ب ه جیاوازییه‌کانه‌وه له‌ژێر چه‌تردا کۆده‌بینه‌وه
حەمە عەلی خان بۆ (چەتر)دەدوێت
بڕیارێکی دارایی کاری پێ ناکرێت
9
3
ژمار ه 32
ساڵی یه‌که‌م
داخوازی بۆ زمانی دایک پەرەدەسێنێت
4
رۆژنامه‌یه‌کی گشتی هه‌فتانه‌یه ،کۆمپانیای چه‌تر ده‌ریده‌کات
دووشه‌ممه 2010/11/22
نرخ 750 :دینار
WWW.Chatrpress.com
ئازادکردنی (سالە موزەلی) فێڵی یاساییە
چەندین مرۆڤکوژ بەبڕیارێکی سەرۆکی هەرێم ئازاد دەکرێن [ تایبه‌ت به چه‌تر ] بڕیاره‌که‌ى سه‌رۆکى هه‌رێم ناڕه‌زایى توندى له‌ناو ڕێکخراوه‌کانى ژن��ان لێده‌که‌وێته‌و ه و ئ��ام��اژه ب��ۆ ئ���ه‌وه‌ش ده‌ک��رێ��ت ،ب��ڕی��ارى لێبوردنه‌که‌ى بارزانى «پێده‌چێ مه‌به‌ستدار بێت و بۆ ئازادکردنى سالە موزه‌لى و سه‌رباز ساڵه‌یى بووبێت» ژنان ده‌ڵێن «بڕیاره‌که‌ى بارزانى فێڵێکى یاساییه». دواى ئه‌وه‌ى (مه‌سعود بارزانى) سه‌رۆکى هه‌رێمى ک��وردس��ت��ان ب�ه ب��ۆن�هى ج�ه‌ژن��ى ق��ورب��ان �هوه ،ب��ڕی��ارى لێبوردنى بۆ ( )207زیندانى له هه‌رسێ شارى (هه‌ولێر و سلێمانى و ده��ۆک) ده‌رک��رد ،ئه‌و بڕیاره بووه هۆى ناڕه‌زایى له‌ناو رێکخراوه‌کانى ژنان و رۆشنبیران و رۆژنامه‌نوسان ،به‌هۆى ئ�ه‌وه‌ى له‌ناو ئازادکراوه‌کاندا «بکوژانى ژنان هه‌ن». ب��ه‌گ��وێ��ره‌ى زان��ی��اری��ی �ه‌ک��ان ل �ه‌ن��او ئ��ازادک��راوه‌ک��ان��دا ت��اوان��ب��ار (س��اڵ��ح
«گۆڕانه‌کانى پارتى و حزب ه کوردییه‌کانى تریش بنه‌ڕه‌تى نین»
جه‌وهه‌ر نامیق :هه‌ڵوێسته‌که‌ى عێراقییه سوکایه‌تى بوو به‌کورد
[ تایبه‌ت ب ه چه‌تر ]
له‌چاوپێکه‌وتنێکیدا له‌گه‌ڵ رۆژنامه‌ى چه‌تر (جه‌وهه‌ر نامیق) سیاسه‌تمه‌دارى ک��ورد ب��اس ل��ه‌و ه ده‌ک��ات، ئه‌وه‌ى له‌به‌رامبه‌ر تاڵه‌بانى په‌یڕه‌وکرا له‌الیه‌ن لیستى عێراقییه‌و ه له‌کاتى هه‌ڵبژاردنه‌وه‌ى بۆ سه‌رۆک کۆمار حه‌قاره‌ت (سوکایه‌تى) بوو به‌رامبه‌ر پرسى کورد کرا و ده‌بوو لیستى کوردستانى بکشانایه‌ته‌و ه له‌و دانیشتنه.
(جه‌وهه‌ر نامیق) له‌چاوپێکه‌وتنه‌که‌ى (چه‌تر)دا ده‌ڵێ «ئه‌وه‌ى ده‌رح���ه‌ق به‌هه‌ڵبژاردنى س���ه‌رۆک کۆمار ک��را ،له‌راستیدا جۆره حه‌قاره‌تێک (سوکایه‌تى) بوو به‌کورد و پرسى کورد کرا و گوزارشت بوو له‌حه‌قیقه‌تى لیستى عراقییه ،ئهمه یه‌که‌م جار نییه الیه‌نه‌کانى عه‌ره‌بى عێراق ده‌رحه‌ق به‌کورد له‌پره‌نسیپى (توافق) الده‌ده‌ن و حه‌قاره‌ت به کورد وپرسى کورد ده‌که‌ن». ئه‌وه‌ش ده‌ڵێ «به دیدى بهنده جوانتر و دروستر ئهوه بوو له‌و حاڵه‌ت ه الیه‌نى کوردستانى کارتى کشانهوه و بایکۆتى بهرزبکردایهتهوه و فه‌رزی بکردایه لیستى عێراقییه ده‌بێت ده‌نگ به به‌رێز تاڵه‌بانى بده‌ن». جه‌وهه‌ر نامیق له‌سه‌ر کۆنگره‌ى پارتیش قسه ده‌کات و بۆچوونى وایه ،چاکسازى له‌ناو حزبه کوردییه‌کاندا ته‌نها به رواڵه‌ت‌ه و بنگه‌یى
نییه ،ئه‌و باس ل�ه‌وه‌ش ده‌ک��ات «له‌واقیعى ئه‌مڕۆى پارتى و بگره زۆرێک لهحزبه کوردستانییه‌کان چاکسازى روومه‌تی ده‌بێت نه‌ک بنه‌ڕه‌تى». ئه‌و سیاسه‌تمه‌دار‌ه له‌سه‌ر رێکه‌وتنامه‌ى ستراتیژى نێوان یه‌کێتى و پارتیش بۆچوونى خۆى خستۆته‌ڕوو و ئاماژه‌ى بۆ ئهوه کردووه: هاوپه‌یمانێتى جۆره گرێبه‌ستێکى سیاسیه ،لوتکه و نوخبه‌کانیان ته‌حدیدى ده‌که‌ن و گوزارشته له‌به‌رژه‌وه‌ندیان ،مانه‌وه‌شى زیاتر بهنده به‌و هاوکێشه‌یه». ده‌شڵێ :سووده‌که‌ى ئه‌و رێکه‌وتن‌ه بۆ ئه‌وان له‌وه‌دای‌ه که لوتکه‌ى ده‌سه‌اڵتى هه‌ردوو حزب کۆنترۆڵى هه‌رسێ ده‌سه‌اڵته‌کانیان کردووه، بودجه و داه��ات و سامان و هێزى چه‌کدار و پۆلیس و ئاسایشى هه‌رێمیان دابه‌ش و قۆرخکردووه. جه‌وهه‌ر نامیق له‌سه‌ر کێشه‌ى کورد له تورکیاش قسه‌ى کردووه و بۆچوونى وایه :ئه‌گه‌ر حکومه‌ته‌که‌ى ئه‌ردۆغان به‌نیاز‌ه کێشه‌ى کورد چاره‌سه‌ر بکات ،ده‌بێ پهکهکه و ئۆجه‌الن به موخاته‌ب بگرێ .ئه‌و ده‌ڵێ«ئێستا کلیلى چاره‌سه‌رى کێشه‌ى کورد الى (پهکهکه) و به‌ڕێز ئۆجه‌النه». لهالپهڕه ( )5درێژه‌ى چاوپێکه‌وتنه‌ک ه ههیه
ئه‌حمه‌د) ناسراو به (سالە موزه‌لی) ئازاد کرا که به‌تاوانی کوشتنی دوو خوشک به‌ناوه‌کانی (مه‌هاباد و ج��وان) ل ه ش���ارى سلێمانى ده‌ستگیر ک��راب��وو ،ه �ه‌روه‌ه��ا له‌هه‌ولێریش (س�ه‌رب��از ساڵه‌یى) تێدایه ،دواى ئه‌مه‌ش ( )38رێکخراوى ژنان و که‌سایه‌تى که‌مپینێکیان ده‌ستپێکردووه و داوا ده‌که‌ن «ژنکوژه‌کان» بخرێنه‌وه زیندان. (گ��ۆن��ا ع��ه‌ب��دواڵ) ت��وێ��ژه‌ری ک��ۆم�ه‌اڵی�ه‌ت��ی و یه‌کێک ل�ه‌س�ه‌رپ�ه‌رش��ت��ی��اران��ی کهمپینهکه ب �ه (چ �ه‌ت��ر)ى راگ�ه‌ی��ان��د «مه‌به‌ستی ئێمه لهکهمپینهکه ئ�ه‌وه‌ی�ه ،که‌چه‌ند ساڵێک ه ه �ه‌وڵ ده‌ده‌ی��ن ت��اب�ه‌ده‌س�ه‌اڵت��داران بڵێین ،تکایه که لێبوردن ده‌رده‌ک�ه‌ن بابکوژانی ژنان نه‌گرێته‌وه ،به‌اڵم له‌م لێبوردنه‌ی ئه‌م جه‌ژنه‌دا هیچ حسابێک له‌سه‌ر ئهوه نهکراوه». (رێواس فایه‌ق) یاساناس و هه‌ڵسوڕاوی بواری مافه‌کانی ژنان ،له‌وباره‌یه‌وه به(چه‌تر)ی وت «له‌راستیدا ئهمه فێڵه، له‌لۆژیکی یاساییهوه راست نیه ،ئهمه به‌قۆناغێک ده‌کرێت به‌هه‌تاهه‌تایی دواتر به‌لێبوردنی گشتی ئازاد ده‌کرێت ،له‌گه‌ڵ فه‌لسه‌فه‌ی یاسایی و له‌گه‌ڵ ئه‌و بانگه‌شانه‌ی ده‌سه‌اڵتی کوردی له‌کاتی هه‌ڵبژاردنه‌کاندا ده‌یکه‌ن ،ناته‌بایه». ئه‌و یاساناسه وتیشی «ئه‌وه‌ی کرا نالۆژیکی بوو ئه‌گه‌ر
[ تایبه‌ت ب ه چه‌تر ]
له‌راپرسییه‌که‌ى ماڵپه‌ڕى چه‌ترپرێسدا ()chatrpress.com پرسیارى ئهوه کراوه «کێ له‌ده‌ستگیرنه‌کردنى قاسم ئاغا بهرپرسیاره؟» پاشان چه‌ند وه‌اڵمێک خ��راوه‌ت �ه‌ڕوو .وه‌ک (حکومه‌تى عێراق،
لهالپهڕه ( )3زانیارى زیاتر ههیه
ژنان ل ه سلێمانى و که‌رکوک خۆپیشاندان و مانگرتن ساز ده‌که‌ن
[ تایبه‌ت ب ه چه‌تر ]
به‌بۆنه‌ى رۆژى ()25ى نۆڤه‌مبه‌ره‌وه ،ک ه رۆژێکى جیهانیی ه بۆ به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ى توندوتیژى دژ ب ه ژنان ،چه‌ند رێکخراوێکى ژنان له‌ژێر دروشمى «نا بۆ بازرگانیکردن ب ه ژنانهوه» له‌هه‌ردوو شارى سلێمانى و که‌رکوک چاالکى خۆپیشاندان سازده‌که‌ن.
(شیالن شاکر) ئه‌ندامى کۆمیته‌ى ئاماده‌کارى خۆپیشاندانه‌که‌ى سلێمانى ،به(چه‌تر)ى راگه‌یاند :ئێمه پێشتریش که‌مپینێکمان ده‌ستپێکرد به ناوى که‌مپینى نا بۆ بازرگانیکردن به ژنانهوه که ل ه چه‌ند رێکخراوێکى ژنان پێکهاتبوو ،کهمپینهکه بڕیاریدا بۆ رۆژى ()25ى نۆڤه‌مبه‌ر چاالکی بکات له ه�ه‌ردوو شارى سلێمانى و که‌رکوک ،ده‌ستپێشخه‌رى که‌مپینه‌که‌ش له‌الیه‌ن رێ���ک���خ���راوى ژنانى ئازادیخوازى کوردستانهوه بووه. ش��ی�لان ش��اک��ر وت��ی��ش��ى :ئ��ام��ان��ج��م��ان ل ه چاالکیه‌کانیش هه‌وڵدان‌ه بۆ به‌رزکردنه‌وه‌ی ده‌نگی ژن��ان بۆ داواک��ردن��ی مافه‌کانیان و وه‌ستانه‌و‌ه له‌به‌رامبه‌ر ئه‌و زۆرداری����هى ک�ه ل ه دژیان ده‌کرێ.
له‌راپرسییه‌کدا له()%70.7 پارتى بهرپرسه له‌ده‌ستگیرنه‌کردنى (قاسم ئاغا) له‌راپرسییه‌کى ماڵپه‌ڕى (چه‌ترپرێس)دا ک ه له‌سه‌ر ده‌ستگیرنه‌کردنى (قاسم ئاغا)ى تۆمه‌تبار ب ه ئه‌نفالکردنى خه‌ڵکى کوردستان ئه‌نجامدراوه )560( ،که‌س ده‌نگیانداو ه و له‌و رێژه‌یه‌ش ل���ە( )%70.7بۆچونیان وای� ه (پارتى دیموکراتى کوردستان) به‌رپرس ه ل ه ده‌ستگیرنه‌کردنى (قاسم ئاغا).
ئێمه ده‌مانه‌وێت سێداره نه‌بێت باهه‌موومان بهیهکهوه الیبه‌رین، ئ �هوه لێبوردنی گشتی نیه ،جۆرێکه له‌فێڵێکی یاسایی ل �ه‌ب �ه‌ره��ۆک��اری سیاسی و خێڵ و ه��ۆزه‌ک��ان��ی ک��وردس��ت��ان بوو یان دوو ئیداره‌یی ب��وو ،حوکمی سێداره به میزاجه ل ه کوردستاندا». س �ه‌رچ��اوه‌ی �ه‌ک له‌زیندانی (مه‌عه‌سکه‌ر س���ه‌الم)هوه ک ه نه‌یویست ن��اوی باڵوبکرێتهوه به(چه‌تر)ی راگه‌یاند «ئه‌م بڕیاره له‌ناو زیندانه‌کاندا به‌لێبوردنێکی تایبه‌ت ناوده‌بردرێت، به‌اڵم له‌ناو راگه‌یاندنه‌کان به لێبوردنی گشتی به‌ناو ده‌کرێت، کاتێک له‌بڕیاره‌که‌ش ورد دهبینهوه ده‌بینین ناهه‌قیه‌کی زۆری تێداکراوه ،ئ�هم بڕیاره وا ده‌رده‌ک �ه‌وێ��ت بۆ دووک �ه‌س ده‌رکراوه ئه‌وانیش سالە موزه‌لی و سه‌رباز ساڵه‌یی که پشتیان ههیه». سه‌رچاوه‌که وتیشى «زۆر که‌س هه‌ن وه‌ک سالە موزه‌لی که‌یسیان ت �ه‌واو ب��ووه ،ته‌نه‌‌زولیشیان ههیه ،ب�ه‌اڵم به‌بیانوی ئه‌وه‌ی که‌یسه‌که‌یان ته‌واو نه‌بووه و فایلیان ته‌واو نیه ئازادیان نه‌کردوون».
حکومه‌تى هه‌رێم ،پارتى ،یه‌کێتى ،الیه‌نى تر) ،ژماره‌ى ئه‌و که‌سانه‌ى به‌شدارى راپرسییه‌که‌یان کردووه و ده‌نگیانداو‌ه ( )560کهسه ،له‌و رێژه‌ی‌ه ( )396که‌س بۆچونیان وایه پارتى له‌ده‌ستگیرنه‌کردنى قاسم ئاغا بهرپرسیاره ،که ده‌کات‌ه ()%70.7ى ده‌نگده‌ران. هه‌روه‌ها ( )116ده‌نگ ده‌ڵێن حکومه‌تى هه‌رێم بهرپرسیاره ک ه ده‌کات‌ه ()%20.7ى راپرسییه‌ک‌ه و ( )28ده‌نگیش ده‌ڵێن یه‌کێتى بهرپرسیاره که ده‌کات‌ه ل��ە( )%5و شه‌ش ده‌نگیش بۆچونیان وایه حکومه‌تى عێراق بهرپرسیاره که ده‌کات‌ه ( )%1.1هه‌ر له راپرسییه‌که‌ى چه‌ترپرێسدا ( )14ده‌نگیش الیه‌نى تر به‌رپرسیار ده‌بینن که ده‌کات ه ()%2.5ى ده‌نگى به‌شداربووان. دیمەنی یەکێک لەخۆپیشاندانەکانی ژنان لەسلێامنی دژی توندوتیژی
باسى له‌وه‌شکرد :ده‌شمانه‌وێت بکوژانى ژنان بدرێن‌ه دادگا و لێپێچینه‌وه‌یان له‌گه‌ڵدا بکرێت ،په‌رله‌مانیش له‌م بواره‌دا هه‌ڵوێستى هه‌بێت و ئه‌و یاسایانه‌ى که دژى مافه‌کانى ژنانن بگۆڕدرێن، هه‌روه‌ها ئه‌و یاداشت و ئیمزایانه‌ى ئاماده‌ى ده‌که‌ین ده‌یده‌ین‌ه الیه‌نى په‌یوه‌ندیدار. ئ�ه‌و ئه‌ندامه‌ى کۆمیته‌ى ئ��ام��اده‌ک��ارى چاالکیه‌ک‌ه ئه‌وه‌شى ئاشکراکرد :رۆژی ()23ی مانگ واتا سبه‌ینێ کاتژمێر یه‌کى دوا نیوه‌ڕۆ له شاری سلێمانی له باخی نالییه‌و‌ه به‌ره‌و باخی گشتی ڕێپێوانێک به‌ڕێوه‌ده‌به‌ین. (س���رود م��ح �هم �ه‌د) ئ �ه‌ن��دام��ى کۆمیته‌ى ئ��ام��اده‌ک��ارى چ��االک��ی��ی�ه‌ک�هى ک �ه‌رک��وک ب �ه (چ �ه‌ت��ر)ى راگه‌یاند :ئێم ه به نیازى چه‌ند چاالکیه‌کین، ب������ه‌اڵم ئ�����ه‌وه‌ى رۆژى ()25 ى م����ان����گ ل� ه هه‌مووى گه‌وره‌تر ده‌ب���������ێ ،ک � ه ئه‌ویش مانگرتنێک ده‌بێ له‌به‌رامبه‌ر ئه‌نجومه‌نى پارێزگاى که‌رکوک و نوسینگه‌ى په‌رله‌مانى به‌غداد له کاتژمێر نۆى به‌یانىک ه کۆمه‌ڵێک داواکاریان پێشکه‌ش ده‌ک�����ه‌ی�����ن ،ن���زی���ک���هى ()40 رێ��ک��خ��راوى م��اف��ى م���رۆڤ و مافى ژنان تێیدا به‌شدارن. وتیشى :داواکاریه‌کانمان ئهوهیه رێ��ژه‌ى ژن زی��اد بکه‌ن له ناوه‌نده‌کانى دروستکردنى ب��ڕی��ارى سیاسى ،ماده‌کانى ( 309و 41و 128و 130 و )131ى س���زادان���ى عێراقى هه‌ڵبوه‌شێننه‌و‌ه که دژى ماف و ئازادییه‌کانى ژنانه. فۆتۆ :چەتر
هەواڵ ساڵی یه‌که‌م ژماره 32 دووشه‌ممه 2010/11/22
[ چه‌تر ]
«تورکیا نه‌یده‌ویست ببمه‌و‌ه سه‌رۆک کۆمار»
تاڵه‌بانى :پێویست ه تورکیا ل ه گفتوگۆکردن له‌گه‌ڵ ئۆجه‌الن به‌رده‌وام بێت
2
له لێدوانێکیدا بۆ رۆژنامه‌ى (میللیه‌ت)ى تورکى (جه‌الل تاڵه‌بانى) سه‌رۆک کۆماری عێراق رایگه‌یاندوه ک ه ئه‌و ئاماده‌ی ه بۆ چاره‌سه‌ری پرسی کورد ڕۆڵ بگێڕێت ،به‌اڵم ده‌بێت تورکیا به‌رده‌وام بێت له‌دیداره‌کان ل �ه‌گ �ه‌ڵ ئ��ۆج �ه‌الن و کێشه‌کانی له‌گه‌ڵ په‌که‌که‌ش چاره‌سه‌ر بکات.
تاڵه‌بانى که بۆ به‌شداریکردن له کۆبوونه‌وه‌ى (سۆسیالیست ئینته‌رناسیۆنال) گه‌یشتبوو‌ه ف �ه‌ڕه‌ن��س��ا وه‌اڵم���ى پ��رس��ی��اره‌ک��ان��ی رۆژن��ام �ه‌ی (میللیه‌ت)ی ت��ورک��ی داوه‌ت���هوه و باسى ل�هوه ک��ردووه که به‌شێوه‌یه‌کى ناڕاسته‌وخۆ له‌نێوان
ئۆجه‌الن و ده‌وڵه‌تى تورکیادا گفتوگۆ ههیه. ب�ه‌گ��وێ��ره‌ى رۆژن��ام �ه‌ک �ه تاڵه‌بانى وتویه‌تى: «به‌ته‌نها ئاگربه‌ست به‌س نییه ،ده‌بێت په‌که‌ک ه به ت �ه‌واوی چه‌ک فڕێدات و تێکه‌ڵى خه‌باتى سیاسى ببێت ،له‌به‌رامبه‌ر ئه‌وه‌ش ده‌بێت ده‌وڵه‌ت ب�����ه‌رده‌وام ب��ێ��ت ل �ه‌دی��داره‌ک��ان��ی خ���ۆی ل�ه‌گ�ه‌ڵ ئ���ۆج���ه‌الن ،ئ����ه‌وه‌ش ئ��اش��ک��رای �ه ک���ه پ�ه‌ک�ه‌ک� ه پارچه‌کردنی تورکیای ناوێت و دیموکراسی به بنه‌ما ده‌گرێت ،ده‌بێت چاوپێکه‌وتنه‌کان بۆ چاره‌سه‌ری له‌گه‌ڵ پهکهکه ،ئه‌نجام بدرێت». ل��ه‌وه‌اڵم��ی پ��رس��ی��اری ئ �ه‌گ �ه‌رى ک��ش��ان�ه‌وه‌ی هێزه‌کانی گه‌ریال له‌باکورى کوردستانهوه بۆ باشوری کوردستان ،تاڵه‌بانی وتویه‌تى :ئه‌گه‌ر هێزه‌کانی گه‌ریال له تورکیا بمێننه‌وه ،بیانه‌وێت و نه‌یانه‌وێت ،له‌گه‌ڵ هێزه‌کانی ئه‌رته‌شی تورکیادا ڕووبه‌ڕوو ده‌بنه‌وه و شه‌ڕ و پێکدادان ڕووده‌دات، ئه‌گه‌ر ئه‌وان بکشێنه‌وه و هێزه‌کانی خۆیان ببه‌ن ه
باشور ئه‌وا رێگه‌ی چاره‌سه‌ری ئاسانتر ده‌بێت. تاڵه‌بانی ئاماژه‌شی ب�ه‌وه‌ش ک��ردووه که ئه‌و ئاماده‌یه بۆ چاره‌سه‌ری ڕۆڵی خۆی بگێڕێت: «من هه‌م سه‌رۆک کۆماری عێراقم و هه‌میش دۆس��ت��ێ��ک��ی ت��ورک��ی��ام ،ب��ۆ ئ����ه‌وه‌ی ل�ه‌ت��ورک��ی��ا توندوتیژی کۆتایی پێبێت و چاره‌سه‌رییه‌کی ئاشتیانه پێکبێت ،م��ن ئ��ام��اده‌م ئ��ه‌و شته‌ی دهکهوێته ئه‌ستۆم پێکی بێنم». (ئازاد شێخانى) ئه‌ندامى ده‌سته‌ى کارگێڕى پارتى چاره‌سه‌رى دیموکراتى که پارتێکى نزیک له ئۆجه‌النن ،له‌سه‌ر لێدوانه‌که‌ى تاڵه‌بانى ب ه چه‌ترى راگه‌یاند« :ئێمه ئه‌م قسانه باش ده‌بینین، له کاتى خۆیایه‌تى ،چونکه کات کاتى ئه‌وه‌ی ه هه‌موو سه‌رۆکه‌کانى کورد له‌هه‌موو پارچه‌کاندا رۆڵى مێژوویى خۆیان بگێڕن ،ئه‌گه‌ر مام جه‌الل له‌و قسانه‌یدا جدى بێت به راستى ده‌توانێ رۆڵ بگێڕێ ،له‌به‌رئه‌وه‌ى په‌یوه‌ندى دیپلۆماسى ئه‌و
له‌ئاستى نێونه‌ته‌وه‌یدا بههێزه». شێخانى باسى له‌وه‌شکرد :تاڵه‌بانى ده‌توانێ ل �ه‌و دانیشتنانه‌ى ک�ه ل�ه‌گ�ه‌ڵ س���ه‌رۆک ئاپۆ ده‌کرێ زیاتر به‌ره‌وپێش ببات ،ئێمه داواکارین ئ��ه‌و ق��س��ان�هى ت��اڵ�ه‌ب��ان��ى ج��دى ب��ن و هه‌نگاوى کردارى بۆ بنرێت. سه‌رۆک کۆماری عێراق له‌سه‌ر پێکهێنانى حکومه‌تى عێراقیش رای��گ �ه‌ی��ان��دووه ،تورکیا له‌سیاسه‌تی خ��ۆی��دا ل�ه‌ع��ێ��راق شکستی هێنا، چونکه سه‌رۆک کۆمار و سه‌رۆک وه‌زیرانی عێراق له‌و که‌سانه نین که تورکیا ده‌یویستن «ت��ورک��ی��ا خ��وازی��ار ب��وو ئ�ه‌ی��اد ع���ه‌الوی ببێت ه سه‌رۆک کۆماری عێراق و یارمه‌تیده‌ر نه‌بون بۆ ئه‌وه‌ی من ببمه سه‌رۆک کۆمار ،له‌کاتێکدا من بناغه‌دانه‌ری په‌یوه‌ندییه‌کانی نێوان عێراق و تورکیا ب���ووم» .تاڵه‌بانی ئوسامه نجێفی س�ه‌رۆک��ی ئێستای په‌رله‌مانی عێراقیشی ب ه
دۆستێکی نزیکی تورکیا له‌قه‌ڵه‌م داوه. له‌به‌رامبه‌ریشدا به‌رپرسانی تورکیا وه‌اڵمی لێدوانه‌که‌ی تاڵه‌بانیان داوه‌ی�هوه و رایانگه‌یاند، س��ی��اس �ه‌ت �ه‌ک��ان��ی ئ����ه‌وان ش��ک��س��ت��ی ن �هه��ێ��ن��اوه، ل �ه‌و ب��اره‌ی �هوه س�ه‌رچ��اوه‌ی�ه‌ک��ی دیپلۆماسی ب ه رۆژن��ام�ه‌ی ته‌ره‌فی تورکی راگ�ه‌ی��ان��دووه ،ک ه ویستی تورکیا له‌عێراقدا ب�ه‌دی��ه��ات ،چونک ه تورکیا ده‌ی��وس��ت ه�هم��وو الی�ه‌ن�ه‌ک��ان ب�ه‌ش��داری پێکهێنانی حکومه‌تی داهاتووی عێراق بکه‌ن. سه‌رچاوه‌که جه‌ختی له‌وه‌شکردوه‌ته‌وه ،تورکیا پاڵپشتی ل �ه‌دووب��اره ه�ه‌ڵ��ب��ژاردن�ه‌وه‌ی تاڵه‌بانی ک�����ردووه ب��ۆ پ��ۆس��ت��ی س���ه‌رک���ۆم���ار ،رون��ی��ش��ی کردوه‌ته‌وه کاتێک تاڵه‌بانی له‌گه‌ڕی یه‌که‌می دهن��گ��دان��دا شکستیهێنا ئهنقهره پ�ه‌ی��وه‌ن��دی ب ه عه‌الوی‌‌و عێراقییه‌وه کردووهو پشتیوانی خۆی بۆ دووباره هه‌ڵبژاردنه‌وه‌ی تاڵه‌بانی نیشانداوه.
ئۆجەالن خۆی خزاندووەتە دڵی کوردەکانەوە
تاڵەبانی بەتورکیا دەڵێ دیدارەکانتان لەگەڵ ئاپۆ بەردەوام بکەن
به‌رپرسێکى
«ئه‌مڕۆ یه‌که‌م ده‌سته‌ى حاجیان دهگهڕێنهوه»
ئێران پێچه‌وانه‌ى بانگه‌وازییه‌کانى ئێم ه بۆ ئاشتى ،ده‌جوڵێته‌وه
حاجیانى کورد سێ ملیۆن دۆالریان داوه ب ه ئاوى زمزم و خورما [ چه‌تر -ئاسۆ محه‌مه‌د] ب�ه‌رپ��رس��ێ��ک��ى وه‌زاره‌ت�����ى ئ�ه‌وق��اف��ى حکومه‌تى هه‌رێمى کوردستان ئاماژه بۆ ئهوه ده‌کات ک ه ئه‌مڕۆ دووشه‌ممه یه‌که‌م ده‌سته‌ى حاجیانى ک��ورد ده‌گه‌ڕێنه‌و ه هه‌رێمى کوردستان ،ئه‌وه‌ش ده‌خاته‌ڕوو سه‌رجه‌م تێچوونى حاجیانى هه‌رێم ب ه ( )25ملیۆن دۆالرى ئه‌مریکى مه‌زه‌ند ه ده‌کرێت.
(م����ه‌ری����وان ن �ه‌ق��ش��ب �ه‌ن��دى) ب���ه‌ڕێ���وه‌ب���ه‌رى راگ �ه‌ی��ان��دن��ى وه‌زاره‌ت������ى ئ���ه‌وق���اف ل �ه‌واڵت��ى سعودیه‌وه به (چه‌تر)ى راگه‌یاند :پرۆسه‌ى گ���ه‌ڕان���ه‌وه‌ى ح��اج��ی��ان ل �ه رۆژى ()11/22 هوه ده‌ستپێده‌کات ،بڕیاره تا رۆژى ()12/2 بخایه‌نێت ،به‌گوێره‌ى ئ�ه‌و خشته‌یه‌ى بۆمان دانراوه له‌ده‌سته‌ى بااڵى حه‌جى عێراق ،ئه‌مڕۆ دووش �هم��م �ه ی �ه‌ک �هم ده‌س���ت���هى ح��اج��ی��ان که
ژماره‌یان ( )440حاجییه له‌رێگه‌ى هه‌ردوو فرۆکه‌خانه‌ى سلێمانى و هه‌ولێر دهگهڕێنهوه هه‌رێمى کوردستان. س����ه‌ب����اره‌ت ب����ه‌و س���ێ ح���اج���ی���هى ک���ورد ک �ه ل �ه‌س��ع��ودی �ه ک��ۆچ��ى دوای���ی���ان ک����ردووه، نه‌قشبه‌ندى وتى :ئه‌و سێ حاجییه‌ى له‌سعودی ه کۆچى دوای��ی��ان ک��رد ،ه�ه‌ر ل �ه‌وێ ده‌نێژرێن و ت �ه‌رم �ه‌ک��ان��ی��ان ن��اه��ێ��ن��رێ��ت�هوه ب��ۆ هه‌رێمى کوردستان ،چونکه حکومه‌تى سعودیه رێگ ه ن��ادات هیچ حاجییه‌ک که وه‌ف��ات بکات ت �ه‌رم �ه‌ک �هى ب��ب �ه‌ن �هوه ب��ۆ واڵت��ه‌ک��هى خ��ۆى، چونکه به‌راستى ئ �هوه کێشه‌یه‌کى هونه‌رى دروست ده‌کات بۆ واڵتى سعودیه ،بۆیه ئه‌و سێ حاجییه هه‌ر له‌وێ نێژراون. س���ه‌ب���اره‌ت ب �ه‌خ �ه‌رج��ى ح �ه‌ج��ى ئه‌مساڵیش ن��اوب��راو وت��ى :س �ه‌ف �ه‌رى ئه‌مساڵى حاجیانى ه �ه‌رێ��م ه �ه‌ت��ا ئێستا ( )25م��ل��ی��ۆن دۆالر
چه‌مچه‌ماڵ ،خاوه‌ن مه‌خزه‌نێک زیانێکى زۆرى به‌رده‌که‌وێت و به‌رپرسانیش ئاوڕى لێ ناده‌نه‌وه [ چه‌مچه‌ماڵ -عه‌دنان عه‌لى ] ب���هه���ۆى ئ������ه‌وه‌ى ئ����او ده‌چ��ێ��ت�� ه مه‌خزه‌نه‌که‌وه و زیانێکى زۆری کردووه و «جیهازێکى که‌پسى پالستیکی سووتاو ه نرخه‌که‌ى ( )2500دۆالر ب��ووه» وه‌ستا (ع��وم �ه‌رى تۆڕنه‌چى) که دانیشتووى چه‌مچه‌ماڵه ناڕازییه له به‌رپرسان ب����ه‌وه‌ى ک��ێ��ش�ه‌ک�ه‌ی��ان ب��ۆ چ��اره‌س��ه‌ر نهکردووه.
(وه‌س���ت���ا ع���وم���ه‌رى ت���ۆڕن���ه‌چ���ى) ل���ه ب���اره‌ى کێشه‌که‌یه‌وه به (چ�ه‌ت��ر)ى وت« :جیهازێکى که‌پسى پالستیکیم سووتا نرخه‌که‌ى ()2500 دۆالر بوو ،هه‌روه‌ها جیهازێکى ترى له‌حیمم سوتا ئه‌ویش نرخه‌که‌ى ( )700دۆالر ب��وو ،ئه‌گه‌ر به‌مشێوه‌یه ب���ڕوات ن �ه‌ک س���وود ل �هم دوک��ان� ه نابینم ،به‌ڵکو زیانیشى لێده‌که‌م ،بۆیه دوکانم داناوه قازانج بکه‌م نه‌ک زیان».
(خ���ه‌ی���رواڵ ک��وێ��خ��ا ش �ه‌ری��ف��ى س���ه‌ی���دان) ک ه خاوه‌نى مه‌خزه‌نه‌که‌یه ،ده‌رب��اره‌ى کێشه‌که وتى: «مه‌خزه‌نه‌که‌م له‌ناو عه‌الفه‌کانى چه‌مچه‌ماڵ ه و داومه به‌کرێ ،پشتى مه‌خزه‌نه‌که‌م به‌دیوارى خ��وێ��ن��دن��گ�ه‌ی رۆژى ب��ن �ه‌ڕه‌ت��ی��ی �ه‌وه‌ی �ه ،ه�هم��وو ساڵێک ل���ه‌وه‌رزى ب��اران باریندا بارانێکى زۆر له‌گۆڕه‌پانى خوێندنگه‌که ده‌وه‌ستێته‌وه و پاشان دزه ده‌کات بۆ ناو مه‌خزه‌نه‌که‌م». ناوبراو باسى له‌وه‌کرد که ساڵى پار لهگه ڵ مامۆستا نورى به‌ڕێوه‌به‌رى پ �ه‌روه‌رده‌ى پێشووى چه‌مچه‌ماڵ باسى ئه‌م کێشه‌یه‌ى کردووه ،وتى «هه‌ندێک پاره‌ى سه‌رفکرد و خۆڵمان تێکرد، به‌اڵم سوودى نه‌بوو». (عه‌لى ره‌ئوف) قایمقامى قه‌زاى چه‌مچه‌ماڵ، له‌باره‌ى ئه‌و کێشه‌یه‌وه به چه‌ترى وت« :هه‌و ڵ ده‌ده‌ین له‌گه‌ڵ به‌ڕێوه‌به‌رى په‌روه‌رده‌ى چه‌مچه‌ما ڵ ته‌نسیق بکه‌ین‌و هه‌وڵى چاره‌سه‌رکردنى بده‌ین».
پژاک:
خه‌رجیان ب��ووه ،ئ��ه‌وه‌ش داب �ه‌ش��ک��راوه به‌سه‌ر ئه‌م شتانه‌ى خواره‌وه‌دا ( )16ملیار و ()500 ملیۆن دینار حاجیان له‌هه‌رێمى کوردستان داویانه ،چونکه هه‌ر حاجییه‌ک چوار ملیۆن دینارى داوه ،نزیکه‌ى نیو ملیۆن دۆالریان داوه به سه‌ربڕینى قوربانى و فیده‌یه که له‌سعودی ه داویانه،سێ ملیۆن دۆالریان داوه به ئاوى زمزم و خورمایان کڕیوه ،بایى ه �ه‌زاران دۆالریش دیارى جۆراوجۆریان کڕیوه ،واتا کۆى گشتى ئه‌و خه‌رجیانه‌ى حاجیانى هه‌رێمى کوردستان کردویانه له‌ماوه‌ى ئه‌م مانگه‌دا ( )25ملیۆن دۆالرى ئه‌مه‌ریکى بووه. ن �ه‌ق��ش��ب �ه‌ن��دى ئ���ه‌وه‌ش���ى روون����ک����ردهوه :ن ه حکومه‌تى ه �ه‌رێ��م و ن �ه حکومه‌تى عێراق یه‌ک دیناریان سه‌رف نه‌کردوه بۆ حاجیان، هه‌موو حاجیان له‌سه‌ر خه‌رجى خۆیان سه‌فه‌رى حه‌جیان ئهنجامداوه.
[ چەتر -خەلیل چاوشین ] به‌رپرسێکى پارتى ژیانى ئازادى کوردستان (پژاک) باس له‌و ه ده‌کات ،کۆمارى ئیسالمى ئ��ێ��ران ب � ه پ��ێ��چ�ه‌وان�هى داواک��اری��ی �ه‌ک��ان��ى ئه‌وانه‌و ه هه‌ڵسوکه‌وت ده‌کات ،به‌وه‌ى له‌گه‌ڵ ئ �ه‌وه‌ى ئاگربه‌ستیان راگه‌یاندووه ،که‌چى «هێرشه‌کانى ئێران بۆ سه‌ر گه‌ل و گه‌ریال زیاتر بووه».
(ش��ێ��رزاد ک�هم��ان��گ�ه‌ر) ئ�ه‌ن��دام��ى کۆردیناسیۆنى پژاک ،له‌لێدوانێکى تایبه‌تدا به (چه‌تر)ى راگه‌یاند «ل���ه‌دواى ئ��ه‌وه‌ى که چاالکیمان راگ��رت و پ��ڕۆژه‌ى چاره‌سه‌ریشمان راگه‌یاند ،که له‌حه‌وت خاڵ پێکهاتبوو بۆ چاره‌سه‌رکردنى کێشه‌ى کورد ب ه شێوازى ئاشتیانه، که‌چى ئێران ئۆپراسیۆنه‌کانى خ��ۆى زی��ات��رک��ردووه و پێکدادان روویداوه ،به‌اڵم هیچ هه‌ڤاڵێکى ئێم ه شه‌هید نه‌بووه ،هێرشه‌کانى ئێران بۆ سه‌ر گه‌ل و گه‌ریال رووى ل ه زیادى کردووه«. ئ �ه‌و ب�ه‌رپ��رس�هى پ��ارت��ى ژی��ان��ى ئ���ازاد وتیشى :ئه‌و لێدوانانه‌ى که له‌الیه‌ن جێگرى وه‌زیرى په‌روه‌رده‌ى ئێرانه‌و‌ه
راگه‌یه‌نرا که وتى :جگ ه له‌زمانى فارسى ،په‌روه‌رد‌ه ب ه هیچ زمانێکى تر نادرێت ،هه‌موو ئه‌م هه‌ڵسوکه‌تانه‌ى ئێران وه‌ک وه‌اڵمدانه‌وه‌ى پڕۆژه‌که‌ى ئێمه بوو ک ه داواى خوێندن ب ه زمانى کوردى و مافى سیاسى و نه‌ته‌وه‌ییمان کردووه. که‌مانگه‌ر ئه‌وه‌شى وت :ئێم ه به‌رده‌وام نیشانمانداوه، ک ه ده‌مانه‌وێت کیشه‌کان به‌شێوازى ئاشتى چاره‌سه‌ر ببێ ،به راگرتنى به‌رده‌وامى چاالکیه‌کانمان نیشانمانداوه ک ه ئێم ه پارتێکى سیاسین و ته‌نها چه‌کدارى نین، چه‌ک ته‌نها بۆ پاراستنى ره‌واى خۆمان و گه‌له‌که‌مان به‌کاردێنین. راش��ی��گ�ه‌ی��ان��د :ئ��ێ��ران پ��ێ��چ�ه‌وان�هى داخ��وازی��ی�ه‌ک��ان��ى ئێمه بۆ ئاشتى هه‌ڵسوکه‌وتى ک��ردووه ،به‌اڵم ئێم ه ل ه تێکۆشان و داخ��وازى خۆمان به‌رده‌وامین و پێداگرى ده‌که‌ین ،ئه‌گه‌رچى دوژمنانى گه‌لى کورد نایانه‌وێ کیشه‌ى کورد به‌شێوازى ئاشتیان ه چاره‌سه‌ر ببێ و له‌و چوارچێوه‌یه‌شدا سیاسه‌ت ده‌که‌ن ،ئێمه‌ش له‌سه‌ر ئهوه تێکۆشان به‌رده‌وام ده‌که‌ین ک ه ده‌بێ شێوازى ئاشتى و چاره‌سه‌رى له‌گه‌ڵ کورد په‌یڕه‌و بکه‌ن.
ئاسایشى سۆران :ئاگامان له‌و رووداوه نیی ه
مالزمێکى پارتى سوکایه‌تى ب ه دوو کادرى کچى PÇDKده‌کات
[ سۆران ـ زۆسک چۆمانى ]
ب �ه‌گ��وێ��ره‌ى ئ��ه‌و زان��ی��اری��ان �هى ب � ه (چه‌تر) گه‌یشتوو ه مالزمێک به‌ناوى (سیروان سلێمان م��زورى) سه‌ر به پارتى دیموکراتى کوردستان ل ه سێیه‌م رۆژى جه‌ژندا ل ه شارۆچکه‌ى سۆران، سوکایه‌تى ب ه دوو کادرى کچى پارتى چاره‌سه‌رى ده‌کات.
به‌گوێره‌ى زانیاریه‌کان ئه‌و دوو کادره ناویان (که‌لسوم سالم و ژین مسته‌فا) یه ،له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ى ئه‌و مالزمه ئۆتۆمبێلى پێبووه و خێزانه‌که‌ى خۆیشى له‌گه‌ڵدا بووه و هه‌وڵیداو‌ه ئه‌و دوو کادره کچه‌ى پارتى چاره‌سه‌رى بکات به ژێر ئۆتۆمبێله‌که‌یه‌وه، پێیانیشى وتووه :ئێره شوێنى بارزانیه‌کان ه نابێ ئێوه لێره کاربکه‌ن. ( ژین مسته‌فا) یه‌کێک له‌و کچان ه ب � ه (چ���ه‌ت���ر)ى راگ��ه‌ی��ان��د :ئێم ه
ل� ه ڕێ��گ�ه‌دا ب��ووی��ن ک� ه ب��ۆ ج �ه‌ژن و س �ه‌ردان��ى ماڵ ه و کار نه‌که‌ین ،پێى وتین ئێره شوێنى بارزانییه‌کان ه و شه‌هیده‌کانى سۆران ده‌چووین ،له پڕێکا سه‌یاره‌ک نابێ ئێوه لێره کار بکه‌ن». ل �ه‌و ب��اره‌ی��هوه (م��ح�هم�ه‌د ع �ه‌ب��دواڵ) ب �ه‌ڕێ��وه‌ب �ه‌رى وه‌ستا و که‌سێک ب ه ناوى (مالزم سیروان) هات ه دهرهوه و له‌گه‌ڵ خێزانى و دو براى ،ده‌ستبه‌جێ ده‌ستیانکرد ئاسایشى ن��اوش��ارى س��ۆران به (چ�ه‌ت��ر)ى راگه‌یاند: «ئێم ه وه‌ک ئاسایش ئاگادارى ئه‌م بابه‌ت ه نین ،ئه‌و ب ه قه‌سه‌ى ناشیرین و سوکایه‌تى پێکردنمان. ئ �ه‌و ک���ادره‌ى پارتى چ��اره‌س �ه‌رى وتیشى« :دواى دوو هه‌ڤاڵه‌ى پارتى چاره‌سه‌رى ئه‌گه‌ر راست ده‌که‌ن با سوکایه‌تییه‌کى زۆر و قسه‌ى ناشیرین ،هه‌ڕه‌شه‌ى بێن بزانین کێی ه سوکایه‌تى پێکردوون و لێکۆڵینه‌وه‌ى ئه‌وه‌ى لێکردین ،که جارێکى دیک ه نه‌یه‌ینه‌و‌ه بۆ سۆران له‌سه‌ر ده‌ک�ه‌ی��ن ،ئێم ه ئ��اگ��ادار نه‌بووین و که‌سیش ئاگادارى نه‌کردوینه‌ته‌وه». له‌الیه‌کى تره‌و‌ه ( نه‌جیب ه عومه‌ر) جێگرى سه‌رۆکى پارتى چاره‌سه‌رى وتى :ئێمه وه‌ک پ��ارت�ه‌ک�هم��ان ب�ه ت��ون��دى ئ �ه‌و ک���اره ئیدان ه ده‌که‌ین و ب ه بێحورمه‌تى ناوى ده‌به‌ین .داواش ل ه دادگا ده‌که‌ین (موالزم سیروان مزورى) ب��دات � ه دادگ���ا و ب �ه‌س��زاى خ��ۆى بگه‌یه‌نن، چونک ه ئه‌م ه جارى یه‌که‌م نی ه به‌و شێوازه له‌به‌رامبه‌ر هه‌ڤااڵنمان هه‌ڵسوکه‌وت ده‌که‌ن.
سه‌رۆکی هه‌رێم به‌لێبوردنه‌که‌ی بڕیاری خۆی له‌بیر کردوه
[ ئا /هاوژین غه‌ریب ]
بووه ،ته‌نازولیشیان ههیه ،به‌اڵم به‌بیانوی ئه‌وه‌ی که‌یسه‌که‌یان ت��ه‌واو ن�ه‌ب��ووه و فایلیان ت�ه‌واو نیه ئ��ازادی��ان ن �ه‌ک��ردوون پێیان وتوون دواتر ئازادتان ده‌که‌ین» ه��ه‌ر له‌قسه‌کانیدا ئ��ام��اژه‌ی ب���ه‌وه‌ک���رد «ل �ه‌زی��ن��دان �ه‌ک �ه‌ی ئ��ێ��م�ه ل �ه‌ک��ات��ێ��ک��دا ل���ه‌وج���ۆره که‌یسه‌ی ده‌یانگرێته‌و‌ه زیاتر له‌بیست ک�ه‌س��ن ،ب��ه‌اڵم ته‌نها ح���ه‌وت ک �ه‌س ئ���ازاد ک���راون» ئ �ه‌وان �ه‌ی ت��ر ه��ێ��ڵ��راون�ه‌ت�هوه بۆ دوای جه‌ژن .ئه‌و سه‌رچاوه‌ی‌ه ئاماژه‌ی به‌لێبوردنی س��اڵ��ی ( )2007ک��رد ک�ه «م����وادی موخه‌دیری ده‌گ��رت �هوه ،ب �ه‌اڵم وتیان دوای���ی ئیشتان بۆده‌که‌ین تائازاد بکرێن ،به‌اڵم تائێستاش جێبه‌جێ نهکراوه» هه‌ر له‌زیندانه‌که‌دا ماونه‌ته‌وه .هه‌ر لهمبارهیهوه گۆنا عهبدواڵ وت��ی «ئێستا له‌گه‌ڵ ژنێک قسه‌م کرد ئه‌ویش که‌سێکیان له‌زینداندای‌ه ده‌یوت زیندانیه‌که‌یان پێی وتوون ئه‌و لێبوردن‌ه ئه‌ویش ده‌گرێته‌وه ،به‌اڵم پێیان وتووه دۆسیه‌که‌ی ته‌واو نهکراوه بۆیه ئازاد نهکراوه، ئه‌وه‌شی له‌راگه‌یاندنه‌کاندا باسی لێوه‌ده‌کرێت ()207 زیندانی بوون ،هیچیش ئاماژه به‌وه‌نه‌کراو‌ه خه‌ڵکێک ماونه‌ته‌وه» .ئه‌و سهرچاوه تایبهته باسی لهوه کرد ک ه «ئه‌و زیندانانه‌ی لێبوردنه‌ک‌ه ده‌یانگرێته‌و‌ه ئێستا بێ ده‌نگیان هه‌ڵبژاردووه ،له‌به‌ر ئهوهیه پێیان وتوون دوای جه‌ژن ئازاد ده‌کرێن».
یاساناسێک :لێبوردنه‌که‌ی سه‌رۆکی هه‌رێم
ئازادکردنی سال ه مزه‌لی ن��اڕه‌زای��ی ل��ێ ده‌ک�ه‌وێ��ت�ه‌و ه و لێبوردنه‌که‌ی سه‌رۆکی ه�ه‌رێ��م ب���ه‌ڕای یاساناسان فێڵێکی ی��اس��ای��ی ب���وو ه و له‌گه‌ڵ فه‌لسه‌فه‌ی یاسایی ی��ه‌ک��ن��اگ��رن��هوه .ب��ه‌وت��ه‌ی زیندانه‌کانیش لێبوردنه‌ک ه تایبه‌ت ب���وو ه ب��ۆ که‌سێک ب��ه‌ن��اوی س��ه‌رب��از ساڵه‌یی له‌زیندانه‌کانی سنوری پارتی و سال ه مزه‌لی ک ه ئه‌میان تائێستا دووجار لێبوردن گرتوویه‌تیه‌وه.
له‌رووی لۆژیکی یاساییه‌و ه راست نیه
به‌بۆنه‌ی هاتنی جه‌ژنی قوربانه‌و‌ه مه‌سعود بارزانی، سه‌رۆکی هه‌رێمی کوردستان ،لێبوردنێکی گشتی ده‌رکرد بۆ زیندانیه‌کانی هه‌رێم ،له‌و لێبوردنه‌دا ک ه ( )207زیندانی گرته‌وه ،به‌وته‌ی ئاسۆس نه‌جیب، وه‌زیری کاروکاروباری کۆمه‌اڵیه‌تی ئه‌و مادانه‌ی لێبوردنه‌ک‌ه نه‌یگرتوونه‌ته‌و‌ه (رش��وه ،ئیرهاب) بوون ناوبراو سه‌باره‌ت به‌هۆکاری ئه‌وه‌ی سه‌رۆکی هه‌رێم ژنکوشتنی نه‌خستووه‌ت‌ه ناو لیسته‌که‌یه‌و‌ه ریزپه‌ڕی نهکردووه وتی «سه‌باره‌ت به‌و ( )51که‌یس‌ه ئه‌وه‌ی تاوانی کوشتنیان ئه‌نجام داب��وو که که‌یسه‌کانیان سوڵحی تیابوو ته‌نازولی تیابوو ئه‌وه‌یان سه‌رۆکایه‌تی خ���ۆی ده‌ت��وان��ێ��ت ل��ێ��دوان��ی ل �ه‌س �ه‌ر ب���دات له‌لیژن ه تایبه‌ته‌که‌ی بپرسێت که نوێنه‌ری ئێمه‌ی وه‌ک وه‌زاره‌تی کاروکاروباری کۆمه‌اڵیه‌تی تیادایه».
یاسایی ه یان سیاسی
لێبوردنی تایبه‌ت ه یاخود گشتی؟
سه‌رچاوه‌یه‌ک له‌زیندانی مه‌عه‌سکه‌ر سه‌المه‌و‌ه که نه‌یویست ناوی باڵوبکرێتهوه به(چه‌تر)ی وت «ئه‌م بڕیاره له‌ناو زیندانه‌کاندا به‌لێبوردنێکی تایبه‌ت ناوزه‌د ده‌کرێت ،به‌اڵم له‌ناو راگه‌یاندنه‌کان به‌لێبوردنی گشتی ناوده‌برێت ،کاتێک له‌بڕیاره‌که‌ش ورد دهبینهوه ده‌بینین ناهه‌قیه‌کی زۆری تیادا کراوه ،ئه‌م بڕیاره وا ده‌رده‌که‌وێت بۆ دوو که‌س ده‌رک��راوه ئه‌وانیش ساڵح مزه‌لی و س�ه‌رب��از ساڵه‌یی که پشتیان ههیه ،ئه‌م لێبوردن‌ه بۆ ئه‌وانه‌ی‌ه که ماده‌کانیان ( 405و )406ه له‌گه‌ڵ ئه‌وانه‌ی دوو له‌سه‌ر سێی حوکمه‌که‌یان ته‌واو ک��ردووه ،ئه‌م لێبوردن‌ه که ده‌رک��راوه ته‌نها حوکمی سوک ده‌گرێته‌وه ،ئه‌وانه‌ش به‌مه‌رجێک ئازاد ده‌کرێن که هیچ لێبوردنێک شمولی نه‌کردبن». هاوکات له‌دوای بڕیاری لێبوردنه‌ک‌ه که بکوژانی ژنانیشی ده‌گرته‌و‌ه که تیایدا تاوانبار ساڵح ئه‌حمه‌د ناسراو به (سال‌ه مزه‌لی) ئ��ازاد کرا که به‌تاوانی کوشتنی دوو خوشک ب�ه‌ن��اوه‌ک��ان��ی (م�هه��اب��اد و جوان) ده‌ستگیر کرابوو ،چاالکانی مافه‌کانی ژنان که‌مپینێکیان رێکخست ب�ه‌س�ه‌دان رۆژنامه‌نوس و رۆشنبیر و هه‌ڵسوڕاوی مه‌ده‌نی تیایدا به‌شدار بوون، گۆنا عهبدواڵ ،توێژه‌ری کۆمه‌اڵیه‌تی و یه‌کێک له‌سه‌رپه‌رشتیارانی کهمپینهکه له‌لێدوانێکیدا بۆ (چه‌تر) وتی «مه‌به‌ستی ئێمه لهکهمپینهکه ئه‌وه‌ی ه که چه‌ند ساڵێک‌ه هه‌وڵ ده‌ده‌ی��ن تا به‌ده‌سه‌اڵتداران بڵێین تکایه که لێبوردن ده‌رده‌ک�ه‌ن بابکوژانی ژنان نه‌گرێته‌وه ،به‌اڵم له‌م لێبوردنه‌ی ئه‌م جه‌ژنه‌دا هیچ حسابێک له‌سه‌ر ئهوه نهکراوه». سال‌ه مزه‌لی ،له‌ساڵی ( )2003له‌گه‌ڵ گروپێکدا
به‌ر لێبوردنێکی تایبه‌ت ده‌که‌ون، به‌اڵم ئه‌مجاره‌ش به‌لێبوردنێکیتر ئازاد کرا ،لهمبارهیهوه ئه‌ندامی کهمپینهکه ،گ��ۆن��ا ع �ه‌ب��دواڵ، وت���ی «س���اڵ���ه م���وزه‌ل���ی و ئ �ه‌و گ���روپ���ه‌ی ئ �ه‌وک��ات �ه حکومیان «سال ه مزه‌لی س��ێ��داره ب��وو له‌سه‌ره‌تای دروس��ت تۆڵه‌ی خۆی بوونی حکومه‌ت و یه‌کگرتنه‌وه‌ی ئیداره‌کان ئهوکاته لێبوردنێکیان ده‌کاته‌و ه و رۆژان بۆ ده‌رک��را حوکمه‌که‌یان کرای ه هه‌تاهه‌تایی» ن��اوب��راو درێ��ژه‌ی و شه‌وانی زیندانی ب�ه‌ق��س�ه‌ک��ان��ی��دا وت���ی «تائێستا بیر ناچێته‌وه، ئه‌و بڕیاره‌م له‌الی‌ه ده‌ڵێت ئه مان‌هو چونکه تاوانبار هه‌ر ه��ی��چ ل��ێ��ب��وردن��ێ��ک��ی ت��ای��ب �ه‌ت گشتی نایانگرێتهوه» له رووی تاوانباره» یاساییهوه رێواس فایه‌ق ،یاساناس و هه‌ڵسوڕاوی بواری مافه‌کانی ژنان،له‌لێدوانێکیدابه(چه‌تر)ی وت «له‌به‌ندیخانه‌کانی کوردستاندا گروپێک هه‌بوون وابزانم ژماره‌یان ( )67که‌س بوو ئه‌گه‌ر هه‌ڵه‌نه‌بم ،حکومه‌کانیان هه‌ندێ زیندانی ئازادنه‌کراون سێداره‌بوو ،به‌لێبوردنێکی تایبه‌ت کرا به‌هه‌تاهه‌تایی، ئه‌و سه‌رچاوه‌یه‌ی (چه‌تر) له‌زیندانه‌و‌ه وتی «زۆر ر ئهوکاته ئهوانه پێویست بوو له‌سێدار‌ه بدرانایه ،به‌اڵم هه ک �ه‌س ههیه وه‌ک سال‌ه م��وزه‌ل��ی که‌یسیان ت �ه‌واو
هێڵدرانه‌و‌ه له‌کۆتاییدا ده‌بوو بیانویه‌کی یاسایی بۆ ئه‌نجامنه‌دانی له‌سێداره‌دانی ئه‌وان بدۆزرابایه‌و‌ه بۆیه به‌لێبوردنێکی تایبه‌ت کران به‌هه‌تاهه‌تایی» ناوبراو له‌درێژه‌ی قسه‌کانیدا وتی «له‌راستیدا ئهمه فێڵه ،له‌لۆژیکی یاساییهوه راست ن��ی �ه ،ئ �هم �ه ب�ه‌ق��ۆن��اغ��ێ��ک ده‌ک��رێ��ت به‌هه‌تاهه‌تایی دواتر به‌لێبوردنی گشتی ئ��ازاد ده‌کرێت ،ئهمه یاساییه ،به‌اڵم له‌گه‌ڵ فه‌لسه‌فه‌ی یاسایی ناته‌بای ه و له‌گه‌ڵ ئه‌و بانگه‌شانه‌ی ده‌سه‌اڵتی ک���وردی له‌کاتی هه‌ڵبژاردنه‌کاندا ده‌ی���ک���ه‌ن ن��ات �ه‌ب��ای �ه« ئ���هم ل��ێ��ب��وردن� ه سال‌ه مزه‌لی له‌کاتێکدای‌ه که به‌پێی بڕیارێکی پێشتری سه‌رۆکایه‌تی هه‌رێم ئه‌و که‌سانه‌ی به‌تاوانی کوشتنی ژن حوکم ده‌درێ��ن ئه‌و لێبوردن‌ه گشتیان ه نایانگرێتهوه که له‌بۆن‌ه و رێوڕسم ه ت��ای��ب �ه‌ت �ه‌ک��ان ی���ان ل��ه‌ب��ه‌ر ه��ۆک��اری تایبه‌تی ده‌رده‌کرێن.
س�ه‌ب��اره‌ت ب �ه‌وه‌ی بڕیاره‌ک‌ه سیاسیه ی��ان یاسایی گۆنا عهبدواڵ وت��ی «ده‌ک��رێ��ت ئ�هم بڕیاره الیه‌نی سیاسی و م��رۆی��ی ت��ی��ادا بێت ،ب��ه‌اڵم ئێمه وه‌ک چاالکانی ب���واری ژن��ان و رێ��ک��خ��راوه‌ک��ان داوام���ان ئهوهیه بکوژانی ژنی نه‌گرتایه‌ته‌وه» .رێواس فایه‌قی یاسانایش له‌درێژه‌ی قسه‌کانیدا وتی «ئ�ه‌وه‌ی کرا نالۆژیکی بوو ئه‌گه‌ر ئێمه ده‌مانه‌وێت سێداره نه‌بێت باهه‌موومان بهیهکهوه الیبه‌رین ،ئهوه لێبوردنی گشتی نیه ،جۆرێکه له‌فێڵێکی یاسایی له‌به‌ر هۆکاری سیاسی ب��وو ل�ه‌ب�ه‌ر ه��ۆک��اری خێڵ و هۆزه‌کانی کوردستان بوو یان دوو ئیداره‌یی بوو ،حوکمی سێداره به‌میزاج‌ه له‌کوردستاندا» .ئه‌حالم مه‌نسور ،نوسه‌ر و رۆژنامه‌نوس که به‌وته‌ی خۆی یه‌که‌مین که‌س ه له‌سه‌ر دۆسیه‌ی سال‌ه مزه‌لی له‌راگه‌یاندنه‌کاندا کاری کردووه دیدارێکی ئه‌م له‌رۆژنامه‌ی هاواڵتی له‌گه‌ڵ دای��ک��ی ه���ه‌ردوو قوربانیه‌که‌دا به‌شێکی گرنگ ب��ووه له‌هۆکاری ده‌ستگیرکردنه‌که‌ی سال‌ه مزه‌لی به(چه‌تر)ی وت «هه‌موو کاتێک ده‌مزانی سال ه مزه‌لی کتوپڕ وه‌ک جنۆک‌ه په‌یدا ده‌بێت. هه‌موومان ده‌مانزانی ده‌یه‌وێت ده‌سه‌اڵت بکڕێت بۆ ئه‌وه‌ی ئازادی بکه‌ن ،ده‌زانین چه‌ندین ده‌فته‌ریداوه، ب �ه‌اڵم هه‌وڵه‌کانی بێسود ب��وون ،که‌چی دی��اره دوا هه‌وڵدانی بووهته مایه‌ی ئازادکردنی ،ئایا ده‌سه‌اڵت سانسۆری له‌سه‌ر داده‌ن��ێ��ت ی��ان به‌یه‌کجاری ئ��ازاد ده‌بێت دووباره مافیایه‌کی تر دروست ده‌کات و دهبێته جنۆکه‌ی ئافره‌تان و کچانمان کتوپڕ ده‌فڕێنێت و ئه‌تکی پێ ده‌کات و ده‌یکوژێت» ناوبراو له‌درێژه‌ی قسه‌کانیدا وتی «ده‌س �ه‌اڵت ده‌س�ه‌اڵت نیه ئه‌گه‌رنا چۆن به ئاسانی ئازاد ده‌کرێت ،سال‌ه مزه‌لی تۆڵه‌ی خ��ۆی ده‌ک��ات �هوه و رۆژان و ش�ه‌وان��ی زیندانی بیر ناچێته‌وه ،چونکه تاوانبار هه‌ر تاوانباره».
بڕیارێکی به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی دارایی کاری پێناکرێت شاره‌وانی سلێمانی
فه‌رمانبه‌رانی کاتی له‌پاداشت بێبه‌ش ده‌کات [ئا /تاهیر تۆفیق ] ب���ه‌گ���وێ���ره‌ی ن���وس���راوێ���ک���ی ف��ه‌رم��ی ب �ه‌ڕێ��وه‌ب �ه‌رای �ه‌ت��ی دارای����ی سلێمانی ک ه م���ێ���ژووی ()2009/5/24ی ل��ه‌س��ه‌ره، پێویسته فه‌رمانبه‌رانی کاتی وه‌ک هه‌موو فه‌رمانبه‌رانیتر بێبه‌ش نه‌بن له‌ده‌رماڵه و پاداشت و ئیفاد ،به‌اڵم ئه‌و بڕیاره هه‌تائێستا له‌شاره‌وانی سلێمانی ک��اری پێنه‌کراوه و رایده‌گه‌یه‌نن که ئاگاداری ئه‌و نوسراوه نین.
