ب ه جیاوازییه‌کانه‌وه له‌ژێر چه‌تردا کۆده‌بینه‌وه
سەرۆکایەتی هەرێم بەچاوێکی دوژمنکارانە سەیری کەمپینەکەمان دەکات رۆژنامه‌یه‌کی گشتی هه‌فتانه‌یه ،کۆمپانیای چه‌تر ده‌ریده‌کات
ژمار ه 34
ساڵی یه‌که‌م
دووشه‌ممه 2010/12/6
8
نرخ 750 :دینار
WWW.Chatrpress.com
لیژنه‌که‌ى بارزانى بۆ فایلداره‌کان «په‌کیکه‌وتووه»
سێ ساڵ ه هیچ فایلدار و جاشێکى نه‌داوه‌ت ه دادگا [ تایبه‌ت ب ه چه‌تر ]
کەسوکاری ئەنفالکراوەکان داوای دادگایی کردنی فایلدارەکان دەکەن
فۆتۆ :فەریق هەڵەبجەیی
وه‌زیرى کاروبارى شه‌هیدان و ئه‌نفالکراوان :سورین له‌سه‌ر ب ه سزاگه‌یاندنى سه‌رۆک جاشه‌کان [ تایبه‌ت ب ه چه‌تر ] له‌چاوپێکه‌وتنێکیدا له‌گه‌ڵ رۆژنامه‌ى (چه‌تر) وه‌زیرى شه‌هیدان و ئه‌نفالکراوان ئه‌و ه ده‌خاته‌ڕوو ،ئه‌وان سورن له‌سه‌ر ب ه سزاگه‌یاندنى ئه‌و ( )258مسته‌شار و سه‌رۆک جاشانه‌ى له‌گه‌ڵ رژێمى پێشودا به‌شداریان ل ه شااڵوه‌کانى ئه‌نفالدا کردووه.
(د.م�ه‌ج��ی��د ح�هم�ه‌د ئه‌مین) وه‌زی���ری ک��اروب��اری شه‌هیدان و ئه‌نفالکراوان به (چه‌تر)ى راگه‌یاند :ئێم ه سورین له‌سه‌ر ب ه سزاگه‌یاندنی ئه‌وان و زۆر به‌جدی به‌دواداچوونی بۆ ده‌که‌ین، وهک وه‌زیری کاروباری شه‌هیدان و ئه‌نفالکراوانیش هه‌ڵوێستی خۆمم دی��اری ک��ردوه ،ئه‌گه‌ر س �ه‌رۆک جاشه‌کان سزا نه‌درێن ده‌ست له‌کار ده‌کێشمه‌وه ،له‌به‌ر ئه‌وه‌ی ناکرێ که‌سێک ده‌ستی به‌خوێنی کورد سور بێت و ئاسود‌ه بێت. ب��اس��ى ل���هوهش ک����ردووه :وهزارهت�����ی ک���اروب���اری ش �هه��ی��دان و
ئه‌نفالکراوان ،له‌رێگه‌ی پارێزه‌رانی تایبه‌ته‌وه داوایه‌کی یاسایی ئاراسته‌ی دادگای بااڵی تاوانه‌کانی عێراق کرد ،تیایدا داوای یاسایی دژی ( )258که‌س له‌و مسته‌شار و سه‌رۆک جاشان ه تۆمار کرد ک ه ده‌ستیان به‌خوێنی کورد سوره و به‌شداریان له‌گه‌ڵ رژێمی له‌ناوچوو ک��ردوه له ئه‌نجامدانی پرۆسه‌کانی ئه‌نفال، ئه‌وه‌بوو دادگای بااڵی تاوانه‌کانی عێراق بڕیاری ده‌ستگیرکردنی ئه‌و که‌سانه‌ی ده‌رکرد. ئ�هوهش��ى ئاشکراکرد «ئێمه س��ووری��ن له‌سه‌ر جێبه‌جێکردنی بڕیاره‌که‌ی دادگ���ا ،ه�ه‌ر بۆی ه وهک داواک���اری ئ�هم که‌یسه، دوای ئه‌وه‌ی نوسراوی ده‌ستگیرکردنی ئه‌و مسته‌شار و سه‌رۆک ج��اش��ان�هم��ان ب �هدهس��ت گه‌یشت راس��ت �ه‌وخ��ۆ ئ��اراس��ت �هی الیه‌نی جێبه‌جێکار و په‌یوه‌ندیدارمان کردووه و به‌دواداچوونی بۆ ده‌که‌ین، واز ناهێنین تا جێبه‌جێى ده‌که‌ین».
زیاتر له‌دوو مانگ به‌سه‌ر یاداشتێکى که‌سوکارى شه‌هیدان و ئه‌نفالکراوان تێپه‌ربووه ک ه له‌میانى خۆپیشاندانێکدا بۆ سه‌رۆکایه‌تى په‌رله‌مانیان ن��اردب��وو ،ب �ه‌اڵم تائێستا سه‌رۆکایه‌تى په‌رله‌مان بێده‌نگ ه و وه‌اڵمى یاداشته‌که‌یانى نه‌داوه‌ته‌وه ،ئه‌مه‌ش نیگه‌رانى دروستکردووه.
(هیواجه‌مال) ئه‌ندامى که‌مپینى که‌سوکارى شه‌هیدان و ئه‌نفالکراوان به (چه‌تر)ى راگه‌یاند :پێش دوو مانگ به‌ر له‌ئێستا که‌سوکارى شه‌هیدان و ئه‌نفالکراوان خۆپیشاندانێکیان بۆ به‌رده‌م
له‌الپه‌ڕ‌ه ( )3زانیارى زیاتر ههیه
گروپێکى تورکى ده‌ستیان ل ه کوشتنى ( )500ئێزدیدا ههبووه [ چه‌تر ـ ئاژانسه‌کان ] به‌گوێره‌ى ئه‌و زانیاریانه‌ى ل ه ماڵپه‌ڕى ئاژانسى فورات باڵوکراوه‌ته‌وه ،گروپێک له ئه‌ندامانی کۆمیته‌ی یه‌کێتی تۆڵه‌سه‌ندنه‌وه‌ی تورک ( )TIBTدانیان به‌و ه دان���اوه ،که ئ��ه‌وان ته‌قینه‌وه‌که‌ى ساڵى ()2007ى شه‌نگالیان ئه‌نجامداو ه که بوو ه هۆى کوشتنى زیاتر ل ه ( )500ئێزدى.
ماڵپه‌ڕه‌که نوسیویه‌تى :ب�ه گ��وێ��رهی ئیفاده‌ی ئ �هو ()14 ئه‌ندامه‌ی کۆمیته‌ی ( )TIBTکه له‌الیه‌ن به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی ئاسایشی ئه‌نقه‌ره‌وه وهرگیراوه ،چوار که‌سی سه‌ر به‌و رێکخراوه ده‌ستیان ههبووه له‌کوشتنی ( )500کوردی ئێزدی له‌ده‌ڤه‌ری له‌الپه‌ڕ‌ه ( )5درێژه‌ى چاوپێکه‌وتنه‌که هه‌ی ه شه‌نگال ،هه‌روه‌ها هێرش بۆ سه‌ر (ئه‌حمه‌د تورک)یش له‌الیه‌ن ئه‌وانه‌وه رێکخراوه. ماڵپه‌ڕه‌که که له‌رێگه‌ى سه‌رچاوه‌کانى خۆیه‌و‌ه ئه‌و زانیاریانه‌ى ده‌ستکه‌وتووه ،ئ�ه‌وه‌ى ئاشکراکردووه :به‌گوێره‌ی ئیفاده‌ی ئه‌و که‌سانه ،قه‌تڵوعامی شه‌نگال ک ه ئابى له ( )2007پێکهات و له‌ئه‌نجامدا ( )500ک���وردی ئ��ێ��زدی گیانیان ل�هدهس��ت��دا، کاری ئه‌وان بووه و هه‌روه‌ها هێرش بۆ سه‌ر باره‌گای یه‌کێتی نیشتمانی له‌که‌رکوک و هێرش دژی عه‌شیره‌ته‌کانی عه‌ره‌ب له‌که‌رکوکیش له‌الیه‌ن ئه‌وانه‌وه پێکهاتووه. ل�هس�ه‌ر ئ �هو روداوه (سه‌عید ح �هس �هن) ب�ه‌رپ��رس��ى ته‌ڤگه‌رى ئازادى دیموکراتى ئێزدى له‌شه‌نگال ب ه (چه‌تر)ى راگه‌یاند :ئێم ه په‌رله‌مان رێکخست ،بۆ ئ �ه‌وه‌ى کۆن ه مسته‌شاره‌کان ده‌ستگیر مێژوویه‌کى درێژه له‌الیه‌ن تورکه‌کانه‌و‌ه ده‌چه‌وسێنرێینه‌وه ،هه‌ر بکرێن ،په‌رله‌مان هه‌ڵوێستى هه‌بێت له‌باره‌ى کێشه‌ى قاسم ئاغاوه ،له‌سه‌رده‌مى عوسمانیه‌کانه‌و‌ه سیاسه‌تى له‌ناوبردنیان له‌سه‌ر ئێم ه په‌یڕه‌و کردووه و ئێستاش بۆمان رونبووەته‌و‌ه به‌اڵم تائێستا وه‌اڵمى ئه‌م یاداشته نه‌دراوه‌ته‌وه. وتیشى :ئه‌گه‌ر تاماوه‌یه‌کى تر په‌رله‌مان بێده‌نگ بێت پێده‌چێت که‌مپینه‌که‌یان خۆپیشاندانێکى تر بۆ به‌رده‌م په‌رله‌مانى کوردستان ئه‌نجام بداته‌وه. الى خۆشیه‌وه (خه‌لیل عوسمان) ئه‌ندامى په‌رله‌مانى کوردستان به(چه‌تر)ى راگه‌یاند :له‌ئێستادا یاداشته‌ک ه له‌سه‌رۆکایه‌تى په‌رله‌مان ه و به‌دواداچوونى بۆ ده‌کرێت. وتیشى :په‌رله‌مانى کوردستان سوره له‌سه‌ر ده‌ستگیرکردنى قاسم ئاغا و سه‌رجه‌م موسته‌شاره‌کانى تر.
هه‌ولێر ،هه‌ڕه‌شه‌ى خۆپیشاندانێکى تر ده‌کرێت [ هه‌ولێر ـ هانا ئازاد ]
سێ ساڵ به‌ر له‌ئێستا سه‌رۆکى هه‌رێم بڕیاریدا لیژنه‌یه‌ک دروس��ت بکرێت بۆ لێکۆڵینه‌و ه له‌فایلداره‌کانى سه‌رده‌مى رژێمى به‌عس ،به‌اڵم له‌ماوه‌ى ئه‌م سێ ساڵه‌دا لیژنه‌ک ه «هیچ کارێکى نه‌کردوو ه و هیچ که‌سێکیشى نه‌داوه‌ت ه دادگا». دواى ئه‌وه‌ى له‌ژێر فشارى راگه‌یاندنه‌کان و که‌سوکارى ئه‌نفالکراوه‌کاندا سێ س��اڵ ب�ه‌ر له‌ئێستا (مه‌سعود ب��ارزان��ى) سه‌رۆکى هه‌رێمى کوردستان ،بڕیاری دروستکردنى لیژنه‌یه‌کیدا ب��ۆ لێپیچینه‌و‌ه له‌و که‌سانه‌ى په‌یوه‌ندیان ل�هگ�هڵ رژێ��م��ى به‌عسدا ههبووه و فایلدارن ،ب�ه‌اڵم تا ئێستا له‌که‌سیان نه‌پرسیوه‌ته‌و‌ه و ئه‌ندامێکى ئه‌و لیژنه‌یه‌ش باس ل���هوه دهک���ات «م����اوه‌ى دوو س��اڵ�ه ئه‌ندامانى لیژنه‌که یه‌کترمان نهبینیوه». به‌گوێره‌ى ئ�هو زانیاریانه‌ى ده‌س��ت (چه‌تر) ک��ه‌وت��ووه ،ئ �هو لیژنه‌ی ه ک � ه دادوه‌ر (رزگ���ار محه‌مه‌د ئه‌مین) سه‌رۆکى بووه ،زیاتر ل ه ()26 فایلی وهرگرتووه و له‌و رێژه‌یه‌ش ناوى زیاتر ل ه ( )100که‌سى تێدایه ،واته هه‌ر فایلێک زیاتر له‌ناوێکى تێدایه. (چ�ه‌ت��ر) په‌یوه‌ندى ک��رد ب ه دادوه‌ر (رزگ��ار محه‌مه‌د ئه‌مین) س �ه‌رۆک��ى لیژنه‌ى دۆسێى فایلداره‌کان ،ب�ه‌اڵم ناوبراو ئاماده نه‌بوو هیچ
لێدوانێک له‌وباره‌یه‌و‌ه بدات و وتى« :هیچ ناڵێم». به‌اڵم (عومه‌ر عه‌بدولڕه‌حمان) ئه‌ندامى لیژنه‌ک ه ب ه (چه‌تر) ى راگ�هی��ان��د« :م���اوه‌ى دوو ساڵه ئه‌ندامانى ئ �هم لیژنه‌ی ه یه‌کترمان نهبینیوه و ئه‌و لیژنه‌ی ه هیچ کارێکى نهکردووه و هیچ که‌سێکیشى نه‌داوه‌ته دادگا». وتیشى :پێشتر داوام����ان ل�هس�ه‌رۆک��ى لیژنه‌ک ه کردبوو نوسراوێک ئاماده بکات لهمبارهیهوه ،به‌اڵم هیچ نوسراوێکى ئاماده نهکردووه و لیژنه‌که‌ش په‌کى که‌وتووه. (ک���اروان س��اڵ��ح) ئه‌ندامى لیژنه‌ى ن��اوخ��ۆ و ئه‌نجومه‌ن ه خۆجێییه‌کان ل�ه‌پ�ه‌رل�هم��ان��ى ک��وردس��ت��ان ب �ه (چ �ه‌ت��ر) وت: سه‌رۆکایه‌تى هه‌رێم و سه‌رۆکایه‌تى په‌رله‌مانى کوردستان هیچ ئه‌نجامێکى لێکۆڵینه‌وه‌یان له‌دۆسێى فایلداره‌کان و مسته‌شاره‌کان بۆ لیژنه‌ى ناوخۆى په‌رله‌مان نه‌ناردووه .ئه‌وه‌شى وت :له‌داهاتوودا داوا ده‌که‌ین ک ه ئه‌نجامى ئه‌و لیژنانه‌مان بۆ ره‌وان ه بکه‌ن ،با چیتر که‌سوکارى شه‌هیدان و ئه‌نفالکراوانیش له‌چاوه‌ڕوانیدا نه‌بن. هاوکات دادوه‌ر (ف��اروق جه‌میل) وه‌زی��رى دادى پێشووى حکومه‌تى هه‌رێمى کوردستان له‌لێدوانێکیدا بۆ (چه‌تر) وت��ى« :ل�هس��اڵ��ى ( )2007هیچ پرسێک ب���ه‌وه‌زاره‌ت���ى داد نه‌کرا له‌پێکهێنانى ئه‌و لیژنه‌ی ه و هیچ زانیاریه‌کیشم له‌سه‌ر ئه‌و لیژنه‌ی ه نیه ،له‌کاتێکدا دهب��وو وهزارهت���ى داد به‌و کاره هه‌ڵسابایه».وتیشى :کارى ئه‌و لیژنه‌ی ه ته‌نها له‌چوارچێوه‌ى س�ه‌رۆک��ای�ه‌ت��ى هه‌رێمى ک��وردس��ت��ان��دا س���وڕاوه‌ت���هوه و که‌س ئاگادارى نیه.
تورکیا لەچەوسانەوەی کوردەکان بەردەوامە ئه‌و کۆمه‌ڵکوژیی ه تورکیاى له‌پشته‌وه بووه. وتیشى :پێویست ه جیهان و م��رۆڤ��ای�ه‌ت��ى و ئ��ه‌وروپ��اش ئه‌و کرده‌وه‌یه‌ى تورکیا ببینێ ،که دژى ئێم ه کردویان ه و قه‌ره‌بوومان بکهنهوه و وهک جینۆساید له‌سه‌ر ئێزدیه‌کان بیناسن.
ه ئه‌مڕۆ وشیارى مین هه‌ڵگره‌و دادگایى ده‌کرێت
بۆ الپەڕە 2
هەواڵ چه‌تر
( )16رێکخراو داوا ده‌که‌ن بچێت ه ناوچه‌که
سه‌رۆکى هه‌رێم ماوه‌ى ( )18ساڵ ه سه‌ردانى گه‌رمیانى نهکردوه
ساڵی یه‌که‌م ژماره 34 دووشه‌ممه 2010/12/6
2
[ گه‌رمیان ـ دلێر عه‌بدولڕه‌حمان ] ب�هه��ۆى ئ���ه‌وه‌ى «م���اوه‌ى ( )18ساڵ ه سه‌ردانى گه‌رمیانى نه‌کردوو ه و له‌نزیکه‌و ه ئاگاى له‌نه‌هامه‌تییه‌کانى خه‌ڵکى ناوچه‌ک ه نییه» ( )16رێکخراوى کۆمه‌ڵگه‌ى مه‌ده‌نى له‌یاداشتێکدا داوا له‌سه‌رۆکى هه‌رێمى کوردستان ده‌که‌ن سه‌ردانى گه‌رمیان بکات و ل�هگ�هڵ چین و ت��وێ��ژ ه جیاوازه‌کانى سنوره‌که‌دا کۆببێتهوه.
(ع���ه‌دن���ان ق���ورب���ان���ى) وت��ه‌ب��ێ��ژى ک��ۆم �هڵ �ه‌ى
په‌یامى گه‌رمیان ب ه (چه‌ترپرێس)ى راگه‌یاند: «وهک ( )16رێکخراوى کۆمه‌ڵگه‌ى مه‌ده‌نى له‌گه‌رمیاندا له‌یاداشتێکدا داوامان له (مه‌سعود ب��ارزان��ى) سه‌رۆکى هه‌رێمى کوردستان ک��ردوه، سه‌ردانى گه‌رمیان بکات و له‌گه‌ڵ چین و توێژ‌ه جیاوازه‌کانى سنوره‌که‌دا له‌هه‌ژار و که‌مده‌رامه‌ت‌و قوربانیانى ئه‌نفالکراوه‌کاندا کۆببێتهوه و به‌شێک له‌نه‌هامه‌تیه‌کانى ناوچه‌که که‌مبکاته‌وه». وتیشى «س�ه‌رۆک��ى هه‌رێم له‌ساڵى ()1992 هوه س �ه‌ردان��ى گه‌رمیانى ن �هک��ردوه ،له‌کاتێکدا گه‌رمیان به‌شێکى گرنگى ئه‌و هه‌رێمه‌یه ک ه ئه‌و سه‌رۆکایه‌تى ده‌کات». قوربانى ئاماژه‌ى به‌وه‌شدا :سنورى کارگێڕى ئیداره‌ى گه‌رمیان و داموده‌زگا جیاوازه‌کانى ئهوه ده‌خ��وازێ��ت س�ه‌رۆک��ى هه‌رێم له‌نزیکترین م��اوه‌دا
سه‌ردانى ده‌ڤه‌ره‌ک ه بکات‌و هه‌وڵى چاره‌سه‌رکردنى کێشه ئیداریه‌کانى بدات». ل�ه‌الی�هک��ى ت���رهوه ه��ه‌ر ئ��هو ( )16رێ��ک��خ��راوه به‌نیازن سه‌رپه‌رشتى خۆپیشاندانێک بکه‌ن له‌شارى ک����ه‌الردا دژى ده‌رک���ردن���ى خ��ێ��زان�ه ک��ورده‌ک��ان��ى ناحیه‌کانى (جه‌له‌وال و سه‌عدیه و قه‌ره‌ته‌په) ک ه ئێستا له‌ناحیه‌ى قۆره‌توو نیشته‌جێن. ق��ورب��ان��ى ل �ه‌ب��اره‌ى ئ �هو خ��ۆپ��ی��ش��ان��دان�هوه وت��ى: «مۆڵه‌ت بۆ خۆپیشاندانه‌که وهرگیراوه و تێیدا یاداشتێک له‌رێگه‌ى ئیداره‌ى شاره‌که‌وه ئاراسته‌ى الی�هن�ه پ�هی��وه‌ن��دی��داره‌ک��ان و س�ه‌ف��اره‌ت��ى ئه‌مریکا له‌عێراق ده‌که‌ین بۆئه‌وه‌ى کاربکه‌ن بۆ گه‌ڕانه‌وه‌ى ئه‌و ماڵه کوردانه بۆ جێگه‌کانى خۆیان‌و رێگرى بکه‌ن له‌دووباره‌بونه‌وه‌ى ته‌عریب‌و ته‌رحیل له‌سنورى ناوچ ه جێناکۆکه‌کاندا».
«ئه‌ندامانى داواکارى گشتى ناتوانن به‌بێ مۆڵه‌ت بۆ راگه‌یاندن قسه بکه‌ن» [ هه‌ولێر ـ هانا ئازاد ]
ئه‌ندامێکى داواک��ارى گشتى له‌شارى هه‌ولێر ب��اس ل���هو ه دهک���ات ،به‌پێی بڕیارێکی وه‌زیری داد ،رێگه‌مان پێنادرێت به‌بێ مۆڵه‌ت له‌ده‌زگاکانى راگه‌یاندن قس ه بکه‌ین و لێدوان بده‌ین ،ئه‌مه‌شى ب ه به‌رته‌سکردنه‌وه‌ى ئازادى ناوبرد.
دادوه‌ر (به‌شدار مه‌جید) ئه‌ندامی داواکاری گشتی له‌هه‌ولێر له‌لێدوانێکدا ب�ه(چ�ه‌ت��ر) ى راگه‌یاند «داواک��اری گشتی له‌هه‌رێمی کوردستاندا له‌قه‌یراندایه ،چونکه له‌ده‌ستورى ع��ێ��راق��دا ده‌ڵ���ێ ،داواک����ارى گشتى به‌شێک ه له‌ئه‌نجومه‌نى دادوه‌رى ،ب��ه‌اڵم ل�هدهس��ت��ورى هه‌رێمى کوردستاندا داواکارى گشتى وهک به‌شێک ل�هدهس�ه‌اڵت��ى جێبه‌جێکردن دان���راوه ئه‌مه‌ش هه‌ڵه‌یه‌کى یاساییه ،چونکه ناکرێت
ل �هو ح��اڵ�ه‌ت�ه‌دا چ��اودێ��ر بین ،ک�ه ده‌س�ه‌اڵت��ى جێبه‌جێ کردنمان ههیه». وتیشى :داواکارى گشتى له‌هه‌رێم نازانێت سه‌ر به‌وه‌زاره‌تى داده یان ئه‌نجومه‌نى دادوه‌رى، جگه ل��هوهش زۆرب���ه‌ى ئه‌ندامانى داواک���ارى گشتى ن��ی��گ�ه‌ران��ن ل �هدهس��ت��ێ��وه‌ردان��ی حزبی له‌کاره‌کانی داواکاری گشتی و دادگاکانى هه‌رێمی کوردستان. راشیگه‌یاند «به‌پێی بڕیارێکی وه‌زی��ری داد ،رێ��گ �هم��ان پ��ێ��ن��ادرێ��ت ل �ه‌ده‌زگ��اک��ان��ى راگ �هی��ان��دن ب��اس��ى ک��ێ��ش�هک��ان��م��ان ب��ک�هی��ن و بۆمان نییه لێدوان بۆ راگه‌یاندنه‌کان بده‌ین، چونکه به‌پێی فه‌رمانى وه‌زاریی که رۆژی ( )2010/3/15به‌ئیمزای (ره‌ئ��وف ره‌شید) وه‌زیری دادی حکومه‌تی هه‌رێم ده‌رچووه تێیدا هاتووه ،له‌به‌رئه‌وه‌ى هه‌ندێ له‌فه‌رمانبه‌ران و
ئه‌ندامانی داواک��ارى گشتى به‌مدواییه بێ گوێدانه پله‌وپایه‌ی کاره‌کانیان و سه‌ربه‌خۆ له‌ستۆدیۆی تیڤییه‌کان ئاماده ده‌بن و جۆره‌ها ب��اس��وخ��واس و قسه‌ى ن��اج��ۆر ب�ڵاوده‌ک �هن �هوه، ک�ه م��ای�هی مقۆمقۆ و وت��وێ��ژی خهڵکه و روویه‌کی ناشایسته ده‌داته پله‌کانیان ،بۆی ه له‌مه‌وال ناکرێت هیچ فه‌رمانبه‌رێکی سه‌ر به وه‌زاره‌تی داد بێ مۆڵه‌تی پێشتر له‌به‌رده‌م ه�ه‌ر ده‌زگ��ای�هک��ی راگ�هی��ان��دن ل��ێ��دوان ب��دات، که په‌یوه‌ندیی به‌کاری ئیداری و وه‌زیفییه‌و‌ه ه �ه‌ب��ێ��ت ،ب��ه‌پ��ێ��چ��ه‌وان��هوه ده‌خ��رێ��ت��ه ب����ه‌رده‌م لێکۆڵینه‌وه‌وه». ب����هش����دار م���ه‌ج���ی���د ،دادوه‌ر ب��ۆچ��ون��ی وای���ه :ئ �هم ف�ه‌رم��ان�ه‌ى وه‌زی���رى داد ب�ه‌وات��اى به‌رته‌سککردنه‌وه‌ى ئازادى بیروڕاى ئه‌ندامانى داواکارى گشتى دێت و شتێکى نه‌شیاوه.
زیندانیانى سیاسى هه‌ر چوار پارچه‌ى کوردستان فیدراسیۆنێک دروست ده‌که‌ن
[ چه‌تر ـ خەلیل چاوشین ]
ب ه به‌شدارى نزیکه‌ى ( )60ئه‌ندام ل ه زیندانیانى سیاسى هه‌ر چ��وار پارچه‌ى کوردستان ،دوێنێ ل ه ش��ارى که‌رکوک کۆنفرانسێک به‌سترا و (فیدراسیۆنى زیندانیانى سیاسى کوردستان) راگه‌یه‌نرا، فیدراسیۆنه‌ک ه ده‌ی��ه‌وێ��ت ک��ار له‌سه‌ر باڵوکردنه‌وه‌ى ئه‌و پێشلکاریان ه بکات ک ه دژى هاواڵتیانى کورد ئه‌نجام ده‌درێن.
رێ��ک��ەوت��ی ( )12/3ل���هش���اری ک �ه‌رک��وک کۆنفرانسی دامه‌زراندنی (فیدراسیۆنی زیندانیانی سیاسی کوردستان) به به‌شدارى نزیکه‌ی ()60 زیندانی سیاسی هه‌ر چوار پارچه‌ی کوردستان به‌سترا ،کۆنفرانسه‌ک‌ه به ده‌قه‌یه‌ک بێده‌نگی بۆ یادی شه‌هیدانی کوردستان ده‌ستیپێکرد ،دواتر وتاری ده‌سته‌ی ئاماده‌کارى کۆنفرانس خوێندرایه‌وه، هه‌روه‌ها چه‌ندین الیه‌نى وهک (په‌رله‌مانتارانی ئه‌ڵمانی ،ناوه‌ندی چاک ،رێکخراوی به‌رگری نێونه‌ته‌وه‌یی و ...هتد) له‌کۆنفرانسه‌ک‌ه وتاریان پێشکه‌شکرد و پشتگیرى خۆیان بۆ دامه‌زراندنى فیدراسیۆنه‌ک‌ه راگه‌یاند. (ف����واد زی��ن��دان��ى) ی�هک��ێ��ک ل�ه‌رێ��ک��خ�ه‌ران��ى کۆنفرانسه‌ک‌ه رای��گ�هی��ان��د :له‌کۆنفرانسه‌که‌دا گفتوگۆ له‌سه‌ر په‌یڕه‌و و پڕۆگرامی فیدراسیۆن
کرا ،که له‌الیه‌ن ده‌سته‌ی ئاماده‌کارى کۆنفرانسه‌و‌ه ئاماده‌کرابوو ،دوای پێداچوونه‌و‌ه و گفتوگۆکردن له‌سه‌رى بڕیاردرا که تا یه‌که‌مین کۆنفرانسی فه‌رمی فیدراسیۆن ،له هه‌ر پارچه‌یه‌کی کوردستان و به پێى تایبه‌تمه‌ندییه‌کانی ئه‌و پارچهیه په‌یوه‌ندی دروستبکرێ له‌گه‌ڵ هه‌موو الیهنه جیاوازه‌کان، هه‌روه‌ها هه‌وڵ بۆ کۆکردنه‌وه‌ی زیندانیانی سیاسى هه‌ر چوار پارچه‌ى کوردستان بدرێ. وتیشى :زیندانیانى سیاسى هه‌ر چوار پارچه‌ى کوردستان به‌شدار بوون و به‌گوێره‌ى ئه‌وه‌ش بۆ هه‌ر
پارچه‌یه‌ک چه‌ند که‌سێک به شێوه‌یه‌کى کاتى ده‌ستنیشان کران بۆ به‌ڕێوه‌به‌ردنى ئه‌و ئه‌رکانه‌ى دهکهوێته ئه‌ستۆیان. ئه‌وه‌شى خسته‌ڕوو :له کۆنفرانسه‌که‌دا بڕیاردرا، که به زووت��ری��ن ک��ات ماڵپه‌ڕێکى فه‌رمی بۆ فیدراسیۆن دروست بکرێ ،بۆ باڵوکردنه‌وه‌ی ئه‌و زانیاریانه‌ى که په‌یوه‌ندى به پێشلکارییه‌کانی مافی مرۆڤ و ئه‌و ئه‌شکه‌نج‌ه و سزایانه‌ى به‌رامبه‌ر به‌هاواڵتیانى کورد به‌ڕێوه‌ده‌چێ و ئاگادارکردنه‌وه‌ى راى گشتى له پێشێلکاریییه‌کان.
بیری نەتەوەیی لەکوردستاندا پەرەدەستێنێت
فۆتۆ :ف.هەڵەبجەیی
سوكایەتیان پێدەكرێت
سێ کرێکار هه‌وڵده‌ده‌ن ده‌ستدرێژى بکه‌ن ه سه‌ر ژنێک [ سلێمانى ـ کوردۆ فه‌ره‌ج ]
به‌هۆى ئه‌وه‌ى ویستویانه ده‌ستدرێژى بکه‌نه سه‌ر ژنێک و هه‌ڕه‌شه‌ى رفاندنى منداڵێکیان لێ ک��ردووه ،سێ کرێکار له‌گه‌ڕه‌کى کانى گۆمه‌ى شارى سلێمانى له‌الیه‌ن که‌سوکارى ژنه‌که‌وه ده‌ستگیر ده‌کرێن و به‌توندى سزاده‌درێن.
س�ه‌رچ��اوه‌ی�هک ل�هگ�ه‌ڕه‌ک��ى کانى گۆمه‌ى سلێمانى که نه‌یویست ناوى ئاشکرا بکرێ ،ب ه (چه‌تر)ى وت :سێ کرێکار که له‌و گه‌ڕه‌ک ه کار ده‌که‌ن ویستویانه ده‌ستدرێژى بکه‌نه سه‌ر
ژنێک ،داوایان له‌ژنه‌که کردووه یان منداڵیکى ده‌ستگیرده‌کرێن و ئازارێکى زۆری��ان ده‌ده‌ن و ده‌ڕفێنن یان ده‌بێت چ داوایه‌کیان ههیه جێبه‌جێى خوێن به‌ده‌م‌و چاویاندا دێته‌خواره‌وه ،دواى ئه‌وه‌ى بکات ،ئافره‌ته‌که‌ش به‌داواکه‌یان رازى ده‌بێت و که‌سوکارى ئافره‌ته‌که په‌یوه‌ندیان به ئاسایشى پێیان ده‌ڵێ سبه‌ى وه‌رن ،گه‌نجێکى زۆر له‌خزم سلێمانییه‌وه کردووه وتویانه بیانکوژین یان دێن و که‌سوکارى خۆى کۆده‌کاته‌وه به چه‌که‌و‌ه خۆتان ده‌یانبه‌ن ،ئه‌وانیش وهک ئاسایش چونه‌ت ه ل�هم��اڵ��ى ئ��اف��رهت�هک�ه خ��ۆی��ان ح �هش��ار ده‌ده‌ن و شوێنى رووداوه‌که و ده‌ستگیریان کردوون». وه‌ستا حه‌سه‌ن به‌ڕێوه‌به‌رى ئاسایشى گشتى چاوه‌ڕوانى سێ کرێکاره‌که ده‌که‌ن». سه‌رچاوه‌که وتیشى« :ژنه‌که به کرێکاره‌کانى سلێمانی ب��ێ ئ��اگ��ای��ى خ���ۆى ل �ه رووداوه‌ک����� ه وتووه یه‌ک یه‌ک وه‌رن‌و ئه‌وه‌ى ترتان پاش پێنج راگه‌یاند و ئاماده نه‌بوو هیچ لێدوانێک بدات. وهک ره‌وشتێکى رۆژنامه‌وانى( ،چه‌تر) ناو و ده‌قه‌ى تر بێت بۆ ئه‌وه‌ى که‌س هه‌ست نه‌کات ،ئه‌و کرێکارانه‌ش به‌پێى پالنه‌که ده‌ڕۆن ،هه‌رسێکیان وێنه‌ى کرێکاره‌کانى باڵونه‌کرده‌وه.
گەرمیانییەکان داوا دەکەن بارزانی نه‌هامەتییەکانیان ببینێت
فۆتۆ :ف.هەڵەبجەیی
پارتى چاره‌سه‌رى :دواخستنى
سه‌رژمێرى بێ رێزیی ه به‌گه‌النى عێراق [ چه‌تر ـ سازگار ئیبراهیم ] له‌باره‌ی جارێکى تر دواخستنى سه‌رژمێرى، به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی رێکخستنی که‌رکوکى (پارتی چاره‌سه‌ری دیموکراتی کوردستان ـ پچدک) له‌لێدوانێکدا ،که وێنه‌یه‌کیان بۆ (چه‌تر) ن���اردووه ،رای��ان��گ�هی��ان��دووه« :دواخستنى سه‌رژمێرى وهک بێ رێزییه‌ک به‌رامبه‌ر ب ه راستینه‌ی گه‌النی عێراق ده‌بینین».
پارتى چاره‌سه‌رى رایگه‌یاندووه :گه‌النی عێراق ب ه پ �ه‌رۆش �هوه ل�ه‌چ��اوه‌ڕوان��ی ئ���ه‌وه‌دا ب��وون ،که پرۆسه‌ی س �ه‌رژم��ێ��ری ب��ۆ دان��ی��ش��ت��وان جێبه‌جێ بکرێت هه‌تا کۆتایی ساڵی ( ،)2010ب�هو هیوایه‌ی راستینه‌ی گه‌النی عێراق ب ه شێوه‌یه‌کی زانستی ڕوون و به‌جوانی ڕه‌نگ و پێکهات ه نه‌ته‌وه‌یی و ئایینی و ئه‌تنیکییه‌که‌ی ده‌ربکه‌وێت. ئه‌وه‌شیان وت��ووه :له‌به‌رانبه‌ر دواخستنی پڕۆسه‌که، ئێم ه وهک ب �ه‌ڕێ��وهب �ه‌رای �ه‌ت��ی رێکخستنی پ��ارت��ی
چاره‌سه‌رى له‌شاری که‌رکوک ،ناڕه‌زایى ده‌رده‌بڕین و دواخستنی سه‌رژمێری دانیشتوانی عێراق رسوا و ش�ه‌رم�ه‌زار ده‌که‌ین و وهک بێ رێزییه‌ک به‌رامبه‌ر به‌راستینه و ئیراده‌ی ئازادی گه‌النى عێراقى ده‌بینین، که هه‌زاران ساڵ ه به‌برایه‌تی و به‌ڕاستینه‌ی ناسنامه‌ی خۆیان پێکهوه ژیاون. باسیان له‌وه‌شکردوه :هه‌ر بۆی ه دواخستنی پرۆسه‌ک ه به‌قۆناخی یه‌که‌می په‌کخستنی ده‌زان��ی��ن ،له‌پشتی ئه‌م کاره ناڕه‌وایه‌ش ده‌ستی ره‌شی دهرهوهی ناحه‌زانی گه‌النی عێراق ههیه ،هه‌روه‌ها بێ ئیراده‌یی حکومه‌تی عێراق نیشان ده‌دات و حکومه‌تی هه‌رێمی کوردستانیش به‌رپرس ده‌بینین. پارتى چاره‌سه‌رى داواى له‌جه‌ماوه‌رى شاری که‌رکوک و موسڵ کردووه ،ک ه رێگه نه‌ده‌ن «ئه‌و ده‌ست ه ره‌ش و تێکده‌ران ه برایه‌تی نێوانمان بشێوێنن و فشارێکی جددی بخه‌ین ه سه‌ر حکومه‌تی هه‌رێمی کوردستان بۆ ئه‌وه‌ی ده‌ست به‌ردات ل ه بێ خه‌می و بێ ئیراده‌یی به‌رامبه‌ر به داوا ڕه‌واکانی گه‌له‌که‌مان».
ئه‌مڕۆ وشیارى مین‌هه‌ڵگره‌و ه دادگایى ده‌کرێت
[ هه‌ڵه‌بجه‌ى شه‌هید ـ ئارام شه‌مێرانى ]
به‌تۆمه‌تى ئه‌وه‌ى بێ پرسى حکومه‌ت چۆت ه کێڵگ ه مینڕێژکراوه‌کان و مینى هه‌ڵگرتۆته‌وه، به‌ڕێوه‌یه‌رایه‌تىمینىسلێمانىسکااڵیه‌کىیاسایى له‌سه‌ر (وشیار بیاوێڵه‌یى) ناسراو ب ه وشیارى مین هه‌ڵگره‌و ه تۆمارکردوو ه و بڕیار ه ناوبراو ئه‌مڕۆ ل ه هه‌ڵه‌بجه‌ى شه‌هید دادگایى بکرێت.
پارێزه‌رى راوێژکار (محه‌مه‌د فه‌الح حه‌مه) که ب ه شێوه‌یه‌کى خۆبه‌خش ب��ووه‌ت �ه پ��ارێ��زه‌رى وش��ی��ارى مین هه‌ڵگره‌وه ،به(چه‌تر)ى راگه‌یاند :له‌دانیشتنى دادگایى رۆژى ( )11/28پرسیارى ئه‌وه‌م له‌الیه‌نى سکااڵکار کرد، ک‌هى‌و له کوێ وشیار بیاوێڵه‌یى کێڵگه‌ى مینى شێواندوو‌ه و ئه‌و کێڵگه‌یه‌ش کامه‌یه؟! ئه‌ویش وتى :من ناتوانم بڵێم فاڵن‌ه شوێن ،به‌اڵم وشیار به‌گشتى له‌کوردستاندا مینى هه‌ڵگرتووه‌ته‌وه. ئه‌و پارێزه‌ر‌ه وتیشى :به‌هۆى ئه‌وه‌ى خشت‌ه (الئیحه)ى الیه‌نى سکااڵکار ئاماده نه‌بوو ،بۆیه جێگرى داواکارى گشتى ب��ڕی��اری��دا دانیشتنى کۆتایى رۆژى ()12/6 به‌ڕێوه‌بچێ. وش��ی��ارى مین ه�هڵ��گ��رهوه ل�هس�ه‌ر ئ �هو سکااڵیه‌ى ل ه
دژى تۆماریان ک��ردووه به (چه‌تر)ى وت :ده‌ڵێى عه‌لى حه‌سه‌ن مه‌جید دادگایى ده‌که‌ن ،شایه‌تحاڵه‌کانم هاتوون و ده‌ستیانداو‌ه به قورئاندا ،که له‌خۆمه‌و‌ه نه‌چوومه‌ت ه کێڵگ‌ه مینڕێژکراوه‌کانیان‌و هاتوون به‌دوامدا و هه‌موو به‌ڵگه‌یه‌کى یاسایشم ئاماده‌یه. رۆژنامه‌نوسانى ههڵهبجه نیگه‌رانن له‌و هه‌ڵسوکه‌وته‌ى ب �ه‌رام��ب �ه‌ر ه��ۆش��ی��ار دهک����رێ( ،چ��ۆم��ان هه‌ڵه‌بجه‌یى) رۆژن��ام �هن��وس ب��ۆچ��وون��ى وای���ه :له‌هیچ واڵت��ێ��ک نی ه بهوشێوهیه رێز له‌که‌سایه‌تیه‌کى وه‌ه��ا نه‌گیرێت ،ده‌بوو پاداشت بکرایه ،چونکه وشیار ئه‌و مینانه‌ى البرد ک ه رژێمێک دایناو‌ه ئه‌مان خه‌باتیان له دژى کردووه ،بۆیه خه‌باته‌که‌یان که‌وت‌ه ژێر پرسیاره‌وه. (عوسمان عه‌زیز) مامۆستایه‌کى دانیشتوى هه‌ڵه‌بج ه له‌باره‌ى دادگاییکردنى وشیاره‌و‌ه بۆ چه‌تر قسه‌ى کرد «ش �ه‌رم دهک �هم ده‌بیستم که‌سێ ه��ه‌ردوو قاچى دان��اوه بۆ میلله‌ت و خیانه‌تێکى نهکردوه و سێ براى شه‌هید‌ه و خاوه‌نى ( )10خه‌اڵتى ناوخۆیى و ده‌ره‌ک��ى رێزلێنان ه و پێشمه‌رگه‌ى دێرین‌ه و بێبه‌رامبه‌ر ( )23ساڵه ئه‌ڵغام پوچه‌ڵ دهک��ات �هوه ،که‌چى ل�هش��اره‌ک�ه‌ى خۆیدا له‌برى پاداشت‌و په‌یکه‌ر دادگایى ده‌که‌ن».
«حکومه‌ت چاودێرى موه‌لیده‌کان ناکات»
[ سلێمانى ـ جه‌زا ئه‌حمه‌د ]
هاواڵتیانى شارى سلێمانى نیگه‌رانن له‌وه‌ى ئه‌م مانگ ه پاره‌ى موه‌لیده‌یان زیاد بۆ هاتووه‌ته‌و ه و حکومه‌ت ب ه که‌مته‌رخه‌م ده‌زانن ل ه چاودێریکردنى موه‌لید ه ئه‌هلییه‌کان ،ب��ه‌اڵم ب�ه‌ڕێ��وهب�ه‌رى موه‌لیده‌کان ده‌ڵێ «ل ه ماوه‌ى مانگى ()11دا نزیکه‌ى ( )120مۆلیده‌مان سزاداوه».
(فه‌همى ه��ی��وا) هاواڵتیه‌کى گ �ه‌ڕه‌ک��ى رزگاریی ه له‌باره‌ى زیادبوونى نرخى موه‌لیده‌کانه‌و‌ه به (چه‌تر)ى وت: ئه‌وپاره‌یه‌ى که لێم وهرگیراوه زۆره بڕى ( )12هه‌زار و نیوه ،به‌ڕاستى ئهمه زۆر ده‌که‌وێت له‌سه‌رم ،حکومه‌ت چاودێرى و لێپرسینه‌وه‌ى نیه له‌گه‌ڵ موه‌لیده‌کان». (رێبوار حامید) خاوه‌نى موه‌لیده‌ى رزگ��ارى ،که ئه‌م مانگ‌ه ب��ڕى ( )12ه���ه‌زار و نیو پ���اره‌ى له هاواڵتیان
وه‌رگ��رت��ووه ل��ەب��ەرام��ب��ەر پێدانی ی��ەک ئەمپێر ،وت��ى: ئه‌م ماوه‌ی‌ه کاره‌باى نیشتیمانیان که‌م بووه بۆیه پاره‌ى زۆرمان وهرگرتووه ،چونکه ئێمه کاره‌باى زیاترمان داوه به‌هاواڵتیان». له الیه‌کى تر (به‌رزان محه‌مه‌د عه‌بدواڵ) به‌ڕێوه‌به‌رى موه‌لید‌ه ئه‌هلییه‌کانى ش��ارى سلێمان رایگه‌یاند :له‌ناو شارى سلێمانیدا نزیکه‌ى ( )450موه‌لیده‌ى ئه‌هلى ههیه، هه‌ندێک گ �ه‌ڕه‌ک ئه‌و پاره‌یه‌ى که وه‌ریانگرتوو‌ه له‌م مانگ‌ه زیاتره له نۆ ه �ه‌زار‌ه که ئێمه دیاریمان کردووه له‌به‌رئه‌وه‌ى زیاتر کاریان به مۆلیده‌کانیان کرددوه ،واتا کاره‌باى زیاتریان داوه به هاواڵتیان. وتیشى :له مانگى ()11دا ئێمه ( )120موه‌لیده‌مان غه‌رام‌ه کردووه ،له‌به‌رئه‌وه‌ى پابه‌ند نه‌بوون به به‌رنامه‌کانى ئێمهوه ،به به‌رده‌وامیش چاودێرى موه‌لیده‌کان ده‌که‌ین».
راپۆرت
ماوه‌ى سێ ساڵ ه که‌سى نه‌داوه‌ت ه دادگا
ئه‌و لیژنه‌یه‌ى مه‌سعود بارزانى بۆ فایلداره‌کانى پێکهێنا په‌کیکه‌وتووه [ ئا /هانا ئازاد ] پێش س��ێ س��اڵ ،مه‌سعود ب��ارزان��ی، سه‌رۆکى هه‌رێمى کوردستان ،لیژنه‌یه‌کى بۆ فایلداره‌کانی سه‌رده‌مى رژێمى پێشوى به‌عس دروست کرد ،به‌اڵم تائێستا هیچ فایلدارێکی ن �ه‌داوه‌ت �ه دادگ��ا و سه‌رۆکى لیژنه‌که‌ش هیچ لێدوانێک له‌مباره‌یه‌و ه ن���ادات ،ه��اوک��ات ئه‌ندامێکى لیژنه‌ى ن��اوخ��ۆش ل �ه‌پ �ه‌رل �هم��ان��ى ک��وردس��ت��ان رایده‌گه‌یه‌نێت ئ��ه‌وان له‌ئه‌نجامى ئه‌و لیژنانه ئاگادار ناکرێنه‌وه. لیژنه‌که بۆ پێکهێنرا
له‌دوای ڕوخانی رژێمی (سه‌دام حسێن)هوه فایلی په‌یوه‌ندییه‌کانی به‌شێکی زۆری به‌رپرسانی کورد به به‌عسه‌وه له‌ژێر گوشارى میدیا ئاشکرا بوون، به‌و هۆیه‌شه‌وه مه‌سعود بارزانی ،سه‌رۆکى هه‌رێمی کوردستان لیژنه‌یه‌کی بۆ لێکۆڵینهوه له‌و دۆسیه‌ی ه پێکهێنا ،به‌اڵم دوای سێ ساڵ له‌پێکهێنانی ئه‌و لیژنه‌یه ،تائێستا هیچ ئه‌نجامێکی دی��ار نیه و هیچ ی �هک ل�ه‌وک�هس��ان�هی پ�هی��وه‌ن��دی��ی��ان له‌گه‌ڵ ڕژێمی (سه‌دام)دا هه‌بوو نه‌دراونه‌ته دادگا ،ئهمه له‌کاتێکدا (ق��اس��م ئ��اغ��ا) مسته‌شارى س�ه‌رده‌م��ى رژێمى پێشوو به‌وته‌ى خۆى له کوردستان ته‌راتێن ده‌کات. به‌پێى به‌دواداچوونێکى (چه‌تر) له‌ئێستادا کورد خاوه‌نی زیاتر له ( )182هه‌زار ئه‌نفال‌و پێنج هه‌زار شه‌هیدی ههڵهبجه و س �ه‌دان ه �ه‌زار قوربانی تر‌ه که‌تائێستا به‌شێک لهوانه به‌هۆی پرۆسه‌کانی دادگایی کردنه‌وه به‌جیهان ناسێنراون. سه‌رکرده‌یه‌کی یه‌کێک له‌حزبه‌کانى کوردستان که به‌هۆى هه‌ستیارى پۆسته‌که‌ى نه‌یویست ناوی
ئ��اش��ک��را ب��ک��رێ��ت ،وهک س���ه‌رچ���اوه ب��ۆ (چ �ه‌ت��ر) خ��ۆی��ان ی��هک��هم ه �هن��گ��اوی��ان ل�����ه‌دوای پ��رۆس �هی ده‌ڵ��ێ��ت :ل �هم��اوه‌ی ڕاب����ردوودا س �ه‌رۆک��ی هه‌رێمی ئازادکردنی عێراقهوه ئه‌وه‌بووه که ده‌ست به‌سه‌ر ئه‌و کوردستان ،مه‌سعود بارزانی لیژنه‌یه‌کی ڕاسپارد فایالنه‌دا بگرن له‌ترسی ئه‌وه‌ی ئه‌و په‌یوه‌ندییانه‌یان بۆ لێکۆڵینهوه له‌دۆسێی فایلداره‌کان ،ئه‌و لیژنه‌ی ه ئاشکرا نه‌بێت ،به‌بۆچوونی هه‌ندێ که‌سی تریش ب�ه‌پ��ێ��ی ی��اس��ای ژم����اره ی �هک��ی س��اڵ��ی ( )2007پێکهێنانی ئه‌و لیژنه‌یه له‌الیه‌ن مه‌سعود بارزانییه‌و‌ه دام��ه‌زرا و وه‌زی��ری داد ل����هو ف����ش����اره‌ی م��ی��دی��ای ڕاسپێردراوی لیژنه‌که و ئه‌هلییه‌وه هات که به‌هۆی حاکم ڕزگ��ار محه‌مه‌د ئه‌ندامێکی لیژنه‌که :باڵوکردنه‌وه‌ی ئه‌و فایالن ه ئ����هم����ی����ن س�����ه‌رۆک�����ی دروستیان کرد. لیژنه‌که‌‌و ن��ۆ که‌سیش به‌پێى ئه‌و زانیاریانه‌ى ل ه ئ����هن����دام ب�����وون ت��ێ��ی��دا، ده‌س��ت��ى (چ �ه‌ت��ر) دای���ه ئه‌و وتیشى ،پێکهێنانی ئه‌و دوو ساڵه ئه‌ندامانى لیژنه‌ى ک�ه دادوه‌ر رزگ��ار لیژنه‌یه له‌کاتێکدابوو محه‌مه‌د ئه‌مین ،سه‌رۆکى ئه‌م لیژنه‌ی ک�����ه پ���ێ���ش���ت���ر ب������ه‌ره‌ی ه یه‌کترمان بووه زیاتر له ( )26فایلی کوردستانی لێبووردنی نه‌بینیه‌وه وه‌رگ���رت���ووه و ل���هو بیست‌و ب�����ۆ ه����ه‌ره����هم����ووی����ان ش �هش ف��ای��ل�ه‌ى وه‌رگ��ی��راوه، ده‌رک����������رد ،ت���هن���ان���ه‌ت ( )100ک �هس زی��ات��ر ن��اوى ئه‌وانه‌ش که سیخوڕی تێدابوو ،واته هه‌ر فایلێک دام��وده‌زگ��اک��ان��ی ڕژێ��م��ی س���ه‌دام ب���وون ،ئه‌مه‌ش چه‌ند ناوێکى تێدابووه. مه‌رجی ئ �ه‌وه‌ی له‌گه‌ڵدا بوو که ده‌س��ت نه‌ده‌نه‌و‌ه پێشتریش ه �هم��ان ل��ی��ژن�ه داواى له‌حزبه‌کانى ئه‌و کارانه‌ی که به‌خیانه‌تی نیشتمانی ده‌زانرێن ،کوردستان کردبوو هه‌ر فایلێکیان الیه بیده‌ن به‌و به‌اڵم به‌شی زۆری ئهوانه که له‌سه‌رۆک جاش و لیژنه‌یه. کۆنه به‌عسییه‌کان پێکهاتبوون تادوای پرۆسه‌ی سه‌رچاوه‌که ئه‌وه‌شى وت ،ته‌مه‌نی ئه‌و لیژنه‌یه‌ی ئ��ازادک��ردن��ی ع��ێ��راق ن �هگ �ه‌ڕان �هوه ک��وردس��ت��ان و بۆ لێکۆڵینهوه له‌دۆسێی فایلداره‌کان پێکهێنراو‌ه له‌گه‌ڵ ده‌ستپێکی پرۆسه‌که‌ش ئهوانه گهڕانهوه ده‌گ��ات �ه س��ێ س��اڵ و که‌چی تائێستا که‌سێک هه‌رێمی کوردستان و له‌الیه‌ن پارتی و یه‌کێتییه‌و‌ه ن��ه‌دراوه‌ت��ه دادگ���ا ل�هس�ه‌ر ئ �هو ف��ای�لان�ه‌ى ک�ه الى داڵده‌دران. لیژنه‌که هه‌ن. سه‌چاوه‌که درێژه به قسه‌کانی ده‌دات و ده‌ڵێت: سه‌رۆکى لیژنه‌که ده‌ڵێت «هیچ ناڵێم» له‌هه‌رێمى کوردستان ئه‌و که‌سانه‌ى له‌پێش چاوى (چه‌تر) په‌یوه‌ندى کرد به دادوه‌ر ڕزگار محه‌مه‌د خه‌ڵکدا وهک که‌سانی شۆڕشگێڕ‌و دژ به به‌عس ئه‌مین ،س �ه‌رۆک��ى لیژنه‌ى دۆس��ێ��ى فایلداره‌کان ناسرابوون ،زۆربه‌یان فایلدارن. سه‌باره‌ت به‌وه‌رگرتنى زانیارى زیاتر له‌سه‌ر کارى ئه‌م لیژنه‌یه ،ب�ه‌اڵم ئاماده‌نه‌بوو هیچ لێدوانێک ( )26فایل و زیاتر له ( )100فایلدارهه‌یه بۆچوونێکیش ههیه که‌حزبه کوردستانییه‌کان لهمبارهیهوه ب��دات و ن��اوى هیچ ئه‌ندامێکى ترى
په‌رله‌مانتارێک:
لیژنه‌که‌شى ئ��اش��ک��ران�هک��رد ،ته‌نها وت��ى «هیچ ناڵێم». له‌الیه‌کى ت��رهوه عومه‌ر عبدالرحمان ،ئه‌ندامى لیژنه‌ى دۆسێى فایلداره‌کان ،به (چه‌تر)ى راگه‌یاند، ماوه‌ى دوو ساڵه ئه‌ندامانى ئه‌م لیژنه‌یه یه‌کترمان نه‌بینیه‌وه و ئه‌و لیژنه‌یه هیچ کارێکى نهکردووه و هیچ که‌سێکیشى نه‌داوه‌ته دادگا. وتیشى ،پێشتر داوام���ان ل�هس�ه‌رۆک��ى لیژنه‌ک ه کردبوو نوسراوێک ئاماده بکات لهمبارهیهوه ،به‌اڵم هیچ نوسراوێکى ئ��ام��اده‌ن�هک��ردووه و لیژنه‌که‌ش په‌کى که‌وتووه. الى خ��ۆی �هوه ک���اروان س��اڵ��ح ،ئ�هن��دام��ى لیژنه‌ى ناوخۆ و ئه‌نجومه‌نه خۆجێیه‌کان له په‌رله‌مانى کوردستان بۆ (چه‌تر) وتى :سه‌رۆکایه‌تى هه‌رێم و س �ه‌رۆک��ای �ه‌ت��ى پ �ه‌رل �هم��ان��ى ک��وردس��ت��ان هیچ ئه‌نجامێکى لێکۆڵینه‌وه‌یان ب��ۆ لیژنه‌ى ناوخۆى پ�ه‌رل�هم��ان ن �هن��اردووه س �ه‌ب��اره‌ت ب �هو لیژنانه‌ى بۆ فایلداره‌کان و مسته‌شاره‌کان پێکیان هێنابوو. وتیشى :له‌داهاتوودا داوا ده‌که‌ین که‌ئه‌نجامى ئه‌و لیژنانه‌مان بۆ ره‌وان�ه بکه‌ن و که‌س و کارى شه‌هیدان و ئه‌نفالکراوانیش چیتر له‌چاوه‌روانیدا نه‌بن. هاوکات دادوه‌ر ف��اروق جه‌میل ،وه‌زی��رى دادى پێشووى حکومه‌تى هه‌رێمى کوردستان ،بۆ (چه‌تر) رای��گ �هی��ان��د :ل �هس��اڵ��ى ( )2007ه��ی��چ پرسێک به‌وه‌زاره‌تى داد نهکراوه له‌پێکهێنانى ئه‌و لیژنه‌ی ه و هیچ زانیاریه‌کیشم ل�هس�ه‌ر ئ �هو لیژنه‌یه نیه، له‌کاتێکدا ده‌بوو وه‌زاره‌تى داد به‌و کاره هه‌ڵسابایه. ن���اوب���راو وت��ی��ش��ی :ک���ارى ئ���هو ل��ی��ژن�هی�ه ته‌نها له‌چوارچێوه‌ى سه‌رۆکایه‌تى هه‌رێمى کوردستاندا سوڕاوه‌ته‌وه و که‌س ئاگادارى نیه. پێشتر محه‌مه‌دی حاجى محمود ،سکرتێرى حزبى سۆسیالست دیموکرتی کوردستان ،رایگه‌یاندبوو:
پرۆژ ه یاساکان به‌خواستى حکومه‌ت ه نه‌وه‌ک به‌خواستى په‌رله‌مانتاران [ ئا /ره‌هێڵ مامه‌ش ] پ�ه‌رل�هم��ان��ت��اران ل�هس�ه‌ر خوێندنه‌وه‌ی پرۆژه‌کان و سیسته‌می ریزبه‌ند کردنیان رای جیاوازیان ههیه ،لیستی کوردستانی پێیوای ه ریزبه‌ندی پرۆژه‌کان به‌گوێره‌ی ب �ه‌رواره، ب �ه‌اڵم لیسته‌کانی تر ئهمه ره‌تده‌که‌نه‌و ه و ده‌ڵێن ته‌نیا سه‌رۆکایه‌تى په‌رله‌مان ده‌سه‌اڵته‌ى ئه‌و ریزبه‌ندییه‌ی ههیه.
هه‌رچه‌ند‌ه خولى ئێستاى په‌رله‌مانى کوردستان، ژماره‌یه‌کى زۆر له‌پرۆژ‌ه یاسا له‌الیه‌ن فراکسیۆنه‌کانى ئۆپۆزسیۆن و ده‌سه‌اڵته‌وه ئاماده‌کراو‌ه و به‌شى زۆریان خوێندنه‌وه‌ى یه‌که‌مى بۆ کراوه ،به‌اڵم به‌هۆى زۆری ده‌سه‌اڵتی سه‌رۆکایه‌تى په‌رله‌مان له‌دانانى به‌رنامه‌ى کار و ریزبه‌ندى پرۆژه یاساکان ،زۆرێک له‌و پرۆژه یاسانه‌ى به‌الى فراکسیۆنه‌کانه‌و‌ه بۆ ئه‌مڕۆ پێویست ه ناخرێته ناو بهرنامه و پشتگوێ ده‌خرێن ،له‌کاتى دانانى به‌رنامه‌ى کارى په‌رله‌مانیش هیچ راوێژێک له‌گه‌ڵ سه‌رۆکی فراکسیۆنه‌کان ناکرێت ،هه‌روه‌ک هه‌ندێک ئه‌ندام په‌رله‌مان ئهوه به‌گرنگ ده‌زانن.
په‌رله‌مانتارێک ده‌گه‌ین ه ئه‌و بڕوایه‌ى له‌کوردستان په‌رله‌مان نییه لهمبارهیهوه ئیسماعیل گه‌اڵڵى ،ئه‌ندامى په‌رله‌مانى ک��وردس��ت��ان له‌فراکسیۆنى گ���ۆڕان له‌لێدوانێکیدا بۆ چه‌تر وت��ی «هه‌موو پ��رۆژه یاسایه‌ک گرنگى خۆى ههیه ،به‌اڵم گرنگ و گرنگتر ههیه ،ئه‌مه‌ش له‌ده‌سه‌اڵتى سه‌رۆکایه‌تى په‌رله‌مانه کام ه پ��رۆژه ده‌خات ه به‌رنامه‌ى کاریه‌وه ،به‌اڵم زۆرجار پرۆژه یاسا ئاماده‌ی ه و راپۆرته‌کانى نوسراوه ،که‌چى سه‌رۆکایه‌تى پ �ه‌رل �هم��ان ن��ای��خ��ات� ه ن���او ب �ه‌رن��ام �ه‌ى ک���ار ،ئ�هم�هش جیگاى نیگه‌رانیه ،به‌م شێوه‌ی ه ده‌گه‌ینه ئه‌و بڕوایه‌ى له‌کوردستان په‌رله‌مان نیه ،به‌ڵکو تائێستا ده‌سه‌اڵتى په‌رله‌مان وهک شتکى ره‌مزى به‌رکارده‌هێندرێ». له‌به‌رامبه‌ر ئ�هم قسانه‌دا ئه‌ڤین عومه‌ر ،ئه‌ندام
په‌رله‌مان له‌سه‌ر لیستی کوردستانى وتی «له‌کاتى ئێستا په‌رله‌مانى کوردستان کۆمه‌ڵێک پرۆژه یاساى هه‌ی ه خوێندنه‌وه‌ى یه‌که‌میان بۆ کراوه ،دواتر ده‌چێته ناو لیژن ه په‌یوه‌ندیداره‌کان ،له‌ناو ئه‌و لیژنانه‌ش وابه‌ئاسانى تێپه‌ر نابێت ،تاهه‌ڵسه‌نگاندن و دیراسه‌ى بۆ نه‌کرێت، ئاراسته‌ى سه‌رۆکایه‌تى ناکرێت ،دوای ته‌واوبوونى پ��رۆژه‌ک��ان له‌لیژنه‌کانیش ،ڕه‌وان���هی سه‌رۆکایه‌تى په‌رله‌مان ده‌کرێت ،ئه‌و کاته سه‌رۆکایه‌تی به‌گوێره‌ى مێژوى پێشکه‌شکردن و ته‌واوکردنی راپۆرته‌کان، ده‌یخات ه ناو به‌رنامه‌ى کاره‌وه ،بۆیه لێر‌ه به‌روار رۆلی ههیه ،ئه‌مه‌ش واده‌ک��ات هه‌ندێک پرۆژه یاسا پێش بکه‌وێت و هه‌ندێکى تر دوابکه‌وێت». به‌اڵم ئه‌ندامێکی فراکسیۆنی کۆمه‌ڵ سه‌رگوڵ ح�هم�هخ��ان ،ئ �هو قسانه‌ی ئه‌ڤین رهت��دهک��ات �هوه وتی «نه‌خێر هیچ کات مێژو نه‌کراوه‌ت ه پێوه‌ر بۆ دانانى پرۆژه یاسا ،چونک ه پرۆژه یاسا ههبووه ل ه ()11/1 خوێنده‌وه‌ى یه‌که‌مى بۆ کراوه ،ل ه ( )11/3خوێندنه‌وه‌ى دووه‌م���ى ب��ۆ ک���راوه ،ب��ه‌اڵم پ���رۆژه ی��اس��ای ت��ر هه‌ی ه له‌مانگى ( )11ساڵى راب��ردوو خوێندنه‌وه‌ى یه‌که‌مى بۆ کراوه ،که‌چى دواى ساڵێک خوێندنه‌وه‌ى دووه‌مى ب��ۆ ن �هک��راوه ،ئه‌مانه‌ش وای��ک��ردووه چه‌ندین پ��رۆژه یاساى خزمه‌تگوزارى نه‌خرێته به‌رنامه‌ى ک��ارهوه و دوابکه‌وێت». دوات��ر په‌رله‌مانتار رێباز ف�ه‌ت��اح ،فراکسیۆنی گۆڕان وتى ناڕازین له‌و «ده‌سه‌اڵته‌ی به‌سه‌رۆکایه‌تى په‌رله‌مان دراوه به‌رنام ه دابنێت ،ئه‌مه‌ش تاراده‌یه‌ک نایه‌کسانى دروس���ت دهک���ات له‌پێدانى ئ�ه‌ول�ه‌وی�ه‌ت ب �ه‌پ��رۆژه‌ک��ان ،چونک ه هه‌ندێک ج��ار پ���رۆژه هه‌ی ه زۆر گرنگه و پێویست ه بخرێته به‌رنامه‌ى کار به‌اڵم پشتگوێ ده‌خرێت ،که‌چى پرۆژه‌ى تر ک ه لهوانه زۆر پێویست نه‌بێت پێش ده‌خرێن ،ئه‌مه‌ش وایکردو‌ه ئه‌و پرۆژه یاسایانه‌ى دهخرێنه به‌رنامه‌ى کار ،به‌خواستى حکومه‌ت بێت ن���ه‌وه‌ک به‌خواستى په‌رله‌مانتاران بێت». ئیسماعیل گه‌اڵڵی بێئومێدی خۆی راگه‌یاند له‌کارکردنی په‌رله‌مان وتی :خوێنده‌وه‌م بۆ عه‌قلیه‌تى سیاسى کورد چ ئه‌وانه‌ى له‌ناو په‌رله‌مانن یان ئه‌وانه‌ى ل �ه‌ده‌ره‌وه‌ن ،قه‌ناعه‌تێکى کاملیان به‌دیموکراسى نیه، له‌به‌ر ئ �هوه ه�ه‌ر پ��رۆژه یاسایه‌ک له‌ناو په‌رله‌مانى کوردستان تێپه‌رى ئومێدم پێی نی ه که وه‌اڵمێک بێت بۆ کۆمه‌ڵگا ،هه‌روه‌ک له‌تێپه‌راندنى یاساى خۆپشاندان بینیمان ،وات ه هه‌ر یاسایه‌ک تێپه‌رێت یاساى داخراو ده‌بێت یاساى شارستانى نابێت. س���ه‌ب���اره‌ت ب��ه‌چ��اره‌س��هری ئ���هو نارێکخستنیه، سه‌ره‌رای ئه‌وه‌ی ئاماژه ب ه گۆڕینی په‌یڕه‌وی ناوخۆی
په‌رله‌مان ده‌که‌ن په‌رله‌مانتاران ده‌سه‌اڵتی سه‌رۆکی په‌رله‌مان به‌زۆر ده‌زانن .له‌م باره‌یه‌و‌ه د.ئه‌حمه‌د وه‌رتى، ئه‌ندامى په‌رله‌مان له‌سه‌ر لیستی بزوتنه‌وه‌ى ئیسالمى وتى :ده‌کرێ بۆ رێکخستنى پرۆژه یاساکان و هێنان ه پێشه‌وه‌ى پ��رۆژه‌ى گرنگ ،سه‌رۆکایه‌تى په‌رله‌مان راوێ���ژ ل�هگ�هڵ فراکسیۆنه‌کان ب��ک��ات ،ب��ۆ ئ �ه‌وه‌ى بتواندرێ به‌گوێره‌ى داواکارى هه‌موو الیه‌ک پرۆژه یاساکان بخرێنه به‌رنامه‌ى کاره‌وه. ه �ه‌روه‌ه��ا رێ��ب��از فه‌تاحیش له‌لیستی گ���ۆڕان، وت���ی :ب��ۆ چ��اره‌س �ه‌رک��ردن��ى ئ �هو کێشه‌یه پێویست ه له‌کاتى دانانى به‌رنامه‌ى کار راوبۆچونى سه‌رۆکى فراکسیۆنه‌کان وه‌ربگیرێت و تاراده‌یه‌ک یه‌کسانى و دادوه‌رى له‌شێوازى دانانى به‌رنام ه هه‌بێت نه‌ک ته‌نیا سه‌رۆکایه‌تى په‌رله‌مان ئه‌و ده‌سه‌اڵته‌ى هه‌بێت.
په‌رله‌مانتارێک هه‌ر پرۆژ ه یاسایه‌ک له‌ناو په‌رله‌مانى کوردستان تێپه‌ڕى ئومێدم پێی نیه
ساڵی یه‌که‌م ژماره 34 دووشه‌ممه 2010/12/6
3
هه‌ڵبژاردنیمامۆستایان یان ملمالنێی ده‌سه‌اڵتگه‌رایی دوای ( )18س��ا ڵ باشبوومامۆستایانبیریان سه‌ردار ستار که‌وته‌و‌ه هه‌ڵبژاردنێک بکه‌ن ،وهک��و نه‌ریتێکی دیموکراتی و باشه جا چ گۆڕین بێت ل ه پارتێکه‌و‌ه بۆ پارتێکی تر ،یان له‌خودی پارته‌که‌و‌ه له‌که‌سێکه‌و‌ه بۆ که‌سێکی تر .ئهمه کاتێک ب��ۆ ئ��اڵ��وگ��ۆڕی ده‌س���ه‌اڵت س�هی��ری بکه‌ین، به‌اڵم هه‌مان پرۆس‌ه بۆ رێکخراوه مه‌ده‌نی و پیشه‌یه‌کان ناتوانین به‌دیموکراتیزه‌بوونی به‌ناو بکه‌ین ،چونکه رێکخراوه مه‌ده‌نی و پیشه‌یه‌کان ده‌سه‌اڵتی واڵت به‌ڕیوه‌نابه‌ن ،به‌ڵکو ناوه‌ڕۆکی دیموکراتیزه‌بوونی کۆمه‌ڵگا به‌هێزده‌که‌ن. لێر‌ه خاڵێک ههیه پێویسته بزانرێت ئه‌ویش بۆ پرۆسه‌یدیموکراتیزه‌بوونیکۆمه‌ڵگاله‌هه‌رێمی کوردستان به‌شێوه‌یه‌کی ئاکتیف به‌ڕێوه‌ناچێت؟ سه‌ره‌ڕایی ئه‌وه‌ی رێگریه‌کان له‌چاو پارچه‌کانی تری کوردستان زۆر که‌مترن ،هه‌ڵبه‌ت له‌و به‌ڕێوه‌نه‌چوون‌ه هۆکاری سه‌ره‌کی ئه‌قڵیه‌تی حزبگه‌رایی ده‌سه‌اڵتی هه‌رێم و هه‌مانکات ئه‌و پاشماوه‌یه‌ی که‌ل‌ه ئه‌قڵی ده‌سه‌اڵتی عه‌ره‌بی بۆمان ماوهتهوه کاریگه‌ری خۆی ههیه به‌اڵم ناتواندرێ هه‌مووی به‌مه‌و‌ه په‌یوه‌ست بکرێت. م��ام��ۆس��ت��ای��ان ک �ه‌ت��وێ��ژێ��ک��ی دی����اری کۆمه‌ڵگان سه‌رده‌می خۆشی رۆشنبیرانی ئێمه ته‌نها مامۆستایان بوون ،مامۆستایانیش رۆلێکی گرنگیان بینی له‌هۆشیار کردنه‌وه‌ی کۆمه‌ڵگاکه‌مان .له‌دوای سااڵنی حه‌فتا رۆلی مامۆستا له‌ناو خه‌ڵکی ئێمه کاریگه‌ریه‌کی زیاتری په‌یداکرد له‌هه‌شتاکان هه‌مان رۆلی ب�����ه‌رده‌وام ب���وو ،ل����ه‌دوای راپ �ه‌ڕی��ن مامۆستا به‌گه‌رمی هات‌ه پێشوو‌ه به‌تایبه‌ت دوایی ئه‌وه‌ی وت��ی :س �هری ب �ه‌رز بۆ مووچ‌ه ن��زم ناکه‌ین، به‌اڵم دوایی ئهوه رۆلی مامۆستا رۆژدوای��ی رۆژ که‌مبوو‌ه تاگه‌یشت‌ه ئ���ه‌وه‌ی که‌ته‌نها بیرله‌وه‌بکاته‌و‌ه چه‌ند خاڵی هه‌یه‌و چه‌ند خاڵی نییه ،ئینجا ده‌توانێت له‌که‌ره‌م و ره‌حمی ده‌سه‌اڵت ئه‌رز‌ه وه‌رگرێت یان نا .لهوانهیه پرسیاربکه‌ین بۆ ره‌وشی مامۆستا به‌م رۆژه گه‌یشت؟ یه‌کسه‌ر بڵێن رۆژه‌ک �هی گ��ۆڕاوه ،ده‌س �ه‌اڵت ناهێڵێت. باوه‌ڕکه‌م ئهمه بیانوێکی ساده‌و بێده‌سه‌اڵته. چونکه دیموکراتیزه‌کردنی کۆمه‌ڵگا ئه‌رکی خهڵکه به‌پله‌ی ی �هک �هم ،دیموکراتیه‌ت و ده‌س����ه‌اڵت ل �هگ �ه ڵ ی��هک ن��اک��ۆک��ن ،هیچ ده‌سه‌اڵتێک ناتوانێت دیموکراتیه‌ت بێنێ به‌ڵکو ئهوه کۆمه‌ڵگای‌ه دیموکراتیه‌ت پێش ده‌خات و ده‌سه‌اڵته‌که‌ی ئاراسته‌ده‌کات .ئه‌وه‌ی خه‌ڵکی ئێمه له‌ده‌سه‌اڵت داوای ده‌کات له‌م ده‌سه‌اڵت ه زی��ات��ره ،دهب��ێ دروشمه‌که‌مان ئه‌وه‌بێت ئه‌ی ده‌سه‌اڵت رێگرمه‌ب‌ه له‌به‌رده‌م دیموکراتیزه‌بوونی کۆمه‌ڵگا ،کاتێک ئه‌و دروشم‌ه به‌رزبکه‌ینه‌و‌ه ئه‌وکات ده‌ڵێین ئ�هی خه‌ڵک هه‌وڵه‌کانتان چڕتربکه‌نه‌و‌ه له‌پێناو دیموکراتیه‌ت .ئه‌گه‌ر وانه‌بێت ئه‌وا مامۆستایان و توێژه‌کانی تریش ئێستا چ��ۆن بێ رۆ ڵ بوونه‌و هه‌موو که‌س چ��اوه‌ڕێ��ی ده‌س���ه‌اڵت دهک���ات ئ��ه‌وا ئه‌وکات خراپترده‌بێت ،زۆر چاوه‌ڕێکردن له‌ده‌سه‌اڵت ئیراده‌ی دیموکراتی ده‌شکێنێ ،ئه‌وا به‌و مانای ه ناڵێم که‌له‌دژی ده‌س �ه‌اڵت بن یان ئه‌وه‌ت‌ه بڵێم پێویستمان به‌ده‌سه‌اڵت نییه ،به‌ڵکو بۆ ئه‌وه‌ی کۆمه‌ڵگای کوردستان به‌هێزو خاوه‌ن ئیراده‌بێت ده‌بێپرسییه‌که‌میله‌سه‌رئه‌وه‌بێتکۆمه‌ڵگای ئازادو دیموکرات چۆن پێشده‌که‌وێت .له‌گ‌ه ڵ وه‌اڵمدانه‌وه‌ی ئه‌و پرسیار‌ه ئه‌وکات جیاکاریه‌ک بکرێت له‌نێوان خۆحاکمکردنی ده‌س �ه‌اڵت و به‌ڕێوه‌چوونیکۆمه‌ڵگابه‌شێوه‌یه‌کیچاالک. رۆشنبیرانبه‌گشتیومامۆستایانیشبه‌تایبه‌تی که‌داینه‌مۆی دیموکراتیزه‌کردنی کۆمه‌ڵگان ده‌توانن رۆلێکی زیاترببینن ،به‌مه‌رجێک خۆیان له ئه‌رزه‌و پاره رزگاربکه‌ن .ئه‌وا به‌و مانایه نایه‌ت ک �هس �ه‌روه‌ت و سامانی واڵت بۆ ده‌س �ه‌اڵت لێبگه‌ڕێین ،به‌ڵکو بۆ ئهوهیه که‌ده‌سه‌اڵت به‌گشتی ده‌بێ حسابێکی زیاتر بۆ کۆمه‌ڵگا بکات .ئه‌گه‌ر رۆشنبیران به‌گشتی رۆلێکی زیاتر ببیینن ئه‌وکات ده‌سه‌اڵتیش ناچارده‌بێت حسابێکیزیاتریانبۆبکات. ئهمه کرده‌یه‌کی ئاسای‌ه له‌م هه‌ڵبژاردنه‌ش به‌گشتی لیستی یه‌کێتی و پارتی ده‌رچێته‌وه، له‌وانه‌ی‌هله‌هه‌ندێکشوێنگۆڕانیانله‌هه‌ندێک شوێن یه‌کگرتوو کۆم‌ه ڵ ده‌رب��چ��ن ،هه‌مان ئه‌نجامه‌کانی هه‌ڵبژاردنمان بۆ دووباره‌ده‌بێته‌وه، بۆیه ئه‌گه‌ر به‌حسابی حزبایه‌تی سه‌یربکرێت باوه‌ڕده‌که‌م بهداخهوه زۆربه‌ی مامۆستایانمان ک�ه‌وت��وون�ه‌ت�ه ه �ه‌وای��ی حزبگه‌رایی بۆیه‌ش سه‌رئه‌نجامیمامۆستابه‌مڕۆک‌هگه‌یشتووه.
کوردستانی و هەرێمی ساڵی یه‌که‌م ژماره 34 2010/11/8 دووشه‌ممه 2010/12/6 دووشه‌ممه
4
[ ئا /جه‌زا ئه‌حمه‌د ] ئه‌مریکا بڕیاریدا قه‌ڵغانى موشه‌کى خۆى له‌تورکیا جێگیر بکات و تورکیاش ئ �هم �ه‌ى قبوڵکرد ک � ه له‌خاکه‌که‌یدا دابنرێت ،ئه‌م ه له‌کاتێکدایه ،یه‌کێتی ئ��ه‌وروپ��ا ده‌ڵ��ێ��ت ئ��ێ��ران رازى ب��وو ه به‌وتووێژ له‌سه‌ر پـرۆگرامی ناوه‌کی و رایگه‌یاند سه‌عید جه‌لیلی و راوێژکارى بااڵی ناوه‌کی ئێرانی له‌گه‌ڵ (کاپرین ئاشـتون) به‌رپـرسی کاروباری دهرهوهی یه‌کێتی ئ��ه‌وروپ��ا ل��هم هه‌فته‌یه‌دا کۆده‌بێته‌وه.
نوسینگه‌ی ئاشـتون وتویه‌تی ک ه ئاشـتون له‌بری ئه‌مه‌ریکا و به‌ریتانیا و فه‌ڕه‌نسـا و چین و روسیا و ئه‌ڵمانیا له‌گه‌ڵ ئێران کۆده‌بێته‌وه. م��هح��م��ود ئ�� هح��م��ه‌دی ن����ه‌ژاد ،س��ه‌رۆک��ی ئێران رایگه‌یاندو‌ه که واڵته‌که‌ی ئاماده‌ی ه وتووێژ بکات، ب���ه‌اڵم دان��وس��ان��دن ن��اک��ات ل�� هس��ه‌ر مافه‌کانی بۆ به‌ده‌سـتهێنانی پـرۆگرامی ناوه‌کی. د.کامه‌ران به‌روارى ،مامۆستاى زانکۆى دهۆک و چ��اودێ��رى سیاسى ،ده‌رب����اره‌ى دان��ان��ى قه‌ڵغانى موشه‌کى له‌تورکیادا وتى «دانانى قه‌ڵغانى موشه‌کى له‌تورکیا هێنده‌ی په‌یوه‌ندى به‌ئێران و روسیا و چینه‌و‌ه ههیه ،ئهوهنده په‌یوه‌ندى به‌بزاڤى خه‌باتى ک��وردهوه نیی ه و له‌نێوان ئێران و ئیسرائیلدا دژایه‌تى ههیه، هه‌ڵبه‌ت ئیسرائیل هاوپه‌یمانیه‌کى نزیکى ستراتیژى ئه‌مریکای ه و ه��ه‌ر مه‌ترسیه‌ک له‌سه‌ر ئیسرائیل [ ئا /باران ره‌خت‌ه ] رێکخراو ه مه‌ده‌نیه‌کانی کورد له‌باکور و رۆژهه‌اڵتى کوردستان هه‌ڵمه‌تی داکۆکی له‌زمانی کوردیان ده‌ستپێکرد ،له‌به‌رامبه‌ر نکۆڵیکردن و ئاسته‌نگیه‌کانی سه‌ر زمانی کوردی.
له‌شارى ئامه‌دى باکورى کوردستان رێکخراوه مه‌ده‌نیه‌کانی کورد ،هه‌ڵمه‌تێکی وتنه‌وه‌ی وانه‌ی کوردیان ده‌ستپێکرد .رێکخستنه‌کانی پارتى ئاشتى و دیموکراتى ()BDPى ئامه‌د له‌شاره‌وانیه‌کانیاندا، وتنه‌وه‌ی وانه‌ی کوردیان ده‌ستپێکرد. دوای ئ��ه‌وه‌ی که داواک���اری سیاسه‌تمه‌دارانی ک��ورد ،بۆ به‌رگری له‌خۆکردن به‌زمانی کوردی له‌الیه‌ن دادگای تورک له‌ئامه‌د ره‌تکرایه‌و‌ه و زمانی کوردی وهک زمانێک ،که نازانرێت چ زمانێکه ناوی لێنرا .رێکخراوه کوردیه‌کان له‌به‌رامبه‌ر ئه‌و هه‌ڵوێسته‌دا ده‌ستیان دایه چاالکی. ( ،)BDPبڕیاریدا که لهمه به‌دواو‌ه له‌سه‌رجه‌م گۆڕه‌پانه‌کاندا کاروباره‌کانی به‌زمانی ک��وردی راپه‌ڕێنێت و ته‌ڤگه‌ری زمان و په‌روه‌رده‌ی کوردى- یش ،که‌مپینێکی واژو کۆکردنه‌وه‌ی ده‌ستپێکرد. له‌زۆر شوێنیتر به‌پشتیوانی (کوردی دهر) ده‌ستکرا
به‌رپرسى په‌یوه‌ندییه‌کانى ()KCK
له‌به‌رامبه‌ر قه‌ڵغانى موشه‌کیدا ئه‌گه‌رى ئه‌و ه هه‌ی ه ئه‌مریکا دژى ( )PKKبۆ تورکیا بکه‌وێت ه هه‌وڵدانێکى ترهوه
هه‌بێت مه‌ترسی‌ه له‌سه‌ر ئه‌مریکا ،ئهمه خۆئاماد‌ه کردنێک ه به‌رامبه‌ر چه‌کى پێشکه‌وتوى ئێران». به‌روارى ،ئاماژه بۆ ئه‌وه‌ش ده‌کات هه‌ر رێکه‌وتن و هاوپه‌یمانێتیه‌کى تورکیا له‌گه‌ڵ هه‌ر ده‌وڵه‌تێکى هه‌رێمى و جیهانى بیبه‌ستێت پرسى کوردى باکور چاره‌سه‌ر ناکات ،وتى: به‌بڕواى من ئه‌گه‌ر رێکه‌وتنێکى واهه‌بێت ک ه ئه‌مریکا ه��اوک��ارى ت��ورک��ی��ا ب��ک��ات دژى ک��ورد له‌به‌رامبه‌ر دانانى قه‌ڵغانى موشه‌کى له‌خاکه‌که‌یدا، ئه‌م رێکه‌وتن‌ه سه‌رکه‌توو نابێت .له‌ڕۆژگارى ئه‌مڕۆدا رێکه‌وتنى تورکیا و ئه‌مریکا شتێکى ئاساییه، به‌اڵم بڕواناکه‌م رێکه‌وتنێک هه‌بێت له‌نێوانیان ک ه دژى کورد بێت ،چونکه هه‌م ئه‌مریکا و ئه‌وروپا گه‌یشتونه‌ت ه ئه‌و بڕوایه‌ى ک ه زوڵم له‌گه‌لى کورد ده‌کرێت ،ده‌وڵه‌تى تورکیا راسته‌وخۆ دژى یاساى نێوده‌وڵه‌تى ره‌فتار له‌گه‌ل ملیۆنه‌ها کوردا ده‌کات. هیوا گوڵ محه‌مه‌دى ،چاودێرى سیاسى ،دانانى قه‌ڵغانى موشه‌کى به‌مشێوه‌ی‌ه شرۆڤ‌ه ده‌کات ک ه دان��ان��ى قه‌ڵغانى موشه‌کى له‌تورکیا ئ��هو رۆڵه‌ی ه ک�� ه تورکیا ده‌یگێڕێت ل��ه‌الی��هک دوژمنایه‌تى له‌گه‌ڵ ئیسرائیل ده‌کات و له‌الیه‌ک خۆى له‌ئێران نزیک دهک��ات��هوه .ئهمه سیاسه‌تێکى رۆژئاواییه، وت��ى :تورکیا سیاسه‌تێکى نه‌رمى ههیه ناتوانێت ده‌ست له‌ڕۆژهه‌اڵت و رۆژئاوا به‌ربدات له‌به‌رئه‌وه‌ى له‌الیه‌ک ده‌یه‌وێت له‌ئێران نزیک ببێته‌وه ،له‌الیه‌کى تریش بێت ه ناو یه‌کێتى ئه‌وروپاوه. ناوبراو ،پێوای ه دانانى قه‌ڵغانى موشه‌کى له‌تورکیا رۆڵێکى به‌رچاونیی ه له‌سه‌ر گۆڕینى په‌یوه‌ندى نێوان ئ��هو واڵت�� ه و ئ��ێ��ران .وت��ى :تورکیا یه‌کێک له‌و
واڵتانه‌ی‌ه ک ه بڕیاره ئه‌و موشه‌کانه‌ى تیادا دابنرێت و چه‌ند واڵتێکى تر دیارى کراوه. گوڵ محه‌مه‌دى ،ئه‌وه‌شى وت «بێگومان تورکیا تازیاتر له‌ناتۆ نزیک بێتهوه زه‌ره‌رى زیاترى بۆ کورد ههیه ،تازیاتر له‌ناتۆ دور بکهوێتهوه قازانجى بۆ کورد ههیه ،مه‌سه‌له‌ک ه ته‌نها قه‌ڵغانى موشه‌کى نییه ،ئهوهیه ده‌یانه‌وێت چ سیاسه‌تێک پێش بخه‌ن. کورد ئێستا خاوه‌ن رۆڵێک‌ه له‌ڕۆژهه‌اڵتى ناوه‌ڕاست. عه‌داله‌ت عه‌بدواڵ ،رۆژنامه‌نوس و شاره‌زا له‌بوارى په‌یوه‌ندیه‌کانى تورکیا ،ئهوه ده‌خاته‌ڕوو تورکیا و ئێران پرسێکى سیاسى و دۆزێک کۆیان دهکاتهوه و ئه‌ویش بوونى کورده له‌ناو هه‌ردووکیاندا ،ئهمه هۆکارێکى گرنگه‌ک‌ه په‌یوه‌ندى نێوانیان باش بێت، ع��ه‌دال��ه‌ت ،جه‌ختى ل�� هم��هک��ردهوه و وت��ى :تائێستا ئ��هو کێشه‌یه‌ى که له‌نێوانیان هه‌بێت ،ئ��هو دۆخ ه نێوده‌وڵه‌تیه‌ی ه که به‌رامبه‌ر به‌ئێران ههیه له‌الیه‌ن رۆژئ��اواوه ،به‌گشتى رۆژئاوا هه‌ڵوێستێکى توندیان له‌سه‌ر ئێران ههیه ،بۆی ه پێموای ه دانانى قه‌ڵغانى موشه‌کى له‌تورکیا وهک ج��ۆرێ��ک له‌مانۆڕى سیاسى و سه‌ربازى له‌چوارچێوه‌ى په‌یوه‌ندى خۆى له‌گه‌ڵ رۆژئاوایه. ئ��ام��اژه‌ى ب��هوهش��ک��رد ک��ه ئ��ه‌وروپ��ا و هه‌ندێک ل��ه‌واڵت��ه عه‌ره‌بیه‌کانیش کۆکن له‌سه‌ر یه‌کێک له‌و خه‌یاراتان‌ه هه‌ی ه ک ه به‌رامبه‌ر به‌ئێران بگیرێت ه ب���ه‌ر ه��ێ��رش��ى س��ه‌رب��ازی��ی��ه ،وت���ى :ب��ۆ رێگه‌گرتن له‌سه‌ره‌ڕۆیه‌کانى ئێران ،ب��ه‌اڵم خ��ودى ئه‌مریکا و ئۆباما لهوه تێده‌گات که ئێران پاروێکى ئاسان نیی ه و خاوه‌نى موشه‌کى دورهاوێژه ،له‌گه‌ڵ سوپایه‌کى رێ��ک��خ��راو ،ل��هگ��هڵ ئ�� هم�� هش��دا خ�� هی��اری س��ه‌رب��ازى
قەلغانی موشەکی پەیوەندیەکانی ئێران و تورکیا چی لێ‌دەکات ههمیشه کراوه‌یه. ئه‌حمه‌د ده‌نیز ،به‌رپرسى په‌یوه‌ندیه‌کانى باشورى کوردستان له‌کۆماچڤاکێ کوردستان ،به(چه‌تر) ى راگه‌یاند که بابه‌تى قه‌ڵغانى موشه‌کى له‌سه‌ر بنه‌ماى به‌رژه‌وه‌ندى دیپلۆماتى دروستبوو‌ه و پێشیوای ه گه‌لێکجار ئه‌م په‌یوه‌ندی ه ههبووه ،جه‌ختى کردهوه: ئه‌مریکا ده‌یه‌وێت تورکیا له‌دژى ئێران به‌شێوه‌یه‌ک به‌کار بهێنێت ،ئێستا قه‌ڵغانى موشه‌کى جێگیر دهک��ات ،هه‌م وهک هه‌ڕه‌ش ه بۆ ئێران هه‌م ئه‌گه‌ر شه‌ڕیش بوو دژى ئێران به‌کارى بهێنێت ،تورکیا
وانه‌ى کوردى له‌باکورى کوردستان خوێندرا به‌وتنه‌وه‌ی وانه‌ی کوردی. له‌شاره‌وانى ناوچه‌ی (باغله‌ر) له‌ئامه‌د له‌و چوارچێوه‌یه‌دا به‌ئاماده‌بوونی ( )20که‌س ده‌ستیان دایه وتنه‌وه‌ی وانه‌ی کوردی. له‌ناوه‌ندی ()BDPى ئامه‌د ،ناوه‌ندی کلتوری جگه‌رخوێن و له‌ناوچه‌ی ئه‌رغه‌نیه‌ش له‌ناوه‌ندی کلتور و هونه‌ری (هیالل) وتنه‌وه‌ی وانه‌ی کوردی ده‌ستپێکرد. ماڵی گ���ه‌ل ،ل��هش��ارى ئ��ام��ه‌د ،میوانخانه‌ی شاره‌داری باغله‌ر ،ناوه‌ندی چاند و هونه‌ری دیجله و فورات و له‌ناوچه‌ی لیج‌ه به‌مه‌به‌ستی وتنه‌وه‌ی وان��هی ک��وردی داوای مامۆستای کوردیان له «کوردی -دهر» کردووه. ل��ه‌ڕۆژه��ه‌اڵت��ى کوردستانیش ت��ادێ��ت پێداگرى ده‌کرێت له‌سه‌ر خوێندن به‌زمانى کوردى ،له‌م چوار چێوه‌یه‌شدا ،به‌ڕێوه‌به‌رانی که‌مپینی (ئێستا خوێندن به‌زمانی ک���وردی ده‌س��ت پێبکات) لێدوانێکیان ئاراسته‌ی حزب ،رێکخراوه‌کان و خه‌ڵکی کوردستان کردووه و رایانگه‌یاندووه :خه‌بات له‌پێناو دامه‌زراندنی
قوتابخان‌ه به‌زمانی دایک به‌شێکی تر‌ه له‌خه‌باتی دیموکراسی و شارستانی ره‌وای حزب و رێکخراوه پێشکه‌وتنخوازه‌کانی جیهان دژ به فاشیزم و راسیزم له‌جیهاندا. ب��ه‌ڕێ��وهب��ه‌ران��ی کهمپینهکه له‌لێدوانه‌که‌یاندا داواده‌که‌ن «داواکاریمان به‌هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی مادده‌ی ( )15ل��هدهس��ت��وری حکومه‌تی ئیسالمی ئێران
و ق��ه‌د‌هغ��هک��ردن��ی خ��وێ��ن��دن به‌زمانی کوردی له‌باکور و رۆژئاوای کوردستان هه‌ڵبگیرێت و ک��وردس��ت��ان��ی��ان له‌هه‌ر کوێیه‌ک ده‌ژی��ن ،کۆمیت‌ه و لیژنه‌ی تایبه‌تی ب��ۆ ئه‌نجامدانی ئ��هم ئه‌رک ه مێژووییه ،دامه‌زرێنین و توانای دارایی بۆ کڕینی پێداویستیه‌کان دابین بکه‌ین له‌گه‌ڵیشیدا پشتیوانی هه‌مه‌الیه‌نه‌ی ئ��هن��دام په‌رله‌مانانی ب��اش��ور ،وهزارهت���ی پهروهرده و یونسکۆ مسۆگه‌ر بکه‌ین. ت���هڤ���گ���هری زم�����ان و پ�������ه‌روه‌رده‌ی کوردستانی ،کۆما جڤاکێن کوردستان ( )KCKبه‌ده‌رکردنی لێدوانێک ساڵوی ئاراسته‌ی هه‌نگاوی لیژنه‌ی زمان و پ��ه‌روه‌رده‌ی رۆژهه‌اڵتی کوردستان کرد بۆ زمانی کوردی. له‌لێدوانه‌که‌دا ئاماژه‌کراو‌ه ب��ه‌وه‌ى که داخ��وازی پ��ه‌روه‌رد‌ه به‌زمانی دایک مافێکی سروشتی هه‌ر مرۆڤێک‌ه و پێویسته له‌یاسا بنچینه‌یه‌کاندا مسۆگه‌ر بکرێت و پێداگری له‌سه‌ر ئهوه بکرێت.
ئه‌مه‌ى په‌سه‌ند ک��رد ،ب��ه‌اڵم له‌به‌رامبه‌ر په‌سه‌ند کردنى قه‌ڵغانى موشه‌کیدا تورکیا چى له‌ئه‌مریکا ده‌وێـت و ئه‌مریکاش بۆ تورکیا چى ده‌کات؟ دهن��ی��ز ج�� هخ��ت��ى ل���هوهش���ک���ردهوه وت���ى «ل��ێ��دوان��ى دیپلۆماتیه‌تى تورکیا خاڵى یه‌که‌مى ()pkk هی��ه ،له‌به‌رامبه‌ر ئه‌و قه‌ڵغانى موشه‌کیه‌دا ئه‌گه‌ر ههیه ،ئه‌مریکا بۆ تورکیا دژى ( )pkkبکه‌وێت ه هه‌وڵدانێکى ت���رهوه .تورکیا له‌ئه‌فریقاش ،له‌هه‌ر شوێنێک گفتوگۆ بکات مه‌رجى یه‌که‌مى ()pkk ه‌یه». له‌لێدوانه‌که‌دا بۆ پێکهێنانی خوێندن به‌زمانى کوردى وێڕای ئاماژه‌دان به‌گرنگی به‌ڕێوه‌چوونی چ��االک��ی ج��ۆراوج��ۆر ،داواک�����راوه ب��ێ ئ���ه‌وه‌ی ک ه چاوه‌ڕوانی ده‌وڵه‌ت ببن ،گه‌لی کورد ده‌بێت خۆی سیسته‌می په‌روه‌رده‌ی خۆی دابمه‌زرێنێت. ت��هڤ��گ��هری زم���ان و پ�����ه‌روه‌رده‌ی کوردستانی، کۆما جڤاکێن کوردستان ( )KCKهێما بۆئه‌و هه‌نگاوان‌ه دهک���ات ک��ه دهت��وان��رێ��ت ل��هم قوناغه‌دا بنرێت .جه‌ختده‌کاته‌وه :گه‌لی ئێمه له‌ڕۆژهه‌اڵتی کوردستان ب��هو ئه‌زموونه‌ی ل��هو ب���واره‌دا هه‌یه‌تی، ئێستا به‌شێوه‌یه‌کی نوێ خۆی به‌رێکخستن بکاته‌وه. دهب��ێ��ت سیسته‌می رێکخستنی لیژنه‌ی زم��ان و په‌روه‌رده‌ی رۆژهه‌اڵتی کوردستان له‌هه‌موو شوێنێک دابمه‌زرێت و له‌سه‌ر هێڵى ماموستا فه‌رزاد که‌مانگه‌ر و مامۆستاکانی ک��وردی پ���ه‌روه‌رد‌ه بکرێن و هه‌ر ماڵێک ببێته خوێندگایه‌کی کوردی. ل��هو ل��ێ��دوان��ه‌دا داوا ل���ه‌ژن ،گه‌نجان ،روشنبیر، مامۆستا ،دام����هزراوه و رێکخستنه‌کانی گه‌لی کورد له‌ڕۆژهه‌اڵتی کوردستان کراوه که خاوه‌ندارى له‌کلتور و زمانی خۆیان بکه‌ن و پێشه‌نگایه‌تی ئه‌و قوناغ‌ه بکه‌ن.
هـــــه‌واڵی کوردستانی به‌غدادیش پشگیری زمانى کوردى دەکات
[ بەغداد ـ فەیسەل ] ل���هش���ارى ب���ه‌غ���داد ک��ۆم��هڵ��ێ��ک رۆش��ن��ب��ی��ر و خوێندکارى کورد له‌به‌یاننامه‌یه‌کدا ،که وێنه‌یه‌کان بۆ (چه‌ترپرێس) ناردووه ،پشتگیرى خوێندن به زمانى کوردى ده‌که‌ن و ره‌خنه‌ش له حکومه‌تى هه‌رێم ده‌گرن، به‌وه‌ى رێگه له‌خۆپیشاندانى جه‌ماوه‌رى ده‌گرێت. له‌به‌یاننامه‌که‌دا ده‌ڵێن :ره‌خنه‌ی که‌مته‌رخه‌می ده‌سه‌اڵتی کوردی ده‌که‌ین له هه‌رێمی کوردستان و هه‌ستانی به ڕێگه‌نه‌دان به رێپێوان و خۆپیشاندانی جه‌ماوه‌ری ،بۆ رسواکردنی سیاسه‌تى ئه‌و واڵتانه‌ى زمانى کوردى قه‌ده‌غ‌ه ده‌که‌ن ،که مافێکی سروشتى و مرۆڤیانه‌یه. ئه‌وه‌ش ده‌خه‌نه‌ڕوو :تائێستا له‌پارچه‌کانی تری کوردستان کورد بێبه‌شن له‌فێربوون به‌زمانی دایکی خۆیان ،هه‌روه‌ها سووکایه‌تی به کوردان ده‌کرێ و دهخرێنه زیندانه‌و‌ه و ئه‌شکه‌نج‌ه ده‌کرێن. له ( )chatrpress.comده‌قى بایاننامه‌ک ه ههیه
گوشار له‌سه‌ر گیراوانی کورد
ژن��ه گ��ی��راوی ک���ورد (زه‌ی��ن��ه‌ب ب��ای��ه‌زی��دی) س����ه‌ره‌ڕای تێپه‌ربوونى ی��هک ل��هس��ه‌ر چ��واری س��زای زیندانیه‌که‌ی ،چه‌ندین ج��ار داخ��وازی هاتنه دهرهوهی مه‌رجدار له‌زیندان و گواستنه‌وه‌ی ب��ۆ گ��رت��ووخ��ان��هی ش����اری م��هه��اب��اد ل��ه‌الی��هن کاربه‌ده‌ستانی ده‌زگای داد ،ره‌تکراوه‌ته‌وه .زه‌ینه‌ب، ئه‌ندامی رێکخراوی مافی مرۆڤی کوردستان، رێکخراوی ژنانی ئازه‌ر مێهر و که‌مپینی یه‌ک ملیۆن واژو .له‌الیه‌ن دادگ��ای شۆڕشی شاری مه‌هاباد ،به‌تۆمه‌تی هه‌وڵدان له‌دژی ئاسایشی نه‌ته‌وه‌یی رووب��ه‌ڕووی سزای چوار ساڵ زیندان و دوور خستنه‌و‌ه بۆ گرتووخانه‌ی شاری زه‌نجان بووه‌وه. گیراوان له‌ئێراندا ماوه‌ى زیندانه‌که‌شیان ته‌وا ده‌که‌ن ئازاد ناکرێن ،یه‌کێک له تاوانه‌کانی ئه‌و ژن‌ه کورده ،ته‌نیا ئهوه بووه ناوی دووکانه‌که‌ی نابوو (زیالن).
ده‌ستگیرکردن له‌رۆژهه‌اڵت به‌رده‌وامه
دوای ده‌ستبه‌سه‌ر کردنی چوار که‌س له‌گوندی ێ که‌سیتر له‌خه‌ڵکی (گۆگجه)ی شاری مه‌ریوان ،س ئه‌و گونده له‌الیه‌ن هێزه‌کانی ئێران ده‌ستبه‌سه‌ر کران. به‌گوێره‌ی راپۆرتی ،پێشێلکردنى مافه‌کانی مرۆڤ ێ مانگی راب����ردوودا ل��هک��وردس��ت��ان ،ل��هم��اوه‌ی س�� النیکه‌م ( )30که‌س له‌چاالکانی سیاسی ،مه‌ده‌نی، کلتوری و وێژه‌یی له‌شاری مه‌ریوان ده‌ستبه‌سه‌ر ێ که‌س ک��راون .له‌رێکه‌وتی ()29ی نۆڤامبه‌ر س ل��ه گ��ون��دی «گ��ۆگ��ج��ه» ب��هن��اوهک��ان��ی (ر‌هح��م��ان راز خه‌دیو ،مه‌جید مه‌ریه‌می و عه‌بدواڵ رایگان) له‌الیه‌ن هێزه‌کانی ئه‌منیه‌تی سوپای پاسداران دوای ده‌ستبه‌سه‌ر کردنیان ،راگوێزی گرتووخانه‌ی سوپای ئ��هو ش��اره‌ک��راون .له‌هه‌فته‌ی راب��ردوش��دا ئاژانسی ف��ورات ،رایگه‌یاندبوو چ��وار که‌سی خه‌ڵکی ئه‌و گونده به‌ناوه‌کانی (ئیبراهیم سلێمانی ،بورهان رازخه‌دیو ،حه‌مید مه‌ریه‌می و ئومید نوری) له‌الیه‌ن ئێرانه‌و‌ه ده‌ستبه‌سه‌ر کرابوون.
( )7ساڵ زیندانى بۆ سه‌رۆکى شاره‌وانییه‌ک ( )PKKدوو گه‌ریالى ( )20ساڵ زیندانى ده‌کات
ره‌م���ه‌زان ئویسال ،سه‌رۆکى ش��اره‌وان��ى پارتى ئاشتى و دیموکراتى ()BDPى شرناخ و جێگرى س��ه‌رۆک��ى ش��اره‌وان��ى و ئه‌ندامانى ئه‌نجومه‌نى شاره‌وانى سزادران ،له‌دۆزه‌که‌دا سه‌رۆکى شاره‌وانى ب��هوه تاوانبار کرابوو ک ه ئه‌ندامى رێکخستنى رێگه پێنه‌دراو‌ه و هه‌ر به‌ناوى ئه‌و رێکخسته‌نه‌شه‌و‌ه ت��اوان��ى ک����ردووه ،پ��ڕوپ��اگ��هن��ده‌ى رێکخستنیشى کردووه .له‌چواره‌مین دادگاى سزاى گرانى ئامه‌د دادگاییه‌که به‌ڕێوه‌چوو .له‌ئه‌نجامى دانیشتنى دادگاییه‌که‌دا ،ح��ه‌وت ساڵ و مانگێک سزاى گ��رت��ن ب��هس��ه‌ر ئ��وی��س��ال��دا ب���ڕدرای���هوه ،ه��ه‌روه‌ه��ا له‌هه‌فته‌ى رابردوودا دادگاى سزاى گرانى شرناخ و پێنجه‌مین دادگ���اى س��زاى گ��ران��ى ئ��ام��ه‌د بۆ ئه‌ندامانى ترى ئه‌نجومه‌نى ئه‌و شاره‌وانییه سزاى گرتنیان بۆ ده‌رکرا .تائێستاش تورکیا به‌رده‌وام ه له‌گرتنى ک��ورد و بانگه‌شى ک��ران��هوهش ب��ه‌ڕوى کوردا ده‌کات.
دوو گه‌ریالی ( )PKKک ه له‌مانگی ئابى ئه‌مساڵدا به‌ناوه‌کانی (فه‌رهاد فه‌الت و فکری ب��ێ��م��اڵ) ،ب�� هه��ۆی ئ���ه‌وه‌ی ب��وون��ه‌ت�� ه ه��ۆی گیان له‌ده‌ستانی چوار که‌سى مه‌ده‌نى ،له‌هه‌رێمه‌کانی پاراستنی میدیا -ئه‌وشوێنانى هێزى سیاسى و چ��هک��دارى ()pkkى لێیه -دادگ��ای��ی ک��ران. دۆزه‌که له‌دادگاى سه‌ربازی هێزه‌کانى پارستنى گه‌ل ( )HPGکرا. دوو گه‌ریالک ه له‌نزیک گوندی (سه‌رێکانی) سه‌ر به(حه‌سکیف)ى باکورى کوردستان ،مینێک داده‌نێنه‌وه ده‌بێت ه هۆی گیان له‌ده‌ستدانی چوار که‌سی مه‌ده‌نی .هه‌یئه‌تی دادگاکه ،رایگه‌یاند دان��ان��ه‌وه‌ی ئ��هو مین ه له‌هه‌رێمێکی مه‌ده‌نیدا، به‌واتای پێشێلکردنی پێوانه‌کانی شه‌ڕ دێت .دادگا سزای ( )24ساڵ زیندانی بۆ فه‌رهاد فه‌الت ،و ( )20ساڵ زیندانیش بۆ فکری به‌رماڵ بڕیه‌وه، هه‌ردوو گه‌ریالش له‌ناو ( )HPGده‌رکران.
وهزﯾﺮی ﮐﺎروﺑﺎری ﺷﻪھﯿﺪان:
دﯾﺪار
دۆﺳﯿﻪی ﺑێﺴﻪر و ﺷﻮێﻨﻪﮐﺎﻧﯽ ﺷﻪڕی ﻧﺎوﺧﯚ ﻻی ﺋێﻤﻪ ﻧﯿﻪ ] دﯾﺪارى /ھﺎﻧﺎ ﺋﺎزاد [
ھﻪﯾﻪ ﻟﻪھﻪر ﻻﯾﻪﻧێﮏ ﺑێﺖ دهﺗﻮاﻧێ ﺑێﺖ ﻣﺎﻣﻪڵﻪی ﭘێﺸﮑﻪش ﺑﮑﺎت و ﺋێﻤﻪش ﮐﺎری ﻟﻪﺳﻪر دهﮐﻪﯾﻦ، ھﻪر ﻣﺎﻣﻪڵﻪﯾﻪﮐﯿﺶ ھﺎﺗﺒێﺘﻪ ﺑﻪردهﺳﺘﻤﺎن ﮐﺎرﻣﺎن ﺑﯚ ﮐﺮدوه.
وهزارهﺗﯽ ﮐﺎروﺑﺎری ﺷﻪھﯿﺪان و ﺋﻪﻧﻔﺎل ﮐﺮاوان،وهک ﺧــﻪﻣــﺨــﯚر و داﮐــﯚﮐــﯿــﮑــﺎر ﻟﻪﮐﻪﺳﻮﮐﺎری ﺷﻪھﯿﺪان و ﺋﻪﻧﻔﺎﻟﮑﺮاوان دوای ﺋــﻪوهی ﺳﮑﺎی ژﻣــﺎرهﯾــﻪﮐــﯽ زۆری ﮐﻪﺳﻮﮐﺎری ﺋﻪﻧﻔﺎﻟﮑﺮاواﻧﯽ ﮐﯚﮐﺮدهوه ﻟﻪرێﮕﺎی ﭘﺎرێﺰهراﻧﯽ ﺗﺎﯾﺒﻪﺗﻪوه داواﯾﻪﮐﯽ ﯾﺎﺳﺎﯾﯽ ﺋﺎراﺳﺘﻪی دادﮔﺎی ﺑﺎی ﺗﺎواﻧﻪﮐﺎﻧﯽ ﻋێﺮاق ﮐﺮد ﺗﯿﺎﯾﺪا داوای ﯾﺎﺳﺎﯾﯽ دژی ) (٢٥٨ﮐﻪس ﻟﻪو ﻣﺴﺘﻪﺷﺎر و ﺳﻪرۆک ﺟﺎﺷﺎﻧﻪ ﺗﯚﻣﺎر ﮐﺮد ﮐﻪ دهﺳﺘﯿﺎن ﺑﻪﺧﻮێﻨﯽ ﮐﻮرد ﺳﻮره و ﺑﻪﺷﺪاری ﮐﺎراﯾﺎن ﻟﻪﮔﻪڵ رژێﻤﯽ ﻟﻪﻧﺎوﭼﻮو ﮐﺮدوه ﻟﻪﺋﻪﻧﺠﺎﻣﺪاﻧﯽ ﭘﺮۆﺳﻪﮐﺎﻧﯽ ﺋﻪﻧﻔﺎل ،ﺋﻪوهﺑﻮو ﻣﺎوهﯾﻪک ﻟﻪﻣﻪوﺑﻪر دادﮔﺎی ﺑﺎی ﺗﺎواﻧﻪﮐﺎﻧﯽ ﻋێﺮاق ﺑڕﯾﺎری دهﺳﺘﮕﯿﺮﮐﺮدﻧﯽ ﺋﻪم ﮐﻪﺳﺎﻧﻪی دهرﮐﺮد. ﭼــﻪﺗــﺮ :ﺗﺎﺋێﺴﺘﺎ ﭼــﻰ ﮐــــﺮاوه ﺑﯚ دهﺳﺘﮕﯿﺮﮐﺮدﻧﻰ ﺋﻪو ﻣﺴﺘﻪﺷﺎراﻧﻪى ﮐﻪ ﺑڕﯾﺎرى دهﺳﺘﮕﯿﺮﮐﺮدﻧﯿﺎن دهرﭼﻮوه؟
دهﻣﻪوێ ﺋﻪوه ﺑڵێﻢ ﺋێﻤﻪ ﺳﻮورﯾﻦ ﻟﻪﺳﻪر ﺟێﺒﻪﺟێﮐــﺮدﻧــﯽ ﺑــڕﯾــﺎرهﮐــﻪی دادﮔــــﺎ ،ﺑــﯚ ﺋــﻪم ﻣﻪﺑﻪﺳﺘﻪ ﺋێﻤﻪ وهک داواﮐـــﺎری ﺋــﻪم ﮐﻪﯾﺴﻪ دوای ﺋــﻪوهی ﻧﻮﺳﺮاوی دهﺳﺘﮕﯿﺮﮐﺮدﻧﯽ ﺋﻪو ﻣﺴﺘﻪﺷﺎر و ﺳﻪرۆک ﺟﺎﺷﺎﻧﻪﻣﺎن ﺑﻪدهﺳﺖ ﮔﻪﯾﺸﺖ راﺳﺘﻪوﺧﯚ ﺋﺎراﺳﺘﻪی ﻻﯾﻪﻧﯽ ﺟێﺒﻪﺟێﮑﺎر و ﻻﯾﻪﻧﻰ ﭘﻪﯾﻮهﻧﺪی دارﻣﺎﻧﮑﺮدووه و ﺑﻪدواداﭼﻮوﻧﯽ ﺑﯚ دهﮐﻪﯾﻦ ،واز ﻧﺎھێﻨﯿﻦ ﺗﺎﺟێﺒﻪﺟێﻰ دهﮐﻪﯾﻦ. ﭼﻪﺗﺮ :ﺗﺎﭼﻪﻧﺪێﮏ ﺋﻮﻣێﺪﺗﺎن واﯾﻪ ﺋﻪو ﻣﺴﺘﻪﺷﺎراﻧﻪ دهﺳﺘﮕﯿﺮ ﺑﮑﺮێﻦ؟
ﺋﻪو ژﻣﺎرهﯾﻪی ﻟﻪﺳﻪرهوه ﺑﺎﺳﻢ ﮐﺮد ﻣﻪرج ﻧﯿﻪھﻪر ھﻪﻣﻮوﯾﺎن ﺗﺎواﻧﺒﺎری ﺳﻪرهﮐﯽ ﺑﻦ و ﺗﺎواﻧﯿﺎن ﺋﻪﻧﺠﺎم داﺑێﺖ ﭘێﻤﻮاﯾﻪ ﺋﻪو ﭘﺮﺳﻪ دادﮔــﺎ ﯾﻪﮐﻼﯾﯽ دهﮐﺎﺗﻪوه ﺋﻮﻣێﺪهوارﯾﻦ ﺋﻪواﻧﻪی دهﺳﺘﯿﺎن ﺑﻪﺧﻮێﻨﯽ
ﻓﯚﺗﯚ :ﻓەرﯾﻖ ھەڵەﺑﺠەﯾﯽ
ﻟﻪدﯾﻤﺎﻧﻪﯾﻪﮐﻰ ﺗﺎﯾﺒﻪﺗﻰ ﻟﻪﮔﻪڵ )ﭼﻪﺗﺮ( د.ﻣﻪﺟﯿﺪ ﺣﻪﻣﻪﺋﻪﻣﯿﻦ ،وهزﯾﺮى ﮐﺎروﺑﺎرى ﺷﻪھﯿﺪان و ﺋﻪﻧﻔﺎﻟﮑﺮاوان ،راﯾﺪهﮔﻪﯾﻪﻧێﺖ ﺳــﻮره دهﺳــﺖ ﻟﻪﮐﺎرﺑﮑێﺸﻨﻪوه ﺋﻪﮔﻪر ﻣــﺴــﺘــﻪﺷــﺎرهﮐــﺎن دهﺳﺘﮕﯿﺮﻧﻪﮐﺮێﻦ و ﻟﻪﺋێﺴﺘﺎﺷﺪا ﮐﺎرهﮐﺎﻧﯿﺎن ﻟﻪﻣﺒﺎرهﯾﻪوه ﺑﻪردهواﻣﻪ. ﭼﻪﺗﺮ :ﺑـــﻪردهوام ﮔﻮێﻤﺎن ﻟﻪﮔﻠﻪﯾﯽ ﮐﻪﺳﻮﮐﺎرى ﺋﻪﻧﻔﺎﻟﮑﺮاوان دهﺑێﺖ ﻟﻪﺳﻪر دهﺳﺘﮕﯿﺮﻧﻪﮐﺮدﻧﻰ ﻣﺴﺘﻪﺷﺎر و ﺟﺎﺷﻪﮐﺎن ﺋﻪﻣﻪ ﺗﺎﮐﻪى ﺑﻪردهوام دهﺑێﺖ؟
ﭘڕۆﻓﺎﯾﻞ :د.ﻣﻪﺟﯿﺪ ﺣﻪﻣﻪد ﺋﻪﻣﯿﻦ ﺟﻪﻣﯿﻞ ،وهزﯾــﺮی ﮐﺎروﺑﺎری ﺷﻪھﯿﺪان و ﺋﻪﻧﻔﺎﻟﮑﺮاوان ,ﻟﻪﺳﺎڵﯽ ) (١٩٦١ﻟﻪھﻪوﻟێﺮ ﻟﻪداﯾﮑﺒﻮوه ,ﺑﻪﮐﺎﻟﯚرﯾﯚﺳﯽ ﻟﻪﭘﺰﯾﺸﮑﯽ و ﻧﻪﺷﺘﻪرﮔﻪری ﮔﺸﺘﯽ و ﻣﺎﺳﺘﻪر ﻟﻪﮐﯚﻣﻪڵﮕﺎ و ﺋﺎﻣﺎری ﭘﺰﯾﺸﮑﯽ ھﻪﯾﻪ. ﺋﻪو ﮔﻪﻟﻪ ﺳﻮوره ﺳﺰای ﯾﺎﺳﺎﯾﯽ ﺧﯚﯾﺎن وهرﮔــﺮن و ﺧﻮێﻨﯽ ﺷﻪھﯿﺪاﻧﯿﺶ ﻟﻪﻣﺒﺎرهﯾﻪوه ﺋﺎﺳﻮده ﺑێﺖ. ﭼــﻪﺗــﺮ :ﺋــﻪﮔــﻪر دهﺳﺘﮕﯿﺮ ﻧﻪﮐﺮێﻦ ھﻪڵﻮێﺴﺘﻰ ﺋێﻮه وهک وهزارهﺗﻰ ﺷﻪھﯿﺪان و ﺋﻪﻧﻔﺎﻟﮑﺮاوان ﭼﻰ دهﺑێﺖ؟
ﺋێﻤﻪ ﺳﻮرﯾﻦ ﻟﻪﺳﻪر ﺑﻪﺳﺰا ﮔﻪﯾﺎﻧﺪﻧﯽ ﺋﻪوان زۆرﺑﻪﺟﺪی ﺑﻪدواداﭼﻮوﻧﯽ ﺑﯚ دهﮐﻪﯾﻦ ،وهک وهزﯾﺮی ﮐﺎروﺑﺎری ﺷﻪھﯿﺪان و ﺋﻪﻧﻔﺎل ﮐــﺮاوان ھﻪڵﻮێﺴﺘﯽ ﺧﯚﻣﻢ دﯾﺎری ﮐﺮدوه .ﻟﻪﺑﻪر ﺋﻪوهی ﻧﺎﮐﺮێ ﮐﻪﺳێﮏ دهﺳﺘﯽ ﺑﻪﺧﻮێﻨﯽ ﮐﻮرد ﺳﻮر ﺑێﺖ و ﺋﺎﺳﻮدهﺑێﺖ. ﭼــﻪﺗــﺮ :ﭘێﺘﻮاﯾﻪ ﯾﻪﮐێﺘﻰ و ﭘﺎرﺗﻰ ﺑﻪﺟﺪى ﮐﺎرﺑﮑﻪن ﺑﯚ دهﺳﺘﮕﯿﺮﮐﺮدﻧﻰ ﺋﻪو ﻣﺴﺘﻪﺷﺎراﻧﻪ ،ﻟﻪﮐﺎﺗێﮑﺪا ﺑــﺎس ﻟﻪوه دهﮐﺮێﺖ ﺑﻪﺷێﮑﯿﺎن ﻟﻪژێﺮ دهﺳﻪﺗﻰ ﺋﻪو دوو ﺣﺰﺑﻪدا ﺧﯚﯾﺎن ﺷﺎردۆﺗﻪوه؟
ﻧﻪک ﺗﻪﻧﮫﺎ ﯾﻪﮐێﺘﯽ و ﭘﺎرﺗﯽ ﺑﻪڵﮑﻮ ﺳﻪرﺟﻪمﮔﻪﻟﯽ ﮐﻮردﺳﺘﺎن و ﻻﯾﻪﻧﻪ ﺳﯿﺎﺳﯿﻪﮐﺎن ﭘﺸﺘﻮاﻧﯽ ﺋێﻤﻪن ﻟﻪدهﺳﺘﮕﯿﺮﮐﺮدن و دادﮔﺎﯾﯽ ﮐﺮدﻧﯽ ﺋﻪﻣﺎﻧﻪ، ﺋﻪﻣﻪﯾﺶ ﻟــﻪو ﮐﻪﻣﭙﯿﻨﺎﻧﻪ ﺧــﯚی دﯾــﺎر دهﮐــﺎت ﮐﻪ
ﻟﻪزۆرﯾﻨﻪی ﺷﺎرهﮐﺎﻧﯽ ﮐﻮردﺳﺘﺎن رێﮑﺨﺮاوه ﺑﯚ ﭘــﺸــﺘــﻮاﻧــﯽ ﺋــێــﻤــﻪ ،ﺑــڕﯾــﺎری دادﮔــــﺎش ﺑڕﯾﺎرێﮑﯽ ﻣﻮﻟﺰهﻣﻪ. ﭼﻪﺗﺮ :ﺋﺎﯾﺎ ﻟﻪﺳﻪر ھﻪڵﻮێﺴﺘﻪﮐﻪى ﺧﯚﺗﺎن ﻣﺎون ﮐﻪ وﺗﺒﻮﺗﺎن ﻣﺴﺘﻪﺷﺎرهﮐﺎن دهﺳﺘﮕﯿﺮ ﻧﻪﮐﺮێﻦ دهﺳﺖ ﻟﻪﮐﺎردهﮐێﺸﻨﻪوه؟
-ﻟﻪﺳﻪر ھﻪڵﻮێﺴﺘﻪﮐﻪى ﺧﯚم ﺳﻮرم.
ﭼــﻪﺗــﺮ:ﺟــﯿــﺎوازی ﺷﻪھﯿﺪاﻧﯽ ﺣﺰﺑﯽ دهﺳﻪت ﻟﻪﮔﻪڵ ﺣﺰﺑﻪﮐﺎﻧﯽ ﺗﺮ ھﻪﯾﻪ؟
ﺳﺎڵﯽ ﯾﻪﮐﻪم ژﻣﺎره ٣٤ دووﺷﻪﻣﻤﻪ ٢٠١٠/١٢/٦
٥
ﺋﻪﻧﻔﺎل ﮐﺮاواﻧﻤﺎن ﻟﻪﺋﻪوﻟﻪوﯾﻪﺗﯽ ﮐﺎرهﮐﺎﻧﻤﺎن داﻧﺎوه واﺑــﺰاﻧــﻢ ﻟــﻪم رووهوه درێﻐﯿﻤﺎن ﻧــﻪﮐــﺮدوه ھــﻪم ﻟﻪ رووی زﯾﺎدﮐﺮدﻧﯽ ﻣﻮﭼﻪ و ھﻪم ﻟﻪﭼﺎرهﺳﻪر ﮐﺮدن، ﭼــﻪﺗــﺮ :ﺑــﯚﭼــﯽ زۆر ﺣـــﺰب ھﻪﯾﻪ ﺳﻪﺑﺎرهت ﺑﻪﮐﯿﻤﯿﺎﺑﺎراﻧﯽ ھﻪڵﻪﺑﺠﻪ وهک ﺋﻪرﮐێﮑﯽ ﺷﻪھﯿﺪهﮐﺎﻧﯽ ﻟــﻪﻻی ﺣﮑﻮﻣﻪت ﺣﺴﺎب ﺧﯚﻣﺎن ﺋێﻤﻪ ﺑﻪ ھــﺎوﮐــﺎری وهزارهﺗـــﯽ ﺗﻪﻧﺪروﺳﺘﯽ ﻧﻪﮐﺮاون ﺑﻪﻧﻤﻮﻧﻪ )ﮐﯚﻣﯚﻧﯿﺴﺘﻪﮐﺎن و و ﻟﻪرێﮕﺎی ﻟﯿﮋﻧﻪﯾﻪﮐﯽ ﺗﺎﯾﺒﻪت ﻧﺰﯾﮑﻪی )(٩٠٠ ﺑﺰوﺗﻨﻪوه و ﭘﺎرﺗﯽ ﭼﺎرهﺳﻪر و...ھﺘﺪ(؟ ﮐـــﻪس ﺗــﺎﻗــﯿــﮑــﺮدﻧــﻪوهى ﭘﺰﯾﺸﮑﯿﻤﺎن ﺑــﯚ ﮐـــﺮدون، ﯾﺎن وه دهﮐﺮێ ﺋﻪم ﻻﯾﻪﻧﺎﻧﻪش ﺋﻪﮔﻪر ﮔﻠﻪﯾﯽ ﺋﻪﻟﻪﭼﻮارﭼێﻮهی ﺋﻪم ﺗﺎﻗﯿﮑﺮدﻧﻪواﻧﻪ ﺑﯚﻣﺎن دهرﮐﻪوﺗﻮوه ﮐﺎﻧﯿﺎن ھﻪﯾﻪ ﮐﻪ ﺷﻪھﯿﺪهﮐﺎﻧﯿﺎن ﺗﯚﻣﺎر ﻧﻪﮐﺮاوه ﻟﯿﺴﺘﻪ ﮐﻪ ) (٩٠ﮐﻪﺳﯿﺎن ﭘێﻮﯾﺴﺘﯿﺎن ﺑﻪﭼﺎرهﺳﻪر ھﻪﯾﻪ ﮐﺎﻧﯽ ﻧﻪ ﺑﯚﻣﺎن رهواﻧــﻪ ﺑﮑﻪن ،وهک ﺳﻪرﺟﻪم ﻻﯾﻪ ﻟﻪدهرهوهی وت ،ﺑﻪم ﭘێﯿﻪ ﺋێﻤﻪ ﺑﻪﮔﺮوپ رهواﻧﻪی ﺗﺮ ھﺎوﺷێﻮهی ﯾﻪﮐێﺘﯽ و ﭘﺎرﺗﯽ و ﺑﻪﭘێﯽ ﭘێﻮهری دهرهوهی وﺗﯿﺎن دهﮐﻪﯾﻦ ﺗﺎﭼﺎرهﺳﻪر ﺑﮑﺮێﻦ ،ﻟﻪم ﺗــﺎﯾــﺒــﻪت ﺑــﻪدواداﭼــﻮوﻧــﯽ ﺑــﯚ دهﮐــﻪﯾــﻦ و ﻟﯿﮋﻧﻪی دواﯾﯿﻪﺷﺪا ) (٢٤ﮐﻪﺳﻤﺎن رهواﻧــﻪی ﺋێﺮان ﮐﺮد ﺑﯚ ﺗﺎﯾﺒﻪﺗﯽ ﻣــﻪﯾــﺪاﻧــﯽ ﻟێﮑﯚڵﯿﻨﻪوهی ﺑــﯚ دهﮐـــﺎت و ﭼﺎرهﺳﻪر و ﺑﻪردهواﻣﯿﺶ دهﺑﯿﻦ ﻟﻪﺳﻪر رهواﻧﻪﮐﺮدﻧﯽ ﺗﯚﻣﺎر دهﮐﺮێﻦ و ﺳﻪرﺟﻪم ﻣﺎف و ﺋﯿﻤﺘﯿﺎزهﮐﺎﻧﯿﺎن ھﻪر ھﻪﻣﻮو ﺋﻪواﻧﻪی ﭘێﻮﯾﺴﺘﯿﺎن ﺑﻪﭼﺎرهﺳﻪره ،ﺋێﻤﻪ ﭘێﺪهدرێ وهک ﻟﻪﭘﺮﺳﯿﺎرهﮐﻪی ﺗﺮدا ﺑﺎﺳﻢ ﮐﺮد ﺋێﻤﻪ ﺷﯚێﻨﯽ ﻧﯿﺸﺘﻪﺟێﻤﺎن ﺑﯚ زۆرﺑــﻪی زۆری ﺧﻪڵﮑﯽ ﭘﺎﺑﻪﻧﺪﯾﻦ ﺑﻪڕاﭘﻪڕاﻧﺪﻧﯽ ﻣﺎﻣﻪڵﻪی ﺳﻪرﺟﻪم ﺷﻪھﯿﺪاﻧﯽ ﮐﯿﻤﯿﺎﺑﺎراﻧﯽ ھﻪڵﻪﺑﺠﻪ ﮐـــﺮدوه و ﺑﻪردهواﻣﯿﺸﯿﻦ ﮐﻮردﺳﺘﺎﻧﯽ ﻋێﺮاق ﺑﻪﺗﺎﯾﺒﻪت ﮐﻮردی ﮐﻮردﺳﺘﺎﻧﯽ ﻟﻪدروﺳﺘﮑﺮدﻧﯽ ﺧﺎﻧﻮو ﺗﺎھﻪﻣﻮوﯾﺎن ﺧﺎﻧﻮوﯾﺎن ﺑﯚ ﻋێﺮاق ،ﺑﯚﯾﻪ ھﻪرﮐﻪﺳێ دهﯾﻪوێ ،ﻣﺎﻣﻪڵﻪی ھﻪﯾﻪ ﺑﺎ دروﺳﺖ دهﮐﺮێﺖ. ﭘێﺸﮑﻪﺷﯽ ﺑﮑﺎت. ﭼﻪﺗﺮ :ﻟﻪﺳﻪرهﺗﺎی دهﺳﺘﺒﻪﮐﺎرﺑﻮﻧﺘﺪا وﺗﺖ ﻣﻦ ﺑڕﯾﺎرﻣﺪاوه ﮐﺎر ﻟﻪﺳﻪر ﺋﻪو ﺑﺎﺑﻪﺗﻪ دهﮐﻪم ﺑﺎراﮔﻪﯾﺎﻧﺪﻧﻪﮐﺎن رهﻗﯿﺐ ﺑﻦ ﻟﻪﺳﻪرم ،ﺑﻪم زۆر ﺣﺰب ھﻪﯾﻪ و ﺋﻪواﻧﻪی ﺑﺎﺳﻤﺎﻧﮑﺮد ھﯿﭽﯿﺎن ﺑﯚ ﻧﻪﮐﺮاوه؟
ﭼــﻪﺗــﺮ :دهوﺗــﺮێــﺖ وهزﯾـــﺮى ﭘێﺸﻮى ﺷﻪھﯿﺪان ﮐﯚﻣﻪڵێﮏ ﮐﺎرى ﺑﻪﻧﺎﺗﻪواوى ﺑﯚ ﺋێﻮه ﺟێ ھێﺸﺘﺒﻮو ﺋﻪﻣﻪ راﺳﺘﻪ؟
ﻟﻪراﺳﺘﯿﺪا ﺋێﻤﻪ ھﯿﭻ ﮔﻠﻠﻪﯾﯿﻤﺎن ﻟﻪوهزﯾﺮی ﭘێﺶﺧﯚﻣﺎن ﻧﯿﻪ ﮐﺎری ﺑﺎش ﮐﺮاوه ،ﺑﻪم ﻟﻪﺳﯿﺴﺘﻪﻣﯽ ﺣﮑﻮﻣﻪﺗﯽ داﻣــﻪزراوهﯾــﯽ ﮐﺎرێﮑﯽ زۆر وارده ﮐﻪ دهﻣــﻪوێ ﻟﻪرێﮕﺎی رۆژﻧﺎﻣﻪﮐﻪﺗﺎن ﺋﻪو روون ﺋﻪو ﮐﺎﺑﯿﻨﻪی ﺳﻪرﺟﻪم ﺋﻪو ﮐﺎراﻧﻪی ﺑﯚ ﺟێﺒﻪﺟێﺑﮑﻪﻣﻪوه ﮐﻪ ﺋێﻤﻪ ﺳﻪرﻗﺎڵﯽ دروﺳﺘﮑﺮدﻧﯽ وێﺐ ﻧﻪﮐﺮێﺖ ﮐﻪ ﻟﻪﺑﻪرﻧﺎﻣﻪ و ﭘﻼﻧﯽ ﺧﯚﯾﺪا داﯾﻨﺎون ﺋﻪو ﺳﺎﯾﺘێﮑﯽ ﻓﺮاواﻧﯿﻦ ﺑﯚ وهزارهت ﻟﻪو وێﺐ ﺳﺎﯾﺘﻪدا زۆر ﮐﺎﺑﯿﻨﻪی ﻟــﻪدوای دێﺖ ﮐﺎرهﮐﺎﻧﯽ ﺗــﻪواو دهﮐﺎت ﺋﺎﻣﺎر ھﻪﯾﻪ ﺑوﯾﺎن دهﮐﻪﯾﻨﻪوه. ﺋــﻪوهش ﻧﺎﮐﺮێ ﻧــﺎوی ﺑﻨﺮێﺖ ﻧــﺎﺗــﻪواو ﺑﻪڵﮑﻮ ﭘێﯽ ﭼﻪﺗﺮ :زۆرﮐــﻪس ﻟﻪﺋﻪﻧﺠﺎﻣﯽ ﺷﻪڕی دهوﺗﺮێ ﺗﻪواو ﮐﺮدﻧﯽ ﮐﺎرهﮐﺎﻧﯽ ﺑﻪرﻧﺎﻣﻪ و ﭘﻼن. ﻧﺎوﺧﯚ ﺑێ ﺳﻪروﺷﻮێﻦ ﮐﺮاون ﺋێﻮه ﺑﯚ ﺋﻪو دۆﺳﯿﻪﯾﻪ ﭼﯿﺘﺎن ﮐﺮدووه ،ﺑﻪﺷێﮑﯿﺸﯿﺎن ﻟﻪﺷﻪڕی ﻧێﻮان ﯾﻪﮐێﺘﯽ و ﭘﺎرﺗﯿﺪاﯾﻪ؟
-ﺋﻪم دۆﺳێﯿﻪ ﻻی ﺋێﻤﻪ ﻧﯿﻪ.
ﺋێﻤﻪ ﻟﻪو ﮐﺎﺗﻪی ﭘﯚﺳﺘﯽ وهزارهﺗﯽ ﮐﺎروﺑﺎریﺷﻪھﯿﺪاﻧﻤﺎن وهرﮔﺮﺗﻮوه و ﺑڕوام واﯾﻪ ﭘێﺸﺘﺮﯾﺶ ﺑﻪم ﺷێﻮهﯾﻪ ﮐﺎر ﮐــﺮاوه ﺑﻪﯾﻪک ﭼﺎو ﺳﻪﯾﺮی ﺳﻪرﺟﻪم دهﻣﻪوێ ﺋﻪوه ﺑڵێﻢ ﻟﻪھﯿﭻ ﺷﻮێﻨێﮑﯽ ﺋﻪو دﻧﯿﺎﯾﻪﺷﻪھﯿﺪاﻧﯽ ﮐﻮردﺳﺘﺎن دهﮐــﻪﯾــﻦ ﻟﻪﻣﺒﺎرهﯾﻪوه ﺋﻪو ﻻﯾﻪﻧﺎﻧﻪى ﺳﻪرداﻧﯿﺎن ﮐﺮدوﯾﻦ و ﮔﻠﻪﯾﯿﺎن ﻟﻪﻟﯿﺴﺘﯽ ﻧﯿﻪ ﮐﻪ ) (٪١٠٠ﺧﺰﻣﻪت ﺑﻪھﻪر ﺗﻮێﮋێﮏ ﺑﮑﺎت، ﻧــﺎوهﮐــﺎﻧــﯿــﺎن ھــﻪﺑــﻮو ﺑﻪﺳﻨﮕێﮑﯽ ﻓــــﺮاوان وهرﻣـــﺎن ﻟﻪﺑﻪر ﺋﻪوهی ﮐﺎرێﮑﯽ رێﮋهﯾﯿﻪ .ﺑﻪم ﻟﻪوهﺗﻪی ﺋێﻤﻪ ﮔﺮﺗﻮوه و ﮐﺎرﻣﺎن ﺑﯚ ﮐــﺮدوه ،ﻟﻪﺑﻪر ﺋــﻪوهی ﺋێﻤﻪ وهک ﺣﮑﻮﻣﻪﺗﯽ ھﻪرێﻤﯽ ﮐﻮردﺳﺘﺎن ﺑﻮﯾﻨﻪ ﺧﺎوهﻧﯽ ﭘﺎﺑﻪﻧﺪﯾﻦ ﺑﻪڕاﭘﻪڕاﻧﺪﻧﯽ ھﻪر ﻣﺎﻣﻪڵﻪﯾﻪﮐﯽ ﮐﻮردی ﭘــﺎرهی ﺧﯚﻣﺎن ﮐﻪ ﭼــﻮار ﺗﺎﭘێﻨﺞ ﺳﺎڵێﮏ دهﺑێﺖ ﮐﻮردﺳﺘﺎﻧﯽ ﻋێﺮاق ﺑﻪﭘێﯽ ﭘێڕهوی ﻧﺎوﺧﯚی وهزارهت ﮐﺎری ﺑﺎﺷﻤﺎن ﮐــﺮدوه و ﺗﺎڕادهﯾﻪﮐﯽ ﺑﺎﺷﯿﺶ ﻟێﯽ ﻟێﺮهوه دهﻣﻪوێ ﺋﻪوه راﺑﮕﻪێﻨﻢ ھﻪر ﮐﻪﺳێ ﺷﻪھﯿﺪی رازﯾﻦ ،ﺋێﻤﻪ ﺧﺰﻣﻪﺗﮑﺮدﻧﯽ ﮐﻪﺳﻮﮐﺎری ﺷﻪھﯿﺪان و ﭼﻪﺗﺮ :ﭘێﺘﻮاﯾﻪ ھﻪڵﻪﺑﺠﻪﯾﻪﮐﺎن ﺧﺰﻣﻪﺗﻰ ﺗﻪواوﯾﺎﻧﮑﺮاوه ﻟﻪ رووى ﺧﺰﻣﻪﺗﮕﻮزارﯾﻪوه؟
ﺳﻪرﺟﻪم ﮔﻪﻟﯽ ﮐﻮردﺳﺘﺎن و ﻻﯾﻪﻧﻪ ﺳﯿﺎﺳﯿﻪﮐﺎن ﭘﺸﺘﻮاﻧﯽ ﺋێﻤﻪن ﻟﻪدهﺳﺘﮕﯿﺮﮐﺮدن و دادﮔﺎﯾﯽ ﮐﺮدﻧﯽ ﻣﺴﺘﻪﺷﺎرهﮐﺎن
رێﺒﻮار ﺗﺎڵﻪﺑﺎﻧﯽ:
ﻓﻪرﻣﺎﻧﮕﻪی ﮐﯚچ و ﮐﯚﭼﺒﻪران ﺑﻪرﭘﺮﺳﻦ ﻟﻪﭼﺎودێﺮی ﮐﺮدﻧﯽ ﻋﻪرهﺑﻪ ھﺎﺗﻮوهﮐﺎن ] دﯾﺪاری /ﺷﺎﺧﻪوان ﺷﻮاﻧﯽ [ رێــﺒــﻮار ﺗﺎڵەﺑﺎﻧﯽ ،ﺟێﮕﺮی ﺳەرۆﻛﯽ ﺋەﻧﺠﻮﻣەﻧﯽ ﭘﺎرێﺰﮔﺎی ﻛــەرﻛــﻮك ،ﻟەم دﯾﺪارە ﺗﺎﯾﺒەﺗەی )ﭼەﺗﺮ(دا ﺑﺎس ﻟەھﺎﺗﻨﯽ ﻋەرەﺑەﻛﺎن ﺑﯚ ﻛەرﻛﻮك دەﻛﺎت و ھﯿﻮادارە ﺣــﻜــﻮﻣــەﺗــﯽ ھــەرێــﻢ زﯾــﺎﺗــﺮ ھﺎوﻛﺎری ﻛەرﻛﻮك ﺑﻜﺎت. ﭼــﻪﺗــﺮ :ﻋﻪرهﺑێﮑﯽ زۆر رووﯾﺎن ﻟﻪﺷﺎری ﮐـــﻪرﮐـــﻮک ﮐـــﺮدووه ﭘێﺘﻮاﻧﯿﻪ ﻟﻪﻣﮑﺎﺗﻪدا ھﺎﺗﻨﯽ ﺋﻪو ﻋﻪرهﺑﺎﻧﻪ ﻣــــﻪراﻣــــﯽ ﺳــﯿــﺎﺳــﯽ ﺑﻪدواوه ﺑێﺖ؟
ﺧـــــﯚی ﺋـــــﻪ م ھــﺎﺗــﻨــﻪﻟــــﻪ دوای ﻟــێــﺪاﻧــﯽ ﺳــﺎﻣــﻪ ڕا و ده ﺳـــﺘـــﮑـــﺮدن ﺑــﻪ ﺗــﯿــﺮۆر و ﺗﯚﻗﺎﻧﺪن ده ﺳﺘﯽ ﭘێﮑﺮد و ﺧـــﻪ ڵـــﮏ
ﭘــــﻪ رت و ﺑـــو ﺑــــﻮهوه ﻟــﻪﺳــﻪر ﺷـــﺎرهﮐـــﺎن ﺑــﻪﭘــێــﯽ ﻧﺎﺳﻨﺎﻣﻪ ﮐﻪ ﯾﺎن ﺋــﻪ وه ی ﺳﻮﻧﻪ ﯾﻪ رووی ﮐــﺮده ﺋﻪو ﺷﻮێﻨﺎﻧﻪ ی ﮐــﻪ ﺳــﻮﻧــﻪی ﻟێﯿﻪ و ﺗێﯿﺪا ﺋﺎﺳﺎﯾﺸﯽ ﭘــــﺎرێــــﺰراوه و ﺋــــﻪ وه ی ﺷــﯿــﻌــﻪ ﯾــﻪ روﯾـــﺎﻧـــﮑـــﺮده ﺋــﻪو ﺷﻮێﻨﺎﻧﻪ ی ﮐــﻪ ﺷﯿﻌﻪی ﻟێﯿﻪ و ﭘــﺎرێــﺰراون ﻟێﯽ، ھــــﻪ روه ھــــﺎ رووﯾــــﺎﻧــــﮑــــﺮده ﺷـــــﺎری ﮐــﻪ رﮐــﻮﮐــﯿــﺶ وه ک ﺷــﺎرێــﮑــﯽ ﺟــێــﮕــﯿــﺮ ﻟـــــﻪ ڕووی ﺋــﺎﺳــﺎﯾــﺸــﻪ وه و ﺧــﻪ ڵــﮑــﺎﻧــێــﮏ ﻟــﻪدﯾــﺎﻟــﻪ و ﺑــﻪﻏــﺪا و ﻣــﻮﺳــڵ و ﺷــﺎره ﮐــﺎﻧــﯽ دﯾــﮑــﻪی ﻋــێــﺮاق روﯾــﺎﻧــﮑــﺮده ﺷــﺎری ﮐﻪ رﮐﻮک ،ﻓﻪ رﻣﺎﻧﮕﻪﯾﻪ ک ﮐﺮاوه ﺗﻪ ﻓﻪ رﻣﺎﻧﮕﻪی ﮐــﯚچ و ﮐــﯚﭼــﺒــﻪ ران و ﺑﻪرﭘﺮﺳێﮑﯽ ﺑــﯚ داﻧـــﺮاوه و ﻟــﻪ ﺋــﻪ ﻧــﺠــﻮﻣــﻪ ﻧــﻪ وه ﻟــﯿــﮋﻧــﻪ ﯾــﻪ ﮐــﯽ ﺑــﯚ داﻧــــﺮاوه ﺑﯚ ﺑﻪ دواداﭼﻮوﻧﯽ دﯾﮑﯚﻣێﻨﺖ و ﻓﺎﯾﻠﯽ ﺋﻪ و ﺧێﺰاﻧﺎﻧﻪ، ﻻی ھﻪ ﻣﻮو ﮐﻪ ﺳێﮏ روون و ﺋﺎﺷﮑﺮاﯾﻪ ،دوای ﺋﻪ وه ﻣﻪ راﻣێﮑﯽ ﺑﺎﺑڵێﯿﻦ ﺳﯿﺎﺳﯿﺶ ھﻪﺑێﺖ ھﻪ ﻧﺪێ ﺧﻪ ڵﮑﯽ دزێﻮﯾﺎن ﮐﺮدۆﺗﻪ ﻧﺎو ﺷﺎری ﮐﻪ رﮐﻮﮐﻪوه، ﺑﻪ م ﻟﻪ م ﺧێﺰاﻧﺎﻧﻪ ﻧﯿﯿﻦ. ھﻪ ﻧﺪێﮑﯽ دﯾﮑﻪ ھﻪ ن ﻧﺰﯾﮑﻪی )) (١٤٠٠ﺧێﺰاﻧﯽ ﮐــﻮرد ﻟــﻪ ﺣــﻪ وﯾــﺠــﻪوه رووﯾـــﺎن ﻟــﻪﺷــﺎری ﮐﻪ رﮐﻮک ﮐــﺮدووه ،ﺋﻪ واﻧﻪش ﻟﻪ ﺗﺎوخ و ﺗﺎزهﺧﻮرﻣﺎﺗﻮو ھﻪ ﯾﻪ، ده ﺗﻮاﻧﯿﯿﻦ ﺑڵێﯿﻦ ﮐﯚﭼێﮑﯽ ﻧــﺎوﺷــﺎر و دهرهوهی ﺷــﺎرﻣــﺎن ھــﻪ ﯾــﻪ و ﺑﻪﮔﺸﺘﯽ ﻓــﻪرﻣــﺎﻧــﮕــﻪی ﮐﯚچ و ﮐــﯚﭼــﺒــﻪ ران ﺑﻪرﭘﺮﺳﻦ ﻟــﻪ ﭼــﺎودێــﺮی ﮐﺮدﻧﯿﺎن و زاﻧﯿﺎری ﻟﻪ ﺳﻪ ر ھﻪﻣﻮوﯾﺎن.
ﭼﻪﺗﺮ :ﺑــﺎرودۆﺧــﯽ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻟﻪﺷﺎری ﮐﻪرﮐﻮک ﻟﻪدوای ھﻪڵﺒﮋاردﻧﻪﮐﻪی ))(٣/٧وه
ﭼﯚن ﺗێﺪهﭘﻪڕێﺖ؟
ﺑﺎرودۆﺧﯽ ﺷﺎری ﮐﻪرﮐﻮک وه ک ﺳﻪرﺟﻪ مﺷﺎرهﮐﺎﻧﯽ دﯾﮑﻪی ﻋێﺮاﻗﻪ و ﻧﺎﺟێﮕﯿﺮﯾﻪ ک ھﻪ ﯾﻪ ﻟــﻪﺑــﻮاری )ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﺋﺎﺳﺎﯾﺸﯽ و ﺋــﯿــﺪاری و... ھﺘﺪ( ﻓــﻪوزاﯾــﻪ ک ﺑﻪ ﺷێﻮازێﮑﯽ ﮔﺸﺘﯽ ھﻪ ﻣﻮو ﻋێﺮاﻗﯽ ﮔﺮﺗﯚﺗﻪ وه .
ﭼﻪﺗﺮ :ھﯚﮐﺎری دواﺧﺴﺘﻨﯽ ﺳﻪ رژﻣێﺮی ﭼﯿﯿﻪ و ھﻪڵﻮێﺴﺘﺎن ﭼﯽ ﺑﻮو؟
ﺋێﻤﻪ ﺑﻪ ﺑــﻪردهوام ھﻪ ڵﻮێﺴﺘﻤﺎن ﻟﻪ ﮔﻪ ڵ ﺋﻪ وهﺑﻮو ﻟﻪ ﮐﺎﺗﯽ ﺧﯚی ﺋﻪ ﻧﺠﺎم ﺑﺪرێﺖ و ﻧﻪ ﻗﺪﻣﺎن ﺑﻮوه ﮐﻪ دوو ﺳﺎڵﻪ دواﮐﻪوﺗﻮه و دهﺑﻮو ﻟﻪ ﺳﺎڵﯽ )(٢٠٠٧ هوه ﺋﻪ ﻧﺠﺎم ﺑﺪراﯾﻪ وﺋێﺴﺘﺎش ﻣﻪﻟﻪﻓﺎت و ﺋﻪ ﺟﻨﺪاﺗﯽ ﺳﯿﺎﺳﯽ ھﻪﯾﻪ ﺑﯚ دواﮐﻪ وﺗﻨﯽ ،ده ﺳﺘﯽ ﻟﻪ دواﯾﻪ ﺑﯚ دواﮐﻪ وﺗﻨﯽ ،ﺋێﻤﻪش ﺋﻪوه ﻗﺒﻮڵ ﻧﺎﮐﻪ ﯾﻦ ،ﭼﻮﻧﮑﻪ ﺳــﻪرژﻣــێــﺮی ﻟﻪھﻪ ﻣﻮو ﮐﺎﺗێﮑﺪا ﺳــﻮودی ھﻪ ﻣﻮو ﻋێﺮاﻗﯿﻪﮐﺎﻧﯽ ﺗێﺪاﯾﻪ ﺑﻪ ﺗﺎﯾﺒﻪﺗﯽ ﺷﺎری ﮐﻪ رﮐﻮک.
ﭼﻪﺗﺮ :ﺋﺎﯾﺎ ﺣﮑﻮﻣﻪﺗﯽ ﻋێﺮاق ﻟﻪﺳﺎﻧﯽ راﺑـــﺮدوودا ﭘﺎﺑﻪﻧﺪی ﺑﻪڵێﻨﻪﮐﺎﻧﯽ ﺑﻮوه ﺑــﻪراﻣــﺒــﻪر ﺑــﻪﺷــﺎری ﮐــﻪرﮐــﻮک ﻟــﻪ ڕووی ﺧﺰﻣﻪ ﺗﮕﻮزارﯾﻪ وه ؟
ﺑــﻪ ﭘــێــﯽ ﺋــﻪ و ﺑــﻮدﺟــﻪ ﯾــﻪی ﺗــﻪرﺧــﺎﻧــﯽ ﮐـــﺮدووهوه ک ﺳــﻪ رﺟــﻪم ﭘــﺎرێــﺰﮔــﺎﮐــﺎن ﺑــﻮدﺟــﻪ ﮐــﻪ ی ﺧﯚی داوه ﻟــﻪڕووی ﺋﺎوه داﻧﮑﺮدﻧﻪوه ،ﺑﻪ م ﻟﻪ ڕووهﮐﺎﻧﯽ دﯾﮑﻪوه ﺋﻪوا ﻧﻪ ﺧێﺮ ،ﭼﻮﻧﮑﻪ ﺋﻪ و ﯾﺎﺳﺎﯾﺎﻧﻪ و ﺋﻪ و رێﻨﻤﺎﯾﯿﺎﻧﻪ ﮐــﻪ دهرﭼـــﻮوه ﺑــﯚ ﺷــﺎری ﮐــﻪ رﮐــﻮک ھــﻪ ﻧــﺪێــﮑــﯽ ﭼــﻮوهﺗــﻪ ﺑــــﻮاری ﺟــێــﺒــﻪﺟــێــﮑــﺮدﻧــﻪ وه و
ﭘڕۆﻓﺎﯾﻞ :رێﺒﻮار ﻓﺎﯾﻪق ﻋﻪﺑﺪوﻟﻤﻪﺟﯿﺪ ﺗﺎڵﻪﺑﺎﻧﯽ ﻟﻪداﯾﮑﺒﻮوی ﺳﺎڵﯽ )(١٩٦٨ ﺋﻪﻧﺪازﯾﺎری ﻣﯿﮑﺎﻧﯿﮏ و ﻣﺎﺳﺘﻪر ﻟﻪﺑﻪڕێﻮهﺑﺮدﻧﯽ ﭘﯿﺸﻪﺳﺎزی ﺟێﮕﺮی ﺳﻪرۆﮐﯽ ﺋﻪﻧﺠﻮﻣﻪﻧﯽ ﭘﺎرێﺰﮔﺎی ﮐﻪرﮐﻮک
ھﻪ ﻧﺪێﮑﯽ ﻧﻪ ﺧێﺮ ﺳﺴﺘﯽ ﺗێﺪا ﮐﺮاوه.
ﭼــﻪﺗــﺮ :ﺣــﮑــﻮﻣــﻪﺗــﯽ ﻋــێــﺮاﻗــﯽ ﺗﺎﭼﻪ ﻧﺪ ﺑﻪ ﺧﻪﻣﯽ ﻣﺎدده ی )(١٤٠هوهﯾﻪ؟
ﺑﻪ ﭘێﯽ ﺋـــﻪ وه ی ﮐــﻪ ﻟﯿﮋﻧﻪﯾﻪﮐﯽ ﺑـــﺎی ﺑﯚدروﺳــــﺖ ﮐــــﺮاوه وهک ﻻﯾــﻪﻧــێــﮑــﯽ ﺟــێــﺒــﻪﺟــێــﮑــﺎر ﺑــﻪ ﺑـــــﻪ رده وام ﺋــﻪ و ﻻﯾــﻪﻧــﻪی ﺧــﯚی راﻧــﻪ ﮔــﺮﺗــﻮوه، ﺑــﻪ ﺷــﻪ ﮐــﻪ ﯾــﺘــﺮ ﮐــﻪ دهﭼــێــﺘــﻪ ﻗــﺎڵــﺒــﻪ ﺳــﯿــﺎﺳــﯿــﻪﮐــﻪوه ﻟﻪ ﺋﻪ ﺟﻨﺪای ﺋﻪ ﻧﺠﻮﻣﻪﻧﯽ ﻧﻮێﻨﻪراﻧﯽ ﻋێﺮاق ﺑﺎﺳﯽ ﻟێﻮه ﮐﺮاوه .
ﭼﻪ ﺗﺮ :ﻟﻪ م دواﯾﯿﻪدا وهﻓﺪێﮑﯽ ﺋﻪﻧﺠﻮﻣﻪﻧﯽ ﭘﺎرێﺰﮔﺎی ﮐﻪرﮐﻮک ﺳﻪ رداﻧﯽ ﺷﺎری ﺑﻪ ﻏﺪای ﮐﺮد ﺑﯚ ﮐێﺸﻪ ی ﻣﻮڵﮑﺪارێﺘﯽ ،ﺋﻪﻧﺠﺎﻣﯽ ﺋﻪو ﺳﻪ رداﻧﻪ ﭼﯽ ﺑﻮو؟
ﺳـــﻪ رداﻧـــﮑـــﺮدﻧـــﻪﮐـــﻪ ﻟــــﻪو ﺑــــﻮار و ھــــﻪوڵ وھــﻪ ﻧــﮕــﺎواﻧــﻪ ﯾــﻪ ﺑــﯚ ﺋـــﻪوهی ﺑﺘﻮاﻧﯿﯿﻦ ﭘــﻪﻟــﻪ ﺑﮑﻪﯾﻦ ﻟﻪﭼﺎره ﺳﻪ رﮐﺮدﻧﯽ ﺋﻪو ﮐێﺸﺎﻧﻪی ھﻪﯾﻪ ،ﭼﻮﻧﮑﻪ ﻟﻪ ﮐﻪ رﮐﻮک زﯾﺎﺗﺮ ﮐﻪﯾﺴﯽ ﮐێﺸﻪی ﻣﻮڵﮑﺪارێﺘﯽ ھﻪ ﯾﻪ و ﺑﻪ ﺷێﮑﯽ ﮔﺮﻧﮕﻪ ﻟﻪﭼﺎرهﺳﻪرﮐﺮدﻧﯽ ھﻪﻣﻮو ﮐێﺸﻪ ﮐﺎﻧﯽ ﻟﻪ ﻧێﻮاﻧﯿﺎن ﮐێﺸﻪ ﺳﯿﺎﺳﯿﻪﮐﺎن.
ﭼﻪ ﺗﺮ :چ ﭘﻪﯾﺎﻣێﮑﺘﺎن ﭘێﯿﻪ ﮐﻪ ﺋﺎراﺳﺘﻪی ﺣﮑﻮﻣﻪﺗﯽ ﻋێﺮاﻗﯽ و ﺣﮑﻮﻣﻪﺗﯽ ھﻪرێﻤﯽ ﮐﻮردﺳﺘﺎﻧﯽ ﺑﮑﻪن؟
ﺣﮑﻮﻣﻪ ﺗﯽ ﻧــﺎوهﻧــﺪی ﺑــﻪدهم داواﮐﺎرﯾﻪﮐﺎﻧﯽﺷــــــﺎری ﮐــــﻪ رﮐــــﻮک ﺑـــێـــﺖ ﭼـــــﯚن ﻟـــﻪﺑـــﻪرﻧـــﺎﻣـــﻪ ﺳــﯿــﺎﺳــﯿــﻪ ﮐــﺎﻧــﯿــﺎن راﯾـــﺎﻧـــﮕـــﻪﯾـــﺎﻧـــﺪووه ﮐـــﻪ دهﺑــێــﺖ ﭼﺎره ﺳﻪ ری ﮐێﺸﻪ ﺳﯿﺎﺳﯿﻪﮐﺎﻧﯽ ﺷﺎری ﮐﻪرﮐﻮک ﺑﮑﺮێﺖ چ ﻟــﻪ ﺑــﻮاری ﺋــﺎوهداﻧــﮑــﺮدﻧــﻪوه ﺑێﺖ ﯾﺎﺧﻮد ﺳﯿﺎﺳﯽ ،ﻟﻪ ھﻪ رێﻤﯽ ﮐﻮردﺳﺘﺎﻧﯿﺶ زﯾﺎﺗﺮ دڵﺴﯚزی و ﺧــﻪ ﻣــﺨــﯚری ،ﭼــﻮﻧــﮑــﻪ ﺋێﻤﻪ دهﺳـــﺖ ﺧﯚﺷﯿﻤﺎن ﺋــﺎراﺳــﺘــﻪ ﯾــﺎن ﮐـــﺮدووه ﻟــﻪﭼــﻮار ﺳﺎڵﯽ راﺑـــﺮدوو ﮐﻪ ھﺎوﮐﺎری ﺷﺎری ﮐﻪرﮐﻮﮐﯿﺎن ﮐﺮدووه داوای زﯾﺎﺗﺮ ده ﮐﻪ ﯾﻦ ،ﭼﻮﻧﮑﻪ ﺋێﻤﻪ ﺑﻪﺷێﮑﯿﻦ ﻟﻪﮐﻮردﺳﺘﺎن ﺑﻪو ﻣﺎﻧﺎﯾﻪ .
به‌ڕای رۆشنبیران و خه‌ڵک
به‌دواداچوون ساڵی یه‌که‌م ژماره 34 دووشه‌ممه 2010/12/6
6
دواخستنى سه‌رژمێرى هۆکارى سیاسى له‌پشته‌وه‌ی ه
[ ئا /کامه‌ران و په‌یمان ] دواخستنى سه‌رژمێرى بیروڕاى جیاوازى لێکه‌وتۆته‌وه له‌نێوان رۆشنبیراندا و ب �ه‌وه‌ى وه‌س��ف دهک �هن هۆکارى سیاسى له‌پشته‌وه‌یه ،ب �ه‌ڕێ��وهب �ه‌رى ئامارى سلێمانیش ده‌ڵێت «ئێستاش ئه‌م پرس ه له‌ئه‌نجومه‌نى وه‌زی��ران �ه ،ب �ه‌اڵم هیوا به‌خش نیه».
ل�ه‌وب��اره‌ی�هوه ئاسۆس ه �ه‌ردى خ��اوه‌ن ئیمتیازى کۆمپانیاى ئاوێنه ده‌رباره‌ى دواخستنى سه‌رژمێرى وت���ى «دواخ��س��ت��ن �هک �ه پ �هی��وه‌ن��دى به‌ته‌کنیک و خ��ۆئ��ام��اده‌ک��ردن �هوه نیه و ه��ۆک��ارى سیاسى له‌پشته‌وه‌یه ،الیه‌نى عه‌ره‌بى دڵنیایه ل�ه‌وه‌ى ک ه غه‌شى گه‌وره‌یان ک��ردووه له‌ژماره‌ى دانیشتووان ب �ه‌ت��ای��ب �ه‌ت��ى ل��هش��اره‌ک��ان��ى م��وس��ڵ و دی��ال��ه و هه‌ندێک شوێنى ک�ه‌رک��وک ،بۆیه نایانه‌وێت ئ �هم گ�هم�هی�هی��ان ک�هش��ف ب��ێ��ت ،چونکه یاساى ه�هڵ��ب��ژاردن ل�هس�ه‌ر بنه‌ماى ژم���اره‌ى دانیشتوان دانراوه». ئ���اس���ۆس ه�����ه‌ردى ب���اس���ى ل����ه‌وه‌ک����رد الی �هن � ه ع �ه‌ره‌ب��ی �هک��ان ت�ه‌زوی��رێ��ک��ى گ���ه‌وره‌ی���ان ل�هن��اوچ� ه داب�����ڕاوه‌ک�����ان�����دا ک�������ردووه ه����ه‌روه‌ه����ا ه���هم���وو سه‌رژمێریه‌کان له‌مێژووى عێراقدا ده‌ریانخستوو‌ه ل���ه‌دواى ش��اره‌ک��ان��ى ب �ه‌غ��داد و ب�هس��ره و موسڵ ش��ارى سلێمانى ههمیشه چ��واره‌م ش��ارب��ووه ،وتى «الیهنه عه‌ره‌بیه‌کان له‌ڕێگه‌ى فۆرمى خۆراکه‌و‌ه ژماره‌ى دانیشتووانیان زۆر زیادیکردبوو ،هه‌ربۆیه له‌زیادبوونى ژم��اره‌ی کورسیه‌کانى ئه‌نجومه‌نى
ن��وێ��ن �ه‌ران��ى ع��ێ��راق��دا (12ت����ا )19ک��ورس��ی��ی��ان به‌رکه‌وت ،که‌چى به‌هه‌موو هه‌رێمى کوردستان ( 3تا )5کورسى به‌رکه‌وت». خ��اوه‌ن��ى ئیمتیازى ئ��اوێ��ن�ه رون��ی��ک��ردهوه ک ه سیاسه‌تیان ئاشکرایه و ئامانجیان ش��اردن�ه‌وه‌ى ق���ه‌ب���اره‌ى راس��ت�ه‌ق��ی��ن�ه‌ى خ��ۆی��ان �ه« ،ئامانجیان به‌ده‌ستهێنانى پۆسته گرنگه‌کان له‌په‌رله‌مان و بڕیارداندا و ئه‌وه‌بوو زیاتر له‌هه‌قى خۆیانیان به‌رکه‌وت و له‌هه‌قى کوردیش که‌م دهبێتهوه»، ه �ه‌روه‌ه��ا ن��اوب��راو ل��هدرێ��ژه‌ى قسه‌کانیدا باسى ل �ه‌وه‌ک��رد ک�ه الب��ردن��ى خ��ان�ه‌ى ن �ه‌ت �هوه به‌هه‌موو ش��ێ��وهی �هک ل���ه‌ب���ه‌رژه‌وه‌ن���دى ئ���ه‌وان���دای���ه ،ده‌ڵ��ێ��ت «ن���ای���ان���ه‌وێ���ت ق����ه‌ب����اره‌ى راس��ت �ه‌ق��ی��ن �ه‌ى ک���ورد ده‌ربکه‌وێت ،به‌پێى هه‌موو پێوه‌ره نێوده‌وڵه‌تیه‌کان له‌کاتى سه‌رژمێریدا ده‌بێت زانیارى ورد وه‌ربگیرێت بۆ ئه‌وه‌ى پالنێکى وردتر دابڕێژێت ،به‌اڵم البردنى خانه‌ى نهتهوه بۆ ئهوهیه نه‌زانرێت له‌پارێزگایه‌کى وهک که‌رکوک و موسڵدا رێژه‌ى کورد چهنده له‌کاتێکدا زۆربه‌ى دانیشتوانه‌که‌ى کورده». ب���ه‌ب���ڕواى ئ��اس��ۆس ه����ه‌ردى ئ �هگ �ه‌ر کاتێکى دی��اری��ک��راوی��ش ب��ۆ س �ه‌رژم��ێ��رى دی���ارى بکرێت ئ �ه‌وا بڕیارى کۆتایى نیه ،ده‌ڵێت «ئ �هوه ته‌نها گه‌مه‌یه‌کى سیاسییه». د.یوسف گۆران پارێزه‌ر به(چه‌تر)ى راگه‌یاند «داواک������ارى دواخ��س��ت��ن��ى س �ه‌رژم��ێ��رى ل �ه‌الی �هن عه‌ره‌ب و تورکمانهوه ههیه ،چونکه ده‌رئه‌نجامى سه‌رژمێریه‌که واقیعى دیمۆگرافیایى ناوچ ه ج��ێ��ن��اک��ۆک �هک��ان �ه ده‌رده‌خ��������ات و زۆری����ن����ه و که‌مینه‌کان ده‌رده‌که‌ون ،بۆیه هه‌تا بۆیان بکرێت هه‌وڵى دواخستنى پرۆسه‌که ده‌ده‌ن». د.ی���وس���ف ئ����ام����اژه‌ى ب����هوهش����دا دواخ��س��ت��ن��ى سه‌رژمێری جۆرێکه له‌دان پێدانه‌نان به‌و ئاوارانه‌ى که گه‌ڕاونه‌ته‌وه ناوچه‌کانیان و له‌به‌رامبه‌ریشدا
ده‌س�ه‌اڵت��داران��ى ک��ورد هه‌ڵوێستیان ئاشکرابووه، وتى «له‌سه‌رزارى لێپرسراوى بااڵى سه‌رکردایه‌تى ک����وردهوه ب �ه‌ت��ون��دى ق��س�ه ل �هس �ه‌ر ئ��هو پ��رۆس�هی� ه کراوه ،ئێستا که‌رکوک به‌شێوه‌یه‌کى راسته‌وخۆ ل�ه‌ژێ��ر ده‌س �ه‌اڵت��ى حکومه‌تى ب�ه‌غ��دادای�ه ناچار سه‌رکردایه‌تى کورد ته‌نها ده‌توانێت هه‌ڵوێستێکى سیاسى هه‌بێت».
مه‌حمود عوسمان به‌رێوبه‌رى ئامارى سلێمانى به(چه‌تر)ى راگه‌یاند «الب��ردن��ى خانه‌ى نهتهوه سیاسه‌تێک بوو له‌الیه‌ن عه‌لى بابانه‌وه ده‌رخراو، م�ه‌ب�هس��ت��ی��ش��ى ت �هن��ه��ا ده‌رن �هخ��س��ت��ن��ى ق��ه‌ب��اره‌ى نه‌ته‌وه‌کانه به‌تایبه‌تیش نه‌ته‌وه‌ى کورد ،ئێستاش ئ �هم پرسه له‌ئه‌نجومه‌نى وه‌زی��ران �ه ،ب �ه‌اڵم هیوا به‌خش نییه».
له‌تیف فاتیح فه‌ره‌ج پێیوایه سه‌رژمێرى په‌یوه‌ندى ب�هک��ارى ه��ون�هری�هوه نیه و ده‌ڵێت «مه‌به‌ستیان په‌کخستنى سه‌رژمێریه ،بۆیه ده‌بێت فشار بخرێت ه سه‌ریان ،چونکه لهروانگهى سه‌رژمێریه‌وه رێژه‌ى هه‌ژار و ده‌وڵه‌مه‌ند و رێژه‌ى نه‌ته‌وه‌کان ده‌زانرێت و ده‌توانرێت پێویستیه‌کان دیاری بکرێت ،به‌اڵم هه‌ڵوێستى سه‌رکردایه‌تى کورد ئهوهنده له‌ئاستى پێویستدا نه‌بووه». پشتیوان جه‌مال وهک هاواڵتیه‌ک پێیوای ه س���ه‌رژم���ێ���رى ئ���هم���ج���اره‌ى دان��ی��ش��ت��وان��ى ع��ێ��راق گرنگییه‌کى زۆرى ه�هی�ه ئ��ام��ارێ��ک��ى دروس��ت ب �هدهس��ت دێ���ت .س �ه‌ب��اره‌ت ب �ه‌رێ��ژه‌ى زی��ادب��وون��ى دانیشتوان و ئ �هم سه‌رژمێریه ب��ۆ گه‌لى ک��ورد گرنگه به‌تایبه‌تى بۆ ناوچه جێناکۆکه‌کان ،وتى «له‌کاتى سه‌رژمێریدا ده‌رده‌ک �ه‌وێ��ت که رێژه‌ى کورد له‌و ناوچانه‌دا چهنده و ئه‌وه‌ش الى عه‌ره‌ب جێى قبوڵکردن نیه ،چونکه له‌سه‌رده‌مى رژێمى به‌عسدا و ته‌نانه‌ت تا ئه‌مدواییانه ب�هه�ه‌زاران خێزانى عه‌ره‌ب هێنراونه‌ته ناوچه کوردنشینه‌کان به‌مه‌به‌ستى س��ڕی��ن�ه‌وه‌ى ناسنامه‌ى ک��ورد ،هه‌ر ب��ۆی�ه دهب��ی��ن��ی��ن چ �هن��ده‌ه��ا ج��ار ل �ه‌الی �هن وه‌زی���رى پالناندانى عێراق ،عه‌لى بابانه‌وه سه‌رژمێرییه‌ک ه دواده‌خرێت». دارا حه‌سه‌ن فه‌ره‌ج به‌ڕێوه‌به‌رى که‌شناسى و بومه‌له‌رزه‌ى سلێمانى ده‌رب��اره‌ى دواخستنى کاتى سه‌رژمێرى به(چه‌تر)ى راگه‌یاند «که‌شوهه‌وا په‌یوه‌ندى راسته‌وخۆى ههیه به‌سه‌رژمێریه‌که‌وه، ئه‌گه‌ر که‌ش و ه�ه‌وا ساردبێت خه‌ڵک تاقه‌تى نیه بێته دهرهوه چ جا ئه‌وه‌ى سه‌رژمێرى بکرێن». ناوبراو پێیوایه دواخستنى سه‌رژمێرى په‌یوه‌ندى ب �هک �هش و ه���ه‌واوه نیه و ده‌ڵ��ێ��ت «دواخستنى س �ه‌رژم��ێ��رى پ �هی��وه‌ن��دى ب �هس��ی��اس �ه‌ت �هوه ه �هی �ه و په‌یوه‌ندى به‌که‌ش و هه‌واوه نییه».
رێنماییه‌کانى پێشینه‌ى خانووبهره زه‌وى (200م )2که‌متریش ده‌گرێته‌وه
تائێستا هه‌ورامان له‌پێشینه‌ی خانووبهره سودمه‌ند نه‌بووه
فۆتۆ :ساالر [ ئا /ساالر بیاره‌یى ] ئه‌گه‌رچى چه‌ند مانگێک له‌مه‌وپێش سه‌رۆکى ئه‌نجومه‌نى وه‌زیرانى حکومه‌تى هه‌رێم بڕیارى پێدانى پێشینه‌ى خانوبه‌ره‌ی بۆ گونده‌کاندا ،به‌اڵم تائێستا هه‌ورامان له‌و پێشینه‌یه سوودمه‌ند نه‌بووه.
چه‌ند مانگێک له‌مه‌وبه‌ر به‌رهه‌م ساڵح سه‌رۆکى ئه‌نجومه‌نى وه‌زی��ران��ى حکومه‌تى هه‌رێم بڕیاریدا که پێشینه‌ى خانوبه‌ره به‌مه‌به‌ستى ئاوه‌دانکردنه‌و‌ه و ب�ه‌ب��ێ ج��ی��اوازى س �ه‌رج �هم گ��ون��دهک��ان��ى هه‌رێم بگرێته‌وه ،به‌اڵم تائێستا به‌پێى وته‌ى دانیشتوانى، ن��اوچ�ه‌ى ه �ه‌ورام��ان و ده‌وروب����ه‌رى ل �هو پێشینه‌ی ه سودمه‌ند نه‌بوون. ره‌فیق محه‌مه‌د ،ته‌مه‌ن ( )31ساڵ که سێ ساڵه ژیانى هاوسه‌رى پێکهێناوه و به‌ده‌م رێکردنى بۆ ت �ه‌واو کردنى مامه‌ڵه‌ى پێشینه‌ى خانووبهره باسى له‌وه‌کرد هه‌ر ل�ه‌دواى بڕیاره‌که‌ى سه‌رۆکى حکومه‌ت له‌گه‌ڵ ( )8که‌سدا ده‌ستى ک��ردووه به‌ئیشوکاره‌کانى پێشینه‌که ،به‌اڵم تائێستا هیچى بۆ نهکراوه ،ده‌ڵێت «سه‌ره‌تا له‌شاره‌وانى بیاره‌و‌ه ده‌ستم پێکرد و ئه‌وانیش ره‌وانه‌ى ناحیه‌ى بیاره‌یان کردم و هه‌ردووال مۆر و ئیمزایان کرد ،منیش زۆر هه‌ستم به‌خۆشى ده‌کرد ،چونکه ئه‌و پارچه‌زه‌وییه‌ى که کریبووم هه‌مووى قه‌رز بوو ،به‌اڵم که بڕیارى پێدانى پێشینه‌که درا هه‌موو ئه‌و قه‌رزانه‌م له‌بیر چووه و پێموابوو ئیدى ده‌بمه خاوه‌نى خانووى خۆم و
له‌سه‌ر شێوازى باڵه‌خا‌نه بووه ،به‌تایبه‌تى له‌سنورى له‌کرێچێتى رزگارم ده‌بێت» ،ئه‌م هاواڵتییه وهک ش��اره‌وان��ى ب��ی��اره‌دا ،ه �ه‌ر س��ێ خ��ێ��زان و له‌پارچ ه خۆى ده‌ڵێ سه‌ره‌تا زۆر به‌گرنگییه‌وه هه‌وڵى ده‌دا زه‌وییه‌کدا خانوویه‌کیان دروست کردبوو. بۆ به‌دواداچوونى پێشینه‌که ،به‌اڵم «دواج��ار ک ه سه‌رۆکى شاره‌وانى بیاره وتیشى «بۆیه جارى مامه‌ڵه‌که‌م برده‌وه بۆ شاره‌وانى ،وتیان بڕۆ خۆمان پێشوو ئه‌و رێنمایانه‌ى که هاتبوون ده‌بوو پێشین ه ( )15رۆژى تر وه‌اڵمتان ده‌ده‌ینه‌وه ،ئهوه نزیکه‌ى به‌که‌سێ بدرێت که خ��ان��ووه‌ک�ه‌ى ( )200مه‌تر ( )3مانگ تێده‌په‌رێت ،که‌چى هیچ شتێکى که‌متر نه‌بێت ،به‌اڵم ئێمه وهک سکااڵ ئه‌وه‌مان دڵخۆشکه‌ر نییه». له‌سنورى ناحیه‌ى بیار ه گهیانده س�ه‌رۆک��ى ئه‌نجومه‌نى وه‌زی���ران که ئه‌و زان��ا ق��ادر ،ته‌مه‌ن ( )35ساڵیش وهک خۆى زۆربه‌ى ئه‌و زه‌ویانه‌ى ب��ڕی��اره ب��ۆ شوێنێکى ش��اخ��اوى وهک ه �ه‌ورام��ان ده‌یگێڕێته‌وه خانوویه‌کى به‌قه‌رز کڕیووه و چاوه‌ڕێى ئه‌و پێشینه‌یه‌ى دهک��رد تا سه‌قفه‌که‌ى کۆنکرێت هه‌ن تائێستا موڵکى دارایى گونجاو نیه ،ئه‌ویش خۆشبه‌ختانه وه‌اڵمى داینه‌و‌ه که ( )200مه‌تریش که‌متر بێ ئ�هو پێشینه‌ی ه بکات ،وتى «پێدانى ئه‌و پێشینه‌یه ئهوهنده درێژه‌ى ه بیگرێته‌وه». کێشا ناچار ئه‌وه‌نده‌یتر قه‌رزم کرد ،به‌که‌مورتیه‌کى و کشتوکاڵن و نه‌بوونه‌ت حه‌سه‌ن ره‌شید ئه‌وه‌شى بۆ (چه‌تر) روونکرده‌و‌ه زۆره‌وه کۆنکرێته‌که‌م ته‌واو کرد». موڵکى شاره‌وانى که له‌رێنمایى پێشودا باسى ئه‌وه‌کرابوو پێویست ه موسته‌فا ه �ه‌ورام��ی ،ته‌مه‌ن ( )46س��اڵ ک ه ئ���هو ک �هس �ه‌ى پێشینه‌ى خ��ان��وب �ه‌ره ده‌ی��گ��رێ��ت �هوه پیشه‌ى مامۆستایه ،به‌ده‌م پرته‌وبۆڵه‌وه له‌حکومه‌ت، دانیشتووى ئه‌و شوێنه بێت ،وتى «به‌اڵم له‌رێنمایی ه باسى له‌وه‌کرد که به‌چ حاڵێک پارچه زه‌وییه‌کى هه‌موارکراوه‌که‌دا ئهوه روونکراوه‌ته‌وه که که‌سێک بووهته نسیب به‌درێژایى ژیانى هاوسه‌رێتى ک ه ه��اواڵت��ى ئ�هو گونده بێت و ل���ه‌ده‌ره‌وه‌ى گوندیش زیاتره له ( )10ساڵه ،وتى «تائێستا له‌خانووى نیشته‌جێ بێت ئه‌گه‌ر بێت و ئه‌نجومه‌نى گوند کرێدا ژیان ده‌گوزه‌رێنم و سه‌رجه‌مى خێزانه‌که‌م پشتگیرى بکات ئه‌وا ئه‌و پێشینه‌یه دهیگرێتهوه، له‌ژورێکداین و رووى ئه‌وه‌م نییه هیچ براده‌رێکم کۆمه‌ڵێک که‌س له‌و بڕیاره سوودمه‌ند بوون». بانگهێشت بکه‌م ،یان که میوانێکم دێت خۆمى ده‌که‌م ،ئیدى باپێشینه‌ى خانووبهره هه‌ر نه‌ده‌ن». حه‌سه‌ن ره‌شید سه‌رۆکى شاره‌وانى بیاره ،باسى یه‌کێکى ت��ر له‌رێنماییه ت��ازه‌ک��ان به‌پێى وت �ه‌ى لێ بزر ده‌که‌م نه‌وه‌ک شه‌و بێتهوه ماڵه‌که‌م». ئ �هو مامۆستایه وتیشى «ن��زی��ک�ه‌ى ساڵێک ه چۆنێتى هه‌ڵکه‌وته‌ى شوێنى جوگرافی هه‌ورامانى ناوبراو ئهوهیه پێشتر زه‌وییه ته‌سوییه نه‌کراوه‌کان خه‌ریکى دروس��ت��ک��ردن��ى خ��ان��ووه‌ک�هم��م و له‌خودا کرد ،وتى :ئه‌وه‌نده‌ى شوێنى نیشته‌جێبوونى که‌م ه پێشینه نه‌یده‌گرتنه‌وه ،به‌اڵم ئێستا ئه‌و زه‌وییانه‌ش به‌زیاد بێ بناغه‌که‌ییم ته‌واو ک��ردووه و ساڵێکى هاواڵتى ناچار کراوه که له‌سه‌ر رووبه‌رێکى که‌م دهیگرێتهوه «ئه‌گه‌رچى پێشتر له‌ناو هاواڵتیاندا تریش نیوه‌ى دیواره‌که‌ى ته‌واو ده‌که‌م و تانزیک خانوو دروست بکات و دروستکردنى خانوه‌کانیان باڵو بوویه‌وه ئه‌و پێشینه‌یه ته‌نها گوند دهیگرێتهوه و ناحیه نایگرێته‌وه ،به‌اڵم به‌پێى وته‌ى سه‌رۆکى ب��وون�هوه له‌کۆتایى ته‌مه‌نیشم سه‌قفه‌که‌ى ت�ه‌واو
شاره‌وانى ناحیه‌ش ده‌گرێته‌وه و ئێستاش مامه‌ڵه‌ى بیاره گه‌شتووه‌ته بانکى سلێمانى». له‌سنورى ناحیه‌ى بیاره زۆربه‌ى ئه‌و زه‌ویانه‌ى هه‌ن تائێستا موڵکى دارایى و کشتوکاڵن و نه‌بوونه‌ت ه موڵکى ش��اره‌وان��ى ،به‌پێى لێدوانێکى پێشووى بۆ (چه‌تر) راغیب عابد سه‌رۆکى شاره‌وانى پێشوى بیاره ،تائێستا چه‌ندجارێک نوسراویان کردووه بۆ الیه‌نى په‌یوه‌ندیدار بۆ ئه‌وه‌ى زه‌وییه‌کانیان بخرێن ه سه‌ر سنورى شاره‌وانى بیاره ،به‌اڵم تائێستا ئهوه نهکراوه. له‌الیه‌کى ت��رهوه له‌ناوسنورى ش��اره‌وان��ى بیاره‌دا هه‌ندێ زه‌وى ههیه که تاپۆن له‌سه‌ر ش��اره‌وان��ى بیاره ،ب �ه‌اڵم ئێستا زۆب �ه‌ى کراونه‌ته‌وه به‌خانوو، ل �ه‌وب��اره‌ی �هوه ح�هس�هن ره‌ش��ی��د وت��ى «ئ��هو زه‌وی��ان� ه ده‌کرێت له‌رێگاى لیژنه‌یه‌که‌وه وتوێژیان له‌باره‌و‌ه بکرێت ،ب��ه‌اڵم ئ �هو زه‌وی��ان �ه‌ى تائێستا ن�هک��راون به‌خانوو و له‌سنورى شاره‌وانیدان به‌هیچ شێوه‌یه‌ک قبوڵ ناکه‌ین به‌رد بخه‌نه سه‌ر به‌رد یان کڕین و فرۆشیان پێوه بکرێت». سه‌رۆکى ش��اره‌وان��ى ،وت��ى «رێنماییه هه‌موار ک��راوه‌ک��ان ک�ه ( )11/30به‌ده‌ستمان گه‌شتوو‌ه له‌گه‌ڵ به‌ڕێوه‌به‌رى ناحیه‌ى بیاره‌دا که سه‌رۆکى لیژنه‌که‌یه شیته‌ڵیان ده‌که‌ین و پاشان له‌شوێن ه گشتییه‌کان هه‌ڵیان ده‌واسین ،بۆ ئه‌وه‌ى هاواڵتیان سه‌ر له‌نوێ ده‌س��ت بکهنهوه به‌مامه‌ڵه‌کانیان بۆ وه‌رگرتنى پێشینه‌ى خانووبهره».
کراوه
جیهان له‌ژێر هه‌ڕه‌شه‌ی برسێتیدایه
له‌هه‌ر پێنج چرکه‌یه‌کدا منداڵێک له‌برسا گیان له‌ده‌ست ده‌دات ئ �ه‌ف �هری��ق��ا چ �هن��دی��ن ج���ۆر ل�����ه‌رووه‌ک و گیاى کوشنده‌یان به‌مه‌به‌ستى ب��ه‌رده‌وام بونیان له‌ژیان وهک سه‌رچاوه‌ى یه‌که‌مى خۆراکى رۆژانه‌یان به‌کارهێناوه. چ����ارل����س ب���ام���ب���اره ئ���ه‌ف���س���ه‌ر ل����ه‌ده‌زگ����اى ()Oxfamی هه‌رێمى رۆژئ����اواى ئه‌فه‌ریقا ب�هم��اڵ��پ�ه‌رى ()cnnی ئه‌مریکى رایگه‌یاند «خه‌ڵکى ئه‌م ناوچانه بۆ ده‌ستکه‌وتنى خۆراک روو ده‌که‌نه سه‌ر شه‌قامه‌کان تاوه‌کو خۆراکى که‌وتووى ئوتۆمبێله بارهه‌ڵگره‌کان هه‌ڵبگرنه‌وه». ئه‌فسه‌ره‌که‌ى هه‌رێمى رۆژئ���اوا رون��ی��ک��ردهوه
پێویستیان به‌چاره‌سه‌رى به‌د خۆراکى ههیه. ک���ارۆل���ی���ن گ���ڵ���هک���ى ن���وێ���ن���ه‌رى ده‌زگ������اى ( )Oxfamله‌واڵتى نایجیریا ئ �ه‌وه‌ى ئاشکرا کرد «له‌ئێستادا نایجیریا چه‌قى قه‌یرانه‌که‌یه، بۆیه پێویسته به‌شێوه‌یه‌کى خێرا چاره‌سه‌رى بۆ ب��دۆزرێ��ت �هوه ،ب �ه‌رل �ه‌وه‌ى ئ �هم قه‌یرانه کاره‌ساتى گه‌وره‌ى مرۆیى لێ بکهوێتهوه» هه‌روه‌ها وتیشى «له‌گه‌ڵ به‌رزبوونه‌وه‌ى نرخى خۆراک ،خه‌ڵکى په‌نا دهب�هن�ه‌ب�ه‌ر سه‌ربڕینى مه‌ڕومااڵته‌کانیان ئه‌وه‌ش به‌ته‌نیا سه‌رچاوه‌ى داهاتیان داده‌نرێت». گڵه‌ک بۆ رۆژن��ام �ه‌ى گاردیانى ئینگلیزى
به‌پێى ئامارێکى رێکخراوى نهتهوه ی �هک��گ��رت��ووه‌ک��ان زۆرت���ری���ن رێ���ژه‌ى قوربانیان قه‌یرانێکی جیهانییه و مندااڵنى خ��وار ته‌مه‌ن پێنج سااڵن ده‌گ��رێ��ت �هوه ،ب �هش��ێ��وهی �هک له‌ساڵى ()2008دا ب���ڕی ( )8.8ملیۆن منداڵ و له‌ساڵى راب��ردوش��دا ،بڕی ( )8.1م��ل��ی��ۆن م��ن��داڵ ب �هه �هم��ان هۆکار گیانیان له‌ده‌ستداوه. رووب���ه‌ڕووب���ون���ه‌وه‌ى ( )10ملیۆن ک������هس ل����هک����هن����ارى رۆژئ���������اواى ئه‌فه‌ریقا بۆ وه‌ه��ا ق��ات‌و قڕییه‌ک به‌مه‌ترسیه‌کى گه‌وره‌و ترسناک بۆ سه‌ر ئاژانسه‌کانى یارمه‌تیده‌ری ئه‌و ب��واره دێته هه‌ژمار ک��ردن ،برسێتى واى له‌دانیشتوانى ئه‌فه‌ریقا کردووه په‌نا بهرنه به‌ر خواردنى گیاو گه‌اڵى کوشنده و وهک خۆراکى سه‌ره‌کى رۆژانه‌یان به‌کاریبهێنن ،به‌شێوه‌یه‌ک په‌نا بردنه به‌ر ته‌نانه‌ت کۆکردنه‌وه‌ى ئه‌و ده‌نکه گه‌نمانه‌ى که مێرووه‌کان له‌شاره‌کان بارودۆخه‌که زۆر ناله‌باره« ،به‌شێوه‌یه‌ک زیاتر ل �ه‌دوو ملیۆن که‌س لێره‌دا تواناى ئه‌وه‌یان نییه کۆى ده‌که‌نه‌وه. زان��س��ت��ى ژی���ان ل���هم دوای���ی���ه‌دا گه‌یشته ئ�هو خۆراک‌و پێداویستى رۆژانه‌یان دابین بکه‌ن». به‌پشت به‌ستنى ئامارێکى رێکخراوى نهتهوه ده‌رئ�هن��ج��ام�ه‌ى ب �ه‌رزب��وون �ه‌وه‌ى نرخى خ���ۆراک و م��ردن��ى رێ��ژه‌ی �هک��ى ب���ه‌رچ���اوی م���ه‌ڕ و م��ااڵت یه‌کگرتووه‌کان ده‌رکه‌وتووه ته‌نها له‌واڵتێکى وهک به‌هۆى ئهوه بووه دانیشتوانى که‌نارى رۆژئ��اواى نایجیریا له‌ئێستادا نزیکه‌ى ( )200.000منداڵ
باسى له‌وه‌کردووه«کاتێک به‌بازاره‌کاندا گوزه‌ر ده‌که‌یت بڕێکى زۆر له‌خۆراک به‌دى ده‌کرێت، به‌اڵم کێشه‌که له‌وه‌دایه رێژه‌یه‌کى که‌م ده‌توانن برى ئه‌و پاره‌یه په‌یدا بکه‌ن ،ته‌نها داهاتى ئه‌م ناوچه‌یه م�ه‌ڕو م��ااڵت ب��وو ،ئه‌ویش هه‌ندێکیان س �ه‌رب��ڕان و ئ��ه‌وه‌ى که م��ای�هوه به‌نرخێکى که‌م
[ ئا /دیار ئه‌سعه‌د ] ئ���ام���ارى رێ���ک���خ���راوه ج��ی��ه��ان��ی‌و تایبه‌تمه‌نده‌کانى بوارى مندااڵنى خوار ت �هم �هن پێنج س��اڵ ،رۆژان���ه ئ��ام��ارى ترسناکى هه‌ڕه‌شه‌ى برسێتى جیهانى ب�ڵاوده‌ک �هن �هوه و واڵتانى ئه‌فه‌ریقا و نایجیریا به‌پله‌ى یه‌که‌م دێن که باجی سه‌ره‌کى ئه‌و ههڕهشهیه ده‌یانگرێته‌وه، به‌شێوه‌یه‌ک له‌هه‌ر پێنج چرکه‌یه‌کدا منداڵێک و سااڵنه‌ش ( )6ملیۆن منداڵ ل�ه‌ئ��اس��ت��ى جیهانیدا گیان له‌ده‌ست ده‌ده‌ن.
فرۆشران». ش��اره‌زای��ان��ی ب����وارى ئ��اب��ورى ئ���هم ق�هی��ران�هی واڵتانى که‌نارى رۆژئاواى ئه‌فه‌ریقا به‌هاوشێوه‌ى باردۆخه‌که‌ى واڵتى ئه‌سیوبیاى ساڵى ()1984 دێته پێش چاو که تێیدا ملیۆنێک که‌س له‌برسا گیانیان سپارد. نهتهوه یه‌کگرتوه‌کان به‌ئامانجى دۆزینه‌وه‌ى رێ���گ���ه چ���اره‌ی���هک���ى گ���ون���ج���او ه���ه‌وڵ���ى خ��ۆى خستۆته‌گه‌ڕ ئه‌ویش به‌کۆکردنه‌وه‌ى بڕه‌پاره‌کى زۆره له‌هه‌ڵمه‌تێکى پاره به‌خشیندا له‌سه‌ر هێڵى ئینته‌رنێت ،له‌و هه‌ڵمه‌ته‌دا که‌مپینى (billion )for a billionکه له‌الیه‌ن پرۆگرامى خۆراکى جیهانیه‌وه ( )WFPئ���هن���ج���ام���دراوه به‌مه‌به‌ستى باشتر کردنى بارى گوزه‌رانى یه‌ک ملیارد که‌س له‌سه‌رتاسه‌رى جیهان. جۆستى شیران به‌ڕێوه‌به‌رى ج��ێ��ب�ه‌ج��ێ��ک��ردن ل �ه‌رێ��ک��خ��راوى پ��رۆگ��رام��ى جیهانى خ��ۆراک ئ���ام���اژه‌ى ب����هوه ک���رد ئ �هگ �ه‌ر یه‌ک ملیارد له‌به‌کارهێنه‌رانى هێڵى ئینته‌رنێت هه‌فتانه ته‌نها به‌بڕى یه‌ک دۆالرى ئه‌مریکى ی��ان ی �هک ی���ۆرۆی ئ�ه‌وروپ��ی ببه‌خشنه که‌مپینه‌که‌مان ئهوه ده‌توانین له‌و رێگه‌یه‌وه یه‌ک م��ل��ی��ارد ه���اواڵت���ى له‌برسێتى رزگار بکه‌ین. ب��اس��ى ل �هوهش��ک��رد خ��ۆراک پ��ێ��دان��ى ی �هک م��ل��ی��ارد که‌س کارێکى س���اده‌و ئ��اس��ان نییه، ب�����ه‌اڵم دهت���وان���ی���ن ب �هم��ج��ۆره به‌خشینانه گۆڕانکاریه‌کى گهوره له‌ژیانى ئه‌و که‌سانه‌دا بکه‌ین ،سااڵنه حکومه‌ته‌کان هاوکارى پێشکه‌ش به‌رێکخراوه‌که‌مان بکه‌ن به‌مه‌ستى هه‌رچى زووتره چاره‌سه‌رى قهیرانهکه بکرێت. م��ارى ئۆکارى وته‌بێژى ره‌سمى بانکى مۆن رایگه‌یاند «سکرتێرى گشتى رێکخراوى نهتهوه
ساڵی یه‌که‌م ژماره 34 دووشه‌ممه 2010/12/6
7
یه‌کگرتووه‌کان له‌هه‌وڵى ئهوه دایه ( )24کاتژمێر پێش واده‌ى دی��اری��ک��راو ،یارمه‌تى ب�هو هه‌ڵمه‌ت ه مرۆڤ دۆستانه‌یه بگه‌یه‌نێت که هاریکارى ئه‌و بلیۆن کهسه ده‌که‌ن خواردنى پێویستى رۆژانه‌یان نییه«. ب�ه‌رپ��رس��ان��ى کهمپینهکه ئ �ه‌وه‌ی��ان راگ�هی��ان��د ک �ه‌رێ��ژه‌ى ک�هس��ان��ى ب �هش��دار ب��وو ل �هو هه‌ڵمه‌ته خێرخوازیه به‌رێژه‌یه‌کى به‌رچاو زی��ادى ک��ردووه که ده‌کاته ( )100ملیۆن ،به ب �ه‌راورد له‌گه‌ڵ ساڵى پاردا ،به‌مه‌ش برى پاره‌ى وه‌ده‌ست هاتوش له ( )2.9ملیارده‌وه بووه به ( )6.7ملیارد دۆالرى ئه‌مریکى. به‌گوێره‌ى راپۆرتێکى رێکخراوى یونیسێڤی سه‌ر به‌نه‌ته‌وه‌یه‌کگرتووه‌کان ،هۆکارى مردنى ئه‌و رێژه ب�ه‌رچ��اوه‌ی مندااڵن دهگهڕێتهوه بۆ هه‌وکردنى کۆئه‌ندامى هه‌ناسه ،سکچون ،مه‌الریا یان به‌د خۆراکى و نه‌بوونى ئ��اوى پاک بۆ خواردنه‌وه، ل �ه‌ب �ه‌رام��ب �ه‌ر ئ �هم �هش��دا رێ��ک��خ��راوى یونیسێڤ کوتانى منداڵه‌کان و به‌کارهێنانى ده‌رم��ان دژ ب �هو ڤ��ای��رۆس��ان��هو ک��ردن �ه‌وه‌ى خ��ول��ى تایبه‌ت بۆ دایکان به‌مه‌به‌ستى زیاتر گرنگیدان به‌ته‌ندروستى منداڵه‌کانیان به‌پێویست و گرنگ ده‌زانێت. ل�ه‌الی�هک��ى ت��ری��ش�هوه رێ��ک��خ��راوى ته‌ندروستى جیهانى هۆکارى سه‌ره‌کى مردنى مندااڵنى خوار ته‌مه‌ن پێنج سااڵنى گه‌ڕاندوه‌ته‌وه بۆ نه‌خۆشیه‌کانى سکچون ،مه‌الریا و ڤایرۆسى نه‌مانى به‌رگرى له‌ش (ئ��ای��دز) ،ه �ه‌روه‌ک رێکخراوه‌که ئه‌وه‌شى راگه‌یاندوه که به‌هۆکارى برسێتیه‌وه له‌هه‌ر پێنج چرکه‌یه‌کدا منداڵیک ده‌مرێت ،ئه‌مه‌ش ده‌کاته ( )1600منداڵ له‌رۆژێکدا و ( )6ملیۆن منداڵ له‌ساڵێکدا. سه‌رچاوه‌کان: CNN world.com Guardian.co.uk Wikipedia.com
سه‌رۆکى عه‌شایه‌رى تورکمانى عێراق:
تورکیا و ئێران ،ئامانجى سه‌ره‌کیان تێکدانى بارودۆخى ئه‌منى عێراق و له‌ده‌ستدانى ژێرخانى ئابوریه‌تى [ دیدارى /عومه‌ر ئاوار‌ه ] له‌م دی��داره‌ى (چه‌تر)دا قه‌مبه‌ر ره‌شید به‌یاتى سه‌رۆکى عه‌شایه‌رى تورکمانى عێراق باس له‌به‌ره‌ى تورکمانى ده‌کات که هیچ مافێکیان به‌سه‌ر تورکمانه‌و ه نیی ه و بۆ به‌رژه‌وه‌ندیان کارناکه‌ن ،ده‌ڵێت «به‌ره‌ى تورکمانى میحوه‌رى سه‌ره‌کى تورکیای ه و بۆ به‌رژه‌وه‌ندى تورکیا کاره‌کانى له‌ناو عێراق ئه‌نجامده‌دات». چ �ه‌ت��ر :وهک ع �هش��ای �ه‌رى تورکمانى عێراق ،تاچه‌ند رازی��ن ل�ه‌وک��رده‌وان�ه‌ى به‌ره‌ى تورکمانى ک ه به‌ناوى به‌ژه‌وه‌ندى تورکمانه‌و ه ل�هک�ه‌رک��وک و ده‌روب���ه‌رى ده‌یکات؟
ـ ئێمه وهک عه‌شایه‌رى تورکمانى عێراق ،ههمیشه ناره‌زایى خۆمان به‌رامبه‌ر به‌و ره‌فتار و کرده‌وان ه ده‌ربڕیو‌ه که به‌ره‌ى تورکمانى به‌ناو خزمه‌تکردنه‌وه پێى هه‌ڵده‌ستێت ،له‌به‌رئه‌وه‌ى به‌ره‌ى تورکمانى حزب‌ه و الیه‌نى عه‌شایه‌رى نییه تابتوانێت کار بۆ به‌رژه‌وه‌ندى تورکمان بکات ،هه‌موو نه‌ته‌وه‌یه‌ک له‌سه‌ر بنه‌ماى عه‌شایه‌رى نه‌ک له‌سه‌ر بنه‌ماى حزبایه‌تى دروست بووه و له‌دێر زه‌مانه‌و‌ه ئه‌و دیارده‌ی‌ه ههبووه ،به‌اڵم حزب بۆ خۆى بهرنامه و پالنى تایبه‌تى خۆى ههیه ناگونجێت ل�هگ�هڵ دۆخ���ى عه‌شایه‌رێتى ،وهک عه‌شایه‌رى تورکمانى عێراق پێمانخۆش‌ه هه‌ر پارت و حزبێک هه‌بێت له‌پێناو ب �ه‌رژه‌وه‌ن��دى هاواڵتیان کاربکات نه‌ک له‌پێناو به‌رژه‌وه‌ندى خۆى ،ئێمه لهوه نارازین به‌ره‌ى تورکمانى تواناى ئه‌وه‌یان نییه یارمه‌تى هاواڵتیانى تورکمان بدات یاهه‌وڵ بۆ ئهوه بده‌ن که تورکمان بگه‌یه‌نێت‌ه ئامانجى سه‌ره‌کى خۆى ،کارى ئێمه عه‌شایه‌ریی‌ه نه‌ک کارى حزبایه‌تى و بۆمان ههیه کار بۆ به‌رژه‌وه‌ندى تورکمان بکه‌ین و له‌خۆشى و ناخۆشییه‌کانیاندا به‌شداربین ،له‌به‌ر ئه‌وه‌ى ئێمه سه‌رچاوه‌ى گه‌یشتنى تورکمانین به‌ئامانجه‌کانیان، نه‌ک به‌ره‌ى تورکمانى ،له‌هه‌ندێک بۆنه‌دا خۆى وا ده‌رده‌خات و خۆى به‌وارسى شه‌رعى تورکمان داده‌نێت، چونکه ئه‌و حزبانه‌ى له‌ژێر چه‌ترى به‌ره‌ى تورکمانیدا کارده‌که‌ن هه‌موویان ته‌مه‌ڵ و خه‌واڵین و تواناى هیچ کارێکیان نییه.
چه‌تر :به‌ره‌ى تورکمانى باسى ئهوه ده‌کات کورد مافى تورکمان پێشێل ده‌کات، تاچه‌ند ئه‌م ه به‌راست ده‌زانیت؟
ـ ئه‌م پروپاگه‌ندانه‌ى ب �ه‌ره‌ى تورکمانى دوور‌ه له‌راستیه‌وه ،ئێمه‌ى تورکمان هه‌ر له‌زووه‌و‌ه له‌گه‌ڵ کورد وهک برا ژیاوین و مێژووییه‌کى تایبه‌تیمان ه�هی�ه ،ب��ۆ نمون‌ه خ��ان��ه‌واده‌ى ک��ورد ههیه ژنى له‌تورکمانی خواستووه ،به‌پێچه‌وانه‌شه‌و‌ه تورکمانیش ههیه ژنى له‌کورد خواستووه ،ئه‌و ره‌فتارانه‌ى به‌ره‌ى تورکمانى به‌ناو تورکمانهوه ده‌یکات ،ته‌نها له‌زه‌ره‌ر زیاتر هیچ سودێک به‌تورکمان ناگه‌یه‌نێت ،ئێمه دژى ئه‌و ره‌فتارانه‌ى به‌ره‌ى تورکمانین ،له‌به‌رئه‌وه‌ى ئه‌و به‌ره‌ی‌ه به‌فیت و کۆنتڕۆڵى تورکیا کارده‌کات، ئه‌و واڵته‌ش ته‌نها له‌به‌ر به‌رژه‌وه‌ندى خۆى نه‌بێت، نابێته دڵسۆز و هاوکارى به‌ره‌ى تورکمانى.
چه‌تر :ئێو ه پێتان باش ه که‌رکوک و ناوچ ه دابڕاوه‌کانى بگه‌ڕێته‌و ه سه‌ر هه‌رێمى کوردستان یان هه‌ر له‌سه‌ر عێراق بمێنێت؟
ـ ئێمه‌ى ت��ورک��م��ان ل �هگ �هڵ جێبه‌جیکردنى
ههیه ئه‌وه‌نده‌ش سودى بۆ ئێمه‌ى تورکمان ههیه ،نه‌ته‌وه‌کانى دیکه‌ى ناو عێراق مافى خۆى ههیه. ئه‌گه‌ر ئێمه‌ى تورکمان شان به‌شانى برا کورده‌کان چ�ه‌ت��ر :ئ �هو پروپاگه‌نده‌یه‌ى ب �ه‌ره‌ى کاربکه‌ین ئه‌وا ده‌توانین به‌کورتترین رێگا بگه‌ینه تورکمانى ده‌ی��ک��ات ،ل��ه‌ب��ه‌رژه‌وه‌ن��دى ئامانجه‌کانمان ،به‌اڵم له‌گه‌ڵ حکومه‌تى عێراقى تورکماندایه؟ زۆر ده‌خایه‌نێت ،له‌په‌رله‌مانى عێراقى راب��ردو ـ له‌به‌رژه‌وه‌ندى خۆیاندایه ،ته‌نها مه‌به‌ستیان سود نوێنه‌رمان هه‌بوو ،به‌اڵم به‌پێى پێویست کاریان گه‌یاندن‌ه به‌خۆیان ،نه‌ک تورکمانه‌کان. بۆ به‌رژه‌وه‌ندى تورکمان نه‌کرد ،له‌به‌رئه‌وه‌ى به‌ناوى چه‌تر :بۆچى؟ حزب و مه‌رجه‌عییه‌ته‌و‌ه نوێنه‌رایه‌تى تورکمانیان ـ له‌به‌رئه‌وه‌ى به‌رنامه‌یه‌کى تایبه‌تییان ههیه و دهک���رد ،ن �هک ل���ه‌رووى نه‌ته‌وایه‌تییه‌وه ،ئێمه هاوکارییان له‌تورکیاو‌ه بۆ دێت ،ناتوانن بێ پرسى پێمانخۆش‌ه هه‌رچى بۆ تورکمان ده‌کرێت ،له‌ژێر تورکیا کاره‌کانیان ئه‌نجامبده‌ن. چه‌ترى نه‌ته‌وایه‌تى بێت ،نه‌ک له‌ژێر چه‌ترى چه‌تر :وات��ا ئه‌گه‌ر تورکیا نه‌بوایه، حزبایه‌تى ،هه‌موومان کار بۆ سه‌رخستنى ده‌نگى به‌ره‌ى تورکمانیش نه‌ده‌بوو؟ تورکمان له‌ناوچه‌که‌دا ده‌که‌ین. ـ به‌ڵێ ،ب���ه‌ره‌ى تورکمانى میحوه‌رى سه‌ره‌کى چه‌تر :وهک ده‌وترێ به‌ره‌ى تورکمانى تورکیای‌ه و بۆ به‌رژه‌وه‌ندى تورکیا کاره‌کانى له‌ناو به‌هاوکارى و پشتگیرى هه‌ندێک واڵت عێراق ئه‌نجامده‌دات. وهک تورکیا سیاسه‌تى خۆى به‌ناوى داکوکیکردن له‌مافى تورکمان په‌یڕه‌و دهک���ات ،تاچه‌ند ئ��ه‌وک��ار ه به‌ڕاست ده‌زانن؟
ـ هه‌ندێک واڵت��ى دراوس��ێ��ى عێراق ه�هن بۆ
* تورکمانه‌کان به‌رنامه‌یه‌کى تایبه‌تییان هه‌ی ه و هاوکارییان له‌تورکیاو ه بۆ دێت ،ناتوانن به‌بێ پرسى تورکیا کاره‌کانیان ئه‌نجامبده‌ن * به‌ره‌ى تورکمانى میحوه‌رى سه‌ره‌کى تورکیای ه و بۆ به‌رژه‌وه‌ندى تورکیا کاره‌کانى له‌ناو عێراق ئه‌نجامده‌دات
ئه‌گه‌ر سه‌رۆکى هه‌رێم کورد بێت ده‌بێت یه‌کێک مادده‌ى ( )140و گه‌ڕانه‌وه‌ى که‌رکوک و ناوچه له‌جێگره‌کانى تورکمان بن ،ب�ه‌اڵم بهداخهوه له‌الى دابڕاوه‌کانین بۆ سه‌ر هه‌رێمى کوردستان ،له‌سه‌روى هه‌ندێ له‌برا تورکمانه‌کان ناهۆشیارێک ده‌بینین ههموویانهوه ناوچه تورکمان نشینه‌کان ،له‌به‌رئه‌وه‌ى به‌رامبه‌ر به به‌رژه‌وه‌ندى راسته‌قینه‌ى خۆیان ،ئه‌وه‌ش ئێمه‌ى تورکمان ئه‌گه‌ر له‌گه‌ڵ ک��وردا بین زیاتر هۆکاره‌که‌ى بۆ به‌ره‌ى تورکمانى دهگهڕێتهوه مێشکى م��اف�هک��ان��م��ان ده‌پ��ارێ��زرێ��ت ،وهک تورکمانێک ئه‌و تورکمانانه‌ى شۆردۆته‌و‌ه و زه‌ره‌ر له‌به‌رژه‌وه‌ندیان مافه‌که‌م له‌گه‌ڵ ک��ورد وه‌ربگرم باشتره و ئه‌گه‌ر ده‌دات و به‌پاڵ پشتی تورکیا ئه‌و ڕه‌فتاران‌ه ده‌کات، ئێمه له‌سه‌ر هه‌رێمى کوردستان بین ب�ه‌دووه‌م نهتهوه وهک له‌سه‌ره‌تاشه‌و‌ه ئاماژه‌م پێدا تورکیاش ته‌نها ده‌ژمێردرێن ،ئه‌گه‌ریش له‌سه‌ر حکومه‌تى عێراقى له‌به‌ر به‌رژه‌وه‌ندى تایبه‌تى خۆى به‌ره‌ى تورکمانى خۆش بین ئه‌وا به‌سێیه‌م نهتهوه ده‌ژمێردرێن ،ئه‌و کاته کێ ده‌وێت ،گه‌ڕانه‌وه‌ى که‌رکوک و ناوچه دابڕاوه‌کان بۆ لێمان ده‌پرسێت و پشتگیرى له‌مافه‌کانمان ده‌کات ،سه‌رهه‌رێمى کوردستان چه‌ندێک سودى بۆ کورده‌کان
به‌دیهێنانى ئامانجه‌کانیان چه‌ند الیه‌ن و ئه‌حزابێکیان به‌خۆیانه‌و‌ه گرتووه و ده‌ستى هاوکارى و یارمه‌تییان بۆ درێژ دهک �هن ،لهوانه تورکیا و ئێران ،ئامانجى س�ه‌ره‌ک��ی��ان تێکدانى ب��ارودۆخ��ى ئه‌منى ع��ێ��راق و له‌ده‌ستدانى ژێرخانى ئابوریه‌تى له‌پێناو به‌دیهێنانى ئامانجه‌کانیان ،داواک��ارم له‌حزبه‌کان نه‌ک ته‌نها ب�ه‌ره‌ى تورکمانى هاوکارى و هه‌ماهه‌نگى یه‌کدى بین و سه‌نگه‌ر بۆ دوژمنان چۆڵنه‌که‌ین له‌پێناو پاره و ئافه‌رین ،له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا قبوڵى ناکه‌ین هیچ واڵتێک یارمه‌تى تورکمان بدات ،تورکمانیش وهک
چه‌تر :په‌یامتان بۆ ئه‌و تورکمانان ه چییه له‌گه‌ڵ به‌ره‌ى تورکمانى کارده‌که‌ن؟
ـ ئامۆژگاریم ب��ۆ ب��را تورکمانه‌کانم ئ�ه‌وه‌ی�ه، به‌دواى سه‌رچاوه‌ى راستیدا بگه‌ڕێن بۆ به‌ده‌ستهێنانى مافه‌کانیان ،کار بۆ سه‌رخستنى به‌رژه‌وه‌ندى تورکمان بکه‌ن و به‌قسه‌ى ره‌نگدار هه‌ڵنه‌خه‌ڵه‌تێن.
پرۆفایل: قه‌نبه‌ر ڕه‌شید عه‌باس خالد ئه‌لبه‌یاتى له‌دایکبووی /کفرى 1956 کارى ئێستا سه‌رۆکى عه‌شایه‌رى تورکمانى عێراق ده‌رچووى کۆلێژى کشتوکاڵ ساڵى 1975 ئه‌ندامى نوسینگه‌ى ئیستیشارى تورکمانى که‌رکوک
ژنان
کچه کوردێکى ئه‌ندامى شاره‌وانى ئۆسلۆ:
8
که‌ژوان ئه‌حمه‌د
[ دیدارى /سارا محه‌مه‌دى ] نیگار عینایه‌تی ،ئەندامی شارەوانی ئۆسلۆ كە كچێكی كوردە لەم دیدارە تایبەتەی (چەتر)دا باس لەجیاوازییەكانی نێوان شارەوانیەكانی هەرێمی كوردستان و ئۆسلۆ دەكات و دەستكەوتەكانی خۆیان بۆ كورد باس دەكات. وهک کچێکی کورد چۆن توانیتان پێگه‌ی گه‌نجترین ئه‌ندامی ئه‌نجومه‌نی شاره‌وانی ئۆسلۆ قازانج بکه‌ن؟
له‌سه‌ر لیستی پارتی سور له‌ساڵی ( )2007وهک کاندیدی سێهه‌می ئه‌م پارته ،کاندید کرام بۆ هه‌ڵبژاردنه‌کانی شاره‌وانی له‌ئۆسلۆی پایته‌ختی نۆروێژ .له‌م هه‌ڵبژاردنه‌دا توانیم ()٤٣٠٠ ده‌نگ له‌سه‌ر لیستی پارتی سور و هه‌روه‌ها ( )٢٥٠ده‌نگ له‌سه‌ر لیستی پارته‌کانی دیک‌ه به‌ده‌ست بخه‌م و به‌م رێژه‌ی‌ه وهک ئه‌ندامی شاره‌وانی ئۆسلۆ هه‌ڵبژێردرام .له‌هه‌ڵبژاردنه‌کاندا من و ئه‌ندام شاره‌وانیه‌ک که له‌سه‌ر لیستی پارتی کرێکارانی نه‌روێژ بوو وهک گه‌نجترین ئه‌ندامان له‌شاره‌وانیدا ناسێندراین .به‌اڵم ئه‌وه‌ی گرنگ بوو بۆ من ،ئهوه بوو وهک یه‌که‌م کچێکی کورد له‌ته‌مه‌نی ( )٢٠ساڵی له ()٢٠٠٧دا ئه‌م پێگه‌یه‌م به‌پشتیوانی کوردانی دانیشتووی نه‌روێژ به‌ده‌ستهێنا هه‌تا بتوانم نوێنه‌رایه‌تی کورد بکه‌م له‌م ش��اره‌دا .له ساڵی ()٢٠٠٧دا نزیکه‌ی ()١٦ ک��ورد ل�هس�ه‌ران��س�هری ن�ه‌روێ��ژ ه�هڵ��ب��ژێ��ردران ب��ۆ ئه‌نجومه‌نی شاره‌وانی ،به‌اڵم بهداخهوه ئێمه له‌م واڵت�ه‌دا نه‌مانتوانیو‌ه هه‌تا ئیستا کۆمیسیۆنی ئه‌ندام شاره‌وانی‌ه کورده‌کان پێکبهێنین و بتوانین پرۆژه پێشنیاری هاوبه‌ش بده‌ین به‌شاره‌وانیه‌کان .ئه‌وه‌ش جێگای ره‌خنه‌ی‌ه که پێویسته له‌داهاتویه‌کی نزیکدا کاری بۆ بکه‌ین. سیسته‌می شاره‌وانی ئۆسلۆ و رۆڵی شاره‌وانی له‌کوردستان به‌تایبه‌ت له‌باشوری کوردستاندا چۆن به‌راورد ده‌که‌ن؟
ب�ه‌راوردک��ردن��ی سیسته‌می شاره‌وانیه‌کانی واڵت��ی نه‌رویژ ل�هگ�هڵ کوردستاندا هه‌ندێک دژواره ،له‌بابه‌ت چۆنێتی ب�ه‌ڕێ��وهب�هری ،خزمه‌تگوزاری و هتد ..خاڵی هاوبه‌شی ئه‌م شاره‌وانیان‌ه خزمه‌تگوزاریه .به‌اڵم جیاوازیه‌کی گهوره له‌نێوان
چۆنێتی به‌ڕێوه‌بردنى و شێوازی خزمه‌تگوزاریه‌کاندا ههیه. خالێکی گرنگ له‌به‌ڕێوه‌بردنی ش��اره‌وان��ی��دا دابه‌شکردنی ئه‌رکه‌کان‌ه بۆ ئ�ه‌وه‌ی به‌شێوه‌یه‌کی هه‌ر‌ه باش خزمه‌تی شار و دانیشتوانی بکه‌ین .له‌الیه‌کی ت��رهوه هه‌ر گ�ه‌ڕه‌ک و هه‌ر کۆاڵنێک له‌نێو شاردا پێویسته نوێنه‌رایتی خۆیان هه‌بێت ،بتوانن به‌ڕێوه‌به‌ریه‌کی خۆیان هه‌ڵبژێرن ،له‌هه‌مانکاتدا پێویسته هه‌ر گه‌ڕه‌کێک نوێنه‌رایه‌تی خۆی له‌ڕێوه‌به‌ری شاره‌وانیدا هه‌بێت بۆ ئ�ه‌وه‌ی بتوانن به‌شێوازێکی راسته‌وخۆ ده‌نگ و خواستی دانیشتوان له‌هه‌ر الیه‌که‌و‌ه ببیسترێت و بیگه‌یه‌نن‌ه نێو شاره‌وانیه‌وه. ئه‌ندامانی شاره‌وانی نۆروێژ به‌شێوازێکی فر‌ه حزنی نوێنه‌رایه‌تی خۆیان هه‌ڵده‌بژێرن و له‌سه‌ر بنچینه‌ی سیاسیان‌ه و هاوکات به‌یارمه‌تی به‌شی ئیداری شاره‌وانی به‌ڕێوه‌ی ده‌به‌ن .له‌باشوری کوردستان نوێنه‌رایه‌تی الیهنه سیاسیه‌کان نیه و ئه‌ندامانی شاره‌وانی له سه‌ره‌و‌ه بۆ خواره‌و‌ه ده‌ستنیشان ده‌کرێن ،نه‌ک له‌الیه‌ن گه‌له‌وه ،ئه‌وه‌ش ئاسته‌نگیه‌ک دروست ده‌کات بۆ ئه‌وه‌ی گه‌ل نه‌توانێت راسته‌وخۆ ده‌نگی خۆیان بگه‌یه‌نن بۆ رێوه‌به‌رایه‌تی شار و پێداویستیه‌کانی خۆیان له‌م رێگایه‌و‌ه پێک بهێنین .له‌الیه‌کی ترهوه دانیشتوانی شاره‌کانی باشوری کوردستان رۆلێکی که‌م ره‌نگیان ههیه بۆ خزمه‌تی شار و ئیستاش وهک دانیشتوانی پاسیڤی ش��ار م��اون�ه‌ت�هوه و ه�هم��وو ئه‌رکه‌کانیان س��پ��اردووه به‌کارمه‌ندانی شاره‌وانی .بێگومان کارمه‌ندانی شاره‌وانیه‌کانی ب��اش��وری کوردستان خزمه‌تی زۆر مه‌زنیان ک���ردووه .به‌اڵم کارمه‌ندانی شاره‌وانی و به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی شار زۆرتر گرنگیان داوه به‌بیناسازی .به‌شه‌کانیتر‌ی وهک پهروهرده ،پاکووخاوێنی ،به‌شی هاتوچۆ ،تێکۆشان بۆ به‌شدارکردنی دانیشتوان له پرۆژه‌کانیاندا به‌شێوازێکی رۆز الواز ماوهتهوه .ئ�هوهش له‌گه‌شته‌کانی من بۆ نێو شاره‌کانی سلێمانی ،هه‌ولێر و شارۆچکه‌کانی دیکه‌دا، بۆت‌ه جێی سه‌رنج ،به‌تایبه‌تی شاره‌وانی شاری که‌رکوک ل ه بواری نیشته‌جێ کردنی ئاواره‌کاندا و هه‌روه‌ها پاکوخاوێنی و بواری پهروهرده الوازیه‌کی یه‌کجار مه‌زنی پێوه دیاره .هه‌ستی به‌رپرسیارێتی و پاکو خاوێن راگرتن له‌الیه‌ن دانیشتوانهوه له‌ئاستیکی خواره‌وه‌یه ،ئه‌وه‌ش وای کردووه سیمایه‌کی ناشیرین به‌شاره‌ک‌ه بدات .فڕێدانی پاشماوه‌کان له‌کوچه‌و کۆاڵنه‌کان، نه‌ک ته‌نیا سیمای شار ناشیرین ده‌کات ،به‌ڵکو بۆ ته‌ندروستی هاواڵتیانیش زه‌ره‌رمه‌نده .نه‌بوونی سیسته‌می ئاو و ئ��اوه‌ڕۆ و
کاره‌با بۆت‌ه کێشه‌ی سه‌ره‌کی له‌نێو شار و گونده‌کانی باشوری کوردستان و دانیشتوانی نارازی کردووه .ئه‌وه‌ی جێی سه‌رنجه ئهوهیه که زۆرتر گرنگی ده‌درێت به‌شار‌ه گه‌وره‌کان و گه‌یاندنی خزمه‌تگوزاری به‌گوند و شارۆچکه‌کان له‌ئاستێکی الواز و زۆر له‌خوارێ دایه ،ئیستاش رێگاوبانه‌کان بۆ گونده‌کان به‌باشی کاری له‌سه‌ر ناکرێت و سااڵنه رێژه‌یه‌کی زۆر ده‌بن‌ه قوربانی رێگاو بان و هاتوچۆ و له‌بواری ته‌ندروستیشدا خزمه‌تگوزاریه‌کان الوازه.
پێشنیاری چ��اره‌س �هری��ت��ان ب��ۆ تێپه‌ڕاندنی ئاسته‌نگیه‌کانی ب �ه‌رده‌م شاره‌وانییه‌کی کارام ه و دیموکراتیک به‌تایبه‌ت له‌باشوری کوردستاندا چیه؟
پێشنیارم ئهوهیه که شاره‌وانیه‌کان به‌نوێنه‌رایه‌تی گه‌ل ،الیه‌ن ه سیاسیه‌کان و به‌شی ئیداری به‌ڕێو‌ه بچێت و هه‌ر گه‌ڕه‌کێک بتوانن خۆیان به‌رێکخستن بکه‌ن و به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی خۆیان هه‌ڵبژێرن و هه‌ر به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تیه‌ک پێویست ده‌کات له به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی شاردا جێ بگرێت و به‌مشێوه‌ی‌ه گه‌ل ده‌توانن به‌شێوازێکی راسته‌وخۆ رۆل له‌به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی شاردا بگێڕن و دانیشتوانی شار به‌شێوازێکی ئاکتیڤ به‌شداری له‌گۆڕانکاریه‌کان و به‌ڕێوه‌بردنی شاردا بکه‌ن .له‌الیه‌کی ترهوه بودجه‌ی شاره‌وانیه‌کان زیاد بکرێت و شاره‌وانیه‌کان به‌گوێره‌ی پێداویستیه‌کانی خۆیان کێشه‌کانی نێو شار و گونده‌کان چاره‌سه‌ر بکه‌ن .له‌الیه‌کیتره‌و‌ه پێوست‌ه زۆرتر گرنگی بدرێت به به‌شی پهروهرده و هه‌روه‌ها خانه‌ی به‌سااڵچوان و باخچه‌ی مندااڵن و شوێنی ژیانی منداڵه بێ سه‌رپه‌رشته‌کان. رێ��ژه‌ی مندااڵنی کرێکار له‌سه‌ر کۆاڵن و شه‌قامه‌کان که‌م بکرێتهوه و هانی مندااڵن بدرێت بۆ وان‌ه خوێندن و کارئاسانیان بۆ بکرێت و ئه‌وه‌ش ئه‌رکی سه‌ره‌کی شاره‌وانیه‌کانه.
[ ئا /چه‌تر ]
ئه‌ندامێکى که‌مپینى نا بۆ ئازادکردنى بکوژانى ژن: سه‌رۆکایه‌تى هه‌رێم به‌چاوێکى دوژمنکاران ه سه‌یرى که‌مپینه‌ک ه ده‌کات [ دیدارى /کوردۆ فه‌ره‌ج ] له‌جیهانى بۆرژوازیدا ژن به‌پله‌ى دوو دانراو ه و یه‌که‌میش پیاو ،ئه‌و پل ه به‌ندیی ه به‌هۆى په‌یوه‌ندیی ه یه‌ک له‌دوایه‌که‌کاندا‌و نیمچه نه‌گۆڕى له‌گه‌ڵ خۆیدا هێناوه ،به‌هه‌مان شێوه ک ه له‌سه‌رده‌مى دێریندا له‌په‌یوه‌ندیی ه خێڵ ه دایکانییه‌کانه‌وه ههبووه، له‌ئێستاشدا دروستبونى که‌مپینێک بۆ به‌رگریکردن ل�ه‌ژن��ان و ئ��ازاد نه‌کردنى بکوژانى ژن له‌نێو زیندانه‌کاندا ،له‌م دیداره‌ى رۆژنامه‌ى (چه‌تر)دا ک ه له‌گه‌ڵ گۆنا عه‌بدواڵ فارس تۆێژه‌رى کۆمه‌اڵیه‌تى و یاسایى ،ئه‌ندامى که‌مپینى نا بۆ ئازاد بوونى بکوژانى ژن س��از ک���راوه ،رۆڵ��ى که‌مپینه‌ک ه و زیادبونى ئه‌ندامان و رۆڵى سه‌رۆکایه‌تى هه‌رێم به‌رامبه‌ر ب ه کهمپینهکه ،خراوه‌ته‌ڕوو. چه‌تر :ئه‌نجامى که‌مپینه‌که‌تان به‌کوێ گه‌یشت؟
ـ��ـ ئێستا س�ه‌رق��اڵ��ى ب��ه‌رزک��ردن��ه‌وه‌ى یاداشتنامه‌یه‌کین له‌که‌مپینه‌که‌و‌ه ب��ۆ س�ه‌رۆک��ای�ه‌ت��ى ه �ه‌رێ��م و حکومه‌ت، داواک��ارب��ووی��ن ک ه بکوژانى ژن ب�ه‌ر لێبوردن ه تایبه‌ته‌کان نه‌که‌ون ،بۆ ئه‌وه‌ى یاسا نه‌گه‌ڕێته‌و‌ه سه‌ر ئه‌وه‌ى که سوڵحى عه‌شایه‌رى کراوه ،ته‌نانه‌ت ئه‌گه‌ر سوڵحه‌که‌ش برابێت ه به‌رده‌م دادگ��ا ،ئه‌م ه نه‌بێت ه هۆکارێک بۆ ئازاد کردنى بکوژانى ژن ،وهک چۆن یاسایان ه کاتێک لێبوردن ده‌رده‌چێت ئه‌و سزا دراوان ه ناگرێته‌و‌ه ک ه له‌سه‌ر تلیاک‌و کارى تیرۆر ده‌ستگیر کراون ،ئێمه‌ش ته‌نها داواکاریمان ئه‌وه‌ی ه بڕگه‌یه‌ک به‌هه‌مان شێوه بۆ بکوژانى ژنیش زیاد بکرێت ،به‌اڵم له‌دواى زیادبونى ژماره‌ى ئه‌ندامانى که‌مپینه‌ک ه دواجار له‌الیه‌ن سه‌رۆکایه‌تى ه �ه‌رێ��م �هوه وه‌اڵم��ێ��ک��ى که‌مپینه‌ک ه دراوه‌ت������هوه ب �ه‌داخ �هوه به‌جۆرێکى زۆر دوژمنکاران ه سه‌یرى تێکڕاى که‌مپینه‌که‌یان ک����ردووه ،له‌کاتێکدا ئ���ه‌وه‌ى ئێمه داوام����ان ک���ردووه ته‌نها داوایه‌کى یاساییه ،ئ�ه‌وان وا هه‌ست دهک�هن ئێم ه ئاگادارى یاسا نین ،داواکه‌ى ئێمه‌ش ئه‌وانه‌ى ژنیان کوشتو‌ه به‌ر لێبوردن نه‌که‌ون ،ئێم ه ئه‌وه‌مان داوا ک��ردوه ته‌نها بڕگه‌یه‌ک زیاتر بکرێت ک ه بکوژانى ژن نه‌گرێته‌وه ،له‌ساڵى ( )2007ک ه لێبوردنێک ده‌رچو له‌الیه‌ن سه‌رۆکایه‌تى هه‌رێم‌و حکومهتهوه ک ه بکوژانى ژن به‌ناوى شهرهفهوه به‌ر لێبوردنه‌ک ه نه‌که‌وتن جێگاى خۆشحاڵى بوو. چه‌تر :پێتوای ه تێ نه‌گه‌یشتن ههبووه له‌نێوان
که‌مپینه‌ک هو سه‌رۆکایه‌تى هه‌رێم؟
ــ نا ناتوانم بڵێم تێ نه‌گه‌یشتن هه‌بوو ،به‌اڵم ئه‌ندامانى که‌مپینه‌که‌ش ئ�ه‌وه‌ن��ده س��اده نیین ک ه له‌یاسا تێ نه‌گه‌ن له‌کاتێکدا که‌سانى یاسایى تێدایه.
چه‌تر :تاچه‌ند ئومێدتان ماوه به‌ده‌ستگیرکردنى بکوژانى ژن؟
ــ هیچ هیوایه‌که‌م نهماوه ب�ه‌وه‌ى بکوژانى ژن ده‌ستگیر بکرێت ،به‌اڵم داوا ده‌که‌ین به‌رنامه‌ى له‌مه‌ودواى حکومه‌ت ک ه لێبوردن ده‌رده‌ک���ات ره‌چ��اوى ئ �هوه بکات ک ه بکوژانى ژن ئ��ازاد نه‌کرێت ،ن��ازان��م حکومه‌ت ل�ه‌الی�هک�هوه ک��ار بۆ که‌مکردنه‌وه‌ى توندوتیژى ده‌کات و له‌الیه‌کى ترهوه بکوژانى ژن ئازاد ده‌کات ،وهک کهمپینهکه وه‌اڵمى خۆمان ده‌بێت بۆ سه‌رۆکایه‌تى هه‌رێم.
چه‌تر :مه‌به‌ستى دروستکردنى کهمپینهکه ته‌نها بۆ ئازاد نه‌کردنى ساڵ ه موزه‌لی بوو ،یان بۆ هه‌ر که‌سێک ک ه بکوژى ژن بێت؟
ــ به‌ڵى ئێم ه داواکارین ک ه هه‌ر لێبوردنێک ک ه ده‌رده‌چێت، چونکه کوردستان پشکى باشى به‌رکه‌وتو‌ه له‌و بڕیارانه‌ى ده‌رچ���وه پێمانوایه بکوژانى ژن نه‌گرێته‌وه ،راست ه ئ �ه‌وان وه‌اڵمێکیان داوه‌ته‌و‌ه ک ه بکوژ هه‌ر بکوژه ،به‌اڵم له‌ئێستاى کوردستان کاته‌که‌ى جیاواز‌ه له‌وه‌ى ک ه ژنێکى تێدا ده‌کوژرێت، وهک له‌وه‌ى ک ه پیاوێکى تێدا بکوژرێت ،به‌نمونه‌ى ئه‌وه‌ى ل�ه‌رۆژى عاره‌فه‌دا ک ه ژنێک له‌چه‌مچه‌ماڵ له‌ناو جێگادا کوژراو‌ه له‌پێناو هێنانى ژنى دووه‌مدا ،به‌ڕاستى ئه‌م ه تاوان ه که به‌رامبه‌ر ژن ده‌کرێت. چه‌تر :وهک الیه‌نى یاسایى رۆڵى سه‌رۆکایه‌تى هه‌رێم و هه‌ڵوێسته‌کانیان چۆن ده‌بینێت به‌رامبه‌ر به‌ژن؟
ــ نازانم ،حکومه‌ت لهالیهکهوه کار ده‌کات دژى توندوتیژى ژن ،به‌اڵم له‌الیه‌کى ترهوه بکوژانى ژن ئازاد ده‌کرێت ،خۆى له‌خۆیدا کوشتنى ژن به‌ناوى شهرهفهوه گۆڕینى ئه‌و ماد‌ه یاساییه‌ى له‌یاسای عێراقى ئ �هوه ک��راوه ک ه ه �ه‌ر ژنێک بکوژرێت به‌کارێکى ئه‌نقه‌ست داده‌نرێت.
چه‌تر :ب �ه‌ڕاى ئێوه سه‌رۆکایه‌تى هه‌رێم له‌م لێبوردنه‌دا ره‌چاوى مافى ژنى کردووه؟
ــ نه‌خێر ،له‌م لێبوردنه‌دا ره‌چاوى مافى ژن نهکراوه ،به‌اڵم له‌لێبوردنه‌کانى تر ئهوه ره‌چاو کرابوو ،بۆچى ئێم ه له‌لێبوردنى ()2007دا گله‌ییمان نه‌بوو کاتێک بینیمان که‌سانى تلیاک
چه‌تر :رۆڵى لیژنه‌ى مافى ژنان له‌په‌رله‌مان چۆن ده‌بینن؟
ـ��ـ ب �ه‌راس��ت��ى تائێستا هیچمان ل��ێ��ی��ان ن�ه‌ب��ی��ن��ی��وه ،هیچ هاوکاریمانیان نهکردوه له‌که‌مپینه‌که‌دا.
چه‌تر :که‌مپینه‌ک ه تا که‌ى به‌رده‌وام ده‌بێت؟ ــ به‌راستى دروستبونى که‌مپینه‌ک ه و ()25 نۆڤه‌مبه‌ر دوو شت ب��وون ک ه له‌یه‌ک کاتدابوو ،چونک ه
له‌هه‌مانکاتدا هۆشیارکردنه‌وه‌ى ژن��ان ب��وو ،بۆیه له‌کارى که‌مپینه‌ک ه هه‌ندێک دوورکه‌وتوینه‌ته‌وه ،چونک ه زۆربه‌ى ئه‌ندامانى که‌مپینه‌ک ه سه‌رقاڵى هۆشیار ک��ردن�ه‌وه‌ى ژنان بوون ،به‌اڵم ل�ه‌دواى ئهوه ده‌کرێت له‌کۆبوه‌نه‌وه‌کاندا بڕیارى له‌سه‌ر بده‌ین.
چ���ه‌ت���ر :پ��ێ��ش��ت��ر ف��ش��ارێ��ک��ت��ان ه���ه‌ب���وو بۆ رووبه‌ڕوبونه‌وه‌ى توندوتیژى و ئ��ازاد نه‌کردنى بکوژانى ژن؟
ــ پێشتر فشاره‌کان و قسه‌کان زیاتر له‌سه‌ر بکوژانى ژن به‌ناوى شهرهفهوه بوو ،به‌اڵم له‌وه‌اڵمه‌که‌یاندا ئه‌و که‌یسه‌ى ک ه ئازاد کراون ده‌ڵێن له‌سه‌ر شه‌ره‌ف نه‌بووه ،باشه له‌سه‌ر شه‌ره‌ف نه‌بوو ،ب �ه‌اڵم گ�ه‌ر سه‌یرى هه‌موو ئ�هو ژن کوژان ه بکه‌ین واقیعى تاوانه‌ک ه جیاواز له‌کوشتنه‌کانى تر ،له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا گه‌ر پیاوێک بکوژێت ئێمه‌ش پێمان ناخۆشه ،ئێم ه زیاتر داوامان کردبوو له‌فشاره‌کان پێشوماندا له‌سه‌ر ژن کوشتن بوو به‌ناوى شهرهفهوه ،به‌اڵم ئێستا له‌که‌مپینه‌که‌دا داوامان کردووه هه‌ر بکوژێکى ترى ژن ئازاد نه‌کرێت.
چه‌تر :ب��ه‌ڕاى خۆتان که‌مپینه‌ک ه تاچه‌ند کاریگه‌رى له‌سه‌ر حکومه‌ت ههیه؟
ــ بهداخهوه ئه‌وه‌ى ئێم ه بیستمان له‌وه‌اڵمى سه‌رۆکایه‌تى هه‌رێم زۆر دوور بوو له‌ته‌مه‌نا‌و ئاواته‌کانى ئێمه ،ک ه ل�ه‌وه‌اڵم�هک�هی��ان��دا ئه‌م ه روون ب��وو ،ئێمه‌ش وهک کهمپینهکه وه‌اڵمى خۆمان ده‌بێت.
چه‌تر :تائێستا ئه‌نجامى که‌مپینه‌که‌تان چى بووه؟
ــ ناتوانم به‌ته‌نها وه‌اڵمى ئه‌م پرسیار‌ه بده‌مه‌وه، به‌اڵم له‌دانیشتن و کۆبونه‌وه‌کاندا ئه‌مان ه ده‌رده‌که‌وێت. چه‌تر :ژم��اره‌ى ئه‌ندامه‌کانتان
له‌وه‌اڵمى ئه‌و پرسیاره‌ى ئایا سامان له‌نێوان ریتمى خاو و خێرا له‌گۆرانى وتن کامیانى ال په‌سه‌ندتره و هه‌وڵ ده‌دات کاره‌کانى چۆن بێت ،هونه‌رمه‌ند وتى «ئ �هو ریتم و س��ۆز و حوزنه‌ى ل�هگ�ه‌روى مندایه، له‌هه‌ستى مندایه ،ریتمه خاوه‌که‌یه و گۆرانى خاوه، ج��ارج��اری��ش گ��ۆران��ى خێرا ده‌ڵ��ێ��م ،چونکه ره‌م��زى ن�ه‌ت�ه‌وه‌ک�هم��ان�ه ،ههمیشه گ��وێ��گ��ره‌ک��ان��ى خ��ۆم و عاشقانى ده‌نگى خۆمم وا راهێناوه ئه‌و که‌سانه‌ى که ده‌گ��ری��ن ده‌بێت زۆرج��اری��ش پێبکه‌نن ،بۆی ه هه‌وڵده‌ده‌م کاره‌کانم ههمیشه هه‌مه‌ڕه‌نگ بێت
وهک ژنێکی کورد ک ه گه‌یشتوونه‌ت ه ئه‌م پێگه‌یه، پێشنیارت بۆ کچانی و ژنانی کوردى ئه‌م واڵت ه چیه؟
پێشه‌نگایه‌تی ژنان له‌هه‌موو بواره‌کانی جڤاکیدا پێویستیه‌کی ژیانیه ،هه‌ر بۆیه‌ش ژنان پێویسته له‌هه‌موو بواره‌کاندا خۆیان پێشبخه‌ن و بگه‌ن‌ه ئاستی پێشه‌نگایه‌تی و رۆڵی سه‌ره‌کی بگێڕن له‌گۆڕانکارییه‌کانی نێو کۆمه‌ڵگادا و به‌تایبه‌ت ببنه خاوه‌ن هێز له‌نێو به‌ڕێوه‌بردنی سیاسه‌تی رۆژان �ه‌دا .رۆڵی ژنان ل�ه‌ده‌ره‌وه‌ی واڵتیش وهک نوێنه‌رایه‌تی ژنی کورد پێویستیه‌کی ژیانیه بۆ گه‌له‌که‌مان .تائێستا بۆشایه‌کی مه‌زن ههیه له‌ده‌ره‌وه‌ی واڵت، پێویسته هه‌ر کوردێک له‌هه‌موو به‌ش‌ه ئیدارییه‌کان و سیسته‌می ئه‌وروپادا جێی خۆیان بکهنهوه و له‌هه‌موو سازیه‌کاندا ببنه ئه‌ندام و رۆڵی سه‌ره‌کی بگێڕن ،به‌تایبه‌ت ژنان ده‌توانن له‌م ده‌رفه‌ت ه به‌باشی که‌ڵک وه‌رگ��رن .پێویسته ئاماژه ب �هوهش بکه‌م ک ه تائێستا ژنانی کورد له‌ده‌ره‌وه‌ی واڵت توانیویان‌ه پێگه‌یه‌کی باش به‌ده‌ستبهێنن ،وهک په‌رله‌مانتاری ئه‌وروپا و هه‌روه‌ها له‌واڵتی ده‌ستکه‌وته‌کانی ئێو ه بۆ کورد له‌شاره‌وانی ئۆسلۆدا سویدیش چه‌ند په‌رله‌مانتاری ژنی کورد له‌دوای هه‌ڵبژاردنه‌کانی ئه‌مساڵدا توانیویان‌ه بچنه نێو په‌رله‌مانی سویده‌وه ،هه‌روه‌ها کوردان چی بووه؟ ده‌ستکه‌وتی ئێمه تائیستا بۆ کوردان خوێندن به‌زمانی دایکی توانیویان‌ه رێژه‌ی ئه‌ندامێتی شاره‌وانیه‌کان بهرنه سه‌ر و به‌ده‌ستى له‌هه‌موو مه‌دره‌سه‌کاندا بووه و هه‌ر منداڵیک ده‌توانێت به‌زمانی بخه‌ن ،به‌اڵم ئهوه به‌س نیه و پێویست ده‌کات کوردان ،به‌تایبه‌تی دایکی خۆی هاوکات له‌گه‌ڵ وانه‌ی قوتابخانه‌کان بیخوێنێت و ژنانی کورد له‌ده‌ره‌وه‌ی واڵت رۆڵێکی ئاکتیڤ تر و چاالکتر ده‌توانێ داوای مامۆستا به‌شێوازی فه‌رمی له‌شوێنی خوێندنیدا بگێڕن ،تابتوانن خزمه‌تی گه‌ل و نه‌ته‌وه‌که‌یان بکه‌ن .هه‌بوونی بکات .له‌الیه‌کیتره‌و‌ه له‌کاتی په‌سه‌ندکردنی یاسای ناردنه‌و‌ه بۆ ک��وردان له‌نێو سیسته‌م و رێکخراوه ده‌وڵه‌تیه‌کاندا ده‌توانێت کورده‌کانی که مۆڵه‌تى مانه‌وه‌یان نه‌بوو یاسایه‌ک په‌سه‌ندکرا ئاسانکاریه‌کی مه‌زن بکات بۆ ناساندنی چاند و کلتور .هه‌روه‌ها بۆ ناردنه‌وه‌یان ،له‌وکاته‌دا ئه‌و کوردانه بێ یارمه‌تی مابوونه‌و‌ه ده‌توانێت ببێته ئاوێنه و ده‌نگی گه‌له‌که‌مان له‌نێو خۆی واڵت.
کێش و تیرۆرستى نه‌گرته‌وه ،داواک��اری��ن بکوژانى ژنیش به‌هه‌مان شێوه سه‌یر بکرێت ،به‌اڵم ئه‌م لێبوردن ه جیاواز بوو.
هونه‌رمه‌ند سامان عومه‌ر یه‌کێکه له‌و هونه‌رمه‌نده ن��اس��راوان�ه‌ى ن��او هونه‌رى ک����وردى ک��ه س��ااڵن��ێ��ک�ه ب�ه‌ده‌ن��گ��ێ��ک��ى پڕ له‌سۆز و خۆشه‌ویستى گۆرانى ده‌ڵێت و له‌دیمانه‌یه‌کى رۆژنامه‌ى (چه‌تر)دا باس لهوه ده‌کات که گۆرانی گۆرانیبێژه کۆنه‌کان له‌گه‌ڵ کلتور و ژیانى خۆیان و شاکاری خۆیان پێشکه‌شیان ک���ردوه ،ب��ه‌اڵم ئه‌م هونه‌رمه‌ندانه‌ی ئێستا په‌یدابوون وزه‌یه‌کى باشیان ههیه ،پێویسته رێزیان لێبگیرێت.
ی توانیمان بیکه‌ین ئهوه و هیچ مافێکیان نه‌بوو .یه‌که‌م کارێک بوو پرۆژه پیشنیاری یارمه‌تی مادی بکه‌ین .ئه‌م پرۆژه پێشنیار‌ه په‌سه‌ند کرا و هه‌روه‌ها منداڵه کورده‌کان بچنه خوێندنگه‌و درێ��ژه به‌خوێندن بده‌ن تائه‌وکاته‌ی له‌م واڵت �ه‌دا ده‌ژی��ن .پرۆژه پێشنیارێکی هه‌ر‌ه مه‌زن که له‌شاره‌وانیدا په‌سه‌ندکرا ئهوه بوو کۆمۆنی ئۆسلۆ ته‌قه‌مه‌نی و چه‌ک نه‌فرۆشێت به‌و واڵتانه‌ی له‌نێو واڵته‌که‌یاندا ل�هش�ه‌ردان ،ئه‌م پ��رۆژه پێشنیار‌ه تورکیا و سوریا و عێراقیش ده‌گرێته‌وه .له‌الیه‌کى تر له‌به‌رنامه‌ماندای ه سه‌ردانی شاره‌وانیه‌کانی شاره کوردییه‌کانی کوردستان بکه‌ین، لهوانه ئامه‌د و هتد ..ئه‌وه‌ش دهگهڕێتهوه بۆ بهرنامه و پالنی داهاتوومان.
گه‌یشتوه‌ت ه چه‌ند؟
ــ ئێمه له‌سه‌ره‌تادا ( )15ئه‌ندام بووین ،به‌اڵم ئێستا ()108 که‌س وهک ئه‌ندام ناوى خۆى تومارکردووه ،که‌مپینه‌ک ه کراوه‌ی ه بۆ هه‌ر که‌سێک ک ه بیه‌وێت ببێته ئه‌ندام تێدا.
چه‌تر :گه‌ر که‌مپینه‌که‌تان فشاری نه‌بوو بۆ حکومه‌ت چى ده‌که‌ن؟
بائێم ه پێش واقیع نه‌که‌وین ،به‌اڵم له‌م کۆبونهوهیهمانداباسى به‌رنامه‌ى کارى خۆمان ده‌که‌ین. چه‌تر :رۆڵى مه‌سعود بارزانى چۆن ده‌بینن؟
ــ ئ �ه‌وان وهک سه‌رۆکایه‌تى هه‌رێم ده‌یانه‌وێت به‌رگرى له‌خۆیان بکه‌ن ک ه به‌پێى یاسا کاریان ک��ردووه ،له‌راستیدا به‌پیى یاساش ئهمه دهک��رێ��ت ،پێشیان وای �ه ج��ی��اوازى نیی ه له‌نێوان بکوژانى ژن‌و پیاودا ،ئێم ه کێشه‌مان نییه له‌بڕیاردانى لێبوردنى تایبه‌تدا ،به‌اڵم داواکارى ئێم ه ئه‌وه‌ی ه که بڕگه‌یه‌ک ب���ک���وژان���ى ژن ئ����ازاد زی����اد ب��ک��رێ��ت ک ه ه���������ه‌روه‌ک چ���ۆن ن�����هک�����رێ�����ت، و ت��ل��ی��اک کێش ت��ی��رۆرس��ت ن����اک����رێ����ت ک � ه ئ�������������ازاد ب���هه���ی���واى ئ���هو ت��ائ��ێ��س��ت��ا زیاد بکرێت. بڕگه‌یه‌ین
فۆتۆ :کۆردۆ
به‌پێی لێدوانی وه‌زاره‌تی ته‌ندروستی حکومه‌تی هه‌رێمی کوردستان ل������ه‌رۆژی ج��ی��ه��ان��ی ئ���ای���دز ،ده‌رب������اره‌ی ت��ۆم��ارک��ردن��ی ( )69ح��اڵ �ه‌ت��ی ئ��ای��دز له‌هه‌رێمی کوردستاندا ،ده‌توانین بڵێین که ئایدز له‌جیهاندا رووی له‌که‌مبوون ه و له‌کوردستانیش روو له‌زیادبوونه .که‌چی هۆکاره‌کانی تووشبوون به‌ئایدز دیارن و تا راده‌یه‌ک هه‌وڵ دراوه خه‌ڵکی لێی ئاگادار بکرێتهوه ،به‌اڵم ئه‌گه‌ر به‌رباڵوبوونی ئایدز به‌رده‌وام بێت ،له‌به‌ر داب و نه‌ریت و باوه‌ڕی مه‌زهه‌بی کۆمه‌ڵگای کوردستان و یاسا و هه‌وڵدانه‌کانی حکومه‌تی هه‌رێم ئه‌گه‌ری تووشبوونی توێژی ژنان به‌ئایدز ک ه وهک په‌تای سه‌رده‌میش ناوزه‌د ده‌کرێت زیاتره. پێش هه‌موو شتێک له‌به‌ر هۆکاری فیزیۆلۆژی و کۆمه‌اڵیه‌تی ژن��ان ،ئه‌م چین ه زیاتر ئاماده‌ی وه‌رگرتنی ڤایرۆسی ()HIVی�������ن .چ��ون��ک �ه ل�هک��ۆم�هڵ��گ��ای ئێمه‌دا هێشتا چ��اوه‌ڕوان��ی ده‌کرێت ژنان ب��ێ‌م��ه‌رج ،ته‌سلیمی داواک��اری��ی �هک��ان��ی پیاوان بن ،به‌تایبه‌ت له‌کاتی په‌یوه‌ندی سێکسیدا ده‌س �ه‌اڵت به‌ده‌ست ژنانه‌وه نی ه ک ه رێگری بکه‌ن یاخود په‌یوه‌ندی خۆی ل�هگ�هڵ پیاوه‌که‌یدا ک�ه گۆمانی هه‌ی ه له‌گه‌ڵ ژنانی تردا له‌په‌یوه‌ندیدای ه بپچرێت. وات�� ه ف��ره‌دۆس��ت��ی ک� ه بۆت ه دی��ارده‌ی �هک له‌کۆمه‌ڵگای ئ��ێ��م�ه‌دا و ف��ره‌ژن��ی��ش ک ه خ����ودی پ �ه‌رل �هم��ان��ی ک��وردس��ت��ان وهک یاسایه‌ک په‌سه‌ندی کردووه ،رێخۆشکه‌رن بۆ به‌رباڵوبوونی ئه‌م نه‌خۆشییه .هه‌روه‌ها به‌پێی لێدوانی خه‌ندان حه‌مه‌جه‌زا ک ه ب ه پرسی له‌شفرۆشی له‌کوردستان خه‌ریک ده‌بێت ،ئه‌گه‌ر دوو هه‌زار ماڵی له‌شفرۆشی ل�هه�ه‌ول��ێ��ر و سلێمانیدا ه�ه‌ب��ێ��ت ،خ��ودی ئ��هم دی���ارده‌ی���هش گ �ه‌وره‌ت��ری��ن مه‌ترسیی ه ب���ۆ ت �هش �هن �هس �هن��دن��ی ڤ��ای��رۆس��ی ئ��ای��دز له‌کوردستاندا به‌تایبه‌ت له‌قۆناغێکدا ک ه هێشتا دوژمنانی گه‌لی ک��ورد ب �ه‌دوای الوازک��ردن��ی پێگه‌ی ک��ورد و له‌ناوبردنی ده‌ستکه‌وته‌کانین .وات � ه ئ�هگ�ه‌ر ب��ۆ ئه‌و دیاردانه‌ی وا ئاماژه‌م پێکردن چاره‌سه‌ری نه‌دۆزرێته‌وه ،ئایدز ده‌توانێ له‌داهاتوودا بێت ه گه‌وره‌ترین مه‌ترسی بۆ کورد له‌باشووری کوردستاندا. دهب����ێ ئ���ام���اژه‌ش ب����ه‌دی����ارده‌ی ب���ه‌زۆر ب���هش���وودان و ک��ل��ت��وری خه‌ته‌نه‌کردنیش ک � ه هێشتا له‌کۆمه‌ڵگای ئێمه‌دا ب��اون ب��دهم ک ه ه�ه‌ر یه‌که‌یان به‌جۆرێک رێگا ل��ه‌ب��ه‌رده‌م ت��ووش��ب��وون��ی زی��ات��ری ژن���ان ب ه پ �ه‌ت��ای س���ه‌رده‌م���هوه دهک���هن���هوه؛ چونک ه له‌به‌زۆرشووداندا ئه‌و ده‌رفه‌ته نیه که ئه‌و ک��چ�ه ،ه��اوس �هری خ��ۆی باشتر بناسێ یاخود ه�ه‌ر بیناسێت .ه�ه‌روه‌ه��ا ل �ه‌ڕووی زانستییه‌و‌ه سه‌لمێنراو‌ه ک ه ئه‌و کچانه‌ی وا خه‌ته‌ن ه ده‌کرێن چه‌ند به‌رامبه‌ری کچانی ت��ر ،ده‌رف �ه‌ت��ی تووشبوونیان به‌ڤایرۆسی ( )HIVزیاتره ههیه. لهالیهکهوه حکومه‌ت نه‌ته‌نیا شه‌رمن ه له‌دانی ئاماری راسته‌قینه‌ی تووشبووان ب �ه‌ئ��ای��دز ،ب�هڵ��ک��و ل �هه��ۆش��ی��ارک��ردن �ه‌وه‌ی ک��ۆم�هڵ��گ��ا و ه �ه‌وڵ��دان��ی رێ��گ��ری��ان � ه بۆ ب�ڵاون �ه‌ب��وون �ه‌وه‌ی ئ �هم نه‌خۆشییه ک �هم و کورتی ههیه ،له‌الیه‌کی تریشه‌و‌ه روانینی زۆرب����هی ک��ۆم �هڵ��گ��ای ئێمه ب��ۆ ئ��ای��دز ک�ه ئ�ه‌وی��ش گ��رێ��دراوه به‌هه‌وڵدانه‌کانی ح��ک��وم �ه‌ت �هوه ،روان��ی��ن��ێ��ک��ی ئایینی‌یه و به‌چاوی (نه‌فره‌تی خ��ودای��ی)هوه سه‌یری ئایدزییه‌کان دهک�هن .وات ه ئه‌گه‌ر ژنێک له‌به‌ر ئه‌م هۆکارانه‌ی وا ئاماژه‌م پێکردن توشی ئه‌م نه‌خۆشیی ه بووبێت ،له‌به‌ر ترس له رووبه‌رووبوونه‌وه‌ی توندوتیژی هاوسه‌ر یاخود بنه‌ماڵه‌که‌ی به‌هۆی بێ‌پاڵپشتی ک��ۆم �ه‌اڵی �ه‌ت��ی و ی��اس��ای��ی ،ن �ه‌ده‌ت��وان��ێ له‌خزمه‌تگوزاری ته‌ندروستی وهک تستی ( )HIVسوودمه‌ند بێ و نه‌ده‌شتوانێت ببێته خ��اوه‌ن زان��ی��اری پێویست سه‌باره‌ت به‌چاره‌سه‌رکردنی نه‌خۆشییه‌که‌ی یاخود رێگری‌کردن له‌تووشبوونی به‌باوترین و ترسناکترین نه‌خۆشی گوازراوه‌یی.
گۆرانییه‌کۆنه‌کان له‌گه‌ڵ کلتور و ژیانى خۆیان ده‌گونجان!
پێویست ه ژنان ببن ه خاوه‌ن هێز له‌نێو به‌ڕێوه‌بردنی سیاسه‌تی رۆژانه‌دا
ساڵی یه‌که‌م ژماره 34 دووشه‌ممه 2010/12/6
ئایدز ،زۆرترین مه‌ترسی له‌سه‌ر ژنان
سامان عومه‌ر:
ئه‌ده‌ب و هونه‌ر
گه‌زیزه درامایه‌ک بۆ هه‌ڵه‌بج ه به‌رهه‌م ده‌هێنێت [ ئا /چه‌تر ] هونه‌رمه‌ند گه‌زیزه عومه‌ر ،له‌ده‌رهێنانی شانۆییه‌وه مه‌نزڵی گواسته‌وه و یه‌که‌مین ک���اری ده‌ره��ێ��ن��ان��ی درام����ای ن��وس��ی��وه و بڕیاره له‌ماوه‌ی داه��ات��وودا ده‌س��ت بکه‌ن به‌کاره‌کانی ،ئه‌و درامایه له ( )25زنجیر‌ه پێکهاتووه و کۆمه‌ڵێک هونه‌رمه‌ندی دیاری سلێمانی تیایدا رۆڵ ده‌بینن. ب���ۆ ی �هک �هم��ی��ن��ج��ار ت��ی��پ��ی ش��ان��ۆی��ی ه��اوڕێ��ی��ان��ی گ���ه‌زی���زه ل����ه‌درام����ادا ک��ار دهک�������ات ،وهک ی��هک��هم��ی��ن ک���اری���ان درامایه‌ک به‌رهه‌م ده‌هێنن بۆ ههڵهبجه، گ �ه‌زی��زه ع��وم �ه‌ر ده‌ره��ێ��ن �هری درام��اک � ه له‌لێدوانێکیدا بۆ (چه‌تر) وت��ی «ئه‌م ه خاڵێکی وه‌رچ �ه‌رخ��ان �ه ب��ۆ تیپه‌که‌مان، ئ���هم درام���ای���ه ل �ه‌ده‌ره��ێ��ن��ان��ی خ��ۆم �ه و م���اوه‌ی ساڵێکه خ�هری��ک��ی ده‌ره��ێ��ن��ان��ی سیناریۆی ئه‌م درامایه‌م و به‌هیوام بتوانم زۆر ل �هو کێشانه بخه‌مه‌ڕوو که خێزان و کۆمه‌ڵگای ئێمه پێی ده‌ناڵێنێت ئه‌م سیناریۆیه چه‌ند الیه‌نێکی ههیه ،له‌وان ه خۆشه‌ویستی ،الیه‌نی په‌یوه‌ندی نێوان ژن و پیاو ،ئاوڕدانه‌وه‌یه‌ک له‌شاری ه��هڵ��ه‌ب��ج��ه ک���ه ش��ارێ��ک � ه ده‌مێک بوو به‌پێویستم دهب����ی����ن����ی ک�����اری ل�����هس�����ه‌ر ب���ک���هم، ب �هخ��ۆش��ح��اڵ��ی �هوه
ل���هم س��ی��ن��اری��ۆی �ه‌دا پ��ێ��گ�هی�هک��ی باشی دراوه‌ت������ێ» ،ن���اوب���راو ل�ه‌ق��س�هک��ان��ی��دا بۆ (چه‌تر) باسی له‌ئه‌کته‌ره به‌شداره‌کانی ئه‌م درامایه کرد و وتی «به‌دیعه دارتاش، ئ��اس��ۆ ع��وم �ه‌ر س����واره ،ن���زار س �ه‌الم��ی، ه�ه‌واڵ عوسمان ،پشتیوان ن��وری ،نه‌هرۆ ساڵح ده‌ل��ۆی��ی ،ژی��ان ئیبراهیم خه‌یات، کوردستان ره‌ئ��وف ،بورهان ق�ه‌ره‌داغ��ی و کۆمه‌ڵێک هونه‌رمه‌ندی ت��ر» .ناوبراو کاتی کارکردنی درام��اک�هی راگه‌یاند وتی «له‌ساڵی داهاتوودا ده‌ست ده‌که‌ین به‌کارکردن تیایدا» سه‌باره‌ت به‌وه‌ی کام که‌ناڵ په‌خشی ده‌کات گه‌زیزه وتی «هه‌ر که‌ناڵێک به‌باشی باوه‌ش بۆ ئه‌م به‌رهه‌م ه بگرێته‌وه به‌شێوازێکی زۆرباش بودجه‌ی بۆ دابین بکات ئهوه ئێمه کێشه‌مان نی ه و نمایشی ده‌که‌ین» ئه‌و درامایه ()25 زنجیره‌یه. گه‌زیزه عومه‌ر ئهمه یه‌که‌مین کاری درامایه‌تی وهک ده‌رهێنه‌ر و سیناریۆنوس ک���اری ت��ی��ادا ئ�هن��ج��ام ده‌دات، ل�����هک�����ات�����ێ�����ک�����دا ئ�����هم هونه‌رمه‌نده له‌ساڵی ( )1 9 7 0هوه خ����هری����ک����ی ک������������اری شانۆیه.
بۆ ئ�ه‌وه‌ى بتوانم له‌هه‌موو شێوازێ له‌شێوازه‌کانى هونه‌ردا کاربکه‌م». له‌باره‌ی ئه‌وه‌ى ئایا زۆربه‌ى ئه‌و گۆرانیه خه‌ماویان ه نابنه هۆى ئه‌وه‌ى مرۆڤ توشى خه‌مۆکى بکه‌ن، هونه‌رمه‌ند وتى «ههمیشه زه‌مه‌نێک ههیه هه‌موو مرۆڤێکى تێده‌که‌وێت و گ��ی��رۆده‌ى عه‌شق ده‌بێت و ئ�هو گیرۆده‌بوونه به‌عه‌شق توشى خه‌مۆکی و دابڕان و سه‌ر ئێشه‌مان ده‌کات ،رهنگه زۆر کات ئه‌و بابه‌تانه‌ى ئێمه‌ش هه‌ڵیده‌بژێرین ئیستیغاللى ئه‌وکات ه بکات ،له‌به‌ر ئهوه زۆرجار گۆرانى خه‌ماویش فێنک بوونه‌وه‌یه بۆ دڵ له‌و فرمێسکانه‌ى ده‌یبارێنیت». له‌وه‌اڵمى ئه‌و پرسیاره‌ى گوێگرتن له‌گۆرانى کۆن الى زۆرینه‌ى هونه‌رمه‌ندان و هونه‌ر دۆستان تێبینى ده‌کرێت ،زۆر کات باس له‌وه‌ش ده‌کرێت گۆرانیه کۆنه‌کان زیاتر ره‌سنایه‌تى پێوه دیاره ئایا ئه‌م ه الى سامان چۆنه ،هونه‌رمه‌ند وتى :به‌بیروڕاى من گۆرانیبێژه کۆنه‌کان له‌گه‌ڵ کلتور و ژیانى خۆیان و ره‌س�هن��ای�ه‌ت��ى و جۆامێرێتى خ��ۆی��ان شاکارێکى ج��وان��ى خ��ۆی��ان پێشکه‌ش به‌نه‌ته‌وه‌که‌مان ک��ردوه، ئێمه‌ش شانازیان پێوه ده‌که‌ین ،به‌اڵم ئه‌م گه‌نجانه‌ى که ئێستا په‌یدابوون ئه‌وانیش وزه‌یه‌کى باشیان هه‌ی ه و ده‌توانن کاربکه‌ن و جموجۆڵى هونه‌رى ئه‌نجام بده‌ن ،بۆیه ده‌بێت ئێمه‌ش رێزیان لێبگرین .من گوى
ساڵی یه‌که‌م ژماره 34 دووشه‌ممه 2010/12/6
9
له‌گۆرانیبێژه تازه‌کان ده‌گرم ،هه‌ر هونه‌رمه‌ندیک به‌رهه‌مێکى نوێى هه‌بێت گوێى لێده‌گرم. ه��ون �ه‌رم �هن��د ل���ه‌ب���اره‌ى ئ���هو پ �هی��وه‌ن��دی �ه‌ى ن��ێ��وان هونه‌رمه‌ندان که زۆرج��ار له‌بارودۆخێکى ئاڵۆزدا خۆى ده‌بینێت و به‌جۆرێک که له‌جیاتى مونافه‌سه‌ى ک��اره هونه‌ریه‌کان ج��ۆرێ��ک له‌شکاندانى یه‌کتر و ه �ه‌وڵ��دان ب��ۆ ل�هک�ه‌دارک��ردن��ى یه‌کتر ده‌بینرێن، وتى :ههمیشه که‌سێکم به‌هێمنى سه‌یرى شته‌کان ده‌که‌م له‌ژیاندا ،ئه‌گه‌ر هه‌ر سه‌ره‌نج و بۆچونێک له‌به‌رامبه‌ر خۆم یان هونه‌رمه‌ندێکى تر وترابێت، یان له‌هه‌ر جێگه‌یه‌ک به‌رچاوم که‌وتبێت ،هه‌میش ه ئه‌وانه‌م به‌شتى کاتى زانیوه ،ژی��ان ئ�هوه ئه‌هێنێت ک�ه ب���ه‌رده‌وام بین و پێویسته ه�ه‌وڵ��ى ب��ۆ بده‌ین، بۆیه زۆرب�ه‌ى کات گله‌یی و گازنده‌کان ده‌خه‌م ه ئ��ه‌والوه و چ��او له‌ئاسۆ دهب��ڕم بۆ ئ �ه‌وه‌ى هه‌میش ه ژیانم خۆشتر بێت. سامان عومه‌ر له‌کۆتایى گفتوگۆکه‌دا باسى ل �ه‌ب �ه‌ره �هم �ه ن��وێ��ی �هک �ه‌ى ک���رد و وت���ى :گ��ۆران��ی� ه نوێیه‌که‌م (ئه‌ى دڵ) له‌هه‌موو روویه‌که جیاوازى زۆر ل�هگ�هڵ ک��اره‌ک��ان��ى پێشووترم ه�هی�ه ،ل �ه‌ڕوى ئاواز ،ریتم ،میوزیک و هۆنراوه‌یشه‌وه جیاوازى زۆره له‌گه‌ڵ کاره‌کانى له‌پێشترم.
گروپی میوزیکی ده‌ربه‌ندیخان:
زۆربه‌ى کاره‌کانى گروپهکهمان له‌سه‌ر گیرفانى خۆمانه
( )2005/2/25ل �هش��اری سلێمانی ب �ه‌ڕێ��وه‌چ��وو، [ ئا /پێشڕه‌و حه‌مید ] به‌فه‌رمی گروپهکهمان و گروپی (ده‌فی وه‌فایی) گروپی میوزیکی ده‌ربه‌ندیخان یه‌کێکن ده‌ربه‌ندیخان بانگهێشت کران و به‌هاوبه‌شی جوانترین ل�هگ��روپ�ه ه��ه‌ره چ��االک �ه میوزیکیه‌کانى ب �ه‌ره �هم��ی خ��ۆم��ان پ��ێ��ش��ک�هش ک���رد و دوات��ری��ش ه �ه‌رێ��م��ى ک��وردس��ت��ان ک��ه ک���ار ل �هس �ه‌ر هونه‌رمه‌نده ناوداره‌کانی کورد به‌رهه‌مه‌که‌ی ئێمه‌یان زیندوکردنه‌وه‌ى فۆلکلۆرى کوردى ده‌که‌ن ،به‌جوانترین به‌رهه‌می ئه‌و فێستیڤاڵه ناساند و له‌دوای له‌ڕاپۆرتێکى رۆژنامه‌ى (چه‌تر)دا ئاماژه بۆ ته‌واوبوونی به‌رهه‌مکانی ئێمه زۆربه‌ی رۆژنامه و ئهوه ده‌که‌ن که تائێستا نه‌شوێنێکى تایبه‌ت گۆڤاره‌کانی کوردستان کاره‌کانیان به‌رز نرخاندین». هه‌روه‌ها بابان ساڵح وتی «هونه‌رمه‌ندی میللی و نه‌سه‌رچاوه‌یه‌کى مادیان ههیه و زۆربه‌ی شمشاڵ ژه‌ن به‌ناوی (ئه‌حه‌ی به‌که) یه‌کێک بوو له‌و کاره‌کانیان له‌سه‌ر گیرفانی خۆیانه. زان��ا ن��وری میوزیک ژه‌ن و به‌رپرسی گروپی هونه‌رمه‌نده میللیانه‌ی له‌به‌ر په‌راوێزخستنی وهک میوزیکی ده‌رب�هن��دی��خ��ان ب�ه‌ڕۆژن��ام�هی (چ�ه‌ت��ر)ی پێویست هونه‌ردۆستان ئاگایان له‌به‌هره‌و تواناکانی راگه‌یاند «خه‌ڵکی باژێری ده‌ربه‌ندیخان خه‌ڵکانێکی نه‌بوو ،ئێمه بۆ رێزگرتن له‌و هونه‌رمه‌نده له‌به‌رواری رۆشنبیر و هونه‌ردۆستن و ههمیشه پشتگیری ئه‌و ( )2005/7/13کۆنسێرتێکی تایبه‌تمان بۆ سازکرد که‌سانه ده‌که‌ن له‌بوارێکدا ده‌یه‌وێت تواناکانی خۆی و پێشوازییه‌کی باشی لێکرا ،به‌اڵم بهداخهوه ته‌نها وه‌گه‌ربخات و ئێمه‌ش وهک کۆمه‌ڵێک میوزیک چ�هن��د رۆژێ���ک ل���ه‌دوای ئ �هو کۆنسێرته‌ی خۆی ژه‌ن ک �ه زۆرب���هم���ان پێشتر ق��وت��اب��ی په‌یمانگای ب�هی�هک��ج��اری م��اڵ��ئ��اوی ل�هه��ون�ه‌ر و ه��ون�ه‌ردۆس��ت��ان هونه‌ره‌جوانه‌کانی کفری بووین بیرمان له‌وکردو‌ه کرد». وه‌رزێر حه‌مه تاهیر ،ده‌ف ژه‌ن به‌رۆژنامه‌ی (چه‌تر) گروپێکی میوزیکی دروست بکه‌ین و دوای چه‌ندین ب��ی��روڕا گ��وڕی��ن�هوه ل��ه‌ب��ه‌رواری ()2004/9/20هوه ی وت «به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی رۆشنبیری و سه‌رۆکایه‌تی ش��اره‌وان��ی ش��اری سنه‌ی رۆژه �ه‌اڵت��ی کوردستان گروپهکهمان راگه‌یاند». هه‌روه‌ها ئه‌و هونه‌رمه‌نده وتی «هاندانی خه‌ڵکی له‌ساڵی ( )2005بانگهێشتی ئه‌و ش��اره‌ی کردین و پشتگیری کردنمان زیاتر هه‌وڵه‌کانمانی گهیانده که به‌هاوبه‌شی له‌گه‌ڵ گروپی (ده‌فینه)ی شاری ئاکامی خۆیی و ه�ه‌ر له‌هه‌مان ساڵدا یه‌که‌مین تاران کۆنسێرتێک ئه‌نجام بده‌ین و بۆ ماوه‌ی ()10 رۆژ له‌و شاره ماینه‌وه و چه‌ند ئاهه‌نگێکمان پێکهوه کۆنسێرتی خۆمان سازدا». ب��اب��ان س��اڵ��ح ت����ارژه‌ن و ئ �هن��دام��ی گ���روپ وت��ی ئه‌نجامدا و له‌الیه‌ن هونه‌رمه‌ندان و هونه‌ردۆستانی «ب �ه‌ت �هم �هن��ێ��ک��ی ک����ورت����هوه ت��وان��ی��م��ان ل�����ه‌دوای شاری سنه‌وه جوانترین پێشوازی له‌به‌رهه‌مه‌که‌مان و پێشکه‌شکردنی یه‌که‌مین کۆنسێرتمان ،خۆمان گروپهکهمان کرا». هه‌روه‌ها وتی «وهزارهت��ی رۆشنبیری حکومه‌تی ب�هن��اوه‌ن��ده ه��ون�هری و میوزیکیه‌کانی کوردستان بناسێنین و له‌دووهه‌مین فێستیڤاڵی گ��ۆران��ی و هه‌رێمی ک��وردس��ت��ان ل�هس�ه‌ر داوای گروپهکهمان میۆزیکی فۆلکلۆری ک���وردی ک �ه ل �ه‌ب �ه‌رواری به‌فه‌رمی بانگهێشتنامه‌یه‌کی ئاراسته‌ی گروپی ده‌فینه‌ی تاران کرد و له‌مانگی ئابی ساڵی ()2005
دا هاتنه شاری سلێمانی و بۆماوه‌ی دوو رۆژ دوو ئاهه‌نگی جیاوازمان له‌و شاره سازدا و هونه‌رمه‌ندان و هونه‌ردۆستانی ئه‌و شاره‌مان به به‌رهه‌مه ریتمی و میوزیک و گۆرانی نوێ ئاشنا کرد». زان��ا ن���وری ،ع��ود ژه‌ن ل�هگ��رۆپ�هک�ه‌دا ده‌رب���اره‌ی به‌جێهێشتنی چ �هن��د ئ�هن��دام��ێ��ک��ی دام �ه‌زرێ��ن �هری گ���روپ���هک���هی���ان وت����ی «ه���هری���هک���ه ل����هو چ �هن��د هونه‌رمه‌نده‌ی ئێستا له‌گه‌ڵ گروپه‌که‌دا کار ناکه‌ن له‌به‌ر سه‌رقاڵبونیانه به‌ئیشی تایبه‌تی خۆیانهوه ،جگ ه لهوه هیچ هۆکارێکی ترنییه و په‌یوه‌ندی نێوانمان زۆرباشه و هیچ گرفتێکمان نییه». ه �ه‌روه‌ه��ا ده‌رب���اره‌ی ئ �هو گرفتانه‌ی ک�ه هه‌یان ه وت��ی «تائیستا ئێمه خ��اوه‌ن��ی شوێنێکى تایبه‌ت به‌خۆمان نین پرۆڤه‌ی کاره‌کانمانى تێدا بکه‌ین و س�ه‌رچ��اوه‌ی مادیمان نییه و زۆرب �هی کاره‌کانمان له‌سه‌ر گیرفانی خۆمانه ،به‌اڵم هێشتا به‌رده‌وامین و زیاتر کارده‌که‌ین». رێ���ب���وار م���ه‌ول���ود گ��ۆران��ی��ب��ێ��ـ��ژی گ����روپ وت��ی «زۆرب�هی گۆرانییه‌کانمان فۆلکلۆره و به‌رهه‌می ن��اوچ �هک �هی خ��ۆم��ان �ه و ل���هم���اوه‌ی ( )10ساڵى ئه‌زمونی خۆمدا لهوه تێگه‌یشتوم به‌رهه‌می خۆماڵی و زیندوکردنه‌وه‌ی به‌رهه‌مه فۆلکلۆریه‌کان چه‌ند قورسه و چه‌ند الی گوێگر و هونه‌ردۆستان مایه‌ی قبوڵکردن و ره‌زامه‌ندییه».
گروپی میوزیکی ده‌ربه‌ندیخان له‌ساڵی ()2004 ل�هس�ه‌ر ده‌س��ت��ی چه‌ند هونه‌رمه‌ندێکی میوزیک ژه‌نی باژێڕی ده‌ربه‌ندیخان دام �هزراوه ،تائێستا به‌رده‌وام به‌رهه‌مى به‌پێزى هونه‌رى و به‌تایبه‌ت ب�ه‌ره�هم��ى فۆلکلۆى پێشکه‌ش دهک���هن خ��اوه‌ن��ى چه‌ندین کۆنسێرتى تایبه‌ت و هاوبه‌شن.
ژنان
کچه کوردێکى ئه‌ندامى شاره‌وانى ئۆسلۆ:
8
که‌ژوان ئه‌حمه‌د
[ دیدارى /سارا محه‌مه‌دى ] نیگار عینایه‌تی ،ئەندامی شارەوانی ئۆسلۆ كە كچێكی كوردە لەم دیدارە تایبەتەی (چەتر)دا باس لەجیاوازییەكانی نێوان شارەوانیەكانی هەرێمی كوردستان و ئۆسلۆ دەكات و دەستكەوتەكانی خۆیان بۆ كورد باس دەكات. وهک کچێکی کورد چۆن توانیتان پێگه‌ی گه‌نجترین ئه‌ندامی ئه‌نجومه‌نی شاره‌وانی ئۆسلۆ قازانج بکه‌ن؟
له‌سه‌ر لیستی پارتی سور له‌ساڵی ( )2007وهک کاندیدی سێهه‌می ئه‌م پارته ،کاندید کرام بۆ هه‌ڵبژاردنه‌کانی شاره‌وانی له‌ئۆسلۆی پایته‌ختی نۆروێژ .له‌م هه‌ڵبژاردنه‌دا توانیم ()٤٣٠٠ ده‌نگ له‌سه‌ر لیستی پارتی سور و هه‌روه‌ها ( )٢٥٠ده‌نگ له‌سه‌ر لیستی پارته‌کانی دیک‌ه به‌ده‌ست بخه‌م و به‌م رێژه‌ی‌ه وهک ئه‌ندامی شاره‌وانی ئۆسلۆ هه‌ڵبژێردرام .له‌هه‌ڵبژاردنه‌کاندا من و ئه‌ندام شاره‌وانیه‌ک که له‌سه‌ر لیستی پارتی کرێکارانی نه‌روێژ بوو وهک گه‌نجترین ئه‌ندامان له‌شاره‌وانیدا ناسێندراین .به‌اڵم ئه‌وه‌ی گرنگ بوو بۆ من ،ئهوه بوو وهک یه‌که‌م کچێکی کورد له‌ته‌مه‌نی ( )٢٠ساڵی له ()٢٠٠٧دا ئه‌م پێگه‌یه‌م به‌پشتیوانی کوردانی دانیشتووی نه‌روێژ به‌ده‌ستهێنا هه‌تا بتوانم نوێنه‌رایه‌تی کورد بکه‌م له‌م ش��اره‌دا .له ساڵی ()٢٠٠٧دا نزیکه‌ی ()١٦ ک��ورد ل�هس�ه‌ران��س�هری ن�ه‌روێ��ژ ه�هڵ��ب��ژێ��ردران ب��ۆ ئه‌نجومه‌نی شاره‌وانی ،به‌اڵم بهداخهوه ئێمه له‌م واڵت�ه‌دا نه‌مانتوانیو‌ه هه‌تا ئیستا کۆمیسیۆنی ئه‌ندام شاره‌وانی‌ه کورده‌کان پێکبهێنین و بتوانین پرۆژه پێشنیاری هاوبه‌ش بده‌ین به‌شاره‌وانیه‌کان .ئه‌وه‌ش جێگای ره‌خنه‌ی‌ه که پێویسته له‌داهاتویه‌کی نزیکدا کاری بۆ بکه‌ین. سیسته‌می شاره‌وانی ئۆسلۆ و رۆڵی شاره‌وانی له‌کوردستان به‌تایبه‌ت له‌باشوری کوردستاندا چۆن به‌راورد ده‌که‌ن؟
ب�ه‌راوردک��ردن��ی سیسته‌می شاره‌وانیه‌کانی واڵت��ی نه‌رویژ ل�هگ�هڵ کوردستاندا هه‌ندێک دژواره ،له‌بابه‌ت چۆنێتی ب�ه‌ڕێ��وهب�هری ،خزمه‌تگوزاری و هتد ..خاڵی هاوبه‌شی ئه‌م شاره‌وانیان‌ه خزمه‌تگوزاریه .به‌اڵم جیاوازیه‌کی گهوره له‌نێوان
چۆنێتی به‌ڕێوه‌بردنى و شێوازی خزمه‌تگوزاریه‌کاندا ههیه. خالێکی گرنگ له‌به‌ڕێوه‌بردنی ش��اره‌وان��ی��دا دابه‌شکردنی ئه‌رکه‌کان‌ه بۆ ئ�ه‌وه‌ی به‌شێوه‌یه‌کی هه‌ر‌ه باش خزمه‌تی شار و دانیشتوانی بکه‌ین .له‌الیه‌کی ت��رهوه هه‌ر گ�ه‌ڕه‌ک و هه‌ر کۆاڵنێک له‌نێو شاردا پێویسته نوێنه‌رایتی خۆیان هه‌بێت ،بتوانن به‌ڕێوه‌به‌ریه‌کی خۆیان هه‌ڵبژێرن ،له‌هه‌مانکاتدا پێویسته هه‌ر گه‌ڕه‌کێک نوێنه‌رایه‌تی خۆی له‌ڕێوه‌به‌ری شاره‌وانیدا هه‌بێت بۆ ئ�ه‌وه‌ی بتوانن به‌شێوازێکی راسته‌وخۆ ده‌نگ و خواستی دانیشتوان له‌هه‌ر الیه‌که‌و‌ه ببیسترێت و بیگه‌یه‌نن‌ه نێو شاره‌وانیه‌وه. ئه‌ندامانی شاره‌وانی نۆروێژ به‌شێوازێکی فر‌ه حزنی نوێنه‌رایه‌تی خۆیان هه‌ڵده‌بژێرن و له‌سه‌ر بنچینه‌ی سیاسیان‌ه و هاوکات به‌یارمه‌تی به‌شی ئیداری شاره‌وانی به‌ڕێوه‌ی ده‌به‌ن .له‌باشوری کوردستان نوێنه‌رایه‌تی الیهنه سیاسیه‌کان نیه و ئه‌ندامانی شاره‌وانی له سه‌ره‌و‌ه بۆ خواره‌و‌ه ده‌ستنیشان ده‌کرێن ،نه‌ک له‌الیه‌ن گه‌له‌وه ،ئه‌وه‌ش ئاسته‌نگیه‌ک دروست ده‌کات بۆ ئه‌وه‌ی گه‌ل نه‌توانێت راسته‌وخۆ ده‌نگی خۆیان بگه‌یه‌نن بۆ رێوه‌به‌رایه‌تی شار و پێداویستیه‌کانی خۆیان له‌م رێگایه‌و‌ه پێک بهێنین .له‌الیه‌کی ترهوه دانیشتوانی شاره‌کانی باشوری کوردستان رۆلێکی که‌م ره‌نگیان ههیه بۆ خزمه‌تی شار و ئیستاش وهک دانیشتوانی پاسیڤی ش��ار م��اون�ه‌ت�هوه و ه�هم��وو ئه‌رکه‌کانیان س��پ��اردووه به‌کارمه‌ندانی شاره‌وانی .بێگومان کارمه‌ندانی شاره‌وانیه‌کانی ب��اش��وری کوردستان خزمه‌تی زۆر مه‌زنیان ک���ردووه .به‌اڵم کارمه‌ندانی شاره‌وانی و به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی شار زۆرتر گرنگیان داوه به‌بیناسازی .به‌شه‌کانیتر‌ی وهک پهروهرده ،پاکووخاوێنی ،به‌شی هاتوچۆ ،تێکۆشان بۆ به‌شدارکردنی دانیشتوان له پرۆژه‌کانیاندا به‌شێوازێکی رۆز الواز ماوهتهوه .ئ�هوهش له‌گه‌شته‌کانی من بۆ نێو شاره‌کانی سلێمانی ،هه‌ولێر و شارۆچکه‌کانی دیکه‌دا، بۆت‌ه جێی سه‌رنج ،به‌تایبه‌تی شاره‌وانی شاری که‌رکوک ل ه بواری نیشته‌جێ کردنی ئاواره‌کاندا و هه‌روه‌ها پاکوخاوێنی و بواری پهروهرده الوازیه‌کی یه‌کجار مه‌زنی پێوه دیاره .هه‌ستی به‌رپرسیارێتی و پاکو خاوێن راگرتن له‌الیه‌ن دانیشتوانهوه له‌ئاستیکی خواره‌وه‌یه ،ئه‌وه‌ش وای کردووه سیمایه‌کی ناشیرین به‌شاره‌ک‌ه بدات .فڕێدانی پاشماوه‌کان له‌کوچه‌و کۆاڵنه‌کان، نه‌ک ته‌نیا سیمای شار ناشیرین ده‌کات ،به‌ڵکو بۆ ته‌ندروستی هاواڵتیانیش زه‌ره‌رمه‌نده .نه‌بوونی سیسته‌می ئاو و ئ��اوه‌ڕۆ و
کاره‌با بۆت‌ه کێشه‌ی سه‌ره‌کی له‌نێو شار و گونده‌کانی باشوری کوردستان و دانیشتوانی نارازی کردووه .ئه‌وه‌ی جێی سه‌رنجه ئهوهیه که زۆرتر گرنگی ده‌درێت به‌شار‌ه گه‌وره‌کان و گه‌یاندنی خزمه‌تگوزاری به‌گوند و شارۆچکه‌کان له‌ئاستێکی الواز و زۆر له‌خوارێ دایه ،ئیستاش رێگاوبانه‌کان بۆ گونده‌کان به‌باشی کاری له‌سه‌ر ناکرێت و سااڵنه رێژه‌یه‌کی زۆر ده‌بن‌ه قوربانی رێگاو بان و هاتوچۆ و له‌بواری ته‌ندروستیشدا خزمه‌تگوزاریه‌کان الوازه.
پێشنیاری چ��اره‌س �هری��ت��ان ب��ۆ تێپه‌ڕاندنی ئاسته‌نگیه‌کانی ب �ه‌رده‌م شاره‌وانییه‌کی کارام ه و دیموکراتیک به‌تایبه‌ت له‌باشوری کوردستاندا چیه؟
پێشنیارم ئهوهیه که شاره‌وانیه‌کان به‌نوێنه‌رایه‌تی گه‌ل ،الیه‌ن ه سیاسیه‌کان و به‌شی ئیداری به‌ڕێو‌ه بچێت و هه‌ر گه‌ڕه‌کێک بتوانن خۆیان به‌رێکخستن بکه‌ن و به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی خۆیان هه‌ڵبژێرن و هه‌ر به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تیه‌ک پێویست ده‌کات له به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی شاردا جێ بگرێت و به‌مشێوه‌ی‌ه گه‌ل ده‌توانن به‌شێوازێکی راسته‌وخۆ رۆل له‌به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی شاردا بگێڕن و دانیشتوانی شار به‌شێوازێکی ئاکتیڤ به‌شداری له‌گۆڕانکاریه‌کان و به‌ڕێوه‌بردنی شاردا بکه‌ن .له‌الیه‌کی ترهوه بودجه‌ی شاره‌وانیه‌کان زیاد بکرێت و شاره‌وانیه‌کان به‌گوێره‌ی پێداویستیه‌کانی خۆیان کێشه‌کانی نێو شار و گونده‌کان چاره‌سه‌ر بکه‌ن .له‌الیه‌کیتره‌و‌ه پێوست‌ه زۆرتر گرنگی بدرێت به به‌شی پهروهرده و هه‌روه‌ها خانه‌ی به‌سااڵچوان و باخچه‌ی مندااڵن و شوێنی ژیانی منداڵه بێ سه‌رپه‌رشته‌کان. رێ��ژه‌ی مندااڵنی کرێکار له‌سه‌ر کۆاڵن و شه‌قامه‌کان که‌م بکرێتهوه و هانی مندااڵن بدرێت بۆ وان‌ه خوێندن و کارئاسانیان بۆ بکرێت و ئه‌وه‌ش ئه‌رکی سه‌ره‌کی شاره‌وانیه‌کانه.
[ ئا /چه‌تر ]
ئه‌ندامێکى که‌مپینى نا بۆ ئازادکردنى بکوژانى ژن: سه‌رۆکایه‌تى هه‌رێم به‌چاوێکى دوژمنکاران ه سه‌یرى که‌مپینه‌ک ه ده‌کات [ دیدارى /کوردۆ فه‌ره‌ج ] له‌جیهانى بۆرژوازیدا ژن به‌پله‌ى دوو دانراو ه و یه‌که‌میش پیاو ،ئه‌و پل ه به‌ندیی ه به‌هۆى په‌یوه‌ندیی ه یه‌ک له‌دوایه‌که‌کاندا‌و نیمچه نه‌گۆڕى له‌گه‌ڵ خۆیدا هێناوه ،به‌هه‌مان شێوه ک ه له‌سه‌رده‌مى دێریندا له‌په‌یوه‌ندیی ه خێڵ ه دایکانییه‌کانه‌وه ههبووه، له‌ئێستاشدا دروستبونى که‌مپینێک بۆ به‌رگریکردن ل�ه‌ژن��ان و ئ��ازاد نه‌کردنى بکوژانى ژن له‌نێو زیندانه‌کاندا ،له‌م دیداره‌ى رۆژنامه‌ى (چه‌تر)دا ک ه له‌گه‌ڵ گۆنا عه‌بدواڵ فارس تۆێژه‌رى کۆمه‌اڵیه‌تى و یاسایى ،ئه‌ندامى که‌مپینى نا بۆ ئازاد بوونى بکوژانى ژن س��از ک���راوه ،رۆڵ��ى که‌مپینه‌ک ه و زیادبونى ئه‌ندامان و رۆڵى سه‌رۆکایه‌تى هه‌رێم به‌رامبه‌ر ب ه کهمپینهکه ،خراوه‌ته‌ڕوو. چه‌تر :ئه‌نجامى که‌مپینه‌که‌تان به‌کوێ گه‌یشت؟
ـ��ـ ئێستا س�ه‌رق��اڵ��ى ب��ه‌رزک��ردن��ه‌وه‌ى یاداشتنامه‌یه‌کین له‌که‌مپینه‌که‌و‌ه ب��ۆ س�ه‌رۆک��ای�ه‌ت��ى ه �ه‌رێ��م و حکومه‌ت، داواک��ارب��ووی��ن ک ه بکوژانى ژن ب�ه‌ر لێبوردن ه تایبه‌ته‌کان نه‌که‌ون ،بۆ ئه‌وه‌ى یاسا نه‌گه‌ڕێته‌و‌ه سه‌ر ئه‌وه‌ى که سوڵحى عه‌شایه‌رى کراوه ،ته‌نانه‌ت ئه‌گه‌ر سوڵحه‌که‌ش برابێت ه به‌رده‌م دادگ��ا ،ئه‌م ه نه‌بێت ه هۆکارێک بۆ ئازاد کردنى بکوژانى ژن ،وهک چۆن یاسایان ه کاتێک لێبوردن ده‌رده‌چێت ئه‌و سزا دراوان ه ناگرێته‌و‌ه ک ه له‌سه‌ر تلیاک‌و کارى تیرۆر ده‌ستگیر کراون ،ئێمه‌ش ته‌نها داواکاریمان ئه‌وه‌ی ه بڕگه‌یه‌ک به‌هه‌مان شێوه بۆ بکوژانى ژنیش زیاد بکرێت ،به‌اڵم له‌دواى زیادبونى ژماره‌ى ئه‌ندامانى که‌مپینه‌ک ه دواجار له‌الیه‌ن سه‌رۆکایه‌تى ه �ه‌رێ��م �هوه وه‌اڵم��ێ��ک��ى که‌مپینه‌ک ه دراوه‌ت������هوه ب �ه‌داخ �هوه به‌جۆرێکى زۆر دوژمنکاران ه سه‌یرى تێکڕاى که‌مپینه‌که‌یان ک����ردووه ،له‌کاتێکدا ئ���ه‌وه‌ى ئێمه داوام����ان ک���ردووه ته‌نها داوایه‌کى یاساییه ،ئ�ه‌وان وا هه‌ست دهک�هن ئێم ه ئاگادارى یاسا نین ،داواکه‌ى ئێمه‌ش ئه‌وانه‌ى ژنیان کوشتو‌ه به‌ر لێبوردن نه‌که‌ون ،ئێم ه ئه‌وه‌مان داوا ک��ردوه ته‌نها بڕگه‌یه‌ک زیاتر بکرێت ک ه بکوژانى ژن نه‌گرێته‌وه ،له‌ساڵى ( )2007ک ه لێبوردنێک ده‌رچو له‌الیه‌ن سه‌رۆکایه‌تى هه‌رێم‌و حکومهتهوه ک ه بکوژانى ژن به‌ناوى شهرهفهوه به‌ر لێبوردنه‌ک ه نه‌که‌وتن جێگاى خۆشحاڵى بوو. چه‌تر :پێتوای ه تێ نه‌گه‌یشتن ههبووه له‌نێوان
که‌مپینه‌ک هو سه‌رۆکایه‌تى هه‌رێم؟
ــ نا ناتوانم بڵێم تێ نه‌گه‌یشتن هه‌بوو ،به‌اڵم ئه‌ندامانى که‌مپینه‌که‌ش ئ�ه‌وه‌ن��ده س��اده نیین ک ه له‌یاسا تێ نه‌گه‌ن له‌کاتێکدا که‌سانى یاسایى تێدایه.
چه‌تر :تاچه‌ند ئومێدتان ماوه به‌ده‌ستگیرکردنى بکوژانى ژن؟
ــ هیچ هیوایه‌که‌م نهماوه ب�ه‌وه‌ى بکوژانى ژن ده‌ستگیر بکرێت ،به‌اڵم داوا ده‌که‌ین به‌رنامه‌ى له‌مه‌ودواى حکومه‌ت ک ه لێبوردن ده‌رده‌ک���ات ره‌چ��اوى ئ �هوه بکات ک ه بکوژانى ژن ئ��ازاد نه‌کرێت ،ن��ازان��م حکومه‌ت ل�ه‌الی�هک�هوه ک��ار بۆ که‌مکردنه‌وه‌ى توندوتیژى ده‌کات و له‌الیه‌کى ترهوه بکوژانى ژن ئازاد ده‌کات ،وهک کهمپینهکه وه‌اڵمى خۆمان ده‌بێت بۆ سه‌رۆکایه‌تى هه‌رێم.
چه‌تر :مه‌به‌ستى دروستکردنى کهمپینهکه ته‌نها بۆ ئازاد نه‌کردنى ساڵ ه موزه‌لی بوو ،یان بۆ هه‌ر که‌سێک ک ه بکوژى ژن بێت؟
ــ به‌ڵى ئێم ه داواکارین ک ه هه‌ر لێبوردنێک ک ه ده‌رده‌چێت، چونکه کوردستان پشکى باشى به‌رکه‌وتو‌ه له‌و بڕیارانه‌ى ده‌رچ���وه پێمانوایه بکوژانى ژن نه‌گرێته‌وه ،راست ه ئ �ه‌وان وه‌اڵمێکیان داوه‌ته‌و‌ه ک ه بکوژ هه‌ر بکوژه ،به‌اڵم له‌ئێستاى کوردستان کاته‌که‌ى جیاواز‌ه له‌وه‌ى ک ه ژنێکى تێدا ده‌کوژرێت، وهک له‌وه‌ى ک ه پیاوێکى تێدا بکوژرێت ،به‌نمونه‌ى ئه‌وه‌ى ل�ه‌رۆژى عاره‌فه‌دا ک ه ژنێک له‌چه‌مچه‌ماڵ له‌ناو جێگادا کوژراو‌ه له‌پێناو هێنانى ژنى دووه‌مدا ،به‌ڕاستى ئه‌م ه تاوان ه که به‌رامبه‌ر ژن ده‌کرێت. چه‌تر :وهک الیه‌نى یاسایى رۆڵى سه‌رۆکایه‌تى هه‌رێم و هه‌ڵوێسته‌کانیان چۆن ده‌بینێت به‌رامبه‌ر به‌ژن؟
ــ نازانم ،حکومه‌ت لهالیهکهوه کار ده‌کات دژى توندوتیژى ژن ،به‌اڵم له‌الیه‌کى ترهوه بکوژانى ژن ئازاد ده‌کرێت ،خۆى له‌خۆیدا کوشتنى ژن به‌ناوى شهرهفهوه گۆڕینى ئه‌و ماد‌ه یاساییه‌ى له‌یاسای عێراقى ئ �هوه ک��راوه ک ه ه �ه‌ر ژنێک بکوژرێت به‌کارێکى ئه‌نقه‌ست داده‌نرێت.
چه‌تر :ب �ه‌ڕاى ئێوه سه‌رۆکایه‌تى هه‌رێم له‌م لێبوردنه‌دا ره‌چاوى مافى ژنى کردووه؟
ــ نه‌خێر ،له‌م لێبوردنه‌دا ره‌چاوى مافى ژن نهکراوه ،به‌اڵم له‌لێبوردنه‌کانى تر ئهوه ره‌چاو کرابوو ،بۆچى ئێم ه له‌لێبوردنى ()2007دا گله‌ییمان نه‌بوو کاتێک بینیمان که‌سانى تلیاک
چه‌تر :رۆڵى لیژنه‌ى مافى ژنان له‌په‌رله‌مان چۆن ده‌بینن؟
ـ��ـ ب �ه‌راس��ت��ى تائێستا هیچمان ل��ێ��ی��ان ن�ه‌ب��ی��ن��ی��وه ،هیچ هاوکاریمانیان نهکردوه له‌که‌مپینه‌که‌دا.
چه‌تر :که‌مپینه‌ک ه تا که‌ى به‌رده‌وام ده‌بێت؟ ــ به‌راستى دروستبونى که‌مپینه‌ک ه و ()25 نۆڤه‌مبه‌ر دوو شت ب��وون ک ه له‌یه‌ک کاتدابوو ،چونک ه
له‌هه‌مانکاتدا هۆشیارکردنه‌وه‌ى ژن��ان ب��وو ،بۆیه له‌کارى که‌مپینه‌ک ه هه‌ندێک دوورکه‌وتوینه‌ته‌وه ،چونک ه زۆربه‌ى ئه‌ندامانى که‌مپینه‌ک ه سه‌رقاڵى هۆشیار ک��ردن�ه‌وه‌ى ژنان بوون ،به‌اڵم ل�ه‌دواى ئهوه ده‌کرێت له‌کۆبوه‌نه‌وه‌کاندا بڕیارى له‌سه‌ر بده‌ین.
چ���ه‌ت���ر :پ��ێ��ش��ت��ر ف��ش��ارێ��ک��ت��ان ه���ه‌ب���وو بۆ رووبه‌ڕوبونه‌وه‌ى توندوتیژى و ئ��ازاد نه‌کردنى بکوژانى ژن؟
ــ پێشتر فشاره‌کان و قسه‌کان زیاتر له‌سه‌ر بکوژانى ژن به‌ناوى شهرهفهوه بوو ،به‌اڵم له‌وه‌اڵمه‌که‌یاندا ئه‌و که‌یسه‌ى ک ه ئازاد کراون ده‌ڵێن له‌سه‌ر شه‌ره‌ف نه‌بووه ،باشه له‌سه‌ر شه‌ره‌ف نه‌بوو ،ب �ه‌اڵم گ�ه‌ر سه‌یرى هه‌موو ئ�هو ژن کوژان ه بکه‌ین واقیعى تاوانه‌ک ه جیاواز له‌کوشتنه‌کانى تر ،له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا گه‌ر پیاوێک بکوژێت ئێمه‌ش پێمان ناخۆشه ،ئێم ه زیاتر داوامان کردبوو له‌فشاره‌کان پێشوماندا له‌سه‌ر ژن کوشتن بوو به‌ناوى شهرهفهوه ،به‌اڵم ئێستا له‌که‌مپینه‌که‌دا داوامان کردووه هه‌ر بکوژێکى ترى ژن ئازاد نه‌کرێت.
چه‌تر :ب��ه‌ڕاى خۆتان که‌مپینه‌ک ه تاچه‌ند کاریگه‌رى له‌سه‌ر حکومه‌ت ههیه؟
ــ بهداخهوه ئه‌وه‌ى ئێم ه بیستمان له‌وه‌اڵمى سه‌رۆکایه‌تى هه‌رێم زۆر دوور بوو له‌ته‌مه‌نا‌و ئاواته‌کانى ئێمه ،ک ه ل�ه‌وه‌اڵم�هک�هی��ان��دا ئه‌م ه روون ب��وو ،ئێمه‌ش وهک کهمپینهکه وه‌اڵمى خۆمان ده‌بێت.
چه‌تر :تائێستا ئه‌نجامى که‌مپینه‌که‌تان چى بووه؟
ــ ناتوانم به‌ته‌نها وه‌اڵمى ئه‌م پرسیار‌ه بده‌مه‌وه، به‌اڵم له‌دانیشتن و کۆبونه‌وه‌کاندا ئه‌مان ه ده‌رده‌که‌وێت. چه‌تر :ژم��اره‌ى ئه‌ندامه‌کانتان
له‌وه‌اڵمى ئه‌و پرسیاره‌ى ئایا سامان له‌نێوان ریتمى خاو و خێرا له‌گۆرانى وتن کامیانى ال په‌سه‌ندتره و هه‌وڵ ده‌دات کاره‌کانى چۆن بێت ،هونه‌رمه‌ند وتى «ئ �هو ریتم و س��ۆز و حوزنه‌ى ل�هگ�ه‌روى مندایه، له‌هه‌ستى مندایه ،ریتمه خاوه‌که‌یه و گۆرانى خاوه، ج��ارج��اری��ش گ��ۆران��ى خێرا ده‌ڵ��ێ��م ،چونکه ره‌م��زى ن�ه‌ت�ه‌وه‌ک�هم��ان�ه ،ههمیشه گ��وێ��گ��ره‌ک��ان��ى خ��ۆم و عاشقانى ده‌نگى خۆمم وا راهێناوه ئه‌و که‌سانه‌ى که ده‌گ��ری��ن ده‌بێت زۆرج��اری��ش پێبکه‌نن ،بۆی ه هه‌وڵده‌ده‌م کاره‌کانم ههمیشه هه‌مه‌ڕه‌نگ بێت
وهک ژنێکی کورد ک ه گه‌یشتوونه‌ت ه ئه‌م پێگه‌یه، پێشنیارت بۆ کچانی و ژنانی کوردى ئه‌م واڵت ه چیه؟
پێشه‌نگایه‌تی ژنان له‌هه‌موو بواره‌کانی جڤاکیدا پێویستیه‌کی ژیانیه ،هه‌ر بۆیه‌ش ژنان پێویسته له‌هه‌موو بواره‌کاندا خۆیان پێشبخه‌ن و بگه‌ن‌ه ئاستی پێشه‌نگایه‌تی و رۆڵی سه‌ره‌کی بگێڕن له‌گۆڕانکارییه‌کانی نێو کۆمه‌ڵگادا و به‌تایبه‌ت ببنه خاوه‌ن هێز له‌نێو به‌ڕێوه‌بردنی سیاسه‌تی رۆژان �ه‌دا .رۆڵی ژنان ل�ه‌ده‌ره‌وه‌ی واڵتیش وهک نوێنه‌رایه‌تی ژنی کورد پێویستیه‌کی ژیانیه بۆ گه‌له‌که‌مان .تائێستا بۆشایه‌کی مه‌زن ههیه له‌ده‌ره‌وه‌ی واڵت، پێویسته هه‌ر کوردێک له‌هه‌موو به‌ش‌ه ئیدارییه‌کان و سیسته‌می ئه‌وروپادا جێی خۆیان بکهنهوه و له‌هه‌موو سازیه‌کاندا ببنه ئه‌ندام و رۆڵی سه‌ره‌کی بگێڕن ،به‌تایبه‌ت ژنان ده‌توانن له‌م ده‌رفه‌ت ه به‌باشی که‌ڵک وه‌رگ��رن .پێویسته ئاماژه ب �هوهش بکه‌م ک ه تائێستا ژنانی کورد له‌ده‌ره‌وه‌ی واڵت توانیویان‌ه پێگه‌یه‌کی باش به‌ده‌ستبهێنن ،وهک په‌رله‌مانتاری ئه‌وروپا و هه‌روه‌ها له‌واڵتی ده‌ستکه‌وته‌کانی ئێو ه بۆ کورد له‌شاره‌وانی ئۆسلۆدا سویدیش چه‌ند په‌رله‌مانتاری ژنی کورد له‌دوای هه‌ڵبژاردنه‌کانی ئه‌مساڵدا توانیویان‌ه بچنه نێو په‌رله‌مانی سویده‌وه ،هه‌روه‌ها کوردان چی بووه؟ ده‌ستکه‌وتی ئێمه تائیستا بۆ کوردان خوێندن به‌زمانی دایکی توانیویان‌ه رێژه‌ی ئه‌ندامێتی شاره‌وانیه‌کان بهرنه سه‌ر و به‌ده‌ستى له‌هه‌موو مه‌دره‌سه‌کاندا بووه و هه‌ر منداڵیک ده‌توانێت به‌زمانی بخه‌ن ،به‌اڵم ئهوه به‌س نیه و پێویست ده‌کات کوردان ،به‌تایبه‌تی دایکی خۆی هاوکات له‌گه‌ڵ وانه‌ی قوتابخانه‌کان بیخوێنێت و ژنانی کورد له‌ده‌ره‌وه‌ی واڵت رۆڵێکی ئاکتیڤ تر و چاالکتر ده‌توانێ داوای مامۆستا به‌شێوازی فه‌رمی له‌شوێنی خوێندنیدا بگێڕن ،تابتوانن خزمه‌تی گه‌ل و نه‌ته‌وه‌که‌یان بکه‌ن .هه‌بوونی بکات .له‌الیه‌کیتره‌و‌ه له‌کاتی په‌سه‌ندکردنی یاسای ناردنه‌و‌ه بۆ ک��وردان له‌نێو سیسته‌م و رێکخراوه ده‌وڵه‌تیه‌کاندا ده‌توانێت کورده‌کانی که مۆڵه‌تى مانه‌وه‌یان نه‌بوو یاسایه‌ک په‌سه‌ندکرا ئاسانکاریه‌کی مه‌زن بکات بۆ ناساندنی چاند و کلتور .هه‌روه‌ها بۆ ناردنه‌وه‌یان ،له‌وکاته‌دا ئه‌و کوردانه بێ یارمه‌تی مابوونه‌و‌ه ده‌توانێت ببێته ئاوێنه و ده‌نگی گه‌له‌که‌مان له‌نێو خۆی واڵت.
کێش و تیرۆرستى نه‌گرته‌وه ،داواک��اری��ن بکوژانى ژنیش به‌هه‌مان شێوه سه‌یر بکرێت ،به‌اڵم ئه‌م لێبوردن ه جیاواز بوو.
هونه‌رمه‌ند سامان عومه‌ر یه‌کێکه له‌و هونه‌رمه‌نده ن��اس��راوان�ه‌ى ن��او هونه‌رى ک����وردى ک��ه س��ااڵن��ێ��ک�ه ب�ه‌ده‌ن��گ��ێ��ک��ى پڕ له‌سۆز و خۆشه‌ویستى گۆرانى ده‌ڵێت و له‌دیمانه‌یه‌کى رۆژنامه‌ى (چه‌تر)دا باس لهوه ده‌کات که گۆرانی گۆرانیبێژه کۆنه‌کان له‌گه‌ڵ کلتور و ژیانى خۆیان و شاکاری خۆیان پێشکه‌شیان ک���ردوه ،ب��ه‌اڵم ئه‌م هونه‌رمه‌ندانه‌ی ئێستا په‌یدابوون وزه‌یه‌کى باشیان ههیه ،پێویسته رێزیان لێبگیرێت.
ی توانیمان بیکه‌ین ئهوه و هیچ مافێکیان نه‌بوو .یه‌که‌م کارێک بوو پرۆژه پیشنیاری یارمه‌تی مادی بکه‌ین .ئه‌م پرۆژه پێشنیار‌ه په‌سه‌ند کرا و هه‌روه‌ها منداڵه کورده‌کان بچنه خوێندنگه‌و درێ��ژه به‌خوێندن بده‌ن تائه‌وکاته‌ی له‌م واڵت �ه‌دا ده‌ژی��ن .پرۆژه پێشنیارێکی هه‌ر‌ه مه‌زن که له‌شاره‌وانیدا په‌سه‌ندکرا ئهوه بوو کۆمۆنی ئۆسلۆ ته‌قه‌مه‌نی و چه‌ک نه‌فرۆشێت به‌و واڵتانه‌ی له‌نێو واڵته‌که‌یاندا ل�هش�ه‌ردان ،ئه‌م پ��رۆژه پێشنیار‌ه تورکیا و سوریا و عێراقیش ده‌گرێته‌وه .له‌الیه‌کى تر له‌به‌رنامه‌ماندای ه سه‌ردانی شاره‌وانیه‌کانی شاره کوردییه‌کانی کوردستان بکه‌ین، لهوانه ئامه‌د و هتد ..ئه‌وه‌ش دهگهڕێتهوه بۆ بهرنامه و پالنی داهاتوومان.
گه‌یشتوه‌ت ه چه‌ند؟
ــ ئێمه له‌سه‌ره‌تادا ( )15ئه‌ندام بووین ،به‌اڵم ئێستا ()108 که‌س وهک ئه‌ندام ناوى خۆى تومارکردووه ،که‌مپینه‌ک ه کراوه‌ی ه بۆ هه‌ر که‌سێک ک ه بیه‌وێت ببێته ئه‌ندام تێدا.
چه‌تر :گه‌ر که‌مپینه‌که‌تان فشاری نه‌بوو بۆ حکومه‌ت چى ده‌که‌ن؟
بائێم ه پێش واقیع نه‌که‌وین ،به‌اڵم له‌م کۆبونهوهیهمانداباسى به‌رنامه‌ى کارى خۆمان ده‌که‌ین. چه‌تر :رۆڵى مه‌سعود بارزانى چۆن ده‌بینن؟
ــ ئ �ه‌وان وهک سه‌رۆکایه‌تى هه‌رێم ده‌یانه‌وێت به‌رگرى له‌خۆیان بکه‌ن ک ه به‌پێى یاسا کاریان ک��ردووه ،له‌راستیدا به‌پیى یاساش ئهمه دهک��رێ��ت ،پێشیان وای �ه ج��ی��اوازى نیی ه له‌نێوان بکوژانى ژن‌و پیاودا ،ئێم ه کێشه‌مان نییه له‌بڕیاردانى لێبوردنى تایبه‌تدا ،به‌اڵم داواکارى ئێم ه ئه‌وه‌ی ه که بڕگه‌یه‌ک ب���ک���وژان���ى ژن ئ����ازاد زی����اد ب��ک��رێ��ت ک ه ه���������ه‌روه‌ک چ���ۆن ن�����هک�����رێ�����ت، و ت��ل��ی��اک کێش ت��ی��رۆرس��ت ن����اک����رێ����ت ک � ه ئ�������������ازاد ب���هه���ی���واى ئ���هو ت��ائ��ێ��س��ت��ا زیاد بکرێت. بڕگه‌یه‌ین
فۆتۆ :کۆردۆ
به‌پێی لێدوانی وه‌زاره‌تی ته‌ندروستی حکومه‌تی هه‌رێمی کوردستان ل������ه‌رۆژی ج��ی��ه��ان��ی ئ���ای���دز ،ده‌رب������اره‌ی ت��ۆم��ارک��ردن��ی ( )69ح��اڵ �ه‌ت��ی ئ��ای��دز له‌هه‌رێمی کوردستاندا ،ده‌توانین بڵێین که ئایدز له‌جیهاندا رووی له‌که‌مبوون ه و له‌کوردستانیش روو له‌زیادبوونه .که‌چی هۆکاره‌کانی تووشبوون به‌ئایدز دیارن و تا راده‌یه‌ک هه‌وڵ دراوه خه‌ڵکی لێی ئاگادار بکرێتهوه ،به‌اڵم ئه‌گه‌ر به‌رباڵوبوونی ئایدز به‌رده‌وام بێت ،له‌به‌ر داب و نه‌ریت و باوه‌ڕی مه‌زهه‌بی کۆمه‌ڵگای کوردستان و یاسا و هه‌وڵدانه‌کانی حکومه‌تی هه‌رێم ئه‌گه‌ری تووشبوونی توێژی ژنان به‌ئایدز ک ه وهک په‌تای سه‌رده‌میش ناوزه‌د ده‌کرێت زیاتره. پێش هه‌موو شتێک له‌به‌ر هۆکاری فیزیۆلۆژی و کۆمه‌اڵیه‌تی ژن��ان ،ئه‌م چین ه زیاتر ئاماده‌ی وه‌رگرتنی ڤایرۆسی ()HIVی�������ن .چ��ون��ک �ه ل�هک��ۆم�هڵ��گ��ای ئێمه‌دا هێشتا چ��اوه‌ڕوان��ی ده‌کرێت ژنان ب��ێ‌م��ه‌رج ،ته‌سلیمی داواک��اری��ی �هک��ان��ی پیاوان بن ،به‌تایبه‌ت له‌کاتی په‌یوه‌ندی سێکسیدا ده‌س �ه‌اڵت به‌ده‌ست ژنانه‌وه نی ه ک ه رێگری بکه‌ن یاخود په‌یوه‌ندی خۆی ل�هگ�هڵ پیاوه‌که‌یدا ک�ه گۆمانی هه‌ی ه له‌گه‌ڵ ژنانی تردا له‌په‌یوه‌ندیدای ه بپچرێت. وات�� ه ف��ره‌دۆس��ت��ی ک� ه بۆت ه دی��ارده‌ی �هک له‌کۆمه‌ڵگای ئ��ێ��م�ه‌دا و ف��ره‌ژن��ی��ش ک ه خ����ودی پ �ه‌رل �هم��ان��ی ک��وردس��ت��ان وهک یاسایه‌ک په‌سه‌ندی کردووه ،رێخۆشکه‌رن بۆ به‌رباڵوبوونی ئه‌م نه‌خۆشییه .هه‌روه‌ها به‌پێی لێدوانی خه‌ندان حه‌مه‌جه‌زا ک ه ب ه پرسی له‌شفرۆشی له‌کوردستان خه‌ریک ده‌بێت ،ئه‌گه‌ر دوو هه‌زار ماڵی له‌شفرۆشی ل�هه�ه‌ول��ێ��ر و سلێمانیدا ه�ه‌ب��ێ��ت ،خ��ودی ئ��هم دی���ارده‌ی���هش گ �ه‌وره‌ت��ری��ن مه‌ترسیی ه ب���ۆ ت �هش �هن �هس �هن��دن��ی ڤ��ای��رۆس��ی ئ��ای��دز له‌کوردستاندا به‌تایبه‌ت له‌قۆناغێکدا ک ه هێشتا دوژمنانی گه‌لی ک��ورد ب �ه‌دوای الوازک��ردن��ی پێگه‌ی ک��ورد و له‌ناوبردنی ده‌ستکه‌وته‌کانین .وات � ه ئ�هگ�ه‌ر ب��ۆ ئه‌و دیاردانه‌ی وا ئاماژه‌م پێکردن چاره‌سه‌ری نه‌دۆزرێته‌وه ،ئایدز ده‌توانێ له‌داهاتوودا بێت ه گه‌وره‌ترین مه‌ترسی بۆ کورد له‌باشووری کوردستاندا. دهب����ێ ئ���ام���اژه‌ش ب����ه‌دی����ارده‌ی ب���ه‌زۆر ب���هش���وودان و ک��ل��ت��وری خه‌ته‌نه‌کردنیش ک � ه هێشتا له‌کۆمه‌ڵگای ئێمه‌دا ب��اون ب��دهم ک ه ه�ه‌ر یه‌که‌یان به‌جۆرێک رێگا ل��ه‌ب��ه‌رده‌م ت��ووش��ب��وون��ی زی��ات��ری ژن���ان ب ه پ �ه‌ت��ای س���ه‌رده‌م���هوه دهک���هن���هوه؛ چونک ه له‌به‌زۆرشووداندا ئه‌و ده‌رفه‌ته نیه که ئه‌و ک��چ�ه ،ه��اوس �هری خ��ۆی باشتر بناسێ یاخود ه�ه‌ر بیناسێت .ه�ه‌روه‌ه��ا ل �ه‌ڕووی زانستییه‌و‌ه سه‌لمێنراو‌ه ک ه ئه‌و کچانه‌ی وا خه‌ته‌ن ه ده‌کرێن چه‌ند به‌رامبه‌ری کچانی ت��ر ،ده‌رف �ه‌ت��ی تووشبوونیان به‌ڤایرۆسی ( )HIVزیاتره ههیه. لهالیهکهوه حکومه‌ت نه‌ته‌نیا شه‌رمن ه له‌دانی ئاماری راسته‌قینه‌ی تووشبووان ب �ه‌ئ��ای��دز ،ب�هڵ��ک��و ل �هه��ۆش��ی��ارک��ردن �ه‌وه‌ی ک��ۆم�هڵ��گ��ا و ه �ه‌وڵ��دان��ی رێ��گ��ری��ان � ه بۆ ب�ڵاون �ه‌ب��وون �ه‌وه‌ی ئ �هم نه‌خۆشییه ک �هم و کورتی ههیه ،له‌الیه‌کی تریشه‌و‌ه روانینی زۆرب����هی ک��ۆم �هڵ��گ��ای ئێمه ب��ۆ ئ��ای��دز ک�ه ئ�ه‌وی��ش گ��رێ��دراوه به‌هه‌وڵدانه‌کانی ح��ک��وم �ه‌ت �هوه ،روان��ی��ن��ێ��ک��ی ئایینی‌یه و به‌چاوی (نه‌فره‌تی خ��ودای��ی)هوه سه‌یری ئایدزییه‌کان دهک�هن .وات ه ئه‌گه‌ر ژنێک له‌به‌ر ئه‌م هۆکارانه‌ی وا ئاماژه‌م پێکردن توشی ئه‌م نه‌خۆشیی ه بووبێت ،له‌به‌ر ترس له رووبه‌رووبوونه‌وه‌ی توندوتیژی هاوسه‌ر یاخود بنه‌ماڵه‌که‌ی به‌هۆی بێ‌پاڵپشتی ک��ۆم �ه‌اڵی �ه‌ت��ی و ی��اس��ای��ی ،ن �ه‌ده‌ت��وان��ێ له‌خزمه‌تگوزاری ته‌ندروستی وهک تستی ( )HIVسوودمه‌ند بێ و نه‌ده‌شتوانێت ببێته خ��اوه‌ن زان��ی��اری پێویست سه‌باره‌ت به‌چاره‌سه‌رکردنی نه‌خۆشییه‌که‌ی یاخود رێگری‌کردن له‌تووشبوونی به‌باوترین و ترسناکترین نه‌خۆشی گوازراوه‌یی.
گۆرانییه‌کۆنه‌کان له‌گه‌ڵ کلتور و ژیانى خۆیان ده‌گونجان!
پێویست ه ژنان ببن ه خاوه‌ن هێز له‌نێو به‌ڕێوه‌بردنی سیاسه‌تی رۆژانه‌دا
ساڵی یه‌که‌م ژماره 34 دووشه‌ممه 2010/12/6
ئایدز ،زۆرترین مه‌ترسی له‌سه‌ر ژنان
سامان عومه‌ر:
ئه‌ده‌ب و هونه‌ر
گه‌زیزه درامایه‌ک بۆ هه‌ڵه‌بج ه به‌رهه‌م ده‌هێنێت [ ئا /چه‌تر ] هونه‌رمه‌ند گه‌زیزه عومه‌ر ،له‌ده‌رهێنانی شانۆییه‌وه مه‌نزڵی گواسته‌وه و یه‌که‌مین ک���اری ده‌ره��ێ��ن��ان��ی درام����ای ن��وس��ی��وه و بڕیاره له‌ماوه‌ی داه��ات��وودا ده‌س��ت بکه‌ن به‌کاره‌کانی ،ئه‌و درامایه له ( )25زنجیر‌ه پێکهاتووه و کۆمه‌ڵێک هونه‌رمه‌ندی دیاری سلێمانی تیایدا رۆڵ ده‌بینن. ب���ۆ ی �هک �هم��ی��ن��ج��ار ت��ی��پ��ی ش��ان��ۆی��ی ه��اوڕێ��ی��ان��ی گ���ه‌زی���زه ل����ه‌درام����ادا ک��ار دهک�������ات ،وهک ی��هک��هم��ی��ن ک���اری���ان درامایه‌ک به‌رهه‌م ده‌هێنن بۆ ههڵهبجه، گ �ه‌زی��زه ع��وم �ه‌ر ده‌ره��ێ��ن �هری درام��اک � ه له‌لێدوانێکیدا بۆ (چه‌تر) وت��ی «ئه‌م ه خاڵێکی وه‌رچ �ه‌رخ��ان �ه ب��ۆ تیپه‌که‌مان، ئ���هم درام���ای���ه ل �ه‌ده‌ره��ێ��ن��ان��ی خ��ۆم �ه و م���اوه‌ی ساڵێکه خ�هری��ک��ی ده‌ره��ێ��ن��ان��ی سیناریۆی ئه‌م درامایه‌م و به‌هیوام بتوانم زۆر ل �هو کێشانه بخه‌مه‌ڕوو که خێزان و کۆمه‌ڵگای ئێمه پێی ده‌ناڵێنێت ئه‌م سیناریۆیه چه‌ند الیه‌نێکی ههیه ،له‌وان ه خۆشه‌ویستی ،الیه‌نی په‌یوه‌ندی نێوان ژن و پیاو ،ئاوڕدانه‌وه‌یه‌ک له‌شاری ه��هڵ��ه‌ب��ج��ه ک���ه ش��ارێ��ک � ه ده‌مێک بوو به‌پێویستم دهب����ی����ن����ی ک�����اری ل�����هس�����ه‌ر ب���ک���هم، ب �هخ��ۆش��ح��اڵ��ی �هوه
ل���هم س��ی��ن��اری��ۆی �ه‌دا پ��ێ��گ�هی�هک��ی باشی دراوه‌ت������ێ» ،ن���اوب���راو ل�ه‌ق��س�هک��ان��ی��دا بۆ (چه‌تر) باسی له‌ئه‌کته‌ره به‌شداره‌کانی ئه‌م درامایه کرد و وتی «به‌دیعه دارتاش، ئ��اس��ۆ ع��وم �ه‌ر س����واره ،ن���زار س �ه‌الم��ی، ه�ه‌واڵ عوسمان ،پشتیوان ن��وری ،نه‌هرۆ ساڵح ده‌ل��ۆی��ی ،ژی��ان ئیبراهیم خه‌یات، کوردستان ره‌ئ��وف ،بورهان ق�ه‌ره‌داغ��ی و کۆمه‌ڵێک هونه‌رمه‌ندی ت��ر» .ناوبراو کاتی کارکردنی درام��اک�هی راگه‌یاند وتی «له‌ساڵی داهاتوودا ده‌ست ده‌که‌ین به‌کارکردن تیایدا» سه‌باره‌ت به‌وه‌ی کام که‌ناڵ په‌خشی ده‌کات گه‌زیزه وتی «هه‌ر که‌ناڵێک به‌باشی باوه‌ش بۆ ئه‌م به‌رهه‌م ه بگرێته‌وه به‌شێوازێکی زۆرباش بودجه‌ی بۆ دابین بکات ئهوه ئێمه کێشه‌مان نی ه و نمایشی ده‌که‌ین» ئه‌و درامایه ()25 زنجیره‌یه. گه‌زیزه عومه‌ر ئهمه یه‌که‌مین کاری درامایه‌تی وهک ده‌رهێنه‌ر و سیناریۆنوس ک���اری ت��ی��ادا ئ�هن��ج��ام ده‌دات، ل�����هک�����ات�����ێ�����ک�����دا ئ�����هم هونه‌رمه‌نده له‌ساڵی ( )1 9 7 0هوه خ����هری����ک����ی ک������������اری شانۆیه.
بۆ ئ�ه‌وه‌ى بتوانم له‌هه‌موو شێوازێ له‌شێوازه‌کانى هونه‌ردا کاربکه‌م». له‌باره‌ی ئه‌وه‌ى ئایا زۆربه‌ى ئه‌و گۆرانیه خه‌ماویان ه نابنه هۆى ئه‌وه‌ى مرۆڤ توشى خه‌مۆکى بکه‌ن، هونه‌رمه‌ند وتى «ههمیشه زه‌مه‌نێک ههیه هه‌موو مرۆڤێکى تێده‌که‌وێت و گ��ی��رۆده‌ى عه‌شق ده‌بێت و ئ�هو گیرۆده‌بوونه به‌عه‌شق توشى خه‌مۆکی و دابڕان و سه‌ر ئێشه‌مان ده‌کات ،رهنگه زۆر کات ئه‌و بابه‌تانه‌ى ئێمه‌ش هه‌ڵیده‌بژێرین ئیستیغاللى ئه‌وکات ه بکات ،له‌به‌ر ئهوه زۆرجار گۆرانى خه‌ماویش فێنک بوونه‌وه‌یه بۆ دڵ له‌و فرمێسکانه‌ى ده‌یبارێنیت». له‌وه‌اڵمى ئه‌و پرسیاره‌ى گوێگرتن له‌گۆرانى کۆن الى زۆرینه‌ى هونه‌رمه‌ندان و هونه‌ر دۆستان تێبینى ده‌کرێت ،زۆر کات باس له‌وه‌ش ده‌کرێت گۆرانیه کۆنه‌کان زیاتر ره‌سنایه‌تى پێوه دیاره ئایا ئه‌م ه الى سامان چۆنه ،هونه‌رمه‌ند وتى :به‌بیروڕاى من گۆرانیبێژه کۆنه‌کان له‌گه‌ڵ کلتور و ژیانى خۆیان و ره‌س�هن��ای�ه‌ت��ى و جۆامێرێتى خ��ۆی��ان شاکارێکى ج��وان��ى خ��ۆی��ان پێشکه‌ش به‌نه‌ته‌وه‌که‌مان ک��ردوه، ئێمه‌ش شانازیان پێوه ده‌که‌ین ،به‌اڵم ئه‌م گه‌نجانه‌ى که ئێستا په‌یدابوون ئه‌وانیش وزه‌یه‌کى باشیان هه‌ی ه و ده‌توانن کاربکه‌ن و جموجۆڵى هونه‌رى ئه‌نجام بده‌ن ،بۆیه ده‌بێت ئێمه‌ش رێزیان لێبگرین .من گوى
ساڵی یه‌که‌م ژماره 34 دووشه‌ممه 2010/12/6
9
له‌گۆرانیبێژه تازه‌کان ده‌گرم ،هه‌ر هونه‌رمه‌ندیک به‌رهه‌مێکى نوێى هه‌بێت گوێى لێده‌گرم. ه��ون �ه‌رم �هن��د ل���ه‌ب���اره‌ى ئ���هو پ �هی��وه‌ن��دی �ه‌ى ن��ێ��وان هونه‌رمه‌ندان که زۆرج��ار له‌بارودۆخێکى ئاڵۆزدا خۆى ده‌بینێت و به‌جۆرێک که له‌جیاتى مونافه‌سه‌ى ک��اره هونه‌ریه‌کان ج��ۆرێ��ک له‌شکاندانى یه‌کتر و ه �ه‌وڵ��دان ب��ۆ ل�هک�ه‌دارک��ردن��ى یه‌کتر ده‌بینرێن، وتى :ههمیشه که‌سێکم به‌هێمنى سه‌یرى شته‌کان ده‌که‌م له‌ژیاندا ،ئه‌گه‌ر هه‌ر سه‌ره‌نج و بۆچونێک له‌به‌رامبه‌ر خۆم یان هونه‌رمه‌ندێکى تر وترابێت، یان له‌هه‌ر جێگه‌یه‌ک به‌رچاوم که‌وتبێت ،هه‌میش ه ئه‌وانه‌م به‌شتى کاتى زانیوه ،ژی��ان ئ�هوه ئه‌هێنێت ک�ه ب���ه‌رده‌وام بین و پێویسته ه�ه‌وڵ��ى ب��ۆ بده‌ین، بۆیه زۆرب�ه‌ى کات گله‌یی و گازنده‌کان ده‌خه‌م ه ئ��ه‌والوه و چ��او له‌ئاسۆ دهب��ڕم بۆ ئ �ه‌وه‌ى هه‌میش ه ژیانم خۆشتر بێت. سامان عومه‌ر له‌کۆتایى گفتوگۆکه‌دا باسى ل �ه‌ب �ه‌ره �هم �ه ن��وێ��ی �هک �ه‌ى ک���رد و وت���ى :گ��ۆران��ی� ه نوێیه‌که‌م (ئه‌ى دڵ) له‌هه‌موو روویه‌که جیاوازى زۆر ل�هگ�هڵ ک��اره‌ک��ان��ى پێشووترم ه�هی�ه ،ل �ه‌ڕوى ئاواز ،ریتم ،میوزیک و هۆنراوه‌یشه‌وه جیاوازى زۆره له‌گه‌ڵ کاره‌کانى له‌پێشترم.
گروپی میوزیکی ده‌ربه‌ندیخان:
زۆربه‌ى کاره‌کانى گروپهکهمان له‌سه‌ر گیرفانى خۆمانه
( )2005/2/25ل �هش��اری سلێمانی ب �ه‌ڕێ��وه‌چ��وو، [ ئا /پێشڕه‌و حه‌مید ] به‌فه‌رمی گروپهکهمان و گروپی (ده‌فی وه‌فایی) گروپی میوزیکی ده‌ربه‌ندیخان یه‌کێکن ده‌ربه‌ندیخان بانگهێشت کران و به‌هاوبه‌شی جوانترین ل�هگ��روپ�ه ه��ه‌ره چ��االک �ه میوزیکیه‌کانى ب �ه‌ره �هم��ی خ��ۆم��ان پ��ێ��ش��ک�هش ک���رد و دوات��ری��ش ه �ه‌رێ��م��ى ک��وردس��ت��ان ک��ه ک���ار ل �هس �ه‌ر هونه‌رمه‌نده ناوداره‌کانی کورد به‌رهه‌مه‌که‌ی ئێمه‌یان زیندوکردنه‌وه‌ى فۆلکلۆرى کوردى ده‌که‌ن ،به‌جوانترین به‌رهه‌می ئه‌و فێستیڤاڵه ناساند و له‌دوای له‌ڕاپۆرتێکى رۆژنامه‌ى (چه‌تر)دا ئاماژه بۆ ته‌واوبوونی به‌رهه‌مکانی ئێمه زۆربه‌ی رۆژنامه و ئهوه ده‌که‌ن که تائێستا نه‌شوێنێکى تایبه‌ت گۆڤاره‌کانی کوردستان کاره‌کانیان به‌رز نرخاندین». هه‌روه‌ها بابان ساڵح وتی «هونه‌رمه‌ندی میللی و نه‌سه‌رچاوه‌یه‌کى مادیان ههیه و زۆربه‌ی شمشاڵ ژه‌ن به‌ناوی (ئه‌حه‌ی به‌که) یه‌کێک بوو له‌و کاره‌کانیان له‌سه‌ر گیرفانی خۆیانه. زان��ا ن��وری میوزیک ژه‌ن و به‌رپرسی گروپی هونه‌رمه‌نده میللیانه‌ی له‌به‌ر په‌راوێزخستنی وهک میوزیکی ده‌رب�هن��دی��خ��ان ب�ه‌ڕۆژن��ام�هی (چ�ه‌ت��ر)ی پێویست هونه‌ردۆستان ئاگایان له‌به‌هره‌و تواناکانی راگه‌یاند «خه‌ڵکی باژێری ده‌ربه‌ندیخان خه‌ڵکانێکی نه‌بوو ،ئێمه بۆ رێزگرتن له‌و هونه‌رمه‌نده له‌به‌رواری رۆشنبیر و هونه‌ردۆستن و ههمیشه پشتگیری ئه‌و ( )2005/7/13کۆنسێرتێکی تایبه‌تمان بۆ سازکرد که‌سانه ده‌که‌ن له‌بوارێکدا ده‌یه‌وێت تواناکانی خۆی و پێشوازییه‌کی باشی لێکرا ،به‌اڵم بهداخهوه ته‌نها وه‌گه‌ربخات و ئێمه‌ش وهک کۆمه‌ڵێک میوزیک چ�هن��د رۆژێ���ک ل���ه‌دوای ئ �هو کۆنسێرته‌ی خۆی ژه‌ن ک �ه زۆرب���هم���ان پێشتر ق��وت��اب��ی په‌یمانگای ب�هی�هک��ج��اری م��اڵ��ئ��اوی ل�هه��ون�ه‌ر و ه��ون�ه‌ردۆس��ت��ان هونه‌ره‌جوانه‌کانی کفری بووین بیرمان له‌وکردو‌ه کرد». وه‌رزێر حه‌مه تاهیر ،ده‌ف ژه‌ن به‌رۆژنامه‌ی (چه‌تر) گروپێکی میوزیکی دروست بکه‌ین و دوای چه‌ندین ب��ی��روڕا گ��وڕی��ن�هوه ل��ه‌ب��ه‌رواری ()2004/9/20هوه ی وت «به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی رۆشنبیری و سه‌رۆکایه‌تی ش��اره‌وان��ی ش��اری سنه‌ی رۆژه �ه‌اڵت��ی کوردستان گروپهکهمان راگه‌یاند». هه‌روه‌ها ئه‌و هونه‌رمه‌نده وتی «هاندانی خه‌ڵکی له‌ساڵی ( )2005بانگهێشتی ئه‌و ش��اره‌ی کردین و پشتگیری کردنمان زیاتر هه‌وڵه‌کانمانی گهیانده که به‌هاوبه‌شی له‌گه‌ڵ گروپی (ده‌فینه)ی شاری ئاکامی خۆیی و ه�ه‌ر له‌هه‌مان ساڵدا یه‌که‌مین تاران کۆنسێرتێک ئه‌نجام بده‌ین و بۆ ماوه‌ی ()10 رۆژ له‌و شاره ماینه‌وه و چه‌ند ئاهه‌نگێکمان پێکهوه کۆنسێرتی خۆمان سازدا». ب��اب��ان س��اڵ��ح ت����ارژه‌ن و ئ �هن��دام��ی گ���روپ وت��ی ئه‌نجامدا و له‌الیه‌ن هونه‌رمه‌ندان و هونه‌ردۆستانی «ب �ه‌ت �هم �هن��ێ��ک��ی ک����ورت����هوه ت��وان��ی��م��ان ل�����ه‌دوای شاری سنه‌وه جوانترین پێشوازی له‌به‌رهه‌مه‌که‌مان و پێشکه‌شکردنی یه‌که‌مین کۆنسێرتمان ،خۆمان گروپهکهمان کرا». هه‌روه‌ها وتی «وهزارهت��ی رۆشنبیری حکومه‌تی ب�هن��اوه‌ن��ده ه��ون�هری و میوزیکیه‌کانی کوردستان بناسێنین و له‌دووهه‌مین فێستیڤاڵی گ��ۆران��ی و هه‌رێمی ک��وردس��ت��ان ل�هس�ه‌ر داوای گروپهکهمان میۆزیکی فۆلکلۆری ک���وردی ک �ه ل �ه‌ب �ه‌رواری به‌فه‌رمی بانگهێشتنامه‌یه‌کی ئاراسته‌ی گروپی ده‌فینه‌ی تاران کرد و له‌مانگی ئابی ساڵی ()2005
دا هاتنه شاری سلێمانی و بۆماوه‌ی دوو رۆژ دوو ئاهه‌نگی جیاوازمان له‌و شاره سازدا و هونه‌رمه‌ندان و هونه‌ردۆستانی ئه‌و شاره‌مان به به‌رهه‌مه ریتمی و میوزیک و گۆرانی نوێ ئاشنا کرد». زان��ا ن���وری ،ع��ود ژه‌ن ل�هگ��رۆپ�هک�ه‌دا ده‌رب���اره‌ی به‌جێهێشتنی چ �هن��د ئ�هن��دام��ێ��ک��ی دام �ه‌زرێ��ن �هری گ���روپ���هک���هی���ان وت����ی «ه���هری���هک���ه ل����هو چ �هن��د هونه‌رمه‌نده‌ی ئێستا له‌گه‌ڵ گروپه‌که‌دا کار ناکه‌ن له‌به‌ر سه‌رقاڵبونیانه به‌ئیشی تایبه‌تی خۆیانهوه ،جگ ه لهوه هیچ هۆکارێکی ترنییه و په‌یوه‌ندی نێوانمان زۆرباشه و هیچ گرفتێکمان نییه». ه �ه‌روه‌ه��ا ده‌رب���اره‌ی ئ �هو گرفتانه‌ی ک�ه هه‌یان ه وت��ی «تائیستا ئێمه خ��اوه‌ن��ی شوێنێکى تایبه‌ت به‌خۆمان نین پرۆڤه‌ی کاره‌کانمانى تێدا بکه‌ین و س�ه‌رچ��اوه‌ی مادیمان نییه و زۆرب �هی کاره‌کانمان له‌سه‌ر گیرفانی خۆمانه ،به‌اڵم هێشتا به‌رده‌وامین و زیاتر کارده‌که‌ین». رێ���ب���وار م���ه‌ول���ود گ��ۆران��ی��ب��ێ��ـ��ژی گ����روپ وت��ی «زۆرب�هی گۆرانییه‌کانمان فۆلکلۆره و به‌رهه‌می ن��اوچ �هک �هی خ��ۆم��ان �ه و ل���هم���اوه‌ی ( )10ساڵى ئه‌زمونی خۆمدا لهوه تێگه‌یشتوم به‌رهه‌می خۆماڵی و زیندوکردنه‌وه‌ی به‌رهه‌مه فۆلکلۆریه‌کان چه‌ند قورسه و چه‌ند الی گوێگر و هونه‌ردۆستان مایه‌ی قبوڵکردن و ره‌زامه‌ندییه».
گروپی میوزیکی ده‌ربه‌ندیخان له‌ساڵی ()2004 ل�هس�ه‌ر ده‌س��ت��ی چه‌ند هونه‌رمه‌ندێکی میوزیک ژه‌نی باژێڕی ده‌ربه‌ندیخان دام �هزراوه ،تائێستا به‌رده‌وام به‌رهه‌مى به‌پێزى هونه‌رى و به‌تایبه‌ت ب�ه‌ره�هم��ى فۆلکلۆى پێشکه‌ش دهک���هن خ��اوه‌ن��ى چه‌ندین کۆنسێرتى تایبه‌ت و هاوبه‌شن.
وه‌رگێڕان ساڵی یه‌که‌م ژماره 34 دووشه‌ممه 2010/12/6
10
کورد له‌میدیا جیهانییه‌کاندا هاوکاری نایاسایی ئامریکا له‌دژی ( )PKKو حزبۆاڵ ل�ه‌ب�هڵ��گ�هک��ان��ی ب�ڵاوک��راوه‌ک��ان��ی ویکیلیکس سه‌باره‌ت به کاروباری دهرهوهی ئه‌مریکا ه��ات��ووه؛ فرۆک ه جاسوسییه‌کانی ئ�هم��ری��ک��ا ک �ه ل ه ب��ن��ک �هی س����ه‌رب����ازی ئ���اگ���رۆت���وری ق��ب��رس �هوه ه�هس��ت��ان�ه ئ��اس��م��ان ،ب��ووه ه��ۆک��اری ق �هی��ران ل�هن��ێ��وان ه �ه‌ر دوو واڵت����ی ه��اوپ �هی��م��ان��ی ئ �هم��ری��ک��ا و ئینگیلیز .له‌به‌ڵگه‌کانی گ��رێ��دراو ب���هس���اڵ���ی ()2008دا ده‌رک������ه‌وت ک �ه ئ�هم��ری��ک��ا ب��هو ف��رۆک��ان �هوه ک ه له‌بنکه‌ی سه‌ربازی له‌قبرسدا ره‌وانه‌ی ئاسمانی کردوون ،هه‌م تورکیا ،هه‌م ( )PKKله‌باکووری عێراق و هه‌م به‌ئاسمانی ل��وب��ن��ان��دا( ،ح��زب��ۆاڵ)ی چاودێری کردووه .به‌گوێره‌ی ئهمه، حکومه‌تی ئامریکا ئه‌و زانیارییانه‌ی وا له‌رێگه‌ی ئه‌م فرۆکانه‌وه به‌ده‌ستی خستووه ،ده‌یگوازێته‌وه بۆ هه‌ر یه‌ک له‌حکومه‌ته‌کانی لوبنان و تورکیا. ئه‌رته‌شی تورکیش ئه‌م زانیارییانه‌ی به‌شێوه‌یه‌کی کاریگه‌ر له‌ئۆپه‌راسیونی دژی ( )PKKبه‌کارهێنا( .وی��ل جه‌ست) سه‌رۆکی گروپی تێکوشان دژی ت��ی��رۆر ل��ه‌وه‌زاره‌ت��ی پاراستنی ئینگیلیز وێڕای ئه‌وه‌ی رایده‌گه‌ینێ «فرۆکه‌کانی ئه‌مریکا نایاساییه و ئینگیلیز لهمه زه‌ره‌رم�هن��د ده‌بێت»، نامه‌یه‌ک ده‌نوسێت بۆ به‌رپرسانی ئه‌مریکا و تێدا هۆشداری ده‌دات که «به‌کارهێنانی بنکه‌سه‌ربازییه‌کانی ئینگیلیز بۆ حکومه‌ته‌کانی لوبنان و ت��ورک��ی��ا ن��ای��اس��ای��ی �ه ».ه �ه‌روه‌ه��ا وت��ی «ب��ۆ ئێمه ئ�هو رێگاگه‌له ک ه ی��ارم �ه‌ت��ی ئ���هم ح��ک��وم�ه‌ت��ان�ه ده‌ده‌ن گرنگه ،ته‌نانه‌ت ئه‌گه‌ر به‌هۆکاری ب����ه‌ره‌ن����گ����ارب����وون����ه‌وه‌ی ج��م��وج��ۆڵ��ی نایاسایی بێت له‌م واڵتانه‌دا».
ئۆپه‌راسیونه‌کانی سوریا دژبه کوردان ل�����ەرۆژن�����ام�����ەی ئ��ی��ن��گ��ی��ل��ی��زی ()TODAY ZAMANدا ب�ڵاو بوەتەوە كە هێزە ئەمنییەكانی سوریە ل���ەم م����اوەی م��ان��گ��ێ��ك��دا ()1000 كەسیان لەپێناو وشك‌‌كردنی سەرچاوە دارای���ی���ەك���ان���ی ح���زب���ی ن��ای��اس��ای��ی ( )PKKدەس���ت���گ���ی���ر ك�������ردووە. س��ەرچ��اوەك��ان��ی س��وری��ە ئ��اش��ك��رای��ان ك���ردووە ك��ە چەندین ئۆپەراسیۆنی هاوكات لە شارە جیاوازەكانی سوریە بەڕێوە چووە و لەئاكامدا خەڵكێكی ی زۆری�����ان ب��ەگ��ۆم��ان��ی داب��ی��ن‌‌ك��ردن � لۆجێستیكی ( )PKKگ��رت��ووە. بەرپرسانی فەرمی سوریا دەڵێن كە ئەم كەسانە لەداهاتوودا بە تاوانەكانی ئ��ەن��دام��ێ��ت��ی ل���ە رێ��ك��خ��راوەی��ەك��ی تیرۆریستی ،ب��ەزۆر پ��ارە كۆكردنەوە و ه��ەوڵ��دان ب��ۆ پارچەكردنی واڵت��ی س��وری��ە دادگ��ای��ی دەك��رێ��ن .هاوكات بەرپرسانی حكومەت پەیوەندیان بە چەندین واڵتی ئەوروپی و دیكەشەوە ك�����ردووە ت���ا ئ���ەو ( )287ك��ەس��ەی ك���ە ئ��ەن��دام��ی پ���ارت���ی ك��رێ��ك��اران��ی كوردستانن ،لەو واڵتانە دەربكرێن و رادەستی سوریە بكرێنەوە .بەگوێرە ئاژانسی ئاناتۆلی ،م��وراد قەرەیالن ه����ەڕەش����ەی ت���ۆڵ���ەس���ەن���دن���ەوەی لە س��وری��ا ك���ردووە« :ئێمە لەبەرامبەر ئ��ۆپ��ەراس��ی��ۆن��ی دووق��ووڵ��ی س��وری��ا و توركیا ل���ەدژی ( )PKKبێدەنگ نامێنین».
ئا :محه‌مه‌د عه‌لى ساڵح ،واشنتۆن و :بارام سوبحى
/11سێپته‌مبه‌رى دیپلۆماسى
ئاستى ب��ای �هخ��دان��ى ه��اواڵت��ی��ان و س��ی��اس�ه‌ت��م�ه‌دار و یاساییه‌کان‌و رۆژنامه‌نوسانى ئه‌مریکا ،به باڵوکردنه‌وه‌ى به‌ڵگه‌نام‌ه نهێنیه‌کانى وه‌زاره‌ته‌کانى دهرهوه و به‌رگرى ل ه پێگه‌ى (ویکلیکس) زۆر نزم بوو ،به‌اڵم له‌پڕێکدا گۆڕا بۆ شۆک و سه‌رسامى و گ�ه‌ڕان ب �ه‌دواى قواڵییه‌کانى چۆنێتى مامه‌ڵه‌کردن له‌گه‌ڵ قهیرانهکه که به‌مان‌ه وه‌سف ده‌کرێت :سۆنامى ،هێرشه‌کانى (/11ئه‌یلول) .ن‌ه ته‌نها ئه‌مریکا ،به‌ڵکو جیهان تووشى شۆک بوو به بینینى نزیکه‌ى نیو ملیۆن بروسکه‌ى دیپلۆماسى که دیپلۆماتکار‌ه ئه‌مریکیه‌کان بۆ وه‌زاره‌تى ده‌ره‌وه‌یان ناردوو‌ه‌و به‌چڕى باڵو ده‌کرێنه‌و‌ه‌و دۆسیه‌ى نهێنى‌و گرنگ‌و هه‌ستیارى له‌خۆ گرتووه .هه‌ندێکیشیان سه‌رکرده‌کانى جیهانى دوچارى پشک هه‌ڵدان کردووه .ئه‌مه‌ش ئیداره‌ى ئه‌مریکاى خستۆت ه دۆخێکه‌و‌ه که هیچ که‌سێک ئیره‌یى پێنابات. بڕێک له‌سه‌رکرده‌کانى باڵى راستى پارێزگار له پارتى کۆمارى (پارتى چاى) ،هێرشه‌کانى (/11ئه‌یلول)و هێرشى به‌ڵگه‌نامه‌کان پێکهوه ده‌به‌ستنه‌وه‌‌و ده‌ڵێن هه‌ردوکیان ده‌که‌ون‌ه ژێر لیستى «تیرۆر»هوه .هه‌روه‌ها ده‌ڵێن «وهک چۆن حکومه‌تى ئه‌مریکا سزاى توندڕه‌وه‌کانى دا (ئه‌وانه‌ى ئیسالمیان رفاند) ،پێویسته سزاى ئه‌و رۆژنامه‌نوسانه‌ش جولیان ئه‌سینگ؛یه‌کێک له‌به‌رێوه‌به‌رانی ماڵپه‌ڕی ()Wikileaks بدرێت (ک�ه رۆژنامه‌وانیان رف��ان��د)» .له‌الیه‌کى ت��رهوه هه‌ندێک له زانایانى ده‌رونناسى کاردانه‌وه‌ى هاواڵتیانى نووسى :برادلى مانینگ ئه‌م شه‌ڕه‌ى ناوێت .زۆر که‌س ده‌ستگیرى بکات یان لهوانهیه بیکوژێ ،سیاسه‌تمه‌دارانى ئه‌مریکى له‌هه‌مبه‌ر ئه‌و دوو رووداو‌ه پێکهوه ده‌به‌ستنه‌وه .ده‌دۆڕێن‌و به‌خێرایش ده‌دۆڕێن» .پاشان له‌مانگى ئایاردا ئه‌مریکا دوچارى شڵه‌ژانێک بونه‌و‌ه که له‌دواى هێرشه‌کانى بۆیه ده‌ڵێن «کاتێک ئه‌مریکییه‌کان دوچارى هێرشێکى نووسى «مانینگ ئێستا هه‌ست به تاریکییه‌کى بێ ()2001/9/11هوه وێنه‌ى نه‌بووه .سه‌رۆکى ئه‌مریکا به‌توندى ده‌ره‌ک��ى ده‌بنه‌وه ،له‌به‌ر ئ �ه‌وه‌ی ئ �ه‌وان له‌مێژووى خۆیاندا تروسکایى ده‌کات ،چونکه ناتوانێت هیچ شتێک بکات» .ره‌خنه‌ى له دزه‌کردنى به‌ڵگه‌نامه‌کان گرت‌و وتى «ژیانى لێکۆڵه‌ران له چۆنێتى گه‌یشتنى ئه‌و به‌ڵگه‌نامان‌ه ب ه زۆرێک له‌خه‌ڵکى ده‌خات‌ه مه‌ترسیه‌وه«. زۆر دوچارى هێرشى ناوخۆیى نه‌بوون‌ه و له شیکردنه‌وه‌ى کاندیدى پێشوترى سه‌رۆکایه‌تى ،مایک هاکاپى ،ده‌ڵێت ئازادیدا نه‌رم‌و نیانى ده‌نوێنن ،ئازادى رۆژنامه‌وانى له‌پێش مانینگ ده‌کۆڵنه‌وه ،به‌اڵم وادی��اره لێکۆڵینه‌وه‌کان زۆر به‌هێواشییه‌کى نائاسایى ده‌ڕوات .ئایا له‌به‌ر ئه‌وه‌ى مانینگ «الیه‌نى تاوانبار لێر‌ه پێویسته دوچارى سزاى له‌سێداره‌دان ههموویانهوه». لهروانگهى یاساییه‌وه( ،ئیریک هۆڵده‌ر) وه‌زی��رى داد ،و ئه‌سینگ له لێکۆڵه‌ره‌کان زی��ره‌ک��ت��رن؟ بۆچى هیچ ببێته‌وه .چونکه ئاسایشى نه‌ته‌وه‌یى خستۆت‌ه دۆخێکى وت��ى «ئه‌مریکا ئێستا له لێکۆڵینه‌وه‌دای‌ه و دادگایى که‌سێکى تر نییه ،ته‌نها که‌سێک نه‌بێت که ده‌ستگیر زۆر مه‌ترسیداره‌و‌ه و ژیانى چه‌ندان ئه‌مریکیش که‌وتۆت ه ه �ه‌ر که‌سێک دهک���ات ئه‌گه‌ر پێشێلکردنى یاساکانى کراوه؟ ئه‌و تۆمه‌ت‌ه چییه که ئاراسته‌ى ئه‌سینگ ده‌کرێ مه‌ترسییه‌وه .هه‌روه‌ها متمانه‌ى دیپلۆماسى رووخاندو‌ه ک ه دوبار‌ه بنیادنانه‌وه‌ى ،ده‌یان ساڵى دیک‌ه ده‌خایه‌نێت». ئه‌مریکاى به‌سه‌ردا بسه‌پێت» .پاشان ئیدانه‌ى دزه‌کردنى کاتێک ده‌ستگیر ده‌کرێت؟ ئه‌و ئێستا له‌کوێیه؟ (بیل ئۆرایڵى) پێشکه‌شکارى بهرنامه له ته‌له‌فزیۆنى رۆژنامه‌ى (واشنتۆن پۆست) له‌زارى چه‌ند یاریده‌ده‌رێکى به‌ڵگه‌نامه‌کانى ک��رد و وت��ى «ئهمه ههڕهشهیه له‌سه‌ر یه‌کپارچه‌یی واڵت و ئاسایشى نه‌ته‌وه‌ییمان دوچ��ارى پێشووى وه‌زاره‌تى داد و شاره‌زایانى بوارى یاسایی گواستوه‌ته‌وه فۆکسى راس��ت��ڕه‌و ده‌ڵ��ێ��ت «ئێستا کاتى ئ���هوه هاتووه مه‌ترسى ده‌کات .هه‌روه‌ها ئه‌و که‌سانه‌ش که خزمه‌تى ئه‌م که هیچ یاسایه‌کى ئه‌مریکى نییه سزاى پێگه‌یه‌ک ل ه ده‌ستى عه‌داله‌ت بگاته ئه‌سینگ بۆ ته‌مه‌تبارکردنى و واڵت‌ه ده‌که‌ن له دیپلۆماتکاره‌کان یان هه‌واڵگره‌کان دوچارى ئینته‌رنێتدا بدات .ته‌نها یاسا دژى سیخوڕی ههیه و ئه‌مه‌ش دادگاییکردنى به‌تۆمه‌تى خیانه‌ت .ئه‌گه‌ر ئه‌وه‌ش سه‌لمێنرا، مه‌ترسى دهک��ات و کاریگه‌رى له‌سه‌ر په‌یوه‌ندییه‌کانمان بۆ ساڵى ( )1917دهگهڕێتهوه .به‌اڵم له‌کاتێکى دواتردا ئه‌و تاوانباره پێویسته له‌سێدار‌ه بدرێت»( .س��اره پالین) دادگاى بااڵ که ده‌ستور شیده‌کاته‌و‌ه رایگه‌یاند «ئه‌و یاسا سه‌رکرده‌ى باڵى راستڕه‌وى پارتى کۆمارى ،ده‌ڵێت «ئه‌سینگ له‌گه‌ڵ هاوپه‌یمانه‌کانمان له‌سه‌رانسه‌رى جیهاندا ده‌بێت». له‌کاتێکدا گ�ه‌ڕان ب �ه‌دواى دامه‌زرێنه‌ر و سه‌رنوسه‌رى ناده‌ستورییه ،چونکه جیاکارى له‌نێوان سیخوڕى‌و ئازادى خائین‌ه‌و ده‌ستى به‌خوێن سووره« .رۆژنامه‌نوسێکى لیبراڵى ده‌ڵێت «سار‌ه پالین ده‌یه‌وێت وهک چۆن ئوسام‌ه بنالدن راو پێگه‌ى ویکلیکس( ،جولیان ئه‌سینگ) به‌رده‌وامه ،چاودێران راده‌ربڕین ناکات». خاڵێکى تر ههیه ،ئهوهیه ئه‌سینگ ناسنامه‌ى ئوسترالى نرا ،ئاوه‌هاش جولیان ئه‌سینگ راو بنرێت». له واشنتۆن ئاماژه بهوه ده‌که‌ن (برادلى مانینگ)ى سه‌رباز له‌که‌نه‌داى هاوسێى ئه‌مریکاش ،سیاسییه‌کى توندڕ‌ه و ته‌نها کهسه که ده‌ستگیر ک��راوه .سه‌ربارى تێپه‌ڕبوونى ههیه و ئه‌مه‌ش واده‌کات بتوانێت بگه‌ڕێته‌و‌ه بۆ ئوسترالیا‌و ماوه‌یه‌کى زۆر به‌سه‌ر ب�ڵاوک��ردن �ه‌وه‌ى به‌ڵگه‌نامه‌کانى هیچ رێکه‌وتنامه‌یه‌کى له‌نێوان ئه‌مریکا و ئوسترالیادا نییه تا ده‌مارگرتى داواى کرد ئه‌سینگ بکوژرێت ،ته‌نانه‌ت به‌ر وهزارهت����ى ب�ه‌رگ��رى ل�ه‌الی�هن ویکیلیکسه‌وه ،که سه‌ره‌تا تاوانباران له‌نێوان یه‌کدا بگۆڕنه‌وه .واته حکومه‌تى ئوسترالیا له‌ده‌ستگیرکردنى و تۆمه‌تبارکردن و دادگاییکردنى. به په‌خشکردنى کاسێتێکى ڤیدیۆیى که فڕۆکه‌کانى راده‌ستى ئه‌مریکاى ناکاته‌و‌ه تا تۆمه‌تێکى دیاریکراوى (تۆم فالناگان) له‌دیمانه‌یه‌کى ته‌له‌فزیۆنیدا وتى «پێموای ه ئه‌مریکا بۆردومانى هاواڵتیانى عێراق دهک �هن ،ده‌ستى ئاراست‌ه نه‌کرێت .هه‌روه‌ها هیچ رێگه‌چاره‌یه‌کى تر نیی ه ده‌بێت بکوژرێت .بڕواموای‌ه ده‌بێت سه‌رۆک ئۆباما کۆتایى پێکرد .رۆژنامه ئه‌مریکییه‌کان ده‌ڵێن (مانینگ) دانى جگه له‌وه‌ى ده‌بێت تۆمه‌تێکى تاوانکارى هه‌بێت بۆ په‌له‌کردن به‌ژیانى بهێنێت به‌فڕۆکه‌یه‌کى بێ فڕۆکه‌وان یان هه‌ر بهوه داناو‌ه که دزه‌ى ناو به‌ڵگه‌نام‌ه سه‌ربازییه‌کان کردووه ،له ناردنه‌وه‌ى بۆ ئه‌مریکا .چونکه تۆمه‌تى مه‌ده‌نى هیچ شتێکى دیک‌ه بێت» .پاشان پێشکه‌شکارى به‌رنامه‌ک‌ه وتى به‌اڵم پنتاگۆن ن‌ه ئه‌وه‌ى سه‌لماندو‌ه و ن‌ه ره‌تیشی کردوهتهوه .گرنگییه‌کى ئه‌وتۆى بۆ دانانرێت له گۆڕینه‌وه‌ى تۆمه‌تباران «له‌دواى فتواکه‌ى (ئایه‌تواڵ خومه‌ینى) له ساڵى (،)1989 جگه لهوه ،ئه‌وه‌ش ئاشکرا نییه ئایا مانینگ به‌هۆى بوونى به‌پێى یاسای نێوده‌وڵه‌تى .جگه لهوه یاسایه‌کی مه‌ده‌نى له‌دژى نوسه‌رى به‌ریتانى (سه‌لمان رۆشدى) ،بڕوام وایه ئهمه یه‌که‌م فتوای‌ه له‌م ته‌له‌فزیۆنه‌و‌ه ده‌رده‌چێت». په‌یوه‌ندى به‌دزه‌کردنى ڤیدیۆى هێرش‌ه سه‌ربازییه‌ک‌ه له عێراق ئه‌مریکى له‌باره‌ى زانیارییه‌کانى ئینته‌رنێته‌و‌ه نییه. بێزارى‌و نیگه‌رانى ئه‌ندامانى کۆنگرێسى ئه‌مریکاشى گ�ه‌ڕان��ى پۆلیسى نێوده‌وڵه‌تى (ئینته‌رپۆڵ) ب �ه‌دواى ده‌ستگیر کراوه یان نا؟ رۆژن��ام �ه‌ى (ن��ی��وی��ۆرک پ��ۆس��ت) ئ��ی��داره‌ى س �ه‌رۆک ئه‌سینگدا ،په‌یوه‌ندى به‌تۆمه‌تى القه‌کردنى کچێکى سویدى گرته‌وه ،به‌تایبه‌تى سه‌رکرده‌کانى باڵى راستڕه‌وى پارتى ئۆباما به‌که‌مته‌رخه‌م تۆمه‌تبار دهک��ات ،نه‌ک ته‌نها ل ه ههیه که له ویکلیکس له سوید یارمه‌تیده‌رى بووه .ئه‌مه‌ش کۆمارى (پارتى چ��اى) که له‌هه‌ڵبژاردنه‌کانى مانگى ئاشکراکردنى ئه‌و که‌سانه‌ى دزه‌یان له‌به‌ڵگه‌نامه‌کان کردووه ،روون�ه دهبێته هۆى زیادکردنى کێشه‌کانى .پارێزه‌ره‌که‌ى راب��ردوى کۆنگرێسدا ،سه‌رکه‌وتنێکى به‌رچاویان به‌ده‌ست به‌ڵکو له‌به‌ر ئه‌وه‌ى به‌ر له ئاشکراکردنى ،زانیارى له‌باره‌ى ئه‌سینگ له به‌ریتانیا ده‌ڵێت :ته‌نانه‌ت به‌ر له دزه‌کردنى هێنا .نوێنه‌رى ویالیه‌تى کالیفۆرنیا (هنرى واتسۆن) ،وتى دزه‌کردنه‌کانى مانینگى سه‌رباز نه‌بووه .به‌تایبه‌تى دواى به‌ڵگه‌نامه‌کانى ئه‌مریکاش ،هه‌واڵگرى ئه‌مریکا ده‌یه‌وێت «ئامانجمان هاندانى ئاشکراکردنى گه‌نده‌ڵى و سته‌م ه ئه‌وه‌ى مانینگ له ئینته‌رنێتدا نووسى :له‌مێژ‌ه رقى له کارى ئه‌سینگ له‌تۆمه‌تى الق�هک��ردن��ى ئ �هو کچه سویدیی ه له‌ناوخۆدا ،تا هه‌ل نه‌ده‌ین‌ه ئه‌وانه‌ى له‌ده‌ره‌وه‌ن وهک نمونه‌ى ویکلیکس». سه‌ربازى هه‌ستاوه ،ته‌نانه‌ت به‌ر له باڵوکردنه‌وه‌ى ڤیدیۆکه‌ى تێوه‌بگلێنێت بۆ ئابڕوبردنى». گۆڤارى نه‌یشتنى لیبراڵى نوسیویه‌تى رۆژنامه‌نوسانى له‌کاتێکدا قانونزانه‌کانى ئه‌مریکا له‌چۆنێتى سزادانى عێراق‌و ده‌ستگیرکردنى .به‌ر له‌ده‌ستگیرکردنى له مانگى کانونى دووه‌م ،له‌سه‌ر په‌ڕ‌ه تایبه‌ته‌که‌ى له (فه‌یسبووک) ئه‌سینگ دهک��ۆڵ��ن �ه‌وه‌‌و ه�ه‌واڵ��گ��رى ئه‌مریکا ده‌ی�ه‌وێ��ت ئه‌مریکى لهوه ده‌چێت ئازادى رۆژنامه‌وانیان له‌بیر کردبێت،
چونکه ئازادى رۆژنامه‌وانى پشتى بهستووه به هه‌موارى یه‌که‌مى ده‌س��ت��ورى ئه‌مریکى که ده‌ڵێت «کۆنگرێس هیچ یاسایه‌ک ده‌رناکات که ئازادى سنوردار بکات»، سااڵنێکیش‌ه رۆژنامه‌وانى له ئه‌مریکا سوود له‌م ئازادیی ه ده‌بینێت ،ئیدى بۆچى ئه‌م هه‌موو توڕه‌بوون‌ه له ویکلیکس؟» له‌الیه‌کى دیکه‌و‌ه پێگه‌ى ئا‌مازۆن که بۆ کتێب فرۆشتن‌ه و پشت به ئازادى چاپه‌مه‌نى له ئه‌مریکا بهستووه ،رایگه‌یاند سایته‌که‌ى به‌ڕووى ویکلیکسدا داده‌خات. س���ه‌رب���ارى ئ����ه‌وه‌ى چ���اودێ���ران ل�ه‌واش��ن��ت��ۆن ده‌ڵ��ێ��ن ئه‌و کۆمپانیایه‌ى ئ �هم��ازۆن ب �ه‌ڕێ��وه‌ده‌ب��ات دوچ���ارى فشارى سیاسه‌تمه‌دارانى کۆنگرێس بۆته‌وه ،له نمونه‌ى سیناتۆر جۆزێف لیبه‌رمانى سه‌رۆکى لیژنه‌ى ئاسایشى نه‌ته‌وه‌یى له ئه‌نجومه‌نى پیرانى ئه‌مریکا ،زۆرێک له به‌رگریکارانى ئ��ازادى رۆژنامه‌وانى هیوابڕاو ک���ردووه ،چونکه وادی��اره کۆمپانیاک‌ه ده‌یه‌وێت به‌گوێره‌ى ئاره‌زوى حکومه‌ت بجوڵێته‌و‌ه که هه‌وڵى خنکاندنى ئازادى ویکلیکس ده‌دات .له‌الیه‌ن خۆیه‌و‌ه لیبه‌رمان وتى «ئه‌و پرسیاره‌ى رووبه‌ڕووى کۆمپانیاى ئه‌مازۆن‌و ئه‌وانیترى بوارى خزمه‌تگوزارى ئینته‌رنێت دهبێتهوه له‌باره‌ى په‌یوه‌ندییان‌ه له‌گه‌ڵ ویکلیکس ،بۆ مسۆگه‌رکردنى به‌کارنه‌هێنانى خزمه‌تگوزارییه‌کانیان‌ه بۆ باڵوکردنه‌وه‌ى زانیاریی‌ه نهێنى‌و دز‌ه پێکراوه‌کان». له‌الیه‌کى ت��رهوه ،د.رهی���ان کالۆ ،وانه‌بێژ له سه‌نته‌رى زان��ک��ۆى س��ت��ان��ف��ۆرد ب��ۆ ئینته‌رنێت‌و ک��ۆم�هڵ��گ��ا ،وتى «قانونه‌کانى ئازادى له ئه‌مریکا ئه‌مازۆن ده‌پارێزێت ،ک ه رهنگه دوچارى هیچ لێپێچینه‌وه‌یه‌کى چاوه‌ڕوانکراو له‌الیه‌ن حکومهتهوه نه‌بێته‌وه» .وتیشى «دهبێته پێشینه‌یه‌کى خراپ ئه‌گه‌ر کۆمپانیاکانى له نمونه‌ى ئا‌مازۆن له‌مپه‌ڕ له‌به‌رده‌م ئازادییه‌کانیان دابنرێت ،ته‌نها له‌به‌ر ئ �ه‌وه‌ى ئه‌ندامێکى ئه‌نجومه‌نى پ��ی��ران ،مه‌به‌ستى لیبه‌رمانه ،ه �ه‌ڕه‌ش �ه‌ى ده‌ستێوه‌ردانى حکومه‌ت بکات». له‌دیمانه‌یه‌کدا که رۆژى سێشه‌ممه‌ى رابردوو ،گۆڤارى تایم له‌گه‌ڵ جولیان ئه‌سینگ ئه‌نجامی داوه ،ناوبراو له‌وه‌اڵمى پرسیاره‌کاندا ده‌ڵێت «سه‌رسام بووم به وته‌که‌ى (بنیامین نه‌تنیاهۆ) ،سه‌رۆک وه‌زیرانى ئیسرائیل که وتى ده‌بێت ده‌سه‌اڵتدار و سیاسه‌تمه‌داره‌کان وهک چۆن له‌نهێنیدا قسه ده‌که‌ن ،به ئاشکراش ئاوه‌ها قسه بکه‌ن» .هه‌روه‌ها ده‌ڵێت «ئێمه ده‌مانه‌وێت ده‌سه‌اڵتدار و سیاسییه‌کان له‌به‌رده‌م دوو هه‌ڵبژارده‌دا دابنێین :ئایا ده‌یانه‌وێت راستگۆ و ده‌ستپاک بن‌و به‌ڕاستگۆییان‌ه ئه‌وه‌ى ده‌یکه‌ن به گه‌له‌کانیان بڵێن یان ده‌یانه‌وێت له‌نهێنى‌و تاریکیدا بژین؟» له‌وه‌اڵمى ئه‌وه‌دا ئایا هیچ شتێکى نهێنى له سیاس‌هت‌و دیپلۆماسیه‌تدا ههیه ،ئه‌سینگ ده‌ڵێت «به‌ڵێ ،نهێنى س�ه‌رچ��اوهک��ان��ى ه���ه‌واڵ .ل�ه‌ب�ه‌رئ�هوه ئێمه س��وری��ن له‌سه‌ر سڕینه‌وه‌ى ناوى سه‌رچاوه‌کان .خه‌ڵکى به‌المانه‌و‌ه گرنگ نییه ،گرنگ ب �ه‌الى ئێمهوه زانینى راستى و درۆی �ه». له‌وه‌اڵمى ئه‌وه‌شدا ئایا پێیوایه تاوانى ک��ردوه و پێویست ه له‌سه‌رى سزا بدرێت ،ده‌ڵێت «له‌ماوه‌ى چوار ساڵى رابردودا شتێکمان باڵو نه‌کردوه‌ته‌و‌ه ببێته هۆى کوشتنى که‌سێک. به‌اڵم ئه‌و حکومه‌تانه‌ى ره‌خن‌ه له ئێمه ده‌گرن بوون‌ه هۆى کوژرانى ده‌یه‌ها هه‌زار که‌س‌و گرتنیان‌و راوه‌دونانیان‌و خراپه‌کردن به‌رامبه‌ریان». له به‌رنامه‌یه‌کى رادی��ۆى ( ) WMERله واشنتۆن، سێ رۆژنامه‌نوس قسه‌یان دهک��رد .یه‌کێکیان وتى «من رۆژنامه‌نوسم‌و له‌گه‌ڵ ئازادى رۆژنامه‌وانیم .به‌اڵم کاتێک واڵته‌که‌م دوچ��ارى مه‌ترسى بێتهوه ،له‌کوێدا بوه‌ستم؟» دووه‌میان وتى «له‌چاخى ئینته‌رنێتدا شه‌ڕه‌کان له ده‌وڵه‌ت و سوپا و که‌شتیگه‌له‌کاندا کورت نابنه‌وه ،ئهمه شه‌ڕى تاکه‌کانه ،ه�ه‌ر تاکێک الپتۆپێکى هه‌بێت ،ده‌توانێت شه‌ڕێک له‌دژمان رابگه‌یه‌نێت» .سێیه‌میان وتى «ئازادى ئه‌مریکا به‌بێ ئاسایشى ئه‌مریکا چ سودێکى ههیه». پاشان بێژه‌ره‌ک‌ه ده‌ستیکرد به‌وه‌رگرتنى په‌یوه‌ندى ته‌له‌فۆنى بیسه‌ران ،یه‌کێک وتى «ئازادى ئه‌مریکا ده‌زانین .مرۆڤ یان ئازاد ده‌بێت یان نابێت ،به‌اڵم ئاسایشى ئه‌مریکا چییه؟ که‌ى ئه‌مریکا ئارام ده‌بێت‌و که‌ى نابێت؟». سه‌رچاو‌ه)aawsat.com( :
وه‌زاره‌تی دهرهوهی ئه‌مریکا:
به‌ڵگه‌کانی ویکیلیکس ده‌توانێ زیان ب ه ئه‌مریکا و به‌رژه‌وه‌ندییه‌کانی بگه‌ینێت و :ل ه ئینگیلیزییه‌وه /یاسر گوڵی ئۆباما هۆشداری ده‌دا ب ه کۆنگرێس و واڵتانی دهرهوه
ل�������ه( )11/24ده‌وڵ���ه‌ت���ی ئ��ۆب��ام��ا ه��ۆش��ی��اری داوه به کۆنگرێس و واڵتانی دهرهوهی ئاگادار کردوهتهوه که ویکیلیکس خۆی ئاماده ده‌کات بۆ باڵوکردنه‌وه‌ی به‌ڵگه‌نامه‌گه‌لێکی دیپلۆماتیکی هه‌ستیار که ده‌توانێ په‌یوه‌ندییه‌کانی ئه‌مریکا له‌گه‌ڵ واڵت‌ه دۆسته‌کانی بخاته ژێر مه‌ترسییه‌وه. به‌رپرسان ده‌ڵێن لهوانهیه به‌ڵگه‌کان زۆر شتی تێدا بێت ،ل�ه راپ��ۆرت��ی وت��ووێ��ژی مه‌سڵه‌حه‌ت ئامێزان‌ه له‌گه‌ڵ به‌رهه‌ڵستکارانی سیاسی و سیاسه‌تمه‌دارانی دۆس��ت بگره تا ئاشکرابوونی چاالکییه‌کان .ئه‌مانه‌ش ده‌توانن له ئاکامدا ببێته ه��ۆی ده‌رک��ردن��ی دیپلۆماته‌کانی ئه‌مریکا له پۆسته‌کانیان. دیپلۆماته‌کانی ئه‌مریکا ل�هه�هم��وو جیهان ده‌ستیان کردووه به ئاگادارکردنه‌وه‌ی ده‌وڵه‌ته‌کان که لهوانهیه ویکیلیکس ئ�هم به‌ڵگان‌ه له‌چه‌ند رۆژی داهاتوودا باڵو بکاته‌وه. کراوڵی ،وته‌بێژی وهزارهت��ی دهرهوهی ئه‌مریکا ده‌ڵێت «ئاشکراکردنی به‌ڵگه‌کان ده‌توانێ زیان به ئه‌مریکا و به‌رژه‌وه‌ندیه‌کانی بگه‌ینێت ».هه‌روه‌ها
«ئهوانه په‌یوه‌ندییه‌کانی دیپلۆماته‌کانمان له‌گه‌ڵ دۆسته‌کانماندا تووشی گرژی ده‌که‌نه‌وه». ک����راوڵ����ی ده‌ڵ���ێ���ت که ئاشکراکردنی په‌یوه‌ندییه نهێنیه‌کانی باڵوێزخانه‌کانی ئه‌مریکا له‌گه‌ڵ وهزارهت���ی دهرهوه سه‌باره‌ت به ده‌وڵه‌تانی بیانی ،پێده‌چێ ئ �هو باوه‌ڕییه بشکێنێت که به چاوی شه‌ریکێکی دیپلۆماتیکه‌و‌ه سه‌یری ئه‌مریکا بکرێت. ئ��هگ��ه‌ر ئ���هم ب�هڵ��گ��ان�ه ش��ی‌ک��ردن��ه‌وه‌ی ره‌خنه‌گران‌ه و ناشیرینی تێدا بێت ده‌توانێ له‌به‌رامبه‌ری سه‌رۆکه‌کانی واڵتانی دۆست ببێته مایه‌ی خه‌جاڵه‌تی. ک�������رۆڵ�������ی ه�������ه‌روه‌ه�������ا ده‌س��ت��ن��ی��ش��ان��ی دهک������ات: «کاتێک که ئه‌م باوه‌ڕییه خیانه‌تی پێ ده‌کرێت و له شاشه‌ی ته‌له‌فزیۆنه‌کان و مانشێتی رۆژن��ام �هک��ان ک���ۆت���ای���ی پ����ێ دێ����ت، ک����اری����گ����هری خ����راپ به‌جێ ده‌هێڵێت».
تورکیا تاوانباره له‌پشتیوانی دروستکردنی بۆمب
به‌پێی به‌ڵگه‌یه‌کی راپۆرتی سوپای ئه‌مریکا ،تورکیا بهوه تاوانبار ده‌کرێت که ئه‌م ده‌وڵه‌ته ل���ه‌ب���ه‌ر دان��ی��ش��ت��وان��ی ک����وردی سه‌رسنوور ،ناتوانێ سنووره‌کانی کۆنترۆڵ بکات و بۆیه پشتیوانی دروستکردنی بۆمب و به‌ده‌ستهێنانی چه‌ک ده‌کات. ب��ه‌رپ��رس��ی وی��ک��ی��ل��ی��ک��س ه���ه‌روه‌ه���ا به رۆژن���ام���هی (ال��ح��ی��ات) رای��ده‌گ �هی �هن��ێ��ت که س��ای��ت�هک�هی��ان پێویستی ب �ه ن��زی��ک��ب��وون�ه‌وه‌ی دڵخوازانه‌ی تورک ههیه تا ئه‌و به‌ڵگه‌نامانه‌ی سه‌باره‌ت به رۆڵی تورکیا له شه‌ڕی عێراقدا و ه����ه‌روه‌ه����ا پ��ێ��ش��ن��ی��اری ت��ورک��ی��ا بۆ بوون‌ه ئه‌ندامی له یه‌کێتی ئه‌وروپا وه‌ربگێڕنه‌وه. ناتۆ کۆسپی به‌رده‌م رۆژتیڤی له‌دانیمارک‌‌دا
ل���هو ب �هڵ��گ��ان �هی وا ل �ه‌الی �هن وی��ک��ی��ل��ی��ک��س�هوه ب�ڵ�او ب����ووه‌وه، پشتڕاست کرایه‌و‌ه که (فۆگ راسموسێن) ،سکرتێری گشتی NATOل���هگ���هڵ ت��ورک��ی��ا
بازرگانیان له‌سه‌ر رۆژتیڤی کردووه .ویکیلیکس له‌گه‌ڵ ئاماژه به ئه‌و بێ‌حقوقیی‌ه که له‌به‌رامبه‌ر رۆژت��ی��ڤ��ی��ی �هوه ک����راوه ،داواش دهک����ات دۆزی به‌رامبه‌ری به‌رۆژتیڤی راگیرێت. ب�هگ��وێ��رهی یه‌کێک ل�ه به‌ڵگه‌کان( ،ویلیام ب��ورن��س) ،ی��اری��ده‌ری وه‌زی���ری دهرهوهی ئه‌مریکا ل���ه‌ب���ه‌رواری ( )2010/2/18دی��دارێ��ک��ی تێر و ته‌سه‌لی ل�هگ�هڵ (ف��ری��دون سینیرلی ئۆغلو)، موسته‌شاری وه‌زیری دهرهوهی تورکیا ئه‌نجامدا. ل �ه‌دی��داره‌ک �ه‌دا سینیرلی ئۆغلو رایده‌گه‌یه‌نێت، له‌به‌رامبه‌ر پالێوراوێتی (راسموسه‌ن) ،به‌ڵێنه‌کانی بۆ گۆڕینی هه‌ڵوێستی تورکیا سه‌قامگیر نه‌بوون. له‌به‌ڵگه‌کاندا ده‌رده‌ک���ه‌وێ؛ له‌م نێوه‌نده‌دا که س �ه‌ران��ی ن��ات��ۆ خ�هری��ک��ی ب��اب�ه‌ت��ی پاڵێوراوێتی سکرتێری گشتی ناتۆن ،راسموسه‌ن به‌ڵێن ده‌دات لێکۆڵینهوه له‌سه‌ر رێگا حقوقییه‌کان بۆ داخستنی رۆژتیڤی بکات .له‌هه‌مان به‌ڵگه‌دا هاتووه که به‌رپرسێکی تورک دێت بۆ یاریده‌ری راسموسه‌ن، دوای ئ �ه‌وه‌ی رۆژتیڤی داناخرێت ئاڵمانییه‌ک دهبێته یاریده‌ری راسموسه‌ن که ئه‌مه‌ش له‌ئه‌نجامی رێکه‌وتنی نێوان (ئانگال میرکل) و راسموسن رێکخراوه .له‌کۆبوونه‌وه‌ی باڵوێزه‌کانی ئه‌مریکا و تورکیا له‌رێکه‌وتی ()2010/2/18دا که (تاجان ئیلجه‌م)یش تێدا به‌شدار ده‌بێ ،سینیرلی ئۆغڵو نیگه‌رانی خۆی سه‌باره‌ت به‌نزیکبوونه‌وه‌کان له‌م دوو بابه‌ته‌دا ده‌رده‌بڕێت.
تیۆری
ئیسماعیل بێشکچی
کورده‌کان و مافی گه‌الن
بۆ بڕیاردانی ئاینده‌ی خۆیان نووسینی ئیسماعیل بێشکچی* و.له‌ئینگلیزییه‌وه :سابیر که‌ریم
به‌شی یه‌که‌م ک��ێ��ش�هی ک���ورد ی���ان ک��وردس��ت��ان گرنگترین کێشه‌ی ه ک ه تورکیا ئه‌مڕۆ رووب�ه‌ڕووی دهبێتهوه. ئ���ه‌وه‌ی روخ��س��اری دهرهوه و ن���اوه‌وه‌ی تورکیا و سیاسه‌ته‌کانی دی��اری��دهک��ات کێشه‌ی ک���ورده. س���ه‌رۆک ع �ه‌ب��دواڵ گ��وڵ ل�هه��اوی��ن��ی ()2009 دا جه‌ختی له‌سه‌ر ئ�هوه کرد ک ه کێشه‌ی کورد کێشه‌یه‌کی گ���ه‌وره‌ی تورکیای ه و پێش ئ �ه‌وه‌ی ب�ه‌وردی سه‌رنج رابکێشێت بۆ سه‌ر مه‌سه‌له‌کانی دی .ئاشکرای ه ک ه ئه‌مڕۆ ئاک پارتی فه‌رمانڕه‌وا زۆر ل �هن��زی��ک �هوه ده‌ڕوان��ێ��ت�� ه ک��ێ��ش�هی ک���ورد و بایه‌خدانی زیاتری هه‌ی ه له‌حکومه‌ته‌کانی پێشوو. هه‌وڵدانه‌که‌ی بۆ ب �ه‌ره‌و پێشبردنی سیاسه‌تێکی نوێ له‌ژێرناوی کرانه‌و‌ه یان کرانه‌وه‌ی دیموکراتی به‌ڕووی کوردا .گرنگ ه سه‌رنجدانی مێژوو ئه‌وه‌ی ئێم ه پێی ده‌ڵێین کێشه‌ی کورد یان کوردستان. هه‌وڵه‌کانی کورد بۆ بڕیاردانی ئاینده‌ی خۆیان ب ه به‌کارهێنانی هێزه سه‌رکوت ک��راوان .ده‌وڵه‌ته سه‌رکه‌وتووه‌کانی دوای شه‌ڕی یه‌که‌می جیهان ئینگلته‌را ،فه‌ڕه‌نسا و ئیتالیا هه‌وڵی جددییانه‌یان دا بۆ دابه‌شکردنی کۆلۆنییه‌کانی ده‌وڵه‌تانی دۆڕاو، ئه‌ڵمانیا و ئیمپراتۆریه‌تی عوسمانی .ئه‌م ه یه‌کێکه له‌بابه‌ت ه گرنگه‌کان ک ه له‌کۆنگره‌ی ئاشتی پاریس له‌کانوونی یه‌که‌می ()1919دا ده‌ستی پێکرد و خرای ه پێش چ��او و دروستکردنی کۆمه‌ڵه‌ی نه‌ته‌وه‌کان به‌هه‌ماهه‌نگی له‌گه‌ڵ بڕیاره‌کانییدا. دامه‌زراندنی ئینتیداب ل ه سه‌ر ئه‌و ناوچانه‌ی ک � ه ئ��ی��م��پ��رات��ۆری�هک��ان��ی ع��وس��م��ان��ی و ئه‌ڵمانی ده‌س��ت��ی��ان ل��ێ��ب�ه‌رداب��وو چ��اره‌س�هری��ی�هک��ی گرنگی کۆمه‌ڵه‌ی نه‌ته‌وه‌کان ب��وو .هه‌رچه‌ند‌ه ئینتیداب نمونه‌یه‌کی تایبه‌تی ب �ه‌ڕێ��وهب��ردن ب���وو ،وهک ش��ێ��وهی��هک ل���ه‌داگ���ی���رک���ردن و ک��ۆڵ��ۆن��ی��اڵ��ی��زم، سه‌یرده‌کرا .ئینتیدابه‌کانی ج��ۆری ( )Aله‌سه‌ر ئ���هو ن��اوچ��ان � ه دام������ه‌زران ک�� ه ئ��ی��م��پ��رات��ۆری�ه‌ت��ی ع��وس��م��ان��ی ل��ێ��ی��ان ک��ش��ای��هوه .ئینتیدابه‌کانی جۆری ( )Bدام�ه‌زران به‌مه‌به‌ستی دابه‌شکردنی کۆڵۆنییه‌کانی پێشووی ئیمپڕاتۆریه‌تی ئه‌ڵمانیا له‌خواره‌وه‌ی رۆژئ��اوای ئه‌فریقیا .ئینتیدابه‌کانی ج���ۆری ( )Cب�ه‌داب�هش��ب��وون��ی کۆڵۆنییه‌کانی ئیمپراتۆریه‌تی ئه‌ڵمانیا ل �هخ��واره‌وه‌ی رۆژئ��اوای ئاسیادا په‌یدابوون .له‌چوارچێوه‌ی ئینتیدابه‌کانی جۆرى ( )Aئینتیدابی ده‌وڵه‌تانی عێراق ،ئوردن و فه‌ڵه‌ستین له‌ژێر کۆنتڕۆڵی به‌ریتانیای مه‌زندا دروستبوون .ئینتیدابی ده‌وڵه‌تانی سوریا و لوبنان له‌ژێر کۆنتڕۆلی فه‌ڕه‌نسادا پێکهات .بهمجۆره ئه‌و ناوچانه‌ی ک ه ئیمپراتۆریه‌تی عوسمانی لێیان کشاو‌ه له‌الیان سه‌رکه‌وتووه‌کانه‌و‌ه به‌ریتانیای مه‌زن و فه‌ڕه‌نسا دابه‌شکران .له‌م پرۆسه‌یه‌دا کێشه‌ی س �ه‌ره‌ک��ی ک � ه ئێم ه ن��ی��گ �ه‌ران دهک����ات ئ �ه‌وه‌ی �ه: له‌به‌رچی داخوازیه‌کانی کورد بۆ ده‌وڵ�ه‌ت قبوڵ نه‌کرا له‌وکاته‌ی هه‌وڵ ه گرنگه‌کان له‌ژێر چاودێری کۆمه‌ڵه‌ی نه‌ته‌وه‌کان بۆ سه‌قامگیرکردنی ئاشتی و دام��ه‌زران��دن��ی پ�هی��وه‌ن��دی� ه نێوده‌وڵه‌تییه‌کاندا ده‌دران؟ ل �ه‌وس �ه‌رده‌م �ه‌دا ل�ه‌ب��اش��ووری کوردستان شێخ م�هح��م��ود ب��ۆ دام��ه‌زران��دن��ی میرنشینێک له‌کوردستاندا ده‌جه‌نگا .داوای له‌به‌ریتانیای مه‌زن دهک��رد ک ه دانیپێدابنێن وهک شای کوردستان. ب�����ه‌دوور ل���ه‌ره‌زام���هن���دی ل��هس��ه‌ر میرنشینێکی سه‌ربه‌خۆ له‌کوردستان ،ده‌وڵه‌ت ه داگیرکه‌ره‌کانی ئه‌و رۆژه ،به‌ریتانیای مه‌زن و فه‌ڕه‌نسا ته‌نانه‌ت ق��ب��وڵ��ی ک��ۆڵ��ۆن��ی��ی�هک (ده‌وڵ���ه‌ت���ی ئینتیداب) نه‌بوون له‌کورستاندا .بۆ دامه‌زراندنی ده‌وڵه‌تێکی ژێ��ر ئینتیداب له‌کوردستاندا له‌ژێر کۆنتڕۆڵی به‌ریتانیای م�ه‌زن و فه‌ڕه‌نسا بایه‌خێکی جددی پێنه‌درا .ل ه جیاتی ئهوه کورده‌کان و کوردستان دابه‌ش کران ،پارچ ه کران و په‌رت کران .گومانی تێدا نیی ه ک ه ئهوه ب ه به‌کارهێنانی هێز ئه‌نجامدرا و دژ به‌خواست و ئیراده‌ی کورده‌کان بوو .له‌به‌ر ئهوه کورده‌کان دژی به‌ریتانیای مه‌زن له‌پێناوی دامه‌زراندنی میرنشینێک له‌کوردستاندا شه‌ڕیان ده‌کرد .شه‌ڕی نێوان کورده‌کان و به‌ریتانیای مه‌زن به‌ره‌وپێش ده‌چوو و داخوازییه‌کانی کوردی رهت
ده‌کرده‌وه. گه‌وره‌ترین پڕۆس ه ک ه کۆمه‌ڵه‌ی نه‌ته‌وه‌کان که له‌ڕۆژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاستدا ل ه ()1920ه‌کاندا ده‌ستی پێکرد دابه‌شکردن و پارچه‌کردن و په‌رتکردنی کورده‌کان و کوردستان بوو .دابه‌شبوونی کورده‌کان و کوردستان له‌ناوه‌ڕاستی رۆژه �ه‌اڵت��ی ناویندا گه‌وره‌ترین و زۆرترین میراتی به‌جێماو و فراوانی ده‌وڵه‌ت ه داگیرکه‌ره‌کانه .ده‌سه‌اڵت ه داگیرکه‌ره‌کان ب �هی��ارم �ه‌ت��ی و ه���اوک���اری خ�هڵ��ک��ی ن��اوچ�هک�ه، تورکه‌کان ،فارسه‌کان و عه‌ره‌به‌کان ئه‌مکاره‌یان ئه‌نجامدا .ئه‌م دابه‌شبوونه ،پارچه‌بوون ه و په‌رتبوونه کاریگه‌ری راسته‌قینه‌ی دژواری له‌کورده‌کان کرد .ئه‌م رووداو‌ه هاوشێوه‌ی ه ل�ه‌ورد و خاشکرنی په‌یکه‌ری ئێسکی مرۆڤێک ی��ان پلیشانه‌وه‌ی مێشکی یه‌کێک .پ��اش��ان ،ئه‌مان ه دهب��ێ ببنه پرسیار‌ه سه‌ره‌کییه‌کان .هۆکاره‌کان چین له‌پشت ئه‌م سیاسه‌ت ه ک ه یاساییان ه بۆ کورد به‌کارهات؟ قۆناغه‌کان چی بوون ک ه وایان کرد ئه‌م سیاسه‌ته پێیاندا تێپه‌ڕێت؟ ئه‌م سیاسه‌ت ه چۆن کاریپێکراو به‌پرۆسه‌کراو ب��وو؟ ل�هم ت��ۆڕه‌ی په‌یوه‌ندیه‌کاندا، به‌درێژایی ئه‌م پرۆسان ه الینگر‌ه کاریگه‌ریه‌کان ک��ێ ب���وون؟ گ���ه‌ڕان ب����ه‌دوای وه‌اڵم �هک��ان��ی ئه‌م پرسیاران ه پێویست ه له‌گه‌ڵ تێگه‌یشتنی راستی بابه‌تییه‌کان ،سیاسیه‌کان و دیپلۆماسیه‌کاندا. له‌ئه‌نجامی کاره‌ساتی شه‌ڕی یه‌که‌می جیهاندا، ه�ه‌روه‌ه��ا عه‌ره‌به‌کانیش دابه‌شبوون ،ب �ه‌اڵم ئ�ه‌وان به‌ناڕێکی تێکه‌ڵی سه‌ربه‌خۆیی نه‌ته‌وه‌یی یان ده‌وڵ �ه‌ت��ان��ی ژێ��ر ئینتیداب ب���وون .ل�ه‌الی�هک��ی تر کورده‌کانیش دابه‌شکران ،که‌رت و پارچ ه کران و به‌ش به‌شی ده‌وڵه‌تانی به‌ئینتیداب کراوی عێراق و
جه‌خت له‌سه‌ر ئه‌م خاڵ ه بکرێت ،هه‌روه‌ها پێویست ه توێژینه‌و‌ه له‌سه‌ر ئهوه بکرێ ک ه له‌به‌رچی یه‌کێتی سۆڤیه‌ت به‌ته‌وافق کاری نه‌کرد له‌گه‌ڵ پره‌نسیپه جیهانیه‌کاندا .ئه‌و پرسیاره‌ی پێویست ه هه‌ر کاتێک ب��ک��رێ��ت ،ل �ه‌ب �ه‌رچ��ی ک��وردس��ت��ان وهک ع��ێ��راق، ئوردن ،فه‌له‌ستین ،سوریا و لوبنان دروست نه‌بوو؟ سه‌رسووڕهێنه‌ر‌ه ک ه ده‌وترێ «کورده‌کان عورف و عاده‌تی ده‌ره‌به‌گایه‌تیان ههبووه وهک هۆزه‌کان و شێخه‌کان له‌گه‌ڵ موریده‌کانیان» .چۆن که‌سێک ده‌توانێ حکومه‌تێک دروستبکات بهمجۆره عورف و عاده‌تانه؟ له‌الیه‌کی تر ،ئه‌م وه‌اڵم ه بێ مانایه و جێی ره‌زامه‌ندی نیی ه با بیر له()1920ه‌کاندا بکه‌ینه‌وه ،هۆزه‌کانی قۆناغی ده‌ره‌به‌گایه‌تی، شێخه‌کان و موریده‌کانیان و میره‌کان تائه‌مڕۆ له‌نێو عه‌ره‌به‌کاندا بوونیان ههیه .له‌که‌نداوی فارسه‌و‌ه بۆ مه‌راکیش ( )22ده‌وڵه‌تی عه‌ره‌بی سه‌ربه‌خۆ ههیه. کۆمکاری عه‌ره‌بی ( )22ده‌وڵه‌تی ئه‌ندامی ههیه. له‌کاتی جاڕدانی ده‌وڵه‌تی فه‌ڵه‌ستین ئهوه بۆ ()23 ب �ه‌رز دهبێتهوه .بۆچوونه‌کانی ئ�هو رۆژه‌ی هێزه داگیرکه‌ره‌کانی دژ به‌کورد ،به‌ریتانیای مه‌زن و فه‌ڕه‌نسا ،داواکاریه‌کانی تورکه‌کان و عه‌ره‌به‌کان و ف��ارس �هک��ان س�ه‌ل��م��ان��دی��ان ک��اری��گ �هری له‌سه‌ر پارچه‌کردنی کوردستان .سروشتی بۆچوونه‌کانی دژ به‌کورد و داخوازییه‌کانی تورکه‌کان ،عه‌ره‌به‌کان و فارسه‌کان ئه‌و بابه‌ته‌ن ک ه پێویست ه لێکۆڵینه‌وه‌ی له‌سه‌ر بکرێ. ه����ه‌روه‌ه����ا ودروو وی��ڵ��س��ن س���ه‌رۆک���ی واڵت���ه یه‌کگرتووه‌کان ده‌رباره‌ی مافی گه‌الن له‌بڕیاردانی دواڕۆژی خۆیاندا دواوه و ل ه ( )14خاڵدا له‌الیان ئه‌و پێشکه‌ش ک��راوه)12( ،هی��ان ده‌رب��اره‌ی مافی
له‌سه‌رده‌می کۆمه‌ڵه‌ی نه‌ته‌وه‌کاندا یه‌کێتی سۆڤیه‌ت گرنگترین ده‌وڵه‌ت بوو ک ه ده‌نگی به‌رز ده‌کرده‌و ه و ده‌دوا ده‌رباره‌ی مافی گه‌الن له‌بڕیاردانی دواڕۆژی خۆیاندا .له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا له‌به‌رامبه‌ر دابه‌شبوون، پارچه‌بوون و به‌شکردنی کوردستان ک ه دژ به‌خواست و ئاره‌زووی کورده‌کان بوو بێده‌نگ بوو. سوریا بوون ک ه له‌بن ده‌ستی به‌ریتانیای مه‌زن و فه‌ڕه‌نسادا بوون ،به‌دوای یه‌کدا ،کۆماری تورکیا وهک ب���ه‌رده‌وام بوونی ئیمپراتۆریه‌تی عوسمانی و ئیمپراتۆریه‌تی شای ئێران .ل ه ()1920ه‌کاندا، کورده‌کان یه‌کێک بوون له‌الیه‌نگر‌ه کاریگه‌ره‌که‌ی م �هس �ه‌ل �هک �ه‌دا ،به‌ریتانیای م���ه‌زن ک � ه عێراقی کۆنتڕۆڵ کردبوو ،فه‌ڕه‌نسا کۆنتڕۆڵی سوریای کردبوو ،کۆماری تورکیا و شای ئێران به‌رهه‌ڵستی و دژایه‌تیان ده‌کردن .ئه‌م چوار ده‌سه‌اڵته ،ده‌وڵه‌ته سته‌مکاره‌کانی به‌ریتانیای مه‌زن و فه‌ڕه‌نسا و دوو ده‌وڵه‌ت ه زله‌که‌ی رۆژهه‌اڵتی ناوین تورکیا و ئێران، س���ه‌ره‌ڕای دووبه‌ره‌کیه‌کانیان ،دژی ک��ورده‌ک��ان یه‌کیان ده‌گرت و به‌ته‌بایی کاریان ده‌کرد. ل �هم پ�هی��وه‌ن��دی��ان�ه‌دا ،پێویست دهک���ات به‌باشی سه‌یری هه‌ڵوێستی یه‌کێتی سۆڤیه‌ت بکرێ .له ()1920ه‌کاندا له‌سه‌رده‌می کۆمه‌ڵه‌ی نه‌ته‌وه‌کاندا یه‌کێتی سۆڤیه‌ت گرنگترین ده‌وڵ���ه‌ت ب��وو که ده‌نگی ب�ه‌رز دهک���ردهوه و ده‌دوا ده‌رب���اره‌ی مافی گ�ه‌الن له‌بڕیاردانی دواڕۆژی خۆیاندا .له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا له‌به‌رامبه‌ر ئه‌و دابه‌شبوونه ،پارچه‌بوون و به‌شکردنی ک��وردس��ت��ان ک � ه دژ ب�هخ��واس��ت و ئ��اره‌زوی کورده‌کان بوو بێده‌نگ بوو .مۆسکۆ، وهک له‌نده‌ن و پاریس له‌په‌یڕه‌وکردنی سیاسه‌تی دژ به‌کورده‌کاندا ده‌رکه‌وت .سه‌ره‌ڕای ئهوه گرنگه
سه‌ربه‌خۆیی ئه‌و خه‌ڵکان ه بوو ک ه له‌سه‌ر خاکی ئیمپراتۆریه‌تی عوسمانی پێشوو ده‌ژیان .سه‌ره‌ڕای ئه‌و پره‌نسیپانه ،ل ه ()1920هک��ان��دا کوردستان و کورد دابه‌شکران ،پارچه‌کران و په‌رتوباڵوکران .زۆر گرنگ ه ته‌ئکیدکردن ک ه کورده‌کان و کوردستان س��ت��ات��ۆی س��ی��اس��ی��ان ن��ی��ی�ه .ه���ه‌ر کۆڵۆنییه‌ک ئیعتراف به‌ستاتۆیی کراوه .داڕشتنه‌کانی وهک هیندستان کۆڵۆنی به‌ریتانیای م��ه‌زن ،جه‌زایر کۆڵۆنی فه‌ڕه‌نسا ،مۆزامبیق کۆڵۆنیای پورتوگال به‌کارهاتوون بۆ دیاریکردنی ناسنامه‌ی ئه‌و واڵتانه. کۆڵۆنیه‌ک ه ناسنامه‌ی ،سنوورێکی دیاریکراوی ههیه .له‌ڕاستیدا ،کۆڵۆنیه‌ک ه حکومه‌تێکیشی ههیه .ده‌سه‌اڵتی ئیمپیریالی داگیرکه‌ر ئیعتراف ب ه سنووره‌کانی کۆڵۆنییه‌که‌ی ده‌کات .هه‌روه‌ها ستاتۆکه‌شی ئیعترافی نێوده‌وڵه‌تی پێکراوه .بۆ نموونه ،ل ه دوای کاره‌ساته‌کانی جه‌نگی دووه‌می ج��ی��ه��ان ،ل � ه ()1960هک����ان����دا ،کۆڵۆنییه‌کانی ئه‌فریقا سه‌ربه‌خۆیی خۆیان وه‌رگ��رت به‌گوێره‌ی دی��اری��ک��ردن��ی س��ن��وره‌ک��ان ل � ه ()1885دا .ئ�هو گه‌النه‌ی له‌و کۆڵۆنیان ه ده‌ژیان ئینگلیز ،فه‌ڕه‌نسی یان پورتوگاڵی نه‌بوون و له‌الیه‌ن داگیرکه‌ره‌کان و حکومه‌ت ه ناوخۆییه‌کان قبوڵ ک��ران .له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا ،له‌کوردستان هیچ له‌و روخسار و شێوانه بوونیان نییه .لێره‌دا سنووره‌کان ،ناسنامه‌ی کورد
و ناوی کوردستان ئیعترافیان پێنه‌کراوه .ته‌نانه‌ت کوردستان کۆڵۆنیش نییه .ئهوه به‌ته‌واوی ڕوون و ئاشکرایه .به‌ڕاستی شتێکی وهک ئهوه له‌هه‌موو جیهاندا بوونی نییه. له‌دوای هه‌ره‌سهێنانی ئیمپراتۆریه‌تی عوسمانی، ته‌نیا گه‌لێک ک ه مافی بڕیاردانی دواڕۆژی خۆی ده‌ستگیر نه‌بوو کورده‌کان بوون .له‌سه‌ره‌تای سه‌ده‌ی نۆزده‌دا ئه‌و گه‌النه‌ی له‌ناو ئه‌و ئیمپراتۆریه‌ته‌دا که ده‌ژیان له‌پێناو مافی بڕیاردانی داهاتووی خۆیاندا ده‌ستیان ب ه تێکۆشان و خه‌بات کرد .له‌چارێکی ی �هک �هم��ی س�����ه‌ده‌ی ن����ۆزده‌م����دا ،گ��ری��ک �هک��ان، پاشان رۆمانییه‌کان ،کرواتییه‌کان ،سربه‌کان و بولگارییه‌کان له‌ئیمپراتۆریه‌ته‌که‌دا جودابوونه‌وه‌و ده‌وڵه‌ت ه سه‌ربه‌خۆکانی خۆیان دامه‌زراند .کاتێ شه‌ڕی یه‌که‌می جیهانی ده‌ستیپێکرد ،عه‌ره‌به‌کان و ئه‌لبانییه‌کان که‌وتن ه ناو خه‌بات و تێکۆشانه‌وه له‌پێناوی سه‌ربه‌خۆییاندا .ته‌نیا گه‌ل ک ه له‌سه‌ر نیشتمانی باپیرانی ده‌ژی��ا و نه‌یتوانی بڕیاری ئاینده‌ی خۆی بدات کورده‌کان بوون. زان���راوه ک ه ل ه ساڵی « »1915و پێشتریش، بۆ نموون ه ئه‌رمه‌نییه‌کانی رۆژئ���اوای ئه‌رمینیا ل ه « »1895 -1894وه ل ه «»1909دا تووشی جینۆساید ه��ات��ن .ه���ه‌روه‌ه���ا دهک����رێ بگوترێ کاتێک ئه‌رمینیای رۆژهه‌اڵت بوو ب ه بۆلشێڤیک ل ه ساڵی «»1920دا ،ئه‌رمینیه‌کان هه‌لێکیان بۆ ڕه‌خسا بڕیاری دواڕۆژی خۆیان ب��دهن .ئهوه راستییه‌ک ه ب � ه بۆلشێڤیک ب��وون��ی ئه‌رمینیا رێگای ل ه عوسمانییه‌کان گرت ک ه بیڕوخێنن. کوردستان :کۆڵۆنییه‌کی الوه‌کیی ه ئه‌وڕۆ پرسی ک���ورد ل � ه ت��ورک��ی��ا گفتوگۆی ل �هس �ه‌ر دهک��رێ به‌ناوی دیتنه‌وه‌ی (چاره‌سه‌رێک) .له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ی ک� ه پێویست ه ب��ۆ چ��اره‌س �ه‌رێ��ک و تێگه‌یشتنی راستیی ه بابه‌تییه‌کان ،سیاسییه‌کان و دیپلۆماسیدا ت��وێ��ژی��ن�ه‌وه‌ی س�ه‌رب�هخ��ۆ ب��ک��رێ .سیاسه‌ته‌کانی دابه‌شکردن ،پارچه‌کردن و په‌رتکردن چۆن روویاندا، ئه‌و رێگایه‌ی به‌کارهاتبوو ،ئه‌و پارتییان ه کێ بوون ک ه ئه‌و سیاسه‌ته‌یان په‌ره‌پێداو جێبه‌جێیان کرد و ئه‌نجامه‌کانی ئ �هو جێبه‌جێکردن ه دهب��ێ بدرێته به‌ر ره‌خن ه و به‌ده‌لیلی شیاو و گونجاو شانبه‌شان ل�هگ�هڵ به‌ڵگه‌ی ده‌وڵ�هم�هن��د ب��ۆ پاڵپشتیکردن. ل�هم پرۆسه‌یه‌دا خاڵ ه الوازه‌ک��ان��ی ک��ورد ده‌خرێته پێش چاو هه‌روه‌ها له‌و لێکۆڵینه‌وه‌دا ده‌بێ ببێته بابه‌تێکی راسته‌قینه‌ی گرنگ .ئه‌گه‌ر تۆ بوویته ئامانج له‌سیاسه‌تی «دابه‌شکردن ،ده‌ستبه‌سه‌رکردن و له‌ناوبردن» له‌په‌یوه‌ندیی ه نێوده‌وڵه‌تییه‌کاندا ،ئه‌و کات ئاماژه به‌خاڵ ه الوازه مه‌ترسیداره‌کانی تۆ ده‌کات .مانای وای ه ک ه ده‌سه‌اڵت ه دوژمنکاره‌کانی دژی تۆ سوودمه‌ند بوون له‌رودان و جێبه‌جێکردنی ئ��هو ج���ۆره س��ی��اس �ه‌ت �ه‌دا .پ��اش ئ���هوه دهب���ێ خاڵه الوازه‌ک��ان��ی ک��ورد به‌ناوی زانستی مرۆڤناسیدا ش��رۆڤ � ه ب��ک��رێ .داب���هش���ک���ردن ،پ���ارچ���هک���ردن و په‌رتکردنی کورد و کوردستان له‌سه‌ده‌ی بیسته‌مدا ئ�ه‌وه‌ی خواره‌وه‌مان نیشانده‌دا .که‌ی واڵتێک یا کۆمه‌ڵگه‌یه‌ک له‌هه‌ندێ قۆناغی مێژوویدا دهبێته ئامانجی سیاسه‌تی داب �هش��ک��ردن ،پ��ارچ�هک��ردن و په‌رتکردن پاشان زۆر درێ��ژه ناکێشی ده‌توانێ هه‌ستێته‌و‌ه و یه‌کێتی بێنیت ه دی .دابه‌شبوونه‌که ب �ه‌رده‌وام ده‌بێ له‌گه‌ڵ به‌رزبوونه‌وه‌ی هه‌ڵدێره‌که، توندوتیژی و بااڵده‌ستیدا .پرۆسه‌ک ه به‌رده‌وام ده‌بێ له‌دابه‌شکردنی هۆزه‌کان و خێزانه‌کاندا .ته‌نانه‌ت براکانی ن��او ه�هم��ان خ��ێ��زان ل�ه‌وان�هی� ه له‌دواییدا ب�هش��داری گ��رووپ� ه رک��اب�ه‌ره‌ک��ان بکه‌ن .هه‌روه‌ها ئه‌رمه‌نیه‌کانیش گیروگرفتێکی ل�هو بابه‌ته‌یان ههیه ،به‌اڵم له‌الیه‌ن کورده‌کانه‌و‌ه زۆر به‌چڕتر تاقی کراوه‌ته‌وه .ئه‌رمه‌نییه‌کان ک ه له‌سه‌ده‌ی «»17دا له‌نێوان ئیمپڕاتۆریه‌ته‌کانی عوسمانی و فارسی داب���هش ک���ران ،پ��اش��ان که‌وتن ه ن��او م�ه‌وداک��ان��ی کارتێکردنی ئیمپڕاتۆریه‌ته‌کانی عوسمانی و رووس��ی ،له‌دامه‌زراندنی ده‌سته‌اڵتێکی ناوه‌ندیدا سه‌رنه‌که‌وتن .رووسیای قه‌یسه‌ری و حکومه‌تی ع��وس��م��ان��ی ه �هم��وو ه�ه‌وڵ��ێ��ک��ی��ان��دا به‌مه‌به‌ستی به‌کارهێنانی ئه‌رمه‌نییه‌کان دژ به‌یه‌کتری .یه‌که‌م دابه‌شکردنی کاریگه‌ری کوردستان له‌نێوان هه‌ردوو ئیمپڕاتۆریه‌تی عوسمانی و ئێرانیدا له‌ده‌وروبه‌ری «»1514دا رووی����دا .له‌کۆتایی ش��ه‌ڕی نێوان سوڵتانی عوسمانی سه‌لیم ن��اس��راو ب �ه‌دڕن��ده و شائیسماعیلی ئێرانیدا ،کورده‌کان و کوردستان دابه‌شکران .راستییه‌ک ه ئه‌وه‌ی ه ک ه ه�ه‌ردووالی��ان
ساڵی یه‌که‌م ژماره 34 دووشه‌ممه 2010/12/6
11
زۆر له‌کورده‌کانیان بۆ ناو گۆڕه‌پانی شه‌ڕه‌ک ه ه��ان��ده‌دا ک ه مه‌ودایه‌کی راسته‌قینه‌ی گرنگی تر‌ه له‌شه‌ڕه‌که‌دا .ئه‌م دابه‌شکردن ه و هاوبه‌شبوونه به‌دۆکۆمێنت ک��را له‌نیوه‌ی یه‌که‌می س �ه‌ده‌ی نۆزده‌مدا به‌ته‌وافق له‌گه‌ڵ په‌یمانی قه‌سری شیرین ل ه «»1639دا. ل��ه‌چ��اره‌ک��ی ی �هک �هم��ی س����ه‌ده‌ی ن���ۆزده‌م���دا، له‌ئه‌نجامی ش��ه‌ڕی رووس��ی��ا ـ ئ��ێ��ران « 1828ـ »1829دا ،ئ�هو به‌شه‌ی کوردستان ک ه له‌ژێر ک��ۆن��ت��ڕۆڵ��ی ئ��ێ��ران��ی��دا ب��وو ک��را ب���ه‌دوو ب �هش �هوه. پ��ارچ �هک �هی ب��اک��وری ه�ه‌رێ��م�هک� ه ک �ه‌وت � ه ژێ��ر کۆنتڕۆڵی ئیمپڕاتۆریه‌تی رووس��ی��اوه .له‌سه‌ده‌ی ی����ازده‌م و ب����ه‌ره‌و پ��ێ��ش �هوه ،ت �هن��ان �ه‌ت زووت��ری��ش، ک��ورده‌ک��ان و کوردستان له‌قه‌فقاسیه‌و‌ه بوونیان ههبووه .بۆ نموونه ،حکومه‌ته‌کانی ش �ه‌ددادی و ره‌وادی ناوبه‌ناو ده‌وڵه‌ت ه سه‌ربه‌خۆکانیان پێکهیناوه. له‌چاره‌کی دووه‌می سه‌ده‌ی نۆزده‌مدا ئه‌و ناوچانه که‌وتن ه ن��او روس��ی��ای قه‌یسه‌ری ،له‌الیه‌کی تر ئه‌و پرۆسه‌یه‌ی ک ه بارودۆخی ئه‌مڕۆی دروست کرد له‌گه‌ڵ روخانی ئیمپڕاتۆریه‌تی عوسمانی له‌کۆتایی جه‌نگی یه‌که‌می جیهاندا په‌یدابوو. په‌یمانی سایکس – بیکۆ ک ه ل ه « 16ی ئایاری »1916دا له‌الیه‌ن به‌ریتانیای مه‌زن و فه‌ڕه‌نسا واژوک����را و ئیتاڵیاش ل �هخ��ۆده‌گ��رێ له‌رێگای په‌یمانی سانت جین دو موریین ل ه « 21ی نیسانی »1917دا کاریگه‌ری دابه‌شکردن ،پارچه‌کردن و په‌رتکردن نیشانده‌دات .په‌یمانی سیڤه‌ر که په‌یمانێکی به‌رفراوان ه ل ه «10ی ئابى»1920دا واژوی له‌سه‌رکرا ،ب �ه‌اڵم ته‌واونه‌کرا و هه‌رگیز نه‌که‌وت ه بواری جێبه‌جێکردنه‌وه .ئاماژه بهوه ده‌کات ک ه کورده‌کان و کوردستان روخساری په‌یمانی سیڤه‌ر‌ه ک ه شایه‌نی سه‌رنجدانه. دوایین په‌یمان لۆزان بوو ک ه ل ه «24ی ته‌موزی »1923دا م��ۆرک��را .ئ���هوه ئ��هو په‌یمانه‌ی ه که دابه‌شکردن ،پارچه‌کردن و په‌رتکردنی کورده‌کان و کوردستانی به‌فه‌رمی ناساند و ب ه به‌ڵگه‌ی کرد. ئه‌مڕۆ ژماره‌ی کوردان له‌ڕۆژهه‌اڵتی ناویندا خ��ۆی ل �هس �ه‌روی « »40ملیۆن ده‌دات ،ئ �هوه راستییه‌ک ه ئه‌وان ب ه به‌رده‌وامی به‌الیه‌نی که‌م له « »4000ساڵ پێش زایندا له‌نیشتمانی خۆیاندا ژی��اون .ه�ه‌روه‌ه��ا ئ �هوه راستییه‌ک ه تورکه‌کان له (ناوه‌ڕاستی ئاسیاوه) له‌سه‌ده‌ی ده‌یه‌م و یازده‌می زایندا هاتن ه رۆژه �ه‌اڵت��ی ن��اوه‌ڕاس��ت .س �ه‌ره‌ڕای ژماره‌ی زۆریان و نیشتمانێکی فراوان ،کورده‌کان ل�هس�ه‌ر ش��ان��ۆی نێوده‌وڵه‌تیدا ستاتۆیه‌کی که‌م بایه‌خیشیان نییه .کاتێ من ئهوه ده‌ڵێم ،پێموایه ک ه ستاتۆیه‌که‌ی هه‌رێمی باشوری کوردستان له‌عێراقدا دروستبوو‌ه و هێز و توانا ده‌سته‌به‌ر ده‌کات پێویست ه تێگه‌یشتن لێی جودا بێ. کورده‌کان سه‌ره‌ڕای ئه‌و ژماره زۆره‌یان له‌نه‌ته‌وه یکگرتووه‌کاندا ،له‌ئه‌نجومه‌نی ئه‌وروپا ،له‌یه‌کێتی ئ�ه‌وروپ��ا ی��ان له‌کۆنگره‌ی ده‌وڵه‌تانی ئیسالمیدا ستاتۆیه‌کی بێبایه‌خیشیان نییه .باسکردنی کوردان ته‌نیا به‌ستنه‌وه‌یان ه به‌وشه‌ی (تیرۆریزم) له‌و وتانه‌ی وهک ئێم ه تیرۆر له‌ره‌گ و ریشه‌و‌ه ده‌ردێنین ،ئێمه تیرۆر ناهێڵین ،هه‌ر کاتێ ئاماژه به‌وشه‌ی تیرۆر بکرێ په‌یوه‌ست ه به‌کوردان. بۆ نموونه ،چه‌کدارێکی سونن ه به‌پشتێنێکی بۆمبڕێژکراو ده‌چێت ه ناو مزگه‌وتێکی شیع ه و خۆی له‌ناو خه‌ڵکه‌ک ه ده‌ته‌قێنیته‌و‌ه و « 60ـ »70که‌س ده‌کوژێت و « 150ـ »160ی دیکه‌ش بریندار ده‌کات .پاش چه‌ند رۆژێکی که‌م چه‌کدارێکی شیع ه هه‌مان تاوان دووبار‌ه دهکاتهوه ل ه مزگه‌وتێکی سووننه‌دا .میدیای نێوده‌وڵه‌تی ،میدیای تورکی به‌چه‌شنی به‌رهه‌ڵستکاران ئاماژه‌یان پێده‌که‌ن. ه �ه‌روه‌ه��ا له‌پاکستاندا رووداوه‌ک���ان���ی له‌بابه‌تی ئه‌وان ه جێده‌گرن .جیهانی ئیسالم له‌ئه‌ندۆنیزیاوه تا مه‌راکش بۆ ناڕه‌زایی ده‌ربڕین ده‌رباره‌ی چه‌ند وێنه‌یه‌کی کاریکاتۆری سه‌باره‌ت به‌پێغه‌مبه‌ر که هه‌مووی زۆر ئاسایی بن. *نووسه‌ر و لێکۆله‌ره‌وه‌یه‌کی تورک ه و بڕوانامه‌ی دکتۆرای له‌زانست ه سیاسیه‌کاندا ههیه ،خاوه‌نی ()31 به‌رهه‌م و لێکۆڵینه‌وه‌و توێژینه‌وه‌یه ،ژماره‌یه‌کیان ده‌رب��اره‌ی کێش ه ره‌واک �هی گه‌لی کورده ک ه مه‌به‌ست و سیاسه‌تی تورک ه ڕه‌گ �ه‌ز په‌رسته‌کان ده‌رده‌خ��ات له‌هه‌وڵدانیان بۆ تواندنه‌وه‌یان .له‌ساڵی ()1971 هوه ک ه ناو به‌ناو زیندانیکراو‌ه به‌هۆی هه‌ڵوێسته مرۆڤایه‌تییه‌کانییه‌وه ،بیروباوه‌ڕه‌کانییه‌و‌ه به‌رامبه‌ر به‌کورد ،پانز‌ه ساڵ و نیو له‌زیندان ژیانی به‌سه‌ر بردوه .زۆر پاداشت و خه‌اڵتی ک ه له‌الیان ده‌وڵه‌تان و ڕێکخراوه‌کانه‌و‌ه پێشکه‌شی کراون ره‌تیکردنه‌و‌ه به هۆی هه‌ڵوێستی ئه‌و الیه‌نان ه له‌کێشه‌ی کورد .ته‌نیا ئه‌و خه‌اڵته‌ی ک ه پێشکه‌شی کرا له‌الیه‌ن حکومه‌تی نه‌رویژه‌وه ،چونک ه مامه‌ڵه‌ی چه‌ک له‌گه‌ڵ تورکیا ناکات.
گه‌نجان ساڵی یه‌که‌م ژماره 34 دووشه‌ممه 2010/12/6
12
زه‌نگی نه‌خێری گه‌نجان سنور که‌ریم گ���هن���ج ب�����هو ت���وێ���ژه زی��ن��دوه‌ى نێو کۆمه‌ڵگا ده‌وترێت که به‌شێوه‌یه‌کى به‌رچاو ده‌توانرێت پشت به‌تواناکانى ببه‌سترێت له‌ده‌رئه‌نجامى ده‌رکه‌وتنى داهێنانه‌کانى ،له‌به‌رئه‌وه‌ى ده‌زانرێت ل �ه‌رووى جه‌سته‌ى و مۆراڵیه‌و‌ه گه‌یشتووه‌ت ه لوتکه ،واته له‌قۆناغى گه‌نجیدا مرۆڤ خاوه‌نى زۆرترین وزه‌ی‌ه که ده‌تواندرێت به‌شێوه‌یه‌کى کردارى سودى لێوه‌ربگرێت ،له‌زۆربه‌ى واڵتانى دونیادا زۆرترین سود له‌گه‌نجان وهرگیراوه، له‌بوارى پێشکه‌وتنى زانست و ته‌کنه‌لۆژیاوه، زۆرب �ه‌ى داهێنانه‌کانى ئه‌مڕۆ له‌سه‌رده‌ستى ئه‌وان بووه ،هه‌ر به‌هه‌ڵگیرسانى شۆڕشه‌کانى ئ���ازادى دژى گه‌نده‌ڵى و ریشه‌کێشکردنى ره‌گى دیکتاتۆریه‌ت و چه‌وساندنه‌وه‌ى هه‌ژار و ک��رێ��ک��ار ب���ه‌ره‌و س �ه‌ره �هڵ��دان��ى چه‌مکى ئازادیخوازانه ،ئ�ه‌وه‌ى جێگه‌ى پرسیارکردن ه پێویستى ب��ه‌وه‌اڵم و ئاوڕدانه‌وه‌یه‌کى جدی ههیه ئایا تاچه‌ند گه‌نج له‌ریزى پێشه‌و‌ه بووه له‌هه‌وه‌ڵدان بۆ داهێنان و بوێرانه ده‌نگى خۆیان به‌یه‌کڕیزى به‌رزکردۆته‌و‌ه له‌پێناو به‌دیهێنانى مافه‌کانى خودى خۆیان ،پاشانیش به‌شه‌کانى ترى کۆمه‌ڵ و به ب�ه‌رزک��ردن�ه‌وه‌ى ده‌نگى ن���اڕه‌زاى و زه‌نگى نه‌خێر له‌به‌رامبه‌ر هه‌ر بڕیارێک که سود به‌کۆمه‌ڵگ‌ه ناگه‌یه‌نێت؟ بێگومان وه‌اڵم�هک�ه‌ى نه‌خێره ،له‌به‌ر ئه‌وه‌ى گ �هن��ج ل �هک��وردس��ت��ان��دا ب��ۆ داب��ی��ن��ک��ردن��ى هه‌رپێویستیه‌کى خۆى چاوى بڕیوه‌ت‌ه ده‌سه‌اڵت و به‌وپه‌ڕى نائومێدى و ره‌شبینیه‌و‌ه ده‌ڕوانێت ه دواڕۆژ ،وهک بێچۆ چۆله‌که‌یه‌ک ده‌مى کردۆته‌و‌ه تاخواردن بکرێت به‌ده‌مییه‌وه ،ئاماده نییه ئاسته‌نگى بێته ره‌ێگه‌ى بۆ گه‌یشتن به‌داواکاریه‌کانى و نایه‌وێت به‌هیچ شێوه‌یه‌ک که‌مترین شت بکات‌ه قوربانى. بێگومان نابێت ئه‌و راستیی‌ه له‌یادبکرێت که بۆ به‌ده‌ستهێنانى بچوکترین ده‌ستکه‌وت پێویستى به‌قوربانیدان و هه‌وڵى بێوچان و شه‌ونخونى ههیه ،به‌اڵم بهداخهوه له‌کۆمه‌ڵگه‌ى ئێمه‌دا گه‌نج خ��اوه‌ن��ى که‌مترین داهێنان ه سه‌رنجى ه�ه‌ر بوارێکیتر بده‌یت به‌ده‌گمه‌ن جێگه‌ده‌ستى گه‌نجى پێوه‌دیاره ،له‌کاتێکدا که زۆرب �ه‌ى کات له‌الیه‌ن خ��ودى خۆیانهوه خاوه‌نى زۆرترین ره‌خن‌ه و گله‌ین له‌ده‌سه‌اڵت، ده‌سه‌اڵتێک که له‌خۆرازیبونى گه‌یشتووه‌ت ه لوتکه. ئه‌وانه‌ى که باسکران بێگومان کۆمه‌ڵێک که‌موکوڕى و هۆکارن بوونه‌ت‌ه هۆى دروست ب���وون و پ�ه‌ره‌س�هن��دن��ى کێشه‌که ،یه‌کێک له‌هۆکاره‌کان دهگهڕێتهوه بۆ ئه‌و پ �ه‌روه‌رد‌ه هه‌ڵه‌یه‌ى له‌الیه‌ن دایک و باوکه‌و‌ه وه‌ریده‌گرن، واته دایک و باوک به‌چاوێکى وا ده‌ڕواننه گه‌نجان که هێشتا له‌ته‌مه‌نى منداڵیدان یان زۆربه‌ى شته‌کان به‌قه‌ده‌غه‌کراوى دێنن ه به‌رچاوى گه‌نجه‌کان زۆربه‌ى شته‌کانیان به‌بڤ ه بۆ پێناسه‌ده‌که‌ن ،دابونه‌ریتى کۆمه‌ڵگاش ت����ه‌واوک����ه‌رى ئ���هو پ�����ه‌رود‌ه ه �هڵ �هی �هی �ه ک ه کاریگه‌رییه‌کى نه‌گه‌تیڤى بۆ س�ه‌ر ژیان ههیه ،ک �هم گه‌نجیش ئ �هو بوێرییه‌ى تێدا ب��ووه که بتوانێت کۆت و به‌نده‌کان تێک بشکێنێت و ده‌نگى خۆى به‌رزبکاته‌و‌ه و خۆى له‌و دابونه‌ریت‌ه داخراوانه‌ى کۆمه‌ڵگا رزگار بکات .یه‌کێکیتر له‌هۆکاره‌کان بریتیی ه ل��هدهس��ه‌اڵت ک�ه نه‌یتوانیو‌ه زه‌مینه‌یه‌کى گونجاو فه‌راهه‌م بکات بۆ گه‌نج بۆ ئه‌وه‌ى هیچ نه‌بێت بتوانێت بکه‌وێت‌ه س �ه‌ر پێى خۆى به‌دابینکردنى هه‌ندێک له‌و پێویستی ه سه‌ره‌تاییه‌کان و جێبه‌جێکردنى داواکارییه‌کان یان ب��وار بڕه‌خسێنرێت تابتوانرێت به‌شدارى له‌بوارى سیاسه‌ت و ده‌سه‌اڵتدا بکات ،به‌ڵکو بۆت‌ه هۆى سه‌رقاڵکردنى گه‌نج به‌هه‌ندێک شتى بێماناو خستن‌ه ژێ��ر رکێفى خۆیان. س���ه‌ره‌ڕاى ئ�هم هۆکارانه‌ش پێموایه ئه‌گه‌ر گه‌نجان خۆیان خ��اوه‌ن بیرێکى ژی��ران�ه بن دهت��وان��ن خۆیان له‌سه‌رجه‌م ئاسته‌نگیه‌کان رزگ��ار بکه‌ن و ده‌نگى خۆیان به‌رزبکه‌نه‌و‌ه دژى هه‌ر که‌موکورتییه‌ک و خۆیان به‌خه‌م خۆرى واڵت بزانن و هه‌وڵ بده‌ن پێگه‌ى خۆیان له‌گشت جێگایه‌ک به‌هێز بکه‌ن.
وته‌بێژی حکومه‌ت:
بڕیار ه گه‌نجان له‌الیه‌ن حکومه‌ته‌و ه ( )10هه‌زار دۆالریان پێده‌درێت گه‌نجێک :تائێستا بڕیارێکى حکومه‌ت خزمه‌تى گه‌نجى نهکردووه [ ئا /کوردۆ فه‌ره‌ج ] به‌شێک له‌گه‌نجان خوێندنیان ته‌واو ک��ردووه و دان �هم �ه‌زراون و کارده‌که‌ن بۆ ئ �ه‌وه‌ى بژێوى خۆیان و خێزانه‌کانیان په‌یدا بکه‌ن ،حکومه‌تی له‌هه‌وڵى ئه‌وه‌دای ه قه‌رزى بچوک بدات به‌گه‌نجان ،ئابورى ناسێکیش پێیوایه ئ�هم بڕیاره به‌جدى جێبه‌جێ بکرێت دهبێته هۆکارێک بۆ به‌رزکردنه‌وه‌ى داهاتى ئابورى واڵت.
یه‌عقوب ،هه‌ناسه‌یه‌کى ساردى هه‌ڵکێشا و هێماى بۆ ئهوه کرد رۆژانه له‌کاتژمێر حه‌وتى به‌یانییه‌و‌ه دێته دهرهوه بۆ ئه‌وه‌ى کرێى مانگانه‌ى خانوه‌که‌ی و بژێوى ئه‌ندامانى خێزانه‌که‌ى په‌یدا بکات. ی���ه‌ع���ق���وب ع�����ه‌ب�����دواڵ ،ت����هم����هن ( )32س���اڵ کرێکارێکه و دانیشوى سلێمانیه و خ��اوه‌ن چوار منداڵه ،پێیوایه کرێکار هیچ ده‌سه‌اڵتێکى نیی ه له‌به‌رانبه‌ر بڕیاره‌کانى حکومه‌ت ،وتى :تاوه‌کو ئێستا حکومه‌ت کارێکى نهکردووه که خزمه‌ت به‌چینى کرێکار بکات و ئێمه‌ش هیچ ک��ات چ��اوه‌ڕوان��ى ده‌س��ت��ى حکومه‌ت ن��اک�هی��ن .ن��اوب��راو ئ��ام��اژه‌ى بۆ ئه‌وه‌شکرد و وتى «کرێچیم و مانگى ()300.000 دینار ده‌ده‌مه کرێى خانوو ،له‌هه‌فته‌یه‌کدا ته‌نها دوو بۆ سێ رۆژ گه‌ر کار هه‌بێت ده‌یکه‌م». به‌شێک ل�هگ�هن��ج��ان هێما ب��ۆ ئ���ه‌وه‌ده‌ک���هن ئه‌و بڕیاره‌ى که حکومه‌ت ده‌ریکرده‌وه ده‌رباره‌ى پێدانى سلفه‌ى بچوک به‌گه‌نجان به‌کارێکى باشى ده‌زانن
پێشیانوایه تائێستا حکومه‌ت بڕیارێکى ده‌رنه‌کردو‌ه خزمه‌ت به‌گه‌نج بکات. س��ۆران ع�ه‌ب��دواڵ ،گه‌نجێکى چاوشینه و ساڵى رابردوو زانکۆى ته‌واوکردووه ،جه‌ختى لهوه کرده و وتى :تائێستا بڕیارێکى حکومه‌ت خزمه‌تى گه‌نجى نهکردووه ،نازانم ئه‌و بڕه پاره‌یه‌ى ده‌درێ��ت چهنده، له‌به‌رئه‌وه‌ى به‌ڕاستى ده‌بێت ده‌رک��ردن��ى بڕیارێکى وا سه‌رجه‌م الیه‌نه‌کانى لێک بدرێته‌وه بۆ ئه‌وه‌ى سودمه‌ند بین. ئه‌وه‌شى وت :ئێمه ل �ه‌دواى ته‌واوکردنى زانکۆ مافێکى س �ه‌ره‌ت��ای��ى خ��ۆم��ان�ه دام �ه‌زرێ��ی��ن ،بۆی ه ده‌بێت بڕیارێکى وا تۆڵه‌ى دامه‌زراندنه‌که‌مان بۆ بکاته‌وه«. ئ��اری��ان ک��هری��م ،گه‌نجێکى ت��ره و دوو ساڵ ه په‌یمانگاى ت �ه‌واو ک��ردووه ،ئاماژه بۆ ئه‌وه‌ده‌کات که :ئیتر چاوه‌ڕێى دامه‌زراندن نییه ،وتى «پێدانى پاره له‌الیه‌ن حکومهتهوه کارێکى باشه ،به‌مه‌رجێ ره‌چ���اوى ب��ارودۆخ��ى گه‌نجان ک��راب��ێ��ت ،تابتوانین به‌کارکردن له‌پرۆژه‌ی بچوکدا سه‌رکه‌وتن به‌ده‌ست بهێنن ،نه‌ک تابژین ق�ه‌رزارى حکومه‌ت بین ،ئه‌و پاره‌یه‌ى به‌ئێمه ده‌ده‌رێت دهبێته ماڵ به‌سه‌رمانه‌وه و ناچار ده‌بین کار بۆ دانه‌وه‌ى ئه‌و قه‌رزه‌ش بکه‌ین». م��ح �هم �ه‌د ع��وس��م��ان ،ت �هم �هن��ى ( )25س���اڵ و کرێکارێکه رۆژان���ه ل �ه‌ب �ه‌رده‌م م��زگ�ه‌وت��ى گ �ه‌ور‌ه چاوه‌ڕوانى ئهوه ده‌کات بۆ ئه‌وه‌ى یه‌کێک پێی بڵێت که ک��ارى بۆ بکات ،محه‌مه‌د ،م��اوه‌ى دوو ساڵ ه ژیانى هاوسه‌رى پێکهێناوه .وتى :ئێستا تاراده‌یک په‌شیمانم له‌وه‌ى هاوسه‌رگیریم کردووه ،له‌به‌رئه‌وه‌ى
ژیانى گه‌نجى خ��ۆى له‌خۆیدا بێ به‌ختییه ،گه‌ر ژی��ان��ى ه��اوس�هری��ت پێکهێنا بێت دوو ئ �ه‌وه‌ن��ده بێ به‌ختییه«. ن����ه‌وزاد ش��ێ��خ ک��ام��ی��ل ،ج��ێ��گ��رى س �ه‌رۆک��ى لقى سلێمانى س�هن��دی��ک��اى ئ��اب��وری��ن��اس��ان��ى ک��وردس��ت��ان، ل���ه‌ب���اره‌ى پ��ێ��دان��ى ق����ه‌رزى ب��چ��وک ب��ه‌ده‌رچ��ووان��ى زانکۆ ئاماژه بۆ ئ�ه‌وه‌دات که ئه‌م کاره پێویستى به‌هه‌ڵوێسته‌کردنه جه‌ختى کردهوه و وتى :له‌به‌رئه‌وه‌ى له‌دواى راپه‌ڕینه‌وه بژێوى خه‌ڵک باشتر بووه ،به‌اڵم خوێندکار هه‌ر وهک خۆى م��اوه‌ت�هوه ،له‌کاتێکدا له‌قۆناغه‌کانى خوێندندا پێویستى زیاتره ،به‌بڕواى ئێمه گه‌ر حکومه‌تى هه‌رێم به‌جدى ئه‌م کاره بکات ئهوه به‌شێکى خوێندکار درێژه به‌خوێندن ده‌ده‌ن. ئ�هوهش��ى وت :له‌پێشتریش به‌شێکى خوێندکار که وازیان له‌خوێندن هێناوه به‌هۆى خراپى بژێویه‌و‌ه ب��ووه و تاکه ه��ۆک��اره ،ئهمه وهک پ��رۆژه ده‌بێت ه هانده‌رێک بۆ گه‌نجان ت��اوهک��و درێ��ژه به‌خوێندن بده‌ن. جێگرى گقی سلێمانی سه‌ندیکاکه ،ئاماژه‌ى بۆ ئه‌وه‌ش کرد «پێدانى قه‌رزى بچوک به‌خوێندکارانى زانکۆ ،دهبێته هۆکارێک بۆ به‌رزکردنه‌وه‌ى داهاتى ئابورى واڵت ،له‌به‌رئه‌وه‌ى به‌شێک له‌و گه‌نجانه‌ى چونه‌ته هه‌نده‌ران و ئه‌وه‌ى ئه‌مڕۆ کرێکارى ده‌کات نه‌بونى هۆکارێک بووه که نه‌توانراوه بژێوى گه‌نجان داب��ی��ن ب��ک��رێ��ت ،ب �هم��ک��اره‌ش وا دهک���ات گه‌نجان نه‌چێته‌وه هه‌نده‌ران و درێژه به‌خوێندن بدات». ن�����ه‌وزاد ش��ێ��خ ک��ام��ی��ل ،وت��ی��ش��ى «ک��وردس��ت��ان له‌ئێستادا پێویستى به‌بنیادێکى ب��اش ه�هی�ه بۆ
فۆتۆ :کوردۆ ژێرخانى ئابورى ،گه‌نجانى ئه‌مڕۆ نه‌وه‌ى داهاتون، بۆیه ده‌بێت هاوکارى بکرێن بۆ کارکردن له‌پرۆژه‌ى بچوکدا ،ئ�هو ک��ات ده‌توانین واڵت��ى ب��اش دروس��ت بکه‌ین ،ل�ه‌ب�ه‌ر ئ��ه‌وه‌ى ه �ه‌ر واڵت��ێ��ک ئابورییه‌کى به‌هێزى نه‌بێت ،خه‌ڵکێکى به‌هێزیشى نابێت. ئابوریناسه‌که ،درێ��ژه‌ى به‌قسه‌کانیدا و ئه‌وه‌شى وت :ده‌بێت ئێمه کۆمه‌ڵگاییه‌کى به‌رهه‌مهێنه‌ر دروست بکه‌ین ،نه‌ک کۆمه‌ڵگایه‌کى به‌کارهێنه‌ر، دهب��ێ��ت له‌ئێستاوه ک��ار ب��ۆ ئ �هوه بکه‌ین ب��ۆ ئ �ه‌وه‌ى له‌داهاتودا پێویستى به‌رهه‌مى ناوخۆ دابین بکه‌ین و بتوانین به‌شێک له‌به‌رهه‌م بهدهرهوه بفرۆشین». د .ک�����اوه م���هح���م���ود ،وت���ه‌ب���ێ���ژى ح��ک��وم �ه‌ت��ى هه‌رێمى کوردستان ب�ه(چ�ه‌ت��ر)ى راگه‌یاند «دوو پرۆژه‌مان ههیه ،یه‌که‌میان له‌الیه‌ن رێکخراوێکى م �ه‌ده‌ن��ی��ی �ه‌وه‌ی �ه ،دووه‌م��ی��ش��ی��ان ل��ه‌الی��هن وهزارهت����ى کاروبارى کۆمه‌اڵیه‌تییه‌وه‌یه». وته‌بێژه‌که‌ى حکومه‌ت ،وتى «پرۆژه‌ى رێکخراوه مه‌ده‌نییه‌که ب��ۆ ه�هم��وو گه‌نجانه ،ب��ه‌اڵم ئ �ه‌وه‌ى ک��اروب��اى ک��ۆم�ه‌اڵی�ه‌ت��ى ب�ه‌ب��ێ رێنمایى ده‌درێ���ت، پێویسته حکومه‌ت له‌بودجه‌ى سااڵنه‌دا پ��اره‌ى بۆ ت �ه‌رخ��ان ب��ک��ات و ئ �هم �هش له‌پێناو پ �ه‌ره‌پ��ێ��دان ب ه تواناکانى گه‌نجانه و به‌تایبه‌ت ده‌رچوانى زانکۆ له‌شێوه‌ى پێدانى قه‌رزى بچوک ،بڕى ئه‌و پاره‌یه‌ى ک �ه وهزارهت�����ى ک���اروب���ارى ک��ۆم �ه‌اڵی �ه‌ت��ى دای��ن��اوه ( )10ه��ه‌زار دۆالره و ئ��ه‌وه‌ى ل�ه‌الی�هن رێکخراوه مه‌ده‌نییه‌که‌وه‌یه تائێستا دیارى نهکراوه ،پرۆژه‌که‌ى حکومه‌تیش ئێستا له‌په‌رله‌ماندایه و لێکۆڵینه‌وه‌ى زیاترى بۆ ده‌کرێت».
گه‌نجێک: گه‌ر لێبورد ه نه‌بم چ توانایه‌کم هه‌ی ه لێبورده‌یى ئه‌و چه‌مکه‌ی ه ک���ه ک��هس��ای��ه‌ت��ى ت��اک��ى پێ گه‌نجانیش دهن���اس���رێ���ت���هوه به‌هۆى ئه‌و چاالکیانه‌ى ده‌یکه‌ن لێبورده‌ییان تێدا ب �ه‌دى ده‌کرێت و به‌شێک له‌گه‌نجان پێشییان وای ه گه‌نجى ئێمه که‌متر چه‌مکى لێبورده‌ییان ت��ێ��داده‌رده‌ک �ه‌وێ��ت ،له‌به‌رئه‌وه‌ى ئ �ه‌وک��ێ��ش��ان �ه‌ى روب���ه‌ڕوم���ان دهبێتهوه قبوڵى ناکه‌ین.
[ ئا /کارزان تارق ]
ژی��ان قاسم ،ته‌مه‌ن ( )23ساڵ خوێندکارى ئاماده‌یى بازرگانیی ه ل�هه�هڵ�ه‌ب��ج�ه ،پێیوایه لێبورده‌یى زۆرب �ه‌زوى گۆڕانى به‌سه‌ردادێت و جیاوازیه‌کى ئه‌وتۆى ههیه له‌نێوان گه‌نجان و به‌ته‌مه‌نه‌کاندا وتى :گه‌نج به‌رده‌وام کۆمه‌ڵێک خواست و ئاره‌زوى ه �هی �ه ،ه�هس��ت دهک����ات ب���ۆى ده‌ست ه به‌رناکرێ ئه‌مه‌ش دهبێته گرێیه‌ک و له‌دڵیدا ده‌مێنێته‌و‌ه و له‌شێوه‌ى توڕه‌بوندا ده‌رى ده‌بڕێت. ناوبراو وتیشى «به‌ته‌مه‌نه‌کان لێبورده‌یان زیاتره له‌گه‌نج ،له‌به‌رئه‌وه‌ى گه‌نج به‌رده‌وام کێشه‌ى زیاتره» ئه‌م گه‌نج‌ه خۆیشى به‌لێبورد‌ه ده‌زانێت و درێژه‌ى به‌قسه‌کانیدا و جه‌ختیکرده‌وه: گه‌ر لێبورده نه‌بم چ توانایه‌کم ههیه و گه‌نج کاتێک بێتوانای‌ه بۆده‌سته‌به‌رکردنى پێداویستیه‌کانى ژیانى ئ�ه‌وا په‌ناده‌بات‌ه به‌ر ت��وڕ‌ه ب��وون و بۆده‌رکردنى ئه‌و ئازاره‌ى له‌ناخیدایه. زم��ن��اک��ۆ ت�هح��س��ی��ن ،ت �هم �هن ( )19س��اڵ فۆتۆ :فه‌ریق هه‌ڵه‌بجه‌یی
ب �ه‌پ��ی��ش �ه‌ى دوک����ان����داری����هوه خ��هری��ک��ه ،پ��ێ��وای �ه ک ه لێبورده‌یى له‌کۆمه‌ڵگاى ئێمه‌دا هیچى که‌متر نیی ه ل�هو کۆمه‌ڵگایانه‌ى که چه‌مکى لێبورده‌ییان زۆر به‌شێوه‌یه‌کى به‌رچاو تێدا ده‌رده‌ک�ه‌وێ ،زمناکۆ وتى: رۆژانه به‌هۆى پیشه‌که‌مه‌و‌ه روب�ه‌ڕوى چه‌ندین کێش ه ده‌بمه‌وه ،به‌اڵم ئه‌و لێبورده‌یه‌ى که له‌ناخمدا ههیه واى کردوه زۆر به‌ئاسانى کێشه‌کان تێپه‌ڕێنم و روبه‌ڕوى هیچ ئازاردانێکى ده‌رونى نه‌بمه‌وه. ئه‌وه‌شى وت :ئه‌گه‌رچى ده‌توانم بڵێم گه‌نجانى ئێم ه م��اف خ���وراون ،ب �ه‌اڵم ئه‌مه‌ش وان��اک��ات بڵێین ل�ه‌روى مرۆڤایه‌تییه‌و‌ه هه‌موو شت‌ه جوانه‌کانى گه‌نج له‌ناوچوون، بۆیه گه‌نج توڕه‌یه. به‌شێک له‌گه‌نجان پێیانوایه ،به‌هۆى ئه‌و کێشانه‌ى روبه‌ڕویان دهبێتهوه وایکردوو‌ه که‌متر لێبورده‌بن ،ئاماژه بۆ ئه‌وه‌شده‌که‌ن که ئه‌و کێشانه‌ی روبه‌ڕوى ئه‌وان بۆت ه که‌متر شایه‌نى لێبوردنه. سۆزان که‌مال ،ته‌مه‌ن ( )25ساڵ جه‌ختى کردهوه و وت��ى :گه‌نجى ئێمه که‌متر چه‌مکى لێبورده‌ییان تێداده‌رده‌که‌وێت ،له‌به‌رئه‌وه‌ى ئه‌وکێشانه‌ى روبه‌ڕومان دهبێتهوه قبوڵى ناکه‌ین .ئاماژه‌ى بۆئه‌وه‌شکرد که ئه‌و گه‌نجانه‌ى لێبورده‌ن ئه‌وانه‌ن هه‌ڵوێست له‌هه‌ڵه‌کانى رابردوویان وه‌رده‌گ��رن و له‌به‌رانبه‌ر ئه‌و گیروگرفتانه‌ى روبه‌ڕویان دهبێتهوه خۆڕاگرن. ناوبراو وتیشى :ده‌توانم وهک کچێکى گه‌نج بڵێم ئه‌و هه‌موو توندوتیژى و تاوانه‌ى به‌رامبه‌ر گه‌نجانى ئه‌م واڵته‌کراو‌ه زۆر زیاتره له‌ئاستى لێبورده‌یى گه‌نجان. ه �ه‌رێ��م ب��وره��ان ،ت �هم �هن ( )22س��اڵ ئ��ام��اژ‌ه بۆ ئ���ه‌وه‌ده‌ک���ات ک �ه گ�هن��ج زۆر ب�هک�هم��ى ل��ێ��ب��ورده‌ی�ه، هۆکاره‌که‌شى بۆ که‌مى هه‌لى کار و نزمى الیه‌نى مادى گهڕاندهوه که گه‌نج توشى شۆکى کۆمه‌اڵیه‌تى ده‌کات ،وتى :کۆمه‌ڵێک ئاسته‌نگ دێن‌ه به‌رده‌م گه‌نج واى کردووه گه‌نج له‌نێوان هه‌ردوو چه‌مکى لێبورده‌یى
و توڕه‌یدا رابگرێت و نه‌توانێت یه‌کێک له‌و ئاراستان ه بگرێت. هه‌رێم ،وتى «هه‌مووجار ده‌وترێت گه‌نجان نه‌وه‌ى دواڕۆژن ،به‌اڵم ئێمه پاش ئه‌وه‌ى خوێندن ته‌واو ئه‌که‌ین هیچ ئاوڕێکمان لێنادرێته‌و‌ه به‌ڵکو گوێشمان بۆناگیرێ ئیتر چۆن بتوانین به‌خۆمان بڵێین لێبورده» ،هه‌روه‌ها وت��ى :ئێمه‌ى گه‌نج ب���ه‌رده‌وام رق و کین‌ه له‌ناخماندا کۆبوه‌ته‌و‌ه بۆیه که‌متر لێبوردن زاڵ ئه‌بێت به‌سه‌رماندا. بنار م�هه��دى ،ته‌مه‌ن ( )18س��اڵ ژن��ى ماڵه‌وه‌ی ه پێیوایه گه‌نجان له‌کۆمه‌ڵگادا به‌ندکراون و تاڕاده‌یه‌ک ئازادیه‌کانیان زه‌وت کراوه ،به‌تایبه‌تى کچان که ته‌نها له‌چوارچێوه‌ى ماڵدا نایه‌ن‌ه دهرهوه ئهمه هۆکارێک ه گه‌نجان لێبورده‌نین. بنار وتى :له‌شارۆچکه‌یه‌کدا ده‌ژیم هیچ رێکخراوێکى ژنان و هیچ پارک و شوێنى گشتى تێدا نیه بۆیه خۆم به به‌ندکراو ده‌زانم گه‌نجانیش هیچیان بۆ نهکراوه تا ب ه به‌رده‌وامى دڵخۆش بن. هه‌روه‌ها وتى «ناتوانین گه‌نجانى هه‌موو شار و شارۆچکه‌کان وهک یه‌ک سه‌یر بکه‌ین ،به‌اڵم گه‌نجان ل �ه‌زۆرب �ه‌ى هیواکانیان بێ ئومێدن ،بۆیه داواک���ارم له‌سه‌رجه‌م الیهنه په‌یوه‌ندیداره‌کان ب �ه‌ده‌م کێشه‌کانى گه‌نجانه‌و‌ه بڕۆن و الیه‌نێکى ژیانیان بۆ پڕبکه‌نه‌وه. رای��ان عوسمان ،ت��وێ��ژه‌رى کۆمه‌اڵیه‌تى به‌چه‌ترى راگه‌یاند :هه‌ندێک چه‌مک به‌ره‌و کاڵبونه‌و‌ه ده‌چن وهک چه‌مکى لێبورده‌یى که ئه‌مه‌ش الیه‌نى مادى و به‌رژه‌وه‌ندى کۆمه‌اڵیه‌تى هۆکارى ئه‌م کاڵبونه‌وانه‌ن، ب��ۆی �ه دهت��وان��ی��ن بڵێین گ �هن��ج ل��ێ��ب��ورده‌ی��ى ک �هم �ه و به‌ته‌مه‌نه‌کان لێبورده‌ییان زیاتره. وتیشى «خه‌ڵک له‌کۆندا ژیانێکى ساده‌یان ههبووه، به‌اڵم ئێستا شت‌ه رواڵه‌تیه‌کان له‌به‌رچاو ده‌گیرێت و ناجێگیرى سیاسى وهک پێدانى به‌ڵێن به‌گه‌نج و نه‌هێنانه‌دى به‌ڵێنه‌کان توڕه‌بونى گه‌نجى زیاد کردوه».
بیروڕا
چۆن سه‌رژمێریه‌ک؟ ب���ه‌داخ���هوه ه �ه‌ت��ا ئێستا ده‌س���ه‌اڵت���ی ک��وردی��ش گرنگی به‌پێی ی��اس��ای عێراقی ک�ه تائێستا ه �هم له‌باشوری کوردستان و هه‌م له‌عێراقدا په‌یڕه‌و ده‌کرێ ده‌بێ بیست ساڵ به‌ژماره‌ی دانیشتوانی کوردستان و ئه‌و ناوچانه نه‌داوه ک ه جارێک سه‌رژمێری گشتی دانیشتوانی ئه‌و ده‌ڤه‌ره بکرێ .له‌ژێر کۆنتڕۆڵی خۆیدایه و ئ �هوهش که‌مته‌رخه‌مییه‌کی له‌هه‌ڵبژاردنه‌کانی پێشوودا هه‌وڵی شێواندنی ناوچه و دیکه‌ی ئێمه‌یه به‌رامبه‌ر به‌خۆمان و هه‌موو کاتێ چاوه‌ڕوانین ژماره‌ی راسته‌قینه‌ی کورد دراوه و له‌دوای ساڵی ( )1925دوژمنان و بێگانه‌کان کار و ئه‌رکی ئێمه به‌جێ بێنن و دواتر حکومه‌ته یه‌ک له‌دوای یه‌که‌کا‌نی عێراقی هه‌وڵیان داوه ئێمه بکه‌وینه گله‌یى و گازنده کردن. چۆن ده‌کرێ سه‌رژمێری له‌که‌رکوکدا بکرێ له‌کاتێکدا کوردستان بچوک بکهنهوه و ب�هو پێیه ب���ه‌رده‌وام ع�ه‌ره‌ب هێنراوه‌وته کوردستان ،به‌تایبه‌ت که‌رکوک و ناوچه‌کانی هه‌تا ئێستا ئه‌و ده‌ڤه‌ره ره‌وشی ئاسایی نیه و هه‌وڵی ئاسایی کردنه‌وه‌شی ن�ه‌دراوه و حوکمه‌کانی به‌عس ب�ه‌رده‌وام و ئه‌و ده‌وروبه‌ری و کورده‌کان ناچار به‌هه‌ڵهاتن کراون. س��اڵ��ی ( )1987دوای�����ن س���ه‌رژم���ێ���ری ل �ه‌الی �هن ک�����اران�����هی ح��ک��وم �ه‌ت��ی به‌عس کردویانه هه‌روا حکومه‌تی روخ���اوی س �ه‌دام حسێنه‌وه ئه‌نجامدرا و له‌وکاته‌دا گه‌لی کورد رووبه‌ڕوی ئه‌نفال و راگواستن و گوند و شاره‌کان رووبه‌ڕوی گه‌وره‌ترین تاوان ببونه‌وه و به‌زۆری خه‌ڵک خۆیان له دام و ده‌زگ��ا و کاربه‌ده‌ست هیوا گوڵ و ه��ێ��زه ئ�هم��ن��ی�ه‌ت��ی�هک��ان��ی رژێمی به‌عس ده‌ش��ارده‌وه و محه‌مه‌دی نێزیک به‌ته‌واوی گونده‌کان روخابوون. ئ��ێ��س��ت��ا وا ج���ارێ���ک���ی دی��ک � ه ن���اوه‌ن���دی س���ه‌رژم���ێ���ری ع��ێ��راق��ی ه�ه‌وڵ��ی ئه‌نجامدانی سه‌رژمێری دان���ی���ش���ت���وان���ی ئ�����هو م��هڵ��ب��هن��ده به‌هه‌مووپێکهاته‌کانیه‌وه ئ �ه‌دات ب��ه‌ب��ێ ئ�����ه‌وه‌ی ه��ی��چ ئ��اس��ان��ک��اری و ئ��اس��ای��ی ک���ردن���ه‌وه‌ی���هک ل �ه‌ب��اش��وری کوردستاندا کرابێ.
واعیزه‌کانى سوڵتان لهوانهیه خوێنه‌ر وابزانێت باس له‌کتێبه‌که‌ى د.على وه‌ردى ده‌که‌ین ،چونکه واعیزه‌کانى سوڵتان (واعيظ السالطين) یه‌کێکه له‌کتێبه به‌ناوبانگه‌کانى ئه‌و بیریاره عێراقیه ،به‌اڵم من ده‌مه‌وێت که‌مێک باس له‌واعیزه‌کانى له‌مه‌ڕ خۆمان بکه‌م ئه‌و واعیزانه‌ى که چه‌پ و راستى سه‌رۆکه‌کانى الى خۆمانیان گرتوه به‌شان و باهۆدا هه‌ڵده‌ده‌ن ،ده‌ره‌وه‌ى کۆشکى س��وڵ��ت��ان ب �ه ش��ام��ى ش �هری��ف ده‌چ��وێ��ن��ن، ن��اق��ۆاڵت��ری��ن م���رۆڤ دهک �هن �ه پاکترین م��رۆڤ و به‌شه‌هامه‌تترین م��رۆڤ��ى ئه‌م واڵته‌ش ده‌که‌نه دێو درنج له‌پێش چاوى سوڵتانه‌کان ،سوڵتانیش نغرۆى که‌یف و به‌رزترین ئاستى گوزه‌رانه له‌گه‌ڵ خوێش و خزمانى ،واع��ی��زه‌ک��ان ئ�ه‌وه‌ن��ده خۆڵیان غالب مسته‌فا کردوه‌ته چاوانى سوڵتانه‌وه ،جار به‌جارێ س��وڵ��ت��ان ده‌ی���ه‌وێ���ت واڵت �هک �هم��ان بکات ه هۆنگ کۆنگ ،ئ�ه‌وه‌ن��ده‌ى نهماوه بڵێن جه‌نابى سوڵتان حاکمى (ئه‌بو زه‌ب��ى) وتویه‌تى :ده‌مه‌وێت ئه‌بوزه‌بى بکه‌مه هه‌ولێر ،واع��ی��زه‌ک��ان ب�هدرێ��ژای��ى مێژوو نانیان له‌و پێداهه‌ڵدان و سه‌نادایه ،ده‌نگى ن��اڕازى واڵت به‌خیانه‌ت و ناپاکى مۆر ده‌که‌ن ،پێتان سه‌یر نه‌بێت وایان له‌سوڵتان گه‌یاندبێت که ( )24کاتژمێر کاره‌باى نیشتمانى ل �هخ��زم �ه‌ت هاونیشتماناندایه ب��ۆی�ه س���ه‌رۆک رۆژێ��ک ل�ه‌ڕۆژان نه‌هاته سه‌ر هێڵ باسى ئه‌م کاره‌با نیشتمانیه‌ى ب��ک��ردای�ه ی��ان ه�ه‌ره��ی��چ نه‌بێت ن���اوى ئ �هم ک��اره‌ب��ای �ه‌ى ل ه (نیشتمانی)یهوه بۆ شتێکى تر بگۆڕایه ئه‌زانن بۆ؟ له‌به‌ر ئه‌وه‌ى شتێک که‌م و کورتى هه‌بێت زۆر نه‌نگی ه ناوبنرێت (نیشتمانى) سوڵتان ئه‌م کاره بکات ئه‌دیسۆن ل �هو دون��ی��ا ل�ه‌وان�هی�ه شه‌فاعه‌تى ئه‌م چاکه‌یه‌ى بۆ بکردایه، ی��ان شتێکى ت��ر (نیلسۆن ماندێال) ناوى ته‌واوى شار و شارۆچکه و گونده‌کانى واڵت���هک���ه‌ى خ���ۆى ده‌زان����ى، چ��ون��ک �ه ب��هه��هم��ووی��دا گ��������ه‌ڕاوه ت���هن���ان���ه‌ت له‌ئه‌مساڵدا ()2010 ب����هو ت �هن��دروس��ت��ی � ه ناجێگیره‌وه به‌شدارى ج����ه‌ژن����ى م���ن���ااڵن���ى واڵت����هک����ه‌ى ک����رد و ده‌س���ت���ى ب��هس��هری��ان��دا ده‌ه��ێ��ن��ا و گ��ۆران��ى بۆ ده‌وتن.
واع��ی��زه‌ک��ان��ى ل �هم �ه‌ڕ خ��ۆش��م��ان ب���وار ن���اده‌ن به‌سوڵتان س �ه‌ر ل �هش��ارو ش��ارۆچ��ک�ه و گ��ون��دهک��ان ب���دات ب��ۆ ئ �ه‌وه‌ى ن��اوی��ان بزانێت ،واڵتێکى وهک ئ��ێ��ران جه‌نجاڵ و ئاڵۆز پڕ له‌کێشه‌ى ئابورى و سیاسى چ له‌ناوخۆ چ ل �ه‌ده‌ره‌وه، ب�ه‌اڵم سه‌رۆکه‌که‌ى ئه‌و بابه‌تانه‌ى نه‌کردوه‌ته به‌هانه بۆ ئه‌وه‌ى شار و شارۆچکه‌کانى له‌یاد بچێت زیاتر له ()31 پارێزگا و چه‌ند سه‌د شارێک سااڵنه به‌سه‌ر دهکاتهوه. توخوا واعیزه‌کان پێیان بڵێن ئهوه خه‌ڵکى گه‌رمیانن داوا ده‌که‌ن سه‌رۆک به‌سه‌ریان بکاته‌وه بۆ چاره‌سه‌رکردنى ئه‌و قه‌یرانانه‌ى رووى تێکردون ،خۆ هه‌رێمه‌که‌مان دابه‌شى ()6 بکه هێنده‌ى مه‌کسیکۆ دانیشتوانى تیادا نیه!! چ له‌ڕووى جوگرافیا و چ له‌ڕووى دانیشتوانهوه. م��ێ��ژوو پ��ێ��م��ان ده‌ڵ��ێ��ت واع��ی��زه‌ک��ان چ �هن��د دڕدۆن��گ��ان � ه له‌بۆچونى جیاواز ده‌ڕوانن ههمیشه به‌خائن و مه‌ترسى بۆ سه‌ر واڵت پێناسه کراون هه‌روه‌ک چۆن ئێستا هه‌ندێک له‌زانایانى ئاینى نزیکه ئ�هو رۆڵ �ه‌ى واعیزه‌کانى ج��اران ببینن خه‌ڵکى ن��اڕازى به‌قیامه‌ت بترسێنن ،ن��اڕازى بوون بخه‌نه خانه‌ى گوناه و تاوان ،ئیدى قه‌یدى نیه سوڵتان خۆى چى پێباشه بیکات هه‌ندێک جار پێى ده‌ڵێن سوڵتانه‌که‌م تۆ پێنوست له‌سه‌ر هه‌ڵگیراوه و ب�ه‌ده‌ری��اى بێ گوناهیدا هه‌ڵکێشراویت. من لێره‌وه داوا ده‌که‌م واعیزه‌کان به‌سوڵتانه‌کانیان بڵێن رۆژانه له‌ژێر قه‌ڵه‌مڕه‌ویتاندا ده‌یان و بگره سه‌دان منداڵى ه �ه‌ژار له‌زبڵگاکاندا بۆ ک��ۆک��ردن�ه‌وه‌ى قوتوى بیبسى و فافۆنى شکاو و سۆنده‌ى کۆن رۆژ به‌سه‌ر ده‌به‌ن واعیزه‌کان بۆ به‌ده‌ستهێنانى گوزه‌رانێکى به‌رز ههمیشه له‌کێبڕکێدان بۆ داهێنانى نوێى بوارى پیاهه‌ڵدان و زیاتر خۆ نزیککردنه‌وه. ئ���هم وت�����اره‌م ل��ه‌ب��ه‌ر رۆش��ن��ای��ى س����وڵ����ت����ان و واع����ی����زه‌ک����ان����ى زه‌مه‌نێکى دورى مێژوو نوسیوه، قه‌یدى نیه چ سوڵتان چ واعیز نیگه‌ران ببن ،چونکه نه‌سوڵتان و نه‌واعیزه‌کانى ئێستا له‌وانه‌ى رابردوو زیاتر ئاگایان له‌ژیر ده‌سته‌کانیان نیه ،شوان بۆ مه‌ڕه‌کانى هه‌موو شتێک پ �هی��دا دهک���ات ل�هش��وێ��ن، رۆزى ،هه‌واى فێنک بۆ هاوین ،گه‌رما بۆ زستان، ک��وا ئ���ه‌وان وهک شوانى مه‌ڕێک خزمه‌تکارن؟!
شه‌رعیه‌تیان ههیه و ناوچه دابڕاوه‌کانی که‌رکوک وهک کفری ،که‌الر ،چه‌مچه‌ماڵ و دوزخورماتوو نه‌گه‌ڕێنراونه‌ته‌و‌ه س �ه‌ر ئ �هو ش��اره و ئ��هوهش وا دهک��ات ک�ه ئ �هو سه‌رژمێری ه ئه‌نجامێکی جێگه‌ی په‌سه‌ند و دادپه‌روه‌رانه بۆ کورد نه‌دات ه ده‌سته‌وه. هه‌روه‌ها له‌دوای راپه‌ڕینه‌وه تائێستا به‌ده‌یان هه‌زار که‌س باشوری کوردستانیان به‌جێهێشتوه و رویان له‌هه‌نده‌ران کردوه و هه‌ر به‌و ئه‌ندازیه‌ش عه‌ره‌ب له‌ناوه‌ڕاست و خواروی عێراقهوه هاتونه‌ته ب��اش��وری ک��وردس��ت��ان و له‌شاره‌کانی سلێمانی، دهۆک و هه‌ولێردا نێشته‌جێ بوون. چ����������ۆن
دهک�����ڕی ب��اس ل �هس �ه‌رژم��ێ��ری ب�����ک�����رێ ک��� ه ه��ێ��ش��ت��ا م����اده یاسایه په‌سه‌ند ک���راوه‌ک���ان بۆ چ������اره‌س������هری پرسی که‌رکوک و ناوچه‌کانی دیکه‌ی دابڕاو له‌کوردستان جێبه‌جێ نه‌کراون و دیار نیه که سنوری باشوری کوردستان تاکوێ ده‌ڕوا و دوای سه‌رژمێری ده‌گاته کوێ. بێگومان یه‌کێک له‌ئامانجی سه‌رژمێری زانینی ژماره‌ی دانیشتوانه و ئه‌و ریژه‌یه‌ی که به‌رده‌وام زیاد ده‌کات ،به‌اڵم ئامانجی سیاسیشی له‌پشته‌وه‌یه و دهک��رێ وهک به‌ڵگ ه ب��ۆ پ��اش �ه‌ڕۆژ ب �هک��ار ب��ب��ردرێ و ئ �هگ �ه‌ر ئێستا به‌شێک له‌دانیشتوانی باشوری کوردستان عه‌ره‌بن و له‌بیست ساڵی داهاتودا بیست جار زیاد ئه‌که‌ن ئه‌وا له‌بیست ساڵی داه��ات��وودا دهب��ێ بڵێین سنوری ب��اش��وری کوردستان به‌رده‌قاره‌مانه. رازی بونی کورد به‌و ره‌وشه‌ی ئێستا ههیه و به‌بێ ئاسایی کردنه‌وه‌ی ره‌وشی ناوچه دابڕاوه‌کان و به‌بێ ئ��ه‌وه‌ی ع�ه‌ره‌ب�ه ه��اورده‌ک��ان بگه‌ڕێنه‌وه شوێنه‌کانی خۆیان و به‌بێ ئ�ه‌وه‌ی ده‌ستنیشان بکرێ که چهنده عه‌ره‌بی په‌نابه‌ر له‌باشوری کوردستانن پێکهێنانی س�ه‌رژم��ێ��ری هه‌ڵه‌یه‌کی مێژووێی و نه‌به‌خشراوه و نابێ ده‌سه‌اڵتدارانی باشور رازی ببن و ده‌بێ به‌ئه‌رکی نه‌ته‌وه‌یی ،ئه‌خالقی و مرۆڤایه‌تی خۆیان ته‌ڤبگه‌ڕێن. ساڵی یه‌که‌م ژماره 34 دووشه‌ممه 2010/12/6
13
ناردنه‌وه‌ی په‌نابه‌ران‌و هه‌ڵوێسته‌یه‌ک ئێستا م��ش��ت��وم��ڕێ��ک��ی زۆر ل���ه‌ب���اره‌ی ن���اردن���ه‌وه‌ی په‌نابه‌ران ههیه و سااڵنێکی زۆریشه قسه‌ی له‌باره‌و‌ه دهک��رێ��ت ،هه‌ندێکجار ن��اڕه‌زای��ی و خۆپیشاندانیشی ل �ه‌ب��ارهوه س��از ک���راوه ،ب��ه‌اڵم م��ن پێموای ه ئ���هم ب��اب �ه‌ت �ه ه��ێ��ن��ده‌ی الی���هن���ی ئ�ه‌رێ��ن��ی ه�هی�ه ه��ێ��ن��ده خ���راپ ن��ی�ه ،چ��ون��ک�ه ه�ه‌ر په‌نابه‌رێک که به‌هۆکارێکی دیاریکراو روو له‌واڵتان دهک��ات ،بڕیار نیه ته‌واوی ته‌مه‌نی له‌و واڵته‌دا بباته‌سه‌ر ،له‌کاتێکدا ئێستا ژم��اره‌ی�هک��ی زۆر ک��ورد له‌واڵت ه ستار‌ه عارف ج��ۆراج��ۆره‌ک��ان��ی ئ�هم��ری��ک��ا و ئ �ه‌ورپ �او ئه‌سکه‌نده‌ناڤ یا ده‌ژین. *رێژه‌یه‌کی زۆری په‌نابه‌رانی کورد به‌هۆی شه‌ڕی ناوخۆ و پێشتریش به‌هۆکاری سته‌می رژێ��م و که‌سانێکی زۆری��ش وهک چاولێکه‌ریو یان به‌ڕێکه‌وت رووی��ان له‌ئه‌وروپا ک��ردوه ،بێگومان بونی ئه‌و ژماره زۆره له‌و واڵتانه ،تا راده‌یه‌ک زۆر باشه‌‌و پێویستیشه ،به‌و مه‌رجه‌ی بیانه‌وێت‌و به‌ئه‌رکی سه‌ر شانی خۆیانی بزانن خزمه‌ت بکه‌ن‌و سود‌و به‌رهه‌می کار و خزمه‌ته‌که‌یان بۆ کوردستان و دۆزه‌که‌ی بێت. ئه‌گه‌ر بتوانن له‌کاتی پێویست و هه‌ستیاردا ده‌نگی خه‌ڵکی هه‌رێم و سه‌رجه‌م کورد ب��ن ،ب �ه‌اڵم ئ�هو رێ��ژه زۆره‌ی کورد ک �ه ل �ه‌ب��اش��وری ک��وردس��ت��ان �هوه رۆی������ش������ت������ون ،ت���ائ���ێ���س���ت���ا ن �هی��ان��ت��وان��ی��وه ل��ۆب��ی�هک��ی به‌هێز دروس���ت بکه‌ن و دهن��گ��ی خ �هڵ��ک ب��ن، تائێستا له‌یاده‌کانی ج���ه‌ژن���ی ن����ه‌ورۆز و ل�������هس�������ه‌ر که‌یسه‌کا نی ئ�����هن�����ف�����ال‌و هه‌ڵه‌بجه‌‌و
له‌وکاتانه‌دا که هه‌رێمی کوردستان رووبه‌ڕوی قه‌یران‌و گرفت ب��ۆت �هوه ،ئ��ه‌وان نه‌بونه‌ته دهن��گ‌و سه‌دایه‌کی جیاواز و فشاریان له‌سه‌ر ده‌زگاکانی مافی مرۆڤ و ئه‌وروپی نهکردوه بۆ هاوکاری گه‌لی کورد و به‌دادگا گه‌یاندنی تاوانباران. *ئێستا کێشه گه‌لێکی زۆر له‌رۆژهه‌اڵته‌وه روویان له‌رۆژئاوا کردوه ،بۆیه ئه‌وانیش داوای گه‌ڕاندنه‌وه‌ی په‌نابه‌ران ده‌که‌ن و ده‌ستوریش هه‌ر وایه ،تا ئه‌وکاته‌ی مه‌ترسی له‌سه‌ر په‌نابه‌ران نامێنێت ،ئه‌و واڵتانه پابه‌ندن به‌پاراستنی مافی په‌نابه‌ران ،ئیدی له‌کاتی ره‌وینه‌وه‌ی مه‌ترسییدا پێویسته ئه‌و هاواڵتیانه بگه‌ڕێنه‌وه شوێنی خۆیان ،ئهمه بۆ ئه‌و ژماره زۆره‌ی عه‌ره‌ب و بیانیش که هاتونه‌ته کوردستانه‌وه و به‌بیانوی نائارامی ره‌وشی ئاسایشه‌وه راسته. م��ان �ه‌وه‌ی ی��ان ن�هم��ان�ه‌وه‌ی ئ �هم رێ��ژه زۆره‌ی ک��ورد ل �ه‌ده‌ره‌وه‌ی واڵت ،که سوودیان بۆ خه‌ڵک که‌مه یان نیه ،چ پێویسته له‌الیه‌ن حکومهتهوه کار بۆ مانه‌وه‌یان ل �هو واڵت��ان �ه بکرێت ،پێموایه م��ان �ه‌وه‌ی ئ �هم رێ��ژه‌ی� ه له‌به‌رژه‌وه‌ندی و سوودی تایبه‌تی زیاتر سودی گشتیان که‌مه. رێکخراوی چاک ماوه‌ی سااڵنێکی زۆره له‌ده‌ره‌وه‌ی واڵت ،کار له‌سه‌ر که‌یسی ئه‌نفال و ههڵهبجه ده‌کات و کورده‌کانی دهرهوه هاوکاریان نین ،جارێک نه‌مانبیست ل��ێ��ش��اوێ��ک��ی زۆری ک���وردان���ی ب��اش��وری ک��وردس��ت��ان له‌باره‌ی به‌سزا گه‌یاندن و دۆزینه‌وه‌ی ئه‌و تاوانبارانه‌ی ده‌ستیان له‌کیمیابارانی ههڵهبجه و ئه‌نفالدا ههبووه، رۆڵیان هه‌بوه‌‌و مسته‌شار و تاوانبارانیان رووب��ه‌ڕوی دادگ��ا ک��ردۆت�هوه ،ک��وردی پارچه‌کانی تر باس لهوه ده‌که‌ن ،ژنان و پیاوانی ئه‌م پارچهیه به‌راورد به‌کوردی پارچه‌کانیتر چاالکیان نیه و که‌متر گیانی به‌شداریان له‌بۆنه‌‌و ی��اده نه‌ته‌وه‌ییه‌کاندا ههیه و که‌متر کاری سیاسی و ئابوریش ده‌که‌ن. س�����ه‌ره‌ڕای ت��ێ��ک�هڵ��ب��ون��ی��ان ب �هک��ل��ت��وری ئ���هو واڵت�� ه پێشکه‌وتوانه ،که‌چی کورده‌کانمان منداڵه‌کانیشیان فێری زمانی کوردی ناکه‌ن و هه‌موومان ده‌یانبینین له‌گه‌ڕانه‌وه‌یاندا منداڵه‌کانیان کوردی نازانن ،زمانی دای����ک ل���ه‌واڵت���ه پ��ێ��ش��ک �ه‌وت��وهک��ان گ��رن��گ��ی زۆری پێده‌درێت ،ب�ه‌اڵم ک��وردان��ی په‌نابه‌ر نه‌یانتوانیوه سود له‌خاڵه ئه‌رێنیه‌کانیان وه‌رب��گ��رن ،ب��ۆی�ه ئ�هگ�ه‌ر بڵێم دیپۆرتکردنه‌وه‌یان زۆر باشتره له‌مانه‌وه‌یان ،له‌وانه‌ی ه که‌سانێک ه�ه‌ب��ن و دژای �ه‌ت��ی��م ب��ک �هن ،ب���ه‌اڵم ئه‌گه‌ر به‌مشێوه‌یه‌ش نه‌بێت پێموانیه ئه‌وان بیری گهڕانهوه بۆ واڵتیان هه‌بێت. هه‌رگیز به‌بیریاندا نایه‌ت بێنه‌وه و ئ�ه‌وه‌ی له‌وێ به‌ده‌ستیانهێناوه ،له‌سودی ئ�هم خه‌ڵک و واڵت�ه‌دا به‌کاری بهێنن ،به‌ڵکو مانه‌وه‌یان له‌پێناو خۆیاندا ده‌وێت ،بۆیه دژی ئه‌و بڕیاره‌ی حکومه‌تی هه‌رێم نیم بۆ دیپۆرتکردنه‌وه و گه‌ڕاندنه‌وه‌ی په‌نابه‌ران بۆ کوردستان. ل���هگ���هڵ ئ���هم���ان���ه‌دا ش���ێ���واز و ئ���ام���ڕازی گه‌ڕاندنه‌وه‌ی په‌نابه‌رانی کورد به‌و جۆره‌ی ئێستا ههیه و ئازار ده‌درێن ،به‌کارێکی نامرۆییانه ده‌بینم، قه‌ت ئه‌م مامه‌ڵه‌یه به‌شایه‌نی ئه‌و په‌نابه‌رانه و هیچ پارچه‌یه‌کی کوردستان و واڵتانی تریش نابینم.
بیروڕا
پێکهێنانی حکومه‌ت دووباره‌کردنه‌وه‌ی گه‌مه‌یه‌کی دۆڕاو!
ساڵی یه‌که‌م ژماره 34 نوێدا نابن و کار بۆ چه‌سپاندنی دیموکراسی و جێبه‌جێکردنی ده‌ستور ناکه‌ن. دووشه‌ممه 2010/12/6 هه‌رله‌یه‌که‌م رۆژی کۆبونه‌وه‌ی ئه‌نجومه‌نی ن��وێ��ن �ه‌ران��ی ع��ێ��راق و ه �هڵ��ب��ژاردن��ی س �ه‌رۆک��ی ئ�هن��ج��وم�هن و ج��ێ��گ��ره‌ک��ان��ی و ه �هڵ��ب��ژاردن �ه‌وه‌ی سه‌رۆک کۆمار ،وتاره تونده‌که‌ی سه‌رۆکی نوێی دواج������ار راک��ێ��ش��ان��ی په‌رله‌مان و چ��ون�ه‌ده‌ره‌وه‌ی لیستی عێراقییه به‌ر گوریسه‌که به‌قازانجی له‌هه‌ڵبژاردنی سه‌رۆک کۆمار ،ئاماژه گه‌لێکن ئ�����هح�����م�����ه‌دی ن�������ه‌ژاد که خوێندنه‌وه‌ی دڵخۆشکه‌ریان بۆناکرێت ،به‌ڵکو یه‌کالیی ب��ووی �هوه ،ئه‌و واچ����اوه‌ڕوان دهک��رێ��ت ملمالنێیه‌کی توند له‌ناو ک��ێ��ش��م�هک��ێ��ش�هی زی��ات��ر داموده‌زگای حکومی و په‌رله‌مانیدا بێته ئاراوه، ل�����ه‌دووس�����ه‌د و پ �هن��ج��ا هه‌ر وهک سونه‌کان رۆژی راسپاردنی مالیکی کوردۆ ناسیح رۆژی خ����ای����هن����د ن � ه یان به‌رێکه‌وت نه‌زانی و ساڵح موتڵگ پێیوای ه ب �ه‌ئ��اره‌زوی دڵ��ی ئۆباما ده‌ست نیشان کردنی ئه‌و رۆژه که به‌ڕۆژی غه‌دیر فه‌ره‌ج و هاوبیره‌کانی کۆتایی ن��اوده‌ب��رێ��ت ،مه‌رامێکی مه‌زهه‌بی له‌پشته‌وه‌یه، ه�����ات ،ن���هخ���ه‌ون���هک���هی چونکه شیعه‌کان ب���اوه‌ڕی���ان وای���ه ل �هو رۆژه‌دا ئه‌ردۆگان به‌دیهات ،سه‌رئه‌نجام بۆ جاری دووه‌م په‌یامبه‌ری ئیسالم ئیمامی عه‌لی به‌جێنشینی ن���وری مالیکی ل �ه‌الی �هن س���ه‌رۆک ک��ۆم��ارهوه خۆی دان��اوه ،ئه‌وه‌ی ئه‌م حکومه‌ت و په‌رله‌مان ه راسپێردرا بۆ پێکهێنانی کابینه‌ی حکومه‌ته‌که‌ی له‌وی تر جودا دهکاتهوه ،هاتنه‌ناوه‌وه‌ی پێکهاته‌ی ک���ه‌وا ب��ڕی��اره ل���هم���اوه‌ی م��ان��گ��ێ��ک��دا پێکبێت ،سوننه مه‌زهه‌بی عه‌ره‌به که تێڕوانینیان سه‌باره‌ت هه‌یکه‌لی حکومه‌ته‌که له‌چل و دووکه‌س پێک ب �هک��ورد و مافه ده‌ستورییه‌کانی به‌جۆرێکه، دێ��ت س���ه‌رۆک و س��ێ جێگر و س��ی و هه‌شت م��ال��ی��ک��ی و ج �ه‌ع��ف �هری ب��هس��ه‌د ئ����اوی زم زم وه‌زیر ،بێگومان حکومه‌تی ئه‌مجاره زۆرجیاوازتر شۆردراونه‌ته‌وه ،کورد ههمیشه عه‌ره‌بی شیعه‌ی ده‌بێت له‌وه‌ی چوارساڵی رابردوو ،هه‌ڵبه‌ته جیاواز ب�هه��اوده‌ردی خۆی زانیوه و پێیوابووه ه �ه‌ردووال به‌ئاراسته‌یه‌کی پۆزه‌تیڤدا نا ،به‌ڵکو به‌ڕوویه‌کی کورد و شیعه ماڵ وێرانی ده‌ستی رژێمی به‌عس نه‌گه‌تیڤدا به‌تایبه‌تی بۆ کورد ،هه‌روه‌ک دیاره ب��وون و درک به‌مه‌ینه‌تی و ئازاره‌کانی یه‌کتر حکومه‌تێکی بنکه فره‌وانی فره‌الیه‌ن و پێکهاته‌ی دهک���هن ،بۆیه به‌هه‌موو توانایه‌که‌وه پایه‌کانی جیاواز جڵه‌وی ده‌سه‌اڵتی عێراق ده‌گرێته ده‌ست ،حکومه‌ته‌کانی جه‌عفه‌ری و مالیکییان توندوتۆڵ وا پێده‌چێت فه‌رمانڕه‌واکانی حکومه‌تی ئایند‌ه دهک�����ردوو ت �هن��ان �ه‌ت ح��ک��وم �ه‌ت �هک �هی مالیکی ئ�ه‌وه‌ن��ده‌ی له‌هه‌وڵی الوازک��ردن��ی یه‌کتریدا کار ل �هک��ات��ێ��ک��دا ب �هش��ێ��ک ل �هک��وت��ل �ه شیعه‌کانیش ده‌که‌ن ،ئهوهنده له‌خه‌یاڵی بنیادنانه‌وه‌ی عێراقی لێی کشانه‌وه ،ک��ورد باشتر شانی ده‌خسته به‌ر
14
دراماى تورکى له‌نێو کۆمه‌ڵگاى کوردى زۆرن ئه‌و که‌لوپه‌النه‌ى له‌واڵتانى دهرهوه به‌تایبه‌ت ل �ه‌واڵت � ه دراوس��ێ��ک��ان��م��ان ه��هن��ارده‌ى ک��وردس��ت��ان ده‌کرێت ،یه‌کێک له‌و شتانه‌ى که به‌شێوه‌یه‌کى به‌رچاو جێگه‌ى خۆى له‌ناو ئه‌و کۆمه‌ڵگایه‌دا کردووه‌ته‌و‌ه فیلم و دراما تورکییه‌کانن. به‌شێک له‌پێشکه‌وتنى هه‌ر واڵتێک له‌ئه‌ستۆى راگه‌یاندن و میدیاکان و باڵوکردنه‌وه‌ى فیلم و دراماکانه ،له‌م نێوانه‌دا کۆمه‌ڵگاى کوردى چ سودێکى له‌م به‌ش ه پێ گه‌یشتووه. ئ���هم ه��هم��وو ک �هن��اڵ � ه ئ��اس��م��ان��ی و ک�هن��اڵ� ه ناوخۆیانه‌ى که ههیه له‌کوردستان چۆن و تاچه‌ند ک��اری��گ�ه‌رى ه �ه‌ب��ووه له‌سه‌ر خه‌ڵکى و تا چ راده‌ی �هک توانیویه‌تى ئاستى رۆشنبیرى خ���هڵ���ک ب�����ه‌رز ب��ک��ات��هوه. ئه‌وه‌ى ئێستا ده‌یبینین دور‌ه ل �هو شته‌ى ک ه چاوه‌ڕێمان ده‌کرد ،باڵوکردنه‌وه‌ى دراما هێرش مسته‌فا بیانییه‌کان به‌تایبه‌تى دراماى تورکى سه‌ره‌کى ترین بابه‌تى هه‌موو ماڵێک و شه‌وچه‌ره‌ى هه‌موو دانیشتنێکه، خۆ ئه‌گه‌ر ئه‌م درامایانه سودێکى هه‌بوای ه ئه‌وا ئێمه‌ش هیچ توانجێکمان نه‌بوو ،به‌اڵم بهداخهوه ته‌نها شتێکى کۆمه‌ڵگاکه‌مان له‌م درامایانه‌ى وهرگرتووه هیچ نییه جگ ه له‌کات به‌سه‌ربردنێکى بێ سود و به‌فیڕۆدانى کاتێکى زۆر له‌ژیانیان ل �هگ �هڵ ه �هم��وو ئ���هو ک��ێ��ش�هو گ��رف��ت��ان �ه‌ى ک ه به‌مدواییان ه له‌ناو کۆمه‌ڵگاکه‌مان سه‌رى هه‌ڵداو‌ه وهک به‌رزبوونه‌وه‌ى رێژه‌ى جیابوونه‌وه‌ى هاوسه‌رى، خۆکوشتن و خۆسوتاندنى ئافره‌تان و خیانه‌ت له‌هه‌موو بواره‌کاندا .ئایا سه‌رچاوه‌ى هه‌موو ئه‌م کێش ه دروستبووان ه چی ه و تاوانبارى یه‌که‌م کێی ه له‌م بابه‌ته‌دا.
ئ����هم ک��ێ��ش��ان � ه و چ �هن��دی��ن ک��ێ��ش �ه‌ى ت��ری��ش دروس���ت ب��وون وهک ئ���ه‌وه‌ى ک�ه ده‌بینین چۆن خوێندکاره‌کانمان له‌پۆله‌کانیشدا السایى ئه‌کته‌ر‌ه تورکه‌کان ئه‌که‌نه‌و‌ه یان سه‌یرێکى جل و به‌رگى خ��وێ��ن��دک��اران به‌تایبه‌تى زانکۆکانمان بکه‌ین ئه‌وا دیاره ک ه هه‌موو ئه‌و مۆدێالنه‌ى ک ه ئه‌وان په‌یڕه‌وى ده‌که‌ن راسته‌وخۆ تیشک دانه‌وه‌ى هه‌مان دراما بیانى و به‌تایبه‌تى تورکییه‌کانه. ل���ێ���ره‌دا خ �هڵ��ک��ى چ���ۆن ئ �ه‌ب��ێ ت��ێ��ب��گ�هن ک ه باڵوبوونه‌وه‌ى ئه‌م جۆره فیلمانه یان ده‌توانین ناوى بنێین (ڤایرۆسى تورکى) ک ه بهداخهوه له‌ئێستادا زۆرترین به‌شى کۆمه‌ڵگاکه‌مانى گرتووه‌ته‌وه، سیاسه‌تێکه بۆ دورک�ه‌وت��ن�هوه ل �ه‌داب و نه‌ریتى کوردى و بیرچوونه‌وه‌مان له‌وه‌ى ک ه ئێمه‌ى کورد کێ بووین و راب��ردووم��ان چ��ۆن ب��ووه ،پالنێک ه تاخۆمان بده‌ین به‌ده‌ستى بێگانه‌کان. ده‌بێ بپرسین بۆ هیچ تاکێک له‌کوردستان ح��ه‌ز ب�هس�هی��رک��ردن��ى درام����ای ک���وردى ناکات ک� ه ه��اوزم��ان��ى خۆیه‌تى و ب��اس له‌کێشه‌کانى کۆمه‌ڵگاکه‌ى ده‌کات ،به‌اڵم له‌وباره‌یه‌و‌ه کۆمه‌ڵگا زۆر تاوانبار نی ه له‌به‌ر ئه‌وه‌ى دراما کوردییه‌کان نه‌یانتوانیوه ئاستێکى باش له‌خۆیان نیشان بده‌ن تا خه‌ڵکى روو نه‌کات ه داب و نه‌ریتى واڵتانى تر و خۆى نه‌دات به‌ده‌ست نه‌ریتێکى جیاواز له‌هه‌موو شتێکى خۆمان. له‌م ئاسته‌دا باسه‌یرێکى واڵتانى پێشکه‌وتوو بکه‌ین و بزانین ک� ه ئ���ه‌وان تاچه‌نده له‌خه‌مى ل�ه‌ب��ی��رن�هک��ردن��ى راب�����ردووى خ��ۆی��ان��ن ،ب��ۆ نمون ه واڵتێکى وهک به‌ریتانیا که تائێستاش واجیهه‌ى بیناکان ب��اس له‌سااڵنى زۆر ک��ۆن و راب��ردوی��ان ئه‌که‌ن و ته‌نانه‌ت کۆنتڕۆڵێک بۆ ئهوه ههبووه تا هه‌رکه‌سێک ک ه ئه‌چێت ه ئه‌و واڵته‌و‌ه پابه‌ندبوون به‌حه‌زاریبوونى ئه‌و واڵته‌ى بۆ ده‌رکه‌وێت.
السه‌نگییه‌که‌ی بۆ ئه‌وه‌ی له‌رووخان بی پارێزێت، به‌اڵم ئه‌وان بێباکانه نه‌جه‌عفه‌ری ماده‌ی په‌نجا و هه‌شتی ده‌س��ت��وره کاتییه‌که‌ی جێبه‌جێکرد نه‌مالیکی ل����ه‌واده‌ی دی��اری��ک��راودا قۆناغێکی له‌سێ قۆناغه‌که‌ی ماده‌ی سه‌دوچلی ده‌ستوری هه‌میشه‌یی به‌ئه‌نجام گه‌یاند. به‌شداری کردنی کورد له‌بنیادنانه‌وه‌ی عێراقدا ه �ه‌ر ل �هس �ه‌ره‌ت��اوه کارێکی ه�هڵ�ه‌ب��وو ،هه‌ڵه ک ه له‌وه‌دابوو کورد له‌پێش عه‌ره‌به‌کاندا بۆ دووب��اره دروستکردنه‌وه‌ی عێراق بازووی لێ هڵماڵی ،بێ ئه‌وه‌ی ئه‌و ئه‌زموونه تاڵه‌ی هه‌شتاساڵی رابردوو ل�ه‌ب�ه‌رچ��اوب��گ��رن ،له‌کاتێکدا دهب���وو ع�ه‌ره‌ب�هک��ان داوای ه���اوک���اری ل���هک���ورد ب��ک �هن ،ک��وردی��ش مه‌رجه‌کانی خ��ۆی بخستایه‌ته‌ڕوو ،هه‌رکاتێ گه‌ره‌نتی جێبه‌جیکردنی به‌ده‌ست بهێنایه ئه‌وکات عێراقی ب��ۆ ب��را عه‌ره‌به‌کانی بنیاد بنایه‌ته‌وه، ب �ه‌داخ �هوه ئهمه رووی ن �ه‌دا و ک��وردی��ش که‌وت ه ه�هڵ�هی�هک��ی سیاسی م���ه‌زن���هوه ،ل�ه‌زه‌ل��ک��اوێ��ک��دا چه‌قیوه رۆژ له‌دوای رۆژ زیاتر رۆده‌چێت ،کێ ب��اوه‌ڕی ب�هوه ههیه حکومه‌تێکی الوازی شیع ه مه‌زهه‌ب مافه ده‌ستورییه‌کانی کورد زه‌وت بکات و کات به‌فیڕۆبدات ،ئاماده‌نه‌بێت به‌ڵێنی خۆی بباته‌سه‌ر ،ئێستا حکومه‌تێکی دیکه‌ی هاوبه‌شی سونه و شیعه ک�ه زۆرج��ی��اوازت��ر ل���ه‌وه‌ی پێشوو بیرده‌که‌نه‌وه ،به‌تایبه‌تی سونه‌کان تێڕوانینیان بۆ ک��ورد له‌گۆشه‌نیگایه‌کی به‌عسییانه‌وه‌یه ،ئای ه چ��ۆن داواک��اری��ی�هک��ان��ی ک��ورد ب���ه‌ڕه‌وا ده‌بینن و گوێی بۆ ده‌گرن؟ ئ �هم ج���اره‌ش ک��ورد ب �هش��داری له‌گه‌مه‌یه‌کدا ده‌کات پێش ده‌ست پێکردنی دیاره که به‌دۆڕاوی دێ��ت �ه‌ده‌ره‌وه ،ئ�هو ن��ۆزده خاڵه‌ی ک��ورد ئاماده‌ی
ک��ردووه بۆ ئه‌وه‌ی هه‌رلیستێک بڵێنی جێبه‌جێ ک��ردن��ی ب��دات پشتگیری ل��ێ ب��ک��ات ،وا باسی ل��ێ��وه‌ده‌ک��رێ��ت ه��ی��چ لیستێک واژوی ل �هس �ه‌ر نهکردووه به‌خودی مالیکیشه‌وه ،بۆیه ئێستاش جێی خۆیه‌تی ئه‌و ن��ۆزده خاڵه ه �ه‌ژده‌ی بکرێت به‌خاتری ب��را ع�ه‌ره‌ب�هک��ان و ته‌نها ی�هک خاڵی نه‌بێت ئ �ه‌وی��ش م���اده‌ی س �ه‌دوچ��ل له‌ماوه‌یه‌کی دیاری کراوی کورتدا به‌گه‌رنتی جێبه‌جێ بکرێت
جێی شانازییه بۆ سیاسییه‌کانی کورد له‌به‌غدا، ئ�هگ�ه‌ر ب��رای��ان��ی ع���ه‌ره‌ب ب���هوهش رازی ن�ه‌ب��وون، ئ �ه‌وا باکوردیش بڵێت (دینی خۆتان بۆخۆتان، دینی خۆمان بۆخۆمان) بگه‌ڕێنه‌وه کوردستان و ناوماڵی خۆمان رێکبخه‌ن و له‌به‌اڵ و مسیبه‌ت بیپارێزن ،تابرایانی عه‌ره‌ب نه‌یان فه‌رمووه (ئه‌وه‌ی ئێمه و به‌رنامه‌که‌ی ئێمه‌ی قبوڵنه‌بێت ،به‌شمشێر گه‌ردنی ده‌په‌ڕێنینن).
حکومه‌تی نوێی عێراق و پرسگری سه‌رژمێری و ئاینده‌ی کورد
هه‌شت مانگ به‌سه‌ر ئه‌نجامدانی هه‌ڵبژاردنی عێراقدا تێپه‌ڕی هه‌تا الیه‌نه‌کان رێککه‌وتن له‌سه‌ر داب�هش��ک��ردن��ی پۆسته سه‌ره‌کییه‌کانی .به‌پێى ده‌ستوری عێراق و بنه‌ماکانی دیموکراتیه‌تی په‌رله‌مانی بێت پێویست بوو ئه‌م پرۆسه‌یه له‌دوای راگه‌یاندنی ئه‌نجامه‌کانی هه‌ڵبژاردنه‌وه)15( ، رۆژ که‌متری بخایه‌نایه .ئێستاش مالیکی ئه‌رکدار ک��راوه بۆ پێکهێنانی کابینه‌ی نوێی حکومه‌ت ،ئه‌مه‌شیان ئه‌گه‌ر به‌پێى ده‌ستور بێت، دوای ئه‌رکدارکردنی له‌الیه‌ن سه‌رۆک کۆماره‌وه پێویسته له‌ماوه‌ی که‌متر له‌مانگێکدا کابینه‌که‌ی پێشکه‌شی په‌رله‌مان بکات ،به‌مپێوانه بێت که‌متر ل �ه‌دوو هه‌فته ک��ات م��اوه ل�ه‌ب�ه‌رده‌م مالیکدا بۆ پێکهێنانی کابینه‌که‌ی .بێگۆمان لێره‌دا نامه‌وێت له‌سه‌رکات زۆر رابوه‌ستم ،ئایا له‌چه‌ند رۆژ یاخود مانگی تردا حکومه‌ت پێکدێت ،به‌ڵکو ئه‌وه‌ی ده‌مه‌وێت باسی بکه‌م ئهوهیه، بۆچی ئ �ه‌وه‌ن��ده راگه‌یاندنی حکومه‌ت دره‌نگ ده‌که‌وێت، ئاسته‌نگییه‌کانی ب�ه‌رده‌م��ی چ��ی��ن؟ س �ه‌رژم��ێ��ری��ی ع��ێ��راق ئاری عومەر و راگه‌یاندنی حکومه‌ت چ په‌یوه‌ندییان به‌یه‌که‌وه ههیه؟ ئ��ای��ن��ده‌ی ک���ورد له‌سێبه‌ری ئ���هم ح��ک��وم�ه‌ت و ه�هڵ��وێ��س��ت��ان�ه‌دا چ��ی ب�هس�ه‌ر دێ��ت؟ نوێنه‌رانی ک��ورد له‌عێراق و په‌رله‌مان و حکومه‌تی هه‌رێم رۆڵیان چییه ،له‌م قۆناغه‌دا. دی��اره ئه‌گه‌ر ناکۆکی و هۆکاری دواکه‌وتنی پێکهێنانی حکومه‌ت و رێککه‌وتنی الیه‌نه‌کان له‌سه‌ر بهرنامه و پرۆگرامی خزمه‌ت بێت ئه‌وا نابێته پرسگریی و گ��ۆم��ان و ن��ائ��ارام��ی الی جه‌ماوه‌ر دروست ناکات ،به‌اڵم ئه‌وه‌ی ئێمه له‌م ماوه‌یه‌دا بینیمان ئهمه نه‌بوو ،به‌ڵکو ملمالنێ بوو له‌سه‌ر پۆسته‌کان .ئهوه بوو الیهنه شیعیه‌کان زۆر ه �ه‌وڵ��ی��ان��دا ک �ه که‌سێکی ت��ر له‌جێگه‌ی مالیکی بپاڵێون بۆ پۆستی س�ه‌رۆک وه‌زی��ری، به‌ئاشکرا ده‌یانوت ئێمه له‌گه‌ڵ که‌سی مالیکیدا نیین و ده‌خوازین که‌سێکی تر ببێته سه‌رۆک وه‌زی����ر ،ب���ه‌اڵم ل �هم ه�ه‌وڵ�هی��ان��دا س �ه‌ر ن�هک�ه‌وت��ن. ه�ه‌رچ��ی الی�هن�ه سونییه‌کان و که‌سی ئه‌یاد ع����ه‌الوی ب���وو ل���ه‌الی���هن ده‌ی��ان��خ��واس��ت پۆستی سه‌رۆک وه‌زیری بۆ خۆیان وه‌ربگرن ،له‌الیه‌کی ت�����رهوه ب �هش��ێ��ک��ی��ان ل���هس���ه‌ر پ��ۆس��ت��ی س���ه‌رۆک ک��ۆم��اری گ��ره‌وی��ان دهک���رد و ده‌ی��ان��خ��واس��ت ئه‌م پۆسته بۆ کورد نه‌بێت .الیه‌نی کوردیش هه‌تا دوای��ی هه‌ڵوێستی خ��ۆی یه‌کالیی ن�هک��ردهوه و چ��اوی ل�هوه بوو که پشتیوانی هه‌موو الیه‌ک به‌ده‌ست بێنێ بۆ وه‌رگرتنی پۆستی سه‌رۆک کۆماری .ئهمه خواست و ناکۆکی سه‌ره‌کی الی �هن �ه سه‌ره‌کییه‌کانی ن��اوخ��ۆی ع��ێ��راق ب��وو، هه‌رچی فاکته‌ره ده‌ره‌کییه‌کان ب��وو ،له‌الیه‌ک
ئه‌مریکا ده‌یخواست که که‌سێتییه‌کی نزیکی خۆی پۆستی سه‌رۆک وه‌زیری وه‌ربگرێـت ،هه‌تا بتوانێت له‌سه‌ر هێشتنه‌وه‌ی به‌شێکی هێزه‌کانی له‌عێراقدا له‌دوای ساڵی ( )2011گفتوگۆ بکات و ره‌وایی بدات به‌مانه‌وه‌ی خۆی .له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌دا حکومه‌تی نوێ فشار نه‌خاته سه‌ر ئه‌مریکا و ن �ه‌ت �هوه یه‌کگرتووه‌کان ب��ۆ الب��ردن��ی چ��اودێ��ری به‌ندی ( )7له‌میساقی نهتهوه یه‌کگرتووه‌کان ک��ه ل �ه‌رێ��گ �هی �هوه ن���ه‌ت���هوه ی �هک��گ��رت��ووه‌ک��ان و ئه‌مریکا چاودێری سه‌رجه‌م داهات و خه‌رجیاتی عێراق دهک �هن و حکومه‌ته‌کانی عێراق ناتوانن سه‌ربه‌خۆ مامه‌ڵه به‌بودجه و میزانییه‌ی عێراقهوه بکه‌ن .هه‌ر بۆ ئهمه بوو به‌شێوه‌یه‌کی شاراوه و ناڕاسته‌وخۆ پشتیوانی (عێراقییه)ی دهک��رد. هۆکاری ئه‌وه‌ی که به‌شاراوه‌یی و ناڕاسته‌وخۆ ئه‌م پشتیوانیه‌ی ده‌کرد و به‌ئاشکرا و راسته‌وخۆ نه‌یده‌کرد ،دڵنیانه‌بوون له‌سه‌رکه‌وتنی عه‌الوی و ل��ی��س��ت�هک�هی ل���هم م��ل��م�لان��ێ��ی�ه‌دا ،ل�ه‌الی�هک��ی ت��رهوه نه‌یده‌خواست الیه‌نه‌کانی تر بخاته به‌ره‌ی ب �ه‌رام��ب �هری خ��ۆی �هوه و بچنه ب���ه‌ره‌ی ئ��ێ��ران�هوه، چ��ون��ک �ه ئ �هم��ری��ک��ا ئ���هو راس��ت��ی �ه دهب��ی��ن��ێ ک ه ئ��ێ��ران ک��اری��گ�ه‌رت��ری��ن ه��ێ��زی ده‌ره‌ک��ی��ی �ه له‌سه‌ر گۆڕه‌پانی عێراق .وات �ه ئه‌مریکا نه‌یده‌خواست که حکومه‌تێکی هاوشێوه‌ی حکومه‌تی رابردو دروس��ت بێت و له‌ژێر کاریگه‌ریی ئێراندا بێت. ب��ۆ ئ����هوهش ده‌ی��خ��واس��ت س���ود ل �هک��ۆب��وون �ه‌وه‌ی الی���هن���ه س��وون��ن��ی �هک��ان و ع�����ه‌الوی ل �ه‌الی �هک و پ��ارچ �ه‌ب��وون��ی الی �هن �ه ش��ی��ع�هک��ان ل�ه‌الی�هک��ی ت����رهوه وه‌رب��گ��رێ��ت .ب���ه‌اڵم ئ����ه‌وه‌ی ئ��اش��ک��را ب��وو ئه‌مریکا له‌م به‌رنامه‌یه‌یدا ئه‌نجامی وه‌رنه‌گرت. ئێرانیش وهک هێزێکی ده‌ره‌ک���ی کاریگه‌ر له‌هه‌وڵی ئه‌وه‌دا بوو که که‌سێکی نزیکی خۆی ببێته س��ه‌رۆک وه‌زی���ر ،هه‌تا رێگه له‌جێبه‌جێ بوونی خه‌ونه‌کانی ئه‌مریکا بگرێت و حاکمێتی خۆی له‌عێراقیشدا په‌ره پێ بدات ،بۆ ئه‌م مه‌به‌ست ه به‌گومان بوو له‌مالیکی و له‌هه‌وڵی ئه‌وه‌دا بوو که که‌سێکی نزیکتر ئه‌م پۆسته وه‌ربگرێت ،به‌اڵم ئه‌ویش به‌ئاشکرا ئه‌م هه‌ڵوێسته‌ی نیشان نه‌ده‌دا، چونکه گومانی هه‌بوو که ئه‌جێندای الیه‌نی به‌رامبه‌ری به‌هێز بکات ،ئێران توانی جارێکی تر الیهنه شیعه‌کان په‌کبخات و پۆستی سه‌رۆک وه‌زی���ری بپارێزێت و رێگه‌ی ن �ه‌دا که پۆستی سه‌رۆک کۆماری بچێته ده‌ستی الیهنه سونیه‌کان. ب���ه‌اڵم ل�هگ��ۆڕی��ن��ی مالیکیدا س �ه‌رن �هک �ه‌وت. لێره‌دا گرنگه باسی هه‌وڵدانی تورکیاش بکه‌ین ک�ه زۆر هه‌وڵیدا له‌رێگه‌ی الی�هن�ه سونیه‌کان و ب����ه‌ره‌ی ت��ورک��ی��ی �هوه رێ��گ��ر ب��ێ��ت ل����ه‌وه‌ی ک ه پۆستی سه‌رۆک کۆماری بدرێته کورد ،به‌اڵم هه‌وڵه‌کانی بێ ئه‌نجام ب��وون .کاتێک سه‌یری ئه‌م رووداو و بارودۆخه بکه‌ین ده‌بینین پله و پای ه و فاکته‌ری ده‌ره‌کی رۆڵی دیاریکه‌رییان ههبووه
له‌ئاراسته‌کردن و قۆڵکردنه‌وه‌ی ملمالنێیه‌کانی ناوخۆی عێراقدا ،ئه‌مه‌ش مه‌ترسییه‌کی مه‌زن ه ب��ۆس �ه‌ر ئ��ای��ن��ده‌ی گ �ه‌الن��ی ع��ێ��راق ،به‌تایبه‌تی گه‌لی ک��ورد و پێویسته به‌هه‌ندی وه‌ربگرین. ناکۆکی ئه‌مریکا ـ ئێران ،شیعه ـ سوننه ،کورد ـ ناوه‌ند و ده‌ستێوه‌ردانی هێزه هه‌رێمییه‌کانی تر له‌عێراقدا کۆتایی پێ نه‌هاتووه ،له‌ناوخۆشدا پرسی سه‌رژمێریی که وهک بابه‌تێکی هه‌ستیار و پێویسته سه‌یر ده‌کرێت بۆچی ب�هم ره‌نگه‌ی ئێستا مامه‌ڵه‌ی له‌گه‌ڵ ده‌کرێت و دوای ئهوهنده ئاماده‌کاری جارێکیتر دوا خرایه‌وه بۆ کاتێکی ت��ر .گ��وم��ان��ی ت��ێ��دا نیه ئ �هم ب��اب�ه‌ت�ه و بابه‌تی البردنی خانه‌ی نهتهوه له‌فۆرمی سه‌رژمێریدا و ئ �هو ه �ه‌واڵن �هی ک�ه دران ب��ۆ به‌ده‌ستهێنانی پۆست له‌عێراقدا هه‌مووی ئاماژه‌ی بۆ ئه‌وه‌ی که الیهنه سیاسیه‌کانی عێراق به‌کوردیشه‌و‌ه تائێستا دورن له‌راستی دیموکراتیه‌وه ،چونک ه دی���م���وک���رات���ی ل���هه���هن���گ���اوی ی���هک���هم���دا پشت به‌خۆبه‌ستن و به‌ئیراده‌بوون و خزمه‌تکردنه به‌گه‌ل، به‌اڵم ئه‌وه‌ی له‌عێراقدا ده‌گوزه‌رێ پشت بهدهرهوه به‌ستن و وه‌گرتنی پۆست و له‌م رێگه‌یه‌وه خۆ ب��ااڵده‌س��ت��ک��ردن و ب �ه‌رام��ب �ه‌ر ن�هخ��ۆێ��ن��دن�ه‌وه‌ی�ه. ه�ه‌ر ئه‌مه‌ش ه��ۆک��اری ناڕه‌حه‌تی و ئاڵۆزی بارودۆخی عێراقه ،چونکه له‌جێگه‌یه‌ک پشت بهدهرهوه به‌ستن هه‌بێت ،دیموکراتی پێش ناکه‌وێت، له‌جێگایه‌ک هه‌وڵدان بۆ پۆست هه‌بێت ،خزمه‌ت ئه‌نجام نادرێت ،له‌جێگایه‌ک یه‌کتری خوێندنه‌و‌ه نه‌بێت دیکتاتۆری و گ��وم��ان پێش دهک�ه‌وێ��ت، ئه‌مه‌ش هه‌مان عه‌قڵییه‌ت بوو که له‌سه‌رده‌می به‌عسدا حاکم ب��وو .ب�ه‌وات��ای�هک��ی ت��ر پێویست ه سه‌ره‌تا نه‌خۆشییه‌کان دی��اری بکه‌ین ،چونک ه به‌بێ دیاری کردنی نه‌خۆشییه‌کان به‌شێوه‌یه‌کی راس���ت ن��ات��وان��ی��ن چ���اره‌س���هری راس��ت��ی��ش دی��اری بکه‌ین .ئه‌م ئه‌رکه‌ش ئه‌رکی سه‌ره‌کی کورد و دیموکراتخوازانه ،چونکه کورد و دیموکراتخوازان له‌به‌رده‌وامی ئه‌م بارودۆخه‌دا زیانیان لێ ده‌که‌وێت. گرنگه په‌رله‌مان و حکومه‌تی ه�ه‌رێ��م ،الیه‌ن ه کوردستانیه‌کان به‌گشتی و دیموکراتخوازان زیاتر هه‌ستیار بن به‌رامبه‌ر ئه‌م ب��ارودۆخ�ه .له‌کاتی دروستکردنی کابینه‌ی نوێی حکومه‌تدا زیاتر له‌پۆست ،راستکردنه‌وه‌ی چه‌مکی کار و خزمه‌ت به‌بنه‌ما بگرن ،ئ�هو بابه‌تانه‌ی که سه‌رچاوه‌ی ناکۆکییه‌کانن بگرێنه ده‌ست و چاره‌سه‌ر بکرێن، بۆ ئه‌مه‌ش پێویسته بوێرانه په‌نجه بخه‌نه سه‌ر برینه‌کان ،چونکه بارودۆخه‌که و گه‌لی کورد و عێراقیش هه‌تا دوایی ناتوانێت ،ئارام بگرێت، ئه‌گه‌ر ئه‌مڕۆ ئێوه به‌ئه‌رکه‌کانی خۆتان هه‌ڵنه‌ستن ئ���ه‌وا گ���ه‌ل هه‌ڵوێستی خ���ۆی ن��ی��ش��ان ده‌دات.
پرسی چه‌تر پرسی چه‌تر ،پانتاییه‌ک ه (چه‌تر) بۆ گوزارشتکردنی رای ئێوه‌ی هاواڵتی ره‌خساندوو ه تائازادان ه لێره‌وه هه‌ر هه‌فته و له‌سه‌ر پرسێکی گه‌رم بۆچوونی خۆتان بخه‌نه‌ڕوو. پرسی ئه‌م هه‌فته‌ی ه تایبه‌ته‌ب ه (راى ئێوه له‌سه‌ر ئه‌وه‌ى ئایا ده‌ستکه‌وت گرنگتر‌ه یان پۆسته‌کان بۆ کورد له‌حکومه‌تى عێراقى؟؟). رابه‌ر ره‌شید -رۆژنامه‌نووس ،پرسیاره‌ک‌ه دوو الیه‌نه‌یه، ه����ه‌ردووک����ی����ان گ���رن���گ���ن ،ب���ه‌اڵم به‌مه‌رجێک ده‌ستکه‌وت نه‌کرێته قوربانی پ��ۆس��ت ،ب �ه‌داخ �هوه بڕیار به‌ده‌سته‌کانی له‌مه‌ڕ خۆمان زیاتر هه‌ڵپه‌ی پۆستیان‌ه له‌جیاتى خه‌م ل�هدهس��ت��ک�ه‌وت�هک��ان ب��خ��ۆن .خ��اوه‌ن پۆست ئه‌گه‌ر دڵسۆزی دۆزی ره‌وای گه‌له‌که‌ی بێت ،ئه‌وا رۆڵێکی ئه‌رێنی و کاریگه‌ری له‌سه‌ر ره‌وتی رووداوه‌کان ده‌بێت. ن��ەس�ری��ن زه‌ن���دی – رۆژن���ام���هن���ووس و چ��االک��وان ل�ه‌ب��واری ژن��ان ،پله و پای‌ه گرنگه به‌مه‌رجێک سه‌الحیه‌تی هه‌بێت ،بۆ ده‌سته‌به‌رکردنی ده‌ستکه‌وته‌کانی میلله‌ت بێت ،هه‌وڵه‌کانی ک��ورد توانیوییه‌تی پله و پۆست به‌ده‌ست ب��ێ��ن��ێ ،ت��اگ �هی��ش��ت��ۆت �ه س����ه‌رۆک کۆمار .پرسه نه‌ته‌وایه‌تێیه‌کان ئێمه‌ی گه‌یاندوه‌ت‌ه ئه‌م رۆژه ،بۆیه له‌پێش هه‌موو پله و پایه‌یه‌کدایه ،ئه‌گه‌ر پرسه نه‌ته‌وایه‌تییه‌کانمان ده‌سته‌به‌ر نه‌کرێت به‌پێی ئه‌و پله‌وپایه‌یه‌ی هه‌مان‌ه ئه‌وا ئێمه هیچمان نهکردووه. خالید محه‌مه‌د -مامۆستا ،ئ�هم�ه پرسیارێکی فه‌لسه‌فییه ،پێویستی به وردبینی ههیه ،بۆ نموونه کاتێک به‌رژه‌وه‌ندی له‌چوارچێوه‌ی به‌رژه‌وه‌ندی تایبه‌تی‌و که‌سێتی دابنێین ،ئه‌وا له‌چوارچێوه‌ی به‌رژه‌وه‌ندی گشتیدا دهبێته شتێکی ب��ێ م��ان��ا ،ه �ه‌روه‌ه��ا پله‌وپایه‌ش به‌هه‌مان شێوه.مێژوو چیرۆک گه‌لێکی زۆری وامان بۆ ده‌گێڕێته‌وه ،ده‌کرێ هه‌ردوو الیه‌نه‌ک‌ه له‌پێناو به‌رژه‌وه‌ندی گشتیدا یه‌کبخرێن بۆ به‌رژه‌وه‌ندی‌و خزمه‌تکردنی گه‌ل.
سه‌رباز مه‌مه‌ند ــ مامۆستا ،له‌گ‌ه ڵ ئه‌وه‌دا نیم سازش له‌سه‌ر پۆست بکرێت ،به‌اڵم ئه‌گه‌ر مه‌سه‌له‌ک‌ه گه‌ڕاندنه‌وه‌ی که‌رکوک و جێبه‌جێکردنی ماده‌ی ( )140بێت و داوا له‌کورد بکرێت ده‌ستبه‌رداری پۆستی سه‌رۆک کۆمار بێت ،زۆر به ئاسایی ده‌بینم. م �هح��م��ود ح���هس���هن ـ���ـ پ��ۆس��ت گرنگه ،به‌اڵم نه‌ک بۆ سازشکردن له‌سه‌ر پرسێکی نه‌ته‌وایه‌تی ،چونکه دهب��ێ نهتهوه له‌پێش ئایینه‌و‌ه بێت، ک�ه له‌دایکبووین ب�هک��وردب��وون�هوه له‌دایکبووین ،دواتر موسڵمانین ،هه‌ر که‌سێک سازش له‌سه‌ر پرسه نه‌ته‌وایه‌تییه‌کان بکات ،ئه‌وا له‌به‌ها جوانه‌کانی مرۆڤ بێبه‌ش‌ه به ره‌وشتیشه‌وه. م��ام��ۆس��ت��ا ش��وک��ر ئ��ی��م��ام ـ��ـ خ�ه‌ت��ی��ب��ی م��زگ �ه‌وت��ی ره‌ش��ی��داوا ل �هک �ه‌رک��وک ،پێویسته ه���هم���وو ش��ت �هک��ان ل �ه‌پ��ێ��ن��او پرسه نه‌ته‌وایه‌تییه‌کانماندا بێت ،ئێمه‌ش وهک ک��ورد تائێستا کۆمه‌ڵێک پۆستمان ههبووه ،به‌پۆستی سه‌رۆک کۆماریشه‌وه ،به‌اڵم ئ�ه‌وه‌ی گرنگه هه‌موو پۆسته‌کان له‌پێناو ئاینده‌ی گه‌له‌که‌ماندا بێت. ئه‌گه‌ر ناهیچ سودێکی نییه ،باخاوه‌ن پۆسته‌ک‌ه کوردیش بێت. زه‌ینه‌ڵ مه‌حمود – مامۆستا، پۆست گرنگه ،ئه‌گه‌ر له‌رێگه‌یه‌وه ک���ار ب��ۆ م��ی��ل��ل�ه‌ت ب��ک��ات ،دهب��ێ میلله‌ت که‌سانی شیاو و شایسته بۆ پۆسته‌کان هه‌ڵبژێرێت ،ئه‌گه‌ر نا، ئه‌وا به‌رژه‌وه‌ندی میلله‌ت دووچاری مه‌ترسی گهوره دهبێتهوه و به‌ره‌و هه‌ڵدێر ده‌چێت‌و هه‌رگیز نابێ له‌ژێر فشاری ده‌ره‌کیدا پرسه نه‌ته‌وایه‌تییه‌کانمان پشتگوێ بخه‌ین.
پیرۆزبایی
بەبۆنەی چوونە نێو كەژاوەی زێڕینیانەوە ،پیرۆزبایی گەرم ئاراستەی سۆزان عەلی هاوكارمان و هۆشیار عوسمان دەكەین .هیوادارین ژیانیان پڕبێت لە ئاسودەیی و بەختەوەری ،پێكەوە پیر و خەڕۆ بن.
داواى که‌م به‌کارهێنانى «خوێ» ده‌کرێت له‌ریستۆرانته‌کاندا و :ئامانج ده‌زگایه‌کى ته‌ندروستى ئوستورالى داواى ل�ه‌وه‌زاره‌ت��ى ته‌ندروستى ئوستورالیا کرد ریستورانت و شوێنى خوارده‌مه‌نیه‌کان دابنێن ک�������ۆت و ب����هن����د ل����هس����ه‌ر له‌سه‌ر به‌کارهێنانى خوێ ،ئه‌مه‌ش له‌پێناو ب �ه‌ره‌ن��گ��ارب��وون �ه‌وه‌ى ئ��هو نه‌خۆشیانه‌ى به‌هۆى خوێوه دوچ��ارى م��رۆڤ ده‌بێت وهک ن �هخ��ۆش��ى پ �هس��ت��ان��ى خ��وێ��ن و نه‌خۆشیه‌کانى دل و چه‌ندین نه‌خۆشى تر که تامردن له‌مرۆڤ جیانابێته‌وه، رێگه‌نه‌دان به‌چێشتخانه‌کان به‌ئاره‌زوى خۆیان ئه‌و کاره ئه‌نجام بده‌ن. ه��ۆک��ارى ئ���هم ب��ڕی��اره‌ش��ى ب��ۆ ئ �هوه گهڕاندهوه که به‌زیان به‌سه‌ر حکومه‌ت و وهزارهت�����ى ت �هن��دروس��ت��ى دهب��ێ��ت �هوه و ب �هوه��ۆی �هوه س��ااڵن �ه دهب��ێ��ت حکومه‌ت پ��اره‌ی �هک��ى زۆر ل�ه‌ده‌ره��اوی��ش��ت�ه‌ى ئ���هم ن�هخ��ۆش��ی��ان�ه خ���ه‌رج ب��ک��ات، بۆیه پێویسته ژینگه‌ى ته‌ندروست دروست بکات بۆ ئه‌وه‌ى که‌مترین خه‌رجى له‌و بوارانه سه‌رف بکرێت.
رێنمایی له(به‌ڕێوبه‌رایه‌تى پاسپۆرتى سلێمانى)یهوه بۆ هاواڵتیان 1ـ تکای ه خۆت به‌دوور بگره له‌به‌کارهێنانی به‌ڵگه‌نامه‌ی ساخت ه بۆ ده‌رهێنانی پاسپۆرت ،بهپێچهوانهوه دوچاری لێپرسینه‌وه‌ی یاسایی دهبێتهوه. 2ـ فۆرمی خۆراکه‌که‌ت ده‌رچووی چ شارێک بێت ،ده‌بێت سه‌ردانی ئه‌و پارێزگای ه بکه‌یت بۆ ده‌رهێنانی پاسپۆرت ،بهپێچهوانهوه مامه‌ڵه‌که‌ت جێبه‌جێ ناکرێت. 3ـ بۆ دڵنیابوون له‌ته‌واوبوونی پاسپۆرته‌که‌ت ،سه‌ردانی ماڵپه‌ڕی ( )www.passport.radionawxo.orgبکه. 4ـ پێویست ه له‌کاتی وه‌رگرتنه‌وه‌ی پاسپۆرته‌که‌ت خۆت ئاماده‌بیت ،چونک ه په‌نجه‌مۆرى زیندوی کهسه وه‌رگیرێت. 5ـ بۆ ده‌رهێنانی پاسپۆرت بۆ منداڵی خوار ته‌مه‌ن ( )18ساڵ ،پێویست ه به‌خێوکه‌ر (وه‌لی ئه‌مری) له‌گه‌ڵ بێت و ئاماده‌بێت. 6ـ بۆ جێبه‌جێ کردنى مامه‌ڵه‌ی پاسپۆرت ،ئافره‌تی ته‌مه‌ن خوار ()40 ساڵ پێویسته (وه‌لی ئه‌مری) له‌گه‌ڵ بێت. 7ـ بۆ جێبه‌جێ کردنی مامه‌ڵه‌ی پاسپۆرتی منداڵی ته‌مه‌ن سه‌رو ()12 ساڵ پێویست ه ره‌گه‌زنامه‌ی عێراقی هه‌بێت. 8ـ بۆ جێبه‌جێ کردنی مامه‌ڵه‌ی پاسپۆرتی منداڵ ،پێویست ه پێناسی باری شارستانی یه‌که‌ی وێنه‌ی له‌سه‌ر بێت. 9ـ بۆ وه‌رگرتنی ره‌زامه‌ندی پاسپۆرت پێویست ه خۆت ئاماده بیت، بهپێچهوانهوه کاره‌که‌ت جێبه‌جێ ناکرێت. 10ـ پێویست ه له‌کاتی جێبه‌جێ کردنی مامه‌ڵه‌ی پاسپۆرته‌که‌ت به‌ڵگه‌نام ه ئه‌صلی یه‌کان وهک(ڕه‌گه‌زنامه‌ی عێراقی+پێناسی باری شارستانی+فۆرمی خۆراکی)پێ بێت ،بهپێچهوانهوه مامه‌ڵه‌که‌ت جێبه‌جێ ناکرێت. 11ـ پێویست ه بۆ وه‌رگرتنی ره‌زامه‌ندی پێدانی پاسپۆرت خاوه‌ن داواکار خۆی ئاماده‌بێت ،بهپێچهوانهوه مامه‌ڵه‌که‌ی بۆ جێبه‌جێ ناکرێت. به‌ڕێوه‌به‌رێتى پاسپۆرتى سلێمانى
سکااڵ ستافى رۆژنامه‌ى چه‌تر
ئاگاداری
رۆژنامەكەمان ئاگاداری گشت الیەنەكان و هاواڵتیان دەكات كە سكااڵ و ده‌رفه‌تی كار بۆ سەرجەم كۆمپانیا ێ بەرامبەر باڵو دەكاتەوە. و دامودەزگاكان و هاواڵتیان بەب پرسە
پرس ه و سه‌ره‌خۆشى خۆمان ئاراسته‌ى کامه‌ران محه‌مه‌د نه‌بى ناسراو ب ه (د.کامه‌ران به‌روارى) ده‌که‌ین به‌بۆنه‌ى کۆچى دوایى باوکى به‌ڕێزیانه‌و‌ه هیوادارین ئه‌م ه دواناخۆشی بنه‌ماڵه‌که‌یان بێت.
ستافى رۆژنامه‌ى چه‌تر
ونبوون پێناسێکى بارى شارستانى ونبوو‌ه به‌ناوى (مه‌ریوان فاتح که‌ریم ره‌شید) هه‌ر که‌سێک دۆزیوێتیه‌و‌ه با په‌یوه‌ندى بکات به‌ژمار‌ه مۆبایلى ()07701427952 یان بیگه‌ڕێنێته‌و‌ه بۆ قۆتابخانه‌ى ره‌هه‌ندى بنه‌ڕه‌تى تێکه‌اڵو له‌سه‌رچنار.
نامه‌یه‌ک بۆ یه‌کێتی نیشتمانی و کۆمه‌ڵه‌ى زیندان ه سیاسییه‌کان من تاریق ره‌شید ئه‌حمه‌د ته‌مه‌ن ( )41ساڵ له‌هه‌شتاکان واتا (– 1980 )1983ته‌مه‌نم ( )16سااڵن بوو به‌هۆی ئه‌وه‌ى سێ برام پێشمه‌رگه‌ى کۆمه‌ڵ ه بوون ،سێ ساڵ و نیو حزبی به‌عس له‌باقوبه‌ی سه‌ر به‌پارێزگاى دیال ه زیندانی کردم. چه‌ند که‌سێک شایه‌تحاڵن ئه‌و کات له‌گه‌ڵیاندا زیندانی بوون ،وهک :شه‌هید به‌کر مام عه‌باس ک ه پێشمه‌رگه‌ى حزبی شیوعی بوو و له‌دواى راپه‌ڕین شه‌هید بووه ،شازاد حسێن سه‌عید ئێستا له‌ژیاندای ه خوشکی شه‌هید ئه‌حمه‌د دوانز‌ه ئیمامی له‌گه‌ڵماندا زیندانی بوون. هه‌رچه‌ند‌ه ئه‌و خوشکه‌ى شه‌هید ئه‌حمه‌د دوانز‌ه ئیمامیم وهک شایه‌تحاڵ بردوو‌ه بۆ کۆمه‌ڵه‌ى زیندان ه سیاسییه‌کان له‌که‌الر شایه‌تیم بۆ بدات زیندانی بووم ،به‌اڵم تائێستا هیچم بۆ نهکراوه ،نه‌له‌پێدانی مووچ ه و نه‌زه‌وی ک ه بیکه‌م ب ه خانوو ،چونکه تائێستا له‌خانوویه‌کی گڵی کرێدام. خاوه‌نی سێ برای شه‌هیدم به‌ناوه‌کانی شه‌هید (نازم بچکۆل و فاروق و سه‌ردار) هه‌شت مانگ پێش ئێستا سه‌ردانی (کاک فه‌رهاد) له‌زیندانیانی سیاسی که‌الرم کرد ،به‌اڵم هیچ سوودی نه‌بوو و تائێستا وه‌اڵم نه‌دراومه‌ته‌وه ،له‌کاتێکدا ئه‌ندام په‌رله‌مانێک وه‌زیر و به‌رپرسه‌کان مووچه‌یان له‌شه‌ش ملیۆن که‌متر نییه ،که‌چی ئێمه‌ش ده‌بێت سوکایه‌تی و ده‌ستی ده‌ستیمان پێده‌که‌ن و حسابمان بۆ ناکه‌ن. بۆی ه ده‌ڵێم بهداخهوه بۆ یه‌کێتی نیشتمانی تائێستا و دواى ( )19ساڵ راپه‌ڕین هیچی بۆ نه‌کردووم ،که‌چی ئه‌وانه‌ى وا برای من و که‌سوکاری منیان شه‌هید و ئه‌نفال کرد ئێستا مام جه‌الل ده‌مانچه‌یان پێده‌به‌خشێ. تاریق ره‌شید -کفری 2010/11/27
هه‌مه‌ڕ ه‌نگ ساڵی یه‌که‌م ژماره 34 دووشه‌ممه 2010/12/6
15
له‌م گۆشه‌یه‌دا هه‌رجار‌ه و زانیارییه‌کی پزیشکی له‌الیه‌ن پزیشکێکی پسپۆڕه‌وه ده‌خرێته‌ڕوو
د.محه‌مه‌د عومه‌ر
نه‌خۆشی دڵ‌کونبوون
دڵ ک��ون��ب��وون /ل�ه‌ون�هخ��ۆش��ی��ان�هی�ه ک �ه ه�هم��وو منداڵێک له‌سکی دایکیدا هه‌یه‌تى ،به‌اڵم پاش چ�هن��د مانگێک پ��ڕده‌ب��ێ��ت �هوه و ه��ی��چ زیانێکی ته‌ندروستی نیه ئه‌مه‌ش دوو جۆری ههیه. جۆرى یه‌که‌م ( )ASDکه ئه‌م جۆره ئاساییه و ک��ێ��ش �هی ن���ه‌ب���ووه ل��هگ��هڵ ئ����هوهش پێویستی به‌چاره‌سه‌ر ههیه. ج��ۆرى دووم ( )VSDکه ئه‌مه‌ش دهکهوێته نێوان هه‌ردوو گوێچکه‌له ،واته هه‌بونی نوقسانی ل�هن��ێ��وان دی���واری ه���ه‌ردوو گوێچکه‌له ،ئه‌مه‌ش چ �هن��د ج��ۆرێ��ک��ی ه �هی �ه و ب����ه‌زۆری ل�ه‌ت�هم�هن��ی گه‌وره‌یدا روده‌دات زۆرحاڵه‌تێکی مه‌ترسیدار نیه زۆرب��هی ک��ات نه‌خۆشمان ه�ه‌ب��ووه هاوسه‌رگیرى کردووه به‌هۆی پشکنین پیمان زانیوه له‌ته‌مه‌نی گه‌وره‌ییدا. ئه‌م جۆره له‌نێوان چکۆله‌دایه و که هه‌ندێکجار ک��ون��ی گ �ه‌وره‌ی �ه و هه‌ندیکجار ک��ون��ی بچوکه ب�����ه‌زۆری ب �هم��ن��داڵ��ی ک��ات��ی��ک م��ن��داڵ ف�هح��س ده‌کرێت ده‌رده‌که‌وێ زۆربه‌ی کات دکتۆر زۆربه گرنگیه‌وه سه‌یری ئه‌وکه‌سانه ناکات که نه‌خۆشی ک��ون��ی دڵ��ی��ان ه�هی�ه ،چونکه ه�هم��وو منداڵێک له‌سکی دایکیدا ئه‌م دڵى کونیه‌ى تێدایه ،دوای چه‌ند مانگێک له‌دایکبونی ئه‌م کونه داده‌خرێت، ب�ه‌اڵم کاتێک به‌منداڵی دانه‌خرێت ئ�هوه دهبێته هۆى تێکه‌ڵبونی خوێنی پاک و پیس و په‌ستانی الی چه‌پی دڵ به‌رز دهکاتهوه ،چونکه به‌رده‌وام خوێن له‌الی چه‌پی دڵه‌وه ده‌چێت بۆ الی ڕاست له‌به‌رئه‌وه‌ی ئه‌و خوێنه‌ی که ده‌چێت بۆالی چه‌پ ئۆکسجینی تێدایه ،به‌اڵم خوێنی به‌شی راست که له‌ئه‌ندامه‌کانی له‌شه‌وه دهگهڕێتهوه دوائۆکسیدی کاربۆنی تێدایه. ن��ی��ش��ان �هک��ان��ی /ج���ۆره‌ک���ان���ی ئ���هم ن�هخ��ۆش��ی�ه نیشانه‌کانی وهک یه‌ک نیه. ی�هک�هم :کونی ن��ێ��وان گوێچکه‌له‌کان نیشانه دروس�����ت ن���اک���ات ل���ه‌وان���هی���ه م���ن���داڵ ل �هک��ات��ی له‌دایکبونیه‌وه هه‌تا ته‌مه‌نی الوی�ه‌ت��ی هه‌ستی پێنه‌کرێت ،چونکه ئه‌وکونه گه‌وره‌یه زۆر زیانی نیه. دووه‌م :کونی نێوان چکۆله‌کان که دهکهوێته ل �هن��ێ��وان ش��اخ��وێ��ن��ب�ه‌ر و س��ی�هک��ان زی��ات��ر هه‌ستی پێده‌کرێت نیشنه‌کانیشی بهوشێوهیه ده‌رده‌که‌وێت (هیالکی ،ناڕحه‌تی ،شینبونه‌وه‌ی ده‌ست و لێوی) کۆنیشانه‌کانی پێده‌وترێت ()essinminger ئ �هم �هش ح��اڵ�ه‌ت��ێ��ک��ی خ��راپ �ه ،چ��ون��ک�ه ج��ی��اوازی په‌ستان له‌نێوان الی چ �ه‌پ و راس��ت��دا که‌مه و ئ�هم نه‌خۆشیه زگماگه و پێش له‌دایکبوون ئه‌م ح��اڵ�ه‌ت�ه روده‌دات ،ت�هن��ه��ا ی��هک ح��اڵ �ه‌ت نه‌بێت ئه‌ویش له‌به‌ته‌مه‌نه‌کاندایه کاتێک جه‌ڵده لێیان ده‌دات جه‌ڵده‌که ده‌دات له‌دیواری هه‌ردوو چکۆڵه به‌شێک له‌دیواره‌که خوێنی بۆناڕوات ،به‌ئه‌مه‌ش ک��ون��ی دڵ دروس���ت دهب��ێ��ت بێجگه ل��هم حاڵه‌ته حاڵه‌ته‌کانی تر له‌منداڵیدا دروست ده‌بن. در ه‌نگ هه‌ست پێکردنی گ�ه‌ر س�ه‌ره‌ت��ا پێی ن�ه‌زان��رێ تا بگاته حاڵه‌تی کۆنیشانه‌کانی ()essinminger ئ �ه‌وا چ��اره‌س �هری ئ��اس��ان نیه و هه‌ندیک جار ده‌گاته حاڵه‌تی م��ردن ،بۆیه هه‌تا نیشانه‌کانی زوتر ده‌ربکه‌وێت چاره‌سه‌ری ئاسانتر ده‌بێت. چ��ار هس�ه‌رى ئ�هم نه‌خۆشیه /ی�هک شت ههیه که ده‌بێت ئه‌و که‌سانه‌ی کونی دڵیان ههیه بیزانن پێش ئه‌نجامدانی هه‌ر نه‌شته‌رگه‌ریه‌ک دکتۆر ئاگادار بکرێتهوه بۆئه‌وه‌ی میکرۆب و به‌کتریا نه‌چێته ن��او ل�هش��ی ن�هخ��ۆش�هک�ه و ببێته ه��ۆی هه‌وکردنی ،بۆیه هه‌ندیک عیالجی وهک حه‌ب و ده‌رم��ان ههیه ده‌بێت به‌کاریبێنێت ،له‌سه‌ره‌تادا چاره‌سه‌ر ته‌نها نه‌شته‌رگه‌ری ب��وو ،ب�ه‌اڵم ئێستا به‌هۆی پیشکه‌وتنی ته‌کنه‌لۆژیاوه چاره‌سه‌ری ئ��اس��ان ب���ووه ج��ی��اواز ل��ه‌وچ��اره‌س��ه‌ره ،ب���ه‌اڵم جگه ل�ه‌چ��اره‌س�ه‌رى پزیشکى هیچ خۆپاراستنێکی تر نیه بۆ نه‌خۆشی دل کونی. ئا /کارزان تارق
گەزیزە مەنزڵی گواستەوە9 ژماره‌ی متمان ه خاوه‌ن ئیمتیاز سه‌رنوسه‌ر دیزاین چاپ و باڵوکردنه‌وه راوێژکاری یاسایی ناونیشان
کچە کوردی ئەندامی شارەوانی ئۆسلۆ 8
Be ciyawaziyekanewe le jêr Çetir da kodebînewe
212 که‌مال حه‌سه‌ن حه‌مه ره‌زا کاروان ساالر ناوه‌ندی گرافیکی رۆژیار چاپخانه‌ی ره‌نج سیروان ئه‌حمه‌د حامد سلێمانی گه‌ڕه‌کی عه‌لی ناجی 07710299753 - 07480179510
تیراژ 5000
BeciyawaziyekanewelejêrÇetirdakodebînewe
cetir2010@gmail.com cetir2010@yahoo.com
WWW.Chatrpress.com
No: (34) Mo.6/12/2010
ریکالم
لۆبیلیکس ــ ویکیلیکس
ریکالم
ویکیلیکس چیه؟ ئێم ه عادل زۆزانی ئه‌م ناو‌ه وهک ماڵپه‌ڕێک ک��ه ب�هڵ��گ�ه نهێنیه‌کانی وه‌زاره‌تی دهرهوهی ئه‌مریکای ئاشکرا کردووه ده‌ناسین ،ئه‌و به‌ڵگانه‌ی ئاشکراش ده‌کرێن له‌م ماڵپه‌ڕه‌و‌ه زۆر گرنگن ،به‌گوێره‌ی هاوکێشه‌کان گرنگی به‌ڵگه‌کان بوونه‌ت‌ه رۆژه‌ڤی میدیای جیهانی. ئاشکرابوونی به‌ڵگ‌ه نهێنیه‌کانی وهزارهت��ی دهرهوهی ئه‌مریکا له‌هه‌موو جیهاندا و بۆ ئێمه‌ش بووهته هه‌واڵ ،له‌هه‌موو زانیاریه‌کاندا ئه‌مریکا ههیه ،یان سه‌رچاوه‌که‌ی ئه‌مریکای‌ه بۆیه بۆ ئێمه‌ش بابه‌تێکی جێگای شک و گومانه، پێویستیشه وابێت .نه‌ک له‌به‌رامبه‌ر ئه‌مریکادا به‌ڵکو له‌ئاستی گه‌له‌کۆمه‌یه‌کدا له‌گوماندام، ئه‌مریکا ده‌وڵه‌تێکی وایه ئه‌گه‌ر گومانی لێ نه‌که‌ی گورزت به‌رده‌خات ،بۆیه ئاشکراکردنی به‌ڵگه‌کان له‌ویکیلیکسیشدا به‌شێکی تر‌ه له‌وه‌ی ئێمه گومانه‌کانمان له‌سه‌ر ئه‌مریکا به‌هێزتربێت. به‌وێن‌ه ئه‌م به‌ڵگان‌ه بۆ ئه‌وه‌ی کاریگه‌رییه‌کانی ئ �هم��ری��ک��ا ل���هس���ه‌ر ج��ی��ه��ان��ی خ�����اوه‌ن کێش ه که‌مبکرێته‌و‌ه باڵونه‌کراونه‌ته‌وه! ویکیلیکس ماڵپه‌ڕێک‌ه له‌ئه‌مریکا ل�������ه()2006/10/4دا دروستکراوه ،کۆگایه‌ک‌ه بۆ نوسینی جۆراوجۆر ک��راوه‌ی �ه و به‌ئاشکراکردنی به‌ڵگه‌ی نهێنی ده‌وڵه‌تان ن��اودارب��ووه ،رۆژنامه‌نوسی ئه‌مریکی، چینی ،ئوستوراڵی ...ئه‌وانه‌ی ناڕازین کاری تێدا ده‌که‌ن. له‌گ‌ه ڵ ئاشکراکردنی به‌ڵگ‌ه نهێنیه‌کانی وه‌زاره‌تی دهرهوهی ئه‌مریکا ،هه‌موو که‌س چاویان بڕی‌ه ناوه‌رۆکی ئه‌وه‌ی له‌به‌ڵگه‌کاندا ههبووه ،ئه‌و زانیاریان‌ه به‌شێوه‌یه‌کی ریکالمی دێن و ده‌چن، ب�هم رهنگه خاڵه بنه‌ڕه‌تیه‌کان له‌بیرده‌کرێن و له‌ئامانجی ئاشکراکردنی ئه‌و به‌ڵگان‌ه پرسیار ن��اک��رێ��ت ،پێویست ب���وو س �ه‌ره‌ت��ا ل�هه��ۆک��اری ئاشکراکردنی ناوه‌رۆکی ئه‌و به‌ڵگان‌ه پرسیار بکرایه .ئه‌گه‌ر پرسیار بکه‌ین :به‌ئاشکراکردنی ئه‌م به‌ڵگان‌ه ئه‌مریکا یان ئه‌و واڵتانه‌ی موخاته‌ب ه ده‌کرێن له‌و به‌ڵگانه‌دا ئه‌و زیانه‌ی به‌ریانده‌که‌وێت چییه؟ بۆنموون‌ه ئه‌گه‌ر تورکیا بێنین‌ه به‌رچاوی خۆمان ،له‌و به‌ڵگانه‌دا بۆ س �ه‌رۆک وه‌زیرانی تورکیا تۆمه‌تی «دزی �ه‌ت��ی» ده‌درێ��ت �ه پاڵ؟ به‌ئاشکراکردنی ژماره‌کانی بانکی ئه‌ردۆغان له‌سویسرا ئه‌وه‌ی ده‌وترێت به‌م ره‌نگه‌یه ،هه‌روه‌ها پێیده‌ڵێن «ئه‌و که‌سه‌ی باوه‌ڕی پێ ناکرێت» .بۆ به‌وه‌زیری دهرهوهی تورکیا ئه‌حمه‌د داود ئۆغلوش ده‌وترێت «مرۆڤێکی مه‌ترسیداره». ئه‌و رۆژه‌ی به‌ڵگه‌کان ئاشکرابوون داود ئۆغلو له‌ئه‌مریکا بوو و له‌گ‌ه ڵ وه‌زیری دهرهوