ه‌ڕاوک���ێ و ت��رس الى م��ن��داڵ ،ته‌نانه‌ت ئ�ه‌و مندااڵنه‌ى که پێشتر بهوشێوهیه نه‌بوون ،لهوانهیه دووچ��ارى ئهم ترس و دڵه‌ڕاوکێیه ببن.
رێگا چاره‌سه‌ر ب �ه‌زم��ان��ێ��ک��ى ش��ری��ن خ��اڵ��ه ب���اش‌و ه��ان��ده‌ره‌ک��ان��ى چ��وون��ه خ��وێ��ن��دگ �ه بۆ منداڵه‌که‌ت ب��اس بکه ،به‌شێوه‌یه‌ک ب �ه‌رن��ام �ه ب��ۆ ک��ات�هک��ان��ى منداڵه‌که‌ت دابڕێژه تا هه‌ست به‌ئاسوده‌ییه‌کى زیاتر بکات .سودوه‌رگرتن له‌ئامرازه بچوک و سه‌رنجڕاکێشه‌کان که به‌شێوه‌یه‌کى ب �ه‌رچ��او ده‌ب��ن�ه م��ای�هى که‌مکردنه‌وه‌ى دڵ���ه‌ڕاوک���ێ و ب �هه��ێ��زک��ردن��ى متمان ه به‌خۆبوون الى منداڵه‌که ،هاوکاریت ده‌کات بۆ ئه‌وه‌ى منداڵێکى گوێڕایه‌ڵ ب�ه‌ره�ه‌م بهێنیت .ئ �ه‌م رێگایانه‌ش ک ه ده‌ک���رێ ئ��ام��اژه‌ی��ان ب��ۆ بکرێ بریتین له‌دانانى شرینى له‌ناو قاپى خواردنه‌که‌ى، دان��ان��ى ب��وک �ه ش��وش �هی �هک ک �ه لـێى نوسرابێت «خوێندنگه خۆشترین شوێنى دنیایه». له‌خوێندنگه ده‌ترسم هه‌ندێ له‌مندااڵنى ته‌مه‌ن ( )6ساڵ به‌شێوه‌یه‌کى سه‌رسورهێنه‌ر له‌چوونه خوێندنگ ه ده‌ت��رس��ن و به‌دایکیان ده‌ڵێن «م��ن بۆ خوێندنگ ه ن���اڕۆم و ل �ه‌م��اڵ �هوه ده‌م��ێ��ن��م �هوه» ت��رس الى ئ�ه‌م مندااڵنه لهوانهیه هۆکارى جۆراوجۆرى هه‌بێت. وه‌ک ت��رس ل �ه‌س��وارب��وون��ى پ��اس��ى خوێندنگه، ش �ه‌ڕک��ردن ل�ه‌گ�ه‌ڵ هاوڕێکانى ،س���زادان و لێدان ل���ه‌الی���ه‌ن م��ام��ۆس��ت��اک �هی �هوه ،ران��هه��ات��ن ل �ه‌گ �ه ڵ جلوبه‌رگى خوێندنگه و په‌رتوک و ده‌فته‌ره‌کانى، یاخود گاڵته به‌یه‌ک کردن. رێگاچاره‌سه‌ر وتوێژ له‌گه‌ڵ مامۆستا و سه‌رپه‌رشتیاره‌که‌یدا بکه و شێوازێکى ن��وێ ب��ۆ چ��اره‌س �ه‌رى کێشه‌ى منداڵه‌کانت بدۆزه‌ره‌وه ،بۆنمونه ئه‌گه‌ر هاوڕێکانى له‌خوێندنگه گاڵته‌ى پێده‌که‌ن ،به‌مامۆستاکه‌ى بڵێ تاقسه له‌گه‌ڵ منداڵه‌کانیتردا بکات .ئه‌گه‌ر له‌ئۆتۆمبێل و پاسه‌کانى خوێندنگه ده‌ترسێت، له‌گه‌ڵ شۆفێره‌که‌دا قسه بکه و داواى لـێ بک ه که به‌ناوى خۆیه‌وه بانگى منداڵه‌کانت بکات و رێگه‌ى بدات له‌ریزى پێشهوه دابنیشێت. وه‌ک مندااڵنیتر زیره‌ک نیم کاتێک ک �ه منداڵه‌کانتان ب��ۆ ئ��اگ��ادارب��وون له‌بارى ته‌ندروستى جه‌سته‌یى و ئه‌قاڵنى ده‌یبه‌یت ه ناوه‌ندێکى ته‌ندروستى ،ت��رس و دڵه‌ڕاوکێیه‌که‌ى رێژه‌که‌ى زۆر به‌رز دهبێتهوه .له‌م ناوه‌نده ته‌ندروستیان ه چه‌ندین منداڵى ته‌مه‌ن ( )6-5سااڵنه ده‌بینرێن
9
کوردستان ئاماده‌نین هاوسه‌رگیرى پێکبهێنن ،زۆرى به‌شداربووه‌کانی راپرسییه‌که‌ش هۆکاره‌که‌ى بۆ خراپی باری ئابوری ده‌گه‌ڕێننه‌وه. پێنج ه���ه‌زار ک �ه‌س له‌راپرسییه‌که‌دا به‌شدارییان ک����ردووه ،زۆرب���هی���ان ت�ه‌م�ه‌ن��ی��ان ل�ه‌ن��ێ��وان ()20-18
بهپێى راپرسییه‌ک ل ه ()%67ی گه‌نجان ده‌ڵێن هیچ کابینه‌یه‌کی حکومه‌تی هه‌رێمی کوردستان کارئاسانی بۆ گه‌نجان نهکردووه
سااڵندایه ،له ()%59یان له‌ره‌گه‌زی نێرن و له ()%41 یان ل�ه‌ره‌گ�ه‌زی مێن ،راپرسییه‌ک ه له ( )20رۆژدا ئه‌نجامدراوه. پرسیارێکى راپرسییه‌که تایبه‌ت ب��ووه به‌شوێنی نیشته‌جێبوون که ئایا نه‌بوونی شوێنی نیشته‌جێبوون هۆکاره بۆ ئه‌نجامنه‌دانی پڕۆسه‌ی هاوسه‌رگیری، ل ه ()%49ی به‌شداربووان وه‌اڵمه‌که‌یان به به‌ڵێ بووه. ت��وێ��ژه‌ری کۆمه‌اڵیه‌تی ک��اوان به‌کر ،به‌چه‌ترى
راگ �هی��ان��د :پ��رۆس �هی ه��اوس�ه‌رگ��ی��ری وات��� ه نزیک ب��وون �ه‌وه‌ی دوو ره‌گ��ه‌ز له‌یه‌کتری دوو که‌سى زۆر جیان بۆ هاوبه‌شی کردنی ژیان ،بۆیه ده‌بێت هه‌ردوو الیه‌ن قوربانی به‌کۆمه‌ڵێک حه‌ز و خولیای تایبه‌تی خۆیان ب��ده‌ن ،تابتوانن زیاتر ئاوێته‌ی یه‌کتری ببن، به‌اڵم پرۆسه‌ی هاوسه‌رگیری لهههرێمى کوردستان تووشی گرفتی زۆر ده‌بێت هه‌ر له‌الیه‌ن حکومه‌ته‌و‌ه له‌دابین نه‌کردنی شوێنی نیشته‌جێبوون ،فه‌راهه‌م نه‌بوونی هه‌لی کار بۆ کۆی ئه‌ندامانی کۆمه‌ڵگا و که‌می داهاتی تاک ،ئه‌مانه کۆمه‌ڵ ه هۆکارێکن ک ه پرۆسه‌ی هاوسه‌رگیری لهههرێمى کوردستاندا به‌ره‌و شه‌له‌ل بردووه. ناوبراو ئاماژه‌ى بۆ ئه‌وه‌شکرد که خاڵێکی تری کێشه‌ی به‌رده‌م هاوسه‌رگیری نزمی ئاستی رۆشنبیری هه‌ردوو ره‌گه‌ز‌ه که ژیانی هاوسه‌رێتی ته‌نها بریتی بێت له‌بواری سێکس که ئه‌مه‌ش لێکدانه‌وه‌یه‌کی زۆر هه‌ڵه‌یه ،کاتێک بناغه‌ی پرۆسه‌ی هاوسه‌رگیری له‌سه‌ر بنه‌مای جوانی و چێژی سێکسی بونیات بنرێت ئه‌وا دوای تێربوونی هه‌ردوو ال به‌تایبه‌ت کوڕان ،ئه‌وا ورده ورده کێشه‌و گرفتی زۆر له‌نێوانیاندا رووده‌ده‌ن، وه‌ک ده‌بینین که رێژه‌ی ته‌الق ساڵ به‌ساڵ زیاتره. توێژه‌ر‌ه کۆمه‌اڵیه‌تییه‌که ئه‌وه‌شى وت :پێویست ه ه�ه‌ردووال شاره‌زاییه‌کی ته‌واویان له‌هه‌موو روه‌کانه‌و‌ه له‌یه‌کتر هه‌بێت و هه‌ردووال بگهنه ئه‌و بڕوایه‌ی ک ه خۆشی ژیان له‌زۆربونی ماد‌ه گرنگتره ،بگهنه ئه‌و قه‌ناعه‌ته‌ی ک ه رێز و وه‌فا و خۆشه‌ویستی له‌خانوی چه‌ند نهۆم و سه‌یاره‌ی ئاخر مۆدێل و ئاڵتونی زۆر گرنگتره.
پێنج ساڵ ه پرۆژه‌یه‌کى گه‌نجانى که‌رکوک ته‌واو نهکراوه [ ئا /هونه‌ر ئه‌حمه‌د ـ تایه‌ر تۆفیق ]
که هه‌ستێکى خراپیان سه‌باره‌ت به‌توانستى خۆیان ههیه و وا هه‌ست ده‌ک �ه‌ن که به ب �ه‌راورد لهگه ڵ هاوڕێکانیان ،زیره‌ک نین. رێگاچاره‌سه‌ر ئ���ه‌گ���ه‌ر پ��ێ��ت��وای �ه م��ن��داڵ �هک��ان��ت��ان پێویستیان به‌هاریکارى زیاتر ههیه ،به‌مامۆستاکه‌ى بڵێ ک ه بایه‌خێکى زیاترى پێ ب��دات تا له‌گه‌ڵ ژینگه‌ى خوێندنگه‌دا رادێت ،یاخود مامۆستایه‌کى تایبه‌تى بۆ بگره تائه‌و کاته‌ى ترسى مامۆستاى النامێنێت. له‌برى ئه‌وه‌ى هه‌وڵ بده‌یت خۆت ببیته مامۆستاى منداڵه‌کانت ،ببه به‌سه‌رپه‌رشتیار و رێنماکه‌رێکى منداڵه‌که‌ت و ل�ه‌و ک��اران�ه‌دا پشتیوانى لـێ بک ه ک�ه تیایدا س �ه‌رک �ه‌وت��ووه ،ت��ا دڵنیا بێت ئه‌ویش کۆمه‌ڵێک توانست‌و به‌هره‌ى تێدایه که له‌زۆرینه‌ى هاوڕێکانیدا نییه .منداڵه‌که‌ت دڵنیا ب��ک�هرهوه که ئه‌گه‌ر هه‌ڵه‌یه‌کى نائه‌نقه‌ستیش بکات هیچ گرفتێکى ئ �ه‌وت��ۆ دروس���ت ن��اب��ێ��ت ب��ه‌و م �ه‌رج �هى راسته‌وخۆ هه‌وڵى راستکردنه‌وه‌ى بدات و دووباره‌شى نه‌کاته‌وه ،ئه‌و هه‌قیقه‌ته‌ش له‌ناخى منداڵه‌که‌تدا بچێنه ئه‌و که‌سه سه‌رکه‌وتن به‌ده‌ستده‌هێنێت ک ه زۆرترین هه‌وڵ ده‌دات. هۆکارى نه‌چوونى خوێندنگه‌ى منداڵه‌که‌ت بدۆزه‌ره‌وه ه���ه‌وڵ ب��ده ب�ه‌ش��ێ��وه‌ی�هک��ى دروس���ت ب���ه‌دواى ئه‌و هۆکارانه‌دا بگه‌ڕێیت که بوونهته له‌مپه‌ر له‌به‌رده‌م منداڵه‌که‌تدا ،له‌گه‌ڵ منداڵه‌که‌تدا وتوێژ بک ه
ش گ �ه‌وره‌ت��ری��ن و ن �ه‌ب��وون��ى ش��وێ��ن��ى نیشته‌جێبوونی کێشهیه». گه‌نجان له‌وه‌ش ده‌دوێن که به‌شێکیان کێشه‌ى مادیان نییه و ئه‌وه‌ى بۆیان گرنگه چۆنێتى ئه‌و کهسهیه ک ه ژیانى هاوسه‌رگیرى له‌گه‌ڵدا دروستده‌که‌ن .هه‌ناس ه ره‌زا ،کچێکى فه‌رمانبه‌ر‌ه و قسه ل�هوه ده‌ک��ات ک ه کێشه‌ى مادى نیی ه و ئه‌وه‌ى بۆی گرنگ ه باشى ئه‌و کهسهیه ک ه ژیانى هاوسه‌رگیرى له‌گه‌ڵدا پێکدێنێت و وتى :هیچ کێشه‌ى مادیم نییه و ناشیکه‌م به‌کێش ه ئه‌گه‌ر ئ�ه‌و ک��وڕه‌ى هه‌ڵیده‌بژێرم به‌دڵى خ��ۆم بێت و کوڕێکى پاک و باش بێت و به‌ڵێن بدات بۆم خراپ نه‌بێت ئهوه بۆ من به‌سه. س �هی��وان ح �ه‌س �ه‌ن ،گه‌نجێکى دوک���ان���دار‌ه و هێما بۆ ئ �هوه ده‌ک��ات کچ هه‌ی ه مه‌رجى ق��ورس داده‌نێت بۆ هاوسه‌رگیرى ،پێشوایه که ئهم ه الوازى ئاستى رۆشنبیرى و بیرکردنه‌وه‌ى کچانه بۆ م��اده ،وتى: ه��ی��وادارم که کچان بیر له‌مه‌رجى ق��ورس نه‌که‌نه‌و‌ه کاتێک ده‌یانه‌وێت هاوسه‌رگیرى له‌گه‌ڵ کوڕێک ئه‌نجام بدهن. شۆخان عه‌لی ،وه‌ک گه‌نجێک پێیوایه هه‌ندێجار کچان ناچار ده‌کرێن له‌الیه‌ن ماڵى باوکیانه‌و‌ه ک ه مه‌رجى قورس دابنێن له‌سه‌ر کوڕان ،الیان وای ه گه‌ر خۆیان قورس نه‌گرن به‌ها و نرخیان نابێت الى کوڕان ک� ه ئ�ه‌م�ه‌ش هه‌ڵه‌ی ه ل�ه‌ب�ه‌ر ئ���ه‌وه‌ى ه�ه‌رک�ه‌س رێ��ز و شکۆى خۆى ههیه. به‌پێی راپرسییه‌کیش ک ه سه‌نته‌ری رۆشنبیری ئاسوده له‌پارێزگاکانی سلێمانی ،هه‌ولێر ،دهۆک ل�ه‌ژێ��ر ن��اوى (راپ��رس��ی ده‌رب����اره‌ی ب��ارودۆخ��ی الوان له‌پرۆسه‌ی هاوسه‌رگیریدا) به‌ئه‌نجام گه‌یاندوه ،تێیدا هاتووه یه‌کێک له‌پرسیاره‌کان ئ�ه‌وه‌ی�ه :حکومه‌تی هه‌رێمی کوردستان تاچه‌ند کارئاسانی بۆ گه‌نجان کردووه بۆ رێکخستنی پڕۆسه‌ی هاوسه‌رگیری؟ ل ه ()%67ی گه‌نجان ده‌ڵێن هیچ کابینه‌یه‌کی حکومه‌تی هه‌رێمی کوردستان کارئاسانی بۆ گه‌نجان نهکردووه. ل�� ه ( )%64ی ک����وڕان و ک��چ��ان��ی ه�ه‌رێ��م��ی
ساڵی یه‌که‌م ژمار ه 30 دووشه‌ممه 2010/11/1
و ه��ان��ى ب��ده س �ه‌رج �ه‌م ئ��ه‌و ه���ه‌واڵ و روداوان����هى له‌خوێندنگه بیستویه‌تى یاخود بینیویه‌تى بۆت بگێڕێته‌وه .به‌منداڵه‌که‌ت بڵێ که لیستێک بۆ ئه‌و شتانه ئاماده بکه که له‌خوێندنگه‌که‌یان حه‌زى لێیه‌تى یاخود رقى لێیه‌تى ،پاشان هه‌ستى متمان ه ب�ه‌خ��ۆب��وون��ى ب��ۆ ب��گ��ێ��ڕه‌وه و دڵنیاى ب��ک �هرهوه ک ه ئه‌و شتانه‌ى جێگه‌ى حه‌زى ئه‌ون ،ئه‌گه‌ر به‌رده‌وام بێت له‌خوێندنگه ئ�ه‌وا هه‌موویان دێنه‌دى .پاشان په‌یوه‌ندى به‌مامۆستاکانییه‌وه بکه و له‌باره‌ى بارى سایکۆلۆژی و ح �ه‌زى منداڵه‌کانته‌وه وتووێژیان له‌گه‌ڵدا بکه ،وات��ا جه‌خت له‌سه‌ر ئ�ه‌و مه‌سه‌الن ه ب��ک �هرهوه ک�ه منداڵه‌که‌ت واب�ه‌س��ت�هى خوێندنگ ه ده‌که‌ن. حه‌زى خۆشه‌ویستى بۆ خوێندنگه و ژینگه‌ى له‌منداڵه‌که‌تدا بچێنه ئهم رێگایانه‌ى سه‌ره‌وه بۆ هاندانى منداڵه‌که‌ت بۆ چوونه خوێندنگه تاقیبکه‌ره‌وه ،ئه‌و رۆژان�هى که به‌رنامه‌یه‌کى تایبه‌ت له‌خوێندنگه‌دا ههیه، ه�ه‌وڵ بده به‌رنامه‌یه‌ک بۆ منداڵه‌که‌ت دابنێیت و ته‌نانه‌ت خ��ۆت له‌گه‌ڵ منداڵه‌که‌تدا سه‌ردانى خوێندنگه بکه‌یت .ئه‌و شتانه بۆ منداڵه‌کانت ساز بکه که واى لێده‌که‌ن خوێندنگه‌یان ال خۆشه‌ویست بێت ،بۆ نمونه له‌فێستیڤاڵ و به‌رنامه هونه‌رى و وه‌رزشییه‌کاندا رێگه به‌منداڵه‌که‌ت بده به‌باشترین ش��ێ��واز ب �ه‌ش��دارى ب��ک �ه‌ن ،الن��ى که‌میش هه‌فته‌ى جارێک په‌یوه‌ندى به‌خوێندنگه‌که‌یه‌وه بکه.
فۆتۆ :فەریق هەڵەبجەیی
م����اوه‌ى پێنج س��اڵ �ه ده‌س��ت��ک��راوه ب�ه‌دروس��ت��ک��ردن��ى سه‌نته‌رێکى رۆشنبیرى له‌که‌رکوک و ته‌واو نهکراوه گه‌نجانى ش��اره‌ک �ه ب�ه‌رپ��رس��ان به‌که‌مته‌رخه‌م ده‌زان��ن له‌ته‌واونه‌کردنى سه‌نته‌ره‌که‌یاندا ،ئه‌ندامێکى ئه‌نجومه‌نى پارێزگاى که‌رکوکیش راى ده‌گه‌ێنێت که دراوه به‌چه‌ند به‌ڵێنده‌رى دیکه و که‌لوپه‌لى ب��ۆ هێنراو‌ه و ئێستا کاره‌کانى به‌باشى بهڕێوه ده‌چێت. ئهم سه‌نته‌ر‌ه ده‌که‌وێت‌ه خۆرهه‌اڵتى شارى که‌رکوک له‌گه‌ڕه‌کى ئیسکان و له‌سه‌ر بودجه‌ى جه‌الل تاڵه‌بانى سه‌رۆک کۆمارى عێراق بڕى سێ ملیۆن دۆالرى بۆ ته‌رخان کراوه و له‌ژێر چاودێرى پارێزگارى که‌رکوک و ئه‌ندامى ئه‌نجومه‌نى پارێزگا و به‌رپرسى پرۆژه‌کانى پارێزگاى که‌رکوک سه‌رپه‌رشتى ده‌کرێت. هه‌ڵۆ کامیل ،یه‌کێک‌ه له‌گه‌نجانى شارى که‌رکوک، هێما بۆ ئ�ه‌وه‌ده‌ک��ات که گه‌نج و رۆشنبیرانى شارى که‌رکوک زۆربه‌ى رۆژانى ژیانیان دووباره‌ی‌ه و شاره‌که‌یان به‌شارێکى داخراو به‌ڕووى گه‌نجان و رۆشنبیران ده‌بینێت. ئهم گهنجه چاره‌سه‌رکردنى زۆربه‌ى کێشه‌ى گه‌نجان بۆ
که‌مته‌رخه‌مى حکومه‌ت ده‌گه‌ڕێنێته‌و‌ه و گه‌نجانیش سه‌نته‌رێکمان نییه سه‌ردانى بکه‌ین ،به‌ڵکو پارکێکیشمان به‌که‌مته‌رخه‌م ده‌زانێت که فشاریان دروست نهکردووه نییه تائێواران روى لێ بکه‌ین به‌ڕاستى حکومه‌ت نه‌یتوانیو‌ه ماڵێک بۆ رۆشنبیران و گه‌نجانى که‌رکوک له‌سه‌ر ده‌سه‌اڵت تا داخوازییه‌کانیان بۆ جێبه‌جێبکات. هه‌ڵۆ ،ته‌واوکردنى سه‌نته‌رى رۆشنبیرى که‌رکوکیش دابین بکات ،ده‌س�ه‌اڵت ب �ه‌رده‌وام هێنده‌ی بیر له‌حزبى به‌گرنگ ده‌زانێت پێیوایه ده‌توانێت ببێت‌ه ماڵێکى فراوان کردنى رۆشنبیران و گه‌نجان دهکاتهوه نیو ئهوهنده بیر بۆ رۆشنبیران و گه‌نجانى ش��ارى که‌رکوک دواش له‌خزمه‌ت کردنیان ناکه‌نه‌وه. ب �ه‌رپ��رس��ى س �ه‌ن��ت �ه‌رى الوان��ى ده‌کات لهالیهنه به‌رپرسه‌کان په‌ل ه ک �ه‌رک��وک ،رێ��ک �ه‌وت ره‌شید بکه‌ن له‌ته‌واوکردنى ئه‌و پرۆژه‌یه‌دا. محه‌مه‌د ،به(چه‌تر)ى راگه‌یاند فه‌رهاد ره‌س��وڵ ،ته‌مه‌ن ()23 س���اڵ ئ���ام���اژه ب��ۆ ئ����هوه ده‌ک���ات «بەراستی حكومەت «ناڵێم هیچ بۆ گه‌نجان نهکراوه، به‌اڵم بهپێى داخ��وازى گه‌نجانى گه‌نجانى شارى که‌رکوک له‌زۆر بۆ شوێنێك نەیتوانیوە ک���ه‌رک���وک ن��ی��ی �ه ،ره‌خ���ن���هى ئیمتییازات بێبه‌شکراون و پێشیوای ه سه‌نته‌رێکى سه‌ربه‌خۆ نییه روى گەنجان و رۆشنبیرانی توندیش ئاراسته‌ى حکومه‌تى م��ه‌رک��ه‌زى ده‌ک���ه‌م ه�ه‌رچ�ه‌ن��ده تێبکه‌ن جه ختى‌رانل �هه‌ش‌م �هک‌ک‌ه� ه�ردهه‌و‌ن‌ه وبۆ كەركوك دابین بكات و ده‌ڵێن که‌رکوک کوردستانییه، وتى :ئه‌و سه‌نته به‌حزبى کردنى گه‌نجانن نه‌ک بۆ دەسەاڵتیش بەردەوام به‌اڵم له‌روى ئیدارییه‌و‌ه سه‌ر ب ه به‌غدادین ،بۆیه ده‌ڵێم تائێستا خزمه‌ت کردنیان ئه‌گه‌ر گه‌نجێک بیر لە حزبی‌كردنی ب�����ه‌داخ�����هوه وه‌ک پ��ێ��وی��س��ت حزبى نه‌بێت ناتوانێت په‌یوه‌ندى به‌سه‌نته‌رێکه‌و‌ه بکات یان سه‌ردانى رۆشنبیران و گەنجان ئ������اوڕى ل �ه‌گ �ه‌ن��ج��ان��ى ش���ارى که‌رکوک نه‌داوه‌ته‌وه ،بهداخهوه بکات ئه‌مه‌ش جێگاى داخه. دەكاتەوە» تائێستا س�ه‌ن��ت�ه‌رى رۆشنبیرى الڤ���ان حه‌مید ،ت �ه‌م �ه‌ن ()19 س����اڵ وت����ى :ئ��ێ��م �ه ن����هک ه �ه‌ر
سەنتەری شارێكی دەوڵەمەند پێنج ساڵە لەچاوەڕوانی تەواوكردندایە
که‌رکوک ئهوه پێنج ساڵه دروستکراو‌ه و ته‌واو نهکراوه، ئه‌مه‌ش ناحه‌قییه‌کى گه‌وره‌ی‌ه به‌رامبه‌ر به‌گه‌نجانى ک�ه‌رک��وک ده‌ی��ک �ه‌ن ،ل�ه‌ب�ه‌رئ�ه‌وه‌ى پ���رۆژه‌ى سه‌نته‌رى رۆشنبیرى که‌رکوک ،پرۆژه‌ى گه‌وره‌ى گه‌نجانى شارى کهرکوکه که بهداخهوه ته‌وانکراو‌ه ئه‌گه‌ر ئه‌وها کارى تێدا بکرێـت ،ئه‌وا مه‌منون ده‌بین پێنج ساڵى تریش ته‌واى بکه‌ن ،بۆیه داواک��ارم الیه‌نى په‌یوه‌ندیدار زوو ته‌واوى بکه‌ن». ئه‌ندامى ئه‌نجومه‌نى پارێزگا و به‌رپرسى پرۆژه‌کانى پارێزگاى که‌رکوک ،ئه‌حمه‌د عه‌سکه‌رى به(چه‌تر) ى راگه‌یاند «له‌سه‌ر بودجه‌ى جه‌الل تاڵه‌بانى سه‌رۆک کۆمارى عێراق بڕى سێ ملیۆن دۆالرى بۆته‌رخان کراوه ،له‌سه‌ره‌تادا ئه‌و پرۆژه‌ی‌ه به‌دوو به‌ڵێنده‌ر سپێردرا به‌هۆى گه‌وره‌یى پرۆژه‌که‌و‌ه ده‌بوو که‌لوپه‌لى له‌ئێرانه‌و‌ه بۆ بهێنرایه ،به‌اڵم ئه‌و کۆمپانیای‌ه و ئه‌و دوو به‌ڵێنده‌ره‌ش نه‌یانتوانى له‌کاره‌کانیاندا سهرکهوتوو ب��ن ،ئێمه‌ش ده‌رم��ان ک��ردن و له‌کاره‌که‌یان دورخ��ران �هوه ،دوات��ر درا به به‌ڵێنده‌رێکى ئێرانى ئه‌و به‌ڵێنده‌ره‌ش له‌الیه‌ن ئێرانه‌و‌ه ده‌ستگیر ک��راو نه‌یتوانى ک��اره‌ک��ان��ى ت���ه‌واو بکات، له‌ئێستاشدا دراوه به‌چه‌ند به‌ڵێنده‌رى دیکه و که‌لوپه‌لى بۆ هێنراو‌ه و ئێستا کاره‌کانى به‌باشى بهڕێوه ده‌چێت».