له‌دواى ساڵى ()2000هوه رێژه‌یه‌کى زۆر فه‌رمانبه‌رى کاتى دامه‌زراوه له‌ده‌زگا و فه‌رمانگه‌کانی حکومه‌تدا، به‌اڵم تائێستا به‌شێکى زۆر که‌مى کراوه به‌فه‌رمى، ئه‌و فهرمانبهره کاتیانه بێبه‌شن له‌هه‌موو ده‌رماڵه و پاداشت و ئیفادێک ،به‌اڵم له‌ڕۆژى ( )2009/5/24ب ه نوسراوى فه‌رمی ژماره ( )8104که له‌به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تى گشتى داراییه‌وه ده‌رچووه و کۆپیه‌کی ده‌ست (چه‌تر) که‌وتووه بڕیاردراوه ئه‌و فهرمانبهره کاتیانه پاداشت و ده‌رماڵه و ئیفاد بیانگرێتهوه ،به‌اڵم تائێستا ئه‌و بڕیاره جێبه‌جێ نهکراوه. ل �هم��ب��اره‌ی �هوه ک��رێ��ک��ارێ��ک��ی ش���اره‌وان���ی ب �ه‌ن��اوی محه‌مه‌د سه‌عید ،رایگهیاند :زیاتر ل�ه‌چ��وار ساڵ ه ک��رێ��ک��ارى کاتیم و به‌ڵێنیشیان پ��ێ داوم بکرێم به‌فه‌رمی تائێستا نه‌کراوم به‌فه‌رمى و ئێمه نه‌جه‌ژنان ه
و نه‌ده‌رماڵه و نه‌پاداشت نامانگرێته‌وه کاتێک پێیان ده‌ڵێین بۆ ئه‌وه‌ى پاداشتمان بکه‌ن ده‌ڵێن ئێوه کاتین پاداشت ناتانگرێته‌وه. کرێکارێکى ترى شاره‌وانى ده‌ره‌وه‌ى سلێمانى به‌ناوی عیسمه‌ت که‌ریم ،له‌وباره‌یه‌وه رایگهیاند :ئێمه تائێستا له‌الیه‌ن حکومه‌ته‌وه پاداشت نه‌کراوین و له‌هه‌موو دنیادا جیاوازه له‌بۆنه‌کاندا کرێکار پاداشت ده‌کرێت، به‌اڵم سه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌ش ئێمه هه‌ر به‌رده‌وامین له‌سه‌ر کارى خۆمان ،به‌اڵم ده‌بوو له‌الیه‌ن حکومه‌ته‌وه هه‌قى ئه‌و ماندوو بونه‌مان له‌بۆنه‌کاندا پاداشت بکراینایه. عه‌باس محه‌مه‌د ،ته‌مه‌ن ( )63ساڵ که کرێکارى پاکه‌ره‌وه‌یه له‌شه‌قامه‌کان وتی «زیاتر له‌پێنج ساڵ ه وه‌ک کرێکارى کاتى کارده‌که‌م تائێستا نه‌کراوین ب�ه ف�ه‌رم��ی ن��ه‌وه‌ک کرێکاره‌کانى تریش ده‌رم��اڵ� ه و پاداشتمان بۆ سه‌رف ده‌کرێت ههرچهنده له‌کاتى بانگه‌شه‌ى هه‌ڵبژاردنه‌کاندا به‌ڵێنمان پێ ده‌ده‌ن ،به‌اڵم دوایى جێبه‌جێى ناکه‌ن». سه‌باره‌ت به‌کێشه‌ى ئه‌م فه‌رمانبه‌رانه سه‌رده‌شت ره‌فیق ،لێپرسراوى راگه‌یاندنی ش��اره‌وان��ى سلێمانى، به(چه‌تر)ی راگه‌یاند :به‌هیچ جۆرێک ئاگادارى ئ���ه‌و ب��ڕی��اره ن��ی��ن و ک��رێ��ک��ارى ک��ات��ى ن���اوى خ��ۆى ب �ه‌خ��ۆی �ه‌وه‌ی �ه و پ��اداش��ت و ده‌رم��اڵ��ه نایانگرێتهوه ه �ه‌رچ �ه‌ن��ده ئێمه ه�ه‌ن��دێ��ک ج��ار ه �ه‌ب��ووه پاداشتى کرێکاره کاتییه‌کانیشمان کردووه ،به‌اڵم خۆى نابێت بکرێت و ژماره‌یه‌کى زۆریش کرێکارى کاتیمان هه‌ی ه
و هه‌ندێکیشمان کردوون به‌فه‌رمى فه‌رمانبه‌رى کاتى مانگانه ( 400بۆ )500هه‌زار دیناری چاپی نوێ موچه وه‌رده‌گرن ،به‌اڵم فه‌رمانبه‌رى فه‌رمى بێت ( 200ه �ه‌زار دینارچاپى نوێ) ى ده‌درێ���ت���ێ ل���ه‌ب���ه‌ر ئ����هوه ب��ۆی �ه الى ئێم ه وه‌ک ش��اره‌وان��ى سلێمانى ل �ه‌ڕووى یاساییهوه به‌هیچ جۆرێک کرێکارى کاتى پاداشت و ده‌رماڵه نایانگرێتهوه ،سه‌باره‌ت به‌و بڕیاره‌ى ب�ه‌ڕێ��وه‌ب�ه‌رای�ه‌ت��ى گشتى دارای���ى ن��اوب��راو وت��ى «ئ�ه‌و بڕیاره بۆ الى ئێمه نه‌هاتووه ئه‌گه‌ر بڕیارێکى وه‌هاش ده‌رکرێت ئهوه شتێکى زۆر باش ده‌بێت بۆ خزمه‌تى فه‌رمانبه‌ران ،به‌اڵم ئێمه ئاگامان له‌و بڕیاره نییه». (چه‌تر) بۆ وه‌رگرتنی زانیاری و لێدوانیان سه‌ردانی به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تى گشتى دارایی کرد ،به‌اڵم نه‌یان هێشت په‌یامنێره‌که‌ی (چه‌تر) چاوی به به‌ڕێوه‌به‌ری ئه‌و به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تیه بکه‌وێت و به‌بیانووى ئه‌وه‌ى کاتى نیی ه دواتر به‌ڕێوه‌به‌رى به‌شى ژمێریارى له‌به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تى گشتى دارایى ،به‌ناوی ئاسۆ ،رایگهیاند «ئه‌و بڕیاره الى ئێمه ده‌رچووه ئێستا ئێمه کارى پێ ده‌که‌ین و ئه‌و فه‌رمانگانه‌ی کارى پێ ناکه‌ن ئهوه خۆیان به‌رپرسن، چونکه ئێمه ئه‌وه‌مان له‌سه‌ر بووه بڕیاره‌که‌مانداوه و ده‌بێت جێبه‌جێش بکرێت ،چونکه ئه‌و فه‌رمانبه‌رانه‌ش که کاتین وه‌ک ئه‌و فه‌رمانبه‌رانه‌ى تر ماندوو ده‌بن و هه‌قیانه وه‌ک یه‌ک سه‌یر بکرێن».
به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی دارایی: ئه‌و بڕیار ه الى ئێم ه ده‌رچوو ه ئێستا ئێم ه کارى پێ ده‌که‌ین
راپۆرت ساڵی یه‌که‌م ژماره 32 دووشه‌ممه 2010/11/22
3
یه‌که‌م لێدوانی تاڵه‌بانی دوای مشتومڕێکی سه‌ردار ستار ه����ه‌ش����ت م���ان���گ���ی سه‌باره‌ت به‌پێکهێنانی حکومه‌تی عێراقی له‌ئه‌نجامدا الیه‌نه‌کان رازی کران له‌سه‌ر سازشێکی نه‌خوازراو، ده‌بێ ئه‌م سازش‌ه به‌سودی هه‌ندێک الدا شکابێته‌وه ،به‌اڵم هه‌ندێک الش به‌نابه‌دڵی سازشه‌که‌یان په‌سه‌ندکرد ،ئه‌وه‌ی بۆ ئێم ه گرنگه له‌هه‌نگاوی یه‌که‌مدا کورد بێبه‌ش نه‌کرا جا نازانین له‌هه‌نگاوی دووه‌مدا چی ده‌بێت؟ هه‌موو که‌سێک ئه‌وه‌ی ده‌زانی هه‌شت مانگ به‌ره‌ی ئێران و شیعه لهگه ڵ به‌ره‌ی ئه‌مریکا و سوننه له‌ملمالنێی سه‌رخستنی کارته‌کانیان داب��وون ئه‌نجام ب�ه‌ره‌ی ئێران سه‌رکه‌وتووبوو ،ههرچهنده ب�ه‌ره‌ی سونن ه پێداگری زۆریان کرد ،به‌اڵم له‌به‌ر ئه‌وه‌ی ن�ه‌ی��ان��ت��وان��ی الی �ه‌ن��ی ک���وردی به‌گشتی رازی ب��ک�ه‌ن ب��ۆی�ه س �ه‌رک �ه‌وت��وون �ه‌ب��وون، ه �ه‌رچ �ه‌ن��ده الی �ه‌ن��ی ک��وردی��ش ه�هم��ووی به‌سیناریۆیه‌کانی ئێران رازی��ش نه‌بێت، ب����ه‌اڵم ف���ش���اری ئ���ێ���ران و ک��ارت �ه‌ک��ان��ی ئێران به‌هێزتربوون ،به‌تایبه‌تیش پۆستی سه‌رۆک کۆمار په‌یوه‌ست به‌په‌سه‌ندکردنی سیناریۆی ئێران بوو ،له‌کاتی ده‌نگدانیشدا بینیمان ته‌نها شیعه‌کان ده‌نگیان به‌کاندیدی ک�����ورددا ،ئ����ه‌وه‌ش ب���ووه زام��ن��ک��ردن �ه‌وه‌ی پۆسته‌که. به‌ڕێز تاڵه‌بانی که وه‌ک تاکه کاندیدی فراکسیۆنی کورد بوو هه‌مانکات الیه‌نی شیعه و ئێرانیش هیچ کاتێک دوو دڵ نه‌بوون له‌وه‌ی تاڵه‌بانی ئه‌و پۆست‌ه بگرێته‌و‌ه ده‌س��ت .الیه‌نی سوننه ناڕازیبوونه‌که‌یان زیاتر بێده‌نگ بوو ،واتا هه‌ندێک که‌سیان ک��ان��دی��د ن��ی��ش��ان��دا ،ب���ه‌اڵم س���وور ن �ه‌ب��وون له‌سه‌ری. گ����ۆڕان ک �ه وه‌ک دهن��گ��ێ��ک��ی ن��اس��از ل�ه‌ک��ۆت��ای��دا ده‌رک�����ه‌وت ،ب���ه‌اڵم نه‌یتوانی کاریگه‌ری له‌سه‌ر هاوکێشه‌ک‌ه بکات، چونکه یاریکه‌ره‌کان ل�ه‌و به‌کاریگه‌رتر ب��وون ،له‌کاتێکی وادا ئه‌و نزیکایه‌تیه‌ی گ�����ۆڕان پ��ێ��وی��س��ت ن���ه‌ب���وو .ه �هم��ووم��ان ره‌خ��ن�ه و ن��اڕه‌زای�ه‌ت��ی��م��ان ههیه به‌رامبه‌ر به‌هه‌ڵسوکه‌وتی یه‌کێتی و پ��ارت��ی چ له‌هه‌رێم و چ له‌به‌غدا ،به‌اڵم بۆ ئێستا و له‌کاتی وه‌رگرتنی پۆسته‌کانی هه‌ڵبژاردن ده‌ب��وو یه‌کێتی نێوان هێزه سیاسیه‌کان ب ه بنه‌ما وه‌رگیرابووای‌ه نه‌ک جیابوونه‌وه. سه‌رۆکایه‌تی به‌ڕێز تاڵه‌بانی له‌ماوه‌ی راب�������ردوو ئ���ه‌گ���ه‌ر س���وودێ���ک���ی زۆری����ش نه‌بووبێت باوه‌ڕموای‌ه زۆریش خراپ نه‌بووه، وه‌ک سیمبولێک ب��ۆ ک���ورد هه‌بوونی که‌سێتیه‌کی وه‌ک تاڵه‌بانی له‌به‌غدا پێویست بووه ،ده‌کرێت ئێستا بڵێین جه‌نابی سه‌رۆک رۆڵی خۆت زیاتر ببین‌ه به‌تایبه‌ت پۆسته‌که‌ت بخه‌ر‌ه خزمه‌ت چ��اره‌س�ه‌ری ریشه‌ییانه‌ی پرسی ناوچه داب��ڕاوه‌ک��ان و پارچه‌کانی تری کوردستان. له‌یه‌که‌م لێدوانی س �ه‌رۆک کۆمار بۆ رۆژن��ام �ه‌ی �ه‌ک��ی ره‌گ �ه‌زپ �ه‌رس��ت��ی وێنه‌ی رۆژن���ام���ه‌ی مللیه‌تی ت��ورک��ی جێگای بایه‌خه ،یه‌که‌م تاڵه‌بانی دان به‌وه‌دا ده‌نێت ک�ه ده‌وڵ �ه‌ت �ه س��وون��ی�ه‌ک��ان ب�ه‌ڕاب�ه‌رای�ه‌ت��ی ت��ورک��ی��ا و س��ع��ودی �ه ق��ب��وڵ��ی��ان ن��ه‌ب��ووه ببێتهوه ب�ه‌س�ه‌رۆک ک��ۆم��ار ،دووه‌م��ی��ش: بانگهێشتکردنی تورکیا بۆ ب�ه‌رده‌وام��ی به‌چاوپێکه‌وتنه‌کان لهگه ڵ به‌ڕێز ئۆجه‌الن که ماوه‌یه‌ک‌ه ده‌ستیپێکردوه ،هه‌مانکات ل �ه‌چ��اره‌س �ه‌ری پ��رس��ی ک���ورد له‌باکوری ک��وردس��ت��ان و ت��ورک��ی��اش��دا پ�ه‌ک�ه‌ک�ه‌ش به‌موخاته‌ب بگیردرێت. ئه‌و لێدوانانه‌ی تاڵه‌بانی هاوکات‌ه لهگه ڵ ئ����ه‌وه‌ی ک �ه ب��زوت��ن��ه‌وه‌ی ئ��ازادی��خ��وازی گه‌لی ک��ورد بۆ م��اوه‌ی هه‌شت مانگ ئاگربه‌ستی درێ��ژک��ردوه‌ت�هوه ،هه‌مانکات ب �ه‌ش��ێ��ک��ی گ��رن��گ��ی��ش ل���ه‌ن���او ده‌وڵ���ه‌ت���ی ت��ورک��ی��ادا ئ��ام��اده‌ی�ه پرسه‌ک‌ه به‌ڕێگای ئاشتی چاره‌سه‌ر بکات ،ئ�ه‌وه‌ی پێویست ه به‌ڕێزان تاڵه‌بانی و بارزانی بیزانن ئه‌ویش حکومه‌تی ئێستای تورکیا به‌سه‌رۆکایه‌تی ئه‌ردۆغان هیچ پرۆژه‌یه‌کی چاره‌سه‌ری پێنیه ،بهپێچهوانهوه له‌پیالنی قڕکردن و له‌ناوبرنی کوردای‌ه بۆیه ده‌بێت له‌به‌رامبه‌ر ئ��ه‌و نزیکایه‌تیه‌ی حکومه‌تی ت��ورک زیاتر په‌ر‌ه به‌یه‌کێتی نێوان کوردان بدرێت، هیوادارین ئه‌و به‌هاره‌ی رێ��زدار تاڵه‌بانی باسی ده‌ک���ات ب��ۆ به‌ستنی کۆنفرانسی ک���ورد ب�ه‌ڕاس��ت��ی ب �هه��اری داه��ات��وو بێت نه‌ک ته‌نها قسه‌ی به‌رده‌م راگه‌یاندنه‌کان و به‌ڵێنی تێپه‌ڕاندنی کات بێت ،لێدوانی یه‌که‌می جه‌نابی س �ه‌رۆک گرنگ بوو هیوادارین کرداریشی به‌دواوه‌بێت.
«پێویست ناکات مرۆڤ بۆ زمان داوای مۆڵه‌ت بکات»
کوردستانی و هەرێمی ساڵی یه‌که‌م ژماره 32 2010/11/8 دووشه‌مم 2010/11/22 دووشه‌ه‌ممه
به‌شێوه‌یه‌کى گشتى هه‌نگاوێکى باشه ،وتى «هه‌وڵبده‌ن که دوکانه‌کانیان به‌ناوى کوردییه‌و‌ه ناوبنێن ئه‌وشتانه‌ى که ره‌نگدانه‌وه‌ى چه‌سپاندنى زمانى کوردییه ئه‌وان له‌ناو خۆیان به‌کارى بهێنن ئه‌گه‌ر ن�ه‌ت�ه‌وه‌ى کورد له‌تورکیادا هه‌ندێک له‌ئازادییه‌کان بهیهکهوه مماره‌س ه [ ئا /جه‌زا ئه‌حمه‌د ] بکه‌ن ئهوه حکومه‌تى تورکیا ناتوانێت له‌یه‌ک کاتدا کوردان له‌باکورى کوردستان بۆ به‌فه‌رمى کردنى سزاى نه‌ته‌وه‌یه‌ک بدات هه‌وڵدان بۆئه‌وه‌ى که له‌دادگا و زمانه‌که‌یان رژان‌ه سه‌رشه‌قامه‌کان و دروشمی «زمانى په‌رله‌مان به‌کوردى قسه بکرێت ئهمه هه‌وڵێکى باشن، ک��وردى هه‌بوونى ئێمه‌یه»یان وت��هوه .ئێستا زمانى به‌اڵم ئهوه بچێته خواره‌و‌ه شتێکى باشتر ده‌بێت». سه‌اڵحه‌دین ده‌میرتاش ،سه‌رۆکى پارتى ئاشتى و کوردى له‌شوێن‌ه فه‌رمیه‌کانى تورکیا رێگه پێندراو‌ه له‌و واڵته‌شدا بانگه‌شه‌ى دیموکراسى و کرانه‌و‌ه به‌ڕووى دیموکراتى وتى :گه‌لى کورد تائێستا زمانى هیچ کوردا ده‌کرێت ،شاره‌زایه‌کى بوارى زمان رایده‌گه‌یه‌نێت گه‌لێکى رێگری نهکردووه و کێشه‌ى کوردیش کێشه‌ى رێگه‌پێنه‌دانى زمانى کوردى بۆ ئهوهیه که یه‌کگرتویى سێچوار دادوه‌ر نییه. له‌الیه‌ن په‌رله‌مانتارێکى ئه‌وروپیشه‌وه ،پشتیوانى نه‌ته‌وه‌ى کورد له‌ناوببرێت. ێ که به‌کوردى له‌هه‌ڵمه‌تى به‌فه‌رمیکردنى زم��ان��ى ک���وردى ک��را، به‌نگى یه‌ڵدز ،هه‌ڕه‌شه‌ى لێده‌کر قسه‌یکردووه .ل�ه‌دۆزى له‌ناوبردنى سیاسیدا له‌ئامه‌د( ،ماریتفێڵت -ره‌نته) وه‌ک یه‌که‌مین ئه‌ندام په‌رله‌مانى دادگا زمانى کوردى وه‌ک «زمانێک که ناناسرێت›› ئه‌وروپی ،پشتگیرى خۆى راگه‌یه‌ند بۆ هه‌ڵمه‌تی «هه‌ر ناوبرد و له‌به‌رامبه‌ر ئه‌وه‌ش جێگرى سه‌رۆکى کۆمه‌ڵه‌ى ئێستا قوتابخانه به‌زمانى کوردى له‌باکور و رۆژهه‌اڵتى (به‌ده‌په) به‌نگى یه‌ڵدز ،له‌مه‌جلیسى تورکیادا به‌کوردى کوردستان دابمه‌زرێت» .ئه‌ندام په‌رله‌مانى فینله‌ندى (ماریتفێڵت -ره‌نته) که له‌هه‌مانکاتدا ئه‌ندامى قسه‌یکرد. وروپاشه و سکرتێرى پێشووى پارتی محه‌مه‌د عه‌لى شاهین ،س�ه‌رۆک��ى ئه‌نجومه‌نى په‌رله‌مانى ئه تورکیا ،بانگه‌شه‌ى ئه‌وه‌یکرد که قسه‌کانى یه‌ڵدز ،سۆسیال دیموکراتى فینله‌ندى بووه .رایگهیاند :ئه‌م ه ل��ه‌دژى یاساکانى پارت‌ه سیاسیهکانه و هه‌ڕه‌شه‌ى بچووکترین ئه‌رک‌ه که پێویست بکات بیخه‌ن‌ه‌سه‌رشانى خۆیان و وه‌ک ئه‌ندام په‌رله‌مان پێى هه‌ستن. ئه‌وه‌یکرد که ده‌بێت لێپرسینه‌وه‌ى له‌گه‌ڵ بکرێت. له‌الیه‌کیتر چه‌ندین رێکخراوى کۆمه‌ڵگه‌ى مه‌ده‌نى به‌نگى یه‌ڵدزیش له‌به‌رامبه‌ر ئه‌و هه‌ڕه‌شه‌یه‌ى شاهین، ناڕه‌زایى خۆى ده‌رب��ڕى و رایگهیاند که قسه کردن له‌باشورى کوردستان پشتیوانى خۆیان بۆ هه‌ڵمه‌ته‌ک ه به‌زمانى کوردى به‌گوێره‌ى یاساى پارت‌ه سیاسیهکانه .راگه‌یاند. ئه‌و پشتیوانیی‌ه له‌الیه‌ن چه‌ندین رێکخراو و چاالکوان یه‌ڵدز ،ئاماژه‌ى به‌وه‌شکرد که ئه‌و یاسایه چوار مانگ له‌مه‌وپێش گ���ۆڕاو‌ه و وت��ی :سه‌رۆکێکى له‌شارى سلێمانى راگه‌یه‌ندرا و چاالکییه‌کانیش بۆ په‌رله‌مان که ئاگاى له‌یاساکان نییه ،له‌پێش ئێمه‌وه‌یه .زمانى ک��وردى له‌باشور درێژه‌یان ده‌بێت .که‌مپینی لهمبارهیهوه د.محه‌مه‌د مه‌حوى ،ش��اره‌زا له‌بوارى (ئێستا قوتابخانه به‌زمانی کوردی له‌باکور ،رۆژهه‌اڵت زماندا تایبه‌ت به(چه‌تر) رایگهیاند خه‌باتى په‌رله‌مانى و رۆژئاوا بێت‌ه دامه‌زراندن) له‌بانگه‌وازێکدا داوا ده‌کات و ه��ه‌وڵ��دان ب��ۆ ب�ه‌ف�ه‌رم��ى ک��ردن��ى زم��ان��ى ک��وردى رۆژی ( )2010/12/1خوێندکاران و قوتابیان مان
4
بگرن و نه‌چن‌ه قوتابخانه‌کان. د.محه‌مه‌د مه‌حوى ،شاره‌زا له‌بوارى زماندا وتیشی «رێگریکردنى زمانى کوردى به‌ر له‌وه‌ى کاریگه‌رى سیاسى هه‌بێت ،کاریگه‌رى ههیه له‌سه‌ر ت��اک و کۆمه‌ڵى کورد .زمان به‌شێکى مێشک‌ه بیر و زمان بهیهکهوه به‌ستراون ،کاتێک که‌نایه‌ڵن میلله‌تێک به‌زمانى دایکى خۆى یان به‌زمانى شیرى خۆیان بدوێن وه‌ک ئ�هوه وای�ه رێگه‌کانى بینینى دنیاى دهرهوه و تێگه‌شتن له‌دنیاى ده‌وروبه‌رى خۆى لێبگیرێت». وتیشى :رێگرى کردنى زمان کاریگه‌رى گه‌وره‌ى ده‌بێت له‌سه‌ر تاکه‌کانی کۆمهڵگا ،دهبێته دابڕانى تاکه‌کانى له‌یه‌کترى ،به‌هۆى ئه‌وه‌ى زمان هۆکارێکى لێک گه‌یشتن و په‌یوه‌ندى کردنه به‌ده‌وروبه‌ره‌و‌ه رێگرى کردنى زمان دهبێته هۆى ئه‌وه‌ى که تاکه‌کانى یه‌ک نه‌ته‌و‌ه و گه‌ل خۆیان به‌یه‌ک نه‌ته‌و‌ه و گه‌ل نه‌زانن سه‌ره‌ڕاى ئهوه دهبێته هۆى ئه‌وه‌ى په‌یوه‌ندى ئه‌وان له‌گه‌ڵ ئه‌و حکومه‌ته‌ى که ده‌یان بات بهڕێوه په‌یوه‌ندیه‌کى نائاساى بێت. د.محه‌مه‌د مه‌حوى ،راشیگه‌یاند :رێگرى کردنى زم��ان له‌تورکیا به‌رله‌هه‌موو شتێک بیر له‌الیه‌ن ه س��ی��اس��ی�ه‌ک�هى ک���راوه‌ت���هوه ی�ه‌ک��ێ��ک ل���ه‌وان���هى ک ه نه‌ته‌وه‌یه‌ک پێی یه‌کگرتو ده‌بێت و خۆى به‌نه‌ته‌وه‌یه‌ک ده‌زانێت زمان‌ه ته‌نانه‌ت پێش ئاینیش ده‌که‌وێت له‌به‌ر ئهوهیه ده‌یانه‌وێت ئه‌م زمان‌ه تێک بدرێت. د.کامه‌ران مه‌نتک ،مامۆستاى زانکۆ هێما بۆ ئهوه ده‌کات که سیاسه‌تى راسته‌قینه‌ى تورکیا ئه‌وه‌ی ه که کورد به‌شێوازێک له‌شێوازه‌کان سه‌رکوت بکات، به(چه‌تر)ى وت :ئه‌وان به‌هه‌موو شێوه‌یه‌ک دژایه‌تى زمانى کوردى و ئاواته‌کانى کورد ده‌که‌ن سیاسه‌تى تورکیا دووڕووى ههیه ،رووى یه‌که‌مى ده‌یه‌وێت واڵتانى ده‌ره‌وه‌ى پێ فریو بدات که واڵتێک‌ه به‌ره‌و دیموکراسى و کرانه‌و‌ه ده‌ڕوات له‌ڕاستیدا مه‌به‌ستى سه‌ره‌کى لهوه هه‌ڵخه‌ڵه‌تانى بزاڤى کورد و ده‌وروبه‌ره.
ئه‌حمه‌د ده‌نیز ،به‌رپرسى په‌یوه‌ندییه‌کانى کۆماجڤاکێن ک��وردس��ت��ان ب �ه(چ �ه‌ت��ر)ى راگه‌یاند :له‌تورکیا زمان و کلتوری کوردی و هه‌ر شتێک که ناوی کوردی لێ بێت رێگری کراوه ،ئه‌مه‌ش ده‌ره‌نجامی سیاسه‌تی ئاسمیالسیون و نکۆڵیکردنه ،واته ده‌وڵه‌تی تورکیا ل�ه‌س�ه‌ر بنه‌مای نکۆڵی کردنی نه‌ته‌وه‌کانی تر دامه‌زرا .ئه‌م سیاسه‌ت‌ه ()85 ساڵه له‌کوردستاندا بهڕێوه ده‌چێت .کوردان له‌به‌رامبه‌ر ئه‌م سیاسه‌ت‌ه زۆرجار رێپێوانیان کرد و داوای زمان و کلتور و ناسنامه‌ی خ��ۆی��ان ک���رد .وات���ه ب��ۆ ب �ه‌رده‌وام��ک��ردن��ی هه‌بوونیان ههمیشه له‌تێکوشاندان. ناوبراو وتیشی :بۆ ئه‌وه‌ی گه‌لێک له‌ناو بچێت و له‌الپه‌ڕه‌کانی مێژوو بسڕدرێته‌وه، ته‌نیا زم��ان�ه‌ک�ه‌ی رێ��گ��ری بکرێت به‌س ه دهن��ی��ز ،هێماى بۆ ئ���ه‌وه‌ش ک��رد :له‌یاسای خودی تورکیاش هاتووه که هه‌ر نه‌ته‌وه‌یه‌ک ده‌توانێت به‌زمانی ،خ��ۆی بپارێزێت ،واته له‌دادگادا هه‌ر که‌سێک له‌هه‌ر نه‌ته‌وه‌یه‌ک ده‌توانێ به‌زمانی خۆی قسه بکات .خودی تورکیا ئه‌م یاسایه‌ی داناوه ،به‌اڵم بهداخهوه به‌کرده‌و‌ه نایکات و پێی پابه‌ند نیه .ئێمه ده‌ڵێین که ده‌بێ ئیتر کورد له‌هه‌موو گۆڕه‌پانی ژیاندا به‌کوردی قسه بکات. له‌هه‌ر جێگایه‌ک که کوردێک دادگایی ده‌کرێت، کێشه‌که‌ی ب��ا ه��ه‌ر چ��ی ب��ێ��ت ،ده‌ب���ێ ب �ه‌ک��وردی پاراستنی خۆی بکات ،ته‌نانه‌ت ئه‌گه‌ر پێویست بکات کورد ده‌توانێت دادگای خۆی پێکبهێنێت ،ناوی گوند و جاد‌ه و ته‌نانه‌ت تابلۆی دوکانیشی بکات‌ه کوردی. چونکه زم���ان ،بنه‌ڕه‌تیترین مافی ه �ه‌ر گه‌لێکه، پێویست ناکات که مرۆڤ بۆ زمان داوای مۆڵه‌ت بکات .ئهمه خاوه‌ن گرنگییه‌کی مێژووییه ،مه‌سه‌له‌ی بوون و نه‌بوونه.
ئەحمەد دەنیز : بۆ ئه‌وه‌ی گه‌لێک له‌ناو بچێت و له‌الپه‌ڕه‌کانی مێژوو بسڕدرێته‌وه ،ته‌نیا زمانه‌که‌ی رێگری بکرێت به‌سه
کێش ه گه‌رمه‌که‌ى کورد له‌هه‌واى ساردى ئه‌وروپادا [ ئا /ئاژانسه‌کان -چه‌تر ] له‌که‌ش و هه‌واى سادرى ئه‌وروپادا ()17ى ئه‌م مانگ‌ه پرسى کورد به‌گه‌رمى له‌کۆنفرانسێکدا به‌ناوی (رێیه‌ک بۆ ئاشتی و ڕووبه‌ڕوو بوونه‌وه‌ی راستیه‌کان) له‌په‌رله‌مانی ئه‌وروپا ده‌ستیپێکرد. له‌ناو رێکخه‌رانی کۆنفرانسه‌که‌دا ،خاوه‌نی خ��ه‌اڵت��ی ن��ۆب��ڵ (ده‌س��م��ۆن��د ت��وت��و) (ش��ی��ری��ن عیبادی) ،په‌رله‌مه‌نتاری پێشووى تورکیا (له‌یال زانا) نووسه‌ر (نوام چۆمسکی)( ،یاشار که‌مال) و (وه‌دات تورکال)یش ئاماده بوون. کۆنفرانسه‌ک‌ه به‌لێدوانی له‌یال زانا ده‌ستیپێکرد. زان���ا له‌قسه‌کانیدا ئ��ام��اژی��ک��رد به‌ئاسته‌نگ
کردنی پاراستن به‌زمانی کوردی و رایگهیاند ک ه نکۆڵیکردنی کلتور و زمان به‌رده‌وامه. داواش��ی��ک��رد ک �ه قۆناغى بێچاالکی باش بنرخێندرێت و ده‌وڵ���ه‌ت که دی��ال��ۆگ له‌گه‌ڵ ئۆجه‌الن ده‌کات ،ناوه‌ڕۆکی ئه‌و دیالۆگان‌ه بۆ رای گشتی رابگه‌یه‌نێت. دوای په‌یامی ده‌سمۆند توتو ،دانیشتنیێک به‌ناوی (رێگه‌ی ئاشتی دیالۆگی نێوان کوردان و تورک) ده‌ستیپێکرد.. له‌کۆنفرنسه‌که‌دا ،کاریگه‌ری شه‌ڕ له‌سه‌ر ژی��ان��ی که‌سانی م�ه‌ده‌ن��ی و چاره‌سه‌رکردنی پرسی ک��ورد به‌ڕێبازی سیاسی گفتوگۆیان له‌باره‌وه‌کرا.
پ���ارێ���زه‌ره‌ک���هى ع �ه‌ب��دواڵ ئ���ۆج���ه‌الن ،ع��وم�ه‌ر گونه‌ش ،بۆچوونی ئۆجه‌النى سه‌باره‌ت به‌واڵتانی ئه‌وروپا ده‌ربڕی و ئاماژه‌ی به‌وه‌دا که ئۆجه‌الن ف�ه‌ره�ه‌ن��گ��ی دی��م��وک��راس��ی واڵت��ان��ی ئ �ه‌وروپ��ا به‌باشی ده‌بینێت و داوای له‌و واڵتانه کردووه که له‌چاره‌سه‌رکردنی ئاشتیانه‌ی پرسی کورد رۆڵی خۆیان بگێڕن .گونه‌ش ،هه‌روه‌ها داوای کرد که بهشێوهیهکی کراوه باس له‌و هه‌لومه‌رج‌ه بکرێت که ئۆجه‌النی تێدا راگیراوه. په‌رله‌مانتاری (به‌ده‌په) ،سه‌باحه‌ت تونجه‌ل، به‌هۆی ئ �ه‌وه‌ی له‌کۆنفرانسه‌که‌دا مێزگردی تایبه‌ت به (بابه‌تى ژن) گرینگی پێنه‌دراوه، ره‌خنه‌ی له‌ئاماده‌کارانی کۆنفرانسه‌ک‌ه گرت.
تونجه‌ل ،بابه‌تی خۆبه‌ڕێوه‌بردنی دیموکراتی شرۆڤه‌کرد و وتی :خۆبه‌ڕێوه‌بردنی دیموکراتى، پرۆژه‌ی تورکیایه .ئه‌و پرۆژهیه له‌پێناو وه‌دیهاتنی کۆمه‌ڵگایه‌کی یه‌کسان ،دیموکراتى و ئازاد فرسه‌تێکی گه‌وره‌یه. هاوسه‌رۆکی کۆمیسیۆنی په‌رله‌مانتارانی په‌یوه‌ندی نێوان یه‌کێتی ئ �ه‌وروپ��ا و تورکیا، (هێلێن فلۆت) باسی له‌گرنگی ده‌ستورێکی نوێ کرد و داوای کرد که ده‌ستورێک که مافی هه‌موو هاواڵتیان له‌خۆ ده‌گرێت ،ئاماده بکرێت. سه‌رۆکی وه‌قفی مافی م��رۆڤ له‌تورکیا، پرۆفیسۆر (شه‌بنه‌م قۆرو فینجانجی) به‌زمانی
کوردی و تورکی ساڵوی ئاراسته‌ی به‌شداربوان کرد و هێماى بۆ ئه‌وه‌کرد که کۆچ پێکردنی کوردان به زۆره‌مله‌یی و ئه‌و سیاسه‌ته‌ی وه‌ک زۆرداری ده‌وڵه‌ت ناوبرد. (مارتین دۆڵ����زه‌ر) ،کۆمه‌ڵناسی ئاڵمانى، بابه‌تێکی وروژان���د :مارتین سه‌ره‌تا ،به‌زمانی کوردی ساڵوی کرد و وێنه‌ی ئه‌و گه‌ریالیانه‌ی ب �ه‌رز ک���ردهوه ک�ه ل�ه‌الی�ه‌ن ده‌وڵ �ه‌ت��ی تورکیاوه به‌چه‌کی کیمیایی کۆمه‌ڵکوژ کراون. پ �ه‌رل �هم��ان��ت��اری دان��م��ارک��ی��ش ،س����ۆران بو سۆندێرگۆرد ،باسی له‌هه‌وڵ‌ه شاراوه‌کان کرد بۆ داخستنی رۆژ تیڤی و هه‌روه‌ها داوای کرد که (پهکهکه) له‌لیستی تیرۆر ده‌ربهێندرێت.
هـــــه‌واڵی کوردستانی ئێران چه‌ند کاسبکارێکى ترى کرده قوربانی
له‌چه‌ند رۆژى راب���ردوو ،لهشاری سه‌رده‌شت، گه‌نجێکی ته‌مه‌ن ( )23س��اڵ ب�ه‌ن��اوی رێباز، خه‌ڵکی (نه‌اڵس)ی سه‌ر به‌سه‌رده‌شت ،ل ه ده‌شتی (وه‌زنێ) که‌وتووه‌ت ه که‌مینی سه‌ربازانی ئێرانه‌و‌ه و له ئه‌کامدا گیانی له‌ده‌ستدا .هه‌ر له‌و هێرشه‌دا کاروانچییه‌کی تر به‌ناوی ئ��اوات ک ه ته‌مه‌نی ( )16ساڵه بریندار بووه. کۆمه‌ڵێک له‌کاسبکارانی ت��رى ک���ورد ل ه ناوچه‌ی سنووری (نه‌وسوود) که‌وتبونه که‌مینی ه��ێ��ز‌ه س�ه‌رب��ازی�ه‌ک��ان��ی ئ��ێ��ران �هوه و ل � ه ئه‌نجامی ده‌ستڕیژی گولله‌ی ئه‌و هێزانه‌دا ،کاسبکارێک ب ه ناوی (شاهۆ بابایی(خه‌ڵکی گوندی) سووره‌بان) ی سه‌ر به‌شاری جوانڕۆ گیانی له‌ده‌ستدا. هه‌روه‌ها گه‌نجێکی تری ( )18ساڵه به‌ناوی (م���وراد ئه‌سکینیار) ل� ه گ��ون��دی (ئ��اخ��ورک��ا) سه‌رووی ناوچه‌ی قه‌لقه‌لی سه‌ر به وانی باکوری کوردستان ،له‌الیه‌ن سه‌ربازانی ئێرانه‌و‌ه کوژراوه.
چوار گیراو مان له‌خواردن ده‌گرن
رۆژى ه �ه‌ی��ن��ى ،ل�����ه‌دژی ه �ه‌ڵ��س��ووک �ه‌وت��ی کاربه‌ده‌ستانى کۆمارى ئیسالمى ئێران ،ماوه‌ی چوار ڕۆژ‌ه چوار گیراو له گرتووخانه‌ی ناوه‌ندی شاری سه‌قزى رۆژهه‌اڵتى کوردستان ،ده‌ستیان داوه‌ت‌ه مانگرتن له خواردن. به‌گوێره‌ی ماڵپه‌ڕی «موکریان نیوز» چوار گیراوی کورد به ناوه‌کانی(جه‌بار ڕه‌زا ،شه‌فیع قازیزاده ،فواد جه‌عفه‌ری و جه‌عفه‌ر فه‌ره‌جی) ل�ه ڕێ��ک�ه‌وت��ی ()16ی تشرینى دووه‌م����هوه ب ه هۆی نه‌دانی مۆڵه‌تی هاتنه دهرهوه له زیندان و پێڕانه‌گه‌یشتن به دۆسیه‌کانیان ،ده‌ستیان داوه‌ت ه مانگرتن له خواردن. لەواڵتی ئێراندا دەیان گیراو و زیندانی بەهۆی بەدەنگەوەنەچوونی دەسەاڵتدارانی ئێران بەدەم داواكانیانەوە دەست دەكەن بە چاالكی و مانگرتن لەخواردن ،وەك ناڕەزاییەك لەبەرامبەر بە كۆماری ئیسالمی ئێران.
دوا دۆخی حسێن خزری
دوو ههفته له‌مه‌وبه‌ر گیراوی سیاسی کورد حسێن خزری ،نامه‌یه‌کی ئاراسته‌ی دیوانی بااڵی ئێران کرد که جارێکی تر پێداچوونهوه به دۆسییه‌که‌یدا بکات. به‌اڵم داواکه‌ی ره‌تکرایه‌و‌ه و دیوانی بااڵ دۆسییه‌ی ئه‌و گیراوه‌ى به مه‌به‌ستی جێبه‌جێکردنى له‌سێداره‌دان ره‌وان �ه‌ی لقی نۆی به‌شی جێبه‌جێکردنی سزاکانی دادگاى بااڵی ئورمی‌ه کردهوه. سه‌ید ئێحسان موجتهوی ،پارێزه‌ری ،حسێن خزری، له په‌یوه‌ندى یه‌کیدا له‌گه‌ڵ بنه‌ماڵه‌ی حوسێن خزری، رایگه‌یاند‌بوو که هیچ رێگایه‌کی یاسایی بۆ راگرتنی سزاک‌ه یان گۆڕانکاری به‌سه‌ر ئه‌و سزایه‌دا نییه و ب ه نیاز‌ه خۆی له دۆسیه‌که‌ى بکشێنێته‌وه. بنه‌ماڵه‌که‌ی ب��اس له‌ئه‌گه‌ری ئ �هوه ده‌ک �ه‌ن ک ه ئه‌رکی دۆسیه‌ک‌ه‌له‌وپارێزه‌ر‌ه‌وه‌ربگرنه‌وه ،ئه‌م قسه‌ی ه له‌‌قسه‌کانی «سه‌ید ئێحسان موجتهوی»ه که ل ه دیدارێکدا له‌گه‌ڵ بنه‌ماڵه‌ی حسێن خزری ئه‌نجامی دابوو.
دژی سوریا خۆپیشاندان کرا
حکومه‌تی سوریا له‌م دومانگه‌ى دووایدا نزیکه‌ی هه‌زار کوردی ده‌ستبه‌سه‌ر کردووه. ()18ى ئه‌م مانگ‌ه له‌دژى ئه‌و گوشارانه‌ی ده‌وڵه‌تی سوریا به‌سه‌رپه‌رشتى پارتى یه‌کێتى دیموکراتى ( )PYDل��ه‌ش��اری ن��ی��ک��وزی��اى واڵت���ى ق��وب��رس خۆپیشاندانێکسازکرا. به‌سه‌دان کوردستانی له‌مه‌یدانی ئازادی کۆبوونهوه و به‌ره‌و باره‌گای نه‌ته‌و‌ه یه‌کگرتووه‌کان ڕێیان پێوا. دوواتر له سه‌ر ناوی چاالکوانان ،شاندێک سه‌ردانی ناوه‌ندی نه‌ته‌و‌ه یه‌کگرتووه‌کانیان کرد له‌و واڵته. شانده‌ک‌ه سه‌باره‌ت به گرتن و گوشاره‌کانی سوریا ل ه دژی کوردان دۆسیه‌یه‌کیان پێشکه‌شی به‌رپرسان کرد. داواشیان له کاربه‌ده‌ستانی نه‌ته‌و‌ه یه‌کگرتووه‌کان ک���رد ،ب �ه مه‌به‌ستی چ��اره‌س �ه‌رک��ردن��ی کێشه‌ی کورد له‌سوریا به ڕێبازی دیموکراتى و ئاشتیانه، گوشاره‌کانی خۆیان له‌سه‌ر ئه‌و واڵته زیاتر بکه‌ن.
BDPو سۆسیال ئینت هر‌ناسیۆنال
کۆبوونه‌وه‌ی سۆسیال ئه‌نه‌ته‌رناسیۆنال ک ه لهشاری پاریس به‌ڕێوه‌چوو ،سێشه‌ممه‌ى رابردوو ک��ۆت��ای��ى ه���ات .ش��ان��دێ��ک��ى پ��ارت��ی ئ��اش��ت��ی و دیموکراسی( )BDPبه‌شداربوو. شانده‌که‌ی ( )BDPدیداریان له‌گه‌ڵ جه‌الل تاڵه‌بانی سه‌رۆک کۆماری عێراق ئه‌نجامدا و له‌و دیداره‌دا تاڵه‌بانی رایگه‌یا‌ندووه که ئه‌گه‌ری ئ�هوه ههیه له به‌هاری داه��ات��وودا کۆنفرانسی نه‌ته‌وه‌یی کورد ببه‌سترێت )BDP ( .له‌گه‌ڵ سه‌رۆکی ڕێکخراوی سۆسیال ئه‌نه‌ته‌رناسیۆنال کۆبۆوه و باس له‌چاره‌سه‌رکردنی پرسی کورد کرا. س���ه‌اڵح���ه‌ددی���ن ده‌م���ی���رت���اش ،ه��اوس �ه‌رۆک��ی ( )BDPو ئ��ه‌ن��دام��ان��ی ت���ری ش��ان��ده‌ک �ه، له‌کاتی به‌ڕێوه‌چوونی کۆبوونه‌وه‌ی سۆسیال ئینته‌رناسیۆنالدا ،له‌گه‌ڵ سه‌رۆک کۆماری عێراق کۆبوونهوه.
دیدار
ئەو ئازادیەی ئەمڕۆ هەیە
مەترسی پاشەكشێی لێ دەكرێت [ سازدانی /هاوژین غه‌ریب ]
له‌باره‌ی کوردستانی گهوره
چ �ه‌ت��ر :پهکهکه ئاگربه‌ستی ده‌یه‌مینی راگه‌یاند ،به‌اڵم وه‌ک خۆیان ده‌ڵێن پیالنگێڕی له‌دژیان ههیه بۆ ئه‌وه‌ش ناڕاسته‌وخۆ ده‌ست بۆ یه‌کێتی و پارتی راده‌کێشن پێتوایه تاچه‌ند ه یه‌کێتی و پارتی هاوکاری له‌دژی پهکهکه بکه‌ن؟
ج�هوه�ه‌ر نامیق سالم ،سیاسه‌تمه‌دارو یه‌که‌مین س��ه‌رۆک په‌رله‌مانی کوردستان، له‌وه‌اڵمی چه‌ند پرسیارێکی (چه‌تر)دا ره‌خنه‌ی ت��ون��د له‌هه‌ڵوێستی لیستی کوردستانی ده‌گ��رێ��ت س��ه‌ب��اره‌ت به‌هه‌ڵوێستی لیستی عێراقیه له‌په‌رله‌ماندا ،هاوکات له‌باره‌ی به‌ستنی ک��ۆن��گ��ره‌ی پ��ارت��ی��ش �هوه دهڵ��ێ��ت: چاکسازى روومه‌تی ده‌بێت نه‌ک بنه‌ڕه‌تى، هه‌روه‌ها ره‌خنه‌ش له‌رێکه‌وتنی ستراتیژی پارتی و یه‌کێتی ده‌گرێت ب �ه‌وه‌ی «لوتکه‌ى ده‌سه‌اڵتى ه �ه‌ردوو حزب کۆنتڕۆڵى هه‌رسێ ده‌سه‌اڵته‌کانیان کردووه».
ره‌وشی عێراق و رۆڵی کورد
چ �ه‌ت��ر :ئ���ه‌وه‌ی ب��اس ده‌ک��رێ��ت ب �ه‌ن��اوی ده‌ستپێشخه‌ری بارزانی ،ده‌نگۆی ئهوه هه‌ی ه ئۆباما داوای کردووه و بڕیاری ئه‌و بووه نه‌ک بارزانی تاچه‌نده راسته؟
ع��ێ��راق واڵت��ێ��ک��ى داگ���ی���رک���راوه و ل �ه‌الی �هنئهمریکاوه گ�هم��اڕۆ دراوه و به‌چه‌ندین بڕیارى نێوده‌وڵه‌تى و خاوه‌ن سه‌روه‌رى خۆى نییه ،گۆڕپانێکى ده‌ستێوه‌ردانى کراوه‌یه وکێڵگه‌یه‌کى پیاده‌کردن و تاقیکردنه‌وه‌ى ملمالنێ و به‌رژه‌وه‌ندیه‌کانى هه‌رێمى و ن��ێ��وده‌وڵ�ه‌ت��ی��ی�ه ،ن��اوهن��دێ��ک��ى ن��ا ئ���ارام جێگه‌ی راکێشانی تیرۆر و گه‌نده‌ڵیه ،له‌واقیعى وه‌ه��ادا که‌سایه‌تی و الیه‌نه‌کان خ��اوهن بڕیارى راس��ت و دروستى خۆیان نابن و هیچ الیه‌ن و که‌سایه‌تیه‌کى عێراق ناتوانێت سه‌ربه‌خۆ ده‌ستپێشخه‌ر و خاوه‌ن پرۆسه‌ى وه‌هابێت .هه‌موو پڕۆسه‌که (صفقه)یه‌ک بوو نێوان ئیداره‌ى ئۆباماو ئێران و دوورنیه چه‌ند واڵتێکى هه‌رێمیش .پێشکه‌شکردن و سیناریۆکه‌ى باش نه‌بوو ،دیسان له‌هه‌ندى روویه‌وه کورد باجده‌ر بوو .به‌گشتى رۆڵى الیهنه عێراقیه‌کان له‌چوارچێوى ده‌ستکه‌وتى پۆستى (تاک و حزبى) ،دیاره (رازى کران) و (رازیانکردن). چه‌تر :مام جه‌الل به‌دووجار ده‌نگدان کرایه‌و ه به‌سه‌رۆک کۆمار ئهمه بۆ که‌سێتی مام جه‌الل زیانی نه‌بوو؟ چونکه پێشتریش رێکه‌وتنی سیاسی هه‌بوو ،به‌اڵم سوننه‌کان هه‌ر ده‌نگیان پێنه‌دا؟
کشانهوه و بایکۆتى بهرزبکردایهتهوه و فه‌رزی له‌نگه و پره‌نسیپ و دیارده‌ى (زۆرینه) و ( یاسا) بکردایه لیستى عێراقییه ده‌بێت ده‌نگ به به‌رێز دهبێته چه‌تر و ئامراز و به‌ده‌ر نابێت له( تعسف) تاڵه‌بانى بده‌ن. به‌کارهێنایان جا چ له‌په‌رله‌مان یان له‌ناوه‌نده‌کانى دیکه. هه‌رێمی کوردستان
چه‌تر :هۆکاری ئه‌و که‌موکورتیانه‌ی له‌م کابینه‌یه‌ی د.به‌رهه‌مدا ههیه چییه؟ ده‌توانین بڵێین پارتیه یان یه‌کێتی بۆخۆیه‌تی؟
هه‌ردووکییه‌تى وات �ه (پارتى و یه‌کێتى) وخودى سه‌رۆک وه‌زیرانیش.
چ �ه‌ت��ر :پ��ارت��ی وه‌ک پێگه‌ی ج �هم��اوه‌ری له‌یه‌کێتی گه‌وره‌تره به‌گوێره‌ی ده‌نگدانه‌که‌ی ( ،)2009/7/25به‌اڵم چۆنه هاوپه‌یمانیه‌تی ستراتیژیان ماوه خۆ ئه‌گه‌ری شه‌ڕی ناوخۆش نه‌ماوه؟
ب �ه‌گ��ۆی��ره‌ى ه �ه‌ڵ��ب��ژاردن��ى ()2010/7/25پ��ارت��ى و ی�ه‌ک��ێ��ت��ى وه‌ک ی���ه‌ک دهن��گ��ی��ان بۆ خۆیان حیسابکردوه وه‌ک ی�ه‌ک کورسیه‌کانى په‌رله‌مانى کوردستانیان دابه‌شکردوه ()29.5 کورسى بۆ پارتى و( )29.5کورسى بۆ یه‌کێتى دی��اره نیو کورسى نییه ک��را به ( )30کورسى بۆ پارتى و ( )29بۆ یه‌کێتى .ژم��اره‌ى کورسى ته‌نها پ��ێ��وه‌رى پێگه‌ى ج �هم��اوه‌ری نییه .چونک ه پرۆسه‌ی ده‌نگدان له‌واڵتى ئێمه چه‌ند (به‌که‌س)ه زیاتر به(هه‌س)ه .هاوپه‌یمانێتى جۆره گرێبه‌ستێکى سیاسیه ،لوتکه و نوخبه‌کانیان ته‌حدیدى ده‌که‌ن و گوزارشته له‌به‌رژه‌وه‌ندیان .مانه‌وه‌شى زیاتر بهنده به‌و هاوکێشه‌یه.
پ��ۆس��ت��ه‌ک��ان ب �ه‌گ��ش��ت��ى و س��ی��ادی �ه‌ک��انبهتایبهتى ،به‌پۆستى س���ه‌رۆک ک��ۆم��اری��ش�هوه، له‌عێراقى ئه‌مڕۆدا ،نه‌شه‌خسییه و نه‌توانایه ،به‌ڵکو موحاصصه‌یه‌کى ن�ه‌ت�ه‌وای�ه‌ت��ى و تایفه‌گه‌ریه و تاڕاده‌یه‌ک له‌به‌ر چاوگرتنى ئه‌جێنداى ده‌ره‌کیش. ئ �ه‌وه‌ى ده‌رح �ه‌ق به‌هه‌ڵبژاردنى س �ه‌رۆک کۆمار و کرا ،له‌واقیعدا جۆره حه‌قاره‌تێک بوو به‌کورد چ���ه‌ت���ر :ده‌ت���وان���ی���ن س���وده‌ک���ان���ی ئ��ه‌و تى ه پرسى ک��ورد ک��را و گ��وزارش��ت ب��وو له‌حه‌قیق هاوپه‌یمانێتیه ئێستا بڵێین چیه بۆ یه‌کێتی و ه �د � ن ه لیستى (ال��ع��راق��ی��ی �ه) .ئ��ه‌و رووداوه ه�ه‌رچ� پارتی و بهپێچهوانهوه زیانه‌کانی چیه؟ چ�ه‌ن��دج��ار دووپ���ات ب��ووه‌ت��هوه ،ب��ه‌اڵم ئه‌مجاره‌یان س��ووده‌ک�هى بۆ ئ �ه‌وان ل�ه‌وه‌دای�ه که لوتکه‌ى، چه‌ند راستیه‌کى خسته‌ڕوو لهوانه دووانیان زه‌قه ده‌س���ه‌اڵت���ى ه����ه‌ردوو ح���زب ک��ۆن��ت��ڕۆڵ��ى ه�ه‌رس��ێ یه‌که‌میان :هه‌ر له هه‌نگاوى یه‌که‌م و به‌به‌رچاوى ده‌سه‌اڵته‌کانیان کردووه ،بودجه و داهات و سامان ه�هم��وو جیهان ده‌رچ��وون��ى (ال��ع��راق��ی�ه) ب��وو وات��ا و هێزى چه‌کدار و پۆلیس و ئاسایشى هه‌رێمیان (سونه‌ى ع �ه‌ره‌ب) بوو له‌پره‌نسیپى (توافق) ک ه دابه‌ش و قۆرخکردووه و...تاد .زیانه‌کانى دیارده‌ى گوایه عێراقى (هیوا و ئاشتى) له‌سه‌رى بنیادنراو‌ه په‌نجا به‌په‌نجا و په‌تای گه‌نده‌ڵى و به‌ره‌اڵیی و به‌وپێیه ده‌ڕوات الیه‌نى فه‌رمى هه‌رێمى کوردستان ن��اع�ه‌دال�ه‌ت��ى و به‌رته‌سکبوونى ئ��ازادی��ی �ه‌ک��ان و زۆرى پیاهه‌ڵده‌دا .دوومیان :ئه‌گه‌ر هاوڕا بین که چه‌قینى جه‌مسه‌ره سه‌ره‌کیه‌کانى پرسى کورد و لیستى عێراقییه نوێنه‌رایه‌تى عه‌ره‌بى سوننه‌ی عێراق زیادبوونى ته‌وژمى ته‌عریب و...تاد. ده‌کات ،ئهوه ئه‌م توخمه له یه‌که‌م رووبه‌رووبوونه‌وه، چه‌تر :ئه‌و هاوپه‌یمانێتیه ته‌نها رێگا بۆ کوردستانى نه‌ک هه‌ر ده‌نگیان به‌پاڵێوراوى لیستى ئهوه دهکاتهوه ده‌نگدانی ناوپه‌رله‌مان ئاسانتر بایکۆتى ڵکو ن �ه‌دا (ب��ۆس �ه‌رۆک ک��ۆم��اری) به ده‌کات ،به‌اڵم ئه‌مه‌ش زیانی خه‌ڵکی تیادایه و پڕۆسه‌که‌شیان کرد .واته هه‌ڵبژاردنى سه‌رۆک سودی حکومه‌ت ئهمه چۆن هه‌ڵده‌سه‌نگێنێت؟ کۆمار (ئیجماعى عێراقییه)کانى له‌سه‌ر نییه و زۆرێ�����ک ل���ه‌ده‌س���ه‌اڵت���ه (دی���م���وک���رات���ى و، زیاتر نوێنه‌رى کورد و زۆرینه‌ى عه‌ره‌بى شیعه‌یه شموولییه‌کان) ک �هم ی��ان زۆر ،پ�ه‌ن��ای��ان ب��ردووه پێشتریش الیه‌نى عه‌ره‌بى سوننه جه‌ختیان له‌سه‌ر بۆ هه‌ڵبژاردن و پره‌نسیپى زاراوه‌ى (زۆری��ن�ه) و ده‌ک��رد .ئه‌مه‌ش سابیقه‌یه‌کى سیاسى و یاسایی م �ه‌رج �ه‌ع��ی �ه‌ت��ى ی���اس���ا...ت���اد، خراپه و به‌دیدى بهنده حه‌ق ب �ه‌اڵم جیاوازیه‌کانیان له‌چۆن ن�ه‌ب��وو الی�ه‌ن��ى کوردستانى و چ �ه‌ن��دای �ه‌ت��ی �ه .ک���ه پ��ارت��ى کاتی ه ل ئه‌م هه‌ڵوێسته‌یان لێ قبوڵ و ی���ه‌ک���ێ���ت���ى گ���ش���ت ه��ێ��زى ب���ک���ه‌ن ،چ��ون��ک �ه ی �ه‌ک �هم ی چه‌کدار و پۆلیس و ئاسایش ه و ه ڵبژاردن ه ه ه رێ��ک��ک��ه‌وت��ن ه����ه‌ب����وو ،ب راسته‌خۆ ،له‌خۆیان بۆ خۆیان �ق) (ت �ه‌واف��ق) وات �ه (ت�ه‌واف� نی ه الی بوو ه د بانی ه تاڵ بێت ،بودجه و داه��ات��ى هه‌رێم رسێ ل �ه‌س �ه‌ر س �ه‌رۆک��ى هه کوردستانی کارتی ل���ه‌ژێ���ر ک��ون��ت��ڕۆڵ��ى ئ���ه‌وان���دا ده‌س�����ه‌اڵت�����ه‌ک�����ه ،ل��ی��س��ت��ى ب��ێ��ت ،ده‌س �ه‌اڵت �ه‌ک��ان��ى ه�ه‌رێ��م عێراقییه س��وورب��ووه له‌سه‌ر بایکۆتی و ه و ه کشان پ�ه‌ن��ج��ا ب�ه‌پ�ه‌ن��ج��ا داب �ه‌ش��ک �ه‌ن. ب �ه‌دی��ک��ۆم��ێ��ن��ت ک���ردن���ى، به‌رز بکردایه‌ته‌وه ن��وێ��ن�ه‌رای�ه‌ت��ى ه �ه‌رێ��م له‌به‌غدا ه ه�������ه‌ر س�����ێ الی����ه‌ن����ه‌ک���� له‌وان بێت ،پرۆسه‌ى هه‌ڵبژاردن واژوی����ان����ک����ردووه .دووه‌م: و جێبه‌جێکردنى ی��اس��ا له‌ژێر ه ب نگیان ه د و بوون ند الیه‌نى کورد و شیعه پابه ره‌حمه‌تى ئه‌وان بێت ،به‌ده‌یان که‌ناڵى ئه‌سمانى و دابوو. مان ه رل ه پ رۆک ه نۆێنه‌رى سونه بۆ پۆستى س خۆجێیه‌تى ته‌له‌فزیۆن ،رادی��ۆ س�ه‌دان رۆژنامه و کانى ه ن ه الی ه نیی �ار � ج وه‌ک وتمان ئهمه یه‌که‌م گۆڤار و ناوه‌ندى رۆشنبیرى له‌پاره و پولى قوتى ع��ه‌ره‌ب��ى ع��ێ��راق ده‌رح����ه‌ق ب��ه‌ک��ورد له‌پره‌نسیپى خه‌ڵکى کوردستان سااڵنه به‌ترلیون دینارى لێ (ت��واف��ق) الده‌ده‌ن و ح�ه‌ق��اره‌ت به ک��ورد و پرسى خه‌رج که‌ن ،گومان نیه له‌حاڵه‌تى ب�ه‌راورد کردن ک��ورد ده‌ک �ه‌ن .به دی��دى بهنده جوانتر و دروستر ل�ه‌ن��ێ��وان (زۆری��ن��ه و کهمینه) وه‌ک زۆرێ��ک ئ�هوه بوو له‌و حاڵه‌ته الیه‌نى کوردستانى کارتى له‌بواره‌کانى ژیانى ئه‌م هه‌رێمه و ئه‌زموونه ک ه
چه‌تر :پێتوایه یه‌کێتی و پارتی له‌دابه‌شکردنی سامانی میلله‌تدا راستگۆبن؟
له‌نێوان خۆیاندا ت��اراده‌ی �ه‌ک ب�ه‌ڵ��ێ ،ب�هاڵمسهبارهت به‌میلله‌ت نه‌خێر.
چه‌تر :ئه‌و ئازادیه‌ی ئه‌مڕۆ ههیه ئازادیه‌کی ته‌واوه یان سه‌ره‌تاکانی ئازادییه له‌هه‌رێمدا؟
سه‌ره‌تایه‌که ،به‌اڵم مه‌ترسى پاشه‌کشه‌ى لێده‌کرێت. پارتی و کۆنگره
چ��ه‌ت��ر :ک��ۆن��گ��ره‌ی پ��ارت��ی گ��ۆڕان��ک��اری
ئه‌گه‌ر ره‌وا بێت لوتکه‌ى ده‌سه‌اڵتى فه‌رمى هه‌رێم هه‌وڵى به‌ستنى کۆنگره‌ى ئاینده‌ى سه‌رانى عه‌ره‌ب له‌هه‌ولێر بێت ک ه کارێکى ئیجابى و باشه ئه‌گه‌ر رووبدات ،باشه بۆ شه‌رم له‌خاسکردنى ناوماڵى کورد ده‌که‌ن؟ له‌ناوه‌رۆکی ئه‌و حزبه ده‌ک��ات ،یان ته‌نها به‌ستنی کۆنگره‌یه؟
ب �ه‌دی��دى ب �ه‌ن��ده دوور نییه زی��ات��ر بهستنىکۆنگره بێت.
چه‌تر :به‌اڵم ئه‌وان جه‌خت له‌سه‌ر گۆڕانکارى ده‌که‌ن له‌ئاستى بهرنامه و په‌یڕه‌و و چاکسازى؟
حزبێک له‌باردوخێکى ئاسایی و لهههرێمێکىسهقامگیر و ئارام و گه‌شه‌سه‌ندو که زۆرجار بهرزه لێپرسراوانى وه‌سفى ده‌که‌ن ،بتوانێت له‌سنورى هه‌شت ساڵ به‌ده‌ر له‌چه‌ندین مادده و بڕگه‌ى پرۆگرامى خ��ۆى مامه‌ڵه ل�ه‌گ�ه‌ڵ رووداو به‌سه‌رهاته‌کاندا بکات ،له‌چه‌ندین م��ادده و بڕگه‌ى په‌یڕه‌وه‌که‌ى الدات ده‌بێت تاچه‌ند ئهوه دوو به‌ڵگه‌یه هۆکار بێت بۆ به‌ستنى کۆنگره .دوور نییه واش بێت ،به‌اڵم به‌ش به‌حاڵى خۆم واى نابینم .له‌واقیعى ئه‌مڕۆى پارتى و بگره زۆرێ��ک لهحزبه کوردستانیه‌کان چاکسازى روومه‌تی ده‌بێت نه‌ک بنه‌ڕه‌تى.
چ �ه‌ت��ر :وه‌ک که‌سێک زه‌م�ه‌ن��ێ��ک��ی درێ��ژ ل�ه‌گ�ه‌ڵ ئ �ه‌و ح��زب �ه‌دا ک��ارت��ک��ردووه پێتوای ه پارتی ده‌توانێت له‌سنوری سلێمانیدا پێگه‌ی جه‌ماوه‌ری له‌دوای ئه‌م کۆنگره‌یه به‌هێز بکات؟
-نه‌خێر.
چه‌تر :هۆکار چیه پارتی له‌سلێمانیدا بێ هێزه و ناتوانێت جێی خۆی بگرێت ،ئایا هۆکار پارتییه یان چی تره؟
-هۆکاری سه‌ره‌کى پارتی خۆیه‌تى.
ساڵی یه‌که‌م ژماره 32 دووشه‌ممه 2010/11/22
5
هه‌بێت .موخاته‌بیش (پ�ه‌ک�ه‌ک�ه)ی�ه ،ب �هه �ه‌ردوو ب��اڵ�ه‌ک�ه‌ی�هوه (گ �ه‌ری�لا و م��ه‌ده‌ن��ى) ،وات���ه بزاڤى رزگاریخوازى باکورمان .ئه‌و بزاڤه‌ش زۆرینه‌ى ههره زۆرى خه‌ڵک به‌تایبه‌تى له‌باکورمان ،به‌ڕێز ئ��ۆج �ه‌الن ب �ه‌س �ه‌رۆک و راب���ه‌رى خ��ۆی��ان ده‌زان���ن. بۆیه ئه‌گه‌ر (ئاکه‌په) و حکومه‌تى ئه‌پارهه‌یدى (ره‌گه‌زپه‌رستی) تورک (ده‌رحه‌ق به‌کورد) نیازى ئاشتى و چاره‌سه‌رکردنى پرسى ک��وردی هه‌بێت ئ�هوه هه‌نگاوى یه‌که‌م په‌سه‌ندکردنى موخاته‌به، ده‌ستپێکیشى وه‌ک هه‌نگاوى جدى یه‌که‌مى ئه‌م پرۆسه‌یه ئازادکردنى به‌ڕێز ئۆجه‌الن و هه‌ڵگرتنى تۆمه‌تى (ئیرهاب) له‌سه‌ر (پهکهکه)یه .به‌دیدى من له‌ئاستى کورد تائێستا ،کلیلى چاره‌سه‌ر الی پهکهکه و به‌ڕێز ئۆجه‌النه.
گومان نییه نه‌یارانى پهکهکه و ئاگربهستىپهکهکه زۆرن بۆ تێکدانى ریزه‌کانى و پرۆسه‌ى ئاشتى و ئاگربه‌ستى پهکهکه نه‌خشه و پیالن زۆرت��ره ،به‌اڵم ئ�ه‌وه‌ى له‌راگه‌یاندنه‌کانى ئه‌و دوو حیزبه به‌ده‌رکه‌وته‌وه ئه‌وان پێشوازیان له‌ئاگر به‌ستى نۆ و ده‌ی پهکهکه کردووه ،ئهمه کارێکى باشه، زیاتر له‌مه‌ش واده‌ریده‌خه‌ن که رۆڵیان ههبووه له‌م پرۆسه‌یه و چ��اوه‌ڕوان��ى ئه‌وه‌شیان لێده‌کرێت ک ه کارته‌کانى واقیعى هه‌رێم و مه‌وقعیان له‌ناوه‌ند و چه‌تر :ئه‌و بنکه سه‌ربازی و سیخوڕیانه‌ی تۆڕى په‌یوه‌ندیه‌کانیان له‌گه‌ڵ ده‌وڵه‌تى تورک، له‌هه‌رێم ههیه ئ��ه‌وه‌ى گ��وای �ه له‌هه‌ولێر به‌تایبه‌تى کارتى بازرگانى و گرێبه‌سته زه‌بالحه‌کانى ده‌کرێنه‌وه خزمه‌تی کێ ده‌که‌ن ،چونکه ده‌نگۆی هه‌رێم و له‌پێش هه‌موویانه‌وه گرێبه‌سته‌کانى (نه‌وت ئهوه ههیه باره‌گایه‌کی میت بکرێته‌وه؟ و غاز) ،به‌کاربێنن بۆ قازانجى کورد و پرۆسه‌ى بۆنى زاڵگه‌ى سه‌ربازى و بنکه‌ى سیخوڕىئاشتى .له‌بیر نه‌که‌ین به‌رژه‌وه‌ندییه ئابوریه‌کانى ده‌وڵه‌تى تورک ،به‌پێی ته‌رازووى بازرگانى نێوانیان تورک له‌هه‌رێم له‌به‌رژه‌وه‌ندى خه‌ڵکى کوردستان و هه‌رێم ،یه‌کالیه‌نه له‌قازانجى ده‌وڵه‌تى تورکیدایه ،و پرسى ک��ورد نیه ،به‌ڵکو بنکه‌ی ئه‌و ده‌وڵه‌ت ه (ئاپارهه‌یده)یه بۆ هه‌ر کردهوه س���ه‌ره‌ڕاى بنکه س�ه‌رب��ازى و و ئۆپه‌راسیۆنێکى دوژمنکارى سیخوڕییه‌کانى ل �ه هه‌رێم دژ ب����ه‌ک����ورد چ ل���ه‌ب���اک���وور و ته‌نسیق و هه‌ماهه‌نگى ی���ان ل���ه‌ب���اش���وور .ک��ات��ى خ��ۆى زان��ی��ارى..ه��ت��د .ئ�ه‌گ�ه‌ر ئه‌م دوو حزبه نیازیان دژایه‌تى لوتکه‌ى ده‌سه‌اڵتى پ �ه‌رل �هم��ان��ى ک��وردس��ت��ان داواى له‌به‌ڕێز س�ه‌رۆک��ى ه�ه‌رێ��م کرد پهکهکه بێت زه‌ره‌ر له‌خۆیان و هه‌ردوو حزب ب���ۆ ده‌رک����ردن����ى ئ����ه‌و ه��ێ��زان �ه، له‌پرسى کورد ده‌ده‌ن و ته‌مه‌نا کۆنتڕۆڵى هه‌رسێ به‌ڕێز سه‌رۆکى هه‌رێم داواکه‌ى ناکه‌م شتى وا رووبدات. ره‌وان�����ه‌ی ب��ه‌غ��دا ک����رد ،ب��ه‌اڵم چه‌تر :بۆچی په‌که‌ک ه کانیان ه اڵت ه س ه د تائێستا هه‌م ناوه‌ند بێ ده‌نگ و ئه‌م ئاگربه‌سته‌ی راگه‌یاند کردووه بێ ههڵوێسته ،هه‌م له‌په‌رله‌مانى ئایا تورکیا هه‌نگاوی ناو ه ک���وردس���ت���ان ب���ه‌دواچ���وون���ه‌وه‌ى تا پهکهکه ئاگربه‌ست درێژ ده‌وێ��ت .سه‌باره‌ت ب�ه‌وه‌ى هه‌ولێر بکاتهوه؟. ب���ێ ئ���اگ���ام .ئ���ه‌گ���ه‌ر ش��ت��ى وا ت��ائ��ێ��س��ت��ا ب��ه‌ف��ه‌رم��ىرووبدات به‌دڵنیاییه‌وه له‌به‌رژه‌وه‌ندى کورد نییه. ح��ک��وم�ه‌ت��ى ت���ورک ه �ه‌ن��گ��اوی واى ن �ه‌ن��ان �هوه، چه‌تر :پێده‌چێت یه‌کێتی و پارتی پشتیوانی ئ���اگ���رب���ه‌س���ت پ���ه‌س���ه‌ن���د ب���ک���ات ی����ان ب���ه‌ده‌ن���گ (ئاکه‌په) بکهنهوه له‌م هه‌ڵبژاردنه‌ی تورکیادا داخ��وازی �ه‌ک��ان��ى پ �ه‌ک �ه‌ک �هوه ب��ێ��ت .ب �ه‌ش به‌حاڵى پێتوایه سیاسه‌تێکی راسته؟ خۆم شتى وا ج��ارێ ب �ه‌دووری ده‌زان��م .ب�ه‌اڵم ئه‌م له‌ریفراندۆمه‌که‌ى ئ�هم دوای��ی�ه (حکومهتىئاگربهستانه و پ��رۆس�ه و هه‌وڵه‌کانى په‌که‌ک ه ت��ورک) لوتکه‌ى ده‌س�ه‌اڵت��ى ئ�هم دوو حزبه هه‌ر ب��ۆ چ��اره‌س �ه‌رک��ردن��ى کێشه‌ى ک��ورد ل�ه‌ب��اک��وورى وه‌ک له‌راگه‌یاندنه‌کانیاندا ده‌رده‌ک�����ه‌وت ،له‌و داگیرکراوى کوردستان به‌ئاشتى ،پ�ه‌رده‌ى له‌سه‌ر ب�����واره‌دا پشتگیریان ل �ه(ئ��اک �ه‌پ �ه) ده‌ک����رد .بۆ الیه‌نێکى زۆرى سیاسه‌تى چه‌ند فاقه‌ى حکومه‌تى هه‌ڵبژاردنى ئاینده هێشتا زووه ،ب �ه‌اڵم به‌گشتى ت��ورک هه‌ڵماڵى وره‌ى راسته‌قینه‌ی خ�ه‌ب��ات و ل�ه‌س�ه‌ر کوردستانیه‌کانه چ ت��اک و چ الی�ه‌ن تێکۆشانى بزاڤى رزگاریخوازى باکورمانى له‌مه‌ڕ و حکومه‌تى هه‌رێمیش ،پشتگیرى ل�ه‌الی�ه‌ن و پێکه‌وه ژیانى ئاره‌زومه‌ندانه و چاره‌سه‌رى کێشه‌کان که‌سایه‌تیه کورده‌کان بکه‌ن ،واته ئه‌وانه‌ى له‌ریزى به‌دیالۆگ یه‌کتر قه‌بووڵکردن بۆ گه‌النى تورکیا بزاڤی رزگاریخوازى نه‌ته‌وه‌که‌مانه نه‌ک پارتیه‌کى و ناوچه و جیهان باشتر خسته‌ڕوو .عه‌قڵى تۆرانیزم تورک. وکه‌مالیزمى کالسیکى و نوێى ده‌وڵه‌تى تورک، چ��ه‌ت��ر :چ �ه‌ن��دی��ن الی���ه‌ن و که‌سایه‌تى تائێستا ئاماده نییه پرسى کورد په‌سه‌ند بکات. ک��وردس��ت��ان��ى ل���ه‌و ب������اوه‌ڕه‌دان ،به‌ستنى ئاگربه‌ست و ئاشتى الیه‌نێکى گرنگى ملمالنێ ک��ۆن��گ��ره‌ی��ه‌ک��ى ن���ه‌ت���ه‌وای���ه‌ت���ى ی���ه‌ک ل ه و به‌رخۆدانى په‌که‌که‌یه و سه‌رچاوه‌که‌شى دۆزى پێداویستیه‌کانى ئه‌م قۆناغه‌یه ،تاچه‌ند ئێو ه ره‌واى ک��ورد و گیانبازى و ه��ۆش��ی��ارى هه‌ستى له‌گه‌ڵ ئه‌م بۆچونه‌دان و چ الیه‌نێک ده‌توانێت نه‌ته‌وایه‌تى خه‌ڵکى تێکۆشه‌رى باکورمانن و باوه‌ڕ هه‌ڵسوڕێنه‌ر و رێکخه‌رى بێت؟ به‌خۆبوونى په‌که‌که‌یه .ئه‌م حزبه ()32ساڵه بێپسان ده‌مێکه کاتى کۆنگره‌ى وا هاتووه ئهگهرو دابڕان ونسکۆ و هه‌ره‌س ،سه‌رکردایه‌تى درێژترین شۆڕشى ک��وردى ک���ردووه ،روو ب �ه‌رووى یه‌کێک ده‌رنگ نه‌بێت .به‌نده‌ش یه‌کێک له‌وانه‌یه به‌نوسین له‌گه‌وره‌ترین هێزى سه‌ربازى ناوچه‌که و جیهان و ل �ه‌دی��داره‌ک��ان��م��ان��دا ب��اس��م��ان��ک��ردووه .چه‌ندین و باڵێکى (ناتۆ)ى به‌توانا و پاڵپشتکراو بوه‌ته‌وه .جه‌مسه‌رى گرنگى هاوبه‌ش ههیه پێویستى به‌یه‌ک شه‌ڕى ده‌وڵه‌تێکى ره‌گه‌زپه‌رستی تورک (ده‌رحه‌ق هه‌ڵوێستى و یه‌ک وت��اری ههیه .له‌ئاستى هه‌ر ب �ه ک���ورد) ده‌ک����ات ،پ�ه‌ک�ه‌ک�ه یه‌که‌مین حزبى به‌شێکى کوردستان هه‌روه‌ها له ئاساتى کوردستانى کوردستانى و ناوچه‌که‌یه به‌ئیمتیاز خه‌باتى شاخ گ�����ه‌وره .ب����زاڤ و م��ی��ل��ل�ه‌ت��ان��ى زی���ن���دوى دون��ی��ا و شارى گرێدا بهیهکهوه .ئه‌مڕۆ باڵه مه‌ده‌نیه‌کانى وایانکردوه و واده‌که‌ن ،هه‌ر یه‌ک به‌پێى بارودۆخ حاکمى فعلى ده‌ی��ان شار و شارۆچکه‌ى باکورى و تواناى خ��ۆى .هیچ ک��ات وه‌ک ئیستا دۆزى کوردستانن ،داهێنه‌رى ئه‌زمونێکى نوێی خه‌باتى کورد نه‌چووه‌ته پێش ،هه‌روه‌ها به‌ئه‌ندازه‌ى ئێستایش میلله‌تانى بن ده‌سته‌ن که چۆن له‌ژێر ده‌ستور و دۆست و دوژمنى نه‌خرۆشاندوه و هیچ ده‌مێکیش یاسا و سیسته‌مى ره‌گه‌زپه‌رستدا نزیکه‌ی ( )100وه‌ک ئێستا کارتى به‌هێزى نه‌بووه .جۆره یه‌ک شاره‌وانى له‌شارو شارۆچه‌کانى باکورى کوردستان هه‌ڵوێستیه‌ک ههیه له‌مه‌ڕ ئه‌و واقیعه و رۆڵى جگه‌له‌وه‌ش زیاترله ( )20ئه‌ندامى په‌رله‌مانیان لوتکه‌ى ده‌سه‌اڵتى فه‌رمى هه‌رێمى کوردستان و ههیه ،ئهمه سه‌روه‌رییه‌کى گه‌وره‌یه .بۆ ئه‌مه‌ش به‌رپرسیارێتی نیشتمانى و نه‌ته‌وایه‌تى لهمبارهیهوه. لوتکه‌ى ده‌سه‌اڵتى هه‌رێم شانازى بهوه ده‌کات په‌نا ده‌ب��ات بۆ هه‌موو ده‌وڵ �ه‌ت و الیه‌نێکى الواز و نانیشتمانپه‌روه‌ر .بونى حزب و سه‌رکردایه‌تێکى که ن��اوهن��دى ئاشتبونه‌وه و گ��ردک��ردن�ه‌وه‌ى الیه‌ن ه ئاماده‌باش و قاڵبوى خه‌بات و باوه‌ڕبه‌خۆ و هێزێکى عێراقیه‌کانه ،ئ �ه‌گ �ه‌ر وای���ه ئ���هوه ده‌ستخۆشى گه‌ریالى خاوه‌ن بیروباوه‌ڕ و پڕ ئه‌زموون و گیان لێده‌کرێت ،ئه‌گه‌ر لوتکه‌ى ده‌سه‌اڵتى فه‌رمى هه‌رێم ل �ه‌س �ه‌رده‌س��ت و بنکه‌یه‌کى ج �هم��اوه‌رى ب�ه‌ری��ن و شانازى بهوه ده‌که‌ن که هه‌ولێر کۆبونه‌وه‌ى یه‌کێتى ف��راوان و هۆشیار و رێکخست و خ��اوهن بهرنامه په‌رله‌مانتارانى واڵت��ان��ى ع�ه‌ره‌ب��ى له‌ئامیز گرت و دۆزێکى ره‌وا ،زامنى په‌کخستنى ئ�ه‌و هه‌وڵ ده‌ستخۆشیشمان لێکرا ،ئه‌گه‌ر ره‌وا بێت لوتکه‌ى و نه‌خشه و پیالنه نه‌گریسانه‌یه .بزافى رزگارى ده‌سه‌اڵتى فه‌رمى هه‌رێم هه‌وڵى به‌ستنى کونگره‌ى خ��وازم��ان له‌باکور ئیدى پاشه‌کشه‌ی بۆ نییه و ئاینده‌ى سه‌رانى عه‌ره‌ب له‌هه‌ولێر بێت ،که کارێکى ئاسۆى سه‌رکه‌وتنى نزیکه ته‌نها و ته‌نها مه‌سه‌له‌ى ئیجابى و باشه ئه‌گه‌ر رووب��دات ،باشه بۆ شه‌رم له‌خاسکردنى ناوماڵى کورد ده‌که‌ن؟ وه‌ک بنه‌ما کاته و کات و به‌س. و سه‌ره‌تایه‌ک بۆ یه‌ک هه‌ڵوێستى یه‌کخستنى چه‌تر :ئۆجه‌الن له‌زۆربه‌ی ئاگربه‌سته‌کاندا وتاری کوردى له‌مه‌ڕ پرسه چاره‌نووسسازه‌کانى. رۆڵی گه‌وره‌ی ههبووه ،پێتوایه کلیلی کێشه‌ی ئ �ه‌گ �ه‌ر ئ���ه‌وه‌ى ب��ۆ ع �ه‌ره‌ب �ه‌ک��ان��ى ع��ێ��راق ک���را و کورد له‌باکوری کوردستان به‌ده‌ستی ئهوه؟ هه‌وڵده‌درێت له‌ئاینده بکرێت (سونه‌ت) بێت ،ئهوه گومان نییه لهوه .حکومه‌تى رهگهزپهرستیبۆ رێکخستنى ناو مالێ کورد و کوردستانیه‌کان ت��ورک (ده‌رح���ه‌ق ب �ه‌ک��ورد) ،ئه‌گه‌ر به‌نیاز بێت ( فه‌رزه). کێشه‌ى ک��ورد چاره‌سه‌ربکات ،ده‌بێت موخاته‌بى
دابه‌شکردنى ( )20خانوو له‌ناحیه‌ى شۆڕش ناڕه‌زایى لێدهکهوێتهوه
به‌دواداچوون ساڵی یه‌که‌م ژماره 32 دووشه‌ممه 2010/11/22
6
[ ئا /عه‌دنان عه‌لی ] ل �ه‌ن��اح��ی �هى ش��ۆڕش��ى س �ه‌ر به‌قه‌زاى چه‌مچه‌ماڵ )20( ،خانوو بۆ فه‌رمانبه‌رانى ئه‌و ناحیه‌ی ه دروس��ت��ک��راوه ،زیاتر له‌ساڵێک ب���ه‌س���ه‌ر دروس�����ت ک��ردن��ی��ان��دا خانوه‌کانی ناحیه‌ی شۆڕش ش ه تێپه‌ڕیوه ،ب �ه‌اڵم تائێستا داب ده‌کرێت ،تائێستا دووجار له‌ئیداره‌ى گهرمیانهوه ن��ه‌ک��راون و ب�ه‌چ��ۆڵ��ی م��اون �ه‌ت �ه‌و ه ن���ووس���راو ه��ات��ووه ب��ۆ ق��ای��م��ق��ام��ی�ه‌ت و ناحیه‌ى و زیانێکى زۆری���ان ب�ه‌رک�ه‌وت��ووه ،شۆڕش ،که ئه‌و خانووانه دابه‌ش بکرێت ،به‌اڵم ب �ه‌ڕێ��وه‌ب �ه‌رى ناحیه‌که‌ش هۆکارى بهداخهوه تائێستا دابه‌ش نهکراوه ،پێویسته بدرێت دابه‌شنه‌کردنه‌که‌ى ده‌گه‌ڕێنێته‌وه بۆ به‌و که‌سانه‌ى پێویستیان پێیه‌تى». که‌مى خانووه‌کان. ده‌نگۆى ئ�هوه ههیه که ( )12خانوو بدرێت به‌لێپرسراوى فه‌رمانگه‌کانى ناحیه‌ى شۆڕش ،ئه‌و ئاکۆ شوانى لێپرسراوى کتێبخانه‌ى گشتى ( )8خانووه‌ى که دهمێنێتهوه بدرێت به‌لێپرسراوى شۆڕش ،به(چه‌تر)ى راگه‌یاند «بڕیاره له‌و ( )20فه‌رمانگه‌کانى ق���ه‌زاى چ�هم��چ�هم��اڵ ،ئ �ه‌وه‌ش خانووه یه‌کێکیان بدرێت به به‌ڕێوه‌به‌رى ناحی ه ناڕه‌زاییه‌کى زۆرى الى هاواڵتیان دروستکردوه. و ئه‌وانیتریش بۆ لێپرسراوى فه‌رمانگه‌کان بێت، که‌مال محه‌مه‌د ،ته‌مه‌ن ( )28ساڵ فهرمانبهره زیاتر له‌ساڵێکه ئه‌و خانوانه دروستکراون ،به‌اڵم له‌یه‌کێک ل �ه‌ده‌زگ��اک��ان��دا و دهڵ��ێ��ت «ژم���اره‌ى تائێستا داب�ه‌ش نه‌کراون و به‌چۆڵى ماونه‌ته‌وه‌و خانووه‌کان له‌ژماره‌ى لێپرسراوى فه‌رمانگه‌کانى زۆرب �هى په‌نجه‌ره‌کانیان شکاوه ،بۆیه پێویست ه شۆڕش زیاتره ،ئه‌گه‌ر خانووه‌کان دابه‌شبکرێن، لیژنه‌یه‌ک پێکبهێنرێت تابه‌دواداچوون بکات ( )8یان زیاد ده‌بێت ،ده‌نگۆى ئهوه ههیه خانووه بۆ ئه‌وه‌ى چۆن دابه‌ش بکرێت و بدرێت به‌کێ« .زی��اده‌ک��ان بدرێت به‌لێپرسراوى فه‌رمانگه‌کانى ناوبراو وتیشى «چه‌ندینجار له‌سه‌ردانه‌کانماندا چه‌مچه‌ماڵ ،ب �ه‌اڵم ئهمه کارێکى نه‌شیاوه و بۆ الى قایمقام و به‌ڕێوه‌به‌رى ناحیه‌ى شۆڕش ،پێویسته ئه‌و خانووانه بدرێت به‌و فه‌رمانبه‌رانه‌ى باسمان له‌م گرفته کردووه و داوامان لێکردوون خزمه‌تیان زۆره ،چه‌ندینجار له‌چه‌مچه‌ماڵ خانوو که چ��اره‌س�ه‌ر بکرێت ،وه‌اڵم��ی��ان ئ �هوه ب��ووه ک ه دابه‌شکراوه و شۆڕش لێى سوودمه‌ند نه‌بووه». لیژنه‌یه‌ک دروستده‌کرێت و کێشه‌که چاره‌سه‌ر که‌مال وتیشى «ئهمه به‌رنامه‌ى حکومه‌تى
هه‌رێمه له‌زۆربه‌ى ناحیه‌کانى کوردستاندا خانوو دروستکراوه و ئه‌م خانوانه‌ش تایبه‌تن به‌ناحیه‌ى شۆڕش و پێویسته بدرێت به‌فه‌رمانبه‌ران نه‌ک لێپرسراوان ،چونکه هه‌ندێک ل�ه‌و لێپرسراوان ه زه‌وى و خانویان وهرگرتووه«. ه���ه‌ن���دێ���ک ل����هه����اواڵت����ی����ان پ���ێ���ی���ان ب��اش�� ه ل�ه‌داب�ه‌ش��ک��ردن��ى ئ �ه‌و خ��ان��وان �ه‌دا پ��ۆس��ت دی��اری��ى نه‌کرێت و به‌پێى خزمه‌ت و خاڵ بێت ،نوره‌دین ه��اش��م ئ�ه‌ح��م�ه‌د ل��ێ��پ��رس��راوى خ��ان �هى رۆشنبیرى شۆڕش بۆ مندااڵن ،ده‌ڵێت «ئه‌و خانووانه له‌الیه‌ن ئه‌نجومه‌نى پارێزگاى سلێمانییه‌وه دروستکراوه و تایبه‌تن به‌لێپرسراوى فه‌رمانگه‌کانى ناحیه‌که و تائێستا دابه‌شنه‌کراوه ،ئه‌وه‌ش بووهته سه‌رنج له‌الى فه‌رمانبه‌ران ،پێویسته ئه‌و خانوانه به‌پێى خاڵ دابه‌ش بکرێت نه‌ک پۆست ،ته‌نها بۆ لێپرسراوى فه‌رمانگه‌کان بێت ،چونکه فه‌رمانبه‌ر هه‌ی ه خزمه‌تێکى زۆرى ههیه و تائێستا له‌کرێچیدایه». بۆ زانیارى زیاتر (چه‌تر) په‌یوه‌ندیکرد به‌سه‌ردار محه‌مه‌د ،به‌ڕێوه‌به‌رى ناحیه‌ى شۆڕش ،ناوبراو وتى «دابه‌شکردنى ئه‌و خانوانه ئاسان نییه ،چونک ه ژم���اره‌ى خ��ان��ووه‌ک��ان ک�هم�ه و داواک��اری��ی �ه‌ک��ان
زۆره ،ئهوه بوه‌ته گرفت له‌به‌رده‌م دابه‌شکردنیدا، ئه‌و خانوانه نه‌ده‌بوو به‌و شێوازه دروست بکرایه، چونکه ن��اح��ی�هى ش���ۆڕش گ �ه‌وره‌ت��ری��ن ناحیه‌ی ه ل �هه �ه‌رێ��م��ى ک��وردس��ت��ان��دا وه‌ک ناحیه‌کانیتر ه��ه‌ر ( )20خ��ان��ووى ت��ێ��دا دروس��ت��ک��راوه ،ئێم ه لیژنه‌یه‌کمان پێکهێناوه له‌قایمقام و به‌ڕێوه‌به‌رى ناحیه و سه‌رۆکى شاره‌وانى و نوێنه‌رى کارگێڕى خۆجێیه‌تى ئیداره‌ى گه‌رمیان ،تائێستا خه‌ریکى کۆکردنه‌وه‌ى زانیارین له‌سه‌ر فه‌رمانبه‌ره‌کانى ن��اح��ی �هى ش����ۆڕش و ک��ۆم �ه‌ڵ��ێ��ک رێ��ن��م��ای��م��ان له‌ئیداره‌ى گهرمیانهوه بۆ هاتووه و هه‌وڵده‌ده‌ین به‌گوێره‌ى رێنماییه‌کان ده‌س��ت به‌دابه‌شکردنیان بکه‌ین». ده‌رباره‌ى ئه‌وه‌ى خانوه‌کان ته‌نها بۆ لێپرسراوى فه‌رمانگه‌کانه ،سه‌ردار محه‌مه‌د ،وتى «به‌پێى ئه‌و رێنماییانه‌ى بۆمان هاتووه ،مه‌رج نییه ئه‌و که‌سه‌ى خانووى ده‌درێتێ لێپرسراوى فه‌رمانگ ه بێت ،مه‌رجه‌که ئ�ه‌وه‌ی�ه ئ �ه‌و کهسه له‌سنوورى ناحیه‌که‌دا فه‌رمانبه‌ر بێت و هیچ موڵکێک ب��ه‌ن��اوی��هوه ن�ه‌ب��ێ��ت و خ��ان��ووه‌ک��ان��ی��ش ب�ه‌ش��ێ��وه‌ى ێ گرێبه‌ستنه و مانگانه‌ش ده‌بێت ئه‌و کهسه کر
فۆتۆ :عەدنان عەلی
بدات». ن��اوب��راو ل �ه‌ب��اره‌ى خ��ان��ووه زی��اده‌ک��ان �هوه وتى «ل��ی��ژن�ه‌ی�ه‌ک�هم��ان کۆمه‌ڵێک زان��ی��ارى له‌سه‌ر شێوازى دابه‌شکردنى خانووه‌کان کۆده‌کاته‌وه، هێشتا ئهوه نه‌بووه به‌بڕیار ئه‌و خانوانه‌ى دهمێنێتهوه بدرێت به‌لێپرسراوى فه‌رمانگه‌کان ئه‌گه‌ر خانووى زیاده پاش دابه‌شکردن مایه‌وه ،ئه‌وکات به‌گوێره‌ى رێنماییه‌کان دابه‌ش ده‌کرێت».
مه‌رقه‌دى پیاوچاکان وه‌ک (هانابه‌خش)ێک بۆ زیاره‌تکاران
«پێویسته لیژنه‌یه‌ک پێکبهێنرێت تابه‌دواداچوون بکات بۆ ئه‌وه‌ى چۆن ئه‌و خانوانه دابه‌ش بکرێت و بدرێت به‌کێ»
مامۆستایه‌کى ئاینى :زۆربه‌ى زیارتکردنه‌کان له‌مڕۆدا ناشه‌رعین [ ئا /ساالر بیاره‌یى ] تائێستا زۆرب���هى ه��اواڵت��ی��ان بۆ چاکبونه‌وه له‌نه‌خۆشى زی��اره‌ت��ى مه‌رقه‌ده‌کان ده‌ک �ه‌ن ،ب�ه‌اڵم به‌وته‌ى مامۆستایه‌کى ئاینى ئه‌و زیاره‌تکردن ه دروس�����ت ن��ی��ی �ه و ده‌ب��ێ��ت��ه ه��ۆى به‌الرێالدانیان. له‌ژیانمدا زیاره‌تم نهکردووه لوقمان قادر ،ته‌مه‌ن ( )39ساڵ کارمه‌ندى ش���اره‌وان���ى ب���ی���اره ،ب��اس��ى ل���ه‌وه‌ک���رد ت��ائ��ێ��س��ت��ا و له‌ژیانیدا زیاره‌تى هیچ مه‌رقه‌دێکى نه‌کردوه، ده‌ڵێت «ئه‌و مه‌رقه‌دانه راسته پیاو چاکن ،به‌اڵم خۆشیان پێویستیان به‌خوداى گه‌وره‌یه و پێویستیان به‌لوتفى ئهوه ،ئه‌وان مردون ناتوانن هیچ شتێک بۆ ئێمه‌ى زیندوو بکه‌ن» ،وتیشى «زۆربه‌ى کات له‌کاتى نوێژى هه‌ینیدا له‌خانه‌قاى بیاره کاتێک ناوى شێخ ده‌هێنرێت (سۆفى)یه‌ک حاڵى پێدێ و ده‌ست ده‌کات به‌هاوار ،به‌اڵم به‌ده‌یان جار ناوى خودا و پێغه‌مبه‌ر ده‌برێت خۆشى تێک نادات». که ده‌چمه سه‌ردانى مه‌رقه‌د هه‌ست به‌که‌مبونه‌وه‌ى ئازار ده‌که‌م ئ��ام��ی��ن �ه م��ح �هم �ه‌د ت���هم���ه‌ن ( )64پ��ێ��ی��وای� ه هه‌رکاتێک س �ه‌ردان��ى م �ه‌رق �ه‌دى پ��ی��او چاکان ده‌ک��ات هه‌ست به‌ئارامى ده‌ک��ات ،ده‌ڵێت «پشت و قاچم زۆر ئازاریان ههیه ،هه‌رکاتێک سه‌ردانى پیاوچاکێک ده‌که‌م هه‌سته‌که‌م ئازاره‌که‌م که‌م ده‌ب��ێ��ت�هوه به‌قوربانیان ب��م ،ئ�ه‌وان�ه ئه‌ولیا ب��ون و دوعاى به‌خێر بۆ ئه‌وکه‌سانه ده‌که‌ن که سه‌ردانیان ده‌کات». ئامینه ئ��ام��اژه‌ى ب��ۆ ئ �ه‌وه‌ک��رد زۆرب���هى کات رۆژانى چوارشه‌ممه سه‌ردانى مه‌رقه‌ده‌کان ده‌کات، و ده‌ڵێت «زی��اره‌ت��ک��ردن ل�ه‌ڕۆژان��ى چوارشه‌مه‌دا زۆر خێره و ده‌چمه سه‌ردانه مه‌رقه‌ده‌کان و تاکو خواى گهوره شفام بۆ بنێرێت و مه‌راده‌کانم حاسڵ بکات». زیاره‌تکردنى هه‌ندێک که‌سایه‌تى له‌ئایینى ئیسالمدا جایز نیه و حه‌رامه مامۆستا نوره‌دین مسته‌فا پێش نوێژ و وتار خوێنى مزگه‌وتى گ���ه‌وره‌ى ته‌وێڵه به(چه‌تر)ى راگه‌یاند «خ��واى گ �ه‌وره ده‌فه‌رموێت له‌هه‌موو زه‌مانێکدا پیاو چاک ههیه ،به(ئه‌ولیا) ناوده‌برێن، ههمیشه خودا لێیان ئاگاداره و پشتگوێیان ناخات و له‌سه‌ره‌مه‌رگیشدا فریشته‌یان (مه‌الئیکه) بۆ دهن��ێ��رێ و م��ژده‌ى چ��وون�ه به‌هه‌شتیان ده‌دات��ێ، چونکه ئ �ه‌وان له‌دونیادا ژیانى خۆیان بۆخودا
مه‌رقه‌دی دانیال نەبی لە کەرکوک
په‌رستى ته‌رخانکردبوو». ئ �ه‌و مامۆستا ئاینیه دهڵ��ێ��ت «زیاره‌تکردنى هه‌ندێک که‌سایه‌تى له‌ئایینى ئیسالمدا جایز نیه و ح �ه‌رام �ه ،ب �ه‌اڵم مه‌رقه‌دیشمان ههیه ک ه ب�ه‌راس��ت��ى ئ�ه‌ول��ی��ان ،پێویسته کاتێک چووین ه سه‌ر مه‌رقه‌ده‌کان به‌شێوه‌یه‌کى شه‌رعى زیاره‌تیان بکه‌ین و سه‌ره‌تا سه‌المى لێ بکه‌ین ،پیاوچاک م���ه‌رج نییه ک �ه م��رد زی��اره‌ت��ى ب��ک��رێ��ت ،به‌ڵکو له‌کاتى ژیانیشیدا پێویسته زیاره‌تى بکرێت ،له‌به‌ر ئهوه نه‌فع و سودى ههیه». ئ��ه‌و وت��ارب��ێ��ژه‌ى م��زگ �ه‌وت��ى ت�ه‌وێ��ڵ�ه ئ��ام��اژه‌ى بۆئه‌وه‌کرد هه‌ندێک که‌س ده‌ڵێن سه‌ردانى ئه‌و شێخه ی��ان پیاوچاکه ده‌ک�ه‌ی��ن خۆ نایپه‌رستین و داواى ل��ێ��ده‌ک �ه‌ی��ن ل���ه‌الى خ���ودا ت��ک��ام��ان بۆ بکات و نزیکم بکاتهوه« ،ب�ه‌اڵم خ��وداى گهوره ئهوانه ب �ه‌درۆ ده‌خ��ات�ه‌وه‌و ده‌فه‌رموێ هه‌رکه‌سێ مرد باپیاو چاکیش بێت ناتوانێ سود به‌که‌س بگه‌یه‌نێ ،به‌ڵکو ده‌بێ تۆ نزاو پاڕانهوه بۆ ئه‌وان بکه‌یت و دوعاى خێریان بۆ بکه‌یت». پاڕانهوه له‌پێغه‌مبه‌رانیش دروست نییه مامۆستا ئایینیه‌که ده‌ڵێت «ته‌نانه‌ت پاڕانهوه
له‌پێغه‌مبه‌رانیش دروس���ت نییه ،که‌سێک ک ه ت��وش��ى ن�ه‌خ��ۆش��ی��ی�ه‌ک ه��ات��ووه و ره‌ن��گ �ه کاتى نه‌خۆشییه‌که‌ى مانگێک یان ساڵێک بێت ،به‌اڵم خۆى بۆ ناگیرێت و دهچێته سه‌ر گ��ۆڕى پیاو چاکێک ،کاتێ چاک دهبێتهوه کاکى نه‌خۆش دهڵ��ێ وه‌اڵ ئ�ه‌و پیاو چاکه شیفاى دام��ێ ،ک ه ئهمه راسته‌وخۆ دهبێته هاوه‌ڵ بڕیاردان (شرک) بۆ خوداى گهوره». زیاره‌تکردن حه‌رام نیه شێخ عه‌بدولڕه‌حمان نه‌قشبه‌ندى سه‌رپه‌رشتیارى خ��ان �ه‌ق��اى ش��ێ��خ ع��وس��م��ان��ى ت�ه‌وێ��ڵ�ه ب �ه(چ �ه‌ت��ر)ى راگه‌یاند «هه‌رجێگایه‌ک ئه‌ولیایه‌کى تێدابێت و خودا په‌رستى زۆرى تێدا کرابێت ،ئه‌وا جێگایه‌کى پیرۆزه و دوعا و نزاى باشتر تێدا گیرا ده‌بێت». ش��ێ��خ ع �ه‌ب��دول��ڕه‌ح��م��ان پ��ێ��ی��وای �ه زی��اره‌ت��ک��ردن رێگه پ��ێ��دراوه و خۆشى زۆرب���هى ک��ات ده‌چێت ه سه‌رمه‌رقه‌ده‌که‌ى شێخ عوسمان ،ئه‌و ده‌ڵێت «ئه‌و نه‌خۆشانه‌ى ده‌چنه زیاره‌تى شێخه‌کان ده‌رونیان زاڵ ده‌بێت به‌سه‌ر جه‌سته‌یاندا و نه‌خۆشیه‌کانیان چاک دهبێتهوه ،نه‌خۆشێک هاته الم و پێیوتم دکتۆر منداڵه‌که‌مى ئیزنداوه و ته‌نها دوو مانگى
فۆتۆ :فەریق هەڵەبجەیی
دیکه ده‌ژى ،پ��اش��ان هاته س �ه‌ر م �ه‌رق �ه‌دى شێخ عوسمان چنگێک خۆڵى مه‌رقه‌ده‌که‌ى کرده ناو ئ��اوه‌وه داى به‌منداڵه‌که‌ى ئێستا چاک بۆته‌وه‌و عه‌یبى نه‌ماوه». له‌سه‌رده‌مێکدا نه‌زانی سه‌باره‌ت به‌ئاین باڵوبوویه‌وه پیرۆزییه‌کان بهرجهسته ده‌بن ف����ازل ق����ه‌ره‌داغ����ى ن���ووس���ه‌ر و رۆش��ن��ب��ی��ر، ده‌رباره‌ى سه‌ردانکردنى مه‌رقه‌د ده‌ڵێت «مه‌رقه‌د (پ��ی��رۆزی)ی �ه‌ک �ه ب�ه‌ش��ێ��وه‌ی�ه‌ک��ی ب�ه‌رج�ه‌س��ت�ه‌ی�ه، ل�ه‌و س�ه‌رده‌م��ان�ه‌ش که نه‌زانی س�ه‌ب��اره‌ت به‌ئاین باڵوده‌بێته‌وه پیرۆزییه‌کان بهرجهسته ده‌بن ،ئه‌گه‌ر ئیسالم ئاینێکی ئاسمانی نه‌بووایه ده‌بووه ئاینێک هه‌ڵقواڵوی کۆمه‌ڵگه‌ی دواکه‌وتووی عه‌ره‌بستان و ئ �ه‌و ک��ات�ه پێویستی ن �ه‌ده‌ک��رد له‌جیاتی بت ه بهرجهسته زۆره‌ک��ان فه‌رمان بدرێت خودایه‌کی ت��اک بپه‌رسترێت که بهشێوهیهکی به‌رجه‌ست ه وێنا نه‌کرێت ،به‌ڵکو ئه‌و خودایه بتێکی تر ده‌بوو که‌مێک ل �ه‌وان �ه‌ی پێشوو ج��ی��اوازت��ر ده‌ب��وو یان بتێکی کۆن له‌گه‌ڵ ده‌سه‌اڵتی زیاتر». ف��ازل ق �ه‌ره‌داغ��ى وتیشى «ن�ه‌زان��ی��ن شتێکیتر دروس���ت ده‌ک���ات ک �ه پ��ێ��ی دهڵ��ێ��م (ه��ان��اب�ه‌خ��ش)
ه��ان��اب�ه‌خ��ش ه���ه‌ر ئ���ه‌و پ��ی��رۆزه ب�ه‌رج�ه‌س��ت�ه‌ی�ه‌ی�ه، ئ�ه‌و م��ردووه خواناسه‌یه که مرۆڤه زیندووه‌کان هانای بۆ ده‌ب �ه‌ن گوایه ئه‌و ل�ه‌خ��وداوه نزیکه و تکایان بۆ ده‌ک��ات ،ئ�ه‌و نه‌زانییه جگه ل�ه‌وه‌ی مرۆڤه‌کان له‌یه‌کتاپه‌رستی دروست دوور ده‌خاته‌و‌ه به‌ئه‌ندازه‌یه‌کیش الوازی��ان ده‌ک��ات وای بۆ بچن ک �ه ئ���ه‌وان ل �ه‌خ��ودان��اس��ی��دا ن��اگ�ه‌ن�ه ئ��ه‌و که‌س ه پیرۆزه ،بۆیه مردوه‌کان پاکترن و نزیکترن له‌خودا و قسه‌یان الی خودا ده‌ڕوات». به‌پیرۆز راگرتنی شێخه مردووه‌کان نه‌زانینه فازل قه‌ره‌داغى ئاماژه‌ى به‌وه‌دا بیرى سه‌ره‌تایى ناتوانێت ته‌سه‌وری خودایه‌کی تاکی نابه‌رجه‌ست ه بکات و ناشتوانێت تاسه‌ر وه‌ک خودایه‌کی تاک و نابه‌رجه‌سته بیناسێت ،ته‌نانه‌ت له‌شارستانێتی ئیسالمیشدا زان��ی��اری��ی�ه‌ک��ی زۆر ب�ڵاوب��وون �هوه ئ���ه‌و ف��ی��ک��ره س���ه‌ری ه �ه‌ڵ��دا ک �ه خ���ودای وه‌ک بوونه‌وه‌رێکی بهرجهسته وێناده‌کات ،ده‌ڵێت»ئه‌و ره‌وت���ه‌ش زۆرت���ر ل �ه‌س �ه‌ر ده‌وری ع�ه‌ق��ڵ جه‌ختى ده‌کرد (ره‌وتی ئیعتیزال) زۆرتر له‌به‌رجه‌سته‌کردن دوورده‌ک����ه‌وت����هوه و ت �ه‌ن��ان �ه‌ت ئ��ه‌و تایبه‌تییه‌ش به‌رجه‌سته‌بوونی تێدا نییه وه‌ک به‌رجه‌سته‌کردن ته‌ماشای ده‌ک��رد ،نه‌زانی و فکری سه‌ره‌تایی له‌گه‌ڵ به‌رجه‌سته‌کردندایه ،به‌پیرۆز راگرتنی ش��ێ��خ�ه م���ردووه‌ک���ان���ی���ش ش��ێ��وه‌ی �ه‌ک��ی ب��ی��دائ��ی��ی به‌رجه‌سته‌کردنه». ناوبراو باسى له‌وه‌کرد ئه‌و بێئاگاییه له‌کرۆکی ئ��ی��س�لام و ل �ه‌س �ه‌ده‌ک��ان��ی ی �ه‌ک �هم��ی ئیسالمدا وجودی نه‌بووه ،هه‌ر بۆیه ئه‌و هانابردنه وجودی ن �ه‌ب��وو ،ئ �ه‌و س �ه‌رده‌م �ه زان��س��ت�ه ئیسالمییه‌کان (زانسته‌کانی قورئان ،فه‌رمووده ،فیقه) به‌رباڵو بوون و له‌گه‌شه‌سه‌ندندا بوون» زۆربه‌ی خه‌ڵک ب��اوه‌ڕی��ان واب���وو ک�ه رێ��گ�ه ک��راوه‌ی �ه ب��ۆ ئ �ه‌وه‌ی م���رۆڤ ببێته خ���ودان���اس ،ه �ه‌ر ب��ۆی�ه ت�ه‌س�ه‌وف ب��ری��ت��ی ب���وو ل �ه(س��ل��وک) ک �ه خ���ودی وش�ه‌ک� ه وات���ای رێگه‌گرتنه‌به‌ر ،وات��ه م��رۆڤ ڕێگه‌ی خۆپاککردنه‌وه ده‌گرێته ب �ه‌ر و الی به‌شێکی م��وت �ه‌س �ه‌وف �ه‌ک��ان م���رۆڤ رێ��گ �ه‌ی (ک �ه‌ش��ف) ده‌گرێته ب�ه‌ر ،ب�ه‌اڵم دوای پاشه‌کشه‌ی زانست ه ئیسالمییه‌کان و باڵوبوونه‌وه‌ی نه‌زانی و پاش زاڵبوونی ته‌مبه‌ڵی باوه‌ڕی هه‌ڵه ته‌شه‌نه‌ی سه‌ند (تایبه‌تییه عه‌جایبییه‌کانی خوداناسه‌کان) و مشه‌خۆری په‌یدا بوو (له‌جیاتی قاڵبوون به‌په‌رستن و گه‌ڕان به‌دوای پیاوچاکان) ،له‌وه‌شه‌وه هانابردن بۆ شێخه م��ردووه‌ک��ان ب�ڵاوب��ووه‌وه و مه‌رقه‌ده‌کان پیرۆزییه‌که‌ی گه‌وره‌یان ده‌ستکه‌وت ،به‌جۆرێک حاڵه‌تی وا ههیه زۆر به‌که‌می ده‌ت��وان��ی نێوان گۆڕی شێخ و بته کۆنه‌کان جیابکه‌یته‌وه».
بوونى ده‌زگاکان له‌خانووى کرێدا به‌فیڕۆدانى سه‌روه‌ت و سامانى ئابوورى هه‌رێمه [ ئا /کارزان ،جه‌زا ] ت����ائ����ێ����س����ت����اش ه����ه‌ن����دێ����ک له‌به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تیه‌کانى حکومه‌ت خۆى له‌خانوى کرێدان و شاره‌زایه‌کی بواری ئابوریش پێیوایه بوونى ده‌زگ��اک��ان له‌خانووى کرێدا به‌فیڕۆدانى سه‌روه‌ت و سامانى ئابوورى هه‌رێمه.
ئه‌حمه‌د ره‌زا به‌ڕێوه‌به‌رى راگه‌یاندنى سلێمانى جه‌خت ل�هوه دهکاتهوه له‌سه‌ره‌تاى دامه‌زراندنى ب �ه‌ڕێ��وه‌ب �ه‌رای �ه‌ت��ی �ه‌ک �ه‌ی��ان �هوه تائیستا ل�ه‌خ��ان��وى کرێدان و ئ�ه‌وه‌ش وایکردوه که زیاتر له‌شار و شارۆچکه‌کان چاالکییه‌کانیان ئه‌نجام بده‌ن. ئه‌و به‌ڕێوه‌به‌ره‌ى راگه‌یاندن ،وتى «ئێمه وه‌ک وه‌زاره‌ت���ى راگه‌یاندن زۆر پێویستیمان به‌بیناى تایبه‌ت به به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تیه‌که‌مان ههیه ،به‌هۆى کردنه‌وه‌ى چه‌ند به‌شێکى نوێى وه‌ک (مه‌شق و راهێنان) بۆیه پێویستمان به‌بینایه«. ه �ه‌روه‌ه��ا باسى ل �ه‌وه‌ک��رد ل �ه‌ب �ه‌رئ �ه‌وه‌ى ئ �ه‌وان ناتوانن له‌هه‌موو شار و شارۆچکه‌یه‌ک بینایان هه‌بێت «له‌ناوشارى سلێمانى پێویستى زۆرمان به‌بینا ه�ه‌ی�ه ،ه�ه‌رچ�ه‌ن��ده ل�ه‌الی�ه‌ن ب�ه‌ڕێ��وه‌ب�ه‌رى گشتی راگ �ه‌ی��ان��دن ل���ه‌وه‌زاره‌ت���ى رۆش��ن��ب��ی��رى و الوان����هوه (ه �ه‌ڵ��گ��ورد ع �ه‌ب��دول��وه‌ه��اب) بۆساڵى ئاینده بڕیارى دروستکرنى بینامان پێدراوه ،بۆ ئه‌نجامدانى هه‌رچاالکییه‌ک ده‌بێت روو بکه‌ینه ده‌زگاکانیتر ب�هه��ۆى ن�ه‌ب��وون��ى ه��ۆڵ �هوه ،بۆیه زۆربه‌ى کات به‌کرێ هۆڵه‌کانمان پێده‌ده‌ن». محه‌مه‌د ق �ه‌ره‌داغ��ى سکرتێرى ئه‌نجومه‌نى وه‌زی�������ران ج���ه‌خ���ت ل�����هوه ده‌ک����ات����هوه زۆرب�����هى داموده‌زگاکانى حکومه‌ت له‌خانوى حکومیدان و رێژه‌یه‌کى که‌م نه‌بێت له‌کرێدان که ئه‌وانیش زۆر هه‌وڵیانداوه بینایان بۆ دروست بکه‌ن ،ده‌ڵێت «هیچ جیاوازییه‌ک له‌نێوان ده‌زگا حکومیه‌کان و ده‌زگ���ا روشنبیرییه‌کاندا ن��ه‌ک��راوه ،به‌ڵکو
به‌نرخى گونجاو بینامان بۆ داموده‌زگاکانمان دابینکردوه تابچنه بیناى خۆیان». س��ک��رت��ێ��رى ئ �ه‌ن��ج��وم �ه‌ن��ى وه‌زی������ران وت��ی��ش��ى «سیاسه‌تى حکومه‌ته هه‌موو داموده‌زگاکانى ب��چ��ن�ه ب��ی��ن��اى ت��ای��ب �ه‌ت ب��ه‌خ��ۆی��ان��هوه ،ب��ۆ ئ �هم مه‌به‌سته‌ش پ��ڕۆژه‌ى تایبه‌تمان ههیه ،هه‌روه‌ها بنکه رۆشنبیرییه‌کانیش زه‌رورن و پێویسته گرنگیان پێبدرێت».
ئه‌ندامى کرێنشینمان ههیه ئهمه جگه له‌وه‌ى که ی��اس��اى ژم���اره ()7ى س��اڵ��ى ( )2008بخات ه بوارى جێبه‌جێکردنه‌وه و که‌رتى تایبه‌ت و پاره خه‌ڵکى دیکه ههیه ناوی تۆمار نهکردووه». ئ����ه‌و ئ���ه‌ن���دام���هى س��ک��رت��ارێ��ت��ى ک��ۆم �ه‌ڵ �هى و خزمه‌تگوزارییه‌کانى دی��ک�ه‌ش بخاته کار کرێنیشینان دهڵ��ێ��ت «ب�ه‌پ��ێ��ى ئ��ام��اری��ک که ئهوکاته قه‌یران و کێشه‌ى نیشته‌جێبوون زۆر ل��ه‌زان��ک��ۆى س��ل��ێ��م��ان��ى وه‌رگ����ی����راوه ،ل�ه‌س��اڵ��ى به‌که‌مى دهمێنێتهوه». ده‌رباره‌ى شوێنى داموده‌زگاکان ناوبراو باسى ()1996هوه تائێستا ک��رێ��ى خ��ان��وو ب��ۆ ی��ان��ز‌ه هه‌زار زیادیکردوه ئه‌مه‌ش هۆکارێکه بۆپێدانى ل �ه‌وه‌ک��رد پێویسته س �ه‌رج �هم دام��وده‌زگ��اک��ان��ى خ��ان��وو ب�ه‌ک��رێ ب �ه‌دام��وده‌زگ��اک��ان��ى حکومه‌ت ح��ک��وم�ه‌ت ل�����ه‌ده‌ره‌وه‌ى ش��ار ب��ن وت��ى «ب�هه��ۆى
فۆتۆ :فەریق هەڵەبجەیی
زۆربەی دەزگاکانی حکومەت لەخانووی کرێدان ب �ه‌ره �هم ق���ه‌ره‌داغ���ى ئ �ه‌ن��دام��ى سکرتاریه‌تى کۆمه‌ڵه‌ى کرێنشینانى کوردستان .به(چه‌تر) ى راگ�ه‌ی��ان��د «به‌پێى ئ��ام��ارێ��ک ل���ه( %35بۆ )%40ى هاواڵتیانى شارى سلێمانى کرێنشینن، له‌هه‌مانکاتدا له‌کۆمه‌ڵه‌ى کرێنشینان ()7000
و ئ�ه‌و خێزانه ع�ه‌ره‌ب��ان�هى که دێنه ش��اره‌ک�ه و نیشته‌جێ ده‌بن و تواناى به‌کرێ گرتنى خانویان ههیه به‌نرخى زۆر ،له‌هه‌مانکاتدا نه‌بوونى هیچ یاسایه‌ک بۆ که‌مکردنه‌وه‌ى کرێ خانوو». به‌رهه‌م قه‌ره‌داغى ،وتى «حکومه‌ت ده‌توانێت
هه‌بوونى هه‌موو دام��وده‌زگ��اک��ان له‌ناوشاردا و زۆربه‌یان له‌کرێدان ئه‌مه‌ش وایکردوه هاواڵتیان خ��ان��وو ب���ه‌دام���وده‌زگ���اک���ان ب����دهن ل �ه‌ب �ه‌رام��ب �ه‌ر پاره‌یه‌کى زۆردا». ب������هه������ادی������ن ن�����������ورى ب�������ه‌ڕێ�������وه‌ب�������ه‌رى
کراوه ساڵی یه‌که‌م ژماره 32 دووشه‌ممه 2010/11/22
7
ک��ارگ��ێ��ڕى س�����ه‌رده‌م ب��اس��ى ل �ه‌گ��رن��گ��ى بنک ه رۆش��ن��ب��ری��ی �ه‌ک��ان ک���رد ک �ه س��ی��م��ای�ه‌ک��ى ج��وان به‌شار ده‌به‌خشن و ده‌توانن خزمه‌تى بزوتنه‌وه‌ى روناکبیرى گه‌لى ک��ورد بکه‌ن ،وت��ى «له‌سه‌ر بودجه‌ى حکومه‌ت له‌ساڵى ( )2004بینامان بۆدابینکراوه ،پێویسته حکومه‌ت پێش ئه‌وه‌ى بیر ل�ه‌دام�ه‌زران��دن��ى ده‌زگ��ای �ه‌ک بکاتهوه بیر له‌دروستکردنى بینا و به‌شه‌کانى ئه‌و ده‌زگایه ب��ک��ات �هوه ب��ۆ ئ��اس��ان راپ���ه‌ڕان���دن���ى ک��اره‌ک��ان��ى هاواڵتیان». ب �هه��ادی��ن ن���ورى س��ه‌ب��اره‌ت ب �ه‌ده‌زگ��اک �ه‌ی��ان ده‌ڵێت «ده‌زگ��اک�هم��ان ل �ه‌زۆر ب�ه‌ش پێکهاتووه ن �ه‌ب��وون��ى بینایه‌کى ل��ه‌و ش��ێ��وه‌ی�ه ئ��اس��ان نیه کاره‌کانمان وه‌ک پێویست راپه‌ڕێنین ،به‌اڵم ئه‌م هاوکارییه‌ى حکومه‌ت واده‌کات هاواڵتیان زی��ات��ر س��ودم�ه‌ن��د ب��ن له‌خزمه‌تگوزارییه‌کانى ده‌زگا رۆشنبیرییه‌کان». د.خالید حه‌یده‌ر سه‌رۆکى به‌شى کارگێڕى و ئابوورى زانکۆى سلێمانى به(چه‌تر)ى راگه‌یاند «بوونى ده‌زگاکانى حکومه‌ت له‌خانووى کرێدا به‌فیڕۆدانى سه‌روه‌ت و سامانى ئابوورى هه‌رێمه، ل�ه‌ب�ه‌رئ�ه‌وه‌ى حکومه‌ت ده‌توانێت له‌برى ئ�ه‌وه‌ى کرێچى بێت ،به‌ئاسانى بینا بۆ فه‌رمانگه‌کان دروست بکات و ده‌زگاکانى خۆى بگوازێته‌وه ناویان». د.خالید باسى له‌وه‌کرد حکومه‌ت پاره‌یه‌کى زۆر خ���ه‌رج ده‌ک���ات ل�ه‌ک��ات��ى دروس���ت کردنى بینادا ،له‌هه‌مانکاتیشدا بینا بۆ به‌رهه‌مێنانى درێژخایه‌نه له‌برى ئه‌وه‌ى ئه‌و پاره بدرێت به‌کرێ، «ئه‌وا ئه‌و پاره‌یه ئاراسته‌ى شوێنێکیتر ده‌کرێت و بۆ به‌رژه‌وه‌ندى گشتى سه‌رف ده‌کرێت ،بۆیه ده‌بێت حکومه‌ت هه‌وڵ بدات بۆ دروستکردنى کۆمه‌ڵگاى فه‌رمانگه‌کان ،ب �ه‌وه‌ش قه‌ره‌باڵغى که‌متر دهبێتهوه».
هه‌رێمى کوردستان ده‌بێت ه شوێنى ساغکردنه‌وه‌ى جه‌سته‌ى له‌شفرۆشه‌کانى خوارو و ناوه‌ڕاستى عێراق [ ئا /رێبوار عه‌زیز ] ل �ه‌ش��ف��رۆش��ی و ب��ازرگ��ان��ی ک��ردن عێراقییه‌وه ئافره‌تانى به‌جه‌سته‌ى له‌حاڵه‌ته‌وه بووته دیارده و هاواڵتیان‌و ئاژانسه‌کانى هه‌واڵ سه‌ربارى باسکردنى گروپ و تاقمه‌کانى ئه‌و دیارده‌یه ،باس له‌چه‌ندین به‌رپرسی هه‌رێمى کوردستان ده‌ک��ه‌ن که سه‌رپه‌رشتى ئ�ه‌و گروپانه ده‌که‌ن.
چیتر مه‌سه‌له‌ى پرسی له‌شفرۆشی و ئافره‌ته ل�ه‌ش��ف��رۆش�ه‌ک��ان��ى ه �ه‌رێ��م��ى ک��وردس��ت��ان وه‌ک پرسێکى پ�ه‌راوێ��ز که‌وته و بێ بایه‌خ ته‌ماشا ن��اک��رێ��ت ،ل �ه‌ب �ه‌رئ �ه‌وه‌ى گه‌شه‌سه‌ندنى ئ��اب��وری و رژان��ى سه‌رمایه‌گوزارى به‌سه‌ر هه‌رێمه‌که‌دا ل �ه‌پ��اڵ ئ���ه‌و پ���ه‌راوێ���زه‌ى ئ��ارام��ی��ی و جێگریى له‌هه‌رێمه‌که‌دا ،بووهته هۆکاری سه‌رهه‌ڵدانى چه‌ندین دیاریده و ره‌وشی کۆمه‌اڵیه‌تى ته‌نانه‌ت فکرى نوێ. سه‌رهه‌ڵدانى دی��ارده‌ى له‌شفرۆشی و بابه‌تى ئافره‌ته له‌شفرۆشه‌کان له‌هه‌رێمى کوردستاندا هیچ نییه جگه له‌یه‌کێک ل�ه‌و پرسانه‌ى که چینى ده‌سه‌اڵتدار و بهرپرسه کورده‌کان هه‌وڵى ب�ه‌درۆخ��س��ت��ن�هوه و ک�هم��ک��ردن�ه‌وه‌ى ق�ه‌ب��اره‌ک�هى ده‌ده‌ن ،به‌اڵم به‌دوایه‌که‌دا هاتنى راپۆرته هه‌واڵی و رۆژن��ام �ه‌وان��ی �ه‌ک��ان ل��ه‌ب��اره‌ى ئ��اش��ک��راب��وون��ى تۆڕه‌کانى ئافره‌تانى له‌شفرۆش لێره‌و ل�ه‌وێ و بینیی چه‌ندین حاڵه‌تى تاکه که‌سیش له‌و الوه، ئ �هوه جگه ل �ه‌وه‌ى که ل�ه‌و م��اوه‌ی�ه‌ی راب��ردوودا ( )56ئ��اف��ره‌ت��ى ل �ه‌ش��ف��رۆش ل �ه‌ش �ه‌ش هۆتێلی جیاوازى شارى سلێمانى ده‌ستگیر کران ،به‌ڵگه‌ن له‌سه‌ر ئه‌وه‌ى ئه‌و دیاریده‌یه بوونێکى بهرجهسته و دی����اری ه �ه‌ی �ه ل �هه �ه‌رێ��م �ه‌ک �ه‌دا و ک��اره‌ک �ه له‌حاڵه‌ته‌وه دهبێته دیاریده ،ئیتر پێوستى به‌قسه له‌سه‌ر کردنه. پ��رس��ی له‌شفرۆشى و ئ��اف��ره‌ت��ان��ى له‌شفرۆش سه‌ربارى بوونى به‌دیارده له‌هه‌رێمه‌که‌دا ،بووته هێالینى (مانشێتى) زۆرێک له‌ماڵپه‌ره عه‌ره‌بی و جیهانیه‌کان ،له‌مه‌شدا سه‌رچاوه‌یه‌کى ئاگادار ل���ه‌ش���ارى ه �ه‌ول��ێ��ر م��اڵ��پ �ه‌رى ئ��ی�لاف��ى ع �ه‌ره‌ب��ی دڵنیا ک��ردهوه که دوو گ��روپ له‌پشت هێنانى
فۆتۆ :ئینتەرنێت لەشفرۆشی لەحاڵەتەوە بووەتە دیاردە ئافره‌تانى له‌شفرۆشه‌وه‌ن بۆ هه‌رێمى کوردستان ،رۆژان �ه به‌کارى میوه‌فرۆشیه‌وه سه‌رقاڵه پێی خراپی ره‌وش��ی ئاسایشی ئه‌و شوێنانه دێن بۆ ئه‌وانیش ،یه‌که‌میان ئه‌و کوردانه‌ن که له‌شارى وایه به‌شێک له‌به‌رپرسانی هه‌رێمى کوردستان هه‌رێمى کوردستان و له‌وێش خه‌ریکى کارى به‌غداد نیشته‌جێن ،دووه‌میشیان ئ�ه‌و ک��ورد و له‌پشتى ت���ۆڕه گ �ه‌وره‌ک��ان��ى ئ �هم دی���ارده‌ی���ه‌وه‌ن له‌شفرۆشى ده‌بن». هاواڵتیه‌کى ته‌مه‌ن ( )47ساڵه‌ى دانیشتووى «ئ�����ه‌وان رێ��گ �ه خ��ۆش��ک��ه‌رى ل �ه‌ش��ف��رۆش��ی��ن و تورکمانانه‌ى دانیشتوى که‌رکوکن. سه‌رچاوه‌که‌ى ئیالف بۆچوونى وایه ئه‌م دوو پشتگیریان ده‌که‌ن له‌به‌ر ئه‌وه‌ى وه‌ک بازرگانى ه�ه‌ول��ێ��ر ک �ه ن�ه‌ی��وی��س��ت ن���اوى ئ��اش��ک��را بکرێت گرووپه له‌رێی ئه‌و په‌یوه‌ندیه پته‌وه‌ى به‌تۆڕه‌کانى مامه‌ڵه له‌گه‌ڵ دیاریده‌که‌دا ده‌که‌ن و قازانجایان دیارده‌که به‌شتێکى ئاسایی وه‌سف ده‌کات ،ئه‌و دهڵ��ێ��ت «ناکرێت له‌واڵتێکدا ک�ه ب �ه‌و هه‌موو ن��او ه�ه‌رێ��م��ى ک��وردس��ت��ان �هوه ه�ه‌ی��ان�ه «دۆخ و ده‌ست ده‌که‌وێت». بیانوى زۆرێک له‌ئافره‌ته هاورده‌کانى کارى شه‌ڕ و ئاژاوه‌گێڕیه‌دا رۆیشتبێت ده‌رئه‌نجامى زه‌مینه‌سازیی ده‌که‌ن بۆ هێنانى له‌شفرۆشه‌کان ب��ۆ هه‌رێمى ک��وردس��ت��ان ،له‌هه‌رێمیش شوێنى له‌شفرۆشی بریتییه له‌خراپی ره‌ش��ی ئارامی نێگه‌تیڤى لێ نه‌که‌وێته‌وه». س���ه‌رچ���اوه‌ی���ه‌ک���ی رۆژن���ام���ه‌وان���ى ل��ۆک��اڵ��ى گونجاویان بۆ دابین ده‌ک �ه‌ن تا ک��ارى خۆیان ناوچه‌کانى ناوه‌ڕاست‌و خواروى عێراق ،له‌مه‌شدا ب��ک��ه‌ن ،ئ����ه‌وه‌ش ل �ه‌ب �ه‌رام��ب �ه‌ر وه‌رگ��رت��ن��ى ب��ڕه س �ه‌رچ��اوه‌ی م��اڵ��پ�ه‌ره عه‌ره‌بیه‌که جه‌خت ل�هوه س�ه‌ره‌ن��ج��ی (چ �ه‌ت��ر) ب��ۆ ئ��هوه راده‌ک��ێ��ش��ێ��ت که دهکاتهوه «زۆرێک له‌و ئافره‌ته له‌شفرۆشانه‌ى چ�ه‌ن��دی��ن ک�ه‌ی��س��ى ت��اک �ه ک �ه‌س��ی له‌شفرۆشی پاره‌یه‌کى دیاری کراودا». ت�ه‌ح��س��ی��ن م����ارف ،ت �هم �ه‌ن ( )32س���اڵ ک ه له‌ناوه‌ڕاست و خواروى عێراقهوه دێن ،به‌بیانوى هه‌ن به‌شێوه‌یه‌ک ئهمه هه‌ندێک له‌ئافره‌تانى
کوردى ناوخۆی شاره‌کانى هه‌رێمى کوردستانی گرتوه‌ته‌وه ،به‌تایبه‌تى ش��اره گ�ه‌وره‌ک��ان ،به‌اڵم «ئه‌و که‌یسانه به‌نهێنیه‌کى له‌ڕاده‌به‌ده‌ر ئه‌نجام ده‌درێ�����ن ،ئ �ه‌وی��ش ب �هه��ۆک��ارى ق���ه‌ده‌غ���هى ئ�ه‌و ک��اره ل�ه‌رێ��گ�هى داب و نه‌ریتى کۆمه‌اڵیه‌تى هه‌رێمه‌که‌وه». ه�هم��ان س �ه‌رچ��اوه‌ی رۆژن��ام �ه‌وان��ى ئ�ه‌وه‌ش��ی ده‌رب���ڕی ک�ه له‌شفرۆشان ته‌مه‌نی ج��ی��اوازی��ان تێدایه ،به‌شێوه‌یه‌کى ویستراو دڵخواز ناتوانن کارى خۆیان بکه‌ن ،به‌و پێیه‌ى له‌ژێر چاودێرى توندى کۆمه‌اڵیه‌تی و یاسایدان. رۆژن���ام���ه‌ن���ووس���ێ���ک ک���ه ن �ه‌ی��وی��س��ت ن���اوى بهێنرێت به(چه‌تر)ى راگه‌یاند «بازرگانیه‌کى په‌ره‌سه‌ندووى له‌شفرۆشی له‌هه‌رێمه‌که‌دا بوونى ه�ه‌ی�ه ،به‌شێوه‌یه‌ک ل �ه‌الی �ه‌ن که‌سانى نزیک له‌به‌رپرسه کورده‌کانه‌وه سه‌رپه‌رشتى ده‌کرێن، ئه‌و که‌سانه‌ى هه‌ڵده‌ستن به‌فریودانى زۆرێک له‌ئافره‌ت و کچه کورده‌کان له‌به‌رانبه‌ر سامان و ته‌نانه‌ت به‌خشینى وه‌زیفه و ئیمتیازاتى دیکه‌یه بۆ ئه‌وه‌ى کارى له‌شفرۆشی بکه‌ن». ئ���ه‌و وت��ی��ش��ى «ئ����ه‌و ک��ه‌س��ان��هى ئ �هم��ج��ۆره ب��ازرگ��ان��ی�ه ده‌ک���ه‌ن ب�ه‌ک�هم��ى م��ام�ه‌ڵ�ه له‌گه‌ڵ ئافره‌ته له‌شفرۆشه‌کانی شاره‌کانى به‌غداد و ناوچه‌کانى دیکه‌ى عێراق ده‌که‌ن». ئ�ه‌و رۆژنامه‌نوسه ئه‌وه‌شی روون��ک��ردهوه که ئه‌و ئافره‌ته له‌شفرۆشانه له‌گه‌ڵ ئه‌و که‌سانه‌دا کار ده‌که‌ن حه‌سانه‌ى ته‌واویان ههیه و ناتوانرێت ل�ه‌رووى یاساییهوه لێپرسینه‌وه و لێپێچینه‌وه‌یان له‌ته‌کدا بکرێت ،له‌به‌رئه‌وه‌ى له‌الیه‌ن هه‌ندێک له‌به‌رپرسه‌کانه‌وه ده‌پارێزرێن. رۆژنامه‌نوسه‌که ئاماژه‌ى ب �ه‌وه‌دا ئه‌گه‌رچى ه �ه‌رێ��م��ى ک��وردس��ت��ان پێشتریش ب����ه‌ده‌ر ن�ه‌ب��وو ل �ه‌چ �ه‌ن��دی��ن ح��اڵ �ه‌ت��ى ب���وون���ى ل �ه‌ش��ف��رۆش��ی و ب��ازرگ��ان��ى ک��ردن ب �ه‌و ک���ارهوه ،ل���ه‌دواى هاتنى لێشاوى ع�ه‌ره‌ب�ه‌ک��ان��ى ش��اره‌ک��ان��ى ن��اوه‌ڕاس��ت و باشورى عێراق سه‌ربارى چه‌ندین کێشه‌ى تر بۆ هه‌رێمه‌که ،ئه‌مه‌شیان خسته‌سه‌ر نه‌هامه‌تیه‌کانى تر. سود وه‌رگیراوه له: ماڵپه‌رى ئیالف ماڵپه‌رى چاوى خه‌ڵک
ژنان ساڵی یه‌که‌م ژماره 32 دووشه‌ممه 2010/11/22
8
نغرۆبوون له‌ناو بوغرایدا مه‌ستور ه مه‌حمود
ب���������وغ���������رای���������ى و خ��ۆب��ه‌زل��زان��ی��ن ئ��ه‌و خ���ووه ناشرینه‌ی ه��ه‌ن��دێ��ک م��رۆڤ��ه ک��ه ئ��اراس��ت��ه و بیرکردنه‌وه‌ى به‌ره‌و وه‌ستان له‌خاڵێکدا ده‌ب��ات ،زۆرک��ات مرۆڤه‌کان خۆیان به‌گه‌وره‌تر له‌ده‌وروبه‌ر ده‌بینن ،به‌زاناتر به‌باشتر ب��ه‌ج��وان��ت��ر ب��ه‌ده‌وڵ��هم��ه‌ن��ت��ر و ب��ه‌زی��ره‌ک��ت��ر و...ه���ت���د ک��ه ئ��هم��ه‌ش زۆرک������ات ب��������ه‌زه‌ره‌رى ئ����ه‌و ک��ه‌س�� ه ده‌ش��ک��ێ��ت��هوه ،چ��ون��ک��ه چیتر ه��ه‌وڵ ب��ۆ ب��اش��ت��ر ن����ادات ل��ه‌ف��ک��رى خ��ۆی��دا گ��ه‌ی��ش��ت��ۆت��ه ه���هم���وو ش��ت��ێ��ک ک ه خ��ۆى ب��اوه‌ڕى پێیه‌تى ئه‌مه‌ش جیاى دهکاتهوه له‌ده‌وروبه‌ر له‌مامه‌ڵه‌کردن ل��ه‌گ��ه‌ڵ ک��ه‌س��ان��ى ده‌وروب������ه‌ر ،بۆی ه ئ��ه‌و م��رۆڤ��ان��ه ل��ه‌ده‌وروب��ه‌رم��ان زۆرن و ن���اک���رێ���ت ده‌س��ت��ن��ی��ش��ان��ى ج���ۆرى خ���ۆب���ه‌گ���ه‌وره زان��ی��ن��ه‌ک��ان ب��ۆی��ه‌ک به‌کیان بکه‌ین ،ب��هه��ه‌رح��اڵ ئه‌گه‌ر م��رۆڤ��ه خ��ۆب��ه‌زل��زان��ه‌ک��ان که‌سێکى ئاسایى بن‌و په‌یوه‌ندیدارى چاره‌نووسى توێژێک یان ده‌وروبه‌ر نه‌بن ئاساییه، به‌اڵم ئه‌وانه‌ى په‌یوه‌ندیدارن به‌خه‌ڵک و چاره‌نوسى خه‌ڵکه‌وه ئاسایى نی ه خ��ۆی��ان ب��ه‌زل ب��زان��ن ،چونکه ژیانى خه‌ڵکیان الی���ه ،ل��ه‌ن��او کۆمه‌ڵگاى ئێمه ب��ه‌داخ��هوه ئ��هم خ��وه زۆره هه‌ر له‌که‌سه بااڵده‌سته‌کانه‌وه تا ئه‌وانه‌ى بچوکترین ده‌س��ه‌اڵت��ی��ان ه��ه‌ی��ه ،هه‌ر گهیشتنه پله‌یه‌ک ئیتر وا ده‌زان��ن ه��هم��وو شتێکن له‌کاتێکدا ره‌نگ ه ئه‌وه‌ش نه‌بن. سه‌یرى خه‌ڵکانى ئه‌وروپى ده‌که‌یت چه‌ندێکیان فه‌یله‌سوفن داهێنه‌رن که‌سانى زۆر زانا و به‌توانان ،به‌اڵم له‌مامه‌ڵه‌کردن له‌گه‌ڵ ده‌وروبه‌ر زۆر ن��ۆرم��اڵ و ئاساین ،چونکه ئه‌وان ه به‌ڕاستى فێرى ئه‌و به‌هره‌یه یان هه‌ر شتێکى تر بوون و ده‌یانه‌وێت باشتر بزانن باشتر ش��اره‌زای��ى وه‌رگ��رن ،یان پۆستێکى ب��ه‌رزی��ان ههیه ده‌یانه‌وێت زیاتر خزمه‌ت بکه‌ن تا زیاتر خه‌ڵک لێیان رازى بێت ،یاخود له‌مه‌سه‌له‌یه‌کدا کارده‌که‌ن ده‌یانه‌وێت زۆرتر فێربن و زی��ات��ر ب��ه ده‌وروب���ه‌ر بگه‌یه‌نن ،ب��ه‌اڵم بهداخهوه الى ئێمه ئهمانه هه‌مووى پێچه‌وانه‌ن ،ئێمه هێشتا له‌ئه‌لف‌و بێى زۆر شتاین ،ب��ه‌اڵم ل��ه‌ب��ی��رک��ردن��ه‌وه‌ى خۆماندا گه‌یشتوینه‌ته لوتکه ،ئه‌م ه ل��ه‌ن��او ه��هم��ووان ب���اوه ،ب���ه‌اڵم ئ��ه‌وه‌ى جێى نیگه‌رانیه الى ئێمه‌ى ژنانیش ک��ه ه��ێ��ش��ت��ا ل��ه‌ئ��ه‌ل��ف‌وب��ێ��ى م��ه‌س��ه‌ل�� ه جدیه‌کانى ژن��ان��دای��ن ئ��هم��ه ب��ه‌ڕون��ى ه��ه‌ی��ه ،هێشتا زۆرم��ه‌س��ه‌ل��هى ژن��ان ه��ه‌ی��ه ک��ه پ��ێ��وی��س��ت��ه ب��گ��ات��ه گوێى خه‌ڵکى و له‌زمانى که‌سێکى ژنه‌و‌ه ب��گ��ات��ه گ��وێ��ی��ان ک��ه ل��ه‌ن��او ئ���ازار و خه‌مه‌کانى ژناندایه و ئه‌و ده‌توانێت ئه‌و واقیعه وه‌سف بکات له‌که‌سێکى تر ،به‌اڵم بهداخهوه نایکه‌ین ،له‌گه‌ڵ رێ���زم زۆرب���هم���ان ب����ارودۆخ کردینى به‌ڕۆژنامه‌نوس غه‌در له‌ژنان کردینى ب��ه داک��ۆک��ی��ک��ارى م��ه‌س��ه‌ل��هى ژن��ان، به‌اڵم زۆربه‌ى له‌خۆبایى بووه و خۆى له‌ئاسماندا ده‌بینێته‌وه کاتێک داواى ل��ێ��ده‌ک��رێ��ت ب��ه‌ش��دارى به‌رنامه‌یه‌کى ژنان یان لێدوانێک له‌مه‌سه‌له‌ى ژندا بدات ،ئهوهنده خۆى به‌گه‌وره ده‌بینێت ل��ه‌ک��ه‌س��ى ب���ه‌رام���ب���ه‌رى ئ��ام��اده‌ن��ی�� ه ب��ه‌ش��دارب��ێ��ت ی��ان ل��ێ��دوان ب���دات ،ئه‌ى پیاوێک قسه بکات ک��ه ناتوانێت وه‌ک تۆیه‌کى ژن ته‌عبیر له‌واقیعه‌ک ه ب���ک���ات ،ن���ازان���م ئ���ه‌گ���ه‌ر ک��ه‌س��ێ��ک به‌جدى داکۆکیکارى مه‌سه‌له‌یه‌ک ب��ێ��ت ح���ه‌ز ده‌ک����ات ه��هم��وو خه‌ڵک ی���ان زۆرت���ری���ن خ��ه‌ڵ��ک گوێبیستى مه‌سه‌له‌که‌ى بن تا زۆرترین خه‌ڵک بۆ ئه‌و مه‌سه‌له‌یه کۆبکاته‌وه نه‌ک ئهوهنده خۆبه‌زلبزانیت بوغرایى رێى پ��ێ��ن��ه‌دات ل��ێ��دوان��ێ��ک ب���دات ک��ه ل ه بنه‌ڕه‌تدا هێشتا له‌خاڵه‌کانى سه‌ره‌تا دابێت ،ه��ی��وادارم هه‌مووان ئه‌و خوه ته‌رک بکه‌ین به‌جیاوازى و تایبه‌تیتر ت���اوه‌ک���و زی��ات��ر خ��ه‌ڵ��ک پ��ه‌ی��وه‌س��ت بێت ب��هم��ه‌س��ه‌ل��ه‌ک��ان��ى ژن���هوه نه‌ک دورخ��س��ت��ن��ه‌وه‌ی��ان ه���ی���وادارم ژن��ان��ى رۆژن��ام��ه‌ن��وس خۆیان ل��ه‌و خ��وه دور‌ه په‌رێز بگرن.
کنێر عهبدواڵ :که‌من ئه‌و ژنانه‌ی به‌فعلی ده‌سه‌اڵتیان پێدرابێت و ناوه‌نده‌کانی بڕیاردانیان پێ سپێردرابێت ده‌کات و پێچه‌وانه‌که‌یشی بۆ پیاوان ،الیه‌نێکی تری گرێدراوی هۆکار‌ه خۆییه‌کان‌ه و په‌یوه‌ندیدار‌ه به‌ئاستی هۆشمه‌ندی خودی ژنان به گرنگێتی به‌شداربونیان له‌بواریی سیاسیدا و قوربانیدانیان له‌مه‌ڕ ئه‌و ملمالنێ هه‌مه‌ره‌نگه‌ی به‌پالن و بهرنامه له‌دژ ژنان ده‌کرێ بۆ ئه‌وه‌ی جێ به‌پیاوان له‌ق نه‌کرێت .ئه‌مه‌ش په‌یوه‌ندیدار‌ه به‌کۆمه‌ڵێ هۆکار ژنانی ناچارکردوو‌ه لهوانه ئه‌رکی زۆری خێزان له‌ئه‌ستۆی ژناندایه وه‌ک منداڵ و به‌ڕێوه‌بردنی ماڵ که ده‌رفه‌تێک ناهێڵێته‌و‌ه له‌به‌رده‌م ژنان بۆ بایه‌خدان به مه‌سه‌له‌کانیان له‌ده‌ره‌وه‌ی ماڵ ،به‌ده‌ر له‌و تێڕوانین و دیدی کۆمه‌ڵگ‌ه و خودی پیاوانیش ده‌رب��اره‌ی ئه‌و ژنانه‌ی به‌رپرسیارێتی سیاسی له‌ئه‌ستۆ ده‌گرن زۆرجار پیاوان هیچ شێواز و ئامرازێک نامێنێته‌و‌ه بۆ پاڵپێوه‌نانیان په‌نا ده‌به‌ن‌ه به‌ر ناره‌واترین و نامرۆڤانه‌ترین رێگه ئه‌وه‌ش له‌که‌دارکردن و ناوزڕاندن و تۆمه‌ت دروستکردن و سوکایه‌تیکردن‌ه به ژنان له‌روی سێکس و په‌یوه‌ندیی و گرت‌ه سێکسییه‌کان و باڵوکردنه‌وه‌ی تۆمه‌تی جیاوازی ناڕاست له‌رێی مۆبایل و ئینته‌رنێت و ئامرازه‌کانی تری راگه‌یاندنه‌وه ،ماوه‌ی هه‌ڵبژاردنه‌کانی رابردوو باشترین به‌ڵگه‌ی ئه‌و راستیانه‌ی‌ه که وای له‌زۆرێک له‌ژنان ک��ردووه پاشه‌کش ه بکه‌ن له‌کارکردنیان له‌ناو زۆرێک له‌پارت‌ه سیاسییه‌کان و بوار‌ه سیاسییه‌که‌دا .ئه‌وه‌ش گرێدراوی ئه‌و ئه‌قڵیه‌ت‌ه باو و کۆنه‌په‌رست و پیاوساالرییه‌ی‌ه که هه‌موو ژنێک له‌جه‌سته‌دا کورت دهکاتهوه و پێیوایه ته‌نها ئامرازێک‌ه بۆ سێکس و هیچی تر .ئهمانه و چه‌ندین هۆکاری دیکه به‌رپرسیارن له‌که‌می ژنان له‌ناوه‌نده‌کانی سیاسیدا.
[ دیدار /نینا باران ] له‌دیمانه‌یه‌کى (چ��ه‌ت��ر)دا کنێر ع�ه‌ب�دواڵ باس له‌به‌شدارى ژنان له‌بوارى سیاسى و ناوه‌نده‌کانى بڕیار ده‌کات و ئاماژ ه بۆ ئه‌و ه ده‌کات پیاوان ده‌رباره‌ی ئه‌و ژنانه‌ی به‌رپرسیارێتی سیاسی له‌ئه‌ستۆ ده‌گرن ،هیچ شێواز و ئامرازێکیان بۆنه‌مێنێته‌و ه په‌نا ده‌به‌ن ه به‌ر له‌که‌دارکردن و ناوزڕاندن و سوکایه‌تیکردن به‌ژنان و گرت ه سێکسییه‌کان له‌ڕێگه‌ى مۆبایله‌و ه باڵوده‌که‌نه‌وه. چه‌تر :رۆڵی ژنانى کوردستان له‌خه‌باتکردن بۆ به‌ده‌ستهێنانى مافه‌کانیان چۆن هه‌ڵده‌سه‌نگێنیت؟
ــ هه‌قیقه‌تێکی به‌ڵگ‌ه نه‌ویست‌ه گه‌ر رابه‌رایه‌تی و پێشه‌نگی ژنان خۆیان نه‌بێت بۆ خه‌باتکردن له‌پێناو به‌دیهێنانی مافه‌کانیان و هێنانه‌کایه‌ی بزوتنه‌وه‌یه‌کی راستهقینه ،مه‌حاڵ‌ه ژنان بگه‌ن‌ه هیچ ئامانج و مافێکیان ،لێره‌دا مه‌به‌ست سڕینه‌و‌ه و نکۆڵیکردن نیی ه له‌کاریگه‌ری و زه‌روره‌تی کارکردنی پیاوان و هاتنه پێشه‌وه‌یان بۆ مه‌یدانی خه‌باتی راستهقینه له‌مه‌ڕ مه‌سه‌له‌کانی ژنان ،چونک ه دواتر سه‌رکه‌وتنی بزوتنه‌وه‌ی ژنان په‌یوه‌ندیدار‌ه به‌راد‌ه و به‌شداری و هاوبه‌شیکردنی پیاوان و باوه‌ڕبونی راسته‌قینه‌یان به‌ئازادبونی ژنان له‌وکۆتوبه‌ند و جیاکاریانه‌ی ده‌رهه‌قیان ده‌کرێت به‌ئازادی کۆمه‌ڵگه‌و‌ه بهنده ،له‌و روانگه‌یه‌ی مه‌سه‌له‌ی گه‌یشتنی ژنان به‌مافه‌کانیان یان به‌واتایه‌کی دیکه پێشێلنه‌کردنی مافه‌کانیان و کارکردن له‌پێناو به‌دیهێنانی کۆمه‌ڵگه‌یه‌کی یه‌کسان بێ زه‌وتکردنی مافی ره‌گه‌زێک و له‌سه‌ر حسابی ئه‌ویدیک‌ه نابێت، بۆ ئه‌وه‌ی کۆمه‌ڵگه‌یه‌کی ب��ه‌دوور له‌چه‌وساندنه‌وه‌ی ره‌گه‌زی و هه‌رجۆر‌ه چه‌وساندنه‌وه‌یه‌کی دیکه بێته‌دی ،کۆمه‌ڵگه‌یه‌ک رێز له‌دید و بۆچون‌ه جیاوازه‌کان بگرێت و خ��ودی مرۆڤه‌کان خۆیان سه‌نگی مه‌حه‌کی بڕیاردانبن له‌چاره‌نوسی خۆیان و ئه‌و مه‌سه‌ل‌ه تایبه‌تمه‌ندێتیانه‌ی په‌یوه‌ندیدار‌ه به‌خودی تاکه‌کانه‌وه، کۆمه‌ڵگه‌یه‌ک مرۆڤه‌کان هاوسه‌نگی و بااڵنسی جێنده‌ریان تێدا پارێزراو بێت و دامه‌زراوه‌کانی له‌سه‌ر بنه‌مای توانا و لێهاتوویی و شاره‌زایی و پسپۆری بونیاد نرابێت و ئهمانه ببن‌ه سه‌نگی مه‌حه‌کی دابه‌شبوونی کاره‌کان له‌نێوان ره‌گه‌زه‌کاندا بێ جیاوازی، کارکردن له‌پێناو گشت ئه‌و کۆڵه‌کانه‌ی دیموکراسیدا ئه‌رکی مرۆڤه‌کان‌ه بێجیاوازی. به‌واتایه‌کیتر مه‌سه‌له‌ی ژنان و مافه‌کانیان شتێکی جیاواز و جیاکه‌ره‌و‌ه نییه له‌کای‌ه و بواره‌کانی تری کۆمه‌ڵگ‌ه و گه‌یشتنیش ب��هوه ئه‌رکی هه‌مه‌الیه‌نه‌ی ده‌وێ���ت ،ن��ه‌ک ئ��ه‌و ئه‌رک‌ه ته‌نها له‌ئه‌ستۆی خودی ژنان خۆیاندا ببینرێته‌وه .به‌دیوێکی تردا هاتن ه ده‌ره‌وه‌ی ژنان بۆ مه‌یدان‌ه جۆربه‌جۆره‌کانی کارکردن گرنگییه‌تی و کاریگه‌رێتی زۆری ههیه بۆ درککردنی زیاتر به مافه‌کانیان و دۆزینه‌وه‌ی میکانیزم و دیدی هاوبه‌شی کارکردن له‌سه‌ر هه‌نگاو و بابه‌ته‌کان. چه‌تر :ژنان توانیویان ه تواناى کارکردنیان بقۆزنه‌و ه بۆ به‌ده‌ستهێنانىمافه‌کانیان؟
له‌قۆناغی ئ��هم��ڕۆدا ژنانێکی زۆر هاتونه‌ت‌ه مه‌یدان هجیاوازهکانی کارکردن و خاوه‌ن پسپۆری و شاره‌زایی و ئه‌زمونی کارکردنی هه‌مه‌ڕه‌نگن ،به‌اڵم پرسیاره‌ک‌ه لێردای‌ه غیابی ئه‌و ژنان ه له‌چیدا خۆی ده‌بینێته‌وه ،کێ بڕیار له‌چاره‌نوسی ئهوانه ده‌دات و که‌سی شیاو ده‌ستنیشان ده‌کات بۆ شوێنی شیاو ،به چ پێوه‌رێک کاندید ده‌کرێن ،تاچه‌ند خوێندنه‌وه‌یان بۆ ئه‌و کهسه کاندیدکراوه‌کان خوێندنه‌وه‌یه‌کی ته‌ندروست‌ه و ئایا ده‌وه‌ستێت‌ه سه‌ر ئاستى ئه‌قڵ و گه‌شه‌کردن و پسپۆریان ،یان راده‌ی ئینتمابونیان بۆ الیه‌نێکی سیاسی دیاریکراو و راده‌ی پابه‌ندبونیان بۆ به‌رپرس و بااڵده‌ستێکه،
زۆرب �هى ئه‌و ئافره‌تانه‌ى که چونه‌ته ژیانى هاوسه‌ریه‌وه پێیانوایه زۆرب��هى کێشه‌کانیان به‌هۆى خه‌سوه‌وه‌یه ،توێژه‌رێکى کۆمه‌اڵیه‌تیش ئاماژه بۆ ئهوه ده‌کات که بوک و خه‌سو له‌کۆنه‌و ه په‌یوه‌ندى کۆمه‌اڵیه‌تیان له‌گه‌ڵ یه‌کترى سسته، ده‌ڵێت «ماڵى جیا کێشه‌ى نێوان بوک و خه‌سوو که‌م دهکاتهوه». «خه‌سو و خه‌زورم وه‌ک دایک و باوکم سه‌یر ده‌که‌م»
سۆلین عه‌لى ته‌مه‌ن ( )25ساڵ ،ماوه‌ى سێ ساڵه چووه‌ت ه ژیانى هاوسه‌رییه‌وه و خاوه‌نى منداڵێکه ،ناوبراو له‌و ماوه‌یه‌ى ژیانى هاوسه‌ریدا چه‌ندنجار له‌گه‌ڵ خه‌سویدا تووشى کێش ه و گرفت بووه ،به‌اڵم له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا رقى لێهه‌ڵنه‌گرتووه، چونکه ب��ه‌ب��ڕواى ئ��ه‌و ئ��ه‌گ��ه‌ر ئافره‌تێک ،ه��اوس��ه‌ره‌ک��هى خۆشبوێت ،ده‌بێت که‌سوکاره‌که‌شى وه‌ک که‌سوکارى خۆى سه‌یر بکات «خه‌سو و خه‌زوریشم وه‌ک دایک و باوکى
من بم فەرمانی گرتن بۆ ئەوانە دەردەكەم كە بێریڤانیان دۆبالژ كردووە [ ئا /جه‌بار ئه‌حمه‌د ]
چه‌تر :ئه‌کته‌ر له‌جیهاندا گرنگییه‌کى زۆرى پێده‌درێت ،ئایا هونه‌رمه‌ندان و ئه‌کته‌ره‌کانى ئێمه ئه‌و گرنگیه‌یان پێ دراوه؟
حه‌مه عه‌لى خ��ان وه‌ک یه‌کێک له‌و هونه‌رمه‌نده ناسراوه‌نه‌ى که له‌ئێستادا رۆڵکى به‌رچاو ده‌بینێت له‌دراما و فیلم ه ک��وردی��ی�ه‌ک��ان ،له‌دیدارێکى رۆژن��ام �هى (چ �ه‌ت��ر)دا تێڕوانینى له‌به‌رامبه‌ر رۆڵى دراما و کاره‌هونه‌ریه‌کان و گرنگى پێدانیان له‌ڕاگه‌یاندنه‌کان ده‌خاته‌ڕوو و پێیوای ه قه‌یرانى هونه‌رى بۆ ئه‌و که‌سانه‌یه ک ه خۆیان بێتوانان و ئیش ناکه‌ن.
ـ به‌دڵنیایه‌وه نه‌خێر ،چووم بۆدوبه‌ى بۆ بۆسنا بۆ سه‌رایڤۆ ده‌عوه‌تم له‌وه‌زاره‌تى رۆشنبیرى بۆسناو‌ه بۆ هات یه‌ک کامێره‌م له‌گه‌ڵ نه‌بوو ،چووم بۆ میهره‌جانێک له‌ئه‌سته‌مبوڵ ئه‌وه‌نده‌ى بیانیه‌کان هاتنه الم که‌س نه‌هات ،یه‌ک که‌ناڵى راگه‌یاندنى ناوخۆیى پرسیارى لێنه‌کردم باسیشیان نه‌کرد، له‌کاتێکدا که ئه‌کته‌ره بیانیه‌کان بهپێچهوانهوه بوون.
چه‌تر :ئه‌و ئه‌رکان ه چین پێویست ه ژنان له‌ئێستادا ئه‌نجامى بده‌ن؟
کنێر عهبدواڵ له‌دایکبوی ساڵی ( ،)1970ده‌رچووی کۆلێژی ئاداب ،به‌شی زمانی عه‌ره‌بی زانکۆی سه‌اڵحه‌دین ،له‌ئێستادا ئه‌ندامی ئه‌نجومه‌نی پارێزگای سلێمانی ه و سه‌رنوسه‌ری گۆڤاری ته‌واره ،خاوه‌نى ( )10به‌رهه‌م و کتێبی چاپکراو ه له‌سه‌ر مه‌سه‌له‌کانی ژنان ،و توێژینه‌و ه و وه‌رگێڕان.
ـــ بوونی ژنان له‌هه‌ریه‌ک له‌و ناوه‌ند‌ه ده‌سه‌اڵتدارانه‌دا گرنگێتی و کاریگه‌رێتی تایبه‌تی خۆی ههیه ،کاتێک ژن��ان بونیان ده‌بێت له‌و ن��اوهن��دان��ه‌دا ،له‌رێی هه‌ر پ��ارت و حزبێکی سیاسی دیاریکراوه‌و‌ه بێت ،گرنگه هه‌ست به‌و به‌رپرسیارێتیی‌ه بکات وه‌ک ره‌گه‌زی مێ ،به‌پێی تایبه‌تمه‌ندێتی قۆناغه‌ک‌ه دوو ئه‌رک و به‌رپرسیارێتی گرنگی له‌سه‌ره ،یه‌ک مه‌سه‌له‌ی ژنان و دوو مه‌سه‌له‌ی نه‌ته‌وایه‌تی یان خزمه‌تگوزاری یاخود لێره‌دا جۆری ئه‌و که‌سایه‌تیی‌ه و هۆشمه‌ندبون و درککردنی به مه‌سه‌له‌کانی ژنان له‌الیه‌ک و له‌الیه‌کی دیکه شێوازی ئینتمابوون و ئه‌وله‌ویه‌تی مه‌سه‌له‌کان .به‌رژه‌وه‌ندییه‌کانی تاکه که‌سه‌کان‌ه رۆڵ ده‌گێڕێ له‌کاتی یه‌کالکردنه‌و‌ه و هه‌ڵبژاردنی له‌نێوان مه‌سه‌له‌ی ژنان و به‌رژه‌وه‌ندییه‌کانی ژناندا یان هه‌ر مه‌سه‌له‌یه‌کی تری به‌رژه‌وه‌ندی حزبایه‌تی دهبێته سه‌نگی مه‌حه‌ک و ئه‌وله‌ویه‌ت له‌الی ،بۆ نموونه کاتێک مه‌سه‌له‌یه‌کی وه‌ک فره‌ژنی دهچێته نێو باسی په‌رله‌مان و ژنه‌ک‌ه دهکهوێته نێو بڕیاردان له‌سه‌ر به‌رژه‌وه‌ندی ژنان که دژ به فره‌ژنیی‌ه یان حزبه‌که‌ی گه‌ر پێی بڵێ ده‌نگ ب ه فره‌ژنی بد‌ه لێره‌دا نه‌ک پێویسته به‌ڵکو ده‌بێت هه‌ڵوه‌سته‌ی جدیی و کۆششی هه‌بێت له‌ناو خ��ودی حزبه‌که‌یشیدا بۆ گۆڕینی ئاڕاسته‌ی بیرکردنه‌و‌ه و بڕیاردان له‌سه‌ری نه‌ک له‌به‌ر ئه‌وه‌ی حزبه‌که‌ی وای پێ دهڵ��ێ ده‌بێت دهن��گ به فره‌ژنی ب��دات. کاتێک هه‌وڵدان بۆ چه‌سپاندنی ده‌سه‌اڵتی المه‌رکه‌زیه‌ت ده‌بێت ه پێداویستییه‌کی واقیعی واڵته‌که‌ت بۆ چه‌سپاندنی بنه‌ماکانی دیموکراسیه‌ت و هێنانه‌دی زۆر ئامانجی دی��ک��ه ،ده‌بێت به‌رژه‌وه‌ندی گشتی و قۆناغی مێژوویی میلله‌ته‌که‌ت ببێت ه ئه‌وله‌ویه‌تی بڕیاردانت نه‌ک به‌رژه‌وه‌ندی تاک و الیه‌نێکی حزبی دیاریکراو ،دواجار ئه‌رکی ئه‌و که‌سه‌ی‌ه له‌ناو خودی حزبه‌کانی راستکردنه‌و‌ه و گفتوگۆ و قسه‌ی هه‌بێت له‌سه‌ر راستییه‌کان و ئه‌وه‌شمان له‌بیر نه‌چێت تاک و که‌سایه‌تیی‌ه سه‌ره‌کییه‌کانى نێو پارت‌ه سیاسییه‌کانن که ده‌توانن ئه‌و حزبان‌ه ناشرین بکه‌ن له‌ناو خه‌ڵکدا یان جوانى بکه‌ن ،ئه‌وه‌ش به راستگۆیی له‌گه‌ڵ خه‌ڵک و داکۆکیکردن له‌به‌رژه‌وه‌ندیی‌ه گشتییه‌کانی خه‌ڵک و شه‌فافیه‌ت و جیاوازینه‌کردن و کارکردنی جدیی ده‌بێت له‌پێناو خزمه‌تکردنی میلله‌تدا.
ئهمه لێکدانه‌و‌ه و پرسیار گه‌لێکی جیاواز هه‌ڵده‌گرێ دیوێکی خوێندنه‌وه‌کان له‌وه‌دا بهرجهسته ده‌بێت ئهوهیه گرنگ چه‌ندایه‌تی ئه‌و ژنانه نییه ،به‌ڵکو گرنگ چۆنایه‌تیی‌ه و داخۆ ئه‌و ژنانه‌ی له‌رووی چۆنایه‌تییه‌و‌ه به‌توانان چه‌ندیان ئه‌و پۆست و شوێنانه‌یان گرتوو‌ه که ناوه‌ندی بڕیارسازی بێت و بتوانن ده‌سه‌اڵتدار بن ،زۆرى ئه‌و ژنانه به‌توانا و لێهاتوون و شاره‌زان و له‌رووی سه‌لیقه‌ییانه‌و‌ه هیچیان که‌متر نییه له‌پیاوان ،به‌اڵم که‌میانن به فعلی ده‌سه‌اڵتیان پێدرا بێت و ناوه‌نده‌کانی بریاردانیان پێ سپێردرا بێت. هه‌روه‌ها هۆکاری بابه‌تی و خۆیی وه‌ک چۆن هۆکاری زۆر ههیه له‌پشت که‌می بوونی ژنان له‌ناوه‌ند‌ه هه‌ستیاره‌کانی بواری سیاسیدا ،له‌کاتێکدا شێوازه‌کانی به‌شداریکردنی سیاسی زۆره، هۆکار‌ه سیاسییه‌کان خۆی له‌نه‌بوونی نه‌ریت‌ه دیموکراتییه‌کاندا ده‌بینێته‌وه ،کاتێک ده‌سه‌اڵتی حزبه بااڵده‌سته‌کان یان سیستمی تایه‌فه‌گه‌ری و هۆز و خێڵ و ئاین ده‌بن‌ه سه‌رچاوه‌ی پێوه‌ری کاندیده‌کان به ژن و پیاوه‌وه ،پێوه‌ری ئینتمای حزبی و پل‌ه و پای ه
و بوونی له‌رێکخستنه‌کانی حزبدا دهبێته ئه‌وله‌ویه‌تی کاندیده‌کان ن��ه‌ک پ��ێ��وه‌ری ت��وان��ا و ش��اره‌زای��ی و پسپۆری ،ب��ه‌رژه‌وه‌ن��دی ته‌سکی حزبایه‌تی دهبێته خاڵێکی گرنگ له‌هه‌ڵسه‌نگاندنی که‌سایه‌تییه‌کان نه‌ک به‌رژه‌وه‌ندی گشتی .پێوه‌ری یه‌کترناسین، نزیکی له‌به‌رپرسێکی دی��اری��ک��راو و ئینتمای بۆ ب��ه‌رپ��رس و بااڵده‌ستێک دهبێته هۆکاری مسۆگه‌رکردنی بۆ هه‌ر پۆستێک که ده‌یه‌وێت ،جوانی و خۆبه‌ده‌ستدان و ملکه‌چکردنی تاکه‌کان بۆ تێربوون و چێژوه‌رگرتنی له‌زه‌تێکی کاتی هه‌ندێک له‌به‌رپرسان دهبێته بڕیاری یه‌کالکه‌ره‌و‌ه بۆ مسۆگه‌رکردنی پۆستێکی دیاریکراو .یان گرێدراوی میراتی کلتوریی ،واته کۆمه‌ڵگه‌یه‌ک له‌سه‌ر بنچینه‌ی پیاوساالری و باوکساالری و قۆرخکردنی پیاوان بۆ کای‌ه گشتیی و بڕیارسازییه‌کان و پله‌دووی ژنان دامه‌زراوه ،سیستمێک‌ه ههمیشه جه‌خت له‌سه‌ر دابه‌شبوونی رۆڵی ره‌گه‌زه‌کان ده‌کات و رۆڵی ژنان ههمیشه له‌نێو په‌روه‌رده‌ی منداڵ و په‌روه‌رده‌کردنی و به‌ڕێوه‌بردنی خێزان و میوان و ماڵدا قه‌تیس
خۆم سه‌یر ده‌که‌م».
سسته ،ئ��ه‌وه‌ش کاتێک دروس��ت ده‌بێت که چه‌ندین ساڵ ه ئه‌و کێشانه». دایک کوڕه‌که‌ى خۆى به‌خێو کردووه ،وتى «دایک خۆى «رۆژێک له‌ڕۆژان دڵم لێیان نه‌هێشاوه» شنۆ ئیبراهیم ،ته‌مه‌ن ( )32ساڵ که ژنى ماڵه‌وه‌یه و هیالک ده‌کات تاکوڕه‌که‌ى گهوره ده‌کات و کاتێکیش ک ه ماوه‌ى چوار ساڵه چۆته ژیانى هاوسه‌رییه‌وه ئێستا خاوه‌نى ژنى بۆدێنێت ،ده‌بینێت کوڕه‌که‌ى هه‌موو خۆشه‌ویستیه‌که‌ى منداڵێکه ،ده‌ڵێت «تابڵێى خه‌سوم و خه‌زورم خۆشه‌وێتن و ده‌دات به‌هاوسه‌ره‌که‌ى هه‌ربۆیه خه‌سوه‌که واهه‌ست ده‌کات هه‌رگیزیش رۆژێ ل��ه‌رۆژان دڵم لێیان نه‌هێشاوه ،چونک ه که خۆشه‌ویستى کوڕه‌که‌ى بوکه‌که‌ى زه‌وتى کردوه ئه‌مه‌ش له‌دڵه‌وه خۆشم ویستون وه‌ک دایک و باوکى خۆم سه‌یرم واده‌کات که کێشه دروست بێت له‌نێواندا». ئه‌و توێژه‌ره باسى له‌وه‌شکرد که هه‌ندێکجاریش بوکه‌کان کردوون». ناوبراو باسى له‌وه‌کرد زۆربه‌ى ئه‌و ئافره‌تانه‌ى که ئێستا که ده‌بینن خه‌سوه‌که‌یان به‌جۆرێک مامه‌ڵه‌یان له‌گه‌ڵ ده‌چنه ژیانى هاوسه‌ریه‌وه دواى ماوه‌یه‌ک توشى کێشه ده‌بێت ده‌ک��ه‌ن تێناگه‌ن بۆچى خه‌سو به‌و شێوهیه سه‌یرى ده‌کات له‌گه‌ڵ ماڵه‌باوانى ک��وڕه‌ک��ه‌دا ،وتى «زیاتر دهگهڕێتهوه «وا هه‌ست ده‌ک��ات که مێرده‌که‌ى خۆشه‌ویستى زۆرت��رى بۆ نه‌بوونى هۆشیارى له‌الى ئه‌و ئافره‌تانه‌ى ده‌چنه ژیانى ههیه بۆ دایکى ،هه‌ربۆیه زۆرجار کوڕ ناتوانێت هاوسه‌نگى هاوسه‌ریه‌وه و سه‌رئه‌نجامیش توشى کێشه‌و گرفت ده‌بن ،رابگرێت». ناوبراو رونیکرده‌وه ئێستا کێشه‌کان که‌متر بۆته‌وه ،ده‌ڵێت بۆیه پێموایه ژیان به‌شى خۆشى ناکات چ جائه‌وه‌ى به‌شه‌ڕ «چاره‌سه‌ر دهکهوێته سه‌ر هۆشیارى ئه‌و دوو تاکه وات ه به‌سه‌ر ببرێت». «ماڵى جیا کێشه‌ى نێوان بوک و خه‌سو که‌مده‌کاته‌وه» (ب���ووک و خ��ه‌س��و) ل��ه‌گ��ه‌ڵ تێگه‌شتنى پ��ی��اوه‌ک��ه‌دا ،زۆر په‌روین حه‌سه‌ن ،توێژه‌رى کۆمه‌اڵیه‌تى ده‌رباره‌ى کێشه‌کانى پێویسته که هاوسه‌نگى رابگرێت نه‌هێڵێت کێشه‌کان ته‌شه‌ن ه نێوان بوک و خه‌سو ئاماژه بۆ ئهوه ده‌کات که بوک و بکه‌ن و زیادبن ،هه‌ر بۆیه ماڵى جیا کێشه‌ى نێوان بوک و خه‌سو له‌کۆنه‌وه په‌یوه‌ندى کۆمه‌اڵیه‌تیان له‌گه‌ڵ یه‌کترى خه‌سو که‌مده‌کاته‌وه».
«خه‌سوم ژنى بۆ هاوسه‌ره‌که‌م هێنا و به‌ته‌اڵقدانى گه‌یاندم»
[ ئا /دانیار سه‌نگه‌ر ]
حه‌مه عه‌لى خان:
«خه‌سوم به‌ته‌اڵقدانى گه‌یاندم»
ژنێکى ته‌مه‌ن ( )32ساڵى وه‌ک ناسک محه‌مه‌د زۆر رق��ى ل��ه‌وش��هى «خ��ه‌س��و» دهبێتهوه ،چونکه خ��ۆى وته‌نى، ئازارى زۆرى لێ بینیوه و به‌ته‌اڵقدانى گه‌یاندووه. ئ��ه‌و که م��اوه‌ى ده ساڵه چۆته ژیانى هاوسه‌رییه‌وه و خاوه‌نى دوو منداڵیشه ده‌ڵێت «که باسى خه‌سو ده‌که‌ن زۆرم رق لێده‌بێته‌وه وا ده‌زانم هه‌موو خه‌سویه‌ک وه‌ک خه‌سوه‌که‌ى من وای��ه ،چونکه نه‌یهێشت له‌سه‌ر ماڵ دانیشم ،ماڵ و منداڵ و مێرده‌که‌مى ده‌رکردین ،دواتریش ژنى بۆ کوڕه‌که‌ى هێنا به‌سه‌رمدا و به‌ته‌اڵقدانى گه‌یاندم». «خۆم بۆ ئه‌و جه‌نگه ئاماده‌کردووه»
قسه و باسى ناکۆکییه‌کانى نێوان بوک و خه‌سو ،واى له‌کچێکى ته‌مه‌ن ( )22ساڵى وه‌ک شنۆ عه‌زیز کردووه که به‌ر ل��ه‌وه‌ى بڕواته ژیانى هاوسه‌رییه‌وه بیر له‌چۆنێتى به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ى ئه‌و جه‌نگه بکاتهوه. ئه‌و کچه فهرمانبهره پێیوایه کێشه‌کانى نێوان بوک و خه‌سو زیاتر دهگهڕێتهوه بۆ لێک تێنه‌گه‌یشتنى هه‌ردووال و وتى «بۆیه له‌ئێستاوه خۆم حازر کردووه بۆ به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ى
چه‌تر :زۆرى ئ�ه‌و فیلمه دۆب�لاژک��راوان�هى له‌که‌ناڵه‌کانى راگه‌یاندن به‌بێ هیچ سانسۆڕێک پ �ه‌خ��ش ده‌ک��رێ��ن ک���ارى ن��ه‌ک��ردوه‌ت��ه س�ه‌ر په‌راوێزخستنى دراما کوردیه‌کان و تۆراندنى بینه‌ر؟
ک��ورد، وه‌ک وه‌ستاندنى دراما؟
9
ـ ئ���هوه پ��ه‌ی��وه‌ن��دى ب���ه‌و ن��وس��ه‌ر و ده‌ره��ێ��ن��ه‌ر و سیناریسته‌وه ههیه ،کاتێک تۆ هه‌ڵه ده‌که‌یت خه‌ڵک رهنگه ئ��ه‌و هه‌ڵه‌یه‌ت لێ قبوڵ نه‌کات، ئه‌گه‌ر به‌شێوه‌یه‌کى مه‌نتیقی مامه‌ڵه له‌گه‌ڵ ئه‌و ئیشه بکه‌یت کێشه‌ت بۆ دروس��ت نابێت ،ده‌بێت رۆئیا و خوێندنه‌وه‌ت هه‌بێت بۆشته‌کان کاتێک باسی مه‌ال ده‌که‌یت ئه‌بێت پێش ئهوه ئه‌و کارهکتهره بناسێنیت که‌سێکى خراپه دواتر هه‌ر رۆڵێکى بده‌یتێ ئه‌و کارهکتهره ناسراوه ،به‌اڵم ئه‌گه‌ر به مه‌الیه‌تى بڕوات ،ئهوه خراپه بۆیه وه‌ستێنرا ،من به‌و شێوه‌ی ه نابینم فیلم و دراماى وه‌ها ههبووه زۆر قسه‌ى ره‌قی تێدا ب��ووه به‌رانبه‌ر ده‌س��ه‌اڵت ،ئیتر چه‌ندین جۆر فیلمان ههیه ،ههیه جوانه ،ههیه جه‌ماوه‌رین و فیلم مان ههیه بازاڕییه.
چه‌تر :هه‌ست ناکه‌یت له‌به‌رامبه‌ردا ئه‌و سانسۆڕه ههیه له‌سه‌ر فیلم و کاره درامیه‌کانى
ئێستاش سه‌رقاڵى چه‌ند فیلمێکه لهوانه رۆژانى زه‌رد له‌ئادیامان ،ماى مارلۆن ئان براندۆ و بۆنى سێو.
هه‌ڵبژاردنى هونه‌رمه‌ندان له‌سلێمانى بایکۆت ده‌کرێت
ئێمەیان هێناوە تەنها دەنگمان پێدەدەن و حسابمان بۆ ناكەن
[ ئا /پێشڕه‌و حه‌مید ] رۆژى ()9ى تشرینى دووه��هم له‌هۆلى یه‌کێتى مامۆستایانى کوردستان له‌شارى سلێمانى رێ��ک��خ��راوى ه��ون�ه‌رم�ه‌ن��دان��ى کوردستان بۆ دیارى کردنى ( )46نوێنه‌رى هونه‌رمه‌ندان بۆکۆنگره‌ى ریکخراوه‌ک ه پ��رۆس �ه‌ی �ه‌ک��ى دهن��گ��دان��ى ب��ه‌ری��وه‌ب��رد و زۆرێک له‌هونه‌رمه‌ندانى به‌شداربووى ئه‌و هه‌لبژاردنه ناڕازیبون له‌شێوازى پرۆسه‌ک ه و چ �ه‌ن��دی��ن ه��ون �ه‌رم �ه‌ن��دی��ش بایکۆتى هه‌ڵبژاردنه‌که‌یان کرد.
ئاراز عه‌بدولڕه‌حمان ئه‌ندامى کاراى هونه‌رمه‌ندان بایکۆتى ه��ه‌ل��ب��ژاردن��ه‌ک��هى ک��ردب��وو ب��ه(چ��ه‌ت��ر)ى راگه‌یاند «باوه‌ڕم به‌و ده‌نگدانه نیه و زۆرێک له‌و که‌سانه‌ى که له لیسته‌که‌دا هه‌ن ،هه‌ر ناشیان ناسم و خه‌ڵکیان تێدایه که بۆ هیچ کارێکى هونه‌رى ئاماده نابێت و ئێستا چۆن نوێنه‌رایه‌تى ئێمه بکات». ه��ه‌روه‌ه��ا ئ��ه‌و هونه‌رمه‌نده وتیشى «ئه‌وکه‌سان ه به‌ته‌زکێى حزبى دان��راون و به‌بى ئ��ه‌وه‌ى زۆربه‌مان ئ��اگ��ادارب��ک��رێ��ن��هوه ،لیستێکی ( )46ک��ه‌س��ی��ان دروستکردوه من دهن��گ ب��ده‌م و نه‌یده‌م ئ��ه‌وان هه‌ر ئه‌ندامى کۆنگره‌ن و ئیتر ئهوه جگه له‌مه‌هزه‌له هیچ
ساڵی یه‌که‌م ژماره 32 دووشه‌ممه 2010/11/22
ـ ب��ه‌دڵ��ن��ی��ای��هوه ب��ه‌ڵ��ێ ،ل��ه‌ب��ه‌ر ئ����ه‌وه‌ى ک��ه‌ن��اڵ�� ه کوردیه‌کان هیچ فلته‌رێکیان نیه که فیلمى تێدا ه تێپه‌ڕ بێت و دواتر په‌خشى بکه‌ن ،گه‌رنا ئه‌و فیلم چه‌تر :شتێک ههیه به‌ناوى قه‌یران له‌بوارى کرچوکاڵ و پڕ له‌هه‌اڵنه‌یان پێشکه‌ش نه‌ده‌کرد ،سینه‌ما و دراماى کوردى له‌مڕۆدا؟ ئه‌گه‌ر که‌سێکى پرۆفیشناڵ دابنیشێت به‌دیار ئه‌و ـ قه‌یران وشه‌یه‌که هى ئه‌و که‌سانه‌یه که ئیش درامایه‌ى (بێریڤان)هوه زه‌ربی لێده‌دات ،یه‌ک دونیا ناکه‌ن ،گه‌رنا ئێمه نوسه‌ر و ئه‌کته‌رى باشمان ههیه، هه‌ڵه‌ى تێدایه س��ه‌ر هه‌تا خ��وار ،ه��ه‌روه‌ه��ا ئه‌گه‌ر ئ��ه‌وان��هى دڵسۆزى میلله‌ته‌که‌مانن ب���ه‌رده‌وام ئیش ده‌که‌ن تاکورد به‌دونیا بناسێنن ،کاتێک خه‌ریکى کارى هونه‌ریم واته قه‌یران توشم نابێت ،به‌ڵکو توشى ئهوانه ده‌بێت هه‌وڵ ناده‌ن ،وه‌ک ته‌له‌فزیۆنه‌کان ئه‌و بێ به‌رنامه‌یه روى تێ کردون ڕویان کردووه‌ته دراما چه‌تر :دراما و فیلمه کوردییه‌کان توانیویان ه بیانیه‌کان ،ئێمه‌ش وه‌ک کورد خاوه‌نى به‌رهه‌مى باشین بۆ ئهوانه په‌خش ناکه‌ن ،ده‌چن ئه‌و زنجیران ه ده‌ست بخه‌نه سه‌ر کێشه و که‌موکوڕیه‌کانى په‌خش ده‌که‌ن که هه‌مووى سوکایه‌تیه به‌کورد و کۆمه‌ڵگه‌که‌مان؟ ـ به‌دڵنیایه‌وه به‌ڵێ ،به‌اڵم زۆر سسته ،بۆنمون ه کورد به‌میلله‌تێکى دڕنده و وه‌حشى پێناسه ده‌کات چیرۆکى (دوع���ا) ک��ه ده‌ب���وو زۆر ئیشى له‌سه‌ر وه‌ک جاهیل نیشانى ده‌دات. چه‌تر :ئێوه‌ى هونه‌رمه‌ندان بۆچى هه‌ڵوێستان بکرێت که هۆکاره‌که‌ى بۆ دین به‌سه‌ر کۆمه‌ڵگه‌دا پیشان نه‌دا له‌به‌رامبه‌ر ئه‌و درامایه و ئه‌و و نه‌بونى ده‌سه‌اڵت وه‌ک باوکى میلله‌ت ،کاتێک تاکێک دێته دهرهوه ده‌یه‌وێت به‌سه‌ربه‌خۆیى بژى درامانه‌ى تر که وه‌ک ئه‌ون؟ ـ ئ����ه‌و پ���رس���ی���اره‌ت زۆر ج���وان���ه ،ئ��ێ��م��ه وه‌ک توشی ده‌یان گرفت ده‌بێت که‌سیش نای پارێزێت، هونه‌رمه‌ندان خاوه‌نى رێکخراوێکین پێمان ده‌ڵێن ئ��هم��ان��ه ه��هم��وو کێشه‌ن ک��ه‌ت��ا ئێستا ن��ه‌ت��وان��راوه رێکخراوى هونه‌رمه‌ندان ،ده‌بێت ل��ه‌و رێکخراوه‌دا بهرجهسته بکرێت. چه‌تر :بێگومان دروست کردنى فیلم یان دراما ده‌سته‌یه‌ک هه‌بێت یان باسوتاوێک هه‌بێت کاتێک درامایه‌ک یان فیلمێکى هاوشێوه‌ی ئهوانه پێشکه‌ش بودجه‌یه‌کى زۆرى ده‌وێ��ت ئه‌م بودجه‌یه کێ ده‌کرێت ،ئه‌وان هه‌ڵوێستیان هه‌بێت ،چونکه به‌ته‌نها دابینى ده‌کات و تاچه‌ند دابین ده‌کرێت؟ ـ زۆرج��ار وه‌زاره‌ت ئ��ه‌و بودجه‌یه دابین ده‌ک��ات هونه‌رمه‌ندێک هیچى پێ ناکرێت ،ئ��هوه کارى رێکخراوه و ده‌بێت رێکخراوى هونه‌رمه‌ندان له‌ئاست زۆر کاتى تریش خه‌ڵک خۆى ئه‌و خه‌رجیه دابین ئ��هم کێشه‌یه‌دا به‌خۆیاندا بچنه‌وه ،چونکه ئه‌و ده‌ک��ات ،ئێستا ئێمه ئیشێکمان ههیه نیو ملیۆن دۆالرى بۆ ته‌رخان کراوه که ناوى (لوسیندایه) ئێمه رێکخراوه به‌خوێنى ئێمه دروستبوه. چ��ه‌ت��ر :ب�ڵاوب��ون��ه‌وه‌ى ج��ۆره‌ه��ا فیلمى به‌ته‌نها رێکه‌وتنمان ههیه من و ئایشه دانده چى زیانبه‌خش به‌گه‌نج و به‌په‌روه‌رده‌ى تاک بۆچی و حسێن که‌ره‌ڤاى و لوسیندا ،ئێمه به‌و رێکه‌وتن ه ئیش ده‌که‌ین. دهگهڕێتهوه؟ ـ ئه‌و جۆره دراما و فیلمانه به‌شێوه‌ى ئه‌نقه‌ست پرۆفایل :حه‌مه عه‌لى خان له‌ساڵى ()1960 ده‌نێردرێن بۆ کوردستان بۆ ئه‌وه‌ى مرۆڤى کوردى له‌گه‌ڕه‌کى ته‌کیه‌رووته له‌سلێمانى له‌دایک بووه، وا لێبکه‌ن فێرى یاخى بونى ناجائیزیان بکه‌ن ،دواتر بووهته پێشمه‌رگه ،پاشان ده‌ستى به‌کارى فێریان بکه‌ن که کورد وه‌حشى و دڕنده‌یه ،دراماى هونه‌رى کردوه ،به‌شدارى له‌چه‌ند به‌رهه‌مێکى دراما جه‌نگیزخان درامایه‌کى سه‌رکه‌وتوه ،چونکه مێژوى و فیلمى سینه‌مادا لهوانه (بۆنى سێو ،خوله‌پیزه، میلله‌تێکه خه‌ڵک له‌مجۆره درامایانه سودمه‌ند گردى پیرۆز ،کۆالره و ئاژاوه‌چیه‌کان) و چه‌ندین به‌رهه‌مى تر و به‌شدارى چه‌ند فیستڤاڵێکى کردو ه ده‌بێت. فۆتۆ :جەبار ئەحمەد
هونەرمەندانی ناڕازی:
که‌سێکى ش��اره‌زا پێیان بڵێت و رون��ى کاته‌وه ئه‌م فیلمه چه‌ند زیانی ههیه بۆ ڕۆئیاى خه‌ڵک ،چۆن سه‌ر له‌گه‌نجى ئه‌م واڵته ده‌شێوێنێت ،من بم ئه‌وانه‌ى ئه‌م فیلمه‌یان دۆبالژ کردووه فه‌رمانى گرتنیان بۆ ده‌ر ده‌که‌م ،چونکه ئهمه شێواندنى کلتورى نه‌ته‌و‌ه و میله‌تێکه و کارێکى دوژم��ن کارانه‌یه دژبه‌م میلله‌ته.
ئه‌ده‌ب و هونه‌ر
كاتی هەڵبژاردنی نوێنەرانی رێكخراوی هونەرمەندانی سلێامنی
شتێکى تر نیه». هونه‌رمه‌ندانى ناڕازى له‌بایه‌خى ئه‌و هه‌ڵبژاردنانه‌ى ناوه‌نده‌کانى هونه‌رمه‌ندانیان که‌م کردهوه ،یه‌کێکى تر له‌و هونه‌رمه‌نده ناڕازیانه هونه‌رمه‌ند «شوان عه‌توف» به‌رۆژنامه‌ى (چه‌تر)ى راگه‌یاند «هه‌ر ئیمانم به‌و رێکخراوه‌ى هونه‌رمه‌ندان نه‌بووه و ئیعترافم پێنه‌کردوه و ناشیکه‌م ،چونکه ئهوه رێکخراوێکى حزبییه و تائێستا هیچ شتێکیان بۆ خزمه‌تى هونه‌ر نه‌کردوه«. ه��ه‌روه‌ه��ا ده‌رب���اره‌ى ئاینده‌ى رێکخراوه‌که شوان
وتى «ئاینده‌ى ئه‌و رێکخراوه هه‌ر شتێکبێت به‌الى منه‌وه جێگه‌ى بایه‌خ نیه ،چونکه الى من هیچ بایه‌خێکى نییه و ئیتر خۆیان سه‌ربه‌ستن چۆن هونه‌ر و هونه‌رمه‌ندان ده‌که‌ن به‌قوربانى حزبایه‌تى». ش���ان���ۆک���ار و ئ���ه‌ن���دام���ى ک������اراى رێ��ک��خ��راوى ه��ون��ه‌رم��ه‌ن��دان��ى ک���وردس���ت���ان ،ئ���ه‌و ه��ه‌ڵ��ب��ژاردن�� ه ب��ه‌پ��ێ��ش��ێ��ل��ک��ردن��ى پ���ه‌ی���ڕه و پ���رۆگ���رام���ى ن��اوخ��ۆى رێکخراوه‌که داده‌نێ و هونه‌رمه‌ند (عومه‌ر ره‌حیم) وتى «په‌یڕه و پرۆگرامى ناوخۆى رێکخراوه‌که مافى خۆهه‌ڵبژاردن به‌هه‌موو ئه‌ندامێک ئه‌دات ،به‌اڵم له‌م
هه‌لبژاردنه‌دا ئێمه‌یان هیناوه و ته‌نها ده‌نگمان پێ ئه‌ده‌ن و هیچ حیسابێکیان بۆ نه‌کردوین و ئه‌وه‌ش ب ه (موبایه‌عه)ى ده‌زانم وه‌ک چۆن پیشتر له‌سه‌رده‌مى به‌عسییه‌کاندا خه‌ڵکى ناچار ده‌ب��وون به(به‌ڵى بۆ سه‌دام) ملکه‌چیان بکه‌ن». یه‌کێک له‌پاڵێوراوه‌کانى ژماره ()32ى لیستى رێکخراوى هونه‌رمه‌ندان ده‌ڵێت خۆم کاندید ناکه‌مه‌و‌ه له‌کۆنگره‌دا و داواکارم هونه‌رمه‌نده گه‌نجه‌کان بێن ه پێشهوه ،هونه‌رمه‌ندى دێرین و شانۆکار عه‌بدولقادر مسته‌فا به(چه‌تر)ى وت «ئامانجمان نوێکردنه‌وه‌ى رێکخراوه‌که‌یه و خۆم جارێکیتر کاندید ناکه‌مه‌و‌ه بۆ لیژنه‌ى ناوه‌ندى سلێمانى و پێم خۆشه که ئیتر گه‌نجان بێنه پ��ێ��ش��هوه ،ب��ه‌اڵم خه‌ڵکى ب��ه‌زم��ون و ئیشکه‌ر نه‌ک ته‌نها بۆ وه‌رگتنى پۆست بێت». ل��ه‌الی��ه‌ک��ى ت��ری��ش (ئ��ه‌ی��وب رۆس��ت��هم) شانۆکار و پاڵیوراوى ژم��اره ( )42له‌لیستى هونه‌رمه‌ندان ل��ه‌وب��ارهوه وت��ى «پ��ێ��م خۆشبوو ک��ه لیستى زیاتر هه‌بووایه و پرۆسه‌ى ده‌نگدان به‌شێوه‌ى تاک بوای ه نه‌ک به‌لیست ،چونکه زۆر که‌س ههیه شانۆکاره و ده‌نگ به میوزیکییه‌ک یان شێوه‌کارێک ئه‌دات، به‌اڵم ئه‌گه‌ر کراوه بووایه و هه‌رکه‌سیک له‌بوارى خۆى ده‌نگى بدایه ملمالنى زیاتر دروست ئه‌بوو و خه‌ڵکى شایسته ده‌ڕۆشتنه پێشهوه». موه‌فه‌ق عارف لهۆنى ئه‌ندامى لیژنه‌ى ئامادارکارى کۆنگره‌ى هونه‌رمه‌ندان ل��ه‌وب��اره‌ی��هوه به‌رۆژنامه‌ى
(چه‌تر)ى وت «رێکخراوى هونه‌رمه‌ندانى کوردستان بڕیارى داوه ()20ى کانونى یه‌که‌م له‌شارى هه‌ولێر کۆنگره‌ى خۆى ببه‌ستێت و بۆئه‌و مهبهسته هه‌ریه‌ک ه ل��ه‌ش��اره‌ک��ان��ى سلێمانى و هه‌ولێر و ک��ه‌رک��وک و دهۆک پرۆسه‌ى ده‌نگدان به‌ڕێوه‌ده‌بات و له‌شارى سلیمانى ( )46ئه‌ندام و هه‌ولێر ( )46ئه‌ندام و له‌شارى دهۆک ( )36ئه‌ندام و له‌شارى که‌رکوک ()26 ئه‌ندام هه‌ڵده‌بژێردرێن وه‌ک ئه‌ندامى کۆنگره«. ئ��ه‌ن��دام��ى ل��ی��ژن��هى ئ���ام���ادارک���ارى ک��ۆن��گ��ره‌ى هونه‌رمه‌ندان وتیشى «بڕیار وابوو لیستى تر به‌شدارى له‌هه‌لبژاردنه‌که‌ى سلێمانیدا بکات ،ب��ه‌اڵم ته‌نها یه‌ک لیست به‌شداریان کرد که لیستى رێکخراوى ه��ون��ه‌رم��ه‌ن��دان ب���ووه و هیچ رک��اب��ه‌رێ��ک��ی��ان نه‌بوو له‌کاتیکدا ئێمه پێمان خۆش بوو چه‌ند لیستێکى تر هه‌بوونایه بۆ ئه‌وه‌ى ملمالنێى زیاتر هه‌بووایه بۆ به‌شداریکردن له‌کۆنگره‌ى هونه‌رمه‌ندان». ئه‌وه‌ى شایه‌نى باس بێت هه‌ر دوو رێکخراوى یه‌کێتى هونه‌رمه‌ندانى کوردستان و سه‌ندیکاى هونه‌رمه‌ندانى کوردستان له‌ماوه‌ى ( )4ساڵى راب���ردوودا یه‌کیان گرتوو و رێکخراوى هونه‌رمه‌ندانى کوردستانیان دروستکرد و ژماره‌یه‌کى زۆرى هونه‌رمه‌ندانیش بایکۆتى ئه‌و رێکخراوه نوێیه‌یان کرد و هێرشێکى راگه‌یاندنى قورس له‌نێوان هونه‌رمه‌ندانى ناڕازى و ئه‌ندامانى لیژنه‌ى بااڵى رێکخراوى هونه‌رمه‌ندانى کوردستان دروست بوو.
ژنان ساڵی یه‌که‌م ژماره 32 دووشه‌ممه 2010/11/22
8
نغرۆبوون له‌ناو بوغرایدا مه‌ستور ه مه‌حمود
ب���������وغ���������رای���������ى و خ��ۆب��ه‌زل��زان��ی��ن ئ��ه‌و خ���ووه ناشرینه‌ی ه��ه‌ن��دێ��ک م��رۆڤ��ه ک��ه ئ��اراس��ت��ه و بیرکردنه‌وه‌ى به‌ره‌و وه‌ستان له‌خاڵێکدا ده‌ب��ات ،زۆرک��ات مرۆڤه‌کان خۆیان به‌گه‌وره‌تر له‌ده‌وروبه‌ر ده‌بینن ،به‌زاناتر به‌باشتر ب��ه‌ج��وان��ت��ر ب��ه‌ده‌وڵ��هم��ه‌ن��ت��ر و ب��ه‌زی��ره‌ک��ت��ر و...ه���ت���د ک��ه ئ��هم��ه‌ش زۆرک������ات ب��������ه‌زه‌ره‌رى ئ����ه‌و ک��ه‌س�� ه ده‌ش��ک��ێ��ت��هوه ،چ��ون��ک��ه چیتر ه��ه‌وڵ ب��ۆ ب��اش��ت��ر ن����ادات ل��ه‌ف��ک��رى خ��ۆی��دا گ��ه‌ی��ش��ت��ۆت��ه ه���هم���وو ش��ت��ێ��ک ک ه خ��ۆى ب��اوه‌ڕى پێیه‌تى ئه‌مه‌ش جیاى دهکاتهوه له‌ده‌وروبه‌ر له‌مامه‌ڵه‌کردن ل��ه‌گ��ه‌ڵ ک��ه‌س��ان��ى ده‌وروب������ه‌ر ،بۆی ه ئ��ه‌و م��رۆڤ��ان��ه ل��ه‌ده‌وروب��ه‌رم��ان زۆرن و ن���اک���رێ���ت ده‌س��ت��ن��ی��ش��ان��ى ج���ۆرى خ���ۆب���ه‌گ���ه‌وره زان��ی��ن��ه‌ک��ان ب��ۆی��ه‌ک به‌کیان بکه‌ین ،ب��هه��ه‌رح��اڵ ئه‌گه‌ر م��رۆڤ��ه خ��ۆب��ه‌زل��زان��ه‌ک��ان که‌سێکى ئاسایى بن‌و په‌یوه‌ندیدارى چاره‌نووسى توێژێک یان ده‌وروبه‌ر نه‌بن ئاساییه، به‌اڵم ئه‌وانه‌ى په‌یوه‌ندیدارن به‌خه‌ڵک و چاره‌نوسى خه‌ڵکه‌وه ئاسایى نی ه خ��ۆی��ان ب��ه‌زل ب��زان��ن ،چونکه ژیانى خه‌ڵکیان الی���ه ،ل��ه‌ن��او کۆمه‌ڵگاى ئێمه ب��ه‌داخ��هوه ئ��هم خ��وه زۆره هه‌ر له‌که‌سه بااڵده‌سته‌کانه‌وه تا ئه‌وانه‌ى بچوکترین ده‌س��ه‌اڵت��ی��ان ه��ه‌ی��ه ،هه‌ر گهیشتنه پله‌یه‌ک ئیتر وا ده‌زان��ن ه��هم��وو شتێکن له‌کاتێکدا ره‌نگ ه ئه‌وه‌ش نه‌بن. سه‌یرى خه‌ڵکانى ئه‌وروپى ده‌که‌یت چه‌ندێکیان فه‌یله‌سوفن داهێنه‌رن که‌سانى زۆر زانا و به‌توانان ،به‌اڵم له‌مامه‌ڵه‌کردن له‌گه‌ڵ ده‌وروبه‌ر زۆر ن��ۆرم��اڵ و ئاساین ،چونکه ئه‌وان ه به‌ڕاستى فێرى ئه‌و به‌هره‌یه یان هه‌ر شتێکى تر بوون و ده‌یانه‌وێت باشتر بزانن باشتر ش��اره‌زای��ى وه‌رگ��رن ،یان پۆستێکى ب��ه‌رزی��ان ههیه ده‌یانه‌وێت زیاتر خزمه‌ت بکه‌ن تا زیاتر خه‌ڵک لێیان رازى بێت ،یاخود له‌مه‌سه‌له‌یه‌کدا کارده‌که‌ن ده‌یانه‌وێت زۆرتر فێربن و زی��ات��ر ب��ه ده‌وروب���ه‌ر بگه‌یه‌نن ،ب��ه‌اڵم بهداخهوه الى ئێمه ئهمانه هه‌مووى پێچه‌وانه‌ن ،ئێمه هێشتا له‌ئه‌لف‌و بێى زۆر شتاین ،ب��ه‌اڵم ل��ه‌ب��ی��رک��ردن��ه‌وه‌ى خۆماندا گه‌یشتوینه‌ته لوتکه ،ئه‌م ه ل��ه‌ن��او ه��هم��ووان ب���اوه ،ب���ه‌اڵم ئ��ه‌وه‌ى جێى نیگه‌رانیه الى ئێمه‌ى ژنانیش ک��ه ه��ێ��ش��ت��ا ل��ه‌ئ��ه‌ل��ف‌وب��ێ��ى م��ه‌س��ه‌ل�� ه جدیه‌کانى ژن��ان��دای��ن ئ��هم��ه ب��ه‌ڕون��ى ه��ه‌ی��ه ،هێشتا زۆرم��ه‌س��ه‌ل��هى ژن��ان ه��ه‌ی��ه ک��ه پ��ێ��وی��س��ت��ه ب��گ��ات��ه گوێى خه‌ڵکى و له‌زمانى که‌سێکى ژنه‌و‌ه ب��گ��ات��ه گ��وێ��ی��ان ک��ه ل��ه‌ن��او ئ���ازار و خه‌مه‌کانى ژناندایه و ئه‌و ده‌توانێت ئه‌و واقیعه وه‌سف بکات له‌که‌سێکى تر ،به‌اڵم بهداخهوه نایکه‌ین ،له‌گه‌ڵ رێ���زم زۆرب���هم���ان ب����ارودۆخ کردینى به‌ڕۆژنامه‌نوس غه‌در له‌ژنان کردینى ب��ه داک��ۆک��ی��ک��ارى م��ه‌س��ه‌ل��هى ژن��ان، به‌اڵم زۆربه‌ى له‌خۆبایى بووه و خۆى له‌ئاسماندا ده‌بینێته‌وه کاتێک داواى ل��ێ��ده‌ک��رێ��ت ب��ه‌ش��دارى به‌رنامه‌یه‌کى ژنان یان لێدوانێک له‌مه‌سه‌له‌ى ژندا بدات ،ئهوهنده خۆى به‌گه‌وره ده‌بینێت ل��ه‌ک��ه‌س��ى ب���ه‌رام���ب���ه‌رى ئ��ام��اده‌ن��ی�� ه ب��ه‌ش��دارب��ێ��ت ی��ان ل��ێ��دوان ب���دات ،ئه‌ى پیاوێک قسه بکات ک��ه ناتوانێت وه‌ک تۆیه‌کى ژن ته‌عبیر له‌واقیعه‌ک ه ب���ک���ات ،ن���ازان���م ئ���ه‌گ���ه‌ر ک��ه‌س��ێ��ک به‌جدى داکۆکیکارى مه‌سه‌له‌یه‌ک ب��ێ��ت ح���ه‌ز ده‌ک����ات ه��هم��وو خه‌ڵک ی���ان زۆرت���ری���ن خ��ه‌ڵ��ک گوێبیستى مه‌سه‌له‌که‌ى بن تا زۆرترین خه‌ڵک بۆ ئه‌و مه‌سه‌له‌یه کۆبکاته‌وه نه‌ک ئهوهنده خۆبه‌زلبزانیت بوغرایى رێى پ��ێ��ن��ه‌دات ل��ێ��دوان��ێ��ک ب���دات ک��ه ل ه بنه‌ڕه‌تدا هێشتا له‌خاڵه‌کانى سه‌ره‌تا دابێت ،ه��ی��وادارم هه‌مووان ئه‌و خوه ته‌رک بکه‌ین به‌جیاوازى و تایبه‌تیتر ت���اوه‌ک���و زی��ات��ر خ��ه‌ڵ��ک پ��ه‌ی��وه‌س��ت بێت ب��هم��ه‌س��ه‌ل��ه‌ک��ان��ى ژن���هوه نه‌ک دورخ��س��ت��ن��ه‌وه‌ی��ان ه���ی���وادارم ژن��ان��ى رۆژن��ام��ه‌ن��وس خۆیان ل��ه‌و خ��وه دور‌ه په‌رێز بگرن.
کنێر عهبدواڵ :که‌من ئه‌و ژنانه‌ی به‌فعلی ده‌سه‌اڵتیان پێدرابێت و ناوه‌نده‌کانی بڕیاردانیان پێ سپێردرابێت ده‌کات و پێچه‌وانه‌که‌یشی بۆ پیاوان ،الیه‌نێکی تری گرێدراوی هۆکار‌ه خۆییه‌کان‌ه و په‌یوه‌ندیدار‌ه به‌ئاستی هۆشمه‌ندی خودی ژنان به گرنگێتی به‌شداربونیان له‌بواریی سیاسیدا و قوربانیدانیان له‌مه‌ڕ ئه‌و ملمالنێ هه‌مه‌ره‌نگه‌ی به‌پالن و بهرنامه له‌دژ ژنان ده‌کرێ بۆ ئه‌وه‌ی جێ به‌پیاوان له‌ق نه‌کرێت .ئه‌مه‌ش په‌یوه‌ندیدار‌ه به‌کۆمه‌ڵێ هۆکار ژنانی ناچارکردوو‌ه لهوانه ئه‌رکی زۆری خێزان له‌ئه‌ستۆی ژناندایه وه‌ک منداڵ و به‌ڕێوه‌بردنی ماڵ که ده‌رفه‌تێک ناهێڵێته‌و‌ه له‌به‌رده‌م ژنان بۆ بایه‌خدان به مه‌سه‌له‌کانیان له‌ده‌ره‌وه‌ی ماڵ ،به‌ده‌ر له‌و تێڕوانین و دیدی کۆمه‌ڵگ‌ه و خودی پیاوانیش ده‌رب��اره‌ی ئه‌و ژنانه‌ی به‌رپرسیارێتی سیاسی له‌ئه‌ستۆ ده‌گرن زۆرجار پیاوان هیچ شێواز و ئامرازێک نامێنێته‌و‌ه بۆ پاڵپێوه‌نانیان په‌نا ده‌به‌ن‌ه به‌ر ناره‌واترین و نامرۆڤانه‌ترین رێگه ئه‌وه‌ش له‌که‌دارکردن و ناوزڕاندن و تۆمه‌ت دروستکردن و سوکایه‌تیکردن‌ه به ژنان له‌روی سێکس و په‌یوه‌ندیی و گرت‌ه سێکسییه‌کان و باڵوکردنه‌وه‌ی تۆمه‌تی جیاوازی ناڕاست له‌رێی مۆبایل و ئینته‌رنێت و ئامرازه‌کانی تری راگه‌یاندنه‌وه ،ماوه‌ی هه‌ڵبژاردنه‌کانی رابردوو باشترین به‌ڵگه‌ی ئه‌و راستیانه‌ی‌ه که وای له‌زۆرێک له‌ژنان ک��ردووه پاشه‌کش ه بکه‌ن له‌کارکردنیان له‌ناو زۆرێک له‌پارت‌ه سیاسییه‌کان و بوار‌ه سیاسییه‌که‌دا .ئه‌وه‌ش گرێدراوی ئه‌و ئه‌قڵیه‌ت‌ه باو و کۆنه‌په‌رست و پیاوساالرییه‌ی‌ه که هه‌موو ژنێک له‌جه‌سته‌دا کورت دهکاتهوه و پێیوایه ته‌نها ئامرازێک‌ه بۆ سێکس و هیچی تر .ئهمانه و چه‌ندین هۆکاری دیکه به‌رپرسیارن له‌که‌می ژنان له‌ناوه‌نده‌کانی سیاسیدا.
[ دیدار /نینا باران ] له‌دیمانه‌یه‌کى (چ��ه‌ت��ر)دا کنێر ع�ه‌ب�دواڵ باس له‌به‌شدارى ژنان له‌بوارى سیاسى و ناوه‌نده‌کانى بڕیار ده‌کات و ئاماژ ه بۆ ئه‌و ه ده‌کات پیاوان ده‌رباره‌ی ئه‌و ژنانه‌ی به‌رپرسیارێتی سیاسی له‌ئه‌ستۆ ده‌گرن ،هیچ شێواز و ئامرازێکیان بۆنه‌مێنێته‌و ه په‌نا ده‌به‌ن ه به‌ر له‌که‌دارکردن و ناوزڕاندن و سوکایه‌تیکردن به‌ژنان و گرت ه سێکسییه‌کان له‌ڕێگه‌ى مۆبایله‌و ه باڵوده‌که‌نه‌وه. چه‌تر :رۆڵی ژنانى کوردستان له‌خه‌باتکردن بۆ به‌ده‌ستهێنانى مافه‌کانیان چۆن هه‌ڵده‌سه‌نگێنیت؟
ــ هه‌قیقه‌تێکی به‌ڵگ‌ه نه‌ویست‌ه گه‌ر رابه‌رایه‌تی و پێشه‌نگی ژنان خۆیان نه‌بێت بۆ خه‌باتکردن له‌پێناو به‌دیهێنانی مافه‌کانیان و هێنانه‌کایه‌ی بزوتنه‌وه‌یه‌کی راستهقینه ،مه‌حاڵ‌ه ژنان بگه‌ن‌ه هیچ ئامانج و مافێکیان ،لێره‌دا مه‌به‌ست سڕینه‌و‌ه و نکۆڵیکردن نیی ه له‌کاریگه‌ری و زه‌روره‌تی کارکردنی پیاوان و هاتنه پێشه‌وه‌یان بۆ مه‌یدانی خه‌باتی راستهقینه له‌مه‌ڕ مه‌سه‌له‌کانی ژنان ،چونک ه دواتر سه‌رکه‌وتنی بزوتنه‌وه‌ی ژنان په‌یوه‌ندیدار‌ه به‌راد‌ه و به‌شداری و هاوبه‌شیکردنی پیاوان و باوه‌ڕبونی راسته‌قینه‌یان به‌ئازادبونی ژنان له‌وکۆتوبه‌ند و جیاکاریانه‌ی ده‌رهه‌قیان ده‌کرێت به‌ئازادی کۆمه‌ڵگه‌و‌ه بهنده ،له‌و روانگه‌یه‌ی مه‌سه‌له‌ی گه‌یشتنی ژنان به‌مافه‌کانیان یان به‌واتایه‌کی دیکه پێشێلنه‌کردنی مافه‌کانیان و کارکردن له‌پێناو به‌دیهێنانی کۆمه‌ڵگه‌یه‌کی یه‌کسان بێ زه‌وتکردنی مافی ره‌گه‌زێک و له‌سه‌ر حسابی ئه‌ویدیک‌ه نابێت، بۆ ئه‌وه‌ی کۆمه‌ڵگه‌یه‌کی ب��ه‌دوور له‌چه‌وساندنه‌وه‌ی ره‌گه‌زی و هه‌رجۆر‌ه چه‌وساندنه‌وه‌یه‌کی دیکه بێته‌دی ،کۆمه‌ڵگه‌یه‌ک رێز له‌دید و بۆچون‌ه جیاوازه‌کان بگرێت و خ��ودی مرۆڤه‌کان خۆیان سه‌نگی مه‌حه‌کی بڕیاردانبن له‌چاره‌نوسی خۆیان و ئه‌و مه‌سه‌ل‌ه تایبه‌تمه‌ندێتیانه‌ی په‌یوه‌ندیدار‌ه به‌خودی تاکه‌کانه‌وه، کۆمه‌ڵگه‌یه‌ک مرۆڤه‌کان هاوسه‌نگی و بااڵنسی جێنده‌ریان تێدا پارێزراو بێت و دامه‌زراوه‌کانی له‌سه‌ر بنه‌مای توانا و لێهاتوویی و شاره‌زایی و پسپۆری بونیاد نرابێت و ئهمانه ببن‌ه سه‌نگی مه‌حه‌کی دابه‌شبوونی کاره‌کان له‌نێوان ره‌گه‌زه‌کاندا بێ جیاوازی، کارکردن له‌پێناو گشت ئه‌و کۆڵه‌کانه‌ی دیموکراسیدا ئه‌رکی مرۆڤه‌کان‌ه بێجیاوازی. به‌واتایه‌کیتر مه‌سه‌له‌ی ژنان و مافه‌کانیان شتێکی جیاواز و جیاکه‌ره‌و‌ه نییه له‌کای‌ه و بواره‌کانی تری کۆمه‌ڵگ‌ه و گه‌یشتنیش ب��هوه ئه‌رکی هه‌مه‌الیه‌نه‌ی ده‌وێ���ت ،ن��ه‌ک ئ��ه‌و ئه‌رک‌ه ته‌نها له‌ئه‌ستۆی خودی ژنان خۆیاندا ببینرێته‌وه .به‌دیوێکی تردا هاتن ه ده‌ره‌وه‌ی ژنان بۆ مه‌یدان‌ه جۆربه‌جۆره‌کانی کارکردن گرنگییه‌تی و کاریگه‌رێتی زۆری ههیه بۆ درککردنی زیاتر به مافه‌کانیان و دۆزینه‌وه‌ی میکانیزم و دیدی هاوبه‌شی کارکردن له‌سه‌ر هه‌نگاو و بابه‌ته‌کان. چه‌تر :ژنان توانیویان ه تواناى کارکردنیان بقۆزنه‌و ه بۆ به‌ده‌ستهێنانىمافه‌کانیان؟
له‌قۆناغی ئ��هم��ڕۆدا ژنانێکی زۆر هاتونه‌ت‌ه مه‌یدان هجیاوازهکانی کارکردن و خاوه‌ن پسپۆری و شاره‌زایی و ئه‌زمونی کارکردنی هه‌مه‌ڕه‌نگن ،به‌اڵم پرسیاره‌ک‌ه لێردای‌ه غیابی ئه‌و ژنان ه له‌چیدا خۆی ده‌بینێته‌وه ،کێ بڕیار له‌چاره‌نوسی ئهوانه ده‌دات و که‌سی شیاو ده‌ستنیشان ده‌کات بۆ شوێنی شیاو ،به چ پێوه‌رێک کاندید ده‌کرێن ،تاچه‌ند خوێندنه‌وه‌یان بۆ ئه‌و کهسه کاندیدکراوه‌کان خوێندنه‌وه‌یه‌کی ته‌ندروست‌ه و ئایا ده‌وه‌ستێت‌ه سه‌ر ئاستى ئه‌قڵ و گه‌شه‌کردن و پسپۆریان ،یان راده‌ی ئینتمابونیان بۆ الیه‌نێکی سیاسی دیاریکراو و راده‌ی پابه‌ندبونیان بۆ به‌رپرس و بااڵده‌ستێکه،
زۆرب �هى ئه‌و ئافره‌تانه‌ى که چونه‌ته ژیانى هاوسه‌ریه‌وه پێیانوایه زۆرب��هى کێشه‌کانیان به‌هۆى خه‌سوه‌وه‌یه ،توێژه‌رێکى کۆمه‌اڵیه‌تیش ئاماژه بۆ ئهوه ده‌کات که بوک و خه‌سو له‌کۆنه‌و ه په‌یوه‌ندى کۆمه‌اڵیه‌تیان له‌گه‌ڵ یه‌کترى سسته، ده‌ڵێت «ماڵى جیا کێشه‌ى نێوان بوک و خه‌سوو که‌م دهکاتهوه». «خه‌سو و خه‌زورم وه‌ک دایک و باوکم سه‌یر ده‌که‌م»
سۆلین عه‌لى ته‌مه‌ن ( )25ساڵ ،ماوه‌ى سێ ساڵه چووه‌ت ه ژیانى هاوسه‌رییه‌وه و خاوه‌نى منداڵێکه ،ناوبراو له‌و ماوه‌یه‌ى ژیانى هاوسه‌ریدا چه‌ندنجار له‌گه‌ڵ خه‌سویدا تووشى کێش ه و گرفت بووه ،به‌اڵم له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا رقى لێهه‌ڵنه‌گرتووه، چونکه ب��ه‌ب��ڕواى ئ��ه‌و ئ��ه‌گ��ه‌ر ئافره‌تێک ،ه��اوس��ه‌ره‌ک��هى خۆشبوێت ،ده‌بێت که‌سوکاره‌که‌شى وه‌ک که‌سوکارى خۆى سه‌یر بکات «خه‌سو و خه‌زوریشم وه‌ک دایک و باوکى
من بم فەرمانی گرتن بۆ ئەوانە دەردەكەم كە بێریڤانیان دۆبالژ كردووە [ ئا /جه‌بار ئه‌حمه‌د ]
چه‌تر :ئه‌کته‌ر له‌جیهاندا گرنگییه‌کى زۆرى پێده‌درێت ،ئایا هونه‌رمه‌ندان و ئه‌کته‌ره‌کانى ئێمه ئه‌و گرنگیه‌یان پێ دراوه؟
حه‌مه عه‌لى خ��ان وه‌ک یه‌کێک له‌و هونه‌رمه‌نده ناسراوه‌نه‌ى که له‌ئێستادا رۆڵکى به‌رچاو ده‌بینێت له‌دراما و فیلم ه ک��وردی��ی�ه‌ک��ان ،له‌دیدارێکى رۆژن��ام �هى (چ �ه‌ت��ر)دا تێڕوانینى له‌به‌رامبه‌ر رۆڵى دراما و کاره‌هونه‌ریه‌کان و گرنگى پێدانیان له‌ڕاگه‌یاندنه‌کان ده‌خاته‌ڕوو و پێیوای ه قه‌یرانى هونه‌رى بۆ ئه‌و که‌سانه‌یه ک ه خۆیان بێتوانان و ئیش ناکه‌ن.
ـ به‌دڵنیایه‌وه نه‌خێر ،چووم بۆدوبه‌ى بۆ بۆسنا بۆ سه‌رایڤۆ ده‌عوه‌تم له‌وه‌زاره‌تى رۆشنبیرى بۆسناو‌ه بۆ هات یه‌ک کامێره‌م له‌گه‌ڵ نه‌بوو ،چووم بۆ میهره‌جانێک له‌ئه‌سته‌مبوڵ ئه‌وه‌نده‌ى بیانیه‌کان هاتنه الم که‌س نه‌هات ،یه‌ک که‌ناڵى راگه‌یاندنى ناوخۆیى پرسیارى لێنه‌کردم باسیشیان نه‌کرد، له‌کاتێکدا که ئه‌کته‌ره بیانیه‌کان بهپێچهوانهوه بوون.
چه‌تر :ئه‌و ئه‌رکان ه چین پێویست ه ژنان له‌ئێستادا ئه‌نجامى بده‌ن؟
کنێر عهبدواڵ له‌دایکبوی ساڵی ( ،)1970ده‌رچووی کۆلێژی ئاداب ،به‌شی زمانی عه‌ره‌بی زانکۆی سه‌اڵحه‌دین ،له‌ئێستادا ئه‌ندامی ئه‌نجومه‌نی پارێزگای سلێمانی ه و سه‌رنوسه‌ری گۆڤاری ته‌واره ،خاوه‌نى ( )10به‌رهه‌م و کتێبی چاپکراو ه له‌سه‌ر مه‌سه‌له‌کانی ژنان ،و توێژینه‌و ه و وه‌رگێڕان.
ـــ بوونی ژنان له‌هه‌ریه‌ک له‌و ناوه‌ند‌ه ده‌سه‌اڵتدارانه‌دا گرنگێتی و کاریگه‌رێتی تایبه‌تی خۆی ههیه ،کاتێک ژن��ان بونیان ده‌بێت له‌و ن��اوهن��دان��ه‌دا ،له‌رێی هه‌ر پ��ارت و حزبێکی سیاسی دیاریکراوه‌و‌ه بێت ،گرنگه هه‌ست به‌و به‌رپرسیارێتیی‌ه بکات وه‌ک ره‌گه‌زی مێ ،به‌پێی تایبه‌تمه‌ندێتی قۆناغه‌ک‌ه دوو ئه‌رک و به‌رپرسیارێتی گرنگی له‌سه‌ره ،یه‌ک مه‌سه‌له‌ی ژنان و دوو مه‌سه‌له‌ی نه‌ته‌وایه‌تی یان خزمه‌تگوزاری یاخود لێره‌دا جۆری ئه‌و که‌سایه‌تیی‌ه و هۆشمه‌ندبون و درککردنی به مه‌سه‌له‌کانی ژنان له‌الیه‌ک و له‌الیه‌کی دیکه شێوازی ئینتمابوون و ئه‌وله‌ویه‌تی مه‌سه‌له‌کان .به‌رژه‌وه‌ندییه‌کانی تاکه که‌سه‌کان‌ه رۆڵ ده‌گێڕێ له‌کاتی یه‌کالکردنه‌و‌ه و هه‌ڵبژاردنی له‌نێوان مه‌سه‌له‌ی ژنان و به‌رژه‌وه‌ندییه‌کانی ژناندا یان هه‌ر مه‌سه‌له‌یه‌کی تری به‌رژه‌وه‌ندی حزبایه‌تی دهبێته سه‌نگی مه‌حه‌ک و ئه‌وله‌ویه‌ت له‌الی ،بۆ نموونه کاتێک مه‌سه‌له‌یه‌کی وه‌ک فره‌ژنی دهچێته نێو باسی په‌رله‌مان و ژنه‌ک‌ه دهکهوێته نێو بڕیاردان له‌سه‌ر به‌رژه‌وه‌ندی ژنان که دژ به فره‌ژنیی‌ه یان حزبه‌که‌ی گه‌ر پێی بڵێ ده‌نگ ب ه فره‌ژنی بد‌ه لێره‌دا نه‌ک پێویسته به‌ڵکو ده‌بێت هه‌ڵوه‌سته‌ی جدیی و کۆششی هه‌بێت له‌ناو خ��ودی حزبه‌که‌یشیدا بۆ گۆڕینی ئاڕاسته‌ی بیرکردنه‌و‌ه و بڕیاردان له‌سه‌ری نه‌ک له‌به‌ر ئه‌وه‌ی حزبه‌که‌ی وای پێ دهڵ��ێ ده‌بێت دهن��گ به فره‌ژنی ب��دات. کاتێک هه‌وڵدان بۆ چه‌سپاندنی ده‌سه‌اڵتی المه‌رکه‌زیه‌ت ده‌بێت ه پێداویستییه‌کی واقیعی واڵته‌که‌ت بۆ چه‌سپاندنی بنه‌ماکانی دیموکراسیه‌ت و هێنانه‌دی زۆر ئامانجی دی��ک��ه ،ده‌بێت به‌رژه‌وه‌ندی گشتی و قۆناغی مێژوویی میلله‌ته‌که‌ت ببێت ه ئه‌وله‌ویه‌تی بڕیاردانت نه‌ک به‌رژه‌وه‌ندی تاک و الیه‌نێکی حزبی دیاریکراو ،دواجار ئه‌رکی ئه‌و که‌سه‌ی‌ه له‌ناو خودی حزبه‌کانی راستکردنه‌و‌ه و گفتوگۆ و قسه‌ی هه‌بێت له‌سه‌ر راستییه‌کان و ئه‌وه‌شمان له‌بیر نه‌چێت تاک و که‌سایه‌تیی‌ه سه‌ره‌کییه‌کانى نێو پارت‌ه سیاسییه‌کانن که ده‌توانن ئه‌و حزبان‌ه ناشرین بکه‌ن له‌ناو خه‌ڵکدا یان جوانى بکه‌ن ،ئه‌وه‌ش به راستگۆیی له‌گه‌ڵ خه‌ڵک و داکۆکیکردن له‌به‌رژه‌وه‌ندیی‌ه گشتییه‌کانی خه‌ڵک و شه‌فافیه‌ت و جیاوازینه‌کردن و کارکردنی جدیی ده‌بێت له‌پێناو خزمه‌تکردنی میلله‌تدا.
ئهمه لێکدانه‌و‌ه و پرسیار گه‌لێکی جیاواز هه‌ڵده‌گرێ دیوێکی خوێندنه‌وه‌کان له‌وه‌دا بهرجهسته ده‌بێت ئهوهیه گرنگ چه‌ندایه‌تی ئه‌و ژنانه نییه ،به‌ڵکو گرنگ چۆنایه‌تیی‌ه و داخۆ ئه‌و ژنانه‌ی له‌رووی چۆنایه‌تییه‌و‌ه به‌توانان چه‌ندیان ئه‌و پۆست و شوێنانه‌یان گرتوو‌ه که ناوه‌ندی بڕیارسازی بێت و بتوانن ده‌سه‌اڵتدار بن ،زۆرى ئه‌و ژنانه به‌توانا و لێهاتوون و شاره‌زان و له‌رووی سه‌لیقه‌ییانه‌و‌ه هیچیان که‌متر نییه له‌پیاوان ،به‌اڵم که‌میانن به فعلی ده‌سه‌اڵتیان پێدرا بێت و ناوه‌نده‌کانی بریاردانیان پێ سپێردرا بێت. هه‌روه‌ها هۆکاری بابه‌تی و خۆیی وه‌ک چۆن هۆکاری زۆر ههیه له‌پشت که‌می بوونی ژنان له‌ناوه‌ند‌ه هه‌ستیاره‌کانی بواری سیاسیدا ،له‌کاتێکدا شێوازه‌کانی به‌شداریکردنی سیاسی زۆره، هۆکار‌ه سیاسییه‌کان خۆی له‌نه‌بوونی نه‌ریت‌ه دیموکراتییه‌کاندا ده‌بینێته‌وه ،کاتێک ده‌سه‌اڵتی حزبه بااڵده‌سته‌کان یان سیستمی تایه‌فه‌گه‌ری و هۆز و خێڵ و ئاین ده‌بن‌ه سه‌رچاوه‌ی پێوه‌ری کاندیده‌کان به ژن و پیاوه‌وه ،پێوه‌ری ئینتمای حزبی و پل‌ه و پای ه
و بوونی له‌رێکخستنه‌کانی حزبدا دهبێته ئه‌وله‌ویه‌تی کاندیده‌کان ن��ه‌ک پ��ێ��وه‌ری ت��وان��ا و ش��اره‌زای��ی و پسپۆری ،ب��ه‌رژه‌وه‌ن��دی ته‌سکی حزبایه‌تی دهبێته خاڵێکی گرنگ له‌هه‌ڵسه‌نگاندنی که‌سایه‌تییه‌کان نه‌ک به‌رژه‌وه‌ندی گشتی .پێوه‌ری یه‌کترناسین، نزیکی له‌به‌رپرسێکی دی��اری��ک��راو و ئینتمای بۆ ب��ه‌رپ��رس و بااڵده‌ستێک دهبێته هۆکاری مسۆگه‌رکردنی بۆ هه‌ر پۆستێک که ده‌یه‌وێت ،جوانی و خۆبه‌ده‌ستدان و ملکه‌چکردنی تاکه‌کان بۆ تێربوون و چێژوه‌رگرتنی له‌زه‌تێکی کاتی هه‌ندێک له‌به‌رپرسان دهبێته بڕیاری یه‌کالکه‌ره‌و‌ه بۆ مسۆگه‌رکردنی پۆستێکی دیاریکراو .یان گرێدراوی میراتی کلتوریی ،واته کۆمه‌ڵگه‌یه‌ک له‌سه‌ر بنچینه‌ی پیاوساالری و باوکساالری و قۆرخکردنی پیاوان بۆ کای‌ه گشتیی و بڕیارسازییه‌کان و پله‌دووی ژنان دامه‌زراوه ،سیستمێک‌ه ههمیشه جه‌خت له‌سه‌ر دابه‌شبوونی رۆڵی ره‌گه‌زه‌کان ده‌کات و رۆڵی ژنان ههمیشه له‌نێو په‌روه‌رده‌ی منداڵ و په‌روه‌رده‌کردنی و به‌ڕێوه‌بردنی خێزان و میوان و ماڵدا قه‌تیس
خۆم سه‌یر ده‌که‌م».
سسته ،ئ��ه‌وه‌ش کاتێک دروس��ت ده‌بێت که چه‌ندین ساڵ ه ئه‌و کێشانه». دایک کوڕه‌که‌ى خۆى به‌خێو کردووه ،وتى «دایک خۆى «رۆژێک له‌ڕۆژان دڵم لێیان نه‌هێشاوه» شنۆ ئیبراهیم ،ته‌مه‌ن ( )32ساڵ که ژنى ماڵه‌وه‌یه و هیالک ده‌کات تاکوڕه‌که‌ى گهوره ده‌کات و کاتێکیش ک ه ماوه‌ى چوار ساڵه چۆته ژیانى هاوسه‌رییه‌وه ئێستا خاوه‌نى ژنى بۆدێنێت ،ده‌بینێت کوڕه‌که‌ى هه‌موو خۆشه‌ویستیه‌که‌ى منداڵێکه ،ده‌ڵێت «تابڵێى خه‌سوم و خه‌زورم خۆشه‌وێتن و ده‌دات به‌هاوسه‌ره‌که‌ى هه‌ربۆیه خه‌سوه‌که واهه‌ست ده‌کات هه‌رگیزیش رۆژێ ل��ه‌رۆژان دڵم لێیان نه‌هێشاوه ،چونک ه که خۆشه‌ویستى کوڕه‌که‌ى بوکه‌که‌ى زه‌وتى کردوه ئه‌مه‌ش له‌دڵه‌وه خۆشم ویستون وه‌ک دایک و باوکى خۆم سه‌یرم واده‌کات که کێشه دروست بێت له‌نێواندا». ئه‌و توێژه‌ره باسى له‌وه‌شکرد که هه‌ندێکجاریش بوکه‌کان کردوون». ناوبراو باسى له‌وه‌کرد زۆربه‌ى ئه‌و ئافره‌تانه‌ى که ئێستا که ده‌بینن خه‌سوه‌که‌یان به‌جۆرێک مامه‌ڵه‌یان له‌گه‌ڵ ده‌چنه ژیانى هاوسه‌ریه‌وه دواى ماوه‌یه‌ک توشى کێشه ده‌بێت ده‌ک��ه‌ن تێناگه‌ن بۆچى خه‌سو به‌و شێوهیه سه‌یرى ده‌کات له‌گه‌ڵ ماڵه‌باوانى ک��وڕه‌ک��ه‌دا ،وتى «زیاتر دهگهڕێتهوه «وا هه‌ست ده‌ک��ات که مێرده‌که‌ى خۆشه‌ویستى زۆرت��رى بۆ نه‌بوونى هۆشیارى له‌الى ئه‌و ئافره‌تانه‌ى ده‌چنه ژیانى ههیه بۆ دایکى ،هه‌ربۆیه زۆرجار کوڕ ناتوانێت هاوسه‌نگى هاوسه‌ریه‌وه و سه‌رئه‌نجامیش توشى کێشه‌و گرفت ده‌بن ،رابگرێت». ناوبراو رونیکرده‌وه ئێستا کێشه‌کان که‌متر بۆته‌وه ،ده‌ڵێت بۆیه پێموایه ژیان به‌شى خۆشى ناکات چ جائه‌وه‌ى به‌شه‌ڕ «چاره‌سه‌ر دهکهوێته سه‌ر هۆشیارى ئه‌و دوو تاکه وات ه به‌سه‌ر ببرێت». «ماڵى جیا کێشه‌ى نێوان بوک و خه‌سو که‌مده‌کاته‌وه» (ب���ووک و خ��ه‌س��و) ل��ه‌گ��ه‌ڵ تێگه‌شتنى پ��ی��اوه‌ک��ه‌دا ،زۆر په‌روین حه‌سه‌ن ،توێژه‌رى کۆمه‌اڵیه‌تى ده‌رباره‌ى کێشه‌کانى پێویسته که هاوسه‌نگى رابگرێت نه‌هێڵێت کێشه‌کان ته‌شه‌ن ه نێوان بوک و خه‌سو ئاماژه بۆ ئهوه ده‌کات که بوک و بکه‌ن و زیادبن ،هه‌ر بۆیه ماڵى جیا کێشه‌ى نێوان بوک و خه‌سو له‌کۆنه‌وه په‌یوه‌ندى کۆمه‌اڵیه‌تیان له‌گه‌ڵ یه‌کترى خه‌سو که‌مده‌کاته‌وه».
«خه‌سوم ژنى بۆ هاوسه‌ره‌که‌م هێنا و به‌ته‌اڵقدانى گه‌یاندم»
[ ئا /دانیار سه‌نگه‌ر ]
حه‌مه عه‌لى خان:
«خه‌سوم به‌ته‌اڵقدانى گه‌یاندم»
ژنێکى ته‌مه‌ن ( )32ساڵى وه‌ک ناسک محه‌مه‌د زۆر رق��ى ل��ه‌وش��هى «خ��ه‌س��و» دهبێتهوه ،چونکه خ��ۆى وته‌نى، ئازارى زۆرى لێ بینیوه و به‌ته‌اڵقدانى گه‌یاندووه. ئ��ه‌و که م��اوه‌ى ده ساڵه چۆته ژیانى هاوسه‌رییه‌وه و خاوه‌نى دوو منداڵیشه ده‌ڵێت «که باسى خه‌سو ده‌که‌ن زۆرم رق لێده‌بێته‌وه وا ده‌زانم هه‌موو خه‌سویه‌ک وه‌ک خه‌سوه‌که‌ى من وای��ه ،چونکه نه‌یهێشت له‌سه‌ر ماڵ دانیشم ،ماڵ و منداڵ و مێرده‌که‌مى ده‌رکردین ،دواتریش ژنى بۆ کوڕه‌که‌ى هێنا به‌سه‌رمدا و به‌ته‌اڵقدانى گه‌یاندم». «خۆم بۆ ئه‌و جه‌نگه ئاماده‌کردووه»
قسه و باسى ناکۆکییه‌کانى نێوان بوک و خه‌سو ،واى له‌کچێکى ته‌مه‌ن ( )22ساڵى وه‌ک شنۆ عه‌زیز کردووه که به‌ر ل��ه‌وه‌ى بڕواته ژیانى هاوسه‌رییه‌وه بیر له‌چۆنێتى به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ى ئه‌و جه‌نگه بکاتهوه. ئه‌و کچه فهرمانبهره پێیوایه کێشه‌کانى نێوان بوک و خه‌سو زیاتر دهگهڕێتهوه بۆ لێک تێنه‌گه‌یشتنى هه‌ردووال و وتى «بۆیه له‌ئێستاوه خۆم حازر کردووه بۆ به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ى
چه‌تر :زۆرى ئ�ه‌و فیلمه دۆب�لاژک��راوان�هى له‌که‌ناڵه‌کانى راگه‌یاندن به‌بێ هیچ سانسۆڕێک پ �ه‌خ��ش ده‌ک��رێ��ن ک���ارى ن��ه‌ک��ردوه‌ت��ه س�ه‌ر په‌راوێزخستنى دراما کوردیه‌کان و تۆراندنى بینه‌ر؟
ک��ورد، وه‌ک وه‌ستاندنى دراما؟
9
ـ ئ���هوه پ��ه‌ی��وه‌ن��دى ب���ه‌و ن��وس��ه‌ر و ده‌ره��ێ��ن��ه‌ر و سیناریسته‌وه ههیه ،کاتێک تۆ هه‌ڵه ده‌که‌یت خه‌ڵک رهنگه ئ��ه‌و هه‌ڵه‌یه‌ت لێ قبوڵ نه‌کات، ئه‌گه‌ر به‌شێوه‌یه‌کى مه‌نتیقی مامه‌ڵه له‌گه‌ڵ ئه‌و ئیشه بکه‌یت کێشه‌ت بۆ دروس��ت نابێت ،ده‌بێت رۆئیا و خوێندنه‌وه‌ت هه‌بێت بۆشته‌کان کاتێک باسی مه‌ال ده‌که‌یت ئه‌بێت پێش ئهوه ئه‌و کارهکتهره بناسێنیت که‌سێکى خراپه دواتر هه‌ر رۆڵێکى بده‌یتێ ئه‌و کارهکتهره ناسراوه ،به‌اڵم ئه‌گه‌ر به مه‌الیه‌تى بڕوات ،ئهوه خراپه بۆیه وه‌ستێنرا ،من به‌و شێوه‌ی ه نابینم فیلم و دراماى وه‌ها ههبووه زۆر قسه‌ى ره‌قی تێدا ب��ووه به‌رانبه‌ر ده‌س��ه‌اڵت ،ئیتر چه‌ندین جۆر فیلمان ههیه ،ههیه جوانه ،ههیه جه‌ماوه‌رین و فیلم مان ههیه بازاڕییه.
چه‌تر :هه‌ست ناکه‌یت له‌به‌رامبه‌ردا ئه‌و سانسۆڕه ههیه له‌سه‌ر فیلم و کاره درامیه‌کانى
ئێستاش سه‌رقاڵى چه‌ند فیلمێکه لهوانه رۆژانى زه‌رد له‌ئادیامان ،ماى مارلۆن ئان براندۆ و بۆنى سێو.
هه‌ڵبژاردنى هونه‌رمه‌ندان له‌سلێمانى بایکۆت ده‌کرێت
ئێمەیان هێناوە تەنها دەنگمان پێدەدەن و حسابمان بۆ ناكەن
[ ئا /پێشڕه‌و حه‌مید ] رۆژى ()9ى تشرینى دووه��هم له‌هۆلى یه‌کێتى مامۆستایانى کوردستان له‌شارى سلێمانى رێ��ک��خ��راوى ه��ون�ه‌رم�ه‌ن��دان��ى کوردستان بۆ دیارى کردنى ( )46نوێنه‌رى هونه‌رمه‌ندان بۆکۆنگره‌ى ریکخراوه‌ک ه پ��رۆس �ه‌ی �ه‌ک��ى دهن��گ��دان��ى ب��ه‌ری��وه‌ب��رد و زۆرێک له‌هونه‌رمه‌ندانى به‌شداربووى ئه‌و هه‌لبژاردنه ناڕازیبون له‌شێوازى پرۆسه‌ک ه و چ �ه‌ن��دی��ن ه��ون �ه‌رم �ه‌ن��دی��ش بایکۆتى هه‌ڵبژاردنه‌که‌یان کرد.
ئاراز عه‌بدولڕه‌حمان ئه‌ندامى کاراى هونه‌رمه‌ندان بایکۆتى ه��ه‌ل��ب��ژاردن��ه‌ک��هى ک��ردب��وو ب��ه(چ��ه‌ت��ر)ى راگه‌یاند «باوه‌ڕم به‌و ده‌نگدانه نیه و زۆرێک له‌و که‌سانه‌ى که له لیسته‌که‌دا هه‌ن ،هه‌ر ناشیان ناسم و خه‌ڵکیان تێدایه که بۆ هیچ کارێکى هونه‌رى ئاماده نابێت و ئێستا چۆن نوێنه‌رایه‌تى ئێمه بکات». ه��ه‌روه‌ه��ا ئ��ه‌و هونه‌رمه‌نده وتیشى «ئه‌وکه‌سان ه به‌ته‌زکێى حزبى دان��راون و به‌بى ئ��ه‌وه‌ى زۆربه‌مان ئ��اگ��ادارب��ک��رێ��ن��هوه ،لیستێکی ( )46ک��ه‌س��ی��ان دروستکردوه من دهن��گ ب��ده‌م و نه‌یده‌م ئ��ه‌وان هه‌ر ئه‌ندامى کۆنگره‌ن و ئیتر ئهوه جگه له‌مه‌هزه‌له هیچ
ساڵی یه‌که‌م ژماره 32 دووشه‌ممه 2010/11/22
ـ ب��ه‌دڵ��ن��ی��ای��هوه ب��ه‌ڵ��ێ ،ل��ه‌ب��ه‌ر ئ����ه‌وه‌ى ک��ه‌ن��اڵ�� ه کوردیه‌کان هیچ فلته‌رێکیان نیه که فیلمى تێدا ه تێپه‌ڕ بێت و دواتر په‌خشى بکه‌ن ،گه‌رنا ئه‌و فیلم چه‌تر :شتێک ههیه به‌ناوى قه‌یران له‌بوارى کرچوکاڵ و پڕ له‌هه‌اڵنه‌یان پێشکه‌ش نه‌ده‌کرد ،سینه‌ما و دراماى کوردى له‌مڕۆدا؟ ئه‌گه‌ر که‌سێکى پرۆفیشناڵ دابنیشێت به‌دیار ئه‌و ـ قه‌یران وشه‌یه‌که هى ئه‌و که‌سانه‌یه که ئیش درامایه‌ى (بێریڤان)هوه زه‌ربی لێده‌دات ،یه‌ک دونیا ناکه‌ن ،گه‌رنا ئێمه نوسه‌ر و ئه‌کته‌رى باشمان ههیه، هه‌ڵه‌ى تێدایه س��ه‌ر هه‌تا خ��وار ،ه��ه‌روه‌ه��ا ئه‌گه‌ر ئ��ه‌وان��هى دڵسۆزى میلله‌ته‌که‌مانن ب���ه‌رده‌وام ئیش ده‌که‌ن تاکورد به‌دونیا بناسێنن ،کاتێک خه‌ریکى کارى هونه‌ریم واته قه‌یران توشم نابێت ،به‌ڵکو توشى ئهوانه ده‌بێت هه‌وڵ ناده‌ن ،وه‌ک ته‌له‌فزیۆنه‌کان ئه‌و بێ به‌رنامه‌یه روى تێ کردون ڕویان کردووه‌ته دراما چه‌تر :دراما و فیلمه کوردییه‌کان توانیویان ه بیانیه‌کان ،ئێمه‌ش وه‌ک کورد خاوه‌نى به‌رهه‌مى باشین بۆ ئهوانه په‌خش ناکه‌ن ،ده‌چن ئه‌و زنجیران ه ده‌ست بخه‌نه سه‌ر کێشه و که‌موکوڕیه‌کانى په‌خش ده‌که‌ن که هه‌مووى سوکایه‌تیه به‌کورد و کۆمه‌ڵگه‌که‌مان؟ ـ به‌دڵنیایه‌وه به‌ڵێ ،به‌اڵم زۆر سسته ،بۆنمون ه کورد به‌میلله‌تێکى دڕنده و وه‌حشى پێناسه ده‌کات چیرۆکى (دوع���ا) ک��ه ده‌ب���وو زۆر ئیشى له‌سه‌ر وه‌ک جاهیل نیشانى ده‌دات. چه‌تر :ئێوه‌ى هونه‌رمه‌ندان بۆچى هه‌ڵوێستان بکرێت که هۆکاره‌که‌ى بۆ دین به‌سه‌ر کۆمه‌ڵگه‌دا پیشان نه‌دا له‌به‌رامبه‌ر ئه‌و درامایه و ئه‌و و نه‌بونى ده‌سه‌اڵت وه‌ک باوکى میلله‌ت ،کاتێک تاکێک دێته دهرهوه ده‌یه‌وێت به‌سه‌ربه‌خۆیى بژى درامانه‌ى تر که وه‌ک ئه‌ون؟ ـ ئ����ه‌و پ���رس���ی���اره‌ت زۆر ج���وان���ه ،ئ��ێ��م��ه وه‌ک توشی ده‌یان گرفت ده‌بێت که‌سیش نای پارێزێت، هونه‌رمه‌ندان خاوه‌نى رێکخراوێکین پێمان ده‌ڵێن ئ��هم��ان��ه ه��هم��وو کێشه‌ن ک��ه‌ت��ا ئێستا ن��ه‌ت��وان��راوه رێکخراوى هونه‌رمه‌ندان ،ده‌بێت ل��ه‌و رێکخراوه‌دا بهرجهسته بکرێت. چه‌تر :بێگومان دروست کردنى فیلم یان دراما ده‌سته‌یه‌ک هه‌بێت یان باسوتاوێک هه‌بێت کاتێک درامایه‌ک یان فیلمێکى هاوشێوه‌ی ئهوانه پێشکه‌ش بودجه‌یه‌کى زۆرى ده‌وێ��ت ئه‌م بودجه‌یه کێ ده‌کرێت ،ئه‌وان هه‌ڵوێستیان هه‌بێت ،چونکه به‌ته‌نها دابینى ده‌کات و تاچه‌ند دابین ده‌کرێت؟ ـ زۆرج��ار وه‌زاره‌ت ئ��ه‌و بودجه‌یه دابین ده‌ک��ات هونه‌رمه‌ندێک هیچى پێ ناکرێت ،ئ��هوه کارى رێکخراوه و ده‌بێت رێکخراوى هونه‌رمه‌ندان له‌ئاست زۆر کاتى تریش خه‌ڵک خۆى ئه‌و خه‌رجیه دابین ئ��هم کێشه‌یه‌دا به‌خۆیاندا بچنه‌وه ،چونکه ئه‌و ده‌ک��ات ،ئێستا ئێمه ئیشێکمان ههیه نیو ملیۆن دۆالرى بۆ ته‌رخان کراوه که ناوى (لوسیندایه) ئێمه رێکخراوه به‌خوێنى ئێمه دروستبوه. چ��ه‌ت��ر :ب�ڵاوب��ون��ه‌وه‌ى ج��ۆره‌ه��ا فیلمى به‌ته‌نها رێکه‌وتنمان ههیه من و ئایشه دانده چى زیانبه‌خش به‌گه‌نج و به‌په‌روه‌رده‌ى تاک بۆچی و حسێن که‌ره‌ڤاى و لوسیندا ،ئێمه به‌و رێکه‌وتن ه ئیش ده‌که‌ین. دهگهڕێتهوه؟ ـ ئه‌و جۆره دراما و فیلمانه به‌شێوه‌ى ئه‌نقه‌ست پرۆفایل :حه‌مه عه‌لى خان له‌ساڵى ()1960 ده‌نێردرێن بۆ کوردستان بۆ ئه‌وه‌ى مرۆڤى کوردى له‌گه‌ڕه‌کى ته‌کیه‌رووته له‌سلێمانى له‌دایک بووه، وا لێبکه‌ن فێرى یاخى بونى ناجائیزیان بکه‌ن ،دواتر بووهته پێشمه‌رگه ،پاشان ده‌ستى به‌کارى فێریان بکه‌ن که کورد وه‌حشى و دڕنده‌یه ،دراماى هونه‌رى کردوه ،به‌شدارى له‌چه‌ند به‌رهه‌مێکى دراما جه‌نگیزخان درامایه‌کى سه‌رکه‌وتوه ،چونکه مێژوى و فیلمى سینه‌مادا لهوانه (بۆنى سێو ،خوله‌پیزه، میلله‌تێکه خه‌ڵک له‌مجۆره درامایانه سودمه‌ند گردى پیرۆز ،کۆالره و ئاژاوه‌چیه‌کان) و چه‌ندین به‌رهه‌مى تر و به‌شدارى چه‌ند فیستڤاڵێکى کردو ه ده‌بێت. فۆتۆ :جەبار ئەحمەد
هونەرمەندانی ناڕازی:
که‌سێکى ش��اره‌زا پێیان بڵێت و رون��ى کاته‌وه ئه‌م فیلمه چه‌ند زیانی ههیه بۆ ڕۆئیاى خه‌ڵک ،چۆن سه‌ر له‌گه‌نجى ئه‌م واڵته ده‌شێوێنێت ،من بم ئه‌وانه‌ى ئه‌م فیلمه‌یان دۆبالژ کردووه فه‌رمانى گرتنیان بۆ ده‌ر ده‌که‌م ،چونکه ئهمه شێواندنى کلتورى نه‌ته‌و‌ه و میله‌تێکه و کارێکى دوژم��ن کارانه‌یه دژبه‌م میلله‌ته.
ئه‌ده‌ب و هونه‌ر
كاتی هەڵبژاردنی نوێنەرانی رێكخراوی هونەرمەندانی سلێامنی
شتێکى تر نیه». هونه‌رمه‌ندانى ناڕازى له‌بایه‌خى ئه‌و هه‌ڵبژاردنانه‌ى ناوه‌نده‌کانى هونه‌رمه‌ندانیان که‌م کردهوه ،یه‌کێکى تر له‌و هونه‌رمه‌نده ناڕازیانه هونه‌رمه‌ند «شوان عه‌توف» به‌رۆژنامه‌ى (چه‌تر)ى راگه‌یاند «هه‌ر ئیمانم به‌و رێکخراوه‌ى هونه‌رمه‌ندان نه‌بووه و ئیعترافم پێنه‌کردوه و ناشیکه‌م ،چونکه ئهوه رێکخراوێکى حزبییه و تائێستا هیچ شتێکیان بۆ خزمه‌تى هونه‌ر نه‌کردوه«. ه��ه‌روه‌ه��ا ده‌رب���اره‌ى ئاینده‌ى رێکخراوه‌که شوان
وتى «ئاینده‌ى ئه‌و رێکخراوه هه‌ر شتێکبێت به‌الى منه‌وه جێگه‌ى بایه‌خ نیه ،چونکه الى من هیچ بایه‌خێکى نییه و ئیتر خۆیان سه‌ربه‌ستن چۆن هونه‌ر و هونه‌رمه‌ندان ده‌که‌ن به‌قوربانى حزبایه‌تى». ش���ان���ۆک���ار و ئ���ه‌ن���دام���ى ک������اراى رێ��ک��خ��راوى ه��ون��ه‌رم��ه‌ن��دان��ى ک���وردس���ت���ان ،ئ���ه‌و ه��ه‌ڵ��ب��ژاردن�� ه ب��ه‌پ��ێ��ش��ێ��ل��ک��ردن��ى پ���ه‌ی���ڕه و پ���رۆگ���رام���ى ن��اوخ��ۆى رێکخراوه‌که داده‌نێ و هونه‌رمه‌ند (عومه‌ر ره‌حیم) وتى «په‌یڕه و پرۆگرامى ناوخۆى رێکخراوه‌که مافى خۆهه‌ڵبژاردن به‌هه‌موو ئه‌ندامێک ئه‌دات ،به‌اڵم له‌م
هه‌لبژاردنه‌دا ئێمه‌یان هیناوه و ته‌نها ده‌نگمان پێ ئه‌ده‌ن و هیچ حیسابێکیان بۆ نه‌کردوین و ئه‌وه‌ش ب ه (موبایه‌عه)ى ده‌زانم وه‌ک چۆن پیشتر له‌سه‌رده‌مى به‌عسییه‌کاندا خه‌ڵکى ناچار ده‌ب��وون به(به‌ڵى بۆ سه‌دام) ملکه‌چیان بکه‌ن». یه‌کێک له‌پاڵێوراوه‌کانى ژماره ()32ى لیستى رێکخراوى هونه‌رمه‌ندان ده‌ڵێت خۆم کاندید ناکه‌مه‌و‌ه له‌کۆنگره‌دا و داواکارم هونه‌رمه‌نده گه‌نجه‌کان بێن ه پێشهوه ،هونه‌رمه‌ندى دێرین و شانۆکار عه‌بدولقادر مسته‌فا به(چه‌تر)ى وت «ئامانجمان نوێکردنه‌وه‌ى رێکخراوه‌که‌یه و خۆم جارێکیتر کاندید ناکه‌مه‌و‌ه بۆ لیژنه‌ى ناوه‌ندى سلێمانى و پێم خۆشه که ئیتر گه‌نجان بێنه پ��ێ��ش��هوه ،ب��ه‌اڵم خه‌ڵکى ب��ه‌زم��ون و ئیشکه‌ر نه‌ک ته‌نها بۆ وه‌رگتنى پۆست بێت». ل��ه‌الی��ه‌ک��ى ت��ری��ش (ئ��ه‌ی��وب رۆس��ت��هم) شانۆکار و پاڵیوراوى ژم��اره ( )42له‌لیستى هونه‌رمه‌ندان ل��ه‌وب��ارهوه وت��ى «پ��ێ��م خۆشبوو ک��ه لیستى زیاتر هه‌بووایه و پرۆسه‌ى ده‌نگدان به‌شێوه‌ى تاک بوای ه نه‌ک به‌لیست ،چونکه زۆر که‌س ههیه شانۆکاره و ده‌نگ به میوزیکییه‌ک یان شێوه‌کارێک ئه‌دات، به‌اڵم ئه‌گه‌ر کراوه بووایه و هه‌رکه‌سیک له‌بوارى خۆى ده‌نگى بدایه ملمالنى زیاتر دروست ئه‌بوو و خه‌ڵکى شایسته ده‌ڕۆشتنه پێشهوه». موه‌فه‌ق عارف لهۆنى ئه‌ندامى لیژنه‌ى ئامادارکارى کۆنگره‌ى هونه‌رمه‌ندان ل��ه‌وب��اره‌ی��هوه به‌رۆژنامه‌ى
(چه‌تر)ى وت «رێکخراوى هونه‌رمه‌ندانى کوردستان بڕیارى داوه ()20ى کانونى یه‌که‌م له‌شارى هه‌ولێر کۆنگره‌ى خۆى ببه‌ستێت و بۆئه‌و مهبهسته هه‌ریه‌ک ه ل��ه‌ش��اره‌ک��ان��ى سلێمانى و هه‌ولێر و ک��ه‌رک��وک و دهۆک پرۆسه‌ى ده‌نگدان به‌ڕێوه‌ده‌بات و له‌شارى سلیمانى ( )46ئه‌ندام و هه‌ولێر ( )46ئه‌ندام و له‌شارى دهۆک ( )36ئه‌ندام و له‌شارى که‌رکوک ()26 ئه‌ندام هه‌ڵده‌بژێردرێن وه‌ک ئه‌ندامى کۆنگره«. ئ��ه‌ن��دام��ى ل��ی��ژن��هى ئ���ام���ادارک���ارى ک��ۆن��گ��ره‌ى هونه‌رمه‌ندان وتیشى «بڕیار وابوو لیستى تر به‌شدارى له‌هه‌لبژاردنه‌که‌ى سلێمانیدا بکات ،ب��ه‌اڵم ته‌نها یه‌ک لیست به‌شداریان کرد که لیستى رێکخراوى ه��ون��ه‌رم��ه‌ن��دان ب���ووه و هیچ رک��اب��ه‌رێ��ک��ی��ان نه‌بوو له‌کاتیکدا ئێمه پێمان خۆش بوو چه‌ند لیستێکى تر هه‌بوونایه بۆ ئه‌وه‌ى ملمالنێى زیاتر هه‌بووایه بۆ به‌شداریکردن له‌کۆنگره‌ى هونه‌رمه‌ندان». ئه‌وه‌ى شایه‌نى باس بێت هه‌ر دوو رێکخراوى یه‌کێتى هونه‌رمه‌ندانى کوردستان و سه‌ندیکاى هونه‌رمه‌ندانى کوردستان له‌ماوه‌ى ( )4ساڵى راب���ردوودا یه‌کیان گرتوو و رێکخراوى هونه‌رمه‌ندانى کوردستانیان دروستکرد و ژماره‌یه‌کى زۆرى هونه‌رمه‌ندانیش بایکۆتى ئه‌و رێکخراوه نوێیه‌یان کرد و هێرشێکى راگه‌یاندنى قورس له‌نێوان هونه‌رمه‌ندانى ناڕازى و ئه‌ندامانى لیژنه‌ى بااڵى رێکخراوى هونه‌رمه‌ندانى کوردستان دروست بوو.
وه‌رگێڕان ساڵی یه‌که‌م ژماره 32 دووشه‌ممه 2010/11/22
ی ( )ISROپرۆژەیەک بۆ کورد دەخاتەڕوو سه‌نته‌رى لێکۆڵینه‌وە و :سامان عوسمان ن�ه‌ک ته‌نها ل�ه‌ب�ه‌رژه‌وه‌ن��دى تورکیادا نیی ه له‌هه‌رێمى کوردستان ،به‌ڵکو هێشتا ئه‌م کاره دژایه‌تى له‌نێوان نه‌ته‌وه‌ى کوردان‌و ئه‌وانیتردا دروست ده‌کات. -3ئهنقهره پێویستى به‌هه‌نگاوى به‌په‌ل ه ههیه له‌پێناو هاریکارییه‌کى ئابورى مه‌زن له‌نێوان تورکیا و هه‌رێمى کوردستاندا ،ئه‌م پرۆسیس‌ه له‌ئه‌گه‌رى سیناریۆکانى ئاینده‌ى عێراقدا (عێراقێکى یه‌کگرتوو یا دابه‌شکراو) کارتى فشار ده‌دات‌ه ده‌ست تورکیاوه. -4ئهمه له‌به‌رژه‌وه‌ندى تورکیادا نییه ک ه رێگه به واڵتانیتر بدات تاده‌سه‌اڵتى خۆى به‌سه‌ر هه‌رێمى کوردستاندا زی��اد بکات، به‌اڵم ئه‌مڕۆ ده‌وڵه‌تانێکى وه‌ک :ئه‌مریکا، ئیسرائیل ،بریتانیا ،رووسیا و ئێران و زۆر ده‌وڵه‌تیتر هه‌نگاو و چاالکیی‌ه سیخوڕییه‌کانى خۆیان له‌ناوچه‌که‌دا په‌ره‌پێده‌ده‌ن .له‌هه‌وڵى ئه‌وه‌دان تانفوز له‌ناو بزووتنه‌وه‌ى کورده‌کاندا پ�ه‌ی��دا ب��ک�ه‌ن .س����ه‌ره‌ڕاى ئهمه له‌به‌شێکى به‌رفراوانى ئه‌م ناوچه‌یه‌دا نه‌ده‌وڵه‌تى مه‌رکه‌زى عێراق و نه‌کورده‌کانى ئه‌م واڵته رۆڵێکى کاریگه‌رانه‌یان له‌باکورى واڵته‌که‌دا نییه. لهگه ڵ ئه‌وه‌شدا تورکیا له‌زیادکردنى رۆڵى خۆى له‌ناوچه‌که‌دا ،دواکه‌وتووه. -5ب��اک��ورى تورکیا ره‌گه‌زێکى گرنگ ه ێ کاریگه‌رى له‌سه‌ر هاوسه‌نگی که ده‌توان سیاسه‌ت‌ه ناوخۆییه‌کانى تورکیا دابنێت. -6تورکیا پێویسته واز له‌گروپێکى بچوک بهێنێت که ل �ه‌ڕووى ئاسایش‌و زاڵبوون گ��ۆڕان��ک��اری��ىو به‌سه‌ر
سیاسه‌تان‌ه پێویسته بۆ یه‌کخستنه‌وه‌یان بێت ن �ه‌ک ه �ه‌وڵ��دان ب��ۆ زی��ادک��ردن��ى ناکۆکى له‌نێوانیاندا. ێ له‌و گروپ‌و یه‌کانه‌ى تورکیا -7هه‌ند که بۆ هه‌رێمى کوردستان ده‌نێردرێن ،سودى نێگه‌تیڤیانه‌یان له‌و توانست‌ه دارای��ى و هێزه سیاسییه‌ى خۆیان وهرگرتووه له‌پێناو به‌رژه‌وه‌ندى تاکه‌که‌سى‌و ئامانج‌ه ئایدیۆلۆژییه‌کانى خ��ۆی��ان��دا .دی���اره ک�ه هه‌رێمى کوردستان به‌شێوه‌یه‌کى ب����ه‌رده‌وام بۆت‌ه فاکته‌رێکى گرنگتر له‌تاوان‌ه به‌کۆمه‌ڵه‌کان بۆ تورکیا. ئ�ه‌و چ �هک‌و دراوان���هى که ده‌گوێزرێنه‌وه، ته‌واوى چاالکییه‌کانى تاوان‌ه سیاسییه‌کانى ئ �هم دوای��ی �ه ل�ه خ��ۆده‌گ��رێ��ت ه�ه‌رل�ه گروپ ه تاوانباره‌که‌ى (ئه‌تابیله‌ر)هوه تا ته‌قه‌کردن ل ه دادوه‌رێکى ئه‌نجومه‌نى ده‌وڵه‌ت له‌خۆده‌گرێت ک�ه ه�هم��ووی��ان ل�ه هه‌رێمى کوردستانهوه سهرچاوه ده‌گرێت. ێ ل��ه‌گ��روپ��ه‌ک��ان ل�ه‌ت��ورک��ی��ا -8ه���ه‌ن���د سه‌رگه‌رمى ئه‌نجامدانى گفتوگۆى نهێنى‌و ژێ��رب��ه‌ژێ��رن ل �ه‌گ �ه ڵ ب �ه‌رپ��رس��ان��ى ی�ه‌ک�هى سیخوڕیی‌ه ده‌ره‌کییه‌کان له هه‌رێمى کوردستان بۆ به‌رژه‌وه‌ندى تاکه‌که‌سى‌و یاخود گه‌یشتن به ئامانج‌ه ئایدیۆلۆژییه‌کانى خۆیان. -9تورکیا پێویسته میکانزیم‌و که‌ناڵى ێ به‌ئاراسته‌یه‌کى نوێى خۆیهوه به‌هه‌مبه‌ر نو هه‌رێمى کوردستاندا بخاته‌ڕوو ،ئه‌مانه‌ش پێویسته بریتی بن له باشترکردنى په‌یوه‌ندیی ه دووالی���ه‌ن���ه‌ک���ان ،زی��ادک��ردن��ى په‌یوه‌ندیی ه ب��ازرگ��ان��ی��ی �ه‌ک��ان ،ن��اردن��ى وه‌ف���دى خوێندکار‌ه ک��ورده عێراقییه‌کان‌و
-10سیاسه‌تى نوێى تورکیا له‌هه‌مبه‌ر ێ له‌سه‌ر دوو خاڵ کورده‌کانى عێراقدا ،ده‌ب خۆى چڕبکاته‌وه: ێ به‌کورده‌کانى عێراقى ا :تورکیا ده‌ب� نیشان ب���دات ک�ه دوژم��ن��ى ئ���ه‌وان نییه و بهپێچهوانهوه به‌رگرییان لێده‌کات. ب :ئهنقهره پێویسته نیشانى ب��دات ک ه ج�ه‌خ��ت ل �ه‌س �ه‌ر ب �ه‌گ��ژداچ��وون �ه‌وه‌ى پارتى کرێکارانى کوردستان ( )pkkدهکاتهوه، ب �ه‌اڵم تورکیا له‌ئێستادا په‌یامێکى ب�ه‌ده‌ر له‌م‌ه ده‌نێرێت .پێده‌چێت زۆرینه‌ى کورده‌کانى عێراق ،ده‌وڵه‌تى تورکیا به له‌مپه‌رى سه‌ره‌کى ب��ه‌رده‌م خۆیانى بزانن و له‌الیه‌کیتره‌و‌ه له‌م بڕوایه‌دان که ئهنقهره به‌ئه‌ندازه‌یه‌کى ته‌واو به‌هێز نییه و ئازایه‌تى به‌گژداچوونه‌وه‌ى پارتى کرێکارانى کوردستان ()pkkى نییه. -11ک��ورده‌ک��ان��ى ع��ێ��راق له‌ماوه‌یه‌کى درێژخایه‌ندا ده‌ت��وان��ن ی��اری��ده‌ى هه‌وڵه‌کانى ت��ورک��ی��ا ب�����دهن ب���ۆ ب���ه‌گ���ژداچ���وون���ه‌وه‌ى جودایخوازه‌کان ،به‌اڵم بۆ ئه‌م کاره به‌ره‌سمى پێویستى به‌خواست‌ه سیاسى و هێزه‌کانى ئاسایش‌ه بۆ به‌گژداچوونه‌وه‌ى تیرۆریزم .ئه‌گه‌ر ێ هه‌نگاوێکى وا ده‌وڵه‌تى مه‌رکه‌زى نه‌توان ێ له‌الیه‌ن ده‌وڵه‌ت ه ئه‌نجام بدات ،ئه‌م کاره ده‌ب ناوچه‌ییه‌کانه‌و‌ه ئه‌نجام بدرێت. ێ -12ت����ورک����ی����ا ن��اب � ت����ه‌رک����ی����زى زۆر و خ��ۆس��ن��وردارک��ردن��ى ب�����ه م����ه‌س����ه‌ل����هى ی���ه‌ک���پ���ارچ���ه‌ی���ى خ����اک����ى
کوردانى رۆژهه‌اڵت ناڕازین تورکمانه‌کان و کورده‌کان به‌گه‌وره‌تر لهوه س��ی��اس �ه‌ت �ه‌ک��ان��ى ن���ێ���وان ت��ورک��م��ان �ه‌ک��ان‌و نیشان بده‌ن که ههیه .به‌اڵم له‌ڕاستیدا ئه‌م ه کورده‌کاندا به‌کاریان ده‌هێنێت .ئه‌و چه‌شن ه رۆژن����ام����هى ب �ه‌ن��اوب��ان��گ��ى ئ�هم��ری��ک��ای��ى کێشەی کورد بەدادگایی سەرکردە کوردەکان کۆتایی نایەت
په‌خشکردنى بهرنامه ته‌له‌فزیۆنییه‌کان ب ه زمانى کوردى‌و عه‌ره‌بى.
عێراقهوه له‌ده‌ست بدات. ێ خ��ۆدورخ��س��ت��ن �هوه -13ت���ورک���ی���ا ده‌ب����
10
کورد له‌میدیا جیهانییه‌کاندا
کوردانى سوریا ناسنام ه وه‌رده‌گرن رۆژن���ام���هى (گ����اردی����ان) راپ��ۆرت��ێ��ک��ى درێژى له‌سه‌ر بارودۆخ‌و قه‌یرانى ناسنامه‌ى کورده‌کانى سوریا باڵوکرده‌وه. له‌م راپۆرته‌دا هاتووه :کورده‌کانى سوریا که له‌ناو ئه‌و واڵت�ه‌دا به کهمینه هه‌ژمار ده‌ک��رێ��ن ،م���اوه‌ى چ�ه‌ن��دی��ن ده‌ی �ه‌ی �ه له‌ژێر هه‌ڵمه‌تى پاکتاوى نه‌ژادیدا ده‌ژین ،پێده‌چێت له‌نزیکترین ده‌رفه‌تدا ببن‌ه خاوه‌نى ناسنام ه و پاسپۆرتى خۆیان ،ئه‌مه‌ش له‌ڕیزى ئه‌و ریفۆرماندای‌ه که له‌الیه‌ن (به‌شار ئه‌سه‌د) ى س���ه‌رۆک ک��ۆم��ارى س��وری��اوه ب��ڕی��ارى لێدراوه .بۆ به‌خشینى ناسنامه‌ش به‌کورد، به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تى پاسپۆرتى سوریا ،ده‌ستى ب ه به‌خشینى ناسنامه به‌کورد‌ه بێناسنامه‌کان کردووه. ه �ه‌روه‌ه��ا راپ��ۆرت �ه‌ک �ه دهڵ��ێ��ت :نزیکه‌ى ( )300ه����ه‌زار ک����وردى بێناسنام‌ه ل ه س��وری��ادا ههیه ک�ه ل�ه س�ه‌رژم��ێ��رى ساڵى ()1962هوه ناسنامه‌یان لێسه‌ندراوه‌ته‌و‌ه و له‌هه‌موو مافێکى هاواڵتێتى بێبه‌شن، ل �ه‌دواک��ۆب��وون �ه‌وه‌ى کۆمیته‌ى م�ه‌رک�ه‌زى حزبى به‌عسى س��وری��ادا به‌سه‌رۆکایه‌تى (به‌شار ئه‌سه‌د)ى س�ه‌رۆک کۆمارى ئه‌م واڵت�ه ،جارێکیتر کاڵورۆژنه‌یه‌کى ئومێد بۆ چاره‌سه‌رکردنى ئه‌م کێشه‌ی‌ه کراوه‌ته‌وه، زۆرینه‌ى کورد‌ه بێناسنامه‌کانیش ده‌که‌ون ه پارێزگاى حه‌سه‌که‌وه.
(ن��ی��وی��ۆرک تایمز) راپ��ۆرت �ه هه‌واڵێکى له‌باره‌ى بارودۆخى کورده‌کانى رۆژهه‌اڵتى ک��وردس��ت��ان(ئ��ێ��ران) ب�ڵ�اوک���ردهوه و تیایدا هاتووه :ناڕه‌زایى گشتى له‌ناو کورده‌کانى ئێراندا به‌شێوازى جۆراوجۆر به‌رده‌وامه ،بوونى ئه‌م ناڕه‌زایه‌تیی‌ه گوزارشته له‌چه‌وساوه‌یى کورد به‌ده‌ستى حکومه‌تى تاران. ه �ه‌روه‌ه��ا له‌کۆتایى راپ��ۆرت �ه‌ک �ه‌ش��دا ک ه ب��اس ل �ه‌ک��ورد ده‌ک���ات���هوه ،دهڵ��ێ��ت :ئه‌گه‌ر ک��ێ��ش�هى چ �ه‌ک �ه ئ�ه‌ت��ۆم��ی��ی�ه‌ک��ان��ى ئ��ێ��ران به‌ئاشتیان‌ه چاره‌سه‌ر نه‌کرێت و ئه‌مریکا ێ ئه‌زمونى عێراق و هاوپه‌یمانانیش بیانه‌و له‌ئێراندا دووباره بکهنهوه ،ئه‌وا کورده‌کانیش ئ��ام��اده‌ن هاریکاریى ئه‌مریکا بکه‌ن بۆ رزگاربوونیان.
خه‌ونێکى له‌مێژینه‌ی کورد (سێلجان حاجى ئۆغڵو)ى نوسه‌رى ناسراو و پسپۆڕ له‌بوارى مه‌سه‌ل‌ه سیاسییه‌کانى خ����ۆره����ه‌اڵت����ى ن������اوه‌ڕاس������ت ،وت��ارێ��ک��ى ل�ه‌ب��اره‌ى هه‌وڵه‌کانى ک��وردان��ى تورکیا بۆ گهیشتنه قۆناغى ئێستاى ک��ورده‌ک��ان��ى ع��ێ��راق ل��ه‌رۆژن��ام��هى (واش��ن��ت��ۆن پۆست )washingtonpostدا باڵوکرده‌وه. له‌سه‌ره‌تاى وتاره‌که‌دا هاتووه :دانیشتوانى ک���وردى ت��ورک��ی��ا ه���ه‌وڵ ب��ۆ وه‌دی��ه��ێ��ن��ان‌و بوژاندنه‌وه‌ى خه‌ونێکى له‌مێژینه‌ى خۆیان ده‌ده‌ن ،ئه‌ویش دروستکردنى ناوچه‌یه‌کى سه‌ربه‌خۆی‌ه بۆ ناوچه کوردییه‌کانى تورکیا ه����ه‌روه‌ک چ��ۆن ب��ۆ ک��ورده‌ک��ان��ى عێراق ره‌خساو‌ه که ناوچه‌یه‌کى نیمچ‌ه سه‌ربه‌خۆیان هه‌بێت .هاوکات کوردانى تورکیا وه‌ک ئیلهامێک سه‌یرى کوردانى عێراق ده‌که‌ن، ئ �هم �ه‌ش م�ه‌ت��رس��ی��داره ب��ۆ س�ه‌رک��رده‌ک��ان��ى ده‌وڵه‌تى تورکیا که تائێستا دانیان به‌بوونى کورد له‌واڵته‌که‌یاندا نه‌ناوه. له‌به‌شێکیترى وتاره‌که‌یدا هاتووه :ئه‌گه‌رى هه‌ڵوه‌شانه‌وه‌ى ئاگربه‌ست له‌الیه‌ن ()PKK هوه لهگه ڵ تورکیادا به‌هۆى پێشوازى نه‌کردنى تورکیا له‌ئاشتى ،هه‌ڕه‌ش‌ه له‌ئاینده‌ى ئهنقهره ده‌کات .تورکیا تائێستاش ئاماده نییه دان به‌هه‌قیقه‌تى کورد بنێت ،له‌کاتێکدا له‌ساڵى ()1984هوه نزیکه‌ی ( )15ه �ه‌زار که‌س له‌و شه‌ڕانه‌دا کوژراون و هه‌زاران که‌سیش بریندار بوون.
سه‌نته‌رى لێکۆڵینه‌و‌ه و لێکۆڵینه‌وه‌ى س��ت��رات��ی��ژى ن��ێ��وده‌وڵ �ه‌ت��ى ( )ISROک ه گه‌وره‌ترین ده‌زگاى لێکۆڵینه‌وه‌ى ستراتیژیی ه له‌تورکیا ،بنکه‌ى س �ه‌ره‌ک��ى له‌ئه‌نقه‌ره‌ی ه و به‌زمان‌ه جیاوازه‌کانى وه‌ک ئیسپانى، ئینگلیزى ،هۆڵه‌ندى و تورکى لێکۆڵینه‌و‌ه له‌سه‌ر مه‌سه‌ل‌ه گرنگه جیهانییه‌کان ده‌کات. نوێترین پرۆژه‌ى لێکۆڵینه‌وه‌ى ئه‌م سه‌نته‌ره، تایبهته به‌دۆزینه‌وه‌ى چاره‌سه‌رێک بۆ کێشه‌ى ک���ورد ک�ه ( )33الپ �ه‌ڕه‌ی �ه و پێشکه‌شى بهرپرسه بااڵکانى ده‌وڵه‌تى تورکیاى کردووه که تیایدا ره‌خنه‌ى توند له‌سیاسه‌تى تورکیا ێ ده‌که‌ن ده‌گرێت و داواى ستراتیژێکى نو له‌هه‌مبه‌ر کورده‌کانى تورکیا و عێراقدا. پ��رۆژه‌ک�ه ( )15ت���ه‌وه‌ره‌ى بنه‌ڕه‌تى بۆ ئه‌و مهبهسته له‌خۆگرتووه ،که بریتین له: -1س��ی��اس �ه‌ت �ه ه��ه‌ڵ��ه‌ک��ان��ى ت��ورک��ی��ا ل �ه‌ن��اوچ �ه‌ک �ه‌دا ،ئ �هم واڵت���ه له‌کورده‌کانى عێراق دوور ده‌خاته‌و‌ه و ترسێکى هه‌میشه‌ییان له‌به‌رامبه‌ر تورکیا تیادا دروس��ت ده‌ک��ات و ئ���ه‌وان ب���ه‌ره‌و واڵتانیتر ڕاپ��ێ��چ ده‌ک��ات، ئهنقهره پێویستى بهوه ههیه که به‌هه‌نگاو‌ه دڵنیاکه‌ره‌وه‌کان تێڕوانینى خۆى بگۆڕێت. -2ب���ه‌رژه‌وه‌ن���دی���ی���ه‌ک���ان���ى ک����ورده‌ک����ان‌و تورکمانه‌کان به‌هیچ شێوه‌یه‌ک هاوئاست نین و ئهمه له‌به‌رژه‌وه‌ندى تورکیادای‌ه که ئه‌م دوو گروپ‌ه له‌یه‌کتر نزیک بکاتهوه ،به‌اڵم له‌تورکیا ێ له‌گروپ‌ه سیاسییه‌کان به‌ئانقه‌ست هه‌ند ب���هه���ه‌ده‌ردان���ى ه���ه‌و ڵ ده‌ده‌ن ت��ا بۆ ن�����اوخ�����ۆ، ب������������ودج������������هى ن�����ێ�����وان نا کۆ کییه‌کا نى
ده‌وڵ �ه‌ت��ى نوێى عێراق جه‌خت له‌سه‌ر پ��رۆژه‌ی�ه‌ک دهکاتهوه که به‌پێى ئه‌و پرۆژهیه ،هه‌زاران که‌س له‌و عه‌ره‌بانه‌ى له‌چوارچێوه‌ى به‌رنامه‌ى س �ه‌دام حسێنى دیکتاتۆرى ل�ه‌س�ه‌رک��ارالب��راوى عێراق بۆ ده‌رک��ردن��ى ک��ورده‌ک��ان��ى ن��اوچ�هى ب�ه‌ن�ه‌وت ده‌وڵ�هم�ه‌ن��دى هه‌رێمى کوردستانی عێراق له‌م ناوچه‌یه‌دا نیشته‌جێ کرابوون، له‌که‌رکوکه‌وه بۆ شوێنێکیتر بگوێزرێنه‌وه. ئه‌گه‌رچى له‌باره‌ى ئه‌م پرۆژانه ئه‌گه‌رێکى زۆر ههیه، به‌اڵم یه‌که‌مین دژایه‌تى نه‌ک له‌الیه‌ن پارت‌و گروپ ه ناوخۆییه‌کانى عێراقهوه ،به‌ڵکو له‌الیه‌ن به‌رپرسانى ب��ااڵى ئهنقهرهوه خ��رای�ه‌ڕوو .تورکه‌کان له‌وبڕوایه‌دان جێبه‌جێکردنى ئ �هم پ��رۆژه‌ی �ه پێکهاته‌ى دانیشتوانى ک �ه‌رک��وک به‌قازانجى ک��ورده‌ک��ان ده‌گ��ۆڕێ��ت ،ئه‌م ێ ببێت ه ه��ۆى فۆرمه‌ڵه‌بوونى م�ه‌س�ه‌ل�ه‌ی�ه‌ش ده‌ت��وان � قۆناغێکى نوێى قه‌یران له‌سه‌ر ناوچه کوردنشینه‌کانى عێراق له‌نێوان به‌غداد و ئه‌نقه‌ره‌دا. دان���ان���ى پ�����رۆژه‌ى ش��وێ��ن��گ��ۆڕک��ێ��ى ع �ه‌ره‌ب �ه‌ک��ان��ى نیشته‌جێى که‌رکوک له‌الیه‌ن (هاشم شبلى)ى وه‌زیرى پێشووی دادى سونن ه مه‌زهه‌بى عێراقهوه راگه‌یه‌ندرا، به‌اڵم ناوبراو دواى ماوه‌یه‌ک له‌سه‌ر ئه‌و بڕیاره ده‌ستى له‌کارکێشایه‌وه. سه‌رکرده‌کانى گروپ ه ئۆپۆزسیۆنه‌کانى ده‌وڵه‌تى ع��ێ��راق نیگه‌رانیان ل �ه‌ب��اره‌ى ئ�ه‌گ�ه‌رى ب �ه‌رزب��وون �ه‌وه‌ى توندوتیژیی ه نه‌ته‌وه‌یى و مه‌زهه‌بییه‌کان له‌عێراقدا، هه‌روه‌ها توندبوونى ناکۆکییه‌کانى نێوان سوننه و شیع ه و کورده‌کانى ئه‌م واڵت�ه له‌ئه‌نجامى جێبه‌جێکردنى ئه‌م پرۆژه‌یه‌و‌ه ده‌ربڕیوه .به‌رله‌مه‌ش تورکیا ره‌خنه‌ى له‌پرۆسه‌ى به‌رفراوانبوونى کۆچى کورد له‌ناوچه‌کانى عێراقهوه ب �ه‌ره‌و که‌رکوک گرتبوو ،ئه‌م هه‌نگاوه‌ى به‌گۆڕینى پێکهاته‌ى دانیشتوانى ئه‌م شاره به‌قازانجى ک��ورده‌ک��ان ب �ه‌ر ل� ه ب�ه‌ڕێ��وه‌چ��وون��ى راپ��رس��ى کۆتایى سه‌باره‌ت به‌ئاینده‌ى ئه‌م شاره هه‌ژمار کردبوو .ئهنقهره ده‌ڵێت که‌رکوک که به‌ڕێژه‌ى ل ه ()%6ى ئه‌نبارى ن �ه‌وت��ى جیهانى ل �ه‌خ��ۆگ��رت��ووه ،ده‌ب���ێ ب�ه‌ج��ۆرێ��ک به‌ڕێوه‌ببردرێت که پێکهاته نه‌ته‌وه‌یى و کلتوریی ه مێژووییه‌که‌ى بپارێزرێت. ج �ه‌الل تاڵه‌بانى س �ه‌رۆک کۆمارى ت��ازه‌ى عێراق پێشنیازى ب��ۆ ره‌ج���ه‌ب ته‌یب ئ�ه‌ردۆغ��ان��ى س �ه‌رۆک وه‌زیرانى تورکیا کردبوو بۆ البردنى نیگه‌رانییه‌کانى ئهنقهره ،لیژنه‌یه‌ک له‌الیه‌ن تورکیاوه بۆ که‌رکوک بنێردرێت تا له‌نزیکه‌و‌ه شایه‌تحاڵى ئاڵوگۆڕه‌کانى ئه‌م ناوچه‌ی ه بێت .ئه‌ردۆغان پێشوازى له‌م پێشنیازه کرد و رایگهیاند ئه‌م پێشنیازه له‌الیه‌ن ئهنقهرهوه شرۆڤ ه ده‌کرێت. شارى مێژوویى که‌رکوک که‌مینه‌یه‌کى تورکمانى ل�ه‌خ��ۆگ��رت��ووه ،ل���ه‌ڕووى ن�ه‌ت�ه‌وه‌ی��ی�هوه په‌یوه‌ندییه‌کى
که‌رکوک ...رزگاربوون له‌داوى ته‌عریب نوسینی :پیته‌ر هانز
و :مۆفه‌ق میراوده‌لى
له‌تیرۆریزم‌و خۆپاراستن له به‌رفراوانکردنى جه‌نگى ناوخۆیى له‌هه‌رێمى کوردستان، ێ هه‌و ڵ بخاته ئه‌وله‌وییه‌ته‌وه .هه‌روه‌ها ده‌ب ب��دات تایارمه‌تى راوه‌ستاندنى مشتومڕى نێوان شیعه‌کان‌و سوننه‌کان بدات .جه‌نگى ناوخۆیى له‌عێراق ،کورده‌کانى ئه‌م واڵته به‌ره‌و سه‌ربه‌خۆیى و واڵتانی تر و هه‌روه‌ها وابه‌سته‌بوونى زیاتریان بههێزه ده‌ره‌کییه‌کانى وه‌ک ئه‌مریکا ،ئیسرائیل‌و بریتانیا ده‌بات. ێ واڵت‌و هه‌روه‌ها به‌شى -14ئهنقهره ده‌ب باشورى رۆژهه‌اڵتى خۆى سه‌رنجڕاکێشتر ب��ک��ات ب���ۆ ک����ورده‌ک����ان ،پ��رۆژه‌ی �ه‌ک��ی��ش لهمبارهیهوه دابڕێژێت. ێ بۆ دوو -15ک��ورده‌ک��ان��ى عێراق ناب گ��روپ به‌سه‌رکردایه‌تى (ج �ه‌الل تاڵه‌بانى) ى سه‌رۆک کۆمارى ئه‌م واڵته و هه‌روه‌ها (مه‌سعود ب��ارزان��ى)ى س �ه‌رۆک��ى هه‌رێمى کوردستانى عێراق قه‌تیس بکرێت ،ئهنقهره پێویسته گه‌ش‌ه به‌په‌یوه‌ندییه‌کانى خۆى لهگه ڵ گروپه‌کانیترى ک��وردى عێراقیش بدات‌و پشتیوانى له پلۆرالیستى کورده‌کان بکات .هه‌روه‌ها ئهنقهره پێویستى بهوه هه‌ی ه تا کۆمه‌ڵ‌ه رێگایه‌ک بۆ گفتوگۆکردن لهگه ڵ رایگشتى ک��ورده‌ک��ان بدۆزێتهوه و ئه‌م گفتوگۆی‌ه له‌سه‌رکرده‌ى کۆمه‌ڵه‌کانیاندا قه‌تیس نه‌خوات. سهرچاوه :سایتى (.)Turkish daily News
نزیکیان له‌گه‌ڵ تورکیادا ههیه .که‌رکوک که‌وتۆت ه خوار هێڵى سنوریى ناوچه‌ى سه‌ربه‌خۆى کوردنشینى هه‌رێمى کوردستان ک ه سێ پارێزگا له‌خۆده‌گرێت. ل �ه‌س �ه‌رده‌م��ى شکستى ف �ه‌رم��ان��ڕه‌وای��ى س���ه‌دام وات��ا له‌نزیکه‌ى ح �ه‌وت س��اڵ له‌مه‌وپێشه‌وه ،ده‌ی��ان ه�ه‌زار کورد که سه‌رده‌مانێک نیشته‌جێى که‌رکوک بوون، بۆ ئه‌م ش��اره گ�ه‌ڕان�هوه .پێده‌چێ ئێستا کورده‌کان زۆری��ن �هى دانیشتوانى ک�ه‌رک��وک ب��ن ،به‌جۆرێک له‌ڕاپرسى بۆ یه‌کالکردنه‌وه‌ى چاره‌نووسى شاره‌که به‌ئاسانى زۆرینه‌ى ده‌نگ به‌ده‌ستبهێنن. به‌پێى تێڕوانینه‌کانى چ��اودێ��ران ،لیژنه‌ى ده‌وڵه‌تى عێراق له‌کۆبوونه‌وه‌کانى راب��ردوودا ڕه‌زامه‌ندى له‌سه‌ر ڕاس���پ���ارده‌ى یه‌کێک ل �ه‌و گ��روپ��ان� ه ده‌رب��ڕی��ب��وو ک ه پێشنیازى ئ�ه‌وه‌ى کردبوو ئه‌و عه‌ره‌بانه‌ى له‌ته‌مموزى ()1968هوه ل���ه‌الی���ه‌ن رژێ���م���ى س�����ه‌دام ح��س��ێ��ن�هوه له‌ناوچه‌کانیترى عێراقهوه به‌ره‌و که‌رکوک نێردراون، دواى قه‌ره‌بووکردنه‌وه‌یان بگه‌ڕێنه‌وه بۆ زێد‌ه ره‌سه‌نه‌که‌ى خ��ۆی��ان .شبلى ک ه چاودێریى به‌سه‌ر کۆمیسیۆنى ب���ارودۆخ���ى ک �ه‌رک��وک��ى ل�ه‌ئ�ه‌س��ت��ۆگ��رت��ب��وو ،جه‌ختى ک��ردهوه ئه‌م شوێنگۆڕکێیه ئازادانه‌یه ،ئه‌وانه‌ى حه‌ز به‌چوونه‌ده‌ره‌و‌ه له‌که‌رکوک بکه‌ن )15( ،هه‌زار دۆالر و زه‌وییه‌کی قه‌ره‌بوو وه‌رده‌گ���رن .ده‌ی��ان ه �ه‌زار کورد له‌ده‌یه‌کانى (60و)80ى زایینى به‌هۆى جێبه‌جێکردنى به‌رنامه‌ى به‌عه‌ره‌بکردنى که‌رکوک له‌الیه‌ن رژێمى به‌عسى عێراقهوه ،له‌م شاره ده‌رپه‌ڕێندراون .له‌برى ئه‌وان، ێ عه‌ره‌به‌کانى الیه‌نگرى به‌عس له‌که‌رکوک نیشته‌ج کراون ،به‌اڵم دواى هێرشى هاوپه‌یمانان به‌سه‌رکردایه‌تى ویالیه‌ته‌یه‌کگرتووه‌کان بۆسه‌ر عێراق ل ه مانگى ئازارى ساڵى ()2003دا ،پرۆسه‌ى کۆچى کورده‌کان به‌ره‌و که‌رکوک پێچه‌وان ه ب��ۆوه .زۆرینه‌ى ئه‌و کوردانه‌ى بۆ که‌رکوک گه‌ڕانه‌وه ،شوێنێکیان بۆ نیشته‌جێبوون جگه له‌پارکه‌کان‌و بینا حکومییه‌کان ده‌ست نه‌که‌وت. هه‌ندێک هه‌وڵیاندا به‌ده‌رپه‌ڕاندنى عه‌ره‌به‌کان له‌و خانووانه‌ى که سه‌رده‌مانێک موڵکى خۆیان ب��ووه، پاشان ماڵ و موڵکه‌کانى خۆیان وه‌ربگرنه‌و‌ه سه‌ره‌ڕاى دژایه‌تییه‌کى توند ل�ه‌الی�ه‌ن س�ه‌رک��رده سوننه‌کان و سیاسه‌تمه‌دارانى شیعه‌و‌ه ک ه دژ به کورد له‌ئارادا بوون. ئێستاش ئه‌م نیگه‌رانی ه له‌ئارادای ه ک ه ل ه راپرسى ئ��ای��ن��ده‌دا ،ب �ه‌س��پ��اردن �ه‌وه‌ى ک��ۆن��ت��ڕۆڵ��ى ک �ه‌رک��وک به‌کورده‌کان ،به‌ره‌یه‌کى نوێى توندوتیژى له‌عێراقدا دروس��ت ببێ ،چونک ه ک��ورد ل��ه‌ڕووى ده‌ستکه‌وته‌و‌ه زیانمه‌ندى یه‌که‌مى هه‌ر شه‌ڕێکى ناوخۆییه له‌سه‌ر که‌رکوک. سهرچاوه :رۆژنامه‌ى () USA Today
ئەمریکاش نەیویست کەرکوک لە تەعریب خاوێن بکات
ده‌رمان به‌بێ ره‌چه‌ت ه ده‌فرۆشرێت
رای‌خه‌ڵک
پزیشکێک :پێویست ه ده‌رمانخانه‌ى
11
الکۆاڵنه‌کان دابخرێن
الیەنە بەرپرسەکان لەدەرمانخانە نایاساییەکان ناپرسنەوە
[ ئا /محه‌مه‌د هاشمی ] کاتێک دهن��ۆڕی��ن�ه ئ �ه‌و هێمایه‌ى بۆ ده‌رمان داندراوه که وێنه‌ى مارێکى تێدایه، راسته‌وخۆ له‌مه‌ترسییه‌کانى داوده‌رم��ان به‌بێ رێپێدانى پزیشک هۆشیارمان دهکاتهوه ،به‌اڵم له‌ناو شارى سلێمانی ب �هه��ۆى زۆرى ده‌رم��ان��خ��ان �هى الک��ۆاڵن و فرۆشتنى ده‌رم���ان به‌بێ ره‌چ�ه‌ت�هى پزیشکه‌وه ،بارى ته‌ندروستى هاواڵتیان که‌وتووه‌ته مه‌ترسییه‌وه.
ده‌رمان خواردن..ژه‌هر خواردنه
نه‌رمین بابه‌کر ،کچێکى ته‌مه‌ن ( )32ساڵه و پیشه‌ى مامۆستایه ،گله‌یى زۆر له‌الیه‌نه به‌رپرسه‌کان هه‌بوو له‌سه‌ر ئه‌و ده‌رمانخانانه‌ى له‌الکۆاڵنه‌کاندا هه‌ن ،به‌سه‌رهاتێکى تاڵى گێڕایه‌وه و وتی»:به‌هۆى که‌مى بنکه‌ى ته‌ندروستی له‌ناو شارى سلێمانى ،بۆ ده‌رزى له‌خۆدان سه‌ردانى یه‌کێک له‌و ده‌رمانخانه الکۆاڵنانه‌م کرد که کچێک و کوڕێک به‌ڕێوه‌ى ده‌به‌ن و خوشک و بران ،کچه‌که ده‌رزى به‌هه‌ڵه لێدام و ئه‌گه‌ر زوو فریاى خۆم نه‌که‌وتمایه ئه‌وا ژیانم ده‌که‌وته مه‌ترسییه‌وه». پ���اش���ان���ی���ش وت�����ی «ب�����هه�����ۆى ق���ه‌ره‌ب���اڵ���غ���ى
بۆ چاره‌سه‌رى قه‌بزى به‌کاردێت .ئه‌گه‌ر بمخواردایه ئه‌وا حاڵى په‌رێشان ده‌کردم». ئه‌م گه‌نجه وتیشى «ئه‌گه‌ر وه‌زاره‌تى ته‌ندروستى ل �هه �ه‌ر گ�ه‌ڕه‌ک��ێ��ک��دا چ�ه‌ن��د بنکه‌ى ته‌ندروستى حکومى یاخود ئه‌هلى رێگاپێدراو بکاتهوه ،ئه‌وا ساڵی یه‌که‌م ژماره 32 هاواڵتیان ناچار نابن په‌نا بۆ ده‌رمانخانه‌ى الکۆاڵن دووشه‌ممه 2010/11/22 ببه‌ن». گواڵڵه حه‌سه‌ن ،یه‌کێکه له‌قوربانیانى خواردنى داوده‌رم��ان به‌بێ ره‌چه‌ته ،ناوبراو وتی «زۆرج��ار داوده‌رمانى ئازارم به‌بێ ره‌چه‌ته و رێنمایى پزیشک خ��واردووه ،سه‌ره‌نجام دووچ��ارى شێرپه‌نجه‌ى خوێن ب��ووم و بۆ چ��اره‌س�ه‌ری��ش به‌ناچارییه‌وه سه‌ردانى ده‌کرد. واڵت��ى هیندستانم ک����ردووه ،داواک��اری��ش��م که‌س مه‌ترسییه‌کى گه‌وره‌یه ح�ه‌ب و داوده‌رم����ان به‌بێ ئ��ام��ۆژگ��ارى پزیشک بۆ ئاگادار بوون له‌مه‌ترسییه ته‌ندروستییه‌کانى به‌کارنه‌هێنێت». ئه‌و دی��ارده‌ی�ه ،د.ئومێد ئه‌حمه‌د پسپۆڕ له‌بوارى کاسبیه یان خزمه‌تکردن؟ ده‌رمانناسیدا به‌رۆژنامه‌کانى راگه‌یاند «فرۆشتنى هه‌رێم جه‌الل ،یه‌کێکه له‌و هاواڵتیانه‌ى گله‌یى ده‌رم�����ان ب �ه‌ب��ێ ره‌چ���ه‌ت���هى پ��زی��ش��ک ،کارێکى له‌وه‌زاره‌تى ته‌ندروستى ههیه ،سه‌باره‌ت به‌ده‌رمانخانه‌ى م�ه‌ت��رس��ی��داره‌و ده‌ب��ێ ه �هم��ووان خ��ۆم��ان ل �ه‌و ک��اره الکۆاڵنیش وتی «هه‌ندێ له‌و داوده‌رمانانه‌ى که بپارێزین ،چونکه م��رۆڤ کاتێ نه‌خۆش ده‌بێ له‌م شوێنانه‌دا ده‌فرۆشرێن ئێکسپایه‌رن ،چه‌ندینجار تواناى جیاکردنه‌وه‌ى نه‌خۆشییه‌کانى خۆى نییه ده‌رم��ان��م کڕیوه و ب �ه‌رواره‌ک �هى کوژێندراوه‌ته‌وه ،و ئهوه ئه‌رکى پزیشکه ده‌ستنیشانى نه‌خۆشییه‌که به‌تایبه‌ت ئه‌و ده‌رمانانه‌ى له‌ئێرانه‌وه دێن .که‌سیش و شێوازى چاره‌سه‌رى بکات .به‌تایبه‌تى هه‌ندێ نازانێ پێکهاته‌ى کیمیایى ده‌رمانه‌کان چۆنه ،بۆیه نه‌خۆشى ه �ه‌ن ک�ه ل�هه�ه‌ن��دێ شوێنى جه‌سته‌دا ده‌بێ وه‌زاره‌ت��ى ته‌ندروستى لێپێچینه‌وه‌یان له‌گه‌ڵدا ده‌رده‌که‌ون ،پزیشکى پسپۆڕ هۆکارى نه‌خۆشییه‌که بکات». ده‌دۆزێته‌وه و به‌پێى دۆخى نه‌خۆشییه‌که‌ش جۆرى ى ه رمانخانان ه د م ه � ل �دێ � ن ه � «ه وتیشی �راو ن��اوب� ده‌رم��ان ده‌ستنیشان ده‌ک��ات .پاشان نه‌خۆش ده‌بێ الکۆاڵن مه‌رجه‌کانى ته‌ندروستى له‌به‌رچاو ناگرن ،به‌پێى ره‌چه‌ته‌که و له‌سه‌ر بنه‌ماى رێنمایى پزیشکى ته‌نانه‌ت به‌چاوى خۆم بینیومه که ده‌رزییه‌کیان پسپۆڕ ده‌رمان بخوات ،چونکه داوده‌رم��ان ماده‌ى بۆ چه‌ند که‌سێک به‌کارهێناوه ،ئه‌مه‌ش زیان کیمیایین و ئه‌گه‌ر به‌هه‌ڵه به‌کاربهێنرێ ئه‌وا به‌هاواڵتیان ده‌گه‌یه‌نێت و کاره‌کانیان کاسبیشه مه‌ترسى بۆسه‌ر مرۆڤ دروست ده‌کات». نه‌ک خزمه‌ت ،له‌کاتێکدا ده‌بوو خزمه‌ت بکه‌ن و ناوبراو ئاماژه‌ى بۆ ئهوه کرد «به‌هۆى نه‌بوونى پاشانیش پاره وه‌ربگرن». ه��ۆش��ی��ارى ت �ه‌ن��دروس��ت��ی��ی �هوه ،ک���هم م���اڵ ههیه (س.ا) یه‌کێکه ل �ه‌و ی���اری���ده‌ده‌ره پزیشکانه‌ى له‌سه‌الجه‌که‌یدا کۆمه‌ڵێک ده‌رمانى جۆراوجۆرى ده‌رمانخانه‌یه‌کى الک��ۆاڵن��ى له‌گه‌ڕه‌کى ئ��ازادى دان�ه‌ن��اب��ێ ک�ه به‌بێ رێنمایى پزیشک به‌کارى ک��ردووه‌ت�هوه ،ناوبراو وتی «مۆڵه‌تمان له‌وه‌زاره‌تى ده‌هێنن ..ئه‌مه‌ش مه‌ترسیداره .پێویسته فرۆشتنى ت�ه‌ن��دروس��ت��ى وه‌رگ���رت���ووه ،ب���ه‌اڵم ب�ه‌ب��ێ ره‌چ�ه‌ت�هى داوده‌رم��ان��ی��ش به‌بێ ره‌چ�ه‌ت�هى پزیشک قه‌ده‌غه پزیشکیش داوده‌رمان به‌هاواڵتیان ده‌فرۆشین و زیاتر بکرێت .ئه‌و ده‌رمانخانانه‌ی له‌الکۆاڵنه‌کاندا هه‌ن ده‌رمانى پانادۆڵ ( )Panadolده‌فرۆشین که و مۆڵه‌تى ته‌ندروستیان نییه ،ده‌بێ دابخرێن». بۆ چاره‌سه‌رى ئازار به‌کاردێت .یاخود کارى ده‌رزى د.جه‌عفه‌ر به‌رپرسى داوده‌رمان له‌به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تى لێدان و ته‌داوى بچوک ده‌که‌ین ،ئه‌مانه‌ش کارى ته‌ندروستى سلێمانیش ل �ه‌ب��اره‌ى ئ �هم دی��ارده‌ی �هوه ئاسایین و پێویست به‌ڕێپێدانى پزیشک ناکات» .وت��ی «ف��رۆش��ت��ن��ى ده‌رم����ان ل �ه‌و ده‌رم��ان��خ��ان��ان�هى رۆژنامه‌که‌مان سه‌ردانى چه‌ندین ده‌رمانخانه‌ى له‌الکۆاڵنه‌کاندا ه �ه‌ن و مۆڵه‌تى ته‌ندروستیان الکۆاڵنى هه‌ندێ گه‌ڕه‌کى ئازادى ،هه‌واره بهرزه و نییه ،ب�هه�هم��وو ش��ێ��وه‌ی�ه‌ک ق��ه‌ده‌غ��ه‌ک��راوه .بۆ وڵوبه‌ى شارى سلێمانی کرد ،به‌اڵم هیچیان ئاماده ئ�ه‌و مه‌به‌سته‌ش الیهنه به‌رپرسه‌کانى پۆلیس و نه‌بوون لێدوان ب��دهن و به‌راشکاویی ئاماژه‌شیان ئاسایشمان ئاگادار کردووه‌ته‌وه که لێپێچینه‌وه‌یان به‌فرۆشتنى داوده‌رم���ان به‌بێ ره‌چه‌ته‌ى پزیشک له‌گه‌ڵدا بکه‌ن».
نه‌خۆشخانه‌کانه‌وه، هاواڵتیان ناچارن په‌نا بۆ ئه‌و ده‌رمانخانانه ببه‌ن. هاواڵتیان داواى داخستنى ئه‌و ده‌رمانخانانه ناکه‌ن، به‌ڵکو داوا ده‌که‌ن مه‌رجه زانستییه‌کانیان به‌سه‌ردا بسه‌پێندرێ و له‌کاتى هه‌ڵه‌دا سزا بدرێن». ئامانج محه‌مه‌د ،گه‌نجێکى ته‌مه‌ن ( )21ساڵه و خوێندکارى زانکۆی سلێمانییه ،به‌پێکه‌نینه‌وه وت���ی «دووچ�������ارى س��ک��چ��وون ب���ب���ووم ،ب�ه‌پ�ه‌ل�ه خ��ۆم گ�ه‌ی��ان��ده الى یه‌کێک ل �ه‌و ده‌رم��ان��خ��ان�هى گه‌ڕه‌که‌که‌ى خۆمان ،به‌اڵم به‌هه‌ڵه لێم تێگه‌یشتبوو له‌برى حه‌بى (ئیندرۆستۆپ) که بۆ چاره‌سه‌رى سکچون به‌کاردێت ،حه‌بى بیزاکۆدیلى دامێ که
به‌نایاسایى ئه‌نجام ده‌درێت
به‌شوودانى منداڵ کێشه‌ى کۆمه‌اڵیه‌تى ل ه پشده‌ر ده‌خوڵقێنێت [ ئا /سه‌رکه‌وت پشده‌رى ] به‌منداڵى به‌شوودانى کچان هه‌ر له کۆنه‌وه له‌ناو کۆمه‌ڵگای کوردى له‌ژێر کاریگه‌رى دابونه‌ریتى ئاییندا باو بووه ،به‌اڵم له‌گه‌ڵ گۆڕانى ره‌وشى هۆشیارى و دانانى یاسا بۆ قه‌ده‌غه‌کردنى شوکردنى مندااڵن ،ئه‌م دیارده‌یه‌ى به‌ره‌و که‌مبوونه‌وه برد .له‌هه‌مانکاتدا له‌زۆرینه‌ى شارۆچکه‌و ناوچه دووره‌ده‌سته‌کاندا، فێڵى یاسایى بۆ ده‌کرێت .له‌ناوچه‌ى پشده‌ریش ئه‌م دیارده‌یه به‌ئاشکرا ده‌بینرێت و پێویستى به گرتنه‌به‌رى ڕێوشوێنى یاسایى ههیه بۆ قه‌ده‌غه‌کردنى. کێشه به‌کێشه چار ه‌سه‌ر ناکرێت
ڕێزان که ژنێکى ته‌مه‌ن ( )18ساڵه ،به‌غه‌مێکى قوڵه‌و‌ه وت��ی« :نزیکه‌ى ( )3سێ ساڵه ش��ووم ک��ردووه‌و ئێستاش نازانم گه‌نجێتى و کچێنى وات��اى چییه ،کاتێک باوکم بڕیارى دا بمداته ئامۆزاکه‌م زۆرم��ن��داڵ ب��ووم و چاکه‌و خراپه‌ى خۆم نه‌ده‌زانی ،ئێستا خاوه‌نى ( )2دوو منداڵم‌و هیچ له‌ژیانى هاوسه‌رێتیم ئاسوده نیم». پاشانیش وت��ی« :دای���ک‌و ب��اوک��م ب�ه‌ت��اوان��ب��ارى یه‌که‌م ده‌زانم چونکه زۆر به‌منداڵى و به‌بێ خواستى خۆم شوویان داوم ،دایکیشم پاڵپشتى ده‌کردو مه‌به‌ستى بوو شوو بکه‌م، من نه‌مده‌زانى هێنده ئه‌رکێکى گرانه‌و رووبه‌رووى کێشه‌ى جۆراوجۆر ده‌بمه‌وه». ئه‌م ژنه که له‌به‌رده‌م فه‌رمانگه‌ى ڕه‌گه‌زنامه‌ى پشده‌ر دانیشتبوو ،وتى« :ئێستا ده‌مه‌وێ گرێبه‌ستى هاوسه‌رێتى بۆ مێرده‌که‌م بکه‌م ،چونکه هه‌رزوو پێیان وتبووم تا ته‌مه‌نى ( )18ساڵى گرێبه‌ست بۆ که‌س ناکرێت». شۆخان ژنێکى ته‌مه‌ن ( )24ساڵه‌و م��اوه‌ى ( )7ساڵه شوى ک��ردووه‌و خاوه‌نى ( )3منداڵه ،وت��ی »:زۆر منداڵ ب��ووم که ش��ووم به‌ئامۆزایه‌کى خۆم ک��رد ،دایکم له‌گه‌ڵ باوکم مشتومڕى بوو که منداڵم و پێویسته جارێ بخوێنم، ب �ه‌اڵم ب��اوک��م وت��ى به‌ڵێنم ب�ه ئ��ه‌وان داوه‌و ده‌ی���ده‌م به‌شوو، چونکه ئه‌گه‌ر ئه‌و ک��اره نه‌که‌ین ئ�ه‌وا رووب��ه‌رووى کێشه ده‌بمه‌وه‌و هاتوچۆمان نامێنێت». دواى ه�ه‌ن��اس�ه هه‌ڵکێشانێکیش ب����ه‌رده‌وام ب��وو ل�ه‌س�ه‌ر گێڕانه‌وه‌که‌ى و وتى« :چه‌ند ڕۆژێک دواى ئه‌و مشتومڕه، دایکم بانگى کردم و وتى باوکت تۆى داوه‌به‌شوو به‌ماڵى
مامت ،کاتێک به‌باوکم وت من شووناکه‌م، ه��ه‌ر وه‌اڵم��ی��ش��ى ن���ه‌دام���ه‌وه‌و ه �ه‌ت��ا رۆژى ن��ی��ش��ان �ه‌ک��ردن��ی��ش م���ن ه��ێ��ش��ت��ا دڵ��ن��ی��ا ن �ه‌ب��ووم ک �ه ئ���هوه چ��اره‌ن��ووس��ی من ب��ێ��ت ،ه��ه‌رچ��ه‌ن��ده خ��ه‌ری��ک ب��وو ل �هم��ێ��رده‌ک �هم ج��ی��اب��ب��م�هوه ب �ه‌اڵم دایکیشم ئ��ام��ۆژگ��ارى ک��ردم که کێشه به‌کێشه چاره‌سه‌ر ناکرێت». کامیان تۆمه‌تبارن؟
ئ���ام���ی���ن���ه م���ه‌ح���م���ودى ت �هم �ه‌ن ( )54س��اڵ که زی���ات���ر ل���ه ( )14س��اڵ �ه بێوه‌ژنه‌و مێرده‌که‌ى له‌شه‌ڕى ن����اوخ����ۆدا ک������وژراوه، وت������������ی»:م������������ن به‌منداڵى و به‌زۆر درام ب����ه‌ش����وو، ئ���ێ���س���ت���اش ک �ه خ����اوهن����ى ()5 ک����چ����م ه���ه‌ت���ا باوکیان مابوو ب���هم���ن���داڵ���ىو ب���ه‌زۆره‌م���ل���ێ ب���ه‌ش���ووى دان، ب������ه‌اڵم ک��ات��ێ��ک ه�����اوس�����ه‌ره‌ک�����هم ن������هم������ا رازى ن����ه‌ب����ووم ک���ه‌س ب�����ه‌زۆره‌م�����ل�����ێ و ب����هم����ن����داڵ����ى ک���چ���ه‌ک���ان���م ب���ه‌ش���وو ب����������������دات و دوو ک��چ �ه‌ک �ه‌ی��ت��رم ب �ه‌دڵ��ى خ����ۆی����ان ه���اوس���ه‌ری���ان ه���������ه‌ڵ���������ب���������ژاردووه‌و خ��وێ��ن��دن��ی��ش��ی��ان ت���ه‌واو
کردووه». محه‌مه‌د حه‌سه‌ن که ته‌مه‌نى ( )25ساڵه‌و ن��زی��ک �هى ( )8س��اڵ��ه ژی���ان���ى ه��اوس �ه‌رێ��ت��ى پێکه‌وه‌ناوه ،وتی« :باوکم پێى راگه‌یاندم که ژن بهێنم و منیش زۆرم پێخۆشبوو، ه�����ه‌رزوو ژن���م ه��ێ��ن��ا ک���ه خ��ێ��زان �ه‌ک �ه‌ش��م هاوته‌مه‌نم ب��وو .کاتى ژنهێنانم زۆر م��ن��داڵ ب��ووم و ت��ازه ڕیشم ده‌ت��اش��ى، ئێستا ده‌زان��م چ هه‌ڵه‌یه‌کى گه‌وره‌م کردووهو په‌شیمانم». ناوبراو هۆکارى په‌شیمانییه‌که‌ى ب��ۆ ئ��هوه گ��ێ��ڕای �هوه»:ب �ه‌داخ �هوه له گه‌نجێتى خ��ۆم بێبه‌ش ک��رد ،هه‌ر زۆر زوو ش��ان��م دای �ه ب �ه‌ر کرێکارو ک���ارک���ردن ،ئ��ێ��س��ت��ا ک���ه‌س ب���اوه‌ڕ ب�ه‌ت�هم�ه‌ن�ه‌ک�هم ن��اک��ات چونکه سه‌رم ماشوبرنج بووه‌و ناچارم س �ه‌رق��اڵ��ى پ �ه‌ی��داک��ردن��ى ن��ان و ئ��او ب��م ب��ۆ خ��ێ��زان�ه‌ک�هم و منداڵه‌کانم». رزگ��������ار ئ���ه‌ح���م���ه‌د ک �ه ت���هم���ه‌ن���ى ( )21س���اڵ���ه‌و م������اوه‌ى ( )2س���اڵ���ه ژن��ى ه��ێ��ن��اوه ،وت��ی« :دواى دوو س��اڵ له‌ژیانى هاوسه‌رێتی، ئێستا که ته‌مه‌نی خێزانه‌که‌م ب��ۆت�ه ( )18س��اڵ ،ده‌م��ه‌وێ گرێبه‌ستى یاسایى بۆ خۆم و هاوسه‌ره‌که‌م بکه‌م». ه �ه‌رچ �ه‌ن��ده ن��اوب��راو پ���ه‌ش���ی���م���ان ب�����وو ل �ه ژن���ه���ێ���ن���ان ،وت��ی��ش��ی: «گ��ون��اه�ه ل �ه‌و ته‌مه‌ندا خ���ۆت ت��وش��ى ئ���ه‌و ب���اره گ��ران �ه ب��ک �ه‌ی��ت .ب�ه‌راس��ت��ى دایک و باوک خه‌تابارى یه‌که‌من و نابێ به‌گوێى ئ��ێ��م �ه ب��ک �ه‌ی��ن ک���ه له منداڵ بەشوودان ...سەرەتای كێشەكانە
هه‌رزه‌کاریدا بڕیار ده‌ده‌ی��ن ،پیاوان له‌سه‌ر تاوڵه‌و دۆمین ه یان ژنان له‌کاتى یاپراخ پێچانه‌وه‌دا به‌ڵێن به‌یه‌کتر بده‌ن و ئێمه‌ش دووچارى کێشه بکه‌ن». یاسا و ئایین چى د ه‌ڵێن؟
ب�ه‌خ��ت��ی��ار ح �ه‌س �ه‌ن ک �ه جێبه‌جێکارى داده ل �ه دادگ���اى ق�ه‌اڵدزێ وتی »:به‌پێى یاسا قه‌ده‌غه‌یه که کوڕو کچى خ��وار ته‌مه‌ن ( )18س��اڵ گرێبه‌ستى هاوسه‌رێتى بکه‌ن، به‌هیچ شێوه‌یه‌ک له‌دادگا ڕێگه‌مان پێنه‌داوه‌و به‌ته‌واوه‌تى کارێکى نایاساییه». سه‌باره‌ت به‌و کوڕو کچانه‌ى له‌به‌ر کێشه‌ى ته‌مه‌ن ،دواى چه‌ندین ساڵ له‌هاوسه‌رێتى گرێبه‌ستى هاوسه‌رێتى ده‌که‌ن، ناوبراو وتی« :دیارده‌ى له‌و شێوهیه ههبووه که چه‌ند ساڵێک هاوسه‌رى یه‌کتر بوون ،کاتێک ته‌مه‌نیان گه‌یشتۆته ()18 ساڵ پاشان هاتوونه‌ته دادگ��ا .جێگاى خۆیه‌تى دایکان و باوکان خۆیان بیر له پاشه‌رۆژى منداڵه‌کانیان بکهنهوه، پێویسته له‌گه‌ڵ جێبه‌جێکردنى ئه‌م یاسایه‌دا بارى کلتورى کۆمه‌ڵگاش بگۆڕدرێ تا ئه‌م دیارده‌یه بنه‌بڕ ببێت». مامۆستا حه‌سه‌ن فه‌قێ ئه‌حمه‌د که خاوه‌نى بڕوانامه‌ى ب�ه‌ک��ال��ی��ۆرۆس�ه ل �ه زان��س��ت�ه ش�ه‌رع��ی��ی�ه‌ک��ان ،س �ه‌ب��اره‌ت به‌م دی��ارده‌ی �ه وت��ى»:ل �ه ئایینى پ��ی��رۆزى ئیسالمدا ،ته‌مه‌نى دواى باڵق بوون دیاریکراوه بۆ شووکردن و ژنهێنان ،به‌اڵم به‌مه‌رجێ له هه‌موو ڕوویه‌که‌وه توانایان هه‌بێت‌و له‌ڕووى ئه‌قڵیشه‌وه ته‌واو بێت .هه‌رگیز ئیسالم له‌گه‌ڵ زۆربه‌شودانی منداڵدا نییه ،چونکه کێشه‌ى زۆر گه‌وره‌ى خێزانى به‌دواى ئه‌و جۆره شووکردنه‌وه دێت ،ئه‌و مه‌الیانه‌ش ئه‌وحاڵه‌تانه ماره‌ده‌بڕن ئه‌وا له‌الى خواى گهوره گوناهبارن». ک��ۆم �ه‌ڵ��ن��اس روون������اک ع���ه‌زی���زی���ش وت����ی« :م���رۆڤ تا ئاماده‌یى جه‌سته‌یى و ده‌روون���ى تێدا نه‌بێ و نه‌چێته قۆناغى کامڵبوونه‌وه ،نابێ ڕێ��گ��ای پ��ێ ب��درێ��ت بچێته قۆناغى هاوسه‌رێتییه‌وه .ههرچهنده کچ و کوڕ له قۆناغى هه‌رزه‌کاریدا به‌هۆى هه‌ندێ پاڵه‌په‌ستۆى بارى ده‌روون��ى و سێکسییه‌وه ح�ه‌ز به‌هاوسه‌رێتى ده‌ک �ه‌ن ،ب �ه‌اڵم بنیاتنانی خێزان له‌سه‌ر ئه‌م دوو کۆڵه‌که‌یه بێ ئه‌وا دووچارى شکست دهبێتهوه .پێویسته دایکان و باوکان تا منداڵه‌کانیان کامڵ نه‌بن و له‌ڕووى ئابوریشه‌وه له‌سه‌ر پێى خۆیان ڕانه‌وه‌ستن، ڕێگا به‌هاوسه‌رگیرى نه‌ده‌ن».
گه‌نجان ساڵی یه‌که‌م ژماره 32 دووشه‌ممه 2010/11/22
12
شۆڕشى خوێندکارانى ئه‌وروپا له‌مانگى راب����ردوودا، ئه‌حالم مه‌نسور ه��ه‌روه‌ه��ا ل����ه‌رۆژى ده‌ى ئه‌م مانگه‌دا خوێندکار‌ه شۆڕشگێڕه‌کانى فه‌ڕه‌نسا و به‌ریتانیا رژان��ه نێو شه‌قام و ج��اده‌ک��ان ،ئه‌ویش دژى یاسا و سیسته‌مى سه‌رمایه‌دارى واڵته‌کانیان. بۆ ماوه‌یه‌کى دوور و درێژ له‌پاریس و له‌زۆربه‌ى زۆرى شاره‌کانى فه‌ڕه‌نسا خوێندکاره‌کانى زانکۆ و دواناوه‌ندیه‌کان خۆپیشاندان و ناڕه‌زایی خۆیانیان له‌گه‌ڵ ن��وێ��ن �ه‌ران��ى س�ه‌ن��دی��ک��اک��ان ده‌رب�����ڕى و گه‌مارۆى سارکۆزى جرپنیاندا. راستیه‌که‌ى هه‌موو جیهان و راى گشتى له‌گه‌ڵ ئه‌و خۆپیشاندانه بوون، جگه له‌و راستڕه‌و‌ه بۆگه‌ن و گه‌نده‌اڵنه‌ى ف �ه‌ڕه‌ن��س��ا ک �ه ههمیشه ده‌س �ه‌اڵت��ی��ان به‌ده‌ست‌ه و بۆ هیچ چین و توێژێک سودیان نیه جگه له‌خۆیان. خ��ۆپ��ی��ش��ان��دان��ه‌ک��ه دژى ی��اس��اى خانه‌نشینی بوو ،به‌اڵم سارکۆزى له ده‌ى ئه‌م مانگه‌دا بڕیاره‌که‌ى خۆى مۆرکرد. ف�ه‌ڕه‌ن��س��ی�ه‌ک��ان به‌گشتى هه‌میش ه ب��ێ��زارن و له‌هه‌موو ساتێکدا چ��اوه‌ڕێ ده‌که‌ن سه‌رخانى فه‌ڕه‌نسا بڕوخێت به‌سه‌ر ئه‌و ژێرخان‌ه رزیو و چروک و الوازه‌دا. بۆیه ده‌بینین سیسته‌مى سه‌رمایه‌دارى ه����هم����وو س���ات���ێ���ک و ه�����ه‌رج�����اره و به‌شێوه‌یه‌ک گیان ده‌دات ،حکومه‌ت ه���ه‌ر خ�ه‌ری��ک��ى پ��ی��ن�ه‌ک��ردن�ه .بێکارى و ه���ه‌ژارى فه‌ڕه‌نسیه‌کان ،زۆرب��وون��ى سواڵکه‌ر و برسیه‌کان سه‌ره‌ڕاى نائومێدى و ره‌شبینییان به‌ڕاده‌یه‌ک له‌ناو پاس و میترۆ و کافتریا و رێگاوباندا ته‌نها ل�����ه‌زارى ه��اواڵت��ی��ان گ���وێ ل�ه‌ب��ڕگ�هى (چاره‌ڕه‌شى) و (نه‌گه‌به‌تى و به‌دبه‌ختى) ده‌گرى و هیچى تر. زۆر چاوه‌ڕێ (گۆدۆ)یان کرد ،به‌اڵم گۆدۆ هه‌رنه‌هات و ناشیه‌ت. ش��ۆڕش��ێ��ک ئ��ه‌گ��ه‌ر خ��وێ��ن��دک��ار و کرێکار و جوتیاران بهیهکهوه به‌رپاى نه‌که‌ن پێی ناوترێت شۆڕش. سارکۆزى ،سوربوو له‌سه‌ر بڕیاره‌کانى، ب����ه‌اڵم ئ��هم��ه ئ����هوه ن��اگ �ه‌ی �ه‌ن��ێ��ت ک ه خۆپیشاندانه‌ک‌ه بێسود ب���وو ،به‌ڵکو کاریگه‌رییه‌کى زۆرى هه‌بوو .ئێستاش شوڕشگێڕان دهڵ��ێ��ن س��ارک��ۆزى ده‌بێت باجه‌که‌ى بداته‌وه .هێشتا گیروگرفته‌کان گرنگن و به‌رده‌وامن و دووباره ناڕه‌زایى خ���ۆی���ان ل���ه ()23ى ئ����هم م��ان��گ �ه‌دا ده‌رده‌ب���ڕن و ده‌ڕژێن‌ه سه‌ر شه‌قامه‌کان و ش��ۆڕش�ه‌ک�ه‌ی��ان ده‌س���ت پ��ێ��ده‌ک��ات�هوه. کێشه راس��ت �ه‌ق��ی��ن �ه‌ک �ه‌ش سیسته‌مى س �ه‌رم��ای �ه‌دارى و یاسا گه‌نده‌ڵه‌کان و الیهنه نێگه‌تیڤه‌کانیه‌تى. *** ل���ه‌ده‌ى ئ �هم مانگه‌دا خوێندکارانى بریتانیا رژان‌ه سه‌ر شه‌قام و جاده‌کانى له‌نده‌ن دژى به‌رزکردنى کرێى خوێندنى زانکۆکان (سااڵنه‌ى خوێندن) .ئه‌ویش به‌سێ قات و هه‌موو خوێندکاران دژى بڕیارى وه‌زیرى خوێندنى بااڵ وه‌ستان. له‌که‌ناڵى ئه‌لجه‌زیره ،وه‌زیرى خوێندنى ب��ااڵى برتانیا باسى ب��ڕی��اره‌ک�هى خۆى کرد. خوێندکارانى بریتانیا شوشه‌کانى بیناى ح��زب��ى پ��ارێ��زگ��اران��ی��ان ب �ه ب �ه‌رد و ش��ی��ش��ى ئ��اس��ن ش���ه‌ق و وردوخ�����اش ک���رد ،پ��ێ��ک��دادان��ێ��ک ل�ه‌ن��ێ��وان پۆلیس و خ��وێ��ن��دک��اران رووى دا و ه�هم��وو خوێندکاران توڕ‌ه بوون و ناڕه‌زایی خۆیان ده‌ربڕى. هه‌رچى گه‌نده‌ڵى و بۆگه‌نى له‌جیهاندا ه �ه‌ی �ه ل��ه‌ن��او دڵ���ى ئ �ه‌ن��دام��ان��ى حزبى پارێزگارانى بریتانیا کۆبوونه‌ته‌و‌ه و ده‌ڵێى شه‌مشه‌م‌ه کوێره‌ن .ئه‌و رۆژه‌ش هات که خوێندکار‌ه ئه‌وروپییه‌کان شۆڕش به‌رپا بکه‌ن .چونکه توێژێکى هه‌ژارن و سه‌رمایه‌یان ته‌نها مێشک و بیرو هزر و هه‌ڵوێستیانه. ئه‌ورۆژه‌ش هات که نه‌مرم و به‌چاوى خۆم شۆڕشى ئه‌و الوه خوێنگه‌رمان‌ه ببینم و به‌ناوى هه‌موو خوێندکارانى کوردستان ده‌ست خۆشیان لێده‌که‌م .ئێمه‌ش له‌وان خوێنگه‌رمترین و هه‌تاهه‌تای‌ه رووبه‌ڕوى گه‌نده‌ڵى یاساى ده‌سه‌اڵتى سه‌رمایه‌دارى ک��وردى ده‌وه‌ستین تاخوێندکاره‌کانمان ل�ه‌دن��ی��ا ب��ن ه���ه‌ر خ��ۆی��ان گ��ره‌وه‌ک �ه‌ی��ان ده‌به‌نه‌وه.
ئه‌و گه‌نجانه‌ى کێشه‌یان له‌سه‌ر چه‌مکى رۆشنبیر هه‌ی ه کۆمهڵگا ده‌گۆڕن [ ئا /دلێر عه‌بدولڕه‌حمان ] کۆمه‌ڵێک گه‌نجى شارى که‌الر سێ ساڵ ه خۆبه‌خشانه پ��رۆژه‌ی �ه‌ک��ى رۆشنبیریان به‌مه‌به‌ستى رۆشنبیرکردنى گه‌نجان ده‌ست پێکردوه ،رۆژى ()3ى ئه‌یلولى راب��ردو له‌مه‌راسیمێکدا به‌ئاماده‌بوونى ده‌یان گه‌نج و مامۆستا و رۆشنبیر و ئه‌ندام په‌رله‌مان مۆمى سێیه‌مین ساڵیادى پ��رۆژه‌ک�ه‌ی��ان داگیرساند ،نوسه‌رێکى شاره‌که‌ش پرۆژه‌ک ه به‌جوانترین پرۆژه‌ى رۆشنبیرى ناوده‌بات.
کارزان عه‌زیز ،یه‌کێکه له‌دامه‌زرێنه‌رانى پرۆژه‌ک ه ئاماژه بۆ ئ�هوه ده‌ک��ات (پ��رۆژه‌ى به‌رۆشنبیرکردنى گه‌نج) پرۆژه‌یه‌کى رۆشنبیرییه له‌الیه‌ن کۆمه‌ڵێک گه‌نجى سه‌ربه‌خۆوه دامه‌زراوه و ته‌مه‌نیان له‌نێوان (-20 )35ساڵیدایه .پێشیوایه تائێستاش به‌سه‌ربه‌خۆیی و بێ یارمه‌تیدانى هیچ حزب و الیه‌نێک به‌رده‌وامى به‌چاالکییه‌کانى ده‌دات. ه �ه‌روه‌ه��ا وت��ى «ئامانجه‌کانى پ��رۆژه‌ک �ه بریتی ه له‌ئاشناکردنى به‌شداربوانى پرۆژه‌که به‌په‌رتوک و خوێندنه‌وه و رۆشنبیرى گشتى و دروستکردنى وشیارى و کلتورێکى مه‌ده‌نیانه تا به‌سود و قازانجى کۆمهڵگا ده‌شکێته‌وه«. کارزان ئاماژه‌ى به‌وه‌شدا «بونیادنانى کۆمه‌ڵگاى مه‌ده‌نى پێویستى به‌سه‌دان پ��رۆژه‌ى هاوشێوه ههیه، ئه‌گه‌رنا بێ بوونى پ��رۆژه‌ى رۆشنبیرى کۆمه‌ڵگه‌ى مه‌ده‌نى جگه له‌وه‌هم هیچیتر نیه». ناوبراو ئه‌وه‌شى وت «وه‌ک ئه‌ندامانى پرۆژه‌که کێشه‌مان له‌گه‌ڵ چه‌مکى رۆشنبیر ههیه ،ئه‌وانه‌ى ل��هم ن��اوچ �ه‌ی �ه‌دا ن���اوى رۆش��ن��ب��ی��ری��ان ل��ێ��ن��راوه له‌ژێر پ��رس��ی��ارى ئ��ێ��م�ه‌دان ،ل �ه‌ب �ه‌رئ �ه‌وه‌ى ب �ه‌ش��دارى کۆرس ه رۆشنبیرییه‌کانمان ناکه‌ن». سه‌باح عه‌لی ،یه‌کێکى تر له‌ئه‌ندامانى پ��رۆژه‌ى به‌رۆشنبیرکردنى گه‌نج ئاماژه بۆ ئه‌و کۆرسانه و شێوازى به‌ڕێوه‌چوونیان ده‌ک��ات که ( )550که‌س له‌کۆرسه سیاسى و فه‌لسه‌فیه‌کانیاندا به‌شداریان کردووه و جه‌ختى کردهوه وتى «پرۆژه‌که‌مان له‌ماوه‌ى سێ ساڵى رابردودا ( )118ههفته کۆرسی تایبه‌تى له‌سه‌ر چه‌ندین بابه‌تى سیاسی و فه‌لسه‌فی و فکرى و ئابورى و زانستى و کۆمه‌اڵیه‌تى و ته‌ندروستى
که له‌الیه‌ن ( )48که‌سه‌وه بابه‌ته‌کان وتراونه‌ته‌و‌ه و ت��ێ��ک��ڕاش زی��ات��ر ل �ه ( )550گ �ه‌ن��ج ب �ه‌ش��داری��ان له‌کۆرسه‌کاندا ک��ردوه که ژم��اره‌ى ئاماده‌بووان بۆ هه‌رهه‌فته‌یه‌ک له‌نێوان ( )30- 25گه‌نجدا بووه». ن��اوب��راو ،هێماى ب��ۆ ئ�ه‌وه‌ش��ک��رد ک�ه پ��رۆژه‌ک�ه‌ی��ان هه‌ستاوه به‌هه‌ڵمه‌تى هه‌فته‌یى کارى خۆبه‌خشی بۆ په‌رتوک کۆکردنه‌وه بۆ په‌رتوکخانه‌ى گشتى ک �ه‌الر و توانیویانه پتر ( )1500په‌رتوک بۆ په‌رتوکخانه‌ى گشتى ک�ه‌الر کۆبکه‌نه‌وه، خولێکى ی �ه‌ک هه‌فته‌یشیان ب��ۆ فێربوونى ک��ام��ێ��رام��ان��ى ک���ردۆت���هوه و ( )10گه‌نج به‌شدارى تێداکردووه. پرۆژه‌ى به‌رۆشنبیرکردنى گه‌نج ،له ( )2007/9/3له‌سه‌ر ده‌ستى حه‌وت گه‌نج دامه‌زراوه و دواى دوو رۆژ له‌دامه‌زراندنى یه‌که‌مین هه‌فته‌ى به‌رنامه‌کانى خۆى ده‌ستپێکردوه که باسکردن بووه له‌کۆچى گه‌نجان بۆ ده‌ره‌وه‌ى
واڵت ،دوای �هم��ی��ن ک��ۆرس��ی پ��رۆژه‌ک �ه‌ش گفتوگۆکردن
ب������ووه ل����ه‌س����ه‌ر چ��هم��ک��ى دادپ������ه‌روه‌رى ک��ۆم �ه‌اڵی �ه‌ت��ى ب����ه‌ش����ێ����وازى ده‌س���ت���ه‌ج���هم���ع���ى ل����ه ( )2010/8/20و رۆژى ()2010/11/5ى راب���ردوش جارێکیتر به‌رنامه‌کانى پرۆژه‌که ده‌ستى پێکرده‌وه». کارزان عه‌زیز ،هێما بۆ گرفته‌کانى ب �ه‌رده‌م��ی��ان و پ��رۆژه‌ک �ه‌ی��ان ده‌ک���ات و پێیوایه که کێشه‌ى ئابورى و «بێباکى خه‌ڵکانى به‌ناو رۆشنبیر» به‌رامبه‌ر پرۆژه‌که‌یان کۆسپه بۆ پرۆژه‌که‌یان و جه‌ختى ل �هم �ه‌ک��ردهوه وت���ى «ن �ه‌ب��ون��ى
فۆتۆ :دلێر عەبدولڕەحامن
سه‌رچاوه‌یه‌کى دارای��ی جگه له‌گیرفانى خۆمان، نه‌بوونى پێداویستى تایبه‌ت به‌کۆڕ و سیمینار، بێباکى خه‌ڵکانى به‌ناو رۆشنبیر به‌رامبه‌ر پرۆژه‌ک ه و ئ��ام��اده‌ن�ه‌ب��وون��ی��ان ت��ێ��دا و الوازى رۆڵ��ى میدیا و به‌که‌مزانینى پ��رۆژه‌ک��ه و خ��ۆخ �ه‌ری��ک کردنیان به‌شتى بچوکه‌وه گرنگترین گرفت و کۆسپی به‌رده‌م پرۆژه‌که‌مانه». ئه‌وه‌شى وت «پرۆژه‌که وه‌ک پێویستى هاتۆت ه بوون و به‌رده‌وامیش ده‌بێت بۆئه‌وه‌ى بیسه‌لمێنین ک ه چیتر حزب ناتوانیت هه‌ژمونى خۆى به‌سه‌ر هه‌موو تاکه‌کانى کۆمه‌ڵگادا بسه‌پێنێ». محه‌مه‌د حسێن ،نوسه‌ر و رۆشنبیرى شارى که‌الر ل �هم��ب��اره‌ی �هوه ب �ه(چ �ه‌ت��ر)ى راگ �ه‌ی��ان��د «ل �ه‌س �ه‌ره‌ت��اى ده‌ستپێکردنى پرۆژه‌که‌وه ئاگادارم‌و به‌شدارى به‌شێکى زۆر له‌کۆرسه رۆشنبیریه‌کانیشیم کردوه و پێموای ه جوانترین‌و به‌ته‌مه‌نترین پرۆژه‌ى رۆشنبیرییه له‌سنورى گه‌رمیاندا که ئه‌و گه‌نجانه له‌سه‌ر ئه‌رکى خۆیان ده‌ستیان پێکردوه». ناوبراو ،ئاماژه بۆ ئ�هوه ده‌ک��ات که له‌گه‌ڵ ئه‌و گله‌ییه‌دا نییه که له‌رۆشنبیرانى شاره‌که‌یانیان گرتوو‌ه وت��ى :ن��ازان��م پێناسه‌ى ئ �ه‌و گه‌نجانه ب��ۆ رۆشنبیر چیه و له‌گه‌ڵ دانانى پێوه‌ریشدا نیم بۆ رۆشنبیر، به‌اڵم پێموایه ئه‌و گه‌نجانه له‌رۆشنبیره‌کانى که‌الر رۆشنبیرترن له‌به‌رئه‌وه‌ى به‌ئیمکانیاتێکى که‌مه‌و‌ه توانیویانه به‌درێژایى سێ ساڵ گفتوگۆو دیالۆگ له‌سه‌ر پرسه سیاسی‌و رۆشنبیرى‌و هونه‌رى‌و فکری و کۆمه‌اڵیه‌تیه‌کان بکه‌ن». له‌مه‌راسیمى سێیه‌مین س��اڵ��ی��ادى دام �ه‌زران��دن��ى پرۆژه‌که‌شدا په‌یکه‌رێک پێشکه‌ش به په‌رتوکخانه‌ى گشتى که‌الر کراوه که له‌الیه‌ن یه‌کێک له‌ئه‌ندامانى پرۆژه‌که‌وه دروستکرابوو. ئ��وم��ێ��د ه���ی���دای���ه‌ت ،خ��وێ��ن��دک��اری پ�ه‌ی��م��ان��گ��اى هونه‌ره‌جوانه‌کانى خانه‌قینه و ئه‌ندامى پرۆژه‌که‌ی ه و دروستکه‌رى په‌یکه‌ره‌که وتى «ده‌مه‌وێ له‌رێگه‌ى هونه‌ره‌که‌مه‌وه خزمه‌تى کۆمه‌ڵگاکه‌م بکه‌م». ئومێد ،ئاماژه بۆ ئ�ه‌وه‌ش��ده‌ک��ات ئه‌گه‌ر نه‌توانن ت �ه‌واوى شار به‌په‌یکه‌ر بڕازێننه‌وه ئه‌وا به‌ڵێن ده‌ده‌ن چه‌ند په‌یکه‌رێکى ج��وان و شایسته بۆ شاره‌که‌یان دروستبکه‌ن».
چوار ساڵ ه سه‌نته‌رى گه‌نجانى قوشته‌په دروست کراو ه و نه‌کراوه‌ته‌وه [ ئا/ره‌هێڵ مامه‌ش ] گه‌نجانى قوشته‌په ،ئ��ام��اژه‌ده‌ک�ه‌ن بۆ ئه‌وه‌ى که له‌شارۆچکه‌که‌یاندا شوێنێکى شیاو بۆ گه‌نجان نییه و رایده‌گه‌یه‌نن که چوارساڵ ه سه‌نته‌رێکى گه‌نجانیان بۆ دروستکراو ه تائێستا ده‌رگاکه‌ى نه‌کراوه‌ته‌وه.
س �هم��ی��ر خ��ال��ی��د ،گ�ه‌ن��ج��ێ��ک��ى دوک����ان����داره و ئ���ام���اژه ب���ۆ ئ����هوه ده‌ک�����ات ک ه گ�ه‌ن��ج��ان��ى ق��وش��ت�ه‌پ�ه شوێنێکى شیاویان نییه و رۆاژنه به‌شێکى زۆری���ان ل�ه‌س�ه‌رش�ه‌ق��ام و نزیک دوکانه‌کانى ئه‌و شارۆچکه‌یه‌دا ک��ۆده‌ب��ن �هوه .جه‌ختى ک���ردهوه و وت��ى :یاریگایه‌ک ههیه ،به‌اڵم ب��ه‌پ��اره‌ی��ه و ه��هم��وو که‌سێک ناتوانێ سودى لێوه‌ربگرێت ،له‌به‌ر ئ���ه‌وه‌ى لێره گه‌نج پ���اره‌ى نیه و هیچ کارێکیشى نییه ئه‌نجامى ب��دات ،ته‌نیا ئه‌گه‌ر کرێکارى، ئه‌ویش زۆرکه‌مه. گه‌نجانى قوشته‌په هێما بۆ خ��راپ��ى خ��زم �ه‌ت��گ��وزاری��ی �ه‌ک��ان��ى ش����ارۆچ����ک����ه‌ک����ه‌ی����ان ده‌ک������ه‌ن و پ���ێ���ش���ی���ان���وای���ه پ��������ارک و په‌رتوکخانه‌که‌یان ب �ه‌و شێوه‌ی ه نییه خزمه‌تیان بکات. دڵ�����س�����ۆز ن���������ورى ،ت����هم����ه‌ن ( )21س�������اڵ ،ئ����ام����اژه ب��ۆ ئ�����هوه ده‌ک������ات ک���ه ش��وێ��ن��ێ��ک ن��ی��ی �ه ل��ه‌ش��ارۆچ��ه‌ک��ه‌ک��ه‌ی��ان��دا پێویستیه‌کانى گه‌نجان به‌ته‌واوى تێدا بێت ،پێشیوایه ئه‌و پارکه‌ى که هه‌یانه «ته‌نیا ناوى پارکه» و خزمه‌تگوزرای تێدا نییه که «پێویسته شوێنى دانیشتن و ئاو و خزمه‌تگوزارى ترى هه‌بێت». ن���اوب���راو وت��ی��ش��ى ئ���ه‌و پ �ه‌رت��وک��خ��ان �ه‌ی �هى ک ه ک��راوه‌ت �هوه شتێکى واى تێدانییه دڵ��ى پێخۆش بکه‌ین. ش���ارۆچ���ک���هى ق��وش��ت �ه‌پ �ه ده‌ک���ه‌وێ���ت���ه ()45
کیلۆمه‌ترى باشورى هه‌ولێر ،له‌سه‌ر رێگاى هه‌ولێر _ مه‌خمور ،ژم��اره‌ى دانیشوانى پتر له ()30 ه���ه‌زار ک�ه‌س�ه و ل�ه‌س��ااڵن��ى په‌نجاکانى س �ه‌ده‌ى رابردوودا کراوه به‌شارۆچکه. فه‌رید ،ته‌مه‌ن ( )22ساڵ ،زۆر رۆژ له‌گه‌ڵ هاوڕێکانیدا له‌قوشته‌په‌وه س��وارى سه‌یاره ده‌بوو تابگاته هه‌ولێر و له‌یه‌کێک له‌مه‌له‌وانگه‌کانى ئهوه ش��اره‌دا مه‌له بکات ،له‌مه‌شدا «پاره‌یه‌کى زۆر»ى سه‌رف ده‌کرد. ف����ه‌ری����د ج����اب����ر ،ج �ه‌خ��ت��ى ل�ه‌وه‌ک��ردهوه وتى :هاوین ئێم ه به‌ره‌و شارى هه‌ولێر ده‌رۆیشتین بۆ مه‌له‌وانى ،له‌به‌ر ئه‌وه‌ى لێره هیچ م�ه‌ل�ه‌وان��گ�ه‌ی�ه‌ک نیه، ب �هم �ه‌ش پ��اره‌ی �ه‌ک��ى زۆرم���ان س���ه‌رف ده‌ک�����رد .ه��ێ��م��اى بۆ ئه‌وه‌شکرد له‌شارۆچکه‌که‌یاندا بایه‌خ ب�ه‌س�ه‌وزاى نادرێت ک ه ئه‌وان کۆمه‌ڵێک گه‌نج بوون هه‌ستاون به‌نه‌مام چاندن ،به‌اڵم «شاره‌وانى ئاوى نادات». گه‌نجانى قوشته‌په ئاماژه‌ش ده‌ک����ه‌ن ب����ه‌وه‌ى ک��ه ب��ێ��ک��ارى له‌شارۆچکه‌که‌یاندا ههیه و کرێکارى بیانیش پترکاریان ده‌ست ده‌که‌وێت وه‌ک له‌وان. سه‌نگه‌ر محه‌مه‌د)24( ، س���اڵ ،ج �ه‌خ��ت��ى ل���ه‌وه‌ک���رده و وتى :گه‌نجانى قوشته‌په هیچ کارێکمان نییه ،کارگه‌یه‌کى زۆریش له‌نزیک ناحیه‌که‌مان ه���ه‌ی���ه ،ب�����ه‌اڵم ت��اک��رێ��ک��ارى ع���ه‌ره‌ب و ده‌ره‌وه‌ى قوشته‌پ ه هه‌بێ ،کار به‌ئێمه ناکه‌ن. سه‌نگه‌ر ،وتیشى :قوشته‌په هیچ سه‌نته‌رێکى گ�ه‌ن��ج��ان��ى ن��ی��ی�ه ،ب��ۆ ئ���ه‌وه‌ى ن��اوب �ه‌ن��او خولێکى تێدا بکرێته‌وه ،ته‌نیا سه‌نته‌رێک ههیه ئه‌ویش ماوه‌ى چوار ساڵه دروستکراوه که‌چى به‌ره‌سمى نه‌کراوه‌ته‌وه و ده‌رگاکه‌ى داخراوه. کارزان که‌ریم ،چاالکوان و راهێنراو له‌بوراى
به‌شێکى زۆر له‌رێکخراوه‌کان کار بۆگه‌نجان ناکه‌ن، ته‌نیا وه‌ک بازرگانێک کارى رێکخراوه‌یی ده‌که‌ن
پ��رس��ى گ�ه‌ن��ج ،پێیوایه ئ�ه‌گ�ه‌ر ره‌وش���ى گه‌نجان ل �ه‌ده‌ره‌وه‌ى شار به‌شێوه‌ى ئێستا بمێنێ ،دور نیی ه توشى نه‌خۆشى ده‌روون��ى ب��ن ،ئه‌مه‌ش واده‌ک��ات کۆمهڵگا سود له‌تواناکانى گه‌نج وه‌رنه‌گرێت، وت���ى :ب��ۆئ �هم �ه‌ش ح��ک��وم�ه‌ت��ى ه �ه‌رێ��م ب�ه‌رپ��رس��ى یه‌که‌مه ،ئ�ه‌وه‌ى ده‌ک��رێ ته‌نیا له‌ناوشاره‌کانه و قه‌زا و ناحیه‌کان ته‌واو فه‌رامۆشکراون. کارزان که‌ریم ،به(چه‌تر)ى راگه‌یاند :به‌شێکى زۆر ل���ه‌رێ���ک���خ���راوه‌ک���ان ک��ار بۆگه‌نجان ناکه‌ن ،ته‌نیا وه‌ک بازرگانێک کارى رێکخراوه‌یی ده‌ک����ه‌ن ،چ��ون��ک�ه ئ��ه‌و سه‌نته‌ر و رێ����ک����خ����راون����ه م���ان���گ���ان��� ه ملیۆنێک تا نۆ ملیۆن دینار ل�ه‌ح��ک��وم�ه‌ت وه‌رده‌گ����رن ،ب �ه‌اڵم ت��ائ��ێ��س��ت��ا ن �ه‌ی��ان��ت��وان��ی��وه ی �ه‌ک گ �ه‌ن��ج��ى ب��ێ��ک��ار ب �ه‌ک��ارب��خ �ه‌ن، سااڵنه به‌ملیۆنان دینار به‌ناوى ئه‌نجامدانى پرۆژه بۆ گه‌نج له‌م وه‌اڵت���ه خ���ه‌رج ده‌ک��رێ��ت ،ب �ه‌اڵم ه��ی��چ س��ودێ��ک��ى ب���ۆ گ �ه‌ن��ج��ان نییه جگه له‌گیرفان پڕکردنى چه‌ند که‌سێک ،بۆیه باشتروای ه پێوه‌رێک بۆ کارى رێکخراو و سه‌نته‌ره‌کان داب��ن��رێ��ت ،ئه‌مان ه هه‌موو واده‌که‌ن گه‌نج بێزاربێت، ته‌نانه‌ت واز له‌خوێندن و حه‌ز و ئاره‌زوه‌کانى بهێنێت. سه‌ربه‌ست تۆفیق ،به‌ڕێوه‌به‌رى ناحیه‌ى قوشته‌په ،به(چه‌تر)ى راگه‌یاند :چه‌ند پڕۆژه‌یه‌کمان ل �ه‌ئ �ه‌س��ت��ۆى خ��ۆم��ان گ��رت��ووه، ی����ه‌ک����ێ����ک ل�������ه‌و پ�����ڕۆژان����� ه دروس���ت���ک���ردن���ى س �ه‌ن��ت �ه‌رێ��ک��ى رۆشنبیرییه به‌بڕی ملیارێک و ( )874ملیۆن دی��ن��ار ک�ه ئێستا له‌قۆناغى کۆتاییدایه و چاوه‌ڕێى وه‌زاره‌تى رۆشنبیرى و الوانى حکومه‌تى هه‌رێم ده‌ک�ه‌ی��ن ،تاپێداویستییه‌کانى ناو بیناکه دابین بکات .هه‌روه‌ها ئه‌و لیسته‌ى ئێمه به‌رزمانکردۆته‌وه بۆ وه‌زاره‌ت ،ره‌زامه‌ندى
ل�ه‌س�ه‌ر نیشانبدات و ن��اوى ئ �ه‌و گه‌نجانه‌ى له‌و لیسته‌دا ه��ات��ووه ل�ه‌و سه‌نته‌ره دایانبمه‌زرێنێت، ب �ه‌اڵم له‌ئێستادا کێشه‌کمان ههیه ئ�ه‌وی��ش ئه‌و گ�ه‌ن��ج��ان�هى ک �ه داوای دام �ه‌زران��دن��ی��ان به‌پێى نوسراوێک که ( )10مانگ له‌مه‌وبه‌ر ئاراسته‌ى وه‌زاره‌ت����ى رۆشنبیرى و الوان ک���ردووه تائێستا له‌الیه‌ن وه‌زاره‌تى رۆشنبیرى وه‌اڵمیان نه‌دراوه‌ته‌وه، ئه‌وه‌ش به‌هۆى وه‌ستانى دامه‌زراندن به‌شێوه‌یه‌کى گشتى ل�ه‌ک��وردس��ت��ان��دا ب��ووه، ب��ۆی�ه ئێمه چ��اوه‌ڕێ��ى وه‌اڵم��ى وه‌زاره‌ت���ى رۆشنبیرى و الوان��ى حکومه‌تى هه‌رێمى کوردستان ده‌که‌ین بۆ ئه‌وه‌ى ئه‌و گه‌نجان ه دابمه‌زرێنێت. س���ه‌رب���ه‌س���ت ت��ۆف��ی��ق وت���ى: له‌ئێستاشدا یاریگایه‌ک به‌بڕى ( )1ملیار و ( )500ه �ه‌زار دی��ن��ار ل�ه‌دروس��ت��ک��ردن��دای�ه ک ه یاریگایه‌کى ( )11یاریزانیی ه و چ��ی��م �ه‌ن رێ����ژه و چ �ه‌ن��دی��ن پێداویستى بۆ دابینکراوه وه‌ک په‌یژه و ئه‌و پێداویستیانه‌ى ک ه له‌هه‌ر یاریگایه‌کدا ههیه. ناوبراو ،ئاماژه‌ى بۆ ئه‌وه‌کرد پ��ێ��ش��ت��ر ب��هه��ی��چ ش��ێ��وه‌ی��ه‌ک ک��ت��ێ��ب��خ��ان �هم��ان ن���ه‌ب���وو ب��ۆی� ه ئێمه وه‌ک ق��ۆن��اغ��ى ی�ه‌ک�هم ک��ۆن�ه بنکه‌یه‌کى پۆلیسمان ن���ۆژه‌ن ک���ردهوه و له‌ئێستاشدا کۆمه‌ڵێک کتێبى به‌سودمان داب��ی��ن��ک��ردووه ک �ه گه‌نجانى ق��وش��ت�ه‌پ�ه ده‌ت���وان���ن س �ه‌ردان��ى ب��ک�ه‌ن ،ب��ه‌اڵم ل�ه‌ڕاس��ت��ی��دا ئه‌و بینایه شایه‌نى کتێبخانه نیی ه و ئێمه پێى رازى نین ،بۆی ه له‌به‌رنامه‌ماندایه به‌هاوکارى وه‌زاره‌تى رۆشنبیرى و الوانى حکومه‌تى هه‌رێم کتێبخانه‌یه‌کى گشتى له‌قۆشته‌په دروست بکه‌ین .ئاماژه‌ى بۆ ئه‌وه‌شکرد که له‌ماوه‌ى داهاتوودا ئاو بۆ پارکه‌که‌یان دابین ده‌که‌ن و پێداویستێکانى بۆ دابین ده‌که‌ن.
سااڵن ه به‌ملیۆنان دینار به‌ناوى ئه‌نجامدانى پرۆژ ه بۆ گه‌نج له‌م واڵت ه خه‌رج ده‌کرێت ،به‌اڵم هیچ سودێکى بۆ گه‌نجان نییه
یاسایى قه‌ده‌غه‌کردن یان رێکخستنى خۆپیشاندان
نه‌به‌ز
Email: nab-az@hotmail.com
سه‌رئه‌نجام دواى نزیکه‌ى سێ س���اڵ ل�ه‌ده‌س��ت��پ��ێ��ش��خ�ه‌ری��ی�ه‌ک�ه‌ی��ى وه‌زاره‌ت���ى ناوخۆ له‌ڕێگه‌ى پ��رۆژه یاساکه‌ى بۆ ده‌م و ده‌ست به‌ستنى خه‌ڵکى کوردستان و قه‌ده‌غه‌کردنى خۆپیشاندان و کۆبوونه‌وه‌ى گشتى لێیان ،له‌ڕێگه‌ى پڕۆژه یاسایه‌کى * زۆر دواکه‌تووانه و کۆنه‌په‌رستانه، ئه‌حمه‌د ل � ه ( )2010/11/5ب �ه‌زۆری��ن �هى دهن���گ���ى پ���ه‌رل���هم���ان���ت���اران���ى س �ه‌ر ب�ه‌ده‌س�ه‌اڵت له‌الیه‌ن په‌رله‌مانى کوردستانهوه پ��رۆژه‌ی �ه‌ک��ى پ��ڕ ل �ه‌س��زا ب��ۆ کۆنتڕۆڵکردنى خ��ۆپ��ێ��ش��ان��دان و ک��ۆب��ون �ه‌وه‌ى خ�ه‌ڵ��ک ب�ه‌ن��اوى «پ���رۆژه‌ی���اس���اى رێکخستنى خ��ۆپ��ێ��ش��ان��دان و کۆبونهوه گشتیه‌کان» په‌سه‌ندکرا ،به‌پێى چه‌ند به‌ندێک له‌ماده‌کانى ئه‌و یاسایه ،وه‌رگرتنى مۆڵه‌ت له‌ڕێگه‌ى ره‌زامه‌ندى بچوکترین یه‌که‌ى ئیدارى و قه‌ده‌غه‌کردنى کۆبوونهوه و مانگرتن و خۆپیشاندانى له‌ناکاو و گرتن و زیندانیکردن و ته‌نانه‌ت سزایى ماددیى ( )500هه‌زار دینار بۆ رێکخه‌ران و سه‌رپه‌ریشتیکارانى خۆپیشاندان و ک��ۆب��وون �هوه گشتییه‌کان ،مه‌ترسیدارترین ئ�ه‌و م��اددان�ه‌ن ک ه ن��اوه‌رۆک��ى ئ�هم یاساییه‌یان لێپێکدێت. دی���اره ناچارکردنى خه‌ڵک ب��ۆ وه‌رگرتنى مۆڵه‌ت له‌الیه‌ن یه‌ک ه ئیدارییه‌کانه‌وه راسته‌وخۆ و بێ په‌رده بۆ رێگ ه گرتنه له‌سازدانى خۆپیشاندان، چونکه به‌هیچ لۆژیکێک ناسه‌لمێت ده‌سه‌اڵت
مۆڵه‌ت به‌خۆپیشاندانێک ب��دات که ل �ه‌دژى خۆیه‌تى به‌تایبه‌تیش که ده‌س���ه‌اڵت لێره زۆر م�ه‌رک�ه‌زی��ی� ه و ب �ه‌ڕێ��وه‌ب �ه‌رى ناحییه‌ک یان قایمقامێک ناتوانێت به‌بێ ره‌زام�ه‌ن��دى سه‌رو خۆى یان راستتر بڵێین لێپرسراوى مه‌ڵبه‌ندێک یان لقێک بڕیارى کۆتایى لێبدات ،داواکردنى مۆڵه‌ت بۆ خۆپیشاندان لهگه ڵ هیچ پێوه‌رێکى دنیاى مه‌ده‌نى و مۆدێرندا نایهتهوه ،له‌مانه‌ش سه‌یرتر ئه‌وه‌ی ه ک ه مانگرتن و کۆبونه‌وه‌کان تا ب�ه‌ر له‌خۆرئاوابون ب�ه‌رده‌وام��ی��ان ئه‌بێت ک ه ئه‌مه‌ش پێشێلکردنى مافى خه‌ڵکیی ه له‌چۆنێتى دی��اری��ک��ردن��ى ش��ێ��وازى به‌ده‌ستهێنانى م��اف و داواکاریه‌کانیان ،وات ه به‌م پێوه‌ره بێت نابێت هیچ خۆپیشاندان و کۆبوونه‌وه‌یه‌کى گشتى له‌یه‌ک رۆژ زیاتر بخایه‌نێت. دوای���ى ئ���ه‌وه‌ش به‌رپرسکردنى رێکخه‌رانى خۆپیشانده‌ران له‌هه‌ر پێشهات و کێشه و خوێن رشتنێک به‌تایبه‌تى که که‌م جار لێره خه‌ڵک هۆکارى ئه‌م کێشانه‌ی ه به‌قه‌د ئه‌وه‌ى ک ه ئێم ه خ��ۆم��ان بینیومان ه ک � ه ئ��ه‌و چ�ه‌ن��د که‌سه‌ى له‌هه‌ڵه‌بجه و که‌الر و شوێنى تر خوێنیان رژا ب ه گولله‌ى خه‌لک نه‌بووه له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا ئێم ه وه‌ک که‌سانى م�ه‌ده‌ن��ى چه‌ندجار بینیومان ه ک �ه‌س��ان و ئاسایشى س �ه‌ر ب��ه‌ده‌س��ه‌اڵت هانى خه‌ڵکیان داوه بۆ به‌الڕێدابردنى خۆپیشاندان تا له‌ڕێگه‌یه‌وه کۆنتڕۆڵى بکه‌ن ،که‌وات ه ئه‌م یاسای ه ده‌ستى هێزه‌کانى سه‌ر به‌ده‌سه‌اڵت وااڵ ئه‌کات بۆ تاوانکارى به‌مه‌به‌ستى کپکردنه‌وه‌ى
ده‌نگى خه‌ڵکى پاشانیش ده‌بێت که‌سانى مه‌ده‌نى رێکخه‌رانى خۆپیشاندان باجه‌که‌ى بده‌ن. بێجگه ل����ه‌وه‌ى ک � ه ئ���هم ی��اس��ای�ه ت�ه‌ن��ان�ه‌ت له‌گه‌ڵ به‌نده‌کانى ده‌ستورى عێراقیدا نایهتهوه ک ه خۆپیشاندان و هاتن ه سه‌رشه‌قامه‌کانى ب ه مافێکى سه‌ره‌تایى خه‌ڵک ئه‌ژمارکردووه،به‌اڵم خ������ودى ئ�����هم ک������اردان������هوه و ه �ه‌ڵ��وێ��س��ت �هى ده‌سه‌اڵتدارانى هه‌رێم نه‌ک به‌ته‌نها رێگه‌گرتن و ب �ه‌رت �ه‌س��ک��ردن �ه‌وه‌ى ئ��ازادی��ی �ه‌ک��ان �ه ،به‌ڵکو س�ه‌رک��وت��ک��ردن و قه‌تیسکردنى ل�هم�ه‌ودوای��ى بزوتنه‌وه‌ى ناڕازییه‌کانى خه‌ڵکى کوردستان ه و پ �ه‌ی��ام��ى ک���ۆت و ت��اب��ۆى زی��ات��ره ب���ه‌ڕووى ئازادیخوازانى کوردستان. ناوه‌ڕۆکى ئه‌م پڕۆژه یاسای ه په‌یامێک ه جگ ه ل ه سه‌رکوتى ئ��ازادی��ى ،جگ ه له‌کڕنوشپێبردن و بێ ئیراده‌کردن و ملکه‌چکردنى خه‌ڵکى، بێده‌نگکردنى خه‌ڵک له‌به‌رامبه‌ر گه‌نده‌ڵى و ن��ادادپ �ه‌روه‌رى و خ��راپ به‌ڕێوه‌بردنى ده‌س�ه‌اڵت له‌الیه‌ن ده‌سه‌اڵتدارانه‌و‌ه هیچى تر نییه. ئه‌وان به‌م پڕۆژه یاسایه هه‌موو رێوشوێن و میکانیزمێک ئه‌گرنه‌به‌ر بۆ دورخستنه‌وه‌ى هه‌موو ناڕه‌زایى و پێشهاتێکى خه‌ته‌ر بۆ سه‌ر ده‌سه‌اڵتیان ،له‌ڕێگه‌ى ئه‌م یاسایه‌وه ده‌سه‌اڵتداران ئ�ه‌ب��ن�ه ده‌م���ڕاس���ت و ب���ڕی���ارده‌رى خ �ه‌ڵ��ک بۆ خۆپیشاندان و ناڕه‌زایی ده‌ربڕین دژ به نه‌بوونى ئ��او و کاره‌با و ئیتر ئ �ه‌وان بڕیار بۆ خه‌ڵک ئه‌ده‌ن له‌سازدانى خۆپیشاندان بۆ قیرتاوکردنى شه‌قامێک و بۆ دادگایکردنى ئه‌نفالچییه‌ک و
راپه‌ڕینی خوێندن به‌زمانی دایک و به‌رپرسیارێتی رۆشنبیران ک�هم��پ��ی��ن�ه‌ک��ان��ی (ئ��ێ��س��ت��ا ق��وت��اب��خ��ان�ه‌ی ک�����وردی ب��ێ��ت� ه دام�����ه‌زران�����دن ل��ه‌ب��اک��ور و رۆژهه‌اڵتی کوردستان) وه‌ک بیرۆکه تازه نین و ده‌بوو پێشی ( )100ساڵ کاریان بۆ بکردبا ،به‌اڵم ئه‌وه‌ی تازه بێ -1 :کارکردن و ورووژان��دن��ی خاڵێکی زۆر س��اده‌ی مافی سه‌الم عهبدواڵ م���رۆڤ ک �ه زه‌م��ی��ن� ه ب��ۆ ب�ه‌رف��راوان��ک��ردن��ی خ �ه‌ب��ات له‌پێناو م��اف� ه دیموکراسییه‌کان به‌شێوه‌ی مه‌ده‌نی ،ده‌ڕه‌خسێنێ -2 .بوارێک ه بۆ رێکخستنی جه‌ماوه‌ری -3 .دووپاتکردن و سه‌لماندنی ناحه‌قی و تاوانباری رژێمگه‌لێک که خۆیان به‌سێبه‌ری خوا ده‌زان��ن له‌سه‌ر زه‌مین له‌خاڵێکی زۆر زۆر ساکار ک ه خه‌باتمان ده‌وڵه‌مه‌نتر ده‌ک���ات ،بۆ نموونه وه‌ک خه‌بات دژ به‌له‌سێداره‌دان -4 .راهێنانی خه‌ڵک به‌شێو‌ه خه‌باتی ده‌ستپێشخه‌ری ،وات ه دیموکراسی له‌خواره‌وه. ل�ه‌ت��ورک��ی��ا و ئ��ێ��ران ب �ه‌گ��وێ��ره‌ی ی��اس��ای ژم�����اره(،)15 کوردستانیان بۆیان نیی ه وه‌ک دوا گه‌لی کۆلۆنیالکراو و ژێرده‌ست ه له‌سه‌ده‌ی بیست و یه‌ک ،له‌قوتابخانه به‌زمانی دایکیان بخوێنن. ماوه‌ی چه‌ند رۆژێک ه که‌ناڵی نه‌ورۆز تیڤی ،رۆژتیڤی، چه‌تر پرێس و سایتی هاواڵتی ،ئاوێنه ،سایتی سه‌ربه‌خۆ، کوردستان نێت ،ئیمڕۆ ،به‌یان ئینفۆ و سایتی ده‌زگ��ای ناسنامه ،سایتی پێنوسه‌کان ،سایتی ئه‌ستاڤه و که‌ناڵی ( )knnو (که‌ناڵی ته‌له‌فزیونی رۆژهه‌اڵت)به ریپۆرتاژ و ه���ه‌واڵ خه‌ریکی باسکردنی که‌مپینه‌کانن ،که‌چی هێشتا زۆرێ��ک له‌رێکخراوه‌کانی کۆمه‌ڵگه‌ی مه‌ده‌نی، که‌سایه‌تی و ده‌زگاکانی راگه‌یاندن و حزبه‌کان ب ه به‌رپرس ه یه‌که‌مه‌کانیشیانه‌وه (خه‌ویان لێ که‌وتووه ...خه‌ریکی ئه‌رک ه «گه‌وره‌کانن»!) الیه‌کیان له‌که‌مپینه‌ک ه نه‌کردۆته‌وه! ئایا که‌مپینه‌کانمان شایانی ئهوه نیین له‌الیه‌ن هێزی به‌رفراوانی رۆشنبیران ،هونه‌رمه‌ند ،شاعیر ،سیاسه‌تمه‌داران و زۆربه‌ی راگه‌یاندنه‌کان له‌ناوه‌وه و ده‌ره‌وه‌ی وه‌اڵت پشتیوانی بکرێ؟ بۆچی زۆرب���ه‌ی ئ�ه‌و هێزانه هێشتا ده‌نگیان نییه؟ ئایا له‌داواکارییه‌ک ه تێناگه‌ن یان به‌داوایه‌کی «موسته‌حیل»ی
ده‌زانن؟! ئایا ئه‌مه‌ش خه‌تای حکومه‌تی ئیسالمی ئێران و تورکیای ه یان زۆربه‌ی هێزه‌کانی خۆمان له‌ئاستی هه‌ڵگرتنی نازناو و ئه‌رکی سه‌رشانی خۆیان نین؟ کورتهێنانی «نوخبه» له‌م خاڵه نیشانه‌یه‌کی زۆر خراپ ه بۆ خودی خۆتان و هیچ پاساوێکتان لێ قبوڵ ناکرێ. سه‌ره‌ڕای هه‌موو که‌موکوڕییه‌ک ،هێشتا کات هه‌ی ه و داواکارین: -1له‌رۆژنام ه و گۆڤار و که‌ناڵه‌کانی ته‌له‌فزیۆن گفتوگۆ له‌باره‌ی مافی دامه‌زراندنی قوتابخانه به‌زمانی کوردی بکرێ. -2هه‌ر که‌سێک ل�ه‌الی خۆیهوه ،خۆی ب ه به‌رپرسی کهمپینهکه بزانێ (ئه‌م که‌مپین ه موڵکی هه‌موو تاکێکه) -3کهمپینهکه بۆ زمانی تر وه‌رگ��ێ��ڕن و بۆ ئه‌ندام پ �ه‌رل �هم��ان ،ح���زب ،ن �ه‌ت �هوه ی �ه‌ک��گ��رت��ووه‌ک��ان ،رێ��ک��خ��راوه مه‌ده‌نییه‌کان له‌سه‌ر ئاستی جیهانى بنێرن. -4ماڵپه‌ره کوردییه‌کان به یه‌کده‌ستی باڵوی بکهنهوه و زیاتر بیناسێنن و ب ه ئیمزا و ناردنی ئیمێڵ ،پشتیوانی لێ بکه‌ن. -5داوا له‌به‌رپرسانی یه‌که‌می حکومه‌تی هه‌رێم و حزبه‌کانی هه‌رچوار پارچه‌ی کوردستان و هێزه دیموکرات و شیوعی و مرۆییه‌کانی تورکیا ،ئێران ،سوریا ده‌که‌ین، پشتوانی خۆیان رابگه‌یه‌نن. -6هونه‌رمه‌ندان سمبولێک بۆ کهمپینهکه دیاری بکه‌ن. -7کۆڕ و کۆبوونهوه رێکبخرێ بۆ گرنگی ئه‌م هه‌نگاو‌ه که له‌ئاستی شۆڕشێکی کلتووریی ه و خودی خه‌ڵکه‌ک ه له چوارچێوه‌ی ده‌ستپێشخه‌ری هاواڵتی ده‌بێت ب ه خاوه‌ن و جێبه‌جێکه‌ری داخوازییه‌که. ئایا هێرشی کلتوری خۆمان به‌رفراوان ده‌که‌ین؟ ئایا ساکارترین داخ���وازی (م��رۆی��ی) ،کۆمان ده‌ک��ات �هوه یان به‌راستی شایه‌نی ئه‌وه‌ین وه‌ک مه‌یمون مامه‌ڵه‌مان له‌گه‌ڵ بکرێت؟ ئیدی به‌سه ،بارێچکه‌ی ئ�هم داخوازیی ه سه‌ره‌تایی و مه‌ده‌نیی ه بگرین تا به‌ده‌ستهێنانی!
بیروڕا
یان بۆ ناڕه‌زاییده‌ربڕین له‌به‌ردانى فڕۆکه‌وانێکى کیمیاباران ،ئه‌گه‌ر ئه‌م پرۆژهیه بچه‌سپێت ئیتر دوو حزبى ده‌سه‌اڵت له‌برى ئیراده‌ى راسته‌قینه‌ى خه‌ڵکى کوردستان بڕیار له‌بوون یان نه‌بوونى خۆپیشاندان ئه‌ده‌ن و ئیتر ئه‌وان بیر بۆ خه‌ڵک ئه‌که‌نه‌وه ،بیر بۆ په‌یداکردنى نانى رۆژ ،شوێنى نیشته‌جێبوون خۆشگوزه‌رانى و چه‌نده‌ها شتیتر مانگرتن و خۆپیشاندان و کۆبونه‌وه‌ی گشتی ئه‌که‌نه‌وه. یه‌کێکه له‌به‌ڵگه‌کانى بونى ئ���ازادی له‌هه‌ر ئه‌وان به‌م پرۆژه یاسای ه ئه‌یانه‌وێت له‌جیاتى کۆمه‌ڵگایه‌کدا ،مافێکی ب��ێ ئ �هم�لاوالی ئێم ه بڕیار ب��دهن و پێشمان بڵێن که چانسى خ�ه‌ڵ��ک�ه ب��ۆی � ه ه���ه‌رج���ۆره رێ��گ��ری �ه‌ک ب�هه�ه‌ر ژیانى ئێمه له‌م چوار دیوارى ئه‌م هه‌رێمه‌دا هه‌ر بیانوێک پێشێلکردنی ئ�ه‌و مافه‌یه ،کاری ئه‌مه‌یه و ئه‌بێت خۆمانى له‌گه‌ڵدا بگونجێنین ،ئ��ێ��م�ه‌ی�ه و رێ���ک���خ���راوى م���ه‌ده‌ن���ى و خه‌ڵکى ئه‌بێت سه‌بر و ته‌حه‌مولمان هه‌بێت به‌رامبه‌ر ئازادیخواز به‌هه‌موو توانایه‌کمانه‌و‌ه به‌رگری به‌هه‌موو گه‌نده‌ڵى و بێسه‌روبه‌ره‌یى به‌ڕێوه‌بردنى ل �ه‌و ماف ه بکه‌ین و دژ به‌تێپه‌راندنى پ��رۆژه کوردستان ،په‌یامێکى زۆر رون و ئاشکرای ه یاسایه‌ک بوه‌ستینه‌وه ،پێویست ه ده‌نگ هه‌ڵبڕین بۆ رازیکردن و ده‌سته‌مۆکردن و چاو له‌ده‌ستى و تواناکانمان ی �ه‌ک بخه‌ین له‌پێناو فشار خه‌ڵک بۆ ده‌س �ه‌اڵت ،زۆر ب �ه‌ڕوون و ئاشکرا خستنه‌سه‌ر سه‌رۆکى هه‌رێم تائیمزاى تێپه‌ڕبون پێمان ده‌ڵێن بۆتان نیه ده‌نگ هه‌ڵبڕن و ئه‌گه‌ر له‌پرۆژ‌ه یاسایه‌ک نه‌دات ک ه سه‌رکوت و گرتن قسه‌شتان هه‌بوو وه‌رن� ه الیخۆمان ئێمه بۆتانى و کوشتنى خه‌ڵک به‌یاسایى ئه‌کاته‌وه ،لێرهوه ئه‌که‌ین. هه‌وڵى هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ى ئه‌و پرۆژه پاسای ه بده‌ین به‌م پڕۆژه یاسایه ئیتر ئه‌وان نایانه‌وێت خه‌ڵکى و کار بکه‌ین له‌پێناو جێخستنی یاسایه‌کدا ک ه ئ��ازاد و ئ��ازاد ب��ژى ،نایانه‌وێت خه‌ڵکى داواى ئ���ازادی بێ قه‌ید و ش�ه‌رت��ی خۆپیشاندان و ژیانێکى ئینسانى و به‌رابه‌رى و خۆشگوزه‌ران مانگرتن و کۆبونه‌وه‌گشتیه‌کان فه‌راهه‌م بکات. بکات ،ده‌یانه‌وێت ئیتر خه‌ڵکى له‌قۆزاخه‌که‌ى خۆیدا بمێنێته‌و‌ه شوکران ه بژێرى ده‌سه‌اڵت بێت. *له‌تۆڕى به‌رگرى له‌ماف و ئازادییه‌کانى به‌پێى ه �هم��وو به‌ڵگه‌نامه‌کانى سیستم ه خه‌ڵک دیموکراسییه‌کان و ته‌نانه‌ت به پێى جاڕنامه‌ى ئه‌ندامى که‌مپینى سه‌رۆک ئیمزاى مه‌که گ�����ه‌ردوون�����ى م���اف���ه‌ک���ان���ى م�����رۆف ئ�����ازادى ساڵی یه‌که‌م ژماره 32 دووشه‌ممه 2010/11/22
13
مه‌ترسی هه‌وڵه‌کانی ئێران بۆ سه‌ر هه‌رێمی کوردستان ئێران له‌سه‌ده‌ی بیسته‌مدا هه‌وڵی ده‌دا به‌گوێره‌ی گۆڕانکاریی‌ه جیهانییه‌کان هاوسه‌نگییه‌ک له‌نێوان ب �ه‌رژه‌وه‌ن��دی خۆی و جیهاندا دروست بکات بۆ نمونه: ده‌وڵ �ه‌ت��ی شاهه‌نشاهی و ئیسرائیل عه‌دنان محه‌مه‌دی س�������ه‌ره‌ڕای ئ�����ه‌وه‌ی ل�����ه‌زۆر الی���ه‌ن���هوه به‌رژه‌وه‌ندی هاوبه‌شیان هه‌بوو ،له‌الیه‌کی تریشه‌و‌ه دوژمنایه‌تیشان هه‌بوو که ههمیشه وه‌ک هه‌ڕه‌شه‌یه‌ک بوو بۆ هه‌ردووالیان ،به‌شێوه‌یه‌ک ئێران له‌گه‌ڵ یه‌کێتی سۆڤییه‌تی جاران و ئیسرائیل له‌گه‌ڵ واڵتانی عه‌ره‌ب. هه‌رئه‌وه‌ش بووه هۆی ئه‌وه‌ی که هه‌ردوو ده‌وڵه‌ت بۆ که‌مکردنه‌و‌ه و بێکاریگه‌ریکردنی ئه‌و مه‌ترسیانه‌ی سه‌ریان بکه‌ون‌ه ناو به‌هێزکردنی په‌یوه‌ندیی‌ه ئابوری و سیاسی و سه‌ربازی و یارمه‌تی یه‌کتربده‌ن. له‌الیه‌کی تریشه‌و‌ه دوای ش �ه‌ڕی ک�ه‌ن��داوی ( )1992ئه‌مریکا سه‌نگه‌ر‌ه ستراتیژییه‌کانی خۆی له‌ناوچه‌ک‌ه فراوانترکرد و به‌م شێوه‌یه‌ش پێش ئه‌وروپا که‌وت ،ده‌وڵه‌ت‌ه ئه‌وروپییه‌کانیش به‌باشی مه‌ترسی ئه‌مریکایی بونی جیهانیان هه‌ست پێ ده‌کرد بۆیه که‌وتن ه ناو هه‌وڵدانێکه‌و‌ه تاوه‌کو بتوانن له ملمالنێی ئه‌مریکا و ئێران که‌ڵک وه‌رگرن و ئێران وه‌ک براو‌ه له‌به‌رامبه‌ر فشاره‌کانی ئه‌مریکا نیشان بده‌ن ،ئه‌و ئابڵوقانه‌ی که له‌الیه‌ن ئهمریکاوه به‌سه‌ر ئێراندا ده‌سه‌پێنران ئ�ه‌وروپ��ا قبوڵی ن �ه‌ده‌ک��ردن و ره‌خ��ن�ه‌ی له‌سیاسه‌ته‌کانی ده‌گ��رت به‌رامبه‌ر به‌ئێران ،ئه‌م سیاسه‌ته‌ی ئه‌وروپا تاپێش ()11ی سێپتێمبه‌ر له‌چوارچێوه‌ی الیه‌نگریکردنی باڵی ریفۆرم به‌رده‌وام بوو. ئێرانیش له‌کاتی هێرشی ئه‌مریکا بۆ سه‌ر ئه‌فغانستان هه‌میش ه له‌سه‌ر سیاسه‌تی بێالیه‌نی جه‌ختى ده‌ک��ردهوه ،به‌اڵم ئه‌م سیاسه‌ت ه ته‌نها به‌مه‌به‌ستی پڕوپاگه‌ند‌ه به‌کار ده‌هات ،چونکه ده‌یزانی ک ه دوای لێدانی ئه‌فغانستان و له‌ناوبردنی تاڵیبان ئێران دهکهوێته ناو ته‌لبه‌ندێکه‌وه ،هه‌روه‌ها له‌پڕۆژه‌که‌ی ئه‌مریکاش ئێران یه‌کێک ه له‌ئامانجه‌کان و ئه‌مریکا به‌هه‌موو شێوه‌یه‌ک له‌داهاتودا به‌ره‌نگاری به‌رژه‌وه‌ندییه‌کانی ئێران دهبێتهوه ،به‌تایبه‌تی له‌هه‌وڵی ئه‌وه‌دای‌ه بۆ گه‌یشتن به به‌رهه‌مهێنانی بۆمبی ئه‌تۆمی و بوون به‌زلهێزێکی ناوچه‌یی و گۆڕینی سیسته‌می حوکمڕانی. به‌اڵم سه‌ره‌ڕای زانینی پیالنه‌کانی ئه‌مریکا به‌هیچ شێوه‌یه‌ک توانای راگرتنی هێرشی بۆ سه‌ر ئه‌فغانستان نه‌بوو ،بۆیه ئێران ناچار بوو له‌جیاتی دژایه‌تی کردن سیاسه‌تێکی دووالیه‌ن‌ه په‌یڕه‌و بکات به‌م شێوهیه له‌الیه‌که‌و‌ه له‌سه‌ره‌و‌ه له‌دژی شه‌ڕ له‌دژی ئه‌فغانستان بوو، له‌الیه‌کی تریشه‌و‌ه پشتگیری ئه‌مریکای له‌وشه‌ڕه‌دا ده‌کرد ،ئه‌ویش
بۆ ئه‌م مه‌به‌ستانه: یه‌که‌م :به‌ره‌یه‌کی جیهانی به‌مه‌به‌ستی له‌ناوبردنی تیرۆریست پێکهاتبوو ،ئێرانیش ناچاربوو له‌ناو ئه‌وبه‌ره‌یه‌دا جێگای خۆی بگرێت. دووه‌م :پێکهاته‌ی حکومه‌ته‌که‌ی تاڵیبان ل�ه‌س�ه‌ر بنه‌مای په‌روه‌رده‌یه‌کی ئاینی وه‌هابی بوو که ئه‌ویش ههمیشه تۆڵ‌ه سه‌ندنه‌وه‌ی له‌دوژمنانی ئیسالم ب�ه‌ڕه‌وا ده‌زان��ی ،بۆیه له‌م روه‌و‌ه مه‌ترسییه‌کی گه‌وره‌ی هه‌بوو بۆ سه‌ر ئێرانی شیعه مه‌زهه‌ب. ههرچهنده کات بۆ هه‌موو تاک و گروپ و کۆمه‌ڵگایه‌ک بۆگه‌یشتن به ئامانج زۆر به به‌ها بێت ئه‌وا له‌م قۆناغه‌دا بۆ ئێران زۆر به به‌هاتره ،چونکه ئێران رۆژ له‌دوای رۆژ گۆڕه‌پانی سیاسی و دیبلوماسی و سه‌ربازی و ئابوری چ له‌ناوخۆ و چ له‌ده‌ره‌و‌ه بچوکتر دهبێتهوه و ته‌لبه‌نده‌که‌ی ده‌وریشی له‌ڕێگای ئابڵوق‌ه یه‌ک له‌دوای یه‌که‌کانی به‌ره‌و ته‌نگ بوونه‌و‌ه ده‌چێت. له‌به‌رابه‌ریشدا ئێران بۆ رێگرتن و ده‌ربازبوون له‌و قه‌یرانان‌ه له‌هه‌وڵی ئه‌وه‌دای‌ه له‌ڕێگه‌ی هه‌ڵمه‌تێکی نوێی دیبلوماسی نوێو‌ه له‌سه‌رتاسه‌ری ئاسیا به‌تایبه‌ت واڵت��ان��ی ع�ه‌ره‌ب��ی�هوه په‌یوه‌ندییه‌کانی ئاسایی بکاتهوه تاوه‌کو بتوانێت به پێکهێنانی به‌ره‌یه‌کی نوێ له‌به‌رانبه‌ر به‌ره‌وپێشچونی پیالنه‌کانی ئه‌مریکا ئاسته‌نگی دروست بکات له‌و رێگایه‌و‌ه به‌رژه‌وه‌ندییه‌کانی بخاته مه‌ترسییه‌وه. بۆ ئه‌م مهبهسته به‌بێ گوێدان‌ه کێشه ملمالنێ مێژووییه‌کان په‌نا بۆ هه‌ر ده‌وڵه‌تێک ده‌ب��ات ،بۆ نمونه ده‌خ��وازێ پشتگیری هه‌ردوو ده‌وڵه‌تی موحافه‌زه‌کاری وه‌ک تورکیا و مه‌غریبیش به ده‌ست بێنێ. ههرچهنده وا ده‌رده‌که‌وێ که سه‌نته‌ری پیالنه‌کانی ئێران لوبنان بێت ،به‌اڵم هه‌وڵی فراوانکردنیان ده‌دات. له‌م میانه‌دا مه‌ترسی زۆری��ش له‌ئارادای‌ه که ب��اری ئاسایشی هه‌رێمی کوردستانیش بشێوێ ،وه‌ک ناوچه‌یه‌کی ههره ئاسایشی ناو عێراق که که‌مترین توندوتێژی تێدا ده‌رکه‌وتوو‌ه له‌چاو شاره‌کانی تری عێراقدا ،ئێران هه‌وڵده‌دات له‌ڕێگه‌ی ئه‌و گروپ‌ه ئیسالمیان ه که له‌کاتی شه‌ڕی عێراقدا رویان له‌ئێران کردبوو ،تاوه‌کو ئێستاش ل�ه‌وێ داڵ��ده دراب��وون ،به‌م گروپ‌ه راده‌ی توندوتێژییه‌کانی عێراق زیاتر بکات له‌هه‌رێمی کوردستانهوه ،به‌م شێوهیه توندوتیژی به‌ره‌و کوردستان بگوازێته‌وه،به‌دڵنیایشه‌و‌ه ئه‌و ده‌وڵه‌تانه‌ی له‌به‌ره‌ی ئێراندان ئه‌م سیاسه‌ته‌یان پێ خراپ نییه و دژی ناوه‌ستنه‌وه،بۆچی؟ چونکه به‌رژه‌وه‌ندیان له‌خراپکردنی ئاسایشی هه‌رێمی کوردستاندایه، له‌الیه‌کی تریشه‌و‌ه عێراق به‌ره‌و شه‌ڕێکی ناوخۆیی و تایفی فراوان په‌لکێش ده‌که‌نه‌وه.
بیروڕا
کێ زه‌ره‌رمه‌ندی پاشه‌کشێی دیموکراسیه؟
ساڵی یه‌که‌م ژماره 32 دووشه‌ممه 2010/11/22
14
دوای ئ �ه‌و گ��وڕان �ه‌ی ک ه له‌بونیادی سیسته‌می س���ی���اس���ی ج��ی��ه��ان��دا له‌کۆتایی نه‌وه‌ده‌کانی سه‌ده‌ی رابردو روویدا، ئه‌ویش هه‌ره‌سهێنانی بلوکی سۆسیالیست و س����ه‌رک����ه‌وت����ن����ی عه‌گید سه‌لیم بلوکی سه‌رمایه‌داری ب���ه‌پ���ێ���ش���ه‌ن���گ���ای���ه‌ت���ی ئه‌مریکا سه‌ره‌تایه‌کی گرنگ بوون بۆ قوناغێکی ن���وێ ل �ه‌دون��ی��ای س��ی��اس �ه‌ت��دا ک �ه ده‌رئ��ه‌ن��ج��ام و ده‌رهاویشته‌ی ئه‌م دۆخ�ه گه‌لێک گۆڕانکاری و پ��رس و چه‌مکی ج���وداج���ودا ل �ه‌گ �ه‌ڵ خۆیدا هێناوه‌ته‌وه ئاراوه. م�ه‌س�ه‌ل�ه‌ی دی��م��وک��راس��ی و م��اف��ی م���روڤ و ئازادی و پێکه‌وه ژیان و بازاڕی ئازاد و درۆشم و بنه‌ما و کۆڵه‌که سه‌ره‌کییه‌کانی ئه‌م سیسته‌م ه تازه‌یه‌ی جیهان بوو.
جیهانی سێیه‌م به‌گشتی و روژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاست به‌تایبه‌تی به‌هۆی ئه‌و تایبه‌تمه‌ندییه‌ی که هه‌بوو یه‌کێک ب��وو ل �ه‌و ده‌ڤ���ه‌ران���ه‌ی ک �ه جێگایه‌کی گرنگی له‌لێکدانه‌وه و ئه‌جندا و ستراتیژیه‌تی واڵتانی زلهێز به‌تایبه‌ت ئه‌مریکا کردبوو. واڵت�����ی ع��ێ��راق��ی��ش ب���هه���ۆی ئ����ه‌و م��ودێ��ل � ه حوکمڕانیه‌ی که له‌سه‌ر بنه‌مای شه‌ڕ و کوشتن ب��ون��ی��ادن��راب��وو ه�ه‌ڕه‌ش�ه‌ی�ه‌ک��ی گ���ه‌وره ب��وو له‌سه‌ر دیموکراسی و ب�هم�ه‌ش وێستگه‌یه‌کی گرنگ ب��وو له‌چوارچێوه‌ی ئ�ه‌و پ��روژه‌ی �ه‌ی به‌مه‌به‌ستی دیموکراسیکردنی رۆژه �ه‌اڵت��ی ن��اوه‌ڕاس��ت ک ه ئه‌مریکا و رۆژئاوا ئامانجیان بوو. بۆ به‌دیهێنانی ئه‌م ئامانجه‌ش ئه‌مریکا په‌نا بۆ رێگای س�ه‌رب��ازی ب��ردوو له‌ئه‌نجامدا توانی رژێمی به‌عس بڕوخێنێت ،راسته ئه‌م قۆناغه‌ش ده‌س��ت��ک�ه‌وت��ێ��ک��ی گ��رن��گ��ی ب��ۆ گ �ه‌الن��ی ع��ێ��راق به‌دیهێنا ،ل �ه‌وان �ه ده‌س��ت��ورێ��ک��ی هه‌میشه‌یی و ئه‌نجامدانی هه‌ڵبژاردن و به‌شداری پێکهاته‌کانی عێراق له‌به‌ڕێوه‌بردنی واڵتدا .به‌اڵم له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا دوای تێپه‌ڕبوونی ح�ه‌وت س��اڵ به‌سه‌ر پرۆسه‌ی سیاسی له‌عێراقدا ،ئاماژه‌کان و روداو پێشهاته‌کان ئهوهنده دڵخۆشکه‌ر نین له‌سه‌ر پرۆسه‌ی سیاسی و ئاینده‌ی دیموکراسی له‌عێراق. به‌درێژایی ح�ه‌وت ساڵی راب��ردوو کومه‌ڵگای عێراقی به‌ده‌ست چه‌ندین کێشه‌ی گهوره ده‌ناڵێت،
له‌رووی ناشه‌فافییه‌تی بودجه و گه‌نده‌ڵی له‌رێزی به به‌راورد له‌گه‌ڵ ساڵی ( )2010جیاوازییه‌کی واڵتانی یه‌که‌مه و که‌می پرۆژه‌ی خزمه‌تگوزاری گهوره ههیه ئێستا بارودۆخی عێراق و هاوکێش ه و هه‌ژاری و بێکاری و بێزاری هاواڵتیان و تیرۆر سیاسیه‌کان گۆرانی به‌سه‌رداهاتووه و پێشبینی و کوشتنی به‌رده‌وام که له‌ئه‌نجامدا ژماره‌یه‌کی ته‌حه‌دایه‌کی گ �ه‌وره به‌رامبه‌ر الیه‌نی ک��وردی گ���ه‌وره ل�هم��ن��دااڵن ب��ێ ب��اوک و ک�ه‌س��وک��ارن و ده‌ک �هم له‌پێناو ب�ه‌ده‌س��ت خستنی خواسته‌کانی، ن��زی��ک �ه‌ی ی���ه‌ک م��ل��ی��ۆن ب��ێ��وه‌ژن (ارم���ل���ه) ک ه ئه‌ویش به‌هۆی چه‌ندین هۆکار لهوانه. ل �ه‌ک��اب��ی��ن �ه‌ی پ��ێ��ش��وت��ری ح��ک��وم �ه‌ت��دا ک���ورد هۆکارێکی سه‌ره‌کی و سه‌رچاوه‌ی زۆر کێشه‌ی کۆمه‌اڵیه‌تین له‌ئێستا و ئ��ای��ن��ده‌ی ع��ێ��راق��دا و پێگه و پۆستی گرنگی ل�ه‌ده‌س��ت��داب��وو به‌هۆی له‌الیه‌کی ت��ره‌وه دوای هه‌ڵبژاردنه‌کانی ( )3/7ب �ه‌ش��داری��ن �ه‌ک��ردن��ی الی��ه‌ن��ی س��ون��ن��ی رۆڵ��ێ��ک��ی و ب�ه‌رده‌وام��ی قه‌یرانی پێکنه‌هێنانی حکومه‌تی ک��اری��گ �ه‌ری ل �ه‌س �ه‌ر دروس��ت��ک��ردن��ی زۆرب��ڕی��اری ع��ێ��راق زی��ات��ر ل�هه�ه‌ش��ت م��ان��گ و له‌ئه‌نجامی گرنگ هه‌بوو ،به‌اڵم ئه‌مجاره سه‌ره‌ڕای به‌شداریان نه‌بوونی متمانه و ئیراده‌یه‌کی به‌هێزی سیاسی و بوونی مادده‌یه‌کی نوێ ئه‌ویش ماده‌ی ()142 و نیشتمانی کاریگه‌رییه‌کی گ���ه‌وره‌ی هه‌بوو له‌ده‌ستوری عێراقیدا که رێگا به‌هه‌موارکردنی له‌سه‌ر قوڵکردنی کێشه‌کانی عێراق و ههرچهنده مادده ده ستورییه‌کان ده‌دات ،هاوکات له‌گه‌ڵ وجودی تاراده‌یه‌ک مه‌سه‌له‌ی پێکهێنانی حکۆمه‌ت روو له‌چاره‌سه‌ربوونه ،به‌اڵم پێموایه حکومه‌تی نوێش ئایدۆلۆژیای ناسیۆنالیستی عه‌ره‌بی له‌ناو هۆڵی ناتوانێت خوی له‌ئاسه‌واره‌کانی ئه‌و که‌ش و هه‌وا پ �ه‌رل �هم��ان و دام���ه‌زراوه‌ک���ان���ی ت��ری حکومه‌تدا ئ��ای��ا ئهمانه رێگریه‌کانی ب���ه‌رده‌م ک��ورد نین؟ ناته‌ندروسته‌ی ماوه‌ی رابردو رزگاری بکات. ئه‌گه‌ر ئه‌م تایبه‌تمه‌ندیانه ته‌حه‌دایه‌کی گه‌وره‌بن دیسان گۆڕانی نه‌خشه‌ی سیاسی له‌کوردستان ب��ه‌رام��ب��ه‌ر پ���رۆس���ه‌ی س��ی��اس��ی و دی��م��وک��راس��ی و پ�ه‌ی��داب��وون��ی ئۆپۆزسیۆن و ب��وون��ی ئه‌جندا و له‌عێراقدا ،ئاخر بۆ ئێمه‌ی کوردیش زۆرگرنگ ه گوتاری جیاواز له‌نێوان هێزه کوردستانیه‌کان و پێداچوونهوه به‌خۆمان بکه‌ین و بزانین گرنگترین تاچه‌ند فاکته‌ری رێخۆشکه‌رن به‌مه‌به‌ستی دانانی کارته‌کانی به‌رده‌ستمان چین و چۆن یاری سیاسی میکانیزمێکی گونجاو و گوتارێکی عه‌قالنی له‌عێراقێکی پرکێشه‌دا بکه‌ین ،به‌تایبه‌ت ئه‌گه‌ر که کاریگه‌ری نه‌کاته سه‌ر یه‌کڕیزی و یه‌ک بزانین پێگه‌ی ئێمه وه‌ک کورد له‌سالی ( )2005هه‌ڵوێستی ک��ورد له‌به‌غدا ،ه �ه‌روه‌ک له‌نمونه‌ی
ک��ش��ان�ه‌وه‌ی گ���ۆڕان له‌هاوپه‌یمانى فراکسیۆن ه کوردستانیه‌کان له‌به‌ر ئهوه له‌کوردستاندا پێویست ه پره‌نسیبی برایه‌تی بچه‌سپێنین پاشان ئه‌ودیوی حه‌مرین بکرێت. خاڵێکی ت��ر ک �ه ل�هه�هم��ووی��ان ک��اری��گ�ه‌رت��ر و مه‌ترسیدارتره به‌هێزبوونی هه‌ژمون و فاکته‌ری ئه‌قلیمی و ده‌س��ت��ێ��وه‌ردان��ی واڵت��ان��ی دراوس���ێ ل��ه‌ک��اروب��اری ع��ێ��راق��دا ه����ه‌روه‌ک ل �ه‌س �ه‌ره‌دان��ی سه‌رکرده و الیه‌نه‌کانی عێراق له‌ماوه‌ی راب��ردو بۆ ئه‌و واڵتانه به‌ئاشکرایی هه‌ستی پێده‌کرێت و ئ��هم��ه‌ش ئ����هوه ده‌گ �ه‌ی��ن��ێ��ت ک��ه ب��وون��ی ه �ه‌ر رێککه‌وتن و ب��ڕی��اری سیاسی ل �ه‌ب��اوه‌ش��ی ئه‌و واڵتانه‌دا و ئه‌و حاڵه‌تانه‌ی پێشتر ئاماژه‌مان پێدا، پرسیارێکی گ �ه‌وره له‌سه‌ر پرۆسه‌ی سیاسی و ئاینده‌ی دیموکراسی و خواسته‌کانی گه‌لی کورد له‌عێراقدا دروست ده‌کات. له‌به‌ر ئ�هوه له‌سه‌ره‌تای کاروانێکی پڕ کێش ه داین و پێشبینی شه‌ڕێکی قۆرس ده‌که‌م له‌چه‌ند ساڵی داهاتودا ،هه‌روه‌ک له‌دواخستنی پرۆسه‌ی س�ه‌رژم��ێ��ری و دوات���ر ف��ش��اره‌ک��ان ل�ه‌س�ه‌ر الیه‌نی کوردی به‌مه‌به‌ستی ده‌ستبه‌رداربوون له‌پۆستی سه‌روک کومار ،هه‌موو ئهمانه به‌ڵگه‌ی ئه‌و راستیه‌ن که ئێمه ده‌بێت چاوه‌ڕوانی زۆر روداو و پێشهاتی گرنگ له‌عێراقی نوێدا بکه‌ین و خۆمان بۆ ته‌حه‌دیاتی نوێ ئاماده بکه‌ین.
پرسگرێکا کورد که‌ت قووناغه‌کی نوو
پ��ش��ت��ی ک����ۆ ک��ۆم��ا ج��ڤ��اک��ێ��ن ک���وردس���ت���ان رۆژا ()KCK ( )2010/11/1ب��ری��ارا بێچاالکتیێ هه‌یا پشتی محه‌مه‌د تاهیر هلبژارتنێن ترکیێ یێن ساال ( )2011درێژ کر و هه‌ڤسه‌رۆکا کۆنگره‌یا جڤاکا ده‌مۆکراتیک ( )KCDئایسه‌ل توگلوک دووش �هم��ا ده‌رب��ازب��ووی��ی ب س �ه‌رۆک��ێ ()PKK عهبدواڵ ئۆجاالن ره هه‌ڤدیتن پێکانی ،پرسگرێکا کورد ل باکوورێ کوردستانێ که‌ته قووناغه‌کی نوو. وه‌ک تێ زانین ل ترکیێ یه‌ک ژ پرسگرێکێن ه �ه‌ری م��ه‌زن ،پرسگرێکا ک���ورده .د ڤ��ان سالێن داوی ده و ب تایبه‌ت ژی پشتی سه‌رۆک وه‌زیرێ ترکیێ ره‌ج �ه‌ب تاییب ئ�ه‌ردۆگ��ان ساال ()2005 چوویی ئامه‌دێ و گۆتی «پرسگرێکا ک��ورد، پرسگرێکا منه» و پێده نیقاشێن پر مه‌زن ل سه‌ر چاره‌سه‌رکرنا پرسگرێکا کورد هاتن ده‌سپێکرن .ژ بۆ چاره‌سه‌رکرنا پرسگرێکا کورد ب ئاوایه‌کی ئاشتی و دمۆکراتیک ،ئالیێ کورد ب تایبه‌ت ژی (KCK، PKK، BDPو )KCDکه‌تن
ن��اڤ ه�ه‌ول��دان��ێ��ن پ��ر م���ه‌زن .ل��ێ مخابن ل سه‌ر گۆتنێن تاییب ئه‌ردۆگان ره ( )5سال زێده‌تر ده‌رباز بوون ،هینا پرسگرێکا کورد نه‌هاتیه چاره‌سه‌رکرن و ل پێشیا چاره‌سه‌ریێ ژی ئاسته‌نگیێن پر مه‌زن تێن چێکرن .ژ بۆ پرسگرێک نه‌یێ چاره‌سه‌رکرن، گه‌له‌ک پارتیێن ترکیێ یێن وه‌ک��ی ( AKP، ) CHP، MHPو وه‌کیدن که‌تنه ناڤا ته‌ڤگه‌رێ و ئاسته‌نگیان درووس���ت دک���ن .ه �ه‌روه��ا د ناڤا ئارتێشێ ده ژی که‌سێن کۆ دخ��وازن پرسگرێکا کورد بێ چاره‌سه‌رکرن ،ژ ئالیێ ئارتێشێ ڤه تێن بێ ده‌نگکرن .ئه‌ڤ یه‌ک ژی دده دیارکرن کۆ چ ده‌وله‌تا ترک و چ ژی حکوومه‌تا ترکیێ د چاره‌سه‌رکرنا پرسگرێکا کورد ده نه سامیمینه و ناخوازن پرسگرێک چاره‌سه‌ر ببه... ل ب �ه‌رام��ب �ه‌ری ڤ��ان ب��ووی �ه‌ران �ه ه�هم��ووی��ان ژی ئالیێ کورد بێ ناڤبه‌ر گاڤێن ئه‌رێنی یێن ژ بۆ چاره‌سه‌ریێ تاڤێژه .وه‌ک نموونه؛ )13( KCK ی ئاب ده‌ربازبوویی ژ بۆ چاره‌سه‌رکرنا پرسگرێکا ک���ورد ئ��اگ��رب�ه‌س��ت�ه‌ک ی �ه‌ک��ال��ی دی���ار ک���ر .لێ ،AKPده‌وله‌ت و ئارتێشا ترک ب ئۆپاراسیۆنان به‌رسڤ دان ئاگربه‌ستا KCKێ .د ڤێ ناڤبه‌رێ ده ده‌وله‌تا ترک نه ب ئاوایه‌ک ئاشکرا و نه ژی نه‌هێنی توو به‌رسڤه‌ک ئه‌رێنی نه‌دا ئاگربه‌ستا KCKێ .ته‌نێ یا تێ زانین ئه‌و بوو کۆ ل گراڤا
ئیمرالی ب عهبدواڵ ئۆجاالن ره ل سه‌ر ناڤێ ده‌وله‌تێ نیقاش تێن کرن .پشتی کۆ هات زانین نیقاش و دانووستاندنێن ب ئۆجاالن ره ده‌سپێکرینه ،هێڤیێن گه‌لێ کورد ل باکوورێ کوردستانێ خوورت بوون و هه‌ر که‌س گها وێ باوه‌ریێ کۆ ئێدی ده‌وله‌ت وێ ژ بۆ چاره‌سه‌ریێ گاڤه‌کێ باڤێژه .مخابن ئه‌ڤ نیقاش پشتی ده‌مه‌کێ راوه‌ستیان و هێڤیێن ژ بۆ چاره‌سه‌ریێ ژی له‌واز بوون. دڤێ ناڤبه‌رێ ده ئالیێ کورد ئاگربه‌ست ژ بۆ مه‌هه‌ک دن درێژ کر و ژ بۆ چاره‌سه‌رکرنێ ژی چه‌ند پێشنیارێن وه‌کی؛ راوه‌ستاندنا ئۆپه‌راسیۆنێن له‌شکه‌ری ،ئازادکرنا سیاسه‌تمه‌دارێن کورد یێن ژ دۆز ( ،)KCKداخستنا به‌ندا هلبژارتنێ یا ژ سه‌دی ( ،)10ژ بۆ ئۆجاالن به‌شداری قووناغێ ببه ،رێیێن ل پێشیا وی بێن ڤه‌کرن و ب ئاوایه‌کی ئاکتیف رۆل ب��گ��ره و `...ئ��اراس��ت�ه‌ی ده‌ول���ه‌ت، حکوومه‌ت و ئارتێشا ترک کر .لێ مخابن هێژ ژ ده‌مێ ب داوی هاتنا ئاگربه‌ستێ ره هه‌فتیه‌ک مایی ( )9گه‌ریالیێن HPGژ ئالیێ ئارتێشا ترک ڤه هاتن شه‌هید کرن و ل گوندێ په‌یانش یێ گرێدایی جۆله‌مێرگێ ژی دبن وه‌ساییته‌ک یا گوندیان ده ته‌قینه‌کێ روو دا و ( )9وه‌التیان ژیانا خوه ژ ده‌ست دان .د ڤان هه‌ردوو بوویه‌رانه ده ژی ده‌ستێ ده‌وله‌تا ترک ب خوه هه‌بوو و ئالیێ
بنێشتى کوردى ب��ن��ێ��ش��ت ئ���ه‌و ب �ه‌ره �هم � ه خ��ۆم��اڵ��ی �هى ک�����ورده ک ه ههمیشه الى زۆرێکمان خۆشه‌ویسته ،ئ�ه‌و شته‌ی ه زۆرێ��ک��ی��ش��م��ان ح��ه‌زم��ان ل���ێ���ی���ه‌ت���ى ...ئ�����ه‌وه‌ى من هاشم ساڵح م�ه‌ب�ه‌س��ت��م�ه ب �ه‌راوردێ��ک � ه ل �ه‌ن��ێ��وان خ��وش�ه‌وی��س��ت��ى و حه‌ز له‌بنێشت و ده‌سه‌اڵتى ک��وردی��ی �ه! ره‌ن��گ �ه ئ���هم ق��س�ه‌ی��ی�هى م��ن ئیستا الى هه‌ندێک له مشه‌خۆره‌کانى ده‌س �ه‌اڵت ب ه ب��ێ م��ان��ا و س �ه‌روب �ه‌ر ل�ه‌ق�ه‌ڵ�هم ب��درێ��ت! و الى هه‌ندێکیشیان به‌سوکایه‌تى له‌قه‌ڵه‌مى ب��دهن، به‌اڵم له‌ڕاستیدا ئهوه نییه که ئه‌وان خوێندنه‌وه‌ى بۆ ده‌که‌ن به‌ڵکو مه‌به‌ستى من بێ له‌زه‌تى و بێ ماناى ئه‌م ده‌سه‌اڵته‌یه که سه‌رۆکى حکومه‌ت به‌شێوه‌یه‌ک قسه ده‌کات و له‌واقیعیش قسه‌یه‌کى
تر ب�ه‌دى ده‌کرێت ،خۆ ئه‌گه‌ر بنێشتى کوردى ببه‌ینه بادینان ه�ه‌ر بنیشتى کوردییه و هه‌ر هه‌مان چێژ و له‌زه‌تى خۆى ههیه که له‌کفرى و ق�ه‌رت�ه‌پ�ه و خ��ان�ه‌ق��ى ه�ه‌ی�ه‌ت��ى ،ب��رای��ن�ه وه‌رن ئێوه‌ش وه‌ک من ته‌ماشا و چێژى ئه‌م بنێشت ه بکه‌ن و ته‌ماشاییه‌کى ئه‌م حکومه‌ته‌ش بکه‌ن بزانن کامیان ره‌س �ه‌ن و ب�ه‌ل�ه‌زه‌ت��ن؟ حکومه‌ت له‌بادینان ره‌نگێکه و له‌گه‌رمیانیش ره‌نگێکى تره!! حکومه‌ت له‌سۆران باسێکه‌وه له‌خانه‌قى و که‌رکوک باسێکى ت��ر!! حکومه‌ت له‌کۆڕ و کۆبونهوه و بڕیاره‌کاندا ره‌نگێ به‌هارى له‌خۆ گ��رت��ووه و ل �ه‌ئ �ه‌رزی واقیعیشدا ره‌ن��گ��ى پایزى ههیه!! ئه‌مانه‌وه و گه‌لێک به‌راوردى دیکه هه‌ن. حکومه‌ت پێویسته خ���اوهن ی �ه‌ک هه‌ڵوێست بێت نه‌ک سه‌رکردایه‌تییه‌که‌ى له‌ئاوازێک بێ و خۆشى له‌ئاوازێکى تر بخوێنێ ،حکومه‌تى لێوان لێو له‌دیموکراسى و مافى مرۆڤ و... هتد ،بمبورن ئهمانه قسه‌ى میدیا و دی���دار و چاوپێکه‌وتنه‌کان ه ن �ه‌ک ه��ى م��ن ،ئ�هم��ان�ه به‌قس ه ن���ه‌ک ب���ه‌ک���ردار ،پێشێلکردنى س �ه‌روه‌رى نیشتمانمان به‌رده‌وام ه که‌چى باسى س���ه‌روه‌رى واڵت و نیشتمان ده‌که‌ین! تۆپبارانکردنى سنور و دێهاته‌کانمان به‌رده‌وام ه له‌الیه‌ن ئێران و تورکیاوه که‌چى ئێمه به‌دۆستى دێرین و له‌خۆیان زی��ات��ری��ش ب��اس��ى ک��ران �ه‌وه‌ی��ان بۆ ده‌که‌ین به‌دیموکراسى خوازوماف پ���ه‌روه‌ر ده‌یانناسێنین ب�ه ک��ورد! ل�ه‌الی�ه‌ک��ى ت��ری��ش�هوه ده‌یانکه‌ین ب �ه‌ب��راى گ���ه‌وره و تورکه‌کانیش
به‌دڵسۆزى مه‌سه‌له‌ى نه‌ته‌وایه‌تیمان ده‌ناسێنى ب �ه‌دن��ی��اى دهرهوه! ب���ه‌اڵم ئ���ه‌وان ل �ه‌ب �ه‌رام��ب �ه‌ردا سه‌رکرده‌کانمان وه‌ک که‌سایه‌تى میواندارى ده‌ک���ه‌ن ،ب��ه‌اڵم میدیاکانى ده‌س �ه‌اڵت��ى ئێمه‌ش ب���هه���ه‌زار و ی���ه‌ک ج����ۆره ب���ۆی���ان ده‌ه��ۆن��ن �هوه و ده‌س�����ت ده‌ک�����ه‌ن ب���ه‌پ���ێ���داه���ه‌ڵ���دان ب���ه‌ش���ان و ب��اڵ��ی��ان��دا و ب��اس��ى ده‌س��ت��ک �ه‌وت و دۆستایه‌تی و خ������اوهن خ���ان���ى ئ���ه‌وان���م���ان ب���ۆ ده‌ک�������ه‌ن!!. چ���ه‌واش���ه‌ک���ردن���ى خ���ه‌ڵ���ک و ش����اردن����ه‌وه‌ى راستییه‌کان له‌میلله‌ت تامه‌ودایک ده‌توانرێت حه‌شاربدرێن و بشاردرێنه‌وه دواى ئاشکرابوونیان چ��ى ب�هم��ی��ل��ل�ه‌ت و پ��ش��ت و پ �ه‌ن��ات��ان دهڵ��ێ��ن؟ ههرچهنده پێموایه خه‌ڵک ئه‌مڕۆ زۆر زیاتر ل �ه‌وان �هى ئێوه باسى لێوه ده‌ک��ه‌ن و ده‌تانه‌وێت بیڵێن ده‌زان��ێ��ت ،ب��ه‌اڵم ج��ارێ ک��ات��ى حسابات نه‌هاتووه جا پێش ئ �ه‌وه‌ى ده‌رفه‌ته‌کان له‌ده‌ست بچن بگه‌ڕێنه‌وه بۆ ن��او میلله‌ت و سه‌نگه‌رى نیشتمان و ب�ه‌رژه‌وه‌ن��دی��ی�ه گشتییه‌کان بخه‌ن ه س��ه‌روى ه �هم��ووان �هوه ،بگه‌ڕێنه‌وه ب��ۆ ل��ه‌زه‌ت و چ��ێ��ژى بنێشته‌که‌ى خ��ۆم��ان و چیتر بنێشتى خه‌ڵکى تر به‌سه‌ر ئه‌وه‌ى خۆماندا فه‌زڵ مه‌که‌ن، چ��ون��ک�ه ب��ه‌ر ڕوون��اک��ى تیشکى خ��ۆر به‌بێژن ن��اگ��ی��رێ��ت ،ب��ۆی �ه چیتر ن��اک��رێ ب���ه‌و چ���اوه‌ش ته‌ماشاى میلله‌ت بکرێ! قسه‌و باس زۆره ئه‌م بابه‌ته‌ش زۆرتر هه‌ڵده‌گرێت ،به‌اڵم من نامه‌وه‌ێت ل�هم�ه زی��ات��ر ب����ه‌راورد ب��ک�هم ب��ۆ ئ���ه‌وه‌ى چێژى بنێشته کوردییه‌که‌ى خۆشمان له‌ده‌ست نه‌ده‌ین وه‌ک ئ �ه‌وى ت��ر ...ئ �ه‌وه‌ى م��اوه‌ت �هوه له‌کوتایى قسه‌کانمدا بیڵێم ئهوهیه تکایه ئێوه‌ش له‌هاوشێو‌ه بنێشته‌که‌ى خۆمان تۆزیک چێژ بۆ خۆتان و ده‌سه‌اڵته‌که‌تان بهێڵنه‌وه تابه‌ر نه‌فره‌ت نه‌که‌وتوون.
ک��ورد چ BDPو چ ژی KCKئه‌ڤ یه‌ک وه‌کی پرۆڤاکاسیۆن ب ناڤ کر .ڤان بوویه‌رانه دا دیارکرن کۆ ئه‌رگه‌نه‌کۆن که‌تیه مه‌ژیێ ده‌وله‌تا ترک و ل همبه‌ری چاره‌سه‌رکرنا پرسگرێکا کورد ئاسته‌نگیان درووست دکه .هه‌روها چ ده‌ما ژ بۆ چاره‌سه‌ریێ گاڤ تێن ئاڤێتن ،بویه‌ره‌ک ب ڤی ئاوایی روو دده و هه‌موو تشتێ سه‌رووبن دکه .ژ خوه د ڤان ( )30سالێن داوی ده گه‌له‌ک بوویه‌رێن ب ڤی ئاوایی روودایینه ...نموونه‌یا هه‌ری داوی ژی رۆژا کۆ ئاگربه‌ستا KCKب داوی دبوو ئانگۆ ( )31م�هه��ا ده‌رب��ازب��ووی��ی ،ل تاکسیما سته‌نبوولێ بوویه‌ره‌ک ئینتهاری روو دا و هه‌ری کێم ( )32که‌س بریندار بوون. ه��ه‌ری داوی KCKدووش �هم��ا ده‌رب��ازب��ووی��ی ئاگربه‌ستا کۆ ژ (13ئابی ڤه ئیالن کری ،هه‌یا پشتی هلبژارتنا ( )2011یا ل ترکیێ درێژ کر و جاره‌کی دن پێشنیارێن خوه دووباره کر .هه‌روها KCKێ دا دیارکرن کۆ توو تێکلیا هێزێن وان ب ته‌قینا ل سته‌نبوولێ ره نینه .هه‌روها رۆژا سێشه‌ما ده‌رباز بوویی کۆما BDPیا ل پارله‌مه‌نا ترکیێ ب ئاوایه‌کی تووند ئه‌و ته‌قین ش�ه‌رم�ه‌زار کر و وه‌کی پرۆڤاکاسیۆن ب ناڤ کر... به‌لێ مه گۆت ب درێژکرنا ئاگربه‌ستا KCK ره پرسگرێکا کورد ل باکوورێ کوردستانێ که‌ت
قووناخه‌کی نوو ،لێ ژ ڤێ یه‌کێ گرنگتر ژی پشتی هه‌ڤسه‌رۆکا KCDئایسه‌ی توگلوک ب ع �ه‌ب��دواڵ ئ��ۆج��االن ره هه‌ڤدیتن پێکانی ،د داخویانیه‌ک یا چاپه‌مه‌نیێ ده دا دیارکرن کۆ ئۆجاالن گۆتیه؛ `دانووستاندنێن ل گ�ه‌ل وی ژ هه‌ڤدیتنان ده‌ربازی مووزاکه‌ره‌یان بوونه `.مرۆڤ ب ئاوایه‌ک هێسان دکاره بێژه پرسگرێکا کورد ده‌رب���ازی قووناخه‌ک ن��وو بوویه و هێڤیێن ژ بۆ چاره‌سه‌ریێ ژی زێده‌تر بوونه .ژ بۆ چاره‌سه‌رکرنێ ژی ئ��ێ��دی رۆل����ێ ه����ه‌ری م����ه‌زن دک��ه‌ڤ��ه س �ه‌ر حکوومه‌ت ،ده‌وله‌ت و ئارتێشا ترک .ژ بۆ باوه‌ریا گه‌لێ کورد ب ده‌وله‌ت و حکوومه‌تا ترکیێ وه‌ره، دڤێ ده‌ول�ه‌ت وه‌کی گاڤا یه‌که‌م سیاسه‌تمه‌دارێن ک��ورد یێن کۆ ل ئ��ام�ه‌دێ تێن دادگه‌هکرن بێ ش�ه‌رت و م�ه‌رج بێن ب �ه‌ردان و ئ��ازاد ک��رن .د رێزا دوووه‌م ده ژی دڤێ به‌ندا هلبژارتنێ یا ژ سه‌دی ( )10بێ داخستن .ئه‌گه‌ر د رێزا یه‌که‌م ده ئه‌ڤ ه���ه‌ردوو گ��اڤ هاتن ئاڤێتن ،وێ ده‌م��ێ گه‌لێ ک��ورد وێ ب���اوه‌ر بکه ک��ۆ حکوومه‌تا ت��رک د چاره‌سه‌رکرنا پرسگرێکا کورد خوه‌دی پرۆژهیه و دخوازه پرسگرێکێ چاره‌سه‌ر بکه. ب هێڤیا کۆ د رۆژێن پێش ده گاڤێن ئه‌رێنی بێن ئاڤێتن
وه‌اڵمێک بۆ هونه‌رمه‌ندى گه‌وره‌ی کورد کاک بورهان مه‌جید* ل���ه‌ڕۆژن���ام���هى(چ���ه‌ت���ر) ژم���اره ( )30دووشه‌مم ه ( )2 0 1 0 /1 1 /1 باڵوکرایه‌و‌ه کاک بورهان سه‌باره‌ت میران عوسمان به‌و وه‌اڵمانه‌ى که جه‌نابتان ی��اوت��ان�ه‌ت�هوه منیش چه‌ند ته‌علیقێکم هه‌ی ه له‌سه‌ر ئه‌و خااڵنه‌ى که جه‌نابتان له‌سه‌رى رۆشتوون. کاک بورهان له‌هه‌موو چاوپێکه‌وتنێکى تۆدا توانجتان هه‌ی ه له‌سه‌ر هونه‌رمه‌ندان و هونه‌رى ک��وردى؟ هه‌تا م��اوه‌ی�ه‌ک له‌میدیاکانى بینراو بیستراوه‌وه چ هونه‌رمه‌ندێک ده‌نگى خ��ۆش و به‌توانا بێت تۆ توانجى لێئه‌گریت ته‌نانه‌ت رقیشت لێیه‌تى هه‌ر بۆ ئهمه نمونه‌یه‌کی ساد‌ه هونه‌رمه‌ند (زه‌که‌ریا) که زۆرب�هى گه‌نجى کورد ئ��اره‌زووى ده‌نگى ئه‌که‌ن؟ ئێستاش رووى قسه‌کانت ئه‌خیت ه سه‌ر هونه‌رمه‌ندى جیهانى (کازم ساهیر). ئایا ئه‌بێت هونه‌ر الى تۆ به‌س ته‌علیق بێت یا بۆ خۆبردنه پێشهوه بێت یا شتى تر بێت. ج���ا م��ن��ی��ش ئ �ه‌ڵ��ێ��م (ک�����ازم س��اه��ی��ر) هیچ په‌یوه‌ندییه‌کى به‌دایکى شه‌هیدان و ئه‌نفال و به‌گۆڕى شه‌هیدانه‌و‌ه نییه ئه‌گه‌ر کازم گۆرانى بۆ ئه‌و رژێمه دیکتاتۆره وتووه له‌ترسى مه‌رگى خۆیى و خێزانه‌که‌ی بووه چه‌نده‌ها هونه‌رمه‌ندى ترى ئه‌وکات ه ههبووه گۆرانیان بۆ وتو‌ه دڵنیات ئه‌گه‌م ئه‌گه‌ر تۆش له سه‌رده‌مى ئه‌و رژێمه‌دا دیار بوویتایه تۆش ئه‌توت بۆى؟ ،به‌اڵم پاش هه‌ڵهاتنى له‌عێراق کوا گۆرانیه‌کى ههیه به‌سه‌ر ئه‌و رژێمه‌دا ته‌نیا به‌سه‌ر عێراقدا نه‌بێت و هۆى چون ه ده‌ره‌وه‌شى له‌عێراقدا هه‌ر به‌هۆى ئه‌و رژێمه‌وه بووه. س���ه‌ب���اره‌ت ب���ه‌و ده‌س���ه‌اڵت���ه گ���ه‌ن���دهڵ���هى ک ه
جه‌نابتان ب��اس��ى ئ �ه‌ک �ه‌ن ه �ه‌ر ئ �ه‌و ده‌س�ه‌اڵت�ه‌ی� ه مانگانه موچه‌ى هونه‌رمه‌ندانت بۆ ئه‌هێنێت بۆ دووکانه‌که‌ت ئێستاش توانجى لێئه‌گریت ک ه هه‌ر ئه‌وان ئه‌رزه‌شیان یاویته‌تێ هه‌ر به‌هۆى ئه‌وانه‌وه به‌م ئازادییه‌ى ک ه تۆ کردووت ه ب ه مینبه‌رێک بۆ قس ه و توانج گرتن له‌هونه‌ر و ده‌سه‌اڵت؟ س �ه‌ب��اره‌ت به‌هۆڵى ه��ون�ه‌ر ک� ه ئه‌ڵێیت ن��اوى بنێن ته‌الرى (کازم ساهیر) هیچ په‌یوه‌ندییه‌کى به‌دایکى شه‌هیدان و ئه‌نفال و به‌گۆڕى شه‌هیدانه‌و‌ه نیی ه هیچ پێویست ناکات ،چونک ه ئه‌و بانگهێشت ک��راب��وو ب��ۆ ک��وردس��ت��ان و م��ی��وان� ه ئ�ه‌ب��ى رێ��زى لێبگرین ،چونک ه ئ�ه‌و زۆرب��هى ش��ارى سلێمانى چاوه‌ڕوانی بوون.... له‌سه‌ر ت �ه‌الرى هونه‌ریش ئه‌ى بۆ ن��اوى نه‌نێن ته‌الرى هونه‌رمه‌ندى گه‌وره‌ى کورد کاک بورهان مه‌جید ،ب �ه‌اڵم به‌مه‌رجێک ئه‌گه‌ر توانیت بۆ ماوه‌ى دوو کاتژمێر وه‌ک هونه‌رمه‌ند کازم ساهیر گۆرانى بڵێیت له‌سه‌ر مه‌سره‌ح به(حه‌ى)؟. له‌کۆتاییدا داواک��اری��ن به‌ڕێزتان ک ه ئهوهنده ت��وان��ج ل�هه��ون�ه‌رم�ه‌ن��د و ه��ون �ه‌رى ک���ورد نه‌گرن هه‌موویان ئه‌وه‌نه‌ى توانایان هه‌بووبێ خزمه‌تیان ک��ردووه ،جه‌نابتان ته‌نیا گۆرانییه‌کتان وتو‌ه بۆ شارى سلێمانى ،چونک ه ئهوهنده قس ه به‌هونه‌ر و هونه‌رمه‌ند و ده‌سه‌اڵتدارانى کورد ئه‌ڵێن تامتان له‌گۆرانیه‌که‌شا نه‌هێشتوه؟ * سەرنجی چەتر: لەگەڵ ئ��ەوەی وەاڵم��دان��ەوەك��ە دوورە لە قسه‌كانی هونەرمەند بورهان مەجید ،بەاڵم وەك ئازادی بیر و ڕادەربڕین ئەم وەاڵمەمان باڵو كردەوە.
هه‌مه‌ڕه‌‌‌نگ
پرسی چه‌تر پرسی چه‌تر ،پانتاییه‌ک ه (چه‌تر) بۆ گوزارشتکردنی رای ئێوه‌ی هاواڵتی ره‌خساندوو ه تائازادان ه لێرهوه هه‌ر ههفته و له‌سه‌ر پرسێکی گه‌رم بۆچوونی خۆتان بخه‌نه‌ڕوو. دانانى ئه‌و یاسایه‌م ،پێویسته شته‌کان به‌پێى یاسا رێکبخرێت ،ئه‌گه‌ر ده‌سه‌اڵت حیکمه‌تى هه‌بێت هه‌م مافى خه‌ڵک ناخورێت هه‌م پێویسته رێگه‌چاره‌ى کێشه‌کانیش به‌بێ توندوتیژى بدۆزێتهوه.
پرسى ئه‌م هه‌فته‌یه تایبهته به (ڕاى ئێوه ل�ه‌س�ه‌ر ی��اس��اى خۆپیشاندان ک�ه ب �هم دواییان ه له‌په‌رله‌مان به‌زۆرینه‌ى دهن��گ په‌سه‌ند ک��را و بووه جێگه‌ى ناڕه‌زایه‌تى به‌شێک له‌هاواڵتیان و رێکخراو ه‌کان. س���ۆزان ع �ه‌ل��ى ،رۆژن��ام �ه‌ن��وس س��ام��ان محه‌مه‌د ،فه‌رمانبه‌ر وت��ى :یاساکه الی�ه‌ن��ى پۆزه‌تیڤ وت��������ى :ئ�������ه‌و ی����اس����ای����ه ه��ی��چ و نێگه‌تیڤى ه�ه‌ی�ه ،ل�ه‌گ�ه‌ڵ ئه‌و ل���ه‌خ���زم���ه‌ت���ى خ����ه‌ڵ����ک����دا ن���ی���ه، خاڵه‌ى ناکۆکم که نابێت به‌بێ چونکه هه‌ندێک خ��اڵ��ى تێدایه م��ۆڵ�ه‌ت بێت ،ئهمه نه‌گونجاوه، قۆرخکردنى خۆپیشاندانه ،رێگره له‌خۆپیشاندان ،پێویسته خه‌ڵک به‌هه‌موو شێوه‌یه‌ک چ��ون��ک �ه خ��ۆپ��ی��ش��ان��دان ه�ه‌س��ت��ێ��ک��ى ده‌روون���ی���ی���ه و رێبگرێت له‌و یاسایه ،چونکه له‌قازانجى هاواڵتیاندا هه‌ڵوێستێکه ده‌بێت ل�ه‌وک��ات�ه‌دا ده‌رب��ب��ڕێ��ت ،ئه‌گه‌ر کات و زه‌مه‌نى بۆ دی��ارى که‌یت له‌وانه‌یه خه‌ڵک نیه. لهوه خاڵى ببێتهوه تائه‌وکاته‌ى ده‌سه‌اڵت بۆتى دیارى شه‌نگه ره‌ح��ی��م ،ل�ه‌ڕێ��ک��خ��راوى کردوه و یان ئهوکاته شه‌قام له‌به‌رژه‌وه‌ندى خه‌ڵکدا ه��اری��ک��ارى ی��اس��ای��ى ژن���ان وت��ى :نه‌بێت. الی�ه‌ن��ى ب �ه‌رپ��رس ئ��اگ��ادارک�ه‌ی��ت�هوه ک���اژی���ن ئ���اس���ۆ ،خ��وێ��ن��دک��ار ب��ۆ پ��اراس��ت��ن��ى ئ�هم��ن��ی�ه‌ت ئه‌بێت، وت��ى :یاساکه باشه ،ئه‌بێت پێش ب��ه‌اڵم چ��ۆن م��ۆڵ�ه‌ت له‌حکومه‌ت خۆپیشاندان ئێمه مۆڵه‌ت وه‌رگرین، وه‌رگریت که ده‌ته‌و‌ێت له‌دژى حکومه‌ت یان له‌دژى بۆ ئه‌وه‌ى ئاسایش دابین بکرێت بۆ بڕیارێکى ناڕه‌زایه‌تى ده‌رببڕیت ،ئه‌م یاسایه کوشتنى ئه‌وه‌ى شتێک روو نه‌دات که زیان راده‌ربڕینه و هه‌نگاوێکه تاخه‌ڵک ب�ه‌ئ��ازادى راى خۆى ده‌رنه‌بڕێت ،ه��ی��وادارم هه‌وڵى جدى تر بدرێت بگه‌یه‌نێت. تائیمزاى له‌سه‌ر نه‌کرێت. دان��ا عه‌سکه‌ر ،رۆژن��ام�ه‌ن��وس وت���ى :ی��اس��ای�ه‌ک��ى زۆر بێمانایه، بابان سدیق ،خوێندکار وتى :حکومه‌تى هه‌رێم ن����اک����رێ����ت ب�����ۆ ئ���ه‌ن���ج���ام���دان���ى ه��ه‌ر دی��م��ک��راس��ى ن��ی�ه ت��ا ی��اس��ای�ه‌ک��ى دی��م��وک��راس��ى خ��ۆپ��ی��ش��ان��دان پ�ه‌ن��ا ب��ب��رێ��ت�هوه ب�ه‌ر ده‌رب��ک��ات ،م��ۆڵ�ه‌ت��دان ب��ۆ خۆپیشاندانى حزبى یان ده‌سه‌اڵت له‌چوارچێوه‌ى یاسایه‌ک ج��هم��اوه‌رى ب �هه �ه‌ر ح���اڵ ،ب���ه‌اڵم ب��ۆ خۆپیشاندانى له‌ناکاو نه‌گونجاوه ،ئه‌م یاسایه خ��ۆپ��ی��ش��ان��دان ق�ه‌ت��ی��س ب��ک��رێ��ت ،دڵ��ن��ی��ام ده‌س���ه‌اڵت به‌و ئاقاره نیه میلله‌ت بیه‌وێت .له‌هه‌ندێک کاتدا رێگرى له‌به‌رده‌م خۆپیشاندانه‌کاندا ده‌که‌ن ،ئهمه بۆ خۆى کوشتنى راى جیاواز و ئازادى جه‌لیل کاکه وه‌یس ،مامۆستا بیروڕایه. و چ��ی��رۆک ن��وس وت��ى :له‌گه‌ڵ
ساڵی یه‌که‌م ژماره 32 دووشه‌ممه 2010/11/22
15
فایلی تایبه‌تی له‌ئینته‌رنێت، له‌مه‌ترسیدایه [ و.له‌فارسییه‌وه /هێدی] (ئانتۆنی سی گریلینگ) مامۆستای فه‌لسه‌فه له‌زانکۆی ل�ه‌ن��دهن ،ن��ووس�ه‌ر و شرۆڤه‌کار ،له‌دیدارێکى ستافى (شۆڕشی دیجیتاڵی) باسى له‌کاریگه‌ری ئینته‌رنێت له‌سه‌ر فایلی تایبه‌تی مرۆڤ کرد و وتى «ئێمه ده‌بێ به‌هۆشیارییه‌وه کار بکه‌ین تا زانیارییه تایبه‌تیه‌کان له‌سه‌ر ئینته‌رنێت باڵونه‌بێته‌وه». ئانتۆنی سی گریلینگ پێیوایه فایلی تایبه‌تی گرنگه ،چۆنکه هه‌موومان تا راده‌یه‌ک پێویستیمان به‌وه‌یه ژیانی خۆمان کۆنتڕۆل بکه‌ین .له‌راستیدا له‌وکاته‌وه مرۆڤ ده‌ستى به به‌کارهێنانی مۆبایل و ئیمه‌یل کرد ،به‌شێک له‌زانیارییه تایبه‌تیه‌کانمان ئاشکرا کردووه. بۆ نمونه چی روو ده‌دات ئه‌گه‌ر زانیاری و کۆنتڕۆڵی به‌شێک له‌ژیانتان وه‌ک زانیاری ئابووری و ورده‌کاری دۆخی ته‌ندرۆستیتان له‌ده‌ست ده‌ده‌ن که تایبه‌ت به‌ئێوه‌یه؟ فایلى تایبه‌تی زۆر گرنگه و نیگه‌رانی گهوره ئهوهیه که له‌سه‌رده‌می دیجیتاڵى ئێمه‌دا به‌شێکی گرنگ له‌م زانیاریانه بکه‌وێته ده‌ستی داموده‌زگاى تایبه‌تی و ده‌وڵه‌تییه‌کان و یاخود که‌سانی ساخته‌کار. هه‌رجارێک سه‌ردانی ئینته‌رنێت ده‌که‌ین و سه‌یری ماڵپه‌رێک ده‌که‌ین ،یان ئیمێڵێک ده‌نێرین یان که به‌مۆبایله‌که‌مان په‌یوه‌ندیه‌ک ده‌که‌ین ،به‌مجۆره خۆمان ده‌خه‌ینه به‌ر رووبه‌ڕوبوونه‌وه‌ى که‌سانێک که به‌دوای زانیارین ،داموده‌زگاى تایبه‌تی و بازرگانییه‌کان، که به‌توێژینه‌وه‌ی ره‌فتار و حه‌زه‌کانی ئێمه ده‌یانه‌وێ شێوه‌ی ریکالمه‌که‌یان کامڵ بکه‌ن .هه‌روه‌ها ده‌وڵه‌ته‌کانیش له‌سه‌رانسه‌ری جیهان و به‌تایبه‌ت له‌واڵته رۆژئاواییه‌کان به بیانۆی پشتگیری له‌تاوان و یان رێگری له‌تیرۆریزم ،ب�ه‌دوای زانیاری له‌سه‌ر ئه‌م که‌سانه و بابه‌تانه‌ن که ئێمه له‌په‌یوه‌ندییه ته‌له‌فۆنییه‌کانی رۆژانه‌ماندا به‌دوای ئه‌وانه‌ین. نیگه‌رانی ئێمه له‌وێوه ده‌ست پێده‌کات له‌به‌ر که‌مته‌خه‌می و هه‌ڵه و به‌کارهێنانی خراپی خه‌ڵکانی تر ،ده‌توانن به‌ئاسانی گۆڕانکاری به‌سه‌ر زانیارییه تایبه‌تییه‌کانمان بێنن .یاخۆد بۆ هه‌ر ده‌زگایه‌ک ئاسانتر ئێمه له‌به‌ر هه‌ر هۆکارێک و به هه‌ر گۆمانێکه‌وه بخاته ژێر کۆنتڕۆڵه‌وه .به‌زمانێکی تر ،له‌به‌ر ئاستى به‌رفراوانی زانیاری تایبه‌تی له‌یه‌که یه‌کی مرۆڤه‌کانه‌وه کۆ بووه‌ته‌وه ،هه‌لی به‌کارهێنانی خراپ ،به‌کارهێنان بۆ گه‌نده‌ڵی ئابووری، ساخته‌کاری و روودانی هه‌ڵه له‌سه‌ر زانیاری تاکى ئێمه زیاتر بووه‌ته‌وه.
سکااڵ
سکااڵ هاواڵىت (سارا محه‌مه‌د عهبدواڵ) داواى ره‌زامه‌ندى ل ه دادى سلێمانى کردوه بۆ کردنه‌وه‌ى کارگه‌یه‌کى به‌رگدوورى به‌ناوى (کارگه‌ى به‌رگدروى هه‌ورامان) له‌گه‌ڕه‌کى عه‌لى ناجى به‌رامبه‌ر ده‌رگاى سه‌ره‌کى ئه‌منه سوره‌که ،به‌پێى داواى دادگا ،هه‌رکه‌سێک سکااڵ یان شتێکى له‌سه‌رى ههیه ده‌توانێ تۆمارى بکات بۆ ماوه‌ى مانگێک له‌دواى به‌روارى باڵوبوونه‌وه‌ى ئه‌م ئاگاداریه له‌رۆژنامه‌که‌دا ،له‌دواى ماوه‌ى دیاریکراو ئه‌گه‌ر هیچ سکااڵیه‌کى نه‌بێ له‌سه‌رى ئه‌وا کاره‌کانى به‌پێی یاسا بهڕێوه ده‌بات.
ئاگاداری رۆژنامەكەمان ئاگاداری گشت الیەنەكان و هاواڵتیان دەكات كە سكااڵ و ده‌رفه‌تی كار بۆ سەرجەم كۆمپانیا و دامودەزگاكان و هاواڵتیان بەبێ بەرامبەر باڵو دەكاتەوە.
بۆ به‌ڕێز /پارێزگارى شارى سلێمانى
ئێمه وه‌ک ئه‌وه‌ى ک ه له‌خشته‌ى هاوپێچى ئه‌م نوسراوه‌دا هاتووه ،دانیشتوانى گه‌ڕه‌کى باخانین ل ه شارى سلێمانى کۆاڵنى ژماره( )52به‌رامبه‌ر کۆلێژى سه‌اڵحه‌دینى ئه‌یوبى الى شوقه‌کانى کارێز‌ه وشک ،له‌کۆاڵنه‌که‌ماندا بورجێکى ته‌قویه‌ى کۆمپانیای ئاسیاسێڵ دانراوه وه‌ک ئه‌وه‌ى ک ه بۆمان ده‌رکه‌وتو‌ه دانانى ئه‌م بورجان ه له‌ناو مااڵندا ده‌بێت ه مایه‌ى دروست کردنى مه‌ترسى بۆ سه‌ر ته‌ندروستى خۆمان و منداڵه‌کانمان له‌داهاتودا. تائێستا چه‌ند جارێک سه‌ردانى کۆمپانیاى ناوبراومان کردوه به‌مه‌به‌ستى البردنى ئه‌و بورجه ،به‌اڵم بهداخهوه تاکاتى نوسینى ئه‌م نوسراوه نه‌هاتوون بهدهنگمانهوه جا بۆیه ئێم ه لێره‌دا په‌نامان بۆ ئێوه‌ى به‌ڕێز هێناو‌ه ک ه نوێنه‌رى ئێمه‌ن تابێن بهدهنگمانهوه بۆ هاوکاریکردنمان له‌البردن و گواستنه‌وه‌ى ئه‌و بورج ه بۆ جێگایه‌ک ک ه مه‌ترسى دروست نه‌کات بۆ سه‌ر ته‌ندروستى هاواڵتیان. ره‌زامه‌ندیتان له‌سه‌ر هاوکاریکردنمان جێگاى رێز و سوپاس و پێزانینه تێبینی :ئەو ناوانەی وا بە هاوپێچ هاتوون ،لەرۆژنامەی چەتر پارێزراون.
نوێنه‌رى ( )20ماڵه‌که (عه‌لى عه‌بدولکه‌ریم حه‌م ه مراد)
له‌م گۆشه‌یه‌دا هه‌رجار‌ه و زانیارییه‌کی پزیشکی له‌الیه‌ن پزیشکێکی پسپۆڕه‌وه ده‌خرێته‌ڕوو
نەخۆشی قۆڵۆن
د.نزار محێدین
نەخۆشی قۆڵۆن /جۆرەكانی نەخۆشی قۆڵۆن كە تووشی م��رۆڤ دەبێت لەریخۆڵە ئەستورە دروست دەبێت ،سێ جۆری هەیە .هەرجۆرەشیان ن��ی��ش��ان��ەی خ���ۆی ه��ەی��ە و چ���ارەس���ەری���ش بۆ ه���ەری���ەك���ەی���ان دەت���وان���ی���ن ب��ڵ��ێ��ی��ن ت��ائ��اس��ت��ێ��ك��ی زۆرجیاوازە. یەكەم :وروژاندنی قۆڵۆن كەزۆر باڵوە. دووەم( :ت��ەق��ەروح��ات��ی ق��ۆڵ��ۆن��ە) كەبرینی بچوك بچوك تێدا دروست دەبێت. س��ێ��ی��ەم :ش��ێ��رپ��ەن��ج��ەی ق��ۆڵ��ۆن (س��ەرەت��ان��ی قۆڵۆن). شیكردنەوەی هەر یەكێك لەمجۆرانەی قۆڵۆن: یەكەم /وروژاندنی قۆڵۆن: كە بەڕێژەی لە ( )%95لەناو خەڵكدا باوە، زۆرب��ەی خەڵك ئەمجۆرە نەخۆشییان هەیە و تائێستاش هۆكارەكەی نەزانراوە ،بەاڵم زۆرجار لەئەنجامی زۆر خ��واردن��ی شیرەمەنییەكانەوە ت��وش��ی ئ���ەم ج���ۆرە ن��ەخ��ۆش��ی��ی��ە دەب��ێ��ت ،ی��ا كە توشی سكچون دەبێت لەدوای چاكبوونەوە جۆرە ڤایرۆسێك پەیدا دەبێت توشی ئ��ەم جۆرەیانت دەكات ،یان بەهۆی تێكچونی دەمارەخانەكانی مێشكەوە دروست بێت. نیشانەكانی ئ��ەم ج��ۆرەی��ان بریتیە ل��ەئ��ازاری سك ،غازاتی سك ،سكچون ،دروست بونی دەنگە دەن��گ��ە ل��ەن��او س��ك��دا ،قەبسبون ،پیساییەكەی خوێنی پێوە نییە ،زۆربەی كاتیش بیركردنەوەی زۆر و ڕاڕای��ی دەبێتە هۆكارێك بۆ توشبونی قۆڵۆن. دووەم :تەقەروحاتی قۆڵون
ئەمجۆرەیان پێكهاتووە ل��ەدوو شێوە ،یەكەم: ك��رۆن��س��ە ،ل���ەالی خ��ۆم��ان زۆر ك��ەم��ە ،ب��ەاڵم زیاتر لەجولەكەدا هەیە و زۆرە كە پەیوەندی بەجۆری خواردنەكەیانەوەیە ،دووەم :هەوكردنی ق��ۆڵ��ۆن 20( ،بۆ )% 25ی خەڵكی توشبوون بەم نەخۆشیە ،ئەمجۆرەیان برینی بچوك بچوك ل��ەری��خ��ۆڵ��ەدا دروس���ت دەك���ات و زی��ات��ر تووشی تەمەنی ( )15بۆ ( )45ساڵ دەبێت. نیشانەكانی ئەمجۆرەش لەنەخۆشی قۆڵۆن بریتین لەسكچون ،ك��ە (س �ێ ب��ۆ ی��ان��زە) جار توشی دەبێت ،ئازاری سك ،پیساییەكەی خوێنی پێوەیە ،رەنگە لەدوایدا ئەمجۆرەیان ببێتە هۆی دروست بونی نەخۆشی شێرپەنجەی ریخۆڵە كە ئەمجۆرەی لەشێرپەنجە زیاتر لە تەمەنی ()55 بۆ ( )60ساڵیدا تووشی مرۆڤ دەبێت. سێیەم /شێرپەنجەی ریخۆڵە
ئ��ەم��ج��ۆرەی��ان ك��ە م��ەت��رس��ی��دارت��ری��ن ج��ۆری نەخۆشی ریخۆڵەیە زیاتر لەتەمەنی پیریدا توشی م��رۆڤ دەبێت كە لەتەمەنی ( )55بۆ ()65 ساڵی بەرەو ژوور ئەگەری تووشبونیان هەیە. نیشانەكانی ئەمجۆرەیان بریتیە لەقەبسبون، سكچون ،ئازاری سك ،ئازاری كۆم ،كەمبونی ك��ێ��ش ،ك��ەم��ك��ردن��ەوەی خ���واردن ،پیساییەكەی خوێنێكی گەشی تێدایە.
ئاگاداری
چارەسەركردن
لەكاتی دەركەوتنی نیشانەكانی ئەم نەخۆشیە پێویستە نەخۆش لەزوترینكاتدا سەردانی پزیشكی پسپۆر بكات و بۆ چارەسەركردنی ئەم نەخۆشیە، پێویستە چەندین پشكنینی بۆ بكرێت لەوانە پشكنینی سەراری ،پشكنینی خوێن ،پشكنینی پیسایی ،سۆنەر ،نازۆڕی كۆم ،تیشكی ملەوەن، تیشكی تەنیونی و موگناتیس ،دوای ئەم هەموو پشكنینە دەتوانرێت جۆری نەخۆشییەكە دی���اری بكرێت ،ئ��ەو ك��ات��ەش پزیشكی پسپۆر بڕیار ل��ەوەدەدات چ جۆرە چارەسەرێك پێویستە بۆ نەخۆش تاچارەسەر بكرێت.
رۆژنامه‌ی چه‌تر ده‌یه‌وێت لۆگۆی خۆی بگۆڕێت هونه‌رمه‌ندان ده‌توانن پێشنیاره‌کانیان بۆ رۆژنامه‌ک ه بنێرن به سێ لۆگۆی هه‌ڵبژێردراو دیاری تایبه‌ت ده‌درێت. Email: cetir2010@gmail.com
گۆڤارێكی مانگانەی گشتییە دەزگای رۆژ لە كەركوك دەریدەكات
ئاماده‌کردن :کوردۆ فه‌ره‌ج
Be ciyawaziyekanewe le jêr Çetir da
زۆربەی زیارەتەکان ناشەرعین 6ژن و ناوەندی بڕیاردان 8دەزگاکان لەخانووی کرێدان 7 ژماره‌ی متمان ه خاوه‌ن ئیمتیاز سه‌رنوسه‌ر دیزاین چاپ و باڵوکردنه‌وه راوێژکاری یاسایی ناونیشان
212 که‌مال حه‌سه‌ن حه‌مه ره‌زا کاروان ساالر ناوه‌ندی گرافیکی رۆژیار چاپخانه‌ی ره‌نج سیروان ئه‌حمه‌د حامد سلێمانی گه‌ڕه‌کی عه‌لی ناجی 07710299753 - 07480179510
تیراژ 5000
Be ciyawaziyekanewe le jêr Çetir da kodebînewe
cetir2010@gmail.com cetir2010@yahoo.com
WWW.Chatrpress.com
No: (32) Mo.22/11/2010
ریکالم
ژنکوژ ئازادکردن و شه‌رمه‌زاربوون ب������ه‌الت������ان������هوه س���ه‌ی���ر کاروان ساالر نه‌بێت ک�ه ژن��ک��وژ ئ��ازاد ب��ک��رێ��ت و چ��االک��وان��ی کۆمه‌ڵگای مه‌ده‌نی ده‌ستبه‌سه‌ر و زیندانی و ته‌نانه‌ت بخزێنرێت ه زیندانی تاکه‌که‌سی و خ��ۆپ��ی��ش��ان��ده‌ران��ی��ش س���ه‌رک���وت ب��ک��رێ��ن و یاسایه‌کیشیان ب��ۆ ده‌رب��ک��رێ��ت ک�ه به‌فعلی قه‌ده‌غه‌ی خۆپیشاندان ده‌کات ،ئه‌وانه‌ش ک ه وه‌ک ژنکوژان له‌کونجی زیندان له‌سه‌ر کاری سیاسی ده‌ستگیر ک��راون به‌شیان ده‌بێت هه‌ر کونجی زیندان بێت و لێبوردن نه‌یان گرێته‌وه. نه‌ئێمه‌ی رۆژنامه‌نووس و نه‌چاالکوانانی مه‌ده‌نی و نه‌خه‌ڵکیش بڕیاری ده‌رنه‌کرد ک ه ئه‌وانه‌ی تاوانیان دژ به‌ژنان ئهنجامداوه نابێت بڕیاری ئ��ازادک��ردن بیانگرێتهوه به‌ڵکو ئهوه هه‌ر خودی به‌رپرسانی هه‌رێم و هه‌ر ئه‌وانه‌ی ئه‌مڕۆ بڕیاری ئازاد کردنی ژنکوژان ده‌ده‌ن هه‌ر ئه‌وان ئه‌و بڕیاره‌یاندا که ژنکوژ بڕیاری لێبووردن نایان گرێته‌وه!؟ ن �ه‌ری��ت��ی واڵت���ان���ی دون���ی���ا و ب�ه‌ت��ای��ب�ه‌ت واڵت��ان��ی دیموکراسی وای �ه رای گشتی و شه‌قام کاریگه‌ری له‌سه‌ر گۆڕینی ره‌وت��ی ب��ڕی��اره‌ک��ان��ی ده‌س����ه‌اڵت ه�ه‌ی�ه و ل��ه‌و ج��ۆره واڵتانه‌دا کاتێک بڕیارێک ناڕه‌زایی خه‌ڵکی لێدهکهوێتهوه ئه‌وا ده‌س �ه‌اڵت ده‌ستبه‌جێ به‌و بڕیاره‌یدا ده‌چێته‌و‌ه و ته‌نانه‌ت لێی پاشگه‌ز دهبێتهوه ،ئه‌گه‌رچی رهنگه ئه‌و بڕیاره خزمه‌ت به‌واڵته‌که‌ش بکات له‌ئاینده‌دا ،ب�ه‌اڵم له‌به‌ر پاراستنی هه‌ست و بوونی ئه‌و جه‌ماوه‌ر‌ه له‌و بڕیاره پاشگه‌ز دهبێتهوه و ته‌نانه‌ت زۆرج��ار بینیومان‌ه که خه‌ڵک ته‌نیا به‌پاشگه‌زبوونه‌و‌ه له‌و بڕیاره رازی نه‌بووه ،به‌ڵکو داوایان کردوه سه‌رۆکی ئه‌و واڵته‌ش ده‌ست له‌کاربکێشێته‌و‌ه و ئه‌ویش له‌پێناوی گه‌له‌که‌یدا ئه‌وه‌ی کردووه و ده‌ستی له‌کار کێشاوه‌ته‌وه. به‌اڵم ئه‌وه‌ی له‌م هه‌رێم ه سه‌یر و سه‌مه‌ره‌یه‌دا ب �ه‌دی ده‌ک��رێ��ت ت���ه‌واو پێچه‌وانه‌ی‌ه و وه‌ک به‌چاوی خۆمان ده‌بینین و خۆمان گه‌واهی ده‌ری ئه‌و راستییه‌ین ،خه‌ڵکی ئێم ه داوای ده‌س��ت له‌کارکێشانه‌وه‌ی سه‌رۆکی هه‌رێم و هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی حکومه‌ت ناکات ،به‌ڵکو ته‌نیا داوای ئهوه ده‌کات ئه‌وه‌ی که ده‌ستی سوور‌ه به‌خوێنی ژنان سزای خۆی وه‌ربگرێت و ئه‌و راستیه‌ی فێر بکرێت که ئه‌و کاره‌ی ئه‌و ئه‌نجامیداو‌ه دوور‌ه له‌ڕه‌وشتی مرۆڤه‌وه ،که‌چی حکومه‌ته‌که‌ی ئێم ه به‌لێبووردن بۆ ژنکوژێک س��زای ل�ه‌س��ێ��داره‌دان ده‌کات‌ه هه‌تا هه‌تایی و دواتریش زۆر بێ باکان‌ه پاش ماوه‌یه‌کی تر و پاش ئه‌وه‌ی که بڕیاری ئه‌وه‌ش ده‌رده‌که‌ن ک ه بکوژانی ژن لێبووردن نایانگرێتهوه ،هه‌ر ئه‌و حکومه‌ت ه دێت و هه‌مان تاوانبار به‌لێبوردنێک له‌ساته‌وه‌خته‌کانی نزیکبوونه‌و‌ه ل�ه ()25 ی نۆڤه‌مبه‌ر که رۆژی به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی توندوتیژی دژ به‌ژنان ه ژنکوژێکی وه‌ک (ساڵح مزه‌لی) ک ه جه‌سته‌ی دوو ژنی شه‌اڵڵی خوێن کردووه ئازاد ده‌کات و ده‌یکات ه دیاری ()25ی نۆڤه‌مبه‌ر بۆ ژنانی به‌ش مه‌ینه‌تی ئه‌م هه‌رێمه!؟ شه‌رمه‌زاریی ه بۆ بڕیارێکی له‌م چه‌شن‌ه و شه‌رمه‌زاریش ه داکۆکیکاران له‌خه‌می ژنان و مرۆڤ دۆستان له‌به‌رامبه‌ر بڕیارێکی به‌و ره‌نگه‌دا نه‌یه‌ن‌ه ده‌نگ بهشێوهیهکی شایسته، ئ �ه‌و ههڵوێسته نه‌خه‌ن ه ژێ��ر پ��رس��ی��ارهوه ک ه بۆچی ژنکوژێک دووجار لێبوردن بیگرێته‌وه و فڕۆکه‌وانێک ک ه ده‌ستی له‌کیمیاباراندا هه‌بێت ئ���ازاد بکرێت و ف �ه‌ت��اح ب �ه‌گ ک ه ت��اوان��ب��اری ئه‌نفال ه ب �ه‌ڕێ��زه‌و‌ه ب �ه‌ڕێ بکرێت و ل�ه‌ده‌س��ت دادگ���ای ده‌ربێنن و ل �هم الش �هوه رۆژن��ام�ه‌ن��وس تیرۆر بکرێت و خۆپیشاندان ق��ه‌ده‌غ��ه ب��ک��رێ��ت و س��ی��اس��ی�ه‌ک��ان ب��ێ��س�ه‌ر و شوێن بکرێن و گوێش ن� ه ل���ه‌ڕای گشتی و ن �ه ل�ه‌رێ��ک��خ��راوه‌ک��ان��ی ژن���ان و رێکخراوه مه‌ده‌نییه‌کان نه‌گیرێت و هیچ حسابێکیش بۆ ده‌نگ و ره‌نگیان نه‌کرێت .ئهمه بۆ؟ و له‌پای چی؟