فۆتۆ :تایەر تۆفیق
شۆڕشى گه‌نجانمان که‌ى به‌رپا ده‌بێت؟ ئه‌حالم مه‌نسور
گ����ه‌ن����ج����ان ،ش�����ه‌وان دره‌ن���������گ ب���هه���ی���واى خه‌ونێکى په‌مه‌ییه‌وه چ��او لێکده‌نێن، به‌اڵم بهداخهوه تادێت خه‌ونه‌کانیان ره‌ش و ئ��اڵ��ۆز و سوریالى ت��رده‌ب��ن ،تاده‌بێت ه نیوه‌شه‌و خه‌ونه‌کان قورس و قورستر ده‌بن و له‌پڕ دهبنه بلۆک و له‌سه‌ر سینگى گه‌نجان ده‌ن��ی��ش��ن�هوه و ل�ه‌پ��ڕ مۆته‌ک ه گه‌نجان هه‌راسان ده‌که‌ن. گه‌نجێکم ب��ۆ بێنه ل�ه‌ش�ه‌و تابه‌یانى ته‌نها ه��ه‌ر خ �ه‌ون��ى په‌لکه زێڕینه‌یى ببینێت مه‌گه‌ر س�ه‌گ و توتکه‌کانى نه‌مرووده‌کان نه‌بێت. گه‌نجان ،به‌یانیان که له‌خه‌و هه‌ڵده‌ستن چ��اوی��ان ده‌ک���ه‌ن���هوه گ��وێ��ی��ان له‌هه‌مان ده‌نگ ده‌بێت و هه‌مان نانى به‌یانى هه‌زار باره‌کراو ده‌خۆن و جلێکى خوساو به‌ئاوى ده‌ریاى نائومێدى ده‌پۆشن و جووته پێاڵوه ته‌سکه‌کانیان له پێده‌که‌ن و روده‌که‌ن ه ه��ه‌م��ان ک����ۆاڵن ک��ه پ���ڕه ل�ه‌پ��ی��رێ��ژن��ى عابابه‌سه‌ر و عه‌ره‌بانه‌ى س �هوزه فرۆش و هاتوچۆى ئه‌و ژنانه که دزداشه‌یه‌کى درێژیان له‌به‌ردایه و به‌له‌چکێک سه‌ریان به‌ستوه و فڕکانفڕکانیانه و له‌گه‌ڵیدا هۆرنى سه‌یاره‌ى کوڕانى خاوه‌ن مۆنیکا و گیرفان پڕ له‌بلۆکى دۆالره تا خۆیان به‌الیه‌کدا ده‌ده‌ن. چ��اوی��ان ده‌ک��رێ��ت�هوه و رێگاى هه‌مان وێستگه و هه‌مان پاس ده‌گرنه‌به‌ر. ئیتر رۆژێکى شوم و شومتر له‌شه‌یتان وێ��ن �هى دوب���اره‌ک���راوى ه �ه‌م��ان ب���ازاڕ و دوکان ده‌بینن ،رۆتینى رۆژێکى کۆنتر ل �ه‌دوێ��ن �ێ و پ��ێ��رێ ق��وت��ی��ان ده‌دات و ته‌نانه‌ت هێزیان نامێنێت به‌یه‌کێک بڵێن به‌یانیت باش. رۆژ رۆژێ����ک����ى ره‌ش�������ه ،ب��ێ��ک��ارى چاوه‌ڕێیان ده‌ک��ات یان که ل��ه‌ده‌روازه‌ى گ �ه‌وره‌ى زانکۆوه تێده‌په‌ڕن ونبوونێکى گ �ه‌وره‌ت��ر له‌ئۆقیانوس قوتیان ده‌دات و ن �ه‌دڵ��ی��ان ب�ه‌خ��وێ��ن��دن�هوه و مامۆستا و م �ه‌ن��ه �ه‌ج و ن���ازى ک��چ��ان خ��ۆش �ه و نه‌هه‌نگاوه‌کانیان ئه‌دۆزنه‌وه و به‌کورتى بێهوده‌یه‌کى بێسه‌ره‌تا و بێکۆتایى ده‌بێت ه کفنى ره‌ش��ی��ان و ده‌یانپێچێته‌وه ب �ه‌ره‌و ره‌شبینییه‌کى قه‌ترانى توڕیان ده‌دات. هه‌تاو ههیه و له‌ئاسماندایه که‌چى نایبینن ،عه‌شق ههیه ،به‌اڵم بڤه‌یه ،پاره ههیه ،به‌اڵم بۆخۆیان نییه ،ده‌رگا ههیه، به‌اڵم داخراوه ،کلیل ههیه ،به‌اڵم ژه‌نگى گرتووه. ئایا کێ تاوانباره به‌رامبه‌ر به‌م هه‌موو بینگه دڵته‌زێنانه؟ بێگومان ده‌سه‌اڵت، چڵکاوى کلتور ،په‌تى داب��ون�ه‌ری��ت، چ �هک��وش��ى ب��اوک��س��االری��ى و دای���ک س����االرى ،خ �ه‌ن��ج �ه‌رى ع�ه‌ش��ی��ره‌ت��گ�ه‌رى، ته‌لى ت��ۆڕى گ���ه‌وره‌ى س �ه‌رم��ای �ه‌دارى و ئهم هه‌موو جه‌نجاڵییه‌ى له‌نێو ورگیدا کۆکردوه‌ته‌وه. ئه‌ى ئۆکسجین که‌ى هه‌ڵى مژن ،ئه‌ى ئاوى بێکافور که‌ى بیخۆنه‌وه ،ئه‌ى که‌ى له‌به‌ر ئاسمانه گه‌شه‌که‌ى گۆڕاندا قژ دابهێنن کێ بهرپرسه؟ م��ن ده‌ی���زان���م ،گ�ه‌ن��ج��ان��ی��ش ده‌ی��زان��ن، م��ی��ل��ل �ه‌ت��ى ک���وردی���ش ده‌ی���زان���ێ���ت ک ه خاوه‌نه‌که‌ى (ده‌سه‌اڵت)ه که وه‌ک رێوى راده‌کات و ناوێرێت ئاوڕێک بداته‌وه. رۆڵه شرینه‌کانم: ت�ه‌م�ه‌ن��م وا خ�ه‌ری��ک�ه ده‌ب��ێ��ت�ه شه‌ست س��اڵ ده‌ب���ا پێشمردنم چ���اوم بکه‌وێت ه ش��ۆڕش��هک��ه‌ت��ان خ���ۆ خ��وێ��ن��دک��اران و ک��رێ��ک��اران��ى ف �ه‌ڕه‌ن��س��ا ل �ه‌ئ��ێ��وه خوێن گه‌رمترنین.
گرژییه‌کانى نێوان کورد و عه‌ره‌ب له‌ئاستێکى به‌رزدان
نوسینی :مایکڵ گۆردۆن ئه‌ندروو لێرێن وه‌رگێڕانی :یاسر گوڵی
ساڵی یه‌که‌م ژمار ه 30 دووشه‌ممه 2010/11/1
10
کورد له‌میدیا جیهانییه‌کاندا
کورد و خه‌ونى سه‌ربه‌خۆیی رۆژن���ام���هى (ب��ۆس��ت��ۆن گ��ل��ۆب) ل ه راپۆرتێکدا باس له‌گرنگى مه‌سه‌له‌ى کورد له‌عێراقدا ده‌ک���ات ،خ�ه‌ون��ی سه‌ربه‌خۆیى کوردیش به‌رز هه‌ڵده‌سه‌نگێنێت. ل���ه‌س���ه‌ره‌ت���اى ئ���ه‌م راپ����ۆرت����ه‌دا ه��ات��ووه «کورده‌کان خه‌ونى سه‌ربه‌خۆییان ههیه و دژ به‌حکومه‌تى ئیسالمین ،به‌اڵم له‌ئێستادا سیسته‌مى فیدراڵیزمیان بۆ حکومڕانى هه‌ڵبژاردوو‌ه تابتوانن لهگه ڵ نه‌ته‌وه‌کانیتردا به‌ئاشتیان‌ه پێکه‌وه‌بژین». ه �ه‌روه‌ه��ا ل �ه‌م راپ��ۆرت��ه‌دا دوو مه‌سه‌ل ه جه‌ختیان ل�ه‌س�ه‌ر ک���راوه‌ت���هوه ،یه‌که‌میان م �ه‌س �ه‌ل �هى پ��ێ��ک�ه‌وه‌ژی��ان��ى ک���ورد لهگه ڵ نه‌ته‌وه‌کانیتر ل�ه‌چ��وارچ��ێ��وه‌ى عێراقدایه، دووه‌م��ی��ش��ی��ان ک��ێ��ش�هى ی �هک�لاک��ردن �ه‌وه‌ى ک�ه‌رک��وک�ه ل�ه‌ن��ێ��وان حکومه‌تى ن��اوه‌ن��دى عێراق‌و ئیداره‌ى کوردیدا.
کورد هێشتا پشتیوانى ئه‌مریکای ه رۆژن����ام����هى (گ����اردی����ان) ل �ه‌ڕاپ��ۆرت � ه هه‌واڵێکدا زانیارى وردى له‌سه‌ر تێڕوانینى ک����ورد ل �هه �ه‌م��ب �ه‌ر دروس��ت��ک��ردن��ى بنک ه سه‌ربازییه‌کانى ئه‌مریکا له‌کوردستانى عێراق باڵوکردوه‌ته‌وه ،به‌تایبه‌ت له‌کاتێکدا ئ �ه‌گ �ه‌ر ه��ێ��ز‌ه س�ه‌رب��ازی��ی�هک��ان��ى ئه‌مریکا ێ له‌ناوچه‌کانى و ه��اوپ�هی��م��ان��ان ب��ی��ان�ه‌و ن���اوه‌ڕاس���ت و ب��اش��ورى ع��ێ��راق پاشه‌کش ه بکه‌ن‌و کوردستان بکه‌ن‌ه بنکه‌ى سه‌ربازیى هێزه‌کانیان. ل���ه‌م راپ����ۆرت����ه‌دا ه���ات���ووه :ف �ه‌رم��ان��ده سه‌ربازییه‌کانى ک��وردس��ت��ان و هه‌ندێک له‌به‌رپرس‌و سه‌رکرد‌ه سیاسییه‌کانى کورد، پاشه‌کشه‌ى هێزه‌کانى ئه‌مریکا له‌عێراق به‌مه‌ترسى ده‌زانن‌و پشتیوانى له‌جێگیرکردنى هێز‌ه سه‌ربازییه‌کانى ئه‌مریکا و هاوپه‌یمانان له‌ناوچ‌ه کوردنشینه‌کاندا ده‌که‌ن. هه‌روه‌ها له‌م راپۆرته‌دا هاتووه :وته‌بێژى فه‌رمانده‌یى پاراستنى کوردستان ده‌رباره‌ى ئه‌و واده‌یه‌ى بۆ پاشه‌کشه‌ى هێز‌ه سه‌ربازییه‌کانى ئه‌مریکا و هاوپه‌یمانان داندراو‌ه بۆ پاییزى ێ ئه‌و راستیی ه ساڵى ئاینده‌یه ،ب�ه‌اڵم ده‌ب� له‌به‌رچاو بگرن تا سوپاى عێراق پته‌و نه‌بێت و تواناى کۆنتڕۆڵکردنى ناوچه‌کانى خۆى نه‌بێت ،ئ �ه‌وا کارێکى زۆر نه‌شیاو‌ه هێز‌ه سه‌ربازییه‌کانى ئه‌مریکا و هاوپه‌یمانان له‌عێراق پاشه‌کش‌ه بکه‌ن ،چونکه ده‌بێت ه م��ای �هى دروس��ت��ب��وون��ى ش���ه‌ڕى ن��اوخ��ۆی��ى. سه‌رکردایه‌تى سیاسى کوردستان پێى باش ه بنکه‌ى سه‌ربازى ئه‌مریکا له‌کوردستاندا هه‌بێت ،ه �ه‌روه‌ک چه‌ندجارێک له‌زمانى به‌رپرسانى ب���ااڵو‌ه پێمان راگ �هی �ه‌ن��دراوه و ئێمه‌ى کورد پێشوازى له‌و پالن‌ه سه‌ربازیی ه ده‌که‌ین».
دیموکراسی کوردستان له‌گ ه‌ش ه‌کرد‌ندایه رۆژنامه‌ى (واشنتۆن پۆست)ى ئه‌مریکى نوسینێکى ه�ه‌ردوو رۆژنامه‌نوس (سڤه‌رکر ئۆردیسۆن ،ئۆلال شمێت)ى له‌باره‌ى بارودۆخى کوردستانى عێراق‌و ئه‌گه‌رى به‌ره‌وپێشچوونى دیموکراسى له ناوچه‌کانى ژێرده‌سه‌اڵتى حکومه‌تى هه‌رێمى کوردستان باڵوکرده‌وه. ل���ه‌س���ه‌ره‌ت���اى ئ���ه‌م ن��وس��ی��ن �ه‌دا ه���ات���ووه: که ک��وردس��ت��ان��ی ع���ێ���راق ن��اوچ��هی��هک �ه دانیشتوانه‌‌که‌‌ی ل� �ه چ���وار ملیۆن کهس پێکهاتووه و هاوسنورى تورکیا و ئێرانه، له ساڵی ()1992هوه کورده‌کان له‌هه‌وڵى که سه‌رجه‌م بنیاتنانى کۆمه‌‌ڵگایه‌‌کدان بنه‌ماکانى دیموکراسى له‌خۆیدا به‌رجه‌ست ه بکات ،شار‌ه کوردییه‌کان به به‌راورد لهگه ڵ شاره‌کانى ناوه‌ڕاست‌و باشورى عێراقدا خاوه‌‌نی زیاتره و دیموکراسی سه‌‌قامگیرییه‌‌کی زۆر لهههرێمى ک��وردس��ت��ان له‌گه‌‌شه‌‌کرد‌نێکى به‌رده‌وامدایه.
به‌ڵگه‌نام‌ه نوێیه‌کانى (ویکى لیکس) مێژوویه‌کى درێ���ژى گ��رژى نێوان ک��ورد و عه‌ره‌ب له‌باکوورى عێراق ده‌خاته‌ڕوو هه‌روه‌ها ترسى چه‌ند به‌شێک له‌ئه‌مریکییه‌کان ئاشکرا ده‌ک���ات له رووداوه‌ک���ان���ی دواى کشانه‌وه‌ى هێزه‌کانیان له‌کۆتایى ساڵى (.)2011 له ( )28ئه‌یلولى ()2009دا له‌راپۆرتێکی مه‌یدانیدا هاتووه “به‌بێ کاریگه‌رى له‌بار و به‌هێز، ئه‌گه‌رى سێ له‌یه‌ک ههیه دواى کشانه‌وه‌ى هێزه‌کانى ئه‌مریکا ئهم گرژیی‌ه له‌کاتێکى کورتدا بۆ توندوتیژی وه‌رگه‌ڕێته‌وه”. پسپۆڕان ماوه‌یه‌کی درێژه به‌نیگه‌رانییه‌و‌ه ده‌ڕوان��ن��ه گرژییه‌کانى ن��اوچ�هک�ه؛ ترسى سه‌ره‌کى ئهوه نییه که به‌رپرسانى بااڵى کورد به‌دواى پێکدادان له‌گه‌ڵ ده‌وڵه‌تى سه‌قامگیرى شیع‌ه له به‌غدا ده‌گه‌ڕێن ،به‌ڵکو زۆرینه‌ی پسپۆڕان ئاماژه بهوه ده‌که‌ن که حه‌زى سه‌ره‌کى سه‌رۆکایه‌تى سیاسى متمانه‌دان به‌م بابه‌ت‌ه بێت که ناوچه‌ى ده‌وڵه‌مه‌ندى نه‌وت درێ��ژ‌ه بدات به‌پێشکه‌وتنىئابووری. تاڕاده‌یه‌ک ،ئه‌گه‌ر پێکدادانه‌کان به‌سه‌ختى درێژه‌یان هه‌بێت ،به‌تایبه‌ت دواى کشانه‌وه‌ی هێز‌ه ئه‌مریکییه‌کان که به‌ڕێکوپێکى له پشته‌و‌ه رێگرن له پێکدادانه‌کان ،ئهمه سیاسه‌تمه‌داران و به‌رپرسانى ئاسایشی ناوخۆیى ک��ورد و عه‌ره‌بن که‌خۆیان له‌به‌رامبه‌ر سه‌رنه‌که‌وتنه‌کان ده‌پارێزن. ک��ورد و ع��ه‌ره‌ب له‌سه‌ر ئ�ه‌م کێشه‌گه‌ل ه ن��اک��ۆک��ن؛ رێ��ک��ک�ه‌وت��ن ل �ه‌س �ه‌ر ده‌س �ه‌اڵت��ى هاوبه‌ش له‌ناوچه‌ى که‌رکوک ،پله‌ى فیدڕاڵیزم ک �ه ده‌ب���ێ ل �ه ده‌وڵ��ه‌ت��ى ع��ێ��راق ده‌س��ت��وورى پێبدرێت ،مه‌رجه‌کانى یاسایه‌کى ن��وێ بۆ ن �ه‌وت و ناکۆکییه‌کان له‌سه‌ر خ��اک .ئهم تێکهه‌ڵچوونان‌ه به‌م واقیع‌ه ئاڵۆز بووهتهوه ک ه هێزه‌کانى ئه‌مریکا ه�ه‌ر ل�ه‌س�ه‌ره‌ت��اوه بوونى دهسته سه‌ربازییه‌کانى کورد (پێشمهرگه)یان له‌بڕێک له‌ناوچه‌کانى باکوورى عێراق ک ه به‌ره‌نگاری جه‌نگاوه‌ران و تیرۆریستان ده‌بنه‌وه؛ قه‌بووڵ کردووه. په‌یوه‌ندییه‌کان ئهوهنده چڕ بوونه‌ته‌و‌ه ک ه ژه‌ن��ه‌راڵ (ره‌ى ئۆدیێرنۆ) ،که ئهم دواییانه خۆی له پۆستى فه‌رمانده‌ى سه‌ره‌کى ئه‌مریکا له‌عێراق کشانده‌وه ،زنجیره‌یه‌ک وێستگه‌ى تاقیکردنه‌وه‌ى دامه‌زراند که له‌الیه‌ن سه‌ربازانى ئه‌مریکی ،ک��ورد و ع �ه‌ره‌ب �هوه بۆ به‌رگرى له‌گرژیی‌ه پالنداڕێژراو و ناکاوه‌کان ده‌پارێزرێن. به‌رپرسانى حکومه‌تى ئۆباما هیوایان ئهوهیه که به به‌شدارى کردنى کورده‌کان ل ه حکومه‌تێکى هاوپه‌یمانى ن��وێ ،رێکه‌وتنى نیشتمانی دێته‌دی که زۆر دواخراوه ،تاده‌گاته یه‌کخستنى هه‌نگاو به هه‌نگاوى هێزه‌کانى پێشمهرگه له‌ناو سوپای عێراقدا .به‌اڵم له‌م سااڵنه‌ى دواییدا له‌بابه‌تى ک��ورد -عه‌ره‌ب پیشکه‌وتنى بچوک هاتۆت‌ه ئاراوه .حکومه‌ت
به‌ڵگه‌کانی ( )Wiki Leaksله سه‌ر کوردستان
هه‌روه‌ها ده‌یه‌وێت که لقه‌کانى باڵوێزخانه‌ى خۆى له شاره‌کانى موسڵ و که‌رکوک بکاتهوه که دواى کشانه‌وه‌ى هێزه‌کانى ئه‌مریکا هێز ببه‌خشێت به دیپلۆماسى ئه‌مریکا بۆ بایه‌خدانى زیاتر به مه‌سه‌له‌ی کورد و عه‌ره‌ب. ئه‌و راپۆرتان‌ه که (ویکى لیکس) باڵوى کردوونه‌ته‌وه ،سه‌لمێنه‌ری ئه‌و مێژوو‌ه دوور و درێژه‌ی گرژیی‌ه که جه‌نگاوه‌رانى ئه‌لقاعید‌ه ل ه مێزۆپۆتامیا و گرووپ‌ه توندڕه‌وه‌کانى عه‌ره‌بى سونن‌ه به‌دواى قۆزتنه‌وه‌ی ئه‌و هه‌له‌ن. ل �ه‌راپ��ۆرت��ى ()27ى ئ�هی��ل��ول ()2008 ئ�هوه ده‌خات‌ه روو که چۆن توندوتیژییه‌کان ته‌نانه‌ت ئه‌وکاته‌ى که به‌رپرسانى ه�ه‌ردوو ال له‌هه‌وڵی که‌مکردنه‌وه‌ى گرژییه‌کانن ک ه
کورد له‌و ناوچه‌ی‌ه بۆ رزگارکردنى ئه‌و کهس ه ده‌ڕوات بۆ وێستگه‌ى پۆلیس و زیندانییه‌ک ه ئازاد ده‌کرێت ،به‌اڵم ئه‌و ده‌مه‌قاڵیی‌ه که ب ه دواویه‌و‌ه دێت دهبێته هۆى ته‌قه‌کردن وبه‌وهۆیه‌و‌ه پێشمه‌رگه‌یه‌کده‌کوژرێت. راپ��ۆرت��ێ��ک��ى دووم��ان��گ دوات���ر ب��اس ل ه گه‌لێک په‌المارى پالنداڕێژراو و چاندنى مینى سهرجاده له‌ناوچه‌یه‌کی ترى باکوورى عێراق ده‌کات. ئه‌و که‌سه‌ى که له‌گه‌ڵ ده‌زگ��اى زانیارى کورددا په‌یوه‌ندى ههبووه له ()2008/11/22 دا له راپۆرتێکى کورتى سه‌ربازى بۆ پۆلیسى عێراق ده‌نووسێت“ :عه‌ره‌به‌کانى ئه‌و ناوچه‌ی ه له‌به‌ر ئه‌وه‌ى فه‌رمانده‌ى ده‌زگاى زانیارى پۆلیس
«هێزه‌کانى پێشمه‌رگ ه له‌سه‌ر خاڵى پشکنینى سه‌ر رێگاى به‌عشیق ه وتوویان ه ک ه ئه‌وان مۆڵه‌تیان پێدراو ه ک ه ئه‌گه‌ر هه‌وڵ بدهن له وێستگه‌ک ه بپهڕنهوه تهقه ل ه پارێزگاری موسڵ بکه‌ن» پێده‌چێت سه‌رهه‌ڵده‌نه‌وه .دواى ئهوه که ئه‌فسه‌رانى پۆلیسى عێراق ئه‌ندامێکى ده‌زگ���اى زان��ی��ارى ک��وردی��ان ل ه خانه‌قینی سه‌ر به پارێزگاى دیاله ،به ره‌وشێکى ناله‌بار دیل گرت ،یه‌کێک له به‌رپرسانى بااڵى
نوسینى :نام السته‌ر وه‌رگێڕانى :مۆفه‌ق میراوده‌لى ل�هک�ه‌رک��وک ،س �ه‌رب��ازه ع���ه‌ر‌هب‌و ک��ورده‌ک��ان ک�ه جلى سه‌ربازى سوپاى عیراقیان له‌به‌ردایه ،زۆر به‌ئیراده‌‌و هه‌ستیارن. ک�ه‌رک��وک چه‌ند کیلۆمه‌ترێک له گ�ه‌وره‌ت��ری��ن ناوه‌ندى پڕله‌نه‌وتى واڵته‌که‌و‌ه دوور‌ه که به‌هاکه‌ى میلیاره‌ها دۆالره. ێ وابه‌ست‌ه بێت عه‌ره‌به‌کان ده‌ڵێن سامانى نه‌وتى شاره‌ک‌ه ده‌ب به عیراقه‌وه ،له‌کاتێکدا ک��ورده‌ک��ان به‌به‌شێک له واڵتى کوردستانى ئاینده‌ى داده‌نێن. مالزم( حازم عه‌زیز) که سه‌ربازێکى عه‌ره‌به‌و له یه‌کێک له هۆڵه‌کانى بنک‌ه سه‌ربازیی‌ه پته‌وه‌کاندا جگه‌ره‌ى ده‌کێشا، ێ ده‌ڵێت»:مه‌سه‌له‌یه‌ک نییه که ئه‌گه‌ر کورده‌کان بیانه‌و جیاببنه‌وه ،به‌و مه‌رجه‌ى سنوره‌کانى ئێستا نه‌گۆڕن .به‌اڵم ده‌رب����اره‌ى وه‌رگرتنى ک�ه‌رک��وک ناتوانن هیچ قسه‌یه‌ک بکه‌ن...ئه‌گه‌ر مه‌سه‌له‌ک‌ه شه‌ڕکردن بێت ،ئهوکاته ئێم ه په‌یوه‌ندى به هه‌رهێزێکه‌و‌ه ده‌که‌ین که بۆ پاراستنى که‌رکوک شه‌ڕ بکات». ئهم قسانه ،خوێنى سه‌رباز‌ه کورده‌کانى ناو هۆڵه‌که‌ى هێناجۆش .نه‌قیب (ئیسماعیل مه‌حمود)ى سه‌رب‌ه هێزی (پێشمهرگه) له‌کاتێکدا به‌توڕه‌ییه‌و‌ه هۆڵه‌که‌ى جێهێشت وتى»:ڕێگایه‌کیترمان له‌به‌رده‌مدا نییه ،ئه‌گه‌ر که‌رکوک به‌شێوه‌یه‌کى ئاشتیخوازان‌ه نه‌بێت‌ه به‌شێک له‌کوردستان ،ئه‌گه‌ر پێویست بکات ئه‌وا ()100سا ڵ له‌پێناویدا شه‌ڕ ده‌که‌ین». ئه‌و پێنج رۆژه‌ى که له هه‌رێمى کوردستان ته‌رخانم کرد بۆ گفتوگۆ لهگه ڵ سه‌رباز‌ه عیراقییه‌کاندا (که زۆربه‌یان ک����وردن) ،زۆرب �هی��ان پێیانوابوو جه‌نگى ناوخۆیى له‌سه‌ر
کورده ،دژی ئه‌و ده‌زگایه‌ن”. ج �ه‌ن��گ��اوه‌ران ب����ه‌رده‌وام ل �ه‌گ �ه‌ڕان ب���ه‌دواى ورووژان���دن���ى ن��اک��ۆک��ى ن��ێ��وان ه�����ه‌ردووالن.
ل �ه ( )2008/12/11خ��ۆک��ۆژێ��ک جلى بۆمبڕێژکراو له‌به‌ر ده‌کات و له ریستۆرانتێکى نزیکى شارى که‌رکوک که به‌رپرسانى بااڵى ک��ورد و ع�ه‌ره‌ب��ى لێبوون ،خ��ۆى ته‌قانده‌وه. راپ��ۆرت�ه مه‌یدانییه‌ک‌ه ئاماژه ب �هوه ده‌ک��ات “ره‌ن��گ �ه ئامانجی ئ �ه‌م هێرشه تۆقاندن و دڵساردکردنه‌وه‌ی به‌رپرسان له چاوپێکه‌وتنى زیاترى به‌رپرسانى سیاسى و ئایینى بێت ل ه هه‌وڵدان بۆ یه‌کخستنه‌وه‌ى پارێزگادا”. راپۆرتى سه‌ر ئه‌و رووداوه‌تایبه‌ت‌ه له مانگی (ئایاری )2009چاوخشاندنێکى نائاسایى ده‌کات‌ه س�ه‌ر رۆڵ��ى هاواڵتیان و کارمه‌ند‌ه ئه‌مریکییه‌کان بۆ هه‌وڵدان بۆ رێگه گرتن ل ه توندووتیژیی‌هناوخۆییه‌کان. ئه‌سیل نوجه‌یفی ،پارێزگارى هه‌ڵبژێردراوى نوێى پارێزگاى نه‌ینه‌وا که عه‌ره‌بى سوننه‌ی ه و که‌سایه‌تیه‌کى دژ‌ه ک����ورده ،کاتێک رایگه‌یاند ده‌ی �ه‌وێ��ت ب �ه‌ش��دارى فێستیڤاڵى کۆالر‌ه له به‌عشیقا بکات ،گرژییه‌کان روویان له زیادبوون کرد .جێگای ئاماژه‌ی‌ه که ئهم شار‌ه بچووک‌ه ده‌که‌وێت‌ه باکوورى رۆژهه‌اڵتى موسڵ له پارێزگاى نه‌ینه‌وا ،به‌اڵم کورده‌کان له‌مێژه‌و‌ه خوازیارى ئه‌و شاره‌ن. ل �ه راپ��ۆرت��ى مانگى چ���واری ه �ه‌ر ئه‌و ساڵه‌دا هاتووه که دوو رۆژ دواتر ئه‌فسه‌رى په‌یوه‌ندییه‌کانی حکومه‌تى هه‌رێمى کوردستان به ژه‌نه‌رال (رابرت بڕاون) ،بریکارى فه‌رمانده‌ى سه‌ربازى ئه‌مریکا له‌باکوورى عێراقدا ده‌ڵێت که ئه‌گه‌ر ئه‌سیل نوجه‌یفى “بێت‌ه ناوچه‌ى ژێر کۆنترۆڵى کورده‌کان ،ئه‌گه‌رى رووداو ههیه“. ئه‌لکساندر السکاریس ،سه‌رپه‌رشتیارى تیمى بونیادنانه‌وه‌ى پارێزگاکان له موسڵ سه‌ر به فه‌رمانگه‌ى حکومی ،بۆرێگریکردن له‌ئاڵۆزى و گ��رژى بانگ ل �ه‌و حوکمڕان ه ده‌کات و له‌سه‌ر دژبه‌رایه‌تی کردنی سه‌فه‌رى نوجه‌یفى ئ�ه‌و هۆشیار ده‌ک��ات �هوه که نابێ
که‌رکوک ...به‌شێک له‌کوردستانى ئایند ه که‌رکوک به‌ڕێوه‌یه( .جه‌عفه‌ر مسته‌فا) که یه‌کێک‌ه ل ه ڕاوێژکار‌ه نزیکه‌کانى (جه‌الل تاڵه‌بانى)ى سه‌رۆک کۆمارى عیراق‌و وه‌زیرى پێشمه‌رگه‌ی‌ه له‌سه‌ر لیستی یه‌کێتى نیشتیمانى کوردستان ،ده‌ڵێت »:عیراق هه‌نگاو به‌هه‌نگاو بۆ سێ ناوچ ه ێ له‌ڕۆژان دهبنه سه‌ربه‌خۆ ،وا هه‌ست دابه‌ش ده‌بێت که ڕۆژ
ده‌که‌م له‌دواهێڵى عیراق نزیک ده‌بینه‌وه«. به‌ده‌ستهێنانى سه‌ربه‌خۆیى مه‌سه‌له‌ى م�ه‌رگ‌و ژیان‌ه بۆ (محه‌مه‌د) که یه‌کێک‌ه له‌و سه‌رباز‌ه کوردانه‌ى گفتوگۆم له‌گه‌ڵدا ک��رد ،باوکى محه‌مه‌د پێشمهرگه ب��ووه‌و له‌ساڵى ( )1991به‌ده‌ستى سه‌ربازه‌کانى س�ه‌دام حسێن له‌شه‌ڕێکدا
ت��ووش��ی هیچ رووداوێ�����ک بێت .له‌کاتی هاتنی بۆ فێسیڤاڵه‌که‌ش سه‌ربازانى تیپى سێیه‌م ،به‌شى یه‌که‌مى زرێپۆشى ئه‌مریکا رێگه‌که‌یان پشکنی .ه �ه‌روه‌ه��ا هێزه‌کانى پێشمهرگه و سه‌ربازانى عێراقى به مه‌به‌ستى بێکاریگه‌رکردنى هێرشى ج �ه‌ن��گ��اوه‌ران و تێرۆریستان به‌فه‌رمى به‌شدارى کارى هاوبه‌ش بوون ،به‌اڵم ئێستا وه‌ک دوو هێزی دژبه‌ری یه‌کتر راده‌وه‌س���ت���ن .راپ��ۆرت�هک�ه ده‌ڵ��ێ��ت ک ه هێزه‌کانى پێشمهرگه له‌سه‌ر خاڵى پشکنینى س�ه‌ر رێگاى به‌عشیق‌ه وتوویان‌ه که ئ�ه‌وان مۆڵه‌تیان پێدراوه که ئه‌گه‌ر هه‌وڵ بدهن ل ه وێستگه‌ک‌ه بپهڕنهوه تهقه له پارێزگار بکه‌ن. ئه‌و سه‌رباز‌ه عێراقیانه‌ش که له وێستگه‌یه‌کى نزیکى وێستگه‌ى کورده‌کان بوون له راپۆرتێکدا ده‌ڵێن که مۆڵه‌تیان وه‌رگرتبوو که ئه‌گه‌ر هێزى پێشمهرگه ته‌قه‌یان له پارێزگار کرد ،ئه‌وانیش تهقه له پێشمه‌رگه‌کان بکه‌ن. به‌هه‌ر ح��اڵ ،ن��ورى مالکى که ب �ه‌دواى که‌مکردنه‌وه‌ى کێشه‌کانه‌و‌ه ب��وو ،کاتێک له‌و بابه‌ت‌ه ئاگادار کرابووه‌وه ،فه‌رمانى دابوو سه‌ربازانى عێراقى له پارێزگا به‌رپرسیارێتی ئاسایشى سه‌فه‌ره‌ک‌ه نه‌گرن‌ه ئه‌ستۆ .گوای ه مالکى موحاسبه‌ى ئ �ه‌وه‌ى کردبوو که ئهم فه‌رمانه ،پارێزگار له دی��داره‌ک�هى پاشگه‌ز دهکاتهوه .هیچێکام له‌وکاران‌ه نه‌یانتوانى رێگر بن له‌سه‌فه‌ره‌که‌ى نوجه‌یفى .له‌به‌ر ئه‌مه‌ش نوجه‌یفى پۆلیسى ناوچه‌که‌ى کرد به به‌رپرسى پاراستنى خۆی .له ئه‌نجامدا رێگه‌چاره‌یه‌کى ئابڕوومه‌ندان‌ه دۆزرای���هوه .وه‌زی��رى وه‌رزش و الوان له به‌غداد فێستیڤاڵه‌که‌ى هه‌ڵوه‌شانده‌وه. کاتێک که ئ�ه‌و کێش‌ه کتوپڕ‌ه چاره‌سه‌ر کرا بابه‌تى سه‌ره‌کى مایه‌وه .هه‌روه‌ها ک ه راپۆرته‌که‌ى ( )4/8هۆشیارى ده‌دات“ :راپۆرتى ئهم دوایی‌ه نیشان ده‌دات که مه‌ترسییه‌کانی شه‌ڕ و ئاڵۆزى نێوان نه‌ته‌وه‌کان زۆرتر بووه”.
له‌که‌رکوک کوژراوه .دواى ئهم شهڕه ،سه‌رجه‌م گه‌ڕه‌که‌ک ه که بریتی بووه له ( )2,000خانوو لهگه ڵ خاکدا ته‌خت ێ ک��راوه( .محه‌مه‌د) ک��راون‌و عه‌ره‌به‌کانى تیادا نیشته‌ج له‌کاتێکدا پیاسه‌ى ده‌کرد ده‌یوت »:هه‌موومان بهپێى په‌تى له گه‌ڕه‌که‌ک‌ه کراین‌ه دهرهوه ،باوکى من شه‌هیدى ڕێگه‌ى ئهم خه‌باته‌یه .ئێستا نۆره‌ى منه ،ئه‌گه‌ر منیش سهرکهوتوو نه‌بم، ئه‌وا کوڕه‌که‌م درێژه به‌م ڕێگای‌ه ده‌دا...من هه‌وڵ ده‌ده‌م ئه‌مان ه بۆ سه‌رباز‌ه عه‌ره‌به‌کان ڕوون بکه‌مه‌وه ،ئومێده‌وارم که ناچار نه‌بم لهگه ڵ ئه‌واندا بجه‌نگێم»... نزیکه‌ى هه‌موو ئه‌و سه‌رباز‌ه کوردانه‌ى گفتوگۆیان له‌گه‌ڵدا ک��را ،به‌م چه‌شن‌ه بیریان ده‌ک���ردهوه .رائید (سابیر سه‌لیم) سه‌رپه‌رشتیارى زانیارى تیپى چوارى له‌شکرى دووه‌م له‌شارى ێ چ��اوه‌ڕوان��ى ڕێککه‌وتن بین له‌سه‌ر ڵ ده‌ڵێت»:ناب موس که‌رکوک» .سه‌لیم که پێشمه‌رگه‌ى دێرینه ،ده‌ڵێت»:شه‌ڕ شێوازێکیترى ڕێگاچاره‌ى سیاسییه« .ئه‌و ده‌ڵێت ئه‌گه‌رچى جلى س�ه‌رب��ازی��ان�هى س��وپ��اى عیراقى ل �ه‌ب �ه‌ردای �ه ،ب��ه‌اڵم بیر له‌ئه‌رکێکى مه‌زنتر ده‌کاته‌وه‌و وتی»:من به‌تۆ ده‌ڵێم به‌شێکین ێ بگات‌ه مه‌سه‌له‌ى کوردستان، له سوپاى عیراق ،به‌اڵم کات من ئاماده‌م گیان‌و سه‌رم له‌پێناو یه‌ک سانتیمه‌ترى خاکى کوردستان به‌تایبه‌تى له‌پێناو که‌رکوکدا فیدا بکه‌م!». سه‌رچاوه :رۆژنامه‌ى ()Sunday times
ههرچهنده عه‌ره‌ب و تورکمانه‌کان هه‌ڕه‌شه ل ه کورد ده‌که‌ن ،به‌اڵم که‌رکوک کوردستانی ده‌مێنێته‌وه فۆتۆ :فه‌ریق هه‌ڵه‌بجه‌یی
که‌سوکاری ئه‌نفالکراوه‌کان هه‌ڕه‌ش ه له‌په‌رله‌مان و حکومه‌ت ده‌که‌ن [ ئا /ئیحسان ]
که‌سوکاره‌کانمان ئێستاش له‌نوگر ه سه‌لمانن و ئه‌نفالچییه‌کانله‌کوردستانن
11
قاسم ئاغا
کوردۆساید وتى «ئه‌گه‌ر تا ( )10رۆژی دیکه ک��������ردووه و ئ�����ه‌و ب����ڕی����اره‌ی وه‌اڵممان نه‌درێته‌وه ئه‌وا به‌رده‌وام ده‌بین له‌ناڕه‌زایی دادگ������اى ب����ااڵی ت���اوان���هک���ان و که‌مپینه‌کانمان له‌هه‌موو کوردستاندا فراوانتر به‌ده‌ستگیرکردنی ت��اوان��ب��اران جێبه‌جێ بکرێت ،خه‌لیل عوسمان ده‌که‌ین». له‌به‌رامبه‌ردا ئه‌ندامی کۆمه‌ڵه‌ى داکۆکیکار وتی «داوامان کردووه ئه‌وانه‌ى له‌که‌سوکارى قوربانیان هاوڕێ پێشڕه‌و یاداشی ف �ه‌رم��ان��ی ده‌س��ت��گ��ی��رک��ردن��ی��ان رێکخراوه‌که‌ى خوێنده‌وه و داوایکرد داواکراوه‌کانى ههیه له‌دادگاکانی کوردستان دادگ��اى ب��ااڵی تاوانه‌کان له‌ساڵى ()2007هوه و ع���ێ���راق راده‌س����ت����ی دادگ����ا فه‌رمانى گرتنیان دراوه ره‌وان�هى دادگا بکرێن ،بکرێن و به‌مه‌به‌ستی توێژینه‌وه وت��ى «زۆر ب �ه‌داخ �هوه پ�ه‌رل�ه‌م��ان و حکومه‌تی ل��ه‌و ک�هی��س�ه ل �ه‌س �ه‌ر داخ���وازی هه‌رێم رۆڵی خۆیان نه‌بینیوه له‌به‌دواداچوونی ئه‌و هه‌ردوو لیژنه‌ى یاسایی و ناوخۆ که‌یسه و ئه‌گه‌ر تا ( )10رۆژى تر حکومه‌تی ل �ه‌س �ه‌رۆک��ای �ه‌ت��ی پ �ه‌رل �ه‌م��ان �هوه هه‌رێم ئ�ه‌و بڕیارانه‌ى دادگ��ا جێبه‌جێ نه‌کات ،ن������وس������راوێ������ک ئ����اراس����ت����هى ئه‌وا ئێمه وه‌ک ( )41رێکخراوی کۆمه‌ڵگه‌ی ئه‌نجومه‌نی دادوه‌رى و وه‌زاره‌تی مه‌ده‌نی هه‌موو رێگه‌یه‌ک ده‌گرینه‌به‌ر و چیتر ناوخۆ ده‌کرێت ،ب�ه‌اڵم پێشووتر وه‌ک که‌سوکارى قوربانیان ئۆقره‌ى بێده‌نگی واق��ی��ع��ی س��ی��اس��ی ک��وردس��ت��ان و خه‌مساردی حکومه‌ت و په‌رله‌مان ناگرین و ئ �ه‌وه‌ى نه‌خواستووه ک��ار له‌سه‌ر ئه‌و که‌یسانه بکرێت». له‌ئاینده‌دا باجه‌که‌ی ده‌ده‌ن». الى خ���ۆی���هوه ه����اژه سلێمان پ��ێ��ش��ڕه‌و ب��ه‌پ��ه‌رل��ه‌م��ان��ت��اران��ی وت :ئ��ه‌وه‌ت��ا ئ �ه‌ن��ف��ال��ک��راوه‌ک��ان و ش�هه��ی��ده‌ک��ان��م��ان ئێستاش پ �ه‌رل �ه‌م��ان��ت��ار ل���ه‌س���ه‌ر لیستی له‌غه‌ریبیدان و نه‌گه‌ڕێندراونه‌ته‌وه خاکى خۆیان ،ئ�������������ازادی و ع�����ه‌دال�����ه‌ت�����ی ک�ه‌چ��ی ت��اوان��ب��ار و ئه‌نفالچییه‌کان به‌هه‌موو کۆمه‌اڵیه‌تی له‌لێدوانێکدا بۆ خاکی کوردستاندا ده‌سوڕێنه‌وه و سه‌رکرده‌ی (چ���ه‌ت���ر) پ��ش��ت��ی��وان��ی خ���ۆی و حزبه‌کان و حکومه‌ت باوه‌شیان بۆ ده‌گرنه‌وه و لیسته‌که‌ى ب��ۆ خ��ۆپ��ی��ش��ان��ده‌ران ده‌ربڕی و وتى «پشتیوانی ئه‌و پێشوازییان لێده‌که‌ن. پ �ه‌رل �ه‌م��ان��ت��ار ل �ه‌ل��ی��ژن �هی ی��اس��ای��ی ن��وێ��ن�ه‌رى خه‌ڵکه ده‌ک �هی��ن ک�ه هاتونه‌ته په‌رله‌مان خه‌لیل عوسمان وه‌اڵمی خۆپیشانده‌رانی ب���ه‌رده‌م په‌رله‌مان و به‌ڵێمانداوه دایهوه ،وتی «ئێمه گرنگی به‌و که‌یسه ده‌ده‌ین له‌ماوه‌ى ئه‌و ده رۆژه‌دا وه‌اڵمی و هاوڕاین له‌گه‌ڵتاندا که یاسا س �ه‌روه‌ر بێت و ت���ه‌واوی ئ �ه‌و خه‌ڵکه ب��ده‌ی��ن�ه‌وه‌و ئ �ه‌و ی��اداش��ت و پشتگیریتان ده‌که‌ین ،ئه‌و یاداشت و داواکارییانه‌ى داواکارییانه بگه‌یه‌نینه سه‌رۆکایه‌تی په‌رله‌مان، ئ �ه‌گ �ه‌ر ح��ک��وم �ه‌ت و پ �ه‌رل �ه‌م��ان وه‌اڵم����ی ئ�ه‌و ئێوه ده‌گه‌یه‌نینه سه‌رۆکایه‌تی په‌رله‌مان». ده‌رب��اره‌ى ئ �ه‌وه‌ى لیستی کوردستانی له‌چه‌ند خه‌ڵکه‌ی ن �ه‌دای �هوه ئ �ه‌وا به‌شێوه‌یه‌کی ت��ر کار رۆژی پێشوودا یاداشتیکیان پێشکه‌شی په‌رله‌مان ده‌که‌ین بۆ ئه‌وه‌ى ئه‌و تاوانبارانه‌ى زۆر به‌ئازاده‌نه
ساڵی یه‌که‌م ژمار ه 30 دووشه‌ممه 2010\11\1
خاوه‌ن ئه‌نفالێک فۆتۆ :ئیحسان
«چیتر به‌رگه‌ی ئه‌و بێهه‌ڵوێستی و خه‌مساردی و بێده‌نگییه‌ى په‌رله‌مان و ح��ک��وم�ه‌ت و ب�ه‌رپ��رس�هک��ان ناگرم وا هه‌ستده‌که‌م ل �ه‌رۆژگ��ارى خه‌بات و پێشمه‌رگایه‌تیدا ده‌ستیان تێکه‌ڵ بووه له‌گه‌ڵ ئه‌و جاش و موسته‌شارانه‌دا ،ئه‌گینا بۆچی دواى ( )19س��اڵ له‌حکومه‌تی خۆمان لێپێچینه‌وه‌یان له‌گه‌ڵ ن �هک��راوه» ،ئهمه وته‌ى ژن��ێ��ک ب��وو ک �ه وێ��ن �هى شه‌هیدێکی له‌ئامێز گرتبوو و رووى کردبووه په‌رله‌مانی کوردستان. ب�ه‌م�ه‌ب�ه‌س��ت��ی ن���اڕه‌زای���ی ده‌رب���ڕی���ن ب �ه‌رام��ب �ه‌ر په‌رله‌مان و حکومه‌تی هه‌رێم ،رۆژی دووشه‌ممه ( )10/25به‌سه‌رپه‌رشتی ه���ه‌ردوو رێکخراوی چاودێری کوردۆساید و کۆمه‌ڵه‌ى داکۆکیکار له‌که‌سوکارى قوربانیان خۆپیشاندانێکیان بۆ به‌رده‌م په‌رله‌مان ئه‌نجامدا و که‌سوکارى قوربانیان له‌هه‌موو ناوچه‌کانی ک��وردس��ت��ان (گه‌رمیان، کۆیه ،سه‌نگه‌سه‌ر ،چه‌مچه‌ماڵ ،که‌رکوک و هه‌ولێر) به‌یه‌ک ده‌ن��گ داوای��ان ک��رد پێویسته له‌ماوه‌ى ( )10رۆژدا تا ( )11/5وه‌اڵمی داوا و یاداشته‌کانیان بدرێتهوه. سه‌رپه‌رشتیاری گشتی رێکخراوی چاودێری ک���وردۆس���ای���د (چ����اک) گ����ۆران ه�ه‌ڵ�ه‌ب��ج�هی��ی ی��اداش��ت��ی رێ��ک��خ��راوه‌ک �هى خ��وێ��ن��ده‌وه «وه‌ک ک��وردۆس��ای��د ب�هه��اوپ��ش��ت��ی ئ��ه‌و خ�ه‌ڵ��ک�هی لێره ک��ۆب��ووی��ن �ه‌ت �هوه داواک��اری��ی �هک��ان��م��ان ئ��اراس��ت�هى پ��ه‌رل��ه‌م��ان و پ �ه‌رل �ه‌م��ان��ت��اران ده‌ک���هی���ن و ئ �ه‌و تاوانبارانه‌ى ناویان له‌لیسته‌که‌دا هاتووه پێویسته بدرێنه دادگایه‌کی شه‌فاف و بێالیه‌ن ،موسته‌شار و سه‌رۆک جاشه‌کان ئه‌و هه‌موو ئیمتیازاتانه‌ى پێیاندراوه هه‌موویان لێ بسه‌ندرێته‌وه». ه�ه‌ڵ�ه‌ب��ج�هی��ی داوای ئ �ه‌وه‌ش��ی��ک��رد وه‌زاره‌ت����ى شه‌هیدان و ک��اروب��ارى ئه‌نفالکراوه‌کان لیستى شه‌هیدانى کوردستان پاکتاو و هه‌موار بکات به‌وه‌ى سه‌دان تاوانبار که ئه‌نفالچین و به‌شه‌هید ئه‌ژمار کراون له‌و لیسته ده‌ربهێنرێن. له‌درێژه‌ى وتاره‌که‌یدا سه‌رپه‌رشتیارى گشتی
ده‌سوڕێنه‌وه ده‌ستگیر بکرێن». ده‌رب����اره‌ى جێبه‌جێنه‌کردنی ئ �ه‌و ب��ڕی��اران �ه و داڵ���ده‌دان���ی ت���اواب���اران و ن���اڕه‌زای���ی ج �ه‌م��اوه‌رى کوردستان ،وه‌زی��ری ناوخۆ و پارێزگارى هه‌ولێر بانگهێشتی په‌رله‌مان ده‌کرێن ،ئه‌و په‌رله‌مانتاره
وتى «به‌ته‌ئکید ده‌توانین وه‌زیری ناوخۆ و الیه‌نی په‌یوه‌ندیدار بانگهێشتی په‌رله‌مان بکه‌ین». په‌رله‌مانتارى فراکسیۆنی گ��ۆڕان نه‌ریمان ع�ه‌ب��دواڵ ب�ه(چ�ه‌ت��ر)ی راگه‌یاند «خ��ودی خۆم س��ێ پ��رس��ی��ارم ئ��اراس��ت �هى وه‌زی����ری ن��اوخ��ۆ کرد که س �ه‌روه‌رى یاسا له‌کوردستان کهوتووهته ژێر پ��رس��ی��اره‌وه ،وه‌ک ئ�ه‌رک��ى ئ �ه‌و وه‌زاره‌ت����ه ده‌ب��وو ت��اوان��ب��اران ده‌س��ت��گ��ی��ر ب��ک��رێ��ن ،ب���ه‌اڵم تائێستا وه‌اڵممان نه‌دراوه‌ته‌وه و ته‌نها ئهوه نه‌بێت ده‌بیستین که قسه‌ى باش ده‌کرێت و به‌درێژایی ( )18ساڵی حکومه‌تی کوردی ئه‌و قسانه ده‌کرێت ،که‌چی به‌کرده‌وه هیچ ناکرێت». ئه‌و په‌رله‌مانتاره نمونه‌ى جه‌زائیری هێنایهوه که نزیکه‌ى ( )70ساڵ به‌سه‌ر شۆڕشه‌که‌یاندا تێپه‌ڕیوه ئێستاش خیانه‌تکاران له‌فه‌ڕه‌نسا ده‌مرن خه‌ڵکی ئه‌و واڵته ناهێڵن ته‌رمه‌که‌یان بهێنرێته‌وه له‌جه‌زائیر بنێژرێت ،ب �ه‌اڵم خه‌ڵکی کوردستان داوای�هک��ی ساده‌تریان ک��ردووه که ئهوهیه ته‌نها یاسا سه‌روه‌ربێت. نه‌ریمان ئه‌وه‌شی راگه‌یاند ئه‌گه‌ر حکومه‌ت به‌ئه‌رکی خۆی هه‌ڵنه‌ستێت ئه‌وا ماناى رێزنه‌گرتنه له‌و هه‌موو خه‌باته و خه‌ڵک و نوێنه‌رانی خه‌ڵک ک �ه ه��ات��وون�ه‌ت�ه ب����ه‌رده‌م پ �ه‌رل �ه‌م��ان ،ب��ۆی�ه ئێمه له‌ناو په‌رله‌مان هه‌وڵی خۆمان ده‌خه‌ینه گه‌ڕ بۆ پراکتیزه‌کردنی یاساکان ئه‌گه‌ر نا ئهوکاته دواى ئه‌و ( )10رۆژه‌ى مۆڵه‌تی رێکخراوه‌کان و که‌سوکارى تاوانلێکراوه‌کان بۆ په‌رله‌مان قسه‌ی خۆمان ده‌بێت.
حه‌وت ده‌زگاى هه‌واڵگرى تورکى له‌کوردستاندا کار ده‌که‌ن [ ئا /رێبوار عه‌زیز ]
ب��ۆ ده‌زگ����اى میتى ت�������������ورک�������������ى‌و ه�ه‌واڵ��گ��ری��ی�هک��ان��ى ت����رى ئ����ه‌و واڵت����ه، پ�����ش�����ت�����ڕاس�����ت�����ى ئ���ه‌م���ه‌ش ئ��اس��ان��ى ه���ات���وچ���ۆک���ردن���ى ک�����ادی�����ران�����ى ن��ێ��و ب���ه‌ره‌ى تورکمانییه ل����ه‌س����ه‌ران����س����ه‌رى شاره‌کانى تورکیادا. زانیارى ئهوه هه‌ی ه «کۆمه‌ڵێک کارمه‌ندى خزمه‌تگوزارى نێو فڕۆکه‌خانه‌ى که‌رکوک ک ه ژماره‌یان ( )12کهس ه سه‌ر به‌ده‌زگاى هه‌واڵگرى تورکیان و له‌پله‌ى ئه‌فسه‌ردان و په‌یوه‌ندى راسته‌وخۆیان له‌گه‌ڵ به‌ره‌ى تورکمانى که‌رکوکدا ههیه ،کاریان کۆکردنه‌وه‌ى زانیاریی ه له‌سه‌ر پارت ه کوردییه‌کانى باشورى کوردستان‌و ره‌وتى سیاسی‌و سه‌ربازى هه‌رێمى کوردستان». له‌چه‌ندین شوێنى ت��رى کوردستاندا پ��ه‌روه‌رده‌ک��راوى میتى تورکى و راهێنراوه‌کانى سه‌ر به‌ده‌زگاکانى ب��وارى هه‌وڵگرى تورکی بوونیان هه‌ی ه له‌وان ه ق�ه‌زاى ئامێدى سه‌ر به‌پارێزگاى دهۆک ،که‌مپی سمێل ،که‌مپی مه‌خمور ،سه‌رای سوبحان ئاغا و ق�ه‌اڵى چ��وار قوڕن ه و گه‌ڕه‌کى دۆالراواى ش��ارى هه‌ولێر و چه‌ندان شوێنى نهێنى تر. ده‌زگاى هه‌وڵگرى تورکى (میت) له‌رێگه‌ى باڵوێزخانه‌ى تورکیا و نوسینگه‌ى به‌غدادى سه‌ر ب ه به‌ره‌ى تورکمانییه‌و‌ه زانیارى وردى سیاسی و سه‌ربازى کۆده‌کاته‌وه ،ئه‌وه‌ى ئاشکرابوو‌ه کارى ئهم ده‌زگای ه له‌الیه‌ن عه‌مید ئۆزبیکه‌و‌ه سه‌رپه‌رشتى ده‌کرێت. ده‌زگ���ا ه�ه‌واڵ��گ��ری��ی�هک��ان��ى ت���ورک ب�ه‌ش��ێ��وه‌ی�هک��ى پ�لان بۆ دارێ��ژراو خۆیان خزاندوه‌ت ه ناو پارت ه گه‌وره‌کانى کوردستانى باشوره‌وه ،ته‌نانه‌ت پارت ه بچوکه‌کانی هه‌رێمى کوردستانیشی گرتووه‌ته‌و‌ه نمونه‌ى زیندوى ئه‌مانه‌ش هاندانى ئه‌و ده‌زگایانه بووه له‌هه‌ڵگیرسانى شه‌ڕى ناوخۆ و هاندانى حزب ه کوردییه‌کان ل����ه‌دژی ی �هک��ت��رى ،ه����ه‌روه‌ک پ��ارت��ى دی��م��وک��رات ه��اوک��ارى تورکیاى کرد له‌به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ى شه‌ڕی یه‌کێتی نیشتیمانى و پارتى کرێکاراندا ،ئه‌مه‌ش هانى ده‌زگاکانى تورکیای داو رێگه‌ی به‌ته‌واوى خۆشکرد بۆ کردنه‌وه‌ى باره‌گاى هه‌واڵگریان له‌ناوچه‌کانى سه‌ر به‌هه‌ولێر‌و بادینان. ی سیاسی‌و ئابورییه‌کانى نێوان تورکیاو یه‌کگرتووى په‌یوه‌ند ئیسالمى راس��ت�ه‌وخ��ۆ ب�ه‌س��ت��راوه ب�ه‌پ��ارت��ى دادو گه‌شه‌پێدانى تورکیاوه و وه‌ک ئه‌وه‌ى ده‌رده‌که‌وێت په‌یوه‌ندییه‌ک ه له‌ئاستێکى توندوتۆڵدایه ،یه‌کگرتووى ئیسالمى له‌الیه‌ن ده‌وڵه‌تى تورکیاوه له‌رێگه‌ى پاره‌گۆڕینه‌و‌ه‌و بازرگانى کردنهوه هاوکارى ده‌کرێت، ه���ه‌روه‌ک «تورکیا یه‌کگرتوو به‌دۆستێکى گرنگى خۆی ده‌زانێت».
میتى تورکى هه‌وڵى زیاد کردنى ژماره‌ى تورکمانه‌کانى
ب�����وون�����ى ک���ۆم���پ���ان���ی���ا تورکییه‌کان له‌ناو هه‌رێمى ک��وردس��ت��ان �هوه راپ��ۆرت�هک�ه رام��������ان ده‌ک���ێ���ش���ێ���ت ب��ۆ ب��وون��ى واق��ی��ع��ى و نهێنى ده‌زگ��������ا ج����ی����اوازه‌ک����ان����ى ب���وارى ه�ه‌واڵ��گ��رى تورکی ل �هه �ه‌رێ��م��ى ک��وردس��ت��ان‌و زۆری��ن �هى کۆمپانیا تورکییه‌کان س �ه‌ر ب�ه‌گ��روپ��ی ئۆیاکن بهڕێوه ده‌برێت‌و لێکۆڵینه‌وه‌ى ورد ده‌که‌ن له‌سه‌ر ره‌وش ه سیاسی رووى ه ل وان ه ئ ستى ه ب ه م باشوردا، ى ه رێم ده‌وور و چاالکیان له‌م هه ( )OYAK TEMئهم گروپه‌ش هاوکاری م��ادى سوپاى و ئابورییه‌کانى هه‌رێمى کوردستان ،ته‌واوى ئه‌و نوسراوانه‌ى که ئابووری و سیاسییهوه. تورکیا ده‌ک��ات ،قسه‌یه‌ک له‌وباره‌یه‌و‌ه ده‌کرێت «له‌بنه‌ڕه‌تدا دژى سیاسه‌ته‌کانى باشورى کوردستان و گه‌ریالکانى پارتى ده‌وڵ �ه‌ت��ى تورکیا خ��اوه‌ن��ى چه‌ندین ده‌زگ���اى هه‌واڵگرییه ،بۆ ئهوه دروستکراون هاوکارى ئه‌فسه‌رانى سوپای تورکیا و کرێکارانى کوردستانه ،وه‌ریده‌گێڕن ه سه‌ر زمانه‌کانى کوردى به‌شێک له‌وانه‌ش چاالکییه‌کانیان لهههرێمى کوردستاندا شۆڕ سه‌ربازه‌کانیان بکه‌ن و هه‌رچى پاره‌ى چه‌ک و ته‌قه‌مه‌نی ئه‌و و عه‌ره‌بی و ئینگلیزی و شوێنى سه‌ره‌کیان له‌شارى ئه‌نکه‌ره‌ى پایته‌ختى تورکیایه. کردوه‌ته‌وه‌و له‌گرنگترین کاره‌کانیان له‌الیه‌که‌و‌ه کۆکردنه‌وه‌ى سوپایه‌ی ه له‌الیه‌ن ئهم گرووپه‌و‌ه دابین ده‌کرێت». زانیاریی ه ل�ه‌س�ه‌ر هه‌ڵسوکه‌وتى سیاسی و س �ه‌رب��ازى پارتى (چه‌تر) ئه‌وه‌ى زانیوو‌ه ک ه له‌سه‌ر سنوره‌کانى نێوان تورکیا و بهپێى چه‌ند زانیارییه‌کى ده‌ستکه‌وتووی رۆژن��ام�ه‌وان��ى، کرێکارانى کوردستان به‌و پێیه‌ى به‌شێکى قورساییان له‌زنجیره هه‌ریه‌ک ه له‌و ده‌زگا و گروپان ه له‌چوارچێوه‌ى گروپ و تیمى هه‌رێمى کوردستان به‌تایبه‌ت له‌گوندى فیش خاپووری سه‌ر سنور چیاکانى هه‌رێمى کوردستاندای ه و له‌الکه‌ى تریشهوه زانیارى جوداجودا کاره‌کانیان ده‌که‌ن و زانیارى به‌یه‌کترى ناده‌ن ته‌نها له‌کۆى ده کهس ک ه رێگه‌ى سه‌فه‌رکردنیان پێ ده‌درێت ،پێنجیان له‌کادریر و ئه‌ندامانى ب�ه‌ره‌ى تورکمانییه ،ه �ه‌روه‌ک زانیارى کۆکردنه‌وه‌ی ه له‌سه‌ر پارت ه کوردییه‌کانى کوردستان به‌و پێیه‌ى چه‌ند زانیارییه‌کى گشتى‌و پێویست نه‌بێت. له‌رووى جیوگرافییه‌و‌ه دراوسێی تورکیایه. له‌ساڵى پاردا ،له‌الیه‌ن رۆژنامه‌نووسێکى کوردهوه ئهوه باڵو ئ�ه‌وه‌ش هه‌ی ه له‌شارۆچکه‌ى ئیبراهیم خه‌لیل ،نوسینگه‌یه‌کى به‌شێک له‌و ده‌زگایانه‌ى ک ه له‌بوارى هه‌واڵگریدا له‌کوردستانى ک��رای�هوه «زۆری��ن �هى ئ�ه‌و کۆمپانیا تورکیانه‌ى له‌شاره‌کانى ب�ه‌ره‌ى تورکمانى هه‌بێت و ئاسانکارى بۆ سه‌فه‌رى هاوبیرانى باشور کار ده‌که‌ن بریتین له‌ده‌زگاى هه‌واڵگرى تورکى ( ،)MITباشورى کوردستان کار ده‌که‌ن سه‌ر به‌گرووپی ژێت تیمن» ،خۆیان ده‌کات. ژه‌ن�ه‌ڕاڵ��ێ��ک��ى ت��ورک��ى خانه‌نشینکراو له‌چاوپێکه‌وتنێکى ده‌زگ��اى ژیته‌م ( ،)JITEMده‌زگ��اى ئ��ۆزه‌ل تیم ( OCELهه‌روه‌ها ئاشکرایکرد «به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تى هه‌موو کۆمپانیاکانی ،)TIMگروپی ئۆیاک ( ،)OYAKئاژانسه‌کانى ده‌نگوباس ،کارکردو لهههرێمى کوردستان سه‌ر به‌سوپاى تورکن ،کۆمپانیا رۆژنامه‌ى حوریه‌تى تورکیدا له‌ساڵى ( )2006باسی ئه‌وه‌ى کردبوو کۆمه‌ڵه‌ى مانگى سورى تورکى‌و کۆمه‌ڵێک که‌سی کورد که تورکییه‌کان س �ه‌رب��ارى ک��ارى وه‌به‌رهێنان و به‌ڵێنده‌رایه‌تیان ک ه پێویست به‌هێرشکردن و ئه‌نجامدانى ئۆپه‌راسیۆنه‌کانى سه‌ر کاریان هاککردنى ماڵپه‌ر‌ه کوردییه‌کانه. لهههرێمى کوردستاندا زانیارى‌و کارى هه‌واڵگرى ده‌ده‌ن به‌سوپاى باشورى کوردستان ناکات «چونک ه به‌ده‌ستى خۆیانه‌و‌ه‌و خۆیان �ازى، � رب ه � س نهێنى ی ه به‌پشت به‌ستن به‌چه‌ندین به‌ڵگه‌نام بوونیان له‌وێ ههیه» ،لێره‌دا مه‌به‌ستى کۆمپانیا تورکییه‌کانى تورکیا». چاودێرێکى سیاسی له‌شارى ئامه‌دى باکوری کوردستانهوه بوارى وه‌به‌رهێنان‌و به‌ڵێنده‌رایه‌تى تورکیای ه له‌هه‌رێمه‌که‌دا. زۆربه‌ى ئه‌و کۆمپانیانه‌ى له‌باشور کار ده‌که‌ن له‌الیه‌ن ژه‌نه‌ڕاڵه ک ه نه‌یویست ناوى بهێنرێت به(چه‌تر)ى راگه‌یاند «هه‌ڵکشان‌و داکشانى ئۆپه‌راسیۆن ه سه‌ربازییه‌کانى سوپاى تورکیا په‌یوه‌ندى خانه‌نشینکراوه‌کانى سوپاى تورکیاوه بهڕێوه ده‌ب��رێ��ن ،زیاتر به‌ئاستى داه��ات��ی کۆمپانیاکانه‌و‌ه هه‌ی ه به‌شێوه‌یه‌ک هه‌ر «مه‌به‌ستیان دژایه‌تیکردنى پارتى کرێکارانى کوردستان‌و پارته کاتێک داهاتى ئهم کۆمپانیان ه زیاد بێت ،ئه‌وا سوپاى تورکى کوردییه‌کانى باشوره». ق��زل ئ��ای ی��ان ب �ه‌ن��اوه ک��وردی��ی�هک�هى (ک��ۆم �ه‌ڵ �هى مانگى ئۆپه‌راسیۆنى سه‌ربازى ده‌کات». ماڵپه‌رى لڤین پرێس له‌ئه‌رشیفى ساڵى ( )2009دا ئاماژه سورى تورکى) به‌هاوکارى له‌گه‌ڵ ده‌زگاى هه‌واڵگرى تورکى به‌بوونى چه‌ندین قوتابخانه‌ى نمونه‌یى تورکى ده‌کات له‌شاره‌کانى (میت) ل�ه‌م��اوه‌ى نێوان سااڵنى ( 1995ــ )2003له‌هه‌وڵی هه‌رێمى کوردستان ک ه به‌ناوى فێرکردنى زم��ان و ئه‌ده‌بیاتى زیادکردنى رێژه‌ى ناسنامه‌ى تورکمان بووه له‌شارى که‌رکوک تورکییه‌و‌ه خوێندکارى کورد راده‌هێنن له‌سه‌ر سیاسه‌تى تۆرانیزم ،و له‌مباره‌یه‌شه‌و‌ه گۆڤارێکى کوردى ده‌نوسێت «به‌بیانوى پێدانى ه �ه‌روه‌ک ئ�ه‌وه‌ش باڵودهکاتهوه له‌شاروچکه‌کانى داق��وق ،دوز که‌لوپه‌ل و خوارده‌مه‌نى بۆ ئاوه‌ره‌کانى که‌رکوک ده‌یانه‌وێت خورماتوو ،پ��ردێ ،ته‌له‌عفه‌ر ،کفرى و چه‌ندان شوێنى دیکه ژماره‌ى تورکمانه‌کانى که‌رکوک ل ه ( )400ه�ه‌زاره‌و‌ه بکاته ئۆفیسیان هه‌ی ه‌و «له‌بنچینه‌دا کار ده‌که‌ن بۆ په‌روه‌رد‌ه کردنى سێ ملیۆن کهس». ئاژانسه‌کانى ده‌نگوباسی تورکى به‌نمونه‌ی ئاژانسى هه‌واڵی خوێندکار و مامۆستای کورد له‌دژایه‌تى کردنى گه‌لى کورد و حزب ه کوردییه‌کان له‌باکور و باشور» له‌الیه‌کى تریشهوه ئیخالس‌و جیهان‌و چه‌ندانى تر ،سه‌ربارى کارى راگه‌یاندن که «خوێندکاری ک��ورد پ��ه‌روه‌رد‌ه ده‌ک �ه‌ن بۆ یارمه‌تیدانى به‌ره‌ى ئۆفیسیان له‌عه‌نکاو‌ه و قه‌زاى کۆی ه ههیه ،وه‌ک ده‌زگایه‌کى ئیستیخباراتى کار بۆ ده‌وڵه‌تى تورکى ده‌که‌ن‌و زانیارى هه‌واڵگری تورکمانى له‌که‌رکوک». به‌گوێره‌ى زانیارییه‌کان ،بودجه‌ى ئهم قوتابخان ه نمونه‌یانه له‌باره‌ى سیاسه‌تى کورده‌کانه‌و‌ه به‌گرووپه‌کانى تورک ده‌ده‌ن. ب �ه‌ره‌ى تورکمانى ک ه ماوه‌یه‌کى زۆره له‌الیه‌ن سه‌عده‌دین راسته‌وخۆ له‌الیه‌ن گروپی ژێ��ت تیمى هه‌واڵگرییه‌و‌ه بهڕێوه ئێرگیجه‌و‌ه بهڕێوه ده‌برێت و باره‌گاى سه‌ره‌کیان له‌گه‌ڕه‌کى ده‌برێت و حکومه‌تى تورکی یارمه‌تیان ده‌دات. ناوه‌ندى توێژینه‌وه‌ى ستراتیژى له‌الیه‌ن کۆمه‌ڵێک که‌سه‌وه موسه‌الی ش��ارى کهرکوکه ،کاریان زان��ی��ارى کۆکردنه‌وه‌یه
که‌رکوکى داو ه ل ه ( )400هه‌زاره‌و ه بۆ سێ ملیۆن کهس
سه‌رچاوه‌وکان: ئه‌رشیفى ساڵی ( )2009ماڵپه‌رى لڤین پرێس رۆژنامه‌ى حوریه‌تى تورکى
خ�����ۆش ب���ک���ات و ئ���ارام���ی���ی���هک ب��ب�ه‌خ��ش��ێ ب���ه‌م���ه‌زارى ئ�ه‌ن��ف��ال�هک��ان و ب �ه‌گ��ۆڕى ش�هه��ی��دان��ى هه‌ڵه‌بجه، بابزانن رۆحیانه‌تى پاکى شه‌هیدان ئ�ه‌م ده‌س�ه‌اڵت�ه گه‌نده‌ڵ ه چ��ۆن دڵیان خۆش ده‌کات ،تو ویژدانتان خه‌ڵکى کورد دواى ئه‌و هه‌موو کاره‌ساته‌ى ع �ه‌ره‌ب و سه‌دامییه‌کان به‌ئێمه‌یان کردوه دواى ئه‌و هه‌موو کاره‌ساته‌ى ک ه به‌ده‌ستى ئهم ده‌سه‌اڵته گه‌نده‌ڵه‌و‌ه توشى بووین ،ده‌بێت ئهم ده‌سه‌اڵته ئاوا دڵنه‌وایى ئهم خه‌ڵکه کڵۆڵه‌ى کورد بداته‌وه ،ئهم هه‌موو کێشه‌یه‌مان هه‌ی ه بچین به‌قسه‌ى ده‌سه‌اڵتدارێک ئهم هه‌موو س���ه‌روه‌ت و سامانه‌ى واڵت به‌هه‌ده‌ر بده‌ین بۆ بانگهێشت کردنى گ��ۆران��ی��ب��ێ��ژان��ى دوژم��ن��ان��ى ک��ورد، داواده‌که‌م له‌ده‌سه‌اڵتداران ئه‌و ته‌الره‌ى که به‌ناو ناویان ناوه ت�ه‌الرى هونه‌ر ئاگادارم به‌هه‌زاران دۆالر زۆر باش ده‌بێت ناوه‌که‌ى بگۆڕن بیکه‌ن به‌ته‌الرى کاک کازم ساهیر. دراوه به‌خه‌ڵکى سهرجاده و چ��ه‌ت��ر /ئ��ای��ا ئ���ه‌و س��ت��ۆدی��ۆی��ان�هى ئهم ده‌سه‌اڵته کردویانن به‌گۆرانیبێژ ئێستا له‌کوردستاندا هه‌ی ه هونه‌رین یا به‌تایبه‌ت له‌کاتى پێویستدا بازرگانین؟ پێش ئه‌وه‌ى وه‌اڵمى ئه‌و پرسیارهتبدهمهوه بابگه‌ڕێینه‌و‌ه بۆ دواوه ،له‌پێش داوا له‌کاک کازم ساهیر ده‌که‌م راپ �ه‌ڕی��ن ب �ه‌داخ �هوه کاره‌کانمان زۆر ده‌ستپێکی ئاهه‌نگه‌که‌ی سلێمانی باشتر ئه‌ڕۆیشتن ،ئێم ه کۆده‌بووینه‌و‌ه ه ج����ارى واه���ه‌ب���وو ژم���اره‌ی���هک���ى زۆر به‌و گۆرانیانه ده‌ستپێ‌بکات ک ل �ه‌ده‌ورى یه‌کترى راوێژمان ده‌کرد بۆ به‌سه‌ر سه‌دامییه‌کاندا ده‌یوت کارێکى ه��ون �ه‌رى ،زۆرب���هى جاریش ئ �ه‌و ک��ۆب��وون�هوه پڕ له‌خۆشه‌ویستیی ه ئه‌گه‌ر هونه‌رى کوردى له‌فه‌وتاندا ناژى بۆ ته‌نها گۆرانییه‌ک بوو هه‌موومان چاوه‌ڕوانى ئهوه بووین به‌رهه‌مه‌که‌مان بۆچى ده‌چن له‌تورکیا و ئێران تاچه‌ند سهرکهوتوو ده‌بێت ،ئێستاش و قاهیر ه و زۆر واڵتى تر ب �ه‌م س��ات �ه‌ش �هوه زۆر ل �ه‌و گۆرانیان ه گۆرانى تۆمار ده‌که‌ن نزیکن ل�ه‌رۆح��ى ئ �ه‌م ن�ه‌ت�هوه کڵۆڵه، له‌دواى راپه‌ڕین ئه‌توانم بڵێم پاش چه‌ند مانگێک هونه‌رمه‌ندانى راسته‌قین ه ه��ون��ه‌رم��ه‌ن��دان��ى خ�����اوه‌ن ه�ه‌ڵ��وێ��س��ت دورکهوتنهوه له‌م ده‌سه‌اڵت ه گه‌نده‌ڵه، خ��ۆش��ت��ان ده‌زان�����ن ل��ه‌س��ه‌رده‌م��ى زۆر دره‌ن��گ �هوه ده‌ڵێن ده‌س���ه‌اڵت به‌تایبه‌ت ده‌س����ه‌اڵت����ى گ���ه‌ن���ده‌ڵ ک �ه‌روێ��ش��ک به‌عه‌ره‌بان ه ده‌گ��رێ ،هه‌ر بۆی ه وایان ک���رد ده‌رگ�����اى ت��ی��پ�ه ه��ون �ه‌ری��ی �هک��ان دابخرێن و به‌شێک له‌ئه‌ندامه‌کانى ئهم تیپان ه ببه‌نه الى خۆیان به‌مه‌رامى خ��ۆی��ان س�ه‌رق��اڵ��ی��ان ب��ک �ه‌ن ،م��ن حه‌ز ئه‌که‌م به‌تایبه‌ت گۆرانیبێژى کورد گیرفانه‌کانیان ئه‌مه‌ن ه پڕبن له‌پار‌ه نه‌ک هه‌ر بۆ خۆیان به‌ڵکو له‌خۆشیان فۆتۆ :ئازا ئه‌حمه‌د زی��ادب��ێ��ت و ی��ارم �ه‌ت��ى ک �ه‌س��وک��ار و هاوڕێیان و هه‌ژارانى نه‌ته‌وه‌که‌مانى لێده‌که‌م ده‌ستپێکى ئاهه‌نگه‌که‌ى له‌شارى سلێمانى پ��ێ��ب��ده‌ن ،خ��ۆت��ان ده‌زان����ن ده‌وڵ �ه‌م �ه‌ن��دت��ری��ن ک�ه‌س ب �ه‌و گۆرانیی ه بکاتهوه و دڵ��ى دای��ک��ى شه‌هیدان به‌تایبه‌ت له‌بوارى هونه‌ردا له‌ناو زۆربه‌ى میلله‌تاندا
بورهان مه‌جید
ساڵی یه‌که‌م ژمار ه 30 دووشه‌ممه 2010\11/1
12
[ ئا /رێبوارى ئازادى ]
ئهم ده‌سه‌اڵت ه گه‌نده‌ڵ ه
هونه‌ری گه‌یاند ه فه‌وتاندن
به‌رده‌وام له‌دیداره‌کانیدا توڕه‌یه و به‌هه‌ستێکى ب�ه‌پ�ه‌رۆش�هوه بۆ نهتهوه و هونه‌ره‌که‌ى خ�ه‌م ده‌خ��وات، ئه‌و پێیوای ه هه‌ر هونه‌رمه‌ندێک بۆ خاک و نه‌ته‌وه‌که‌ى دڵسۆز نه‌بێت ناتوانێ ببێت ه هونه‌رمه‌ندى ئه‌و نه‌ته‌وه‌یه، بورهان مه‌جید له‌دیدارێکدا بۆ رۆژنامه‌ى (چه‌تر) له‌باره‌ی خه‌اڵتی رێزلێنانی هونه‌رمه‌ندان ده‌ڵێت :ئه‌و رێزلێنان ه گاڵت ه جاڕیی ه به‌هونه‌رى کوردى و ئهم ده‌سه‌اڵت ه گه‌نده‌ڵ ه هونه‌ری گه‌یانده فه‌وتاندن.
چ�ه‌ت��ر /پێویسته گۆرانیبیژ چ��ۆن ب��ێ��ت ،ئایا پێویسته گۆرانیبێژ موزیسیان بێت؟ ـ ل �ه‌م هه‌رێمى ئ��اخ��ر زه‌م��ان��ه‌دا مۆسیقى ب��ووه ب�ه‌گ��ۆران��ی��ب��ێ��ژ ،به‌ئێستاشه‌و‌ه مۆسیقییه‌کانمان زۆربه‌یان ئه‌و مۆسیقایه‌ى ک ه ده‌یزانن زۆر سه‌ره‌تایی ه و زۆر س��اده و س��اک��اره پێویسته مۆسیقییه‌کان که‌سێکى ئه‌کادیمى بن ،چونک ه که‌سێک نیی ه له‌دایک ببێت مۆسیقاى زانیبێت ،وات��ا مۆسیقا ه�ه‌م��وو که‌سێک بهپێى ک �ه‌م و زی���اد ئه‌توانێت فێربێت ،ئه‌زانن گۆرانیبێژى ره‌سه‌ن یان سهرکهوتوو الى بورهان مه‌جید کێیه ،به‌و ئه‌زموونه که‌مه‌ى خۆم ده‌ڵێم سێ م�ه‌رج هه‌ی ه ئه‌بێ له‌گۆرانیبێژدا هه‌بێت ،بهداخهوه له‌زۆربه‌ى گۆرانیبێژه‌کانى ئێستادا ئه‌و سێ مه‌رجه نییه ،یه‌که‌م ده‌بێ ده‌نگى خۆش بێت له‌خۆرسکه‌وه ،دووه‌م که‌سێکى نه‌ته‌وه‌یى بێت و ب��ڕواى به‌نه‌ته‌وه‌که‌ى خۆى هه‌بێت و نه‌ته‌وه‌که‌ى خۆى به‌که‌م نه‌زانێت ،سێیه‌م خوێنده‌وار بێت ،چونک ه ئه‌گه‌ر خوێنده‌وار نه‌بێت ناتوانێ هۆنراوه‌یه‌کى جوان وه‌ک خۆى به‌گۆرانى بڵێتهوه ،به‌اڵم به‌داخێکى تره‌و‌ه هه‌ندێک مۆسیقیمان خۆیان کردوه به‌گۆرانیبێژ و زۆرجار له‌به‌رنام ه سه‌قه‌ته‌کانى رادیۆ یان ته‌له‌فزیۆندا قسه‌ى زل ده‌که‌ن و خۆشیان به گۆرانیبێژ داده‌نێن، بێزار ده‌بم له‌وکاته‌دا ک ه گوێم لێیان ده‌بێت. چ �ه‌ت��ر /ک���ازم ساهیر بانگهێشت ده‌ک���رێ بۆ سلێمانى بۆ سازدانى کۆنسێرت وه‌ک هونه‌رمه‌ندى خ��اوه‌ن گۆرانى بۆ سلێمانى ئهم هاتن ه الى تۆ چ مانایه‌ک ده‌گه‌یه‌نێ؟ ـ به‌خێرهاتنێکى گه‌رمى هونه‌رمه‌ندى گه‌وره‌ى ک��ورد کاک ک��ازم ساهیر ده‌ک �ه‌م ،ه��ی��وادارم هه‌ر گۆڕ به‌گۆڕه‌که‌ى سه‌دامییه‌کانیدا وتبووى بیڵێ وه‌ک جاران ئه‌و گۆرانییه‌ى ک ه به‌سه‌ر دیکتاتۆر‌ه بۆ ئ�ه‌وه‌ى ئه‌و رۆژه خۆشانه‌مان بیربخاته‌وه داواى
سبه‌ینێ له‌شارۆچکه‌ى که‌الر
ب ه به‌شدارى ( )16واڵت یه‌که‌مین
فێستیڤاڵى کلتورى گه‌الن به‌ڕێو ه ده‌چێت [ ئا /پێشره‌و حه‌مید ] شارۆچکه‌ى که‌الر له‌سه‌رئاستى کوردستان دهبێته وێستگه‌ى سازکردنى یه‌که‌مین فێستیڤاڵى کلتورى گه‌الن و به‌ڕێوه‌به‌رى گشتى رۆشنبیرى و هونه‌رى سلێمانى ده‌ڵێت ئهم فێستیڤاڵ‌ه له‌سااڵنى ئاینده‌دا به‌رفراوانتر ده‌که‌ین بۆئه‌وه‌ى زۆربه‌ى زۆرى واڵتانه‌ى جیهان تێدا به‌شدارى بکه‌ن. به‌ڕێوه‌به‌رى گشتى رۆشنبیرى و هونه‌رى سلێمانى عه‌باس عه‌بدول ره‌زاق به‌ڕۆژنامه‌ى (چه‌تر)ى راگه‌یاند «سبه‌ى رۆژى ( )11/2به به‌شدارى کردنى ( )16واڵت و ()15 گروپى ک��وردى یه‌که‌مین فێستڤاڵى کلتورى له‌شارۆچکه‌ى ک�ه‌الر به‌ڕێوه‌ده‌چێت و ماوه‌ى پێنج رۆژ به‌رده‌وام ده‌بێت و ئامانج له‌سازکردنى ئه‌و فێستیڤاڵ‌ه زیندوکردنه‌وه‌ى کلتورى کوردان ه و نیشاندانى کلتور‌ه جیاوازه‌کان و ئاڵوگۆرکردنى دیالۆگێکى شارستانیانه‌ی‌ه له‌سه‌ر کلتورى ئه‌و واڵتانه‌ى که به‌شدارى ده‌که‌ن» ه�ه‌روه‌ه��ا وت��ى «له‌سااڵنى ئاینده‌دا هه‌وڵى ته‌واو ئه‌ده‌ین ئه‌و فێستیڤاڵ‌ه به‌شێوه‌یه‌ک رێک بخه‌ین ،زۆربه‌ى زۆرى واڵتانى جیهان به‌شدارى تیدا بکه‌ن ،چه‌ندین واڵت له‌واڵت‌ه به‌شداربووه‌کان له‌شارۆچکه‌کانى ده‌رب�ه‌ن��دی��خ��ان و کفرى و خانه‌قین و چه‌مچه‌ماڵ به‌رهه‌مه‌کانى خۆیان نمایش ده‌که‌ن». له‌الیه‌کى تریش ئومێد سه‌عدواڵ به‌ڕێوه‌به‌رى رۆشنبیرى گه‌رمیان له‌وباره‌یه‌و‌ه به‌رۆژنامه‌ى (چه‌تر)ى راگه‌یاند «ناوچه‌ى گه‌رمیان بۆسازکردنى ئه‌و فێستیڤاڵ ه زۆرگونجاو‌ه به‌تایبه‌تى که ناوچه‌کانى گه‌رمیان خاوه‌نى کلتورێکى فره‌چه‌شنه‌ى ده‌وڵه‌مه‌ند‌ه و ئێمه‌ش الى خۆمانه‌و‌ه هه‌موو ئاماده‌کارییه‌کمان کردوه بۆ سه‌رخستنى ئه‌و فێستیڤاڵ‌ه و هیچ گرفتێکى ته‌کنیکیمان نیی ه و هیوادارم که بتوانین وه‌ک ئه‌وه‌ى خۆمان بۆ ئاماده‌کردو‌ه به‌و چه‌شن ه سه‌رکه‌وتووبین».
گۆرانیبێژه ،به‌ئێو‌ه ده‌ڵێم دواى ئه‌و ئه‌زمونه که‌مه‌ى خۆم سیدییه‌کم تۆمارکرد به‌ناوى (سلێمانى) توانیم هه‌موو پ��اره‌ک�هى ئ�ه‌م سیدییه‌م ده‌س��ت بکهوێتهوه به‌دڵنیاییه‌و‌ه پێتان ده‌ڵێم زۆربه‌ى گۆرانیبێژانى کورد پاره‌که‌یان ده‌س��ت ناکه‌وێته‌وه ،باش ه ئهم ه ره‌وای � ه له‌ناو میلله‌تانى ت��ردا ئه‌بێ گۆرانیبێژێکى دیار سیدییه‌ک تۆمار بکات ئه‌و پاره‌یه‌ى که تێى ده‌چێت به‌الیه‌نى که‌مه‌و‌ه ده‌قات یاسه‌د قات پاره‌ى ده‌ست ئه‌که‌وێته‌وه ،بۆی ه ئێستا ئهم ستۆدیۆ بازرگانیان ه به‌باش نازانم ،چونک ه هونه‌رى کوردى به‌سنوره‌که‌ى خۆیدا تێنه‌په‌ڕیو‌ه و پێنه‌گه‌یشتو‌ه و ته‌واو نهبووه، چه‌ند که‌سێکى دیاریکراو پاره‌یه‌کى زۆریان ده‌ست ده‌که‌وێت که‌سانێکى زۆریش زه‌ره‌رێکى زۆر ده‌که‌ن، ئهم ستۆدیۆیانه له‌و بڕوایه‌دام هیچ که‌سێک لێیان ناپرسێته‌و‌ه و له‌و ب��ڕوای�ه‌دام تاقیش نه‌کراونه‌ته‌و‌ه و نرخیشیان بۆ دان �ه‌ن��راوه ،ب �ه‌ئ��اره‌زوى خۆیان نرخ بۆگۆرانى داده‌نێن ل ه ( 500تا )1500دۆالر ،جارى وا هه‌ی ه زیاتریش ،باشه ده‌نگێکى نوێ له‌کوێ ئهم پاران ه په‌یدا بکات ،بچێت بۆ الى ئه‌و ده‌سه‌اڵتداره‌ى ک� ه پێده‌چێت دی��ن��ارى ح �ه‌اڵڵ له‌گیرفانیدا نیی ه له‌پاره‌ى دزراوى ئهم میلله‌ت ه به‌رهه‌مه‌که‌ى بۆ تۆمار بکات ،ئاگادارم به‌هه‌زاران دۆالر دراوه به‌خه‌ڵکى سهرجاده و ئهم ده‌سه‌اڵت ه کردویانن به‌گۆرانیبێژ به‌تایبه‌ت له‌کاتى پێویستدا و به‌تایبه‌ت له‌کاتى هه‌ڵبژاردنه‌کاندا به‌زه‌لیلى ده‌یانهێنن ه سه‌ر ته‌له‌فزیۆن و به‌ئاره‌زوى خۆیان گۆرانیان پێ ده‌ڵێن و به‌ئاره‌زوى خۆیان قسه‌یان پێده‌که‌ن. چ�ه‌ت��ر /م��اوه‌ی�هک� ه هه‌ندێک شوێن خ��ه‌اڵت و رێزلێنان ده‌به‌خشێت ،بورهان مه‌جید بۆ ئه‌و خه‌اڵتان ه چى ده‌ڵێت؟ هونه‌رى کوردى به‌هه‌موو بواره‌کانییه‌و‌ه بهگشتىوهک گوێگرێک و ته‌ماشاکه‌رێک له‌وه‌ته‌ى هه‌ی ه یان بابڵێین له‌پێش به‌ناو راپه‌ڕین وه‌ک پێشتر وتم له‌دیدارێکدا له‌قه‌یراندایه ،بامرۆڤ راستگۆ بێت شته‌کان وه‌ک خ��ۆى بڵێ خ��وا هه‌ڵناگرێ ئهم ده‌سه‌اڵت ه گه‌نده‌ڵ ه هونه‌ری گه‌یانده فه‌وتاندن ،باش ه میلله‌تێک خاوه‌نى ده‌یان کاره‌ساتى گهوره بێ بۆ ساتێک ده‌وڵه‌تێکى سه‌ربه‌خۆیى نه‌بێت به‌ئێستاشه‌و‌ه ئه‌بێ هونه‌رێکى چڕوپڕو ت��ه‌واوى هه‌بێت ،ئهم ه خۆڵکردنه چ��اوى خه‌ڵکه ئ�ه‌م ده‌س�ه‌اڵت�ه ده‌یه‌وێت به‌خه‌ڵکى بڵێت ئه‌وه‌تا ئێم ه مه‌دالیا ده‌ده‌ین به‌چه‌ند ه��ون�ه‌رم�ه‌ن��دێ��ک ک �ه ک���ارى زۆر س�ه‌رک�ه‌وت��وی��ان کردوه ،باش ه ناوى کهس ناڵێم ئه‌و گۆرانیبێژانه‌ى ک ه خه‌اڵتیان وه‌رگ��رت��وه ئه‌گه‌ر ه��ون�ه‌رى ک��وردى له‌فه‌وتاندا ن��اژى بۆچى ده‌چ��ن له‌تورکیا و ئێران و قاهیر‌ه و زۆر واڵتى تر گۆرانى تۆمار ده‌که‌ن، گۆرانى ویژدانى نه‌ته‌وه‌یه‌که ،مێژووى نه‌ته‌وه‌یه‌که، خوێنى نه‌ته‌وه‌یه‌که ،خه‌ڵکى چۆن مێژو و ویژدان و خوێنى خۆى ده‌دات به‌ئێم ه یان ئه‌مانه کاڵون ده‌کرێن ه سه‌رمان له‌جیاتى ئه‌وه‌ى ئهم خه‌ڵکانه لێیان بپرسنه‌و‌ه پێیان بڵێن هونه‌ر ئه‌و هونه‌ره‌یه ک ه له‌ناوماڵ و دێ و شارى کوردستاندا تۆمار ده‌کرێت ،لێره‌و‌ه رایده‌گه‌یه‌نم ئه‌و رێزلێنان ه گاڵته‌جاڕییه به‌هونه‌رى کوردى ره‌تی ده‌که‌مه‌وه ،بۆ ئه‌و مه‌سره‌فه‌ى ده‌چێت ه ئهم گاڵته جاڕیی ه چه‌ند که‌موکوڕییه‌کى هونه‌رى کوردى پێ چاره‌سه‌ر بکرێت باشتره.
نه‌سیم قادریان ئهم فه‌وزای ه له‌شیعردا به‌هۆى چاولێکه‌رییه‌وه‌ی ه [ ئا /جه‌زا ئه‌حمه‌د ] نه‌سیم قادریان خه‌ڵکى ش��ارى بانه‌ى رۆژهه‌اڵتى کوردستان ،له‌دایکبووى ( ،)1981خاوه‌نى کتێبێک ه به‌ناوى (به‌سروه‌یه‌ک بڵێسه‌ى مۆمێک خامۆش) ى ،ل�ه‌دی��دارێ��ک��ى رۆژن���ام���هى (چ���ه‌ت���ر)دا ل���ه‌زۆر و بۆرى به‌رهه‌م‌ه شیعرییه‌کان ده‌دوێ��ت و نه‌خوێندنه‌و‌ه به‌گرفتێکى گهوره ده‌بینێت ،به‌تایبه‌ت له‌ناو گه‌نجاندا پێیوایه ئ �ه‌م ف �ه‌وزای �ه له‌شیعرى ک��وردی��دای�ه به‌هۆى چاولێکه‌رییه‌وه‌یه. چه‌تر /وه‌ک ژنێکى شاعیر ،شیعره‌کانت تاچه‌ند رۆچۆت‌ه ناوخه‌مه‌کانى ژنانه‌وه؟ له‌و کتێبه‌ى باڵوم کردووهتهوه باسى ئازارهکانىژنانى نیشتمانه‌که‌م به‌ته‌واوى ره‌نگى تیادا داوه‌ت�هوه، ه�ه‌روه‌ه��ا هه‌سته‌کانى خۆشم وه‌ک ژنێک تیایدا ره‌نگى داوه‌ته. چه‌تر /کورد وه‌ک هه‌ر میلله‌تێک تایبه‌تمه‌ندى خۆى ههیه تاچه‌ند راسته ده‌ڵێن میلله‌تى کورد به‌شیعر ناسراوه؟ ک���ورد میلله‌تێکى شاعیر ب���وو ،ل���ه‌ڕاب���ردووداشاعیرانێکى گه‌وره‌مان بووه که ئێستاش شیعره‌کانیان له‌ناو بیره‌وه‌رییه‌کانى ئێمه‌دا ماوه ،بهداخهوه ئێستا شیعر به‌الواز و بێناز ده‌بینم ،ئێستا بهوشێوهیه نییه. چه‌تر /هۆکارى ئهمه الى تۆ بۆچى دهگهڕێتهوه؟ ـ ب��ۆ ک��ل��ت��ورى ک��ۆم�ه‌ڵ��گ��ا ده‌گ��ێ��ڕێ��ن��م �هوه ک ه پێویسته گه‌نجه‌کان بایه‌خى پێبده‌ن ،گرنگترین شتیش خوێندنه‌وه‌ی‌ه که ئهمه ئێستا وج��ودى نییه و زۆر به‌که‌مى لێره ل�ه‌ب��اش��ورى ک��وردس��ت��ان خه‌ڵک
کتێب ده‌خوێنێته‌و‌ه تاوه‌کو خه‌ڵکى رۆژه �ه‌اڵت ،لێره ته‌نانه‌ت ئه‌وانه‌شى که شیعر ده‌نوسن بهداخهوه زۆر ناخوێننه‌وه ،کتێب فرۆشه‌کانم ک��ردوه به‌پێوه‌ر ک ه ده‌ڕۆم‌ه الى کتێب فرۆشه‌کان زۆر چۆڵ‌ه و ئه‌مه‌ش یه‌ک و دوان نییه وابێت زۆربه‌یان وان ،گه‌نج نابینم له‌وێ بێت ،کتێب فرۆشه‌کانى بان‌ه قه‌ره‌باڵغى پێوه دیاره و زۆربه‌ى ئه‌وکه‌سانه‌ش له‌وێن گه‌نجن ،کاتێک خوێندنه‌و‌ه که‌م ده‌بێت نوسینیش که‌م دهبێتهوه شیعریش هه‌ر له‌چوارچێوه‌ى کتێبدا گرنگى و بایه‌خى زۆرى نامێنێت ،کاتێکیش م��رۆڤ نه‌خوێنێته‌و‌ه له‌ماناى شته‌کان تێناگات. چه‌تر /شیعرى شاعیر‌ه ک��ورده‌ک��ان تاچه‌ند ره‌نگ دان �ه‌وه‌ى واقیع و کۆمه‌ڵگان و توانیویان‌ه کێشه‌کانى کۆمه‌ڵگاکه‌یان ده‌ربخه‌ن؟ ده‌توانم بڵێم ،له‌ڕابردوودا شاعیرانێک بوون کهتوانیویانه کێشه‌کان بخه‌نه‌ڕوو ،شیعره‌کانى کۆن ره‌نگدانه‌وه‌ى واقیعى کۆمه‌ڵگابوون ،به‌اڵم بهداخهوه له‌شیعرى ئێستادا ئهمه وجودى نییه ئه‌گه‌ر هه‌شبێت زۆرکه‌م‌ه شیعرى شاعیر‌ه الوه‌کان که‌من ،ژماره‌یه‌کیان ته‌نها شعره‌کانیان هه‌سته‌کانى ده‌رون��ى خۆیان به‌یان ده‌ک �ه‌ن ،هى کۆمه‌ڵگا ره‌نگى ن �ه‌داوه‌ت �هوه تیایاندا، له‌گه‌ڵ خۆشه‌ویستیم بۆ هه‌موویان. چه‌تر /له‌م کتێب‌ه تازه‌یه‌دا که به‌نیازیت له‌م ماوه‌یه‌دا چاپى بکه‌یت چی تێدایه ده‌ت �ه‌وێ بیڵێیت که پێشتر نه‌توتووه؟ ئه‌مه‌یان زۆر حه‌زده‌که‌م که باسلهئازار بکات و باسى برینێک ک ه تائێستاش نه‌توانراو‌ه ساڕێژ بکرێت،
ئه‌و ئازاره‌ى که لێى ده‌دوێم ئازارێکى زۆر قوڵ‌ه که ئه‌ویش پێکدێت له‌ئازاره‌کانى کۆمه‌ڵگاکه‌م. چ �ه‌ت��ر /زۆر ک���ات ده‌وت���رێ���ت ف���ه‌وزا له‌شیعرى کوردیدا ههیه ژماره‌یه‌کى زۆر خه‌ڵک خۆیان به‌شیعر نوسینه‌و‌ه خه‌ریک کردوه به‌ڕاى تۆ تاچه‌ند ئهمه راسته؟ دوو جۆر شیعرمان ههیه شیعرىجوششى و کوششى و جوششى وات ه ه�ه‌ڵ��ق��واڵوى ناوناخ‌ه و کوششى وات� ه هه‌وڵى بۆ ده‌ده‌یت بیدۆزیته‌و‌ه له‌م و ئه‌و ده‌یپچڕیت ،به‌بڕواى من ئ�هوه به‌شیعر دانانێم که له‌م الوله‌وال شتى بۆ بێنێت، چونکه ناتوانێت بگات به‌و هه‌ست‌ه واقیعیه‌ى خۆى، به‌اڵم شیعرێک که له‌ناخى مرۆڤ هه‌ڵده‌قوڵێت زۆر ئیلهامێکه زۆر کهس ناتوانێت ئه‌و به‌نرخه ،شیعریش ئیلهامه‌ى بۆ بێت و ده‌به‌خشرێت به‌کۆمه‌ڵێک که‌سى دیارى کراو ،وه‌ختێک له‌ڕێگایه‌که‌و‌ه رۆشتوم شیعرێکم ت �ه‌واو ک��ردووه دواى ئ�هوه نه‌متوانیو‌ه ئ �ه‌وه‌ى که بۆم هاتووه دایبنێم و هه‌موو ئه‌وانه‌شى که له‌مالو ئه‌وال شت ئه‌پچڕن و له‌کتێبى ده‌رده‌که‌ن ناتوانن تاسه‌ر به‌رده‌وام بن و سه‌ر که‌وتوو بن .ئهم فه‌وزای‌ه له‌باشورى کوردستان ههیه ل�ه‌ڕۆژه�ه‌اڵت��دا نییه ،ئ �هوه به‌چاولێکه‌رى یان رقه‌به‌رایه‌تى داده‌نێم ،به‌ڕاستى ئهمه زۆر خراپه گرنگ ئ������هوه ن��ی��ی �ه ک����ه تۆ کتێبێک ده‌ربکه‌یت ئ���هوه گرنگه ک ه واتایه‌کى تایبه‌ت به‌خۆى هه‌بێت و پڕبایه‌خ بێت.
نه‌سیم قادریان
له‌ساڵڕۆژی کۆمه‌ڵکوژی خه‌ڵکی تامیل
تورکیا ئاماده‌کاری بۆ کۆمه‌ڵکوژی کوردان ده‌کات ساڵی راب��ردوو به‌سه‌دان ه�ه‌زار کهس ناچاری رامان ئه‌حمه‌د ژیانی په‌نابه‌ری کراون یان له‌و که‌مپانه‌ی ک ه هیچ جۆره ده‌رفه‌تێکی ژیانی مرۆڤی تێدا نیی ه زیندانی کراون و رۆژانه به‌هۆی باڵوبوونه‌وه‌ی ساڵی رابردوو له‌ڕۆژانێکی نه‌خۆشی و نه‌بوونی پێداویستی‌ه ژیانییه‌کان وه‌ک ئ�ه‌م��ڕۆدا گه‌وره‌ترین کۆمه‌ڵکوژی س�ه‌ده‌ی دهبنه قوربانی ،به‌اڵم سه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌ش نه‌توانرا « »21له‌به‌رچاوی دونیای به‌روواڵه‌ت مافپارێز و کۆتایی به‌و بزاڤ‌ه بهێنرێت .به به‌راوردێک دیموکراتهوه پێکهات .ده‌وڵه‌تی سریالنکا به‌هاوکاری له‌گه‌ڵ بارودۆخی ئێستای باکوری کوردستان ده‌وڵه‌تانی ئیمپریالیستی و ده‌وڵه‌تانی به‌رژه‌وه‌ندیخوازی ئه‌گه‌ری کۆمه‌ڵکوژییه‌کی به‌م شێواز‌ه ههیه، رۆژئاوا له‌به‌رامبه‌ر به‌گه‌لی تامیل هێرشێکی نامرۆڤان ه ب�ه‌اڵم ئه‌و راستییه‌ش له‌ئارادای‌ه که نه‌گه‌لی و دوور له‌هه‌موو پێوان‌ه ئه‌خالقی و مرۆڤایه‌تییه‌کانیان کورد وه‌ک گه‌لی تامیلن و نه‌بزاڤی رزگاری پێکهێناو له‌ئه‌نجامدا زیاتر له « »7000تامیلیان خوازی باکوری کوردستانیش هاوشێوه‌ی بزاڤی له‌ماوه‌ی که‌متر له‌یه‌ک مانگدا کۆمه‌ڵکوژکرد و ڵکوژی ه کۆم ئازادیخوازی گه‌لی تامیله ،ئ�ه‌وه‌ی ده‌توانێت ئه‌وه‌ش له‌کاتێکدای‌ه که ئه‌و واڵتانه‌ی که بانگه‌وازی پڵنگه‌کانی وه‌ک جیاوازی ناوی لێبکه‌یت دهگهڕێتهوه بۆ ماف و ئازادی ده‌که‌ن وه‌ک چۆن هه‌تا ئێستا له‌به‌رامبه‌ر تامیل سیسته‌م و ئایدیۆلۆژیای ئه‌و دوو بزاڤ‌ه و هه‌روه‌ها ئه‌و هێرشان‌ه که رۆژان�ه ده‌کرێت‌ه سه‌ر گه‌لی کورد ئ �ه‌وه‌ش که دی��اره بزاڤی ئازادیخوازی گه‌لی بێده‌نگن له‌به‌رامبه‌ر ئه‌و کۆمه‌ڵکوژیه‌شدا بێده‌نگ کورد له‌باکوری کوردستان خاوه‌ن ئه‌زمونێکی ب��وون ،ته‌نانه‌ت له‌بواری سه‌ربازی و دیپلۆماسی و راگه‌یاندنیدا ئه‌وه‌ى له‌ده‌ستیانهات یارمه‌تیده‌ری ئه‌و راستر بڵێین بزاڤی ئازادیخوازی گه‌لی تامیل به‌پشت په‌روه‌رده‌یی ،کلتوری و زمانییه‌کانی لێ زه‌وتکراوه .گه‌وره‌ی‌ه له‌شه‌ڕی گه‌ریالیی و شکسته‌کانی ئه‌رته‌شی به‌ستن به‌رێکخستنی جه‌ماوه‌ری له‌ناوه‌وه‌ی واڵت و ئه‌وه‌ی لێره‌دا سه‌ره‌نجراکێش‌ه ئهوهیه که ماوه‌یه‌ک‌ه ئه‌و تورکیا ل �ه‌زاپ و چه‌ندین ئۆپه‌راسیۆنی گ �ه‌وره‌ی جینۆساید‌ه بوون. ئه‌گه‌ر بگه‌ڕێینه‌و‌ه بۆ مێژووی تێکۆشانی گه‌لی هه‌روه‌ها ئه‌و تامیلیانه‌ی که ل �ه‌ده‌روه‌ی واڵت بوون ،بابه‌ت‌ه کهوتووهته رۆژه‌ڤی راگه‌یاندنه‌کانی تورکیاوه و دیکه که به‌پشتیوانی واڵتانی رۆژائاوا بۆ سه‌ر ئه‌و تامیل ده‌بینین ک�ه ل�ه م���اوه‌ی زی��ات��ر ل�ه « »70توانیان ئاستێکی به‌رز له‌رێکخستن دروست بکه‌ن و ئه‌وه‌ش نه‌بۆ شه‌رمه‌زارکردنی ئه‌و کۆمه‌ڵکوژیه ،به‌ڵکو بزاڤ‌ه پێکهات ئه‌و راستیی‌ه ئه‌خات‌ه روو که به‌هێرشی ساڵی راب�����ردوودا ب��ۆ به‌ده‌ستهێنانی مافی ره‌وای نوێنه‌رایه‌تی ئیراده‌ی گه‌لی تامیل بێت و ئه‌و هێزه‌ش ده‌یانه‌وێت ئه‌و شێوازه‌ش له‌الیه‌ن تورکیاوه تاقیبکرێته‌وه .سه‌ربازی ناتوانرێت په‌که‌ک‌ه له‌ناو ببردرێت و له‌بواری خۆیان له‌به‌رامبه‌ر سیسته‌م و ده‌وڵه‌ت‌ه یه‌ک له‌دوای بخات‌ه خزمه‌تی گه‌لی تامیله‌وه .گه‌لی تامیل که رێژه‌ی ئه‌وه‌ی که ده‌زانرێت له‌ماوه‌ی شه‌ڕی نێوان پڵنگه‌کانی ئۆپه‌راسیۆنی سیاسیشدا ئه‌نجامی چه‌ندین هه‌ڵبژاردن یه‌که‌کانی سریالنکا تێکۆشانیان کردووه ،ئه‌گه‌رچی ( )%18,5له‌خه‌ڵکی سه‌ریالنکا پێکدێنن ،له‌الیه‌ن تامیل و ئه‌رته‌شی سریالنکا به‌الیه‌نی که‌مه‌و‌ه زیاتر و هه‌ڵوێستی الیه‌نی کورد له‌به‌رامبه‌ر رێفراندۆمی ئه‌و تێکۆشانه‌یان هه‌ڵکشان و داکشانی به‌خۆیه‌و‌ه بینی ،ده‌وڵه‌ت و سیسته‌می ئه‌و واڵته‌و‌ه وه‌ک نه‌ته‌وه‌یه‌ک له ( )100هه‌زار خه‌ڵکی مه‌ده‌نی کوژراون و زیاتر له ده‌ستوور له‌تورکیا ئه‌و راستیی‌ه ده‌ستنیشان ده‌کات ک ه به‌اڵم رووبه‌ڕووی له‌ناوچوون نهبووه ،تامیلییه‌کان یان ب ه ناناسرێت و دانی پێدانانرێت و هه‌موو مافه سیاسی )70( ،هه‌زار که‌سیش که‌م ئه‌ندامن و دوای هێرشه‌کانی ئۆپراسیۆنی سیاسی به‌هۆی هه‌بوونی رێکخستنێکی
ترس و ژن
ده‌ک�ه‌ن ،زۆرجاریش ئهم هۆکاران‌ه ده‌یانخه‌ن‌ه حاڵه‌تێکى واو‌ه ک ه متمانه‌ى به بیروڕاو تواناکانى خۆى نه‌بێت‌و نه‌توانێت پشت به‌خۆى ببه‌ستێت بۆ هه‌ر بڕیار و کار‌و به‌رنامه‌یه‌ک که ده‌یه‌وێت ئه‌نجامى بدات ،هه‌ر بۆیه ده‌بینین که‌مترین ژنانمان هه‌وڵى یاخى بوون و هاتن‌ه ناو کایه‌ى رۆشنبیرى ده‌ده‌ن ،ئه‌وان ههمیشه ده‌ترسن له‌وه‌ى قسه‌کانیان به‌هه‌ند وه‌رنه‌گیرێت ،یان به‌هۆى کارێکه‌و‌ه که کۆمه‌ڵگ ه په‌سه‌ندى ناکات ئیتر داهاتوویان به‌بۆیه‌ى ره‌ش ره‌نگ نه‌کرێت و ژن���ان ل�ه‌چ��ى ن��ات��رس��ن؟ ئ �ه‌وان که‌سێک هه‌بێت وه‌ک هاوسه‌ر هه‌ڵیان بژێرێت .ئ�ه‌وه‌ى جێگه‌ى ل���هه���ه‌م���وو ش��ت��ێ��ک ده‌ت���رس���ن ،سه‌رسوڕمان‌ه هه‌ندێک پێوه‌ر هه‌ن بۆ دیاریکردنى ئه‌خالق‌و ره‌وشت هه‌ندێک ج��ار سێبه‌ره‌کانیشیان به‌رزى که له‌راستیدا هیچ بنه‌مایه‌کیان نییه .بۆ نمونه ،له‌چه‌ند لێ ده‌بێت به مۆته‌ک‌ه و ده‌سڵمنه‌و‌ه رۆژى رابردوودا له پاسێکدا که دوو پیاو به ته‌نیشتمه‌و‌ه دانیشتبوون لێى .زۆرجار ئه‌و قسه بێ بنه‌ما و له‌باره‌ى ژن‌و ژنخوازى قسه‌یان ده‌کرد ،نازانم بۆ راسته‌وخۆ سه‌رنجم هاوڕێ خالید نامه‌نتیق‌ه دێت‌ه پێشهوه که ترسى چوو‌ه سه‌ر ئ�ه‌وان و ویستم گوێم له‌قسه‌کانیان بێت .گوێم لێبوو ژنان له‌بێتواناییاندایه ،یاخود له‌به‌ر یه‌کێکیان ده‌یوت :زۆرم به‌کوڕه‌که‌م وتووه که با کچه‌که‌ى مامت ئهوهیه وه‌ک ده‌وترێت زه‌عیفه‌ن. بۆ بخوازم ،چونکه زۆر ره‌وشت به‌رز‌ه و به‌ئه‌خالقه ،ته‌نانه‌ت ئه‌و کى ژنانى واڵتى من هه‌ر له‌و چرکه‌یه‌و‌ه که پێ دهخهنه به‌ندینخانه‌یه رۆژه له‌ماڵیان بووم کچه‌ک‌ه له‌به‌رده‌م ده‌رگا وه‌ستابوو ئه‌وه‌ى سه‌رنجى گه‌وره‌ى به‌ناو ژیانه‌وه ،رووبه‌ڕووى کۆمه‌ڵێک ترس ده‌بنه‌وه .ره‌نگ ه راکێشام ئه‌وه‌بوو که له‌دووره‌و‌ه کوڕێک به‌ره‌و الى ماڵى ئهوانهوه زۆرێکتان بپرسن ترس له‌چى؟! ترس له‌هه‌موو شتێک ،چونک ه ده‌هات ،کچه‌که‌ش بیست مه‌ترێک پێش ئه‌وه‌ى کوڕه‌ک‌ه بگات ه که ده‌گه‌ن‌ه ته‌مه‌نى شه‌ش ساڵى ئه‌گه‌ر نوێژ نه‌که‌ن خوا کوێریان به‌رده‌م ماڵى ئه‌وان راسته‌وخۆ ده‌رگاکه‌ى پێوه‌داو‌ه و هاتووه‌ت‌ه ژوورهوه، ده‌کات‌و ده‌یانسوتێنێت که ده‌بن به‌دوانز‌ه ساڵ‌و نیشانه‌کانى کچێنى منیش که گوێم له‌م‌ه بوو سه‌راسیم‌ه ناوى خۆشم بیرچووبۆوه، له‌سه‌ر له‌شیان ده‌رده‌ک�ه‌وێ��ت ،ئیتر ده‌بێت نه‌چن‌ه دهرهوه و ئهوهنده له‌هه‌مووى سه‌یرتر ئه‌وه‌بوو پیاوه‌که‌ى تر ده‌یوت که کچێکى به‌و له‌گه‌ڵ کوڕاندا هه‌ڵسوکه‌وت نه‌که‌ن ،چونکه ئیتر ئه‌وان گهوره جۆره به ره‌وشت ههیه مه‌هێڵ‌ه له‌ده‌ستى بچێت‌و به‌زۆر بۆى بهێن‌ه‌و بوون که ده‌بن به‌ته‌مه‌نى پانز‌ه تاهه‌ژد‌ه ساڵ ئه‌وان مێرد منداڵن و به‌قسه‌ى کوڕه‌که‌ت مه‌که. کارى ناشرینیان لێده‌وه‌شێته‌و‌ه و ورده ورده شه‌ره‌ف له‌ناوگه‌ڵى ئه‌واندا له‌راستیدا رهنگه کچ‌ه هۆکارى تر واى لێکردبێت هاتبێت‌ه ژوورهوه خۆى قایم ده‌کات‌و ده‌بێت براو باوک‌و مام‌و خاڵ چاویان له‌سه‌ر بۆ نمونه ترس ل�ه‌وه‌ى قسه و قسه‌ڵۆکێکى بێبنه‌ماى بۆ دروست نه‌تروکێنن نه‌با ئابڕووى بنه‌ماڵه‌که‌یان ببات ،دواتر به‌هه‌زارحاڵ تا نه‌که‌ن که ببێت به بنێشت‌ه خۆشه‌ى سه‌ر زارى خه‌ڵک ،یان ره‌نگ ه دهچێته زانکۆ ،یان په‌یمانگایه‌کى ده‌ره‌وه‌ى شاره‌که‌ى خۆى ،ئیتر شه‌رم بێت ،چونکه ههمیشه دوور‌ه په‌رێز له‌دنیاى پیاو فێرکراو‌ه که‌سوکاره‌که‌ى هه‌وڵده‌ده‌ن له‌شاره‌که‌ى خۆیان بخوێنێت ،ئه‌گه‌ر چوو‌ه و پیاوى لێبوو‌ه به‌دێوه‌زمه‌ى خه‌ونه‌کانى ژیانى ،بۆیه کاره‌ساته‌ک ه ده‌ره‌وه‌ش ده‌بێت زۆر وریا بێت‌و هاوڕێیه‌تى کوڕان نه‌کات ،یان نابێت ئهوهیه پێوه‌ره‌کانى ره‌وشت به‌رزى ژنان الى ئێمه ئه‌مانه‌ن. په‌یوه‌ندى خۆشه‌ویستى له‌گه‌ڵ که‌سدا دروست بکات‌و چاره‌نوسى ئایا ژنان هه‌قى خۆیان نییه بترسن؟ ئایا ژنان ده‌توانن خۆیان ر خۆى هه‌ڵبژێرێت ،چونکه هه‌ر ئه‌مان که‌سێکى بۆ هه‌ڵده‌بژێرن ،له‌به بن؟ ده‌توانن خاوه‌ن بیروڕاو بڕیار و راو سه‌رنجى خۆیان بن؟ ئه‌وان ئه‌وه‌ى چاره‌نوسى وایه که له ره‌گه‌زى مێی‌ه و ئه‌و ناتوانێت باش‌و کلیله‌کانى ژیانیان به‌ده‌ستى پیاو و کۆمه‌ڵگه‌یه‌ک‌ه که به به‌رد خراپ‌و داهاتووى خۆى ده‌ست نیشان بکات. بووه و قورسه گۆڕانى به‌سه‌ردا بێت ،مه‌گه‌ر ئه‌وه‌ی هه‌ر خودی ژن رم ه ش و ڕاوکێ ه دڵ و ئهمه و زۆرشتى تر که ژنان تووشى ترس بتوانێت خۆی له‌و ترس و نادادیی‌ه رزگار بکات.
ساڵی یه‌که‌م ژمار ه 30 دووشه‌ممه 2010/11/1
13
جه‌ماوه‌ری خاوه‌ن ئیراده وه‌ک الیه‌نی سه‌ربازییه‌ک ه شکستی هێناوه .بۆیه بیرکردنه‌و‌ه له‌شێوازێکی وا ناتوانرێت چ��اره‌س �ه‌ری �هک بێت و به‌پێچه‌وانه‌و‌ه هه‌لومه‌رجێک که ئێستا له‌الیه‌ن بزاڤی رزگاریخوازی ب��اک��وری ک��وردس��ت��ان ب��ۆ تورکیا هێنراوه‌ت‌ه ئ��اراوه تاکێشه‌ک‌ه به‌شێوازێکی ئاشتیانه چاره‌سه‌ر بکات، به‌اڵم له‌ناو ده‌بات. ئه‌و ترافیک‌ه دیپلۆماسیی‌ه که ماوه‌یه‌ک‌ه له‌الیه‌ن تورکیا و واڵتانی هه‌رێمی و رۆژئاوا له‌ئارادای‌ه ئهوه نیشان ده‌دات که ده‌وڵه‌تی تورکیا خاوه‌ن پرۆژه‌یه‌کی بۆ چاره‌سه‌ری پرسی کورد نییه و ته‌نانه‌ت ئه‌وه‌ی ک ه دیاره ده‌وڵه‌تی تورکیا ئاماده‌کاری شه‌ڕێکی گهوره و هێرشکردن بۆ سه‌ر باشوری کوردستان ده‌کات. به‌گوێره‌ی ئه‌زمونه‌کانی راب��ردوو ئه‌گه‌ر دیسانه‌و‌ه هه‌وڵدانی شه‌ڕ له‌دژی په‌که‌ک‌ه هه‌بێت ئهوه رووبه‌ڕووی شکست‌ه ئه‌و کاته‌ش ئیدی ک��وردان ناچارده‌بن ک ه به‌پرۆژه‌ی خۆیان و چاره‌نووسی خۆیان دیاری بکه‌ن.
مه‌حاڵیش مه‌حاڵ نییه ...قوتابخانه‌ی کوردی له‌ئامه‌د ،سلۆپی و هه‌کاری
هه‌موو داهێنان‌ه مه‌زنه‌کانی مرۆڤایه‌تی وه‌ک ئه‌نته‌رنێت، م��ۆب��ای��ل ب���ۆ ن��م��وون �ه پێشی سه‌الم عه‌بدوڵاڵ دۆزی��ن��ه‌وه‌ی��ان ،م �ه‌ح��اڵ ب��وون، ل����ێ ئ��ێ��س��ت��ا ل���ه‌س���ه‌رت���اپ���ای سه‌رسه‌زمین به‌کارده‌هێنرێن. ل�ه‌چ��رک�ه‌س��ات�هک��ان��ی شکستی ب��زووت��ن �هوه ج��ۆرب �ه‌ج��ۆره‌ک��ان، چاودێره‌کان ده‌یانگوت «مه‌حاڵه» جارێکیتر سه‌رهه‌ڵبده‌نه‌وه، که‌چی به‌رپرسانی ئ�ه‌و «له‌مه‌حاڵ مه‌حاڵتر» ،ئێستا بوون به‌ده‌سه‌اڵتدار و له‌ناو کۆشک و ته‌الره‌کانیانه‌و‌ه خودی خۆیان باسی «له‌مه‌حاڵ مه‌حاڵتر» بۆ نه‌وه‌ی ئێستا ده‌که‌ن ،وه‌ک بڵێی په‌یامێکه‌ی ئه‌وه‌بێ ،گه‌نجان له به‌رگریکردن بۆ دابینکردنی ژیانی شیاو به گه‌ل و زۆرین‌ه هه‌ژاره‌که‌ی ،دڵسارد بکه‌ن!. ئایا ئه‌و جۆره ده‌ربڕینان‌ه چ مه‌عریف‌ه و زیره‌کی و به‌رچاو رۆشنییه‌ک زیاده‌کات؟ ئایا مرۆڤ به‌و ده‌ربڕینان‌ه خوێن شرین یان ره‌زاق��ورس ده‌ب��ێ؟ له‌تاکی گه‌له‌که‌یه‌و‌ه نزیکده‌بێته‌و‌ه یان دوور؟!. ئهمه کێش‌ه و قه‌یرانێکمان ده‌خات‌ه روو که له تێڕوانین بۆ ژیان و فکرو مێژوو سه‌ریهه‌ڵداوه ...ئایا مام جه‌الل ده‌توانێ پێمان بڵێ: بزووتنه‌و‌ه کۆمه‌اڵیه‌تییه‌کان یان گه‌النی ژێرده‌ست‌ه سازش له‌گه‌ڵ مێژوو ده‌که‌ن؟ راده‌وه‌ستن؟ خۆبه‌ده‌سته‌و‌ه ده‌ده‌ن؟!. «مه‌حاڵی مه‌حاڵه‌کانه«که‌ی مام جه‌الل ،مافێکی سه‌ره‌تایی ه
و نهتهوه یه‌کگرتووه‌کان دانی پێداناو‌ه و مرۆڤایه‌تی له‌به‌رده‌م مافی چاره‌نووسی گه‌الن تێگه‌یشتن و سمپاتی گه‌وره‌ی ههیه. سه‌یر‌ه مام پێیوایه ده‌سه‌اڵت هه‌ر به‌ده‌ستی حوکمڕان‌ه شوفێنیست و شه‌ڕنگیز و چه‌وسێنه‌ر و که‌ر و واڵخان‌ه ده‌مێنێته‌وه :ئایا ئه‌و ده‌سه‌اڵتداران‌ه «کۆتایی مێژوو» و شێوه‌ی حوکمڕانی پێکده‌هێنن و کوردستانییه‌کان به‌کۆیالیه‌تی و سه‌رشۆڕی مه‌حکومن؟!. مام جه‌الل به‌بێ ئه‌وه‌ی پێویستی پێ هه‌بێت ،به‌و قسانه به‌رد به به‌ردی خۆی ده‌هێنێت‌ه قسه و که‌سیش نازانێ بۆچی!. له‌راستیدا ئهم پێشنیار‌ه «زیاده‌ڕۆییه« الی من ،چونک ه سیاسه‌تمه‌دارێکی گ�ه‌وره‌ی ک��وردان له‌تورکیای‌ه و ده‌توانێ ب ه بهرپرسه گه‌وره‌کانی بڵێ :ئاسایی‌ه له‌م سه‌رده‌م‌ه مندااڵنی ک��وردزم��ان قوتابخانه‌ی هه‌بێ به‌زمانی خ��ۆی ،ئ��هوه نیی ه له‌که‌رکوک و هه‌ولێر قوتابخان‌ه ههیه به‌زمانی تورکی بۆ تورکومانه‌کان.!... م�ه‌ح��اڵ��ک��ردن��ی م��اف��ی س �ه‌ره‌ت��ای��ی ،ل�ه‌ق��اڵ��ب��دان��ی ئه‌قڵ‌ه و به‌رته‌سککردنی بینین‌ه به‌ئاراسته‌ی دواڕۆژێکی باشتر له‌مه‌ی ههیه و ئه‌گه‌ر مام جه‌الل وه‌ک سه‌رۆک کۆماری عێراق ئهم هه‌له‌ی نه‌قۆسته‌و‌ه بۆ ده‌ربڕینی ئهم مافه سه‌ره‌تاییه ،ئه‌وا ده‌کرێ وه‌ک هاواڵتییه‌ک لێره‌و‌ه بڵێین: ئیمڕۆ وا ده‌خ��وازێ له‌کوردستانی باکور رێگای به‌رگری مه‌ده‌نییان‌ه بۆ گه‌یشتن به مافی زۆر ساد‌ه (خوێندن به‌زمانی کوردی) بگرنه‌به‌ر و خوا که‌ریم‌ه بۆ «له‌مه‌حاڵ مه‌حاڵتر». ئێستا نه‌ک سبه‌ی پێویسته :له‌هه‌موو گه‌ڕه‌کێکی ئامه‌د و سلۆپی و هه‌کاری ،قوتابخانه‌ی کوردی دابمه‌زرێت!.
پرۆژه‌یه‌کی تری چاکسازی...
سیروان محه‌مه‌د
ق��س �هک��ردن ل �ه‌س �ه‌ر چ��اک��س��ازی ل���ه‌م واڵت����هی ئێمه‌دا وه‌خت‌ه وه‌ک مۆدێلی لێبێت ئه‌گه‌ر نه‌ڵێین وه‌ک قه‌وانی لێ هاتووه «چه‌ندین ساڵه ماوه ماوه حزبێک یا زیاتر و یان ره‌وت و ڕێکخراوێک به پرۆژ‌ه و بڕیارى پڕ له‌خاڵ و به‌ندی پرۆگرامی گۆڕانکاری له هه‌رێمی کوردستاندا وه‌ده‌رده‌ک��ه‌ون» .لێ هه‌رب‌ه خێراییش ئاوا ده‌بن و وازی لێ دێنن!... وه‌نه‌بێت هه‌رته‌نیا حزب و رێکخراو و که‌سایه‌تی ده‌ره‌وه‌ی ده‌س�ه‌اڵت به‌باوه‌که‌ی به‌ناو (ئۆپۆزسیۆن) قسه و خواسی چاکسازی و دژب‌ه گه‌نده‌ڵی هه‌ڵڕێژن به‌ڵکو حزبه‌کانی ده‌سه‌اڵتیش چ وه‌ک تاک و چ وه‌ک دهسته و سه‌رۆکایه‌تیش هه‌ر له‌وباره‌یه‌و‌ه پرۆژه‌یان ههبووه و نیازی هه‌نگاوی له‌وجۆره‌یان وروژان��دوه ،ههرچهنده الی هه‌ندێک گرنگ گوڕوتین و بوونی نیازی چاکسازیی‌ه گه‌رچی په‌تی کورت کورت‌ه و به جۆرێک له‌جۆره‌کان له‌ته‌مه‌نێکی ناکامڵدا کۆڵی لێ ده‌درێت ،به‌اڵم له‌ڕاستیدا ته‌نیا نیازی کاڵ و وروژاندن به‌س نییه و ئه‌گه‌ر سه‌ره‌تا و کۆتایی ئه‌و پرۆژان‌ه ورده‌کاری و دیراسه‌ی شایسته‌ی نه‌کرابێت له‌وازییه‌کی سه‌رپێیان‌ه به‌والو‌ه هیچیتر نییه ،سه‌ره‌نجام هه‌ر به‌وجۆر‌ه ته‌مه‌نی کورت ده‌بێت و له‌النکه‌دا سه‌رده‌نێته‌وه ،ئه‌وه‌ش واباشتره به‌الواندنه‌وه‌ی سه‌ری که‌سی پێوه نه‌یه‌شێنرێت...
چاکسازی و چه‌رخانی خراپی و گه‌نده‌ڵی به‌باشی و دادگه‌ری و ساغی ئه‌گه‌ر خودی پیرۆزی نه‌بێت له‌پیرۆزترین و پێشه‌وه‌ترین کاری مرۆڤایه‌تییه ،عه‌داله‌ت چه‌سپاندن و مافی شایست‌ه به‌هه‌رتاکێکی کۆمه‌ڵگ‌ه یه‌کسان‌ه به‌ژیانی مرۆڤانه و ئه‌و جۆره ژیانه‌ی که خودا بۆ به‌نده‌کانی ده‌وێت، به‌نه‌مانی پایه‌کانی دادگه‌ری و چاکخوازی سێبه‌رێک بۆ حه‌سانه‌وه‌ی تاکه‌کان دابین نابێت «زه‌وییه‌ک ده‌سه‌اڵتدارانی هه‌ر تێر نه‌بن و به نادیاری و ئاشکرا ده‌ست به‌سه‌ر مه‌نقول ه و نامه‌نقوله‌یدا بگرن و هه‌ر بۆخۆیان و هه‌ر بۆخۆیان سه‌روه‌ت و سامانی بماشنه‌و‌ه ئه‌و مه‌مله‌که‌ت‌ه بێشه‌ی‌ه و ئه‌وکات جه‌نگه‌ڵ و بیابان‌ه ئه‌و واڵته« به‌ناعه‌داله‌تی و گه‌نده‌ڵی هه‌موو تاریکی و تیاچونێک دێته‌پێش ...واڵتی په‌شێو بێسه‌ر و به‌ر‌ه هه‌ر فه‌کێش‌ه و فه‌وتانی به‌نسیب ده‌بێت... ده‌سه‌اڵتی گه‌نده‌ڵ و نادادگه‌ر هه‌ر له‌ناوچوون و روخان ئه‌نجامی ته‌مه‌نی کورتی ده‌بێت ...تاکی ده‌سه‌اڵتداری ب �ه‌رژه‌وه‌ن��دی خ��واز و پاوانخوازی هه‌موو خێر و بێرێکی واڵت به‌اڵی گه‌وره‌ی‌ه و هه‌موو داڕوخانێکی ئه‌خالقی و فه‌رهه‌نگی باڵودهکاتهوه و دهبێته نمونه‌ی به‌خراپى بیانو و الدان ونه‌گبه‌تی بۆ زۆرکه‌سی دوور و نزیک ...له مێژوودا هاتووه که واڵت و ده‌سه‌اڵتێک ناعه‌داله‌ت و السه‌نگبێت گه‌رچی خۆب‌ه خواپه‌رستیش بناسێنن له‌ناوده‌چێت و خوا ده‌ست به ته‌مه‌نییه‌و‌ه ناگرێت» بهپێچهوانهشهوه هه‌ر به پێچه‌وانه‌وه...
له‌م هه‌رێمه‌ی ئێمه‌دا تائێستا پرۆژه‌کانی چاکسازی و دژب ه گه‌نده‌ڵی کۆتاییه‌که‌ی بریتی بووه له‌موزایه‌د‌ه و رازی بوون به به‌رژه‌وه‌ندی تایبه‌تی و حزبی ...کاتێک دروشم و به‌الغی ناوازه‌و به‌رز به‌رزیان بۆ کێشاون و دواتر له‌هه‌ندێک ده‌ستکه‌وتی سه‌یر و تایبه‌تیدا کورت وه‌ستاو‌ه و باڵوه‌ی لێکراوه! ...ئه‌و ده‌ست پێکردن و کۆتایی هاتنه‌ش ،ئه‌و شڵه‌ژان و هات و هاوار‌ه به‌رز‌ه و پاشتر ته‌سلیم بوون به‌چه‌ند به‌خششێکی ئێر‌ه و ئه‌وێ هیچ نه‌گه‌یه‌نن مانای ئه‌وه‌ن که نیازه‌کان باوه‌ڕی له‌پشته‌و‌ه نهبووه و هه‌ر سه‌ره‌تا خواست ئه‌وه‌بوو‌ه په‌یژه‌یه‌ک ب�ه‌ره‌و به‌رزبوونه‌وه‌ی‌ه تا چنگ که‌وتنی بڕێک دی��اری و حساب بۆکردن به‌پشتی ئه‌و میلله‌ت‌ه هه‌ڵبواسرێت ،واتای ئه‌و په‌رش بوون و وازهێنان‌ه له‌پرۆژه‌و داواکاری چاکسازی درۆیه‌ک زیاتر و خه‌ڵه‌تاندنی میلله‌ت زیاتر راستییه‌ک پاڵی پێوه نه‌ناوه ...پرۆژ‌ه چاکسازییه‌کان له‌کاتی وه‌ستان و به‌رده‌وام نه‌بوونی له به‌ره‌و پێشه‌وه‌چونیاندا زیاد له‌واتایه‌ک ده‌گه‌یه‌نن: ناواقیعییه‌تی پرۆژه‌ک‌ه له‌ڕوی خواست و داخوازییه‌کانیه‌و‌ه بێت یاخود له‌وه‌ی ناوه‌ختیی‌ه و فه‌زای هاوجۆری له‌ته‌ک نییه ی��ان نه‌بوونی نیازی ج��دی و مه‌به‌ستی راسته‌قین ه له‌پێشکه‌شکردنی هه‌ریه‌ک له‌پرۆژه‌کان ...لهوانهیه جاری واش نیازی پاک و ده‌ستی پاک پرۆژه‌یه‌ک بخاته‌ڕوو، به‌اڵم به تێکه‌ڵبوونی له‌گه‌ڵ حه‌زو ده‌ستی مه‌به‌ستداردا هه‌ر له‌به‌رایی باسکردنییه‌و‌ه به‌ویستی ئه‌نقه‌ست له‌بارببرێت!...
زۆرجار باسکردن و هێنان‌ه ئاراوه‌ی پرۆژ‌ه چاکسازییه‌کان ته‌نیا هه‌ڵپه‌ی هه‌ندێک ده‌ستکه‌وت‌ه و هه‌ر بۆیه ده‌بینین له‌پاش چه‌ند دانیشتنێکی دی��ار و نادیار شتێک بوونی به‌ناوی پرۆژ‌ه و چاکسازییه‌و‌ه نامێنێت «گه‌رچی هاش و سه‌دا و هه‌رای هه‌ندێکی داماوی بێ ئاگای سه‌رقاڵکردبێت و سه‌د و یه‌ک ته‌وه‌ر و راڤه‌کاریشی له‌سه‌ر ئه‌نجامدرابێت... به‌رده‌وام خاڵی سه‌ره‌تای ئه‌و جۆره داخوازیان‌ه نایاب و گشتی ده‌ستی پێکردووه« خزمه‌تی گشتی ،دادگ �ه‌ری گشتی، یه‌ک بینی و مافی هه‌مووانی له‌دووتوێی به‌نده‌کانیدا باسکردوه ،به‌اڵم بهداخهوه له‌دواتردا له‌چه‌ندین داواک��اری حزبی و تایبه‌تی الیه‌نێکدا خوازییه‌کان خه‌ست بووهتهوه و کورت بووهتهوه و پێی له‌سه‌ر داگیراوه. بریا هه‌رب‌ه راستی له ئه‌لفه‌و‌ه تا یای پرۆژه‌کان به‌ئه‌نجام ده‌گ�هی��ش��ت «به‌ڵکو خ��ۆزگ�ه ب�ه‌ن��ی��ازی دڵ��س��ۆزی بیری لێده‌کرایه‌و‌ه بۆ ب�ه‌رژه‌وه‌ن��دی ته‌سک و تایبه‌تی نه‌ده‌چوو‌ه ره‌ح��م �هوه ،به‌دڵنیاییه‌و‌ه چاکسازی و کۆتایی هێنان ب ه گه‌نده‌ڵی مه‌سه‌له‌یه‌کی ده‌ره‌وه‌ی له‌توانا نییه ،به‌اڵم ده‌ست پێکردن و به‌ره‌و پراکتیزه‌کردنی و سه‌ره‌نجام به‌رجه‌سته‌کردنی به‌ندو باوی پێویست به‌خۆیی ههیه ..دواترین پرۆژه‌ی له‌و جۆره گۆڕان جاڕی بۆ ده‌دات ...ههرچهنده چه‌ند ئه‌ندام په‌رله‌مانێکیان بێ ئاگایی خۆیان ده‌ربڕی لێی ...ئهمه من و ئێوه و ئه‌رز و گه‌ز چاوه‌ڕوانین بزانین سه‌رب‌ه کوێو‌ه ده‌نێت...
ماد ه هۆشبه‌ره‌کان ئاسایشى کورد ده‌خه‌ن ه مهترسییهوه کاتێک پێشکه‌وتن له‌دونیاى ئه‌مڕۆدا ساڵی یه‌که‌م ژمار ه 30 بواره‌کانى ژیان ده‌گرێته‌وه ،ئهم پێشکه‌وتن ه دووشه‌ممه 2010/11/1 ب��ۆ ک���ورد ده‌ب��ێ��ت�ه ج��ۆرێ��ک پێشکه‌وتن له‌میکانیزمى چه‌وساندنه‌وه‌دا که راسته‌وخۆ واڵتانى کۆڵۆنیکار له‌دژیدا به‌کارى ده‌هێنن، ئه‌مڕۆ تاکى کورد له‌هه‌موو کاتێک زیاتر ئاسایشى ژی��ان��ى له‌مه‌ترسیدایه ،ئه‌گه‌ر له‌ڕابردوودا تایبه‌تکاری مێژوویى و جوگرافى و کلتورى زمانمان ژێر پێ خرابێت ئه‌وا ئه‌مڕۆ پێشکه‌وتنى فریوى سیاسیانه‌ى واڵتانى کۆڵۆنیکار زۆر دیبلۆماسیان‌ه و زۆر نامۆراڵیان‌ه ئاسایشى خۆراک و هۆئۆلۆژیکى کوردیان خستۆت‌ه ژێر مهترسییهوه ،قۆناغه‌کانى سڕینه‌وه‌ى هۆش عه‌لی حاجی زه‌ڵمی و زانیارى و ئاگاهى کورد رابردوویان درێژه ،به‌اڵم هیچ کات وه‌ک ئێستا هه‌ست و لۆژیکى کورد نه‌خراوه‌ت‌ه به‌ر نه‌شته‌رى بریندار کردن و کوشتن. ماد‌ه هۆشبه‌ره‌کان چه‌کى به‌هێز و ستراتیژى ده‌سه‌اڵتدارانى
14
رۆژه���ه‌اڵت���ی ک���وردس���ت���ان ،ئ���ه‌م چ �هک �ه ب�ه‌ش��ێ��وه‌ی�هک��ى ب�ه‌ری��ن رووب����ه‌ڕوى ئاوایی‌ه دوور‌ه ده‌س��ت و مه‌نزڵ‌ه دوور له‌خزمه‌تگوزارییه‌کانى کورد کراوه‌ته‌و‌ه که ده‌کرێت لێره‌دا مه‌ترسییه‌کانى ئه‌و مادان‌ه که به‌شێوه‌یه‌کى سیسته‌ماتیکى له‌رۆژهه‌اڵتی کوردستاندا کارى له‌سه‌ر ده‌کرێت به‌چه‌ند خاڵێکى ک��ورت ڕوون بکه‌ینه‌و‌ه که له‌ڕاستیدا ئه‌مڕۆ ماد‌ه هۆشبه‌ره‌کان له‌ئه‌مریکاى التین و ئاسیاى ناوه‌ڕاستدا زۆرترین ره‌واجى ههیه و بازرگانیان پێوه ده‌کرێت و رووه‌و دنیاى واڵتانى پێشکه‌وتووه ،کوردستانیش ئێستا پردێکى به‌هێز‌ه بۆ گواستنه‌وه‌ى ئه‌و مادان‌ه له‌ئاسیاى ناوه‌ڕاسته‌و‌ه به‌ره‌و ئه‌وروپا ،ئه‌مڕۆ دزه‌کردنى ئه‌و مادان‌ه له‌رۆژهه‌اڵتی کوردستانهوه زۆر هه‌ستیاران‌ه کاری له‌سه‌ر ده‌کرێت ،ئه‌گه‌ر ده‌وڵه‌تی ئێران له‌بایه‌خی کرد‌ه سه‌ربازییه‌کانی دژی کورد که‌مى کردبێته‌وه ،ئه‌وا گرنگی ته‌واو ده‌دات به‌کوشتنی لۆژیکی کورد ،به‌هۆی بێ هه‌ده‌رکردنیان له‌ژیان ،ئه‌مه‌ش گرنگترین مه‌ترسییه‌کانی ئه‌و بواره‌ن به‌کورتی: -1مه‌ترسی سیاسی :تاریکترین بێ ئاگایی سیاسی
ئه‌گه‌ر تورکیا ئیراد ه و بریار هه‌بن
چاره‌سه‌رکرنا پرسا کوردى یا ب ساناهى یه پ���ش���ت���ى ت��وخ��م��ێ ت������ورک م��ش �ه‌خ��ت��ى روژهه‌التێ ناڤین بوى و پشتى ده‌ست هه‌الت ژ بنه‌ماال (عه‌باسى) وه‌رگ������رت������ى .ئ�����ه‌وان رول �هک��ێ دی���ار لسه‌ر ده‌پێ شانو یا سیاسى د.کامیران به‌روارى یا روژهه‌الت هه‌بوو. ل�����ێ (ده‌ول������ه‌ت������ا ئ��وس��م��ان��ى) د هه‌مو ف�ه‌رم��ان��داری��ا خ��وه دا نکارى وه‌کهه‌ڤى ،ئارامى ،دادپه‌روه‌ریێ د ناڤ گه‌ل و نه‌ته‌وێن جودا یێن ئیمپراتوریه‌تا خوه‌دا په‌یدابکه‌ت. مخابن پشتى دانانا ده‌وله‌تا تورکیا یا ت��ازه ژى ل ساال ( )1923و هێرڤه چ گه‌ل و نه‌ته‌وێن ل تورکیا تازه نکارین ئارام و به‌خته‌وه‌ر بژین )90( .سال شه‌ر، کوشتن ،ئه‌شکه‌نجه ،ما ندالکرنا گه‌الن و زمان و کلتورێ وان یا ب �ه‌رده‌وام �ه .لێ تورکیا نه‌شیا د ڤان ( )90ساالن دا ب ته‌مامى ڤان گه‌ل و نه‌ته‌وان ب هێریت و ب بشێڤیت .ئیرو ئه‌ڤه بویه راستیه‌کا به‌رچاڤ ژ بلى وان چل و شه‌ش نه‌ته‌وێن ل تورکیا ڤێ گاڤێ دژین .ئیرو ژى ( )28گه‌ل و زمانێن زیندى ل تورکیا ماینه .که‌واته ده‌وله‌تا ئوسمانى و تورکیا ڤێ گاڤێ ژى لسه‌ر ئاخا هنده‌ک گه‌ل و نه‌ته‌وێن ژ هه‌ڤ جدا درست بوینه ژبه‌ر ڤێ ئێکێ ئه‌و ب ئاگر و ئاسن حوکمداریێ دک�ه‌ن .ئه‌ڤه هه‌مى نه گرنگ ه ئیرو ده‌رئه‌نجامێ دیاربونا پارته‌کا سیاسى به‌رى ()32 ساال ب ناڤێ (پ ک ک) و پاشى هلبونا ئاگرێ شوره‌شه‌کا چه‌کدارى ،سیاسى ،ئابورى ،ره‌وشه‌نبیرى، فه‌لسه‌فى ،ج��ڤ��اک��ى .....ژ الی��ێ ه�ه‌م��ان پ��ارت ڤ ه هه‌مى تشت سه‌ر و بن کرن و گه‌له‌ک نه‌خشه و پیالن و به‌رنامێن دژى کوردان و گه‌لێن ژێر ده‌ست تێکدان. ئ��ێ��دى ن �ه‌ش �ه‌رێ ل �ه‌ش��ک �ه‌رى ،نه‌جینوساید ،ن �ه‌ژى ماندالکرنا کورد و کوردستانێ و زمان و کلتورێ کوردى چ مفا ناده‌ن .گه‌لێ کورد بو گه‌له‌کێ خودان ئیراده .هه‌رچى که‌سێ به‌رژه‌وه‌ندییا کوردان و تورکان
و ته‌ڤ گه‌لێن ل تورکیا دژین بڤێت گه‌هه‌شتیه وێ قه‌ناعه‌تێ دڤێت تورکیا ب بیته ده‌وله‌ته‌کا خودان بریار و ئیراده ،دا دانپێنانێ ب تشتان بکه‌ت وه‌ک هه‌ین. تورکیا د کاریت ب بریاره‌کا ئازایانه رێ ل هه‌مبه‌ر خوین رێتنێ بگریت و دانپێدانێ ب هه‌بونا کورد و کوردستانێ بکه‌ت .ب باوه‌رامه ئه‌گه‌ر تورکیا چه‌ند خالێن ژێ��رى په‌یره‌و بکه‌ت دکاریت پرسا ک��وردى و ته‌ڤایا پرسگرێکێن (سیاسى،جڤاکى،ئابورى )..ل تورکیا ل ده‌مه‌کێ زور کێم چاره‌سه‌ر بکه‌ت ژ وان خاالن: دڤێت تورکیا ده‌ستورێ خوه ل گور ره‌وشا -1 جیهانێ و پێشڤه‌چونا دیموکراسیێ بگهوریت و ره‌خن ه و پێشنیارێن ک��وردان و گه‌لێن دى ل سه‌ر ده‌ستورى قه‌بول بکه‌ت. دڤێت تورکیا ته‌ڤایا ئوپراسیونێن له‌شکه‌رى -2 و سیاسى بو س�ه‌ر ته‌ڤگه‌را رزگ��ارى خ��وازا ک��وردى راوه‌ستینیت و له‌شکه‌رێ خوه ژ چیاێن کوردستانێ ڤه‌کێشیت .و وان ده‌ڤ �ه‌رێ��ت ک��ورد ل��ێ دژی��ن بده‌ت ه ده‌ستێ هێزێن (گه‌ریلال) پێدڤیه تورکیا پشتى ڤه‌کێشانا هێزێت -3 ل�ه‌ش��ک�ه‌رى و ئاگربه‌سته‌کا (م�ه‌ب��ده‌ئ��ى)راس��ت�ه‌وخ��و دگه‌ل (پ ک ک) ێ و (ک ج ک)ێ بکه‌ڤیته دیالوگێ ئ �ه‌گ �ه‌ر ت��ورک��ی��ا ی��ا د گ��وت��ن و ڤ �ه‌ب��ون و -4 به‌رنامێت خوه‌دا راست و درست و راستگو بیت .دڤێت ته‌ڤایا سیاسه‌تمه‌دارێن کورد و گه‌لێن دى ئازاد بکه‌ت به‌رێز (عه‌بدواڵ ئوجه‌الن)ژى د ناڤدا .تاکو دیالوگا ئاشتیێ و دیموکراسیێ سه‌رانسه‌رى تورکیا ببیت ه مودێل و ئێدى کهس هزر ل چاره‌سه‌ریا چه‌کدارى و خوین رێتنێ نه‌که‌ت تشته‌کێ دژى ه �ه‌م��و ی��اس��ا و ب��ن�ه‌م��ا و -5 ده‌ستوره‌کى یه ده‌وله‌تا تورکیا خه‌لکێ وه‌الت��ێ خوه نوینه‌رێن گه‌لێ خوه ب تیرورست ب زانیت .چونکو ده‌ن���گ دان پروسێسه‌کا دی��م��وک��راس��ى ی �ه ن�هک��و یا تیرورستى .ژبلى ڤێ هه‌میێ یا مه دیار کرى ئه‌گه‌ر ده‌وله‌تا تورکیا چارێکا ڤ��ى پ���ارێ دژى ب��زاڤ��ا رزگ���ارى خ���ازا ک���وردى ب کاردئینیت ل کوردان و کوردستانێ و تورکیا خه‌رج بکه‌ت دێ کوردستانێ و تورکیا که‌ته پارچه‌کا بهه‌شتێ...
ئێستا له‌نێو نه‌وجه‌وانانی ک���ورددا ل �ه‌ب��ره‌ودای�ه ،چونک ه ئه‌و مادان‌ه و هه‌وڵدان بۆ به‌ده‌ست هێنانیان له‌سه‌رچاو‌ه نافه‌رمییه‌کانه‌و‌ه وه‌ه��ای ک��ردووه که هیچ ئوستانێکی ک���وردی جموجۆڵی سیاسیانه‌ی تێدا ن �ه‌م��اوه ،به‌ڵکو به‌پێچه‌وانه‌و‌ه نێوه‌نده‌کانی خوێندن و فێرگه‌کان و زانکۆکان، مه‌یلی ماده‌ی هۆشبه‌ر جێگه‌ی مه‌یلی سیاسی و نه‌ته‌وه‌ی گرتوهتهوه. -2مه‌ترسی زانستی و په‌روه‌رده‌یی :زانکۆی کوردستان له‌سن‌ه یه‌که‌م زانکۆی ئێرانه بۆ دواکه‌وتویی و له‌هه‌مان کاتدا پێشکه‌وتوترینیان‌ه له‌موعتاد بوونیان به‌ماده‌ی هۆشبه‌ر به‌تایبه‌ت له‌ناو کچاندا ،ئه‌و مادان‌ه زۆر به‌ئاشکرا به‌کاردێت و جێگه‌ی مشتومڕی زانستیانه‌ی گرتوهتهوه. -3م �ه‌ت��رس��ی ک��ۆم �ه‌اڵی �ه‌ت��ی :زۆرت���ری���ن گرفتی کۆمه‌اڵیه‌تی له‌نێو دادگ��اک��ان��ی ش��اره کوردییه‌کاندا له‌بره‌ودای‌ه که ئهم گرفته شوێنی گرفته‌کانی تری گرتوهتهوه که جاران گرتوی سیاسی له‌کوردستاندا زۆر بوون ،به‌ڵکو ئێستا ب�ه‌و ه��ۆی�هوه گ��رت��ووی ئ���اژاو‌ه کۆمه‌اڵیه‌تییه‌کان
سۆران حسێن
گوڵی خه‌شخاش ک ه ماده‌هۆشبه‌ره‌کانی لێ به‌رهه‌م دێت
یه‌ک هه‌ڵوێستى له‌پێناو بێده‌نگ کردن
ه �ه‌وڵ��دان ب��ۆ داخستنى ده‌ن��گ��ى گ�ه‌ل��ى ک���ورد (رۆژت��ی��ڤ��ى) و هاوکات له‌گه‌ڵ هه‌وڵدان بۆ داخستنى رۆژنامه و میدیاى کوردى له‌باشورى کوردستان درێژه‌پێده‌رى بڕینى ده‌نگى ئازاد و ئازادى راده‌ڕبڕینه ،جا له‌الیه‌ن دوژمنانى گه‌لى ک���ورد ب��ێ��ت ی���ان ده‌س���ه‌اڵت���ى ک����وردى ک ه له‌الیه‌ن ئه‌وروپاى دیموکراتى و کوردستانى ن���م���ون���هى دی���م���وک���رات���ى ع����ێ����راق پ��ی��اده ده‌کرێت ،لێره‌دا پێویسته له‌سه‌ر نوسه‌ران و رۆشنبیران و رۆژنامه‌نوسان و خه‌ڵکى ئازادیخواز له‌کوردستان و له‌ته‌واوى جیهان حهمه شوان یه‌ک هه‌ڵوێست بن له‌هه‌ڵوێست وه‌رگرتن له‌بێده‌نگ کردنى میدیاى کوردى ،گومان نییه یه‌کێک له‌بنه‌ماکانى کۆمه‌ڵگاى نوێى هاوچه‌رخ بوونى راى ئازاده پێویسته ب��ن�ه‌م��اى ت��اک�ه ک�ه‌س��ى و ده‌س��ت �ه جه‌معى کوردستان یه‌ک هه‌ڵوێست بێت له‌به‌رامبه‌ر بێده‌نگ کردن ،چونکه ناکرێت له‌به‌رامبه‌ر دوژم��ن��ان هه‌ڵوێست وه‌رگ��ری��ن له‌بێده‌نگ کردنى میدیاى کوردى ،به‌اڵم له‌هه‌مانکاتدا له‌الیه‌ن ده‌سته‌اڵتى کوردییه‌وه له‌باشورى کوردستان میدیاى ئه‌هلى و ئۆپۆزسیۆن به‌بڕى خه‌یالى غه‌رامه بکرێت و داواى داخستنى بکرێت .چونک ه ئهم سیاسهته نیشانه‌ى نه‌بوونى یه‌ک هه‌ڵوێستییه. ملمالنێى هه‌وڵدان بۆ قسه‌نه‌کردن سه‌ره‌تاى سڕینه‌وه‌ی مرۆڤه، چونکه مرۆڤ ده‌مى بدورێت واته رێگه له‌هه‌ناسه‌دانى ده‌گیرێت، چونکه ئازادى به‌رامبه‌ر هه‌ناسه‌دان بۆ مرۆڤ گرنگه .رێگه‌نه‌دان به‌بیروڕاى میدیاکان ترسه له‌دروستبوونى فه‌زاى قسه‌کردن واتا ترسه له‌دروستبوونى فه‌زایه‌ک که ره‌شوسپى جیابکاته‌وه راست و ههڵه توندڕه‌و میانڕه‌و ماف خۆرو بێ ماف ،جا ئه‌وانه‌ى ده‌ترسن له‌م فه‌زایه ئهوه خۆیان له‌ده‌ورى ره‌ش ،ههڵه ،توندڕه‌و ،ماف خۆر، هتد ،...ده‌بینه‌وه .فه‌زاى ئازادى راده‌ربڕین دهبێته موڵکى ئه‌به‌دى هه‌موو هاواڵتییه‌کان واته بوونى که‌شى ئ��ازادى بۆبیرکردنه‌وه، دروستبوونى گفتوگۆ و دروستبوونى مرۆڤى خاوه‌ن ئیراده و تێک شکاندنى رۆبۆته‌کان لێره‌دا گه‌لى کورد پێویستى به‌فه‌زایه‌کى گشتى ئازادى راده‌ربڕینه بۆ دروستکردنى یه‌ک ده‌نگى له‌به‌رامبه‌ر بێده‌نگ کردن ،چونکه هیچ شتێکى تر پێویست نییه بۆ ئه‌وه‌ى
له‌بڕوبیان و پاساوى بێده‌نگ کردن بزانین یان تێبگه‌ین مه‌رج نیی ه ههمیشه یاساکان بهڵگه بن بۆ داخستنى میدیا و شه‌رتیش نیی ه ئه‌وه‌ى میدیا ده‌یڵێت له‌چاو و گوێى به‌رامبه‌ردا راست بێت یان قبوڵ بێت ته‌نها ئهوهیه میدیاکان رۆئیا و تێڕوانینى جیاوازیان ههیه و ده‌بێت به‌تێپه‌ڕینى زه‌مه‌ن بیر و بۆچوونى نوێ و تێڕوانینى جیاواز قبوڵ بکه‌ین ته‌نانه‌ت بیرو بۆچونه‌کان دوو ئاراسته‌ى پێچه‌وانه‌ش بگرن. واته ده‌بێت بزانین هه‌ڵوێست چییه چۆن هه‌ڵوێسته‌کانمان یه‌ک ده‌نگى و یه‌کێتى پێوه دیاربێت ل�ه‌م قۆناغه‌دا و ئ�ه‌و قه‌یرانه‌ى توشى بووین نه‌نگییه که چاالکى بێده‌نگ نابین له‌به‌رامبه‌ر بێده‌نگ کردنى میدیاى ئازاد له‌باشورى کوردستان بکه‌ین ،به‌اڵم له‌به‌رامبه‌ر داخستنى رۆژ تیڤى بێده‌نگ بین و بهپێچهوانهشهوه. جێى گومانه له‌م ساتى هه‌ڵمه‌تى بێده‌نگ کردنه‌دا هه‌لومه‌رجێک خۆى به‌یان ده‌کات ئه‌ویش دروست کردنى میدیاى به‌ناو کوردییه له‌الیه‌ن دوژمنانه‌وه بۆ چه‌واشه‌کارى راى گشتى و گه‌لى کورد، بهداخهوه بوونى چه‌ند میدیایه‌کى کوردى له‌باشورى کوردستان که بۆ واقعى بزاوتى کێشه‌ى کورد جێیداخه که هه‌ندێک جار ته‌نها وشه‌کان کوردییه له‌میدیایه‌کى تورکى یان فارسى ده‌چێت، هیچ ک�ه‌س و الیه‌نێکیش داواى داخستنى ی��ان غه‌رامه‌کردنى ناکات .بۆیه ده‌توانین به‌ستنه‌وه‌ى داخستنى رۆژتیڤى و هه‌وڵدان بۆ به‌دادگایکردنى رۆژنامه ئه‌هلییه‌کان له‌باشورى کوردستان واب �ه‌س��ت �هى ی �هک بکه‌ین ب��ۆ دروس��ت��ک��ردن��ى ی �هک هه‌ڵوێستى نه‌ته‌وه‌یى. چ��ون��ک�ه ی��هک هه‌ڵوێستى س�ه‌رک�ه‌وت��ن��ى ئ��ی��راده‌ى گ�ه‌ل�ه بۆ نوشستهێنانى دوژم���ن���ان .س �ه‌رک �ه‌وت��ن��ى گ �ه‌ل �ه ل�ه‌ب��ون��ی��ات��ن��ان��ى دروستکردنى ئیراده‌ى دهسته جه‌معى و گروپ و یه‌کێتى نه‌ته‌وه‌یى. ئهم هه‌ڵوێسته‌ش ههمیشه دهبێته وه‌بیرهێنانه‌وه‌ى به‌رده‌وامى ئه‌و رێگرى و هه‌ڕه‌شانه‌ى که ده‌یانه‌وێت بکرێت له‌به‌رامبه‌ر کۆبوونه‌وه‌ى به‌هێز و یه‌کده‌نگ له‌ده‌ورى یه‌کتر ،دهبێته خوڵقانى هێزى کاریگه‌ر و به‌ئیراده و فیداکار و به‌رهه‌مهێن ،بۆ ئه‌وه‌ى کۆمه‌ڵگاى کوردى بکه‌ینه کۆمه‌ڵگایه‌کى خاوه‌ن شکۆیه‌کى جه‌وهه‌رى مێژویى ده‌بێت چه‌مکى (هه‌ڵوێست) به‌بێ جوداکارى و به‌بێ بوونى ره‌نگ و ره‌گه‌ز و ئایدۆلۆژیا و دین و هتد ...بخوڵقێنین و پێناسه‌ى بکه‌ین، چونکه هه‌ڵوێست ره‌گه‌زێکى گرنگه یه‌ک ده‌نگى و نیشانه‌ى بوونى یه‌کێتى نه‌ته‌وه‌یه ،دوژمنان ههمیشه له‌پێناو دروستبونى جیاوازى له‌هه‌ڵوێست وه‌رگرتندا شه‌ڕى مه‌زنیان کردوه .بۆیه ده‌بێت یه‌ک هه‌ڵوێست بین له‌پێناو بێده‌نگ کردن.
به‌ستنى کۆنفرانسی نه‌ته‌وه‌یى زامنکردنى ده‌ستکه‌وته‌کانه
Soran_kalar@yahoo.com
ئێمه‌ى کورد له‌پاش ئه‌وه‌ى له‌سه‌ره‌تاى سه‌ده‌ى رابردوودا له‌الیه‌ن واڵتانى ئیمپریالیسته‌وه داب�ه‌ش کراین به سه‌ر چوار ده‌وڵه‌تى داگیرکه‌ردا و له‌و ده‌مه‌وه تائێستاش ئێم ه له‌ژێر ئ�ه‌و ده‌وڵ�ه‌ت�ه داگ��ی��رک�ه‌ران�ه‌دا ده‌چه‌وسێنرێینه‌وه. ب��ۆی��ه پ��ێ��وی��س��ت �ه چ��ی��ت��ر گ��ه‌ل��هک��ه‌م��ان ل���ه‌چ���اوه‌ڕوان���ى سیسته‌مى سه‌رمایه‌داریدا نه‌بێت و کێشه‌کانى چاره‌سه‌ر بکات ،چونکه ئ�ه‌وان بۆخۆیان له‌گه‌وره‌ترین قه‌یراندان و ن��اش��ی��ان�ه‌وێ��ت دۆزى ک���ورد چ��اره‌س �ه‌ر ب��ک �ه‌ن ،به‌ڵکو ویستیشیان بازرگانى کردنه به‌نه‌ته‌وه‌ى کوردهوه له‌گه‌ڵ واڵتانى داگیرکه‌رى کوردستاندا! بۆیه ئێمه‌ى کورد که له‌ئێستادا زیاتر له‌چل ملیۆنین مرۆڤى داگیر کراو و بێ واڵتین پێویستمان به‌یه‌ک ریزى گه‌له‌که‌مانه له‌هه‌ر جێگایه‌ک بێت ئه‌مه‌ش به به‌ستنى کۆنفرانسێکى نه‌ته‌وه‌یى به‌ده‌ست دێت. رهنگه له‌سااڵنى رابردوشدا ئهم ده‌رفه‌ته ره‌خسابێت ،به‌اڵم له‌به‌ر به‌رژه‌وه‌ندى چه‌ند الیه‌نێک پشتگوێ خ���راوه .ههرچهنده بۆ چه‌نده‌مینجار به‌ڕێز عه‌بدواڵ ئۆجه‌الن ئهم پێشنیاره‌ى خسته پێش هه‌موو پارته کوردییه‌کانى چوار پارچه‌ى کوردستان ،به‌اڵم بهداخهوه په‌سه‌ند نه‌کرا ئه‌ویش له‌به‌ر ب �ه‌رژه‌وه‌ن��دى و ده‌س��ت��وه‌ردان��ى تورکیا و ئێران .خۆشبه‌ختانه ئ�ه‌م به‌شه‌ى باشورى کوردستان ئ��ازاده و ده‌بێت ده‌ستپێشخه‌رى کۆنفرانسى نه‌ته‌وه‌یى بکات به به‌شدارى سه‌رجه‌م پارته کوردییه‌کان و چیتر له‌به‌ر دڵى ده‌وڵه‌تانى داگ��ی��رک�ه‌رى کوردستان گه‌له‌که‌مان له یه‌کخستن پشتگوێ نه‌خه‌ن،
وه‌ک ک��وش��ت��ن و دزی کردن و ناموس و ...هتد زۆر ب��ووه ک�ه زۆری��ن�هی ئه‌وانه‌ش له‌ئاکامی ماد‌ه هۆشبه‌ره‌کانه‌وه‌یه. -4مه‌ترسی ئابوری: ب �ه‌پ��ێ��چ �ه‌وان �هی س��ااڵن��ی حه‌فتاکان و هه‌شتاکان کوردستان له‌دواکه‌وتوترین ن���اوچ���هی ک��ش��ت��وک��اڵ��ی ئ���ێ���ران���ه ،ئ����اب����وری ئ �ه‌و ده‌ڤه‌ر‌ه ئه‌مڕۆ له‌ئه‌ستۆی جوتیاران و الوانی کورددا ن���ی���ی���ه ،ب���ه‌ڵ���ک���و چ �ه‌ن��د کۆمپانیایه‌کی ئێرانی و بیانی هه‌ڵی ده‌سوڕێنن ک ه دورن له‌مه‌چه‌کی کوردان، ک����������وردان ک��ش��ت��وک��اڵ ک���ردن���ی���ان ه����ه‌ر ل �ه‌س��ه‌ر م����ۆدی ک�لاس��ی��ک��ی��ی�ه و پشکی خۆیان و خێزانیان ب �ه‌ره �ه‌م ناهێنن ،ئه‌مه‌ش ده‌رئه‌نجامی راسته‌وخۆی بێ هۆشبوونی الوان‌ه به‌و م��ادان �هوه ک�ه راسته‌وخۆ هۆکارن.
چونکه ئ�ه‌وان��ی��ش ه�ه‌ڵ��ب��ژێ��ردراوى گ �ه‌ل��ن و ده‌ب��ێ��ت ه�ه‌م��ی��ش�ه پشت ئه‌ستوربن ب�ه‌ن�ه‌ت�ه‌وه‌ک�هی��ان نه‌ک واڵت��ان��ى س�ه‌رده‌س��ت��ى ک��وردس��ت��ان، چونکه ئ���ه‌وان دوژم��ن��ى ن�ه‌ت�ه‌وه‌ى ک��وردن ئێستاش خۆیان به‌دۆستى ئ���ێ���م���ه داده‌ن�����ێ�����ن و ب�����ه‌داخ�����هوه سه‌رکرده‌کانى باشوریش به‌دۆستى له‌مێژینه‌ى ک��وردی��ان داده‌ن��ێ��ن ک ه ئه‌مه‌ش پێچه‌وانه‌ى راستییه‌کانه، چونکه ئه‌وان دوژمنى به‌رژه‌وه‌ندى په‌رستن نمونه‌ش تۆپباران و سنور به‌زاندنه‌کانه له‌الیه‌ن ئێران و تورکیاوه و هێرشه ڕاگه‌یاندنه‌کانى ئهم دواییه‌ى ئێرانه بۆسه‌ر سه‌رکرده‌کانى کورد ئه‌گه‌ر به‌وردى ته‌ماشابکرێت زۆر به‌ڕونى دیاره ئه‌وان دۆستن یان دوژمن. بۆیه بۆ ئ�ه‌وه‌ى چیتر گه‌له‌که‌مان پ�ه‌رت�ه‌وازه و ماف خ��وراو نه‌بێت و ئه‌و ده‌ستکه‌وتانه‌شى به‌ده‌ست هاتوون به‌تایبه‌ت ده‌ستکه‌وته‌کانى باشورى کوردستان بچه‌سپێنرێن و زیاترببن و سه‌نگ و قورسایی کورد له‌هه‌موو دونیادا به‌رزبێته‌وه ،زۆر گرنگه له‌زوترین کاتدا کۆنفرانسێکى گشتى کورد ببه‌سترێ و هه‌موو پارته‌کان یه‌ک هه‌ڵوێستبن و ده‌نگیان یه‌کخه‌ن بۆ ئه‌وه‌ى به هه‌مووانه‌وه خزمه‌ت به‌گه‌ل و خاکى پیرۆزى کوردستان بکه‌ن و رێگه به‌که‌س نه‌ده‌ن مامهڵه به‌پیرۆزییه‌کانمانه‌وه بکه‌ن.
عه‌مرو دیاب و تامر حوسنى به‌باشترین گۆرانیبێژ هه‌ڵبژێران [ و .له‌عه‌ره‌بییه‌وه /په‌خشان ]
بۆجارى دووه‌م له‌ئاهه‌نگێکدا ئه‌ستێره‌ى به‌ناوبانگى میسرى (عه‌مرو دیاب) خه‌التى afrecanmusic aword ( )2010ب �ه‌ده‌س��ت ده‌هێنن وه‌ک باشترین گۆرانیبێژ له‌کیشوه‌رى ئه‌فریقا هه‌ڵده‌بژێردرێت .هونه‌رمه‌ندى میسرى (تامر حوسنى) به باشترین هونه‌رمه‌ندى ( )2010خه‌اڵت ده‌کرێت. له‌ئاهه‌نگێکدا که هونه‌رمه‌ند عه‌مرو دی��اب نه‌یتوانى ئاماده‌بیت ،خه‌اڵتى ئه‌فریقا میوزیک وۆرد به‌خشرا به‌هونه‌رمه‌ند عه‌مرو دی��اب وه‌ک باشترین گورانیبێژى کیشوه‌رى ئه‌فریقا ،دابه‌شکارى میوزیکى (عادل حه‌سه‌نى) خه‌اڵته‌که‌ى له‌جیاتى ئه‌و هونه‌رمه‌ند‌ه وهرگرتووه. [ و.له‌فارسییه‌وه /ئامانج ]
هه‌روه‌ها داواى لێبوردنى له‌ئاماده‌بووان کرد که خۆى نه‌یتوانیو‌ه ئاماده بێت بۆ وه‌رگرتنى خه‌اڵته‌که .له‌هه‌مان ئاهه‌نگدا هونه‌رمه‌ندى میسرى تامر حوسنى خه‌اڵتى باشترین هونه‌رمه‌ندى سالى ( )2010پێ به‌خشرا و خه‌اڵته‌کان له‌الیه‌ن جیرمن جاکسۆن برا بچوکى هونه‌رمه‌ندى پۆپى جیهانى (مایکڵ جاکسۆن) به‌خشرا. شایه‌نى باس‌ه له‌ساڵى رابردووش عه‌مرو دیاب ( )3خه‌اڵتى ئه‌فریقا میوزیک وۆردى پێ به‌خشرا و یه‌که‌میان وه‌ک باشترین گورانیبێژى ساڵى ( )2009کیشوه‌رى ئه‌فریقا ،دووه‌م باشترین ده‌نگى پیاو ،سێیه‌م باشترین گورانى که گوڕانى (ویاه) بوو ،هونه‌رمه‌ند خۆشى ئاماده‌ى وه‌رگرتنى خه‌اڵته‌که بوو. که‌مکردنه‌وه‌ى به‌کارهینانى خوێلهخواردندا بۆ 6-4گرام له‌رۆژیکدا دورک�ه‌وت��ن�هوه له‌جگه‌ره‌کێشان، - چونکه نیکۆتین دهبێته هۆى به‌رزبوونه‌وه‌ى په‌ستانى خوێن دورک���ه‌وت���ن���هوه ل���ه‌ق���اوه‌خ���واردن کهئهمهش دهبێته هۆى به‌رزبوونه‌وه‌ى په‌ستانى خوێن دورکهوتنهوه له‌ژینگه‌ى دڵه‌ڕاوکێ وههڵچوونى ده‌رونى تاچه‌ند بتوانرێت به‌کارهێنانى ده‌رمان ئه‌وانه‌ى چاره‌سه‌رى په‌ستانى خوێن دهکهنکه یارمه‌تى فراوان بوونى بۆرییه‌کانى خوێن ده‌دات یان ئه‌وانه‌ى دهبنه هۆى میز پێکردنى زۆر و ئێستا له‌بازاڕه‌کان چه‌ندین ده‌رمانى تازه په‌یدابوون و سه‌رکه‌وتنى به‌ده‌ست هێناوه له‌و بوار‌ه بێ ئه‌وه‌ى هیچ کاریگه‌رییه‌کى البه‌الى هه‌بێت بۆ نه‌خۆشه‌که.
حه‌وت هه‌نگاوى ئاسان بۆ ئه‌وانه‌ى
کاتێک هه‌ست به‌سوورى سه‌رت ده‌که‌یت، هه‌روه‌ها کاتیک سستى و ته‌مه‌ڵى روت تێده‌کات به‌ره‌و سه‌رت هه‌ڵئه‌کشێت و تووشى سه‌رئێشه‌یه‌کى توند ده‌بیت که ئه‌چیت بۆالى پزیشک پێت ئه‌ڵێت تۆ ب���ه‌رزى په‌ستانى خوێنت ههیه ،ت��ۆش ب��ۆج��ارى یه‌که‌م زۆر به‌سانایى وه‌ریده‌گریت ،وا هه‌ست ده‌که‌یت تووشبوان به‌دواى چۆنێتى به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ى ئهم نهخۆشییه ترسناکه هیچ مه‌ترسییه‌کى نییه ،یاخود واى داده‌نێى که سه‌رئێشه‌یه‌کى ده‌ک�ه‌ون ،چۆنێتى چاره‌سه‌رکردن و ئامۆژگارى پزیشکه‌کان بۆ کاتیی‌ه و ده‌ڕوات و نامێنێت ،ب �ه‌اڵم ئ �ه‌وه‌ى که نه‌تخستووه‌ته ئه‌وانه‌ى تووشى ئهم نهخۆشییه بوون له‌م حه‌وت خاڵ‌ه خۆى ده‌بینێته‌وه: به‌رنامه‌ته‌و‌ه ئهوهیه که ئهم (بکوژ‌ه بى ده‌نگه) ئه‌مڕۆ بووهته ـ که‌مکردنه‌وه‌ى کێشى نه‌خۆش بۆ ئ�ه‌وان�هى ق�ه‌ڵ�ه‌ون ،که‌م ده‌رگایه‌گى گهوره بۆ چه‌ندین نه‌خۆشى ترسناک که له‌هه‌موویان کردنه‌وه‌ى کێش دهبێته هۆى دابه‌زینى په‌ستانى خوێن گرنتر نه‌خۆشى دڵ ،ره‌ق بوونى بۆرى خوێن و جه‌ڵته‌ى مێشکه. وه‌زش کردن وه‌ک رۆیشتن بۆ ماوه‌ى یه‌ک کاتژمێر رۆژانهو ه نه‌خۆشى په‌ستانى خوێن ئه‌مڕۆ به‌رباڵوترین نه‌خۆشى سه‌رده‌م یا مه‌له‌کردن که دهبێته هۆى دابه‌زینى په‌ستانى خوێن.
به‌رزبوونى په‌ستانى خوێنیان ههیه
ئینته‌رنێت پیره‌کان گه‌نج دهکاتهوه [ و .له‌فارسییه‌وه /مه‌سعود هانه‌ژاڵه‌یى] له‌م کۆتاییانه‌دا جێگیر بوو که نامه‌ى ئه‌لکترۆنى ( )E-mailدهبێته ه��ۆى ش���ادى و خۆشحاڵى پیره‌کان و پسپۆڕان له‌و بڕوایه‌دان دانیشتوانى خانه‌ى خه‌ڵوه‌تگه‌ى پیرى و ته‌نانه‌ت ئه‌وانه‌ى که زۆر پیر و په‌ککه‌وته‌ن ،به‌دیتنى کۆمپیوته‌رێک یان فیلمێکى ڤیدیۆیى سروشت ،له‌رێگه‌ى ئینته‌رنێته‌و‌ه گیانێکى تازه به‌ژیان ده‌به‌خشنه‌وه. که‌سانێک که به‌هه‌واڵگرى هونه‌ر و ته‌کنه‌لۆژیا ناویان براوه ،لهوه دڵنیا بوونه‌ته‌و‌ه که له‌به‌رچاوگرتنى الیه‌نه‌کانى ژی��ان به‌تایبه‌تى بۆ که‌سانى به‌ته‌مه‌ن ده‌توانێت هیوا و ئومێدى ئهم پیران‌ه زیاتر بکات بۆ
ژیان .له‌میانه‌ى قسه‌کاندا بیرخستنه‌وه‌ى خاڵه‌کانى کۆمپیوته‌ر به‌که‌سانى تر که ئاشنانین به‌م هونه‌ر‌ه تایبه‌تمه‌ندییه‌کى باش بده‌ن‌ه خاوه‌نه‌کانیان له‌ڕاستیدا سود وه‌رگرتن له‌ئینته‌رنێت نه‌ک ته‌نیا پیره پیاوان و پیره ژنه‌کان له‌گه‌ڵ ئه‌ندامان و دۆستانى ترى خێزان له‌به‌ر دووربوونیان له‌یه‌کتره‌و‌ه په‌یوه‌ندیان پێکه‌و‌ه گرێده‌دات و نزیکیان دهکاتهوه ،له‌الیه‌کى تره‌و‌ه گره‌نتى سه‌المه‌تى زیاتریان‌ه وه‌ک ئ���ه‌وه‌ى ه���اوڕێ و خزمانى کۆن په‌یوه‌ندیان به‌یه‌که‌و‌ه ده‌به‌ستێت ته‌نانه‌ت هه‌ستى هه‌مه دۆستى و یارمه‌تى گه‌یاندن به‌یه‌کترى رۆژبه‌ڕۆژ زیاد ده‌کات شادى به‌هۆى نه‌خۆشییه‌که‌یانه‌و‌ه زیاد ده‌بێت، به‌م رێکخستن‌ه هزر و له‌به‌رکردنیان کارا ده‌بێت و پێوه‌دانى بێهیواییان که‌متر دهبێتهوه.
ئاگاداری رۆژنامەكەمان ئاگاداری گشت الیەنەكان و هاواڵتیان دەكات كە سكااڵ و ده‌رفه‌تی كار بۆ سەرجەم كۆمپانیا و دام و دەزگاكان و هاواڵتیان بەبێ بەرامبەر باڵو دەكاتەوە. ونبوون
پێناسی خوێندکارێکى زانکۆ به‌ناوى (گۆران له‌تیف محه‌مه‌د) ونبووه، هه‌رکه‌سێکدۆزیوێتییه‌و هپه‌یوه‌ندىبکاتبه‌ژمار همۆبایىل()07704734462 یان بیگه‌یه‌نێت ه نوسینگه‌ى رۆژنامه‌ى چه‌تر.
سه‌رسه‌وزترین کۆمپانیاکانى جیهان [ ئا /ناڤین ] هه‌فته‌نامه‌ى ئه‌مریکى نیوزویک له‌ژماره‌ى نوێى خۆیدا ریزبه‌ندێک له (سه‌رسه‌وزترین) کۆمپانیا گه‌وره‌کانى جیهانى باڵوکردووه‌ته‌وه .له‌و ریزبه‌ندییه‌دا (سه‌رسه‌وزترین) کۆمپانیاى جیهان یان به‌شێوه‌یه‌کى تر کۆمپانییه‌ک که زۆرترین هه‌وڵى بۆ ئهوه بووه که زیان به‌ژینگ‌ه نه‌گه‌یه‌نێت یان قه‌ره‌بووى زیانگه‌یاندنه‌کانى بکاتهوه ،کۆمپانیاى ( )IBMده‌ستنیشان کراوه. دواى کۆمپانیاى ئاى بى ئێم ناوى کۆمپانیاى کۆمپیوته‌رى هیوڵت ـ پاکارد ( )HPو دواى ئه‌و له‌ریزى سێیه‌م ناوى کۆمپانیاى که‌لوپه‌لى پزیشکى (جانسۆن ئه‌ند جانسۆن) به‌رچاو ده‌که‌ون. هه‌روه‌ها کۆمپانیاى یابانى سۆنى له‌ریزى چواره‌م ،پاناسۆنیک هه‌شته‌م ،نۆکیا چوارده‌یه‌م و کۆمپانیاى مایکرۆسۆفت له‌ریزى بیست و سێیه‌مى ئهم ریزبه‌ندییه‌دا ده‌بینرێن. نیوزویک باس له‌وه‌ده‌کات که رێکخستنى ئه‌و ریزبه‌ندییه له‌سه‌ر ئه‌ساسى ئ �ه‌و لێکۆڵینه‌وانه‌ى که تیمه‌کانى به‌دواداچوونى سه‌ر به هه‌فت‌ه نامه‌ک‌ه ئه‌نجامیان داوه دان���راوه و دانانى ( )IBMله‌سه‌روى ریزبه‌ندییه‌که‌و‌ه به‌هۆى (ئه‌و به‌ڵێنه‌یه ک �ه کۆمپانیاک‌ه داوی �ه‌ت��ى به ک���ه‌م���ک���ردن���ه‌وه‌ى گ���ازى باخى پالستیکى)یه‌وه دانراوه.
کتێبێکی جیهانی و چۆنێتی فێربوونی گیتار له‌الیه‌ن هونه‌رمه‌ند (نوێنه‌ر ئه‌حمه‌د) وه‌رگێڕدراوه‌ت ه سه‌ر زمانی کوردی و له‌داهاتووێکی نزیکدا باڵوده‌کرێته‌وه
ونبوون
پێناسێکى بارى که‌سێتى ونبوو ه به‌ناوى (شه‌ماڵ حسێن) هه‌رکه‌سێک دۆزییه‌و ه په‌یوه‌ندى بکات به‌ژمار ه مۆبایىل ( )07501079198یان بیگه‌یه‌نێته نوسینگه‌ى رۆژنامه‌ى چه‌تر.
ونبوون
فۆرمێکى کۆمپانیاى خۆراک به‌ناوى (محه‌مه‌د ئه‌حمه‌د ئیرباهیم) ونبووه، هه‌رکه‌سێک دۆزییه‌و ه بیگه‌ڕێنێته‌و ه بۆ کۆمپانیاى خۆراک یاخود په‌یوه‌ندى ب ه ژمار ه مۆبایىل ( )07702177094بکات.
رێبه‌ری هاواڵتیان بۆ پته‌وکردنی په‌یوه‌ندی له‌گه‌ڵ ئه‌ندامانی خولی سێهه‌می په‌رله‌مانی کوردستان له‌الیه‌ن په‌یمانگای کوردی بۆ هه‌ڵبژاردن KIEئاماده‌کراوه
ساڵی یه‌که‌م ژمار ه 30 دووشه‌ممه 2010/11/1
15
له‌م گۆشه‌یه‌دا هه‌رجار‌ه و زانیارییه‌کی پزیشکی له‌الیه‌ن پزیشکێکی پسپۆڕه‌وه
د.عومه‌ر باراوی
ئازارى پشت
ئازارى پشت (فه‌قه‌رات) /ئازارى پشت الى ئێمه زۆر ب��اوه ،ب��ڕب��ڕه‌ى پشت دووچ���ارى چه‌ند گرفتێک دهبێتهوه له‌وانه داخزانى کڕکڕاگه‌ى نێوان بڕبڕه‌کان که خه‌ڵک پێى ده‌ڵێن (ئینزیالق) و یاخود دوچارى داخ��زان��ى بڕبڕه‌که خ��ۆى دهبێتهوه ن�هک کڕکڕاگه، هه‌ندێک نه‌خۆشى تر ههیه ده‌یداته بڕبڕى پشت وه‌ک (سیل یان شێرپهنجه) یاخود شێرپهنجه که له‌ئێسکى بڕبڕه‌که‌دا دروس��ت ده‌بێـت یان له‌په‌تکه ده‌ماره‌که‌دا، یاخود نه‌خۆشى تر ههیه که ده‌ی��دات�ه ب��ڕب��ڕه‌ى پشت وه‌ک هه‌وکردن. هۆکاره‌کانى ت��وش ب��وون ب �ه‌ئ��ازارى پشت /ئه‌و ن�ه‌خ��ۆش��ی��ان�هى ب �هه��ۆى داخ��زان��ى ک��ڕک��ڕاگ �هى نێوان بڕبڕه‌ى پشته هه‌ندێکیان زیاتر له‌وه‌وه تووش ده‌بن ک ه که‌سێک له‌پڕ شتێکى قورس هه‌ڵده‌گرێت گروپێکى تریان داخزانى بڕبڕه‌که خۆیه‌تى نه‌ک کڕکڕاگه‌گه، گروپێکى ت��ری��ان ه�ه‌وک��ردن�ه ک�ه ب�هه��ۆى به‌کتریاو‌ه ئیلتیهابات (جه‌راعه‌ت) دروست ده‌کات ،یاخود ئێستا له‌ناو ئێمه به‌کتریاى سیل هه‌ر ههیه ،ئه‌ویش وه‌ک چۆن ئه‌داته سییه‌کان ئاواش ئه‌داته بڕبڕه‌ى پشتیش، ه�ه‌روه‌ه��ا نه‌خۆشى حه‌مه‌ى ماڵتا که ئ �ه‌وش ئه‌دات ه بڕبڕه‌ى پشت ،نه‌خۆشى خراپ ههیه وه‌ک شێرپه‌نجه‌ى ئێسکه‌که خۆى یان شێرپه‌نجه‌ى پرۆستات ههیه ئه‌دات ه بڕبڕه‌ى پشت یان شێرپه‌نجه‌ى مه‌مک که ئه‌ویش ئه‌دات ه بڕبڕه‌ى پشت ،ئه‌و نه‌خۆشانه‌ى که توشى ئازارى پشت ب��وون و دێنه الم��ان و دواى ئ�ه‌وه‌ى پشکنینى وردی��ان ب��ۆ ده‌ک��رێ��ت ،خۆشبه‌ختانه ده‌رده‌ک �ه‌وێ��ت زۆرینه‌یان هۆکارى پشت ئێشه‌که‌یان هۆکارى ئۆرگانى نییه، به‌ڵکو ه��ۆک��اره‌ک�هى زی��ات��ر ئ�ه‌وه‌ی�ه ک�ه خه‌ڵکى الى ئێمه گوێ به‌ته‌ندروستى خۆیان یان به‌پشتیان ناده‌ن و به‌رنامه‌ى نه‌گۆڕیان نییه بۆ رۆژان�هی��ان رۆژێک زۆر خ��ۆى ماندوو ده‌ک��ات و رۆژێ��ک خ��ۆى ماندوو ناکات ،گوێ ناده‌نێ جارى واههیه به‌خوارى داده‌نیشێت یان پاڵ ده‌که‌وێت ،یان له‌پڕ له‌هه‌واى گه‌رمه‌وه خۆى ده‌دات �ه به‌ر هه‌وایه‌کى سارد که ئ�ه‌وه‌ش دهبێته هۆى ره‌قبوونى ماسولکه ،جگه له‌مانه‌ش ئه‌و هۆکاره‌ى ک ه زیاتر له ئێستادا ههیه ئه‌ویش روداوه به‌تایبه‌ت روداوى ئۆتۆمبێله که دهبێته هۆى شکاندنى بڕبڕه‌ى پشت، یاخود شکاندنى ده‌ماره‌که که توشى ئیفلیجى ده‌کات، هه‌روه‌ها وه‌رزش نه‌کردن رۆژانه به‌تایبه‌ت ئه‌و وه‌زشانه‌ى که بۆ پشته ،یان خراپى باره‌ى ده‌رونى که‌سه‌که‌یه ک ه بۆ هه‌موو جۆره نه‌خۆشییه‌ک کاریگه‌رى ههیه. ن��ی��ش��ان�هک��ان��ى ئ����ازارى پ��ش��ت /ب �ه‌پ��ێ��ى ه��وک��ارى دروستبوونى ئه‌و ئازاره جیاوازه ،ئه‌گه‌ر داخزانى ئازارى پشت بێت ،به‌هۆى هه‌ڵگرتنى شتى قورسه‌وه ،ئهم ئازاره له کاتى پژمین و کۆکه زیاد ده‌کات جارى وا هه‌ی ه نه‌خۆشه‌که پشتى خوار ده‌بێت ،جاروباریش ئازاره‌ک ه سه‌رتاپاى جه‌سته‌ى داده‌گرێت ،هه‌ندێ جار ته‌نانه‌ت میز کردنى به‌ئاسانى بۆ ناکرێت. چاره‌سه‌رى پزیشکى /پاش ده‌رکه‌وتنى حاڵه‌ته‌کانى دواى پشکنین ل���ه‌الى پزیشکى ت��ای��ب�ه‌ت ،پێویست ه دورک�ه‌وی��ن�هوه له‌چاره‌سه‌رى به‌ڕێگاى نه‌شته‌رگه‌رى، وات�ه به‌نه‌شته‌رگه‌رى چاره‌سه‌رى بۆ نه‌کرێت ،به‌ڵکو ب�ه‌ده‌رم��ان و چاره‌سه‌رى سروشتى چاره‌سه‌ر بکرێت، جگه له‌هه‌ندیک حاڵتى که‌م که زه‌روره به‌نه‌شته‌رگه‌رى چاره‌سه‌رى بکه‌یت و له‌ئێستادا چاره‌سه‌رێکى نوێ هه‌ی ه ئه‌ویش ده‌رزییه‌ک ههیه که ده‌درێ��ک له‌کڕکڕاگ ه داخزاوه‌که ،ماده‌یه‌ک ههیه که پێى ده‌وترێت ئۆزۆن ده‌یتوێنێته‌وه. خۆپاراستن /بێگومان خۆپاراستن زۆر له‌چاره‌سه‌ر باشتره ،ئه‌گه‌ر مرۆڤ به‌رنامه‌یه‌کى نه‌گۆر دابنێت بۆ ئیشکردنى رۆژانه نه‌ک له‌پڕ رۆژێک ماوه‌یه‌کى زۆر کاربکات و رۆژێکیش کار نه‌که‌یت ،یان له‌پڕ شتێکى ق��ورس هه‌ڵنه‌گریت ،ده‌ب��ێ��ت رابێیت له‌سه‌ر خۆپاراستن له‌جیاوازى پله‌ى گه‌رمى ،هه‌روه‌ها ئه‌گه‌ر فێرى رۆشتنى زۆر نه‌بووبیت له‌پڕ نابێت زۆر بڕۆیت که ئه‌مه‌ش به‌هه‌مان شێوه خراپه بۆ بڕبڕه‌کانى پشت، هه‌روه‌ها پێویسته به‌رنامه‌یه‌کى نه‌گۆڕمان هه‌بێت بۆ ئیشکردنى رۆژانه ،ئه‌نجامدانى وه‌رزش بۆ پشت ،ده‌بێت ه هۆى پته‌وکردنى ئه‌و ماسولکانه‌ى که له‌ده‌ره‌وى بڕبڕه‌ى پشتدان ،بڕبڕه‌که تواناى زۆر ده‌بێت و ناهێڵێت ئه‌و ماسولکانه‌ى له‌ده‌ورى پشتدان دابخزێن. ئاماده‌کردن :بێریڤان
Be ciyawaziyekanewe le jêr Çetir da ژماره‌ی متمان ه خاوه‌ن ئیمتیاز سه‌رنوسه‌ر دیزاین چاپ و باڵوکردنه‌وه راوێژکاری یاسایی ناونیشان
توانج لێدان زیاد ده‌کات 6 212 که‌مال حه‌سه‌ن حهمه ره‌زا کاروان ساالر ناوه‌ندی گرافیکی رۆژیار چاپخانه‌ی ره‌نج سیروان ئه‌حمه‌د حامد سلێمانی گه‌ڕه‌کی عه‌لی ناجی 07710299753 - 07480179510
تیراژ 5000
مه‌له‌وانگه‌یان ده‌وێ 8
Be ciyawaziyekanewe le jêr Çetir da kodebînewe
بورهان مه‌جید تووڕه‌یه12
cetir2010@gmail.com cetir2010@yahoo.com
WWW.Chatrpress.com
No: (30) Mo.1/11/2010
ریکالم
گهڕانهوه بۆ یاسا ه َي َلةكةت تؤمار بكة و بي بةرامبةر دةقيقةي َ وةربطرة
50
دةستث َيشخةري بكةء روبكةرة بنكةكاني فرؤشتني ئاسياس َي َلء بريكارة سةرةكييةكان بؤ تؤماركردني ه َيَلةكةت تا خزمةتطوزارييةكانت بةردةوام ب َيت .
10/3/10 10:55 AM
ریکالم
A4.indd 1
راس�����ت�����ه س�����ه‌رچ�����اوه رێبوار حه‌م ه تۆفیق و ش�����ه‌رع�����ی�����ی�����ه‌ت�����ی ده‌س����ه‌اڵت����هک����ان����ی ئ���ه‌م هه‌رێمه ،بۆ گه‌ل و یه‌که‌مین هه‌ڵبژاردنی ئ��ازاد که له‌سه‌ره‌تای نه‌وه‌ده‌کانی سه‌ده‌ی راب�����ردوودا ده‌گ �ه‌ڕێ��ت �هوه ،ب���ه‌اڵم له‌ئه‌مه‌ش راستر ئ�ه‌وه‌ی�ه که بکه‌رانی ده‌س �ه‌اڵت��داری ئ �ه‌وک��ات��ان �ه ،ه���ه‌ر زوو ش���ه‌ڕی ن��اوخ��ۆی��ان هه‌ڵگیرساند و ی��اس��ای هێزیان له‌جێگه‌ی ه��ێ��زی ی��اس��ا دان���ا .ئ��ه‌م ب��ک �ه‌ران �ه ،هه‌موو ج��وم��گ �هک��ان��ی ک��ۆم �ه‌ڵ��گ �هی ک��وردی��ی��ان نه‌خۆش خست و سه‌ره‌نجامیش وای��ان دانا که مێژوو مامۆستایه‌کی مه‌زنه و ده‌بێت وانه‌ی لێوه فێرببین و ئه‌وه‌بوو فێربوون ک ه ڕێککه‌وتننامه‌ی ستراتیژی ببه‌ستن. ئ���ازاره‌ک���ان���ی ن���ۆزده‌س���اڵ���ی ڕاب������ردوو و دابڕانی پردی نێوان گه‌ل و ده‌سه‌اڵته‌کان، بۆشاییه‌کی گه‌وره‌ی هه‌مه‌الیه‌نه‌ی دروست کرد و یاسا به‌سه‌ر دوو هه‌رێمدا دووکه‌رت بوو و یاسای کوردستان به پێی هه‌رێمی سه‌وز و زه‌رد سه‌یری هاواڵتیانیان ده‌کرد و ماف و ئه‌رکه‌کانیان بۆ دیاری ده‌کردن ...ئه‌مڕۆش به شێوه‌یه‌ک له شێوه‌کان گ �ه‌ڕاون �هوه بۆ س �ه‌روه‌رێ��ت��ی ی��اس��ا و ه��ێ��زی ی��اس��ا ،ب��ووه‌ت� ه ئه‌مری واقیع .هاواڵتی له‌ڕێگه‌ی دادگاوه س��ک��ااڵ ل �ه‌س �ه‌ر گ �ه‌وره‌ت��ری��ن ک��ارب�ه‌ده‌س��ت��ی حکومیی و حزبی تۆمار ده‌کات .دادگای کارگێڕی دام �هزراوه و کارمه‌ند ده‌توانێت داوای مافی خ��وراوی بکاتهوه .به‌رامبه‌ر به‌مه‌ش ،حزب سکااڵ له‌سه‌ر رۆژنامه‌نووس ت��ۆم��ارده‌ک��ات .ح��زب و رێ��ک��خ��راو سکااڵ له‌سه‌ر حزب و په‌رله‌مان تۆمار ده‌ک �ه‌ن... گه‌ڕانه‌وه‌یه‌کی مژده‌به‌خشی نوێ هاتووه‌ت ه ئ����اراوه ک �ه ه��ه‌م��ووان ل �ه‌ب �ه‌رام��ب �ه‌ر ی��اس��ادا راده‌گرێت. ئه‌گه‌ر به‌شێکی زۆری ئهم گه‌ڕانه‌وه‌یه بۆ الوازبوونی یاسای هێز و ئه‌و گۆڕانکارییه نوێیانه بگهڕێتهوه که له عێراق و هه‌رێمه‌که‌دا رووی��ان داوه ،ئ �ه‌وا به‌شێکی که‌میشی بۆ که‌ڵک وه‌رگرتن له‌ئه‌زمونی ئهم چه‌ند ساڵ ه دهگهڕێتهوه که له‌زۆرترین ماوه‌دا که‌مترین وانه‌ی فێرکردین!؟ پرسیاری گرنگ لێره‌دا ئهوهیه که ئایا نییه‌تی بکه‌رانی ده‌سه‌اڵت بۆ ئهم گه‌ڕانه‌وه‌یه بۆ کام له‌و دوو ئاراسته‌یه‌ی سه‌ره‌وه دهگهڕێتهوه که یه‌که‌میان ئه‌و کرد و دووه‌میان خۆکرده؟ ئایا گهڕانهوه بۆ یاسا و سه‌روه‌ری یاسا له‌هه‌ناوی گۆڕانکارییه‌که‌و‌ه س�����ه‌رچ�����اوه‌ی گ����رت����ووه ک���ه ل��������ه‌ده‌ره‌وه‌ی ک��ۆم �ه‌ڵ��گ �هی ک���وردی���ی���هوه ه���ات���ووه ،ی��ان له‌به‌رئه‌نجام و ئامۆژگارییه‌کانی ئه‌زموونی ک���ۆن و ن��وێ��ی م���ێ���ژووی ک���ورده‌وه‌ی���ه ک ه له‌کۆنه‌وه بۆ میرنشینه‌کان و تا بکه‌ره‌کانی شه‌ڕی ناوخۆ گوازراونه‌ته‌وه؟ ئایا ئاراسته‌ی ئهم گه‌ڕانه‌وه‌یه له‌ژێر کاریگه‌ری ده‌ره‌وه‌دای ه ک �ه ده‌ت��وان��ی��ن بڵێین ب �ه‌ڕێ��گ �هی یاسایی و تایبه‌تمه‌ندی ه �ه‌رێ��م �هک �هوه ده‌ت��وان��رێ��ت ره‌ت ب��ک��رێ��ت�هوه و ل�ه‌گ�ه‌ڵ��ی نه‌گونجێین، ی��ان ب�ه‌ئ��اراس��ت�هی ئ �ه‌و خ��وێ��ن��دن�ه‌وه‌دای�ه ک ه ل���هه���ه‌ن���اوی ک���ۆم���ه‌ڵ���گ���هوه ه���ه‌ڵ���ق���واڵوه و که‌مترین رێگه ههیه بۆ خۆدزینه‌وه لێی؟ ئ �ه‌گ �ه‌ر ئ�ه‌م��ان�ه پ��رس��ی��اری گ��رن��گ ب��ن بۆ ئاشکراکردنی نهێنی گهڕانهوه بۆالی یاسا و شکۆ و س�ه‌روه‌ری��ی و هێزی یاسا ،ئه‌وا له‌م پرسیارانه‌ش گرنگتر ئهوهیه که چۆن بتوانین س �ه‌رچ��اوه و خوێندنه‌وه‌ی دروس��ت ب��ۆ وه‌اڵم���ی ئ �ه‌م پ��رس��ی��اران�ه هه‌ڵبژێرین؟! چۆن ده‌توانین نهێنی ئه‌و پرسیاره بکه‌ینه‌و‌ه ک�ه ئ��ای��ا دام�����ه‌زراوه‌ی داواک����اری گشتی تاچه‌ند چاالکه و له‌هه‌وڵی چاره‌سه‌رکردنی گرفته‌کاندایه و مافی گشتی ده‌پارێزێت؟ ئایا ده‌زگ���ای نهێنی و نایاسایی تاچه‌ند رێگه‌ی کارکردنی ههیه؟ ئایا هۆی چیی ه په‌رله‌مانی کوردستان پ��رۆژه‌ی ده‌ستووری ه�ه‌رێ��م��ی ک��وردس��ت��ان پ�ه‌س�ه‌ن��د ن��اک��ات ک ه به‌دایکی یاساکان داده‌نرێت؟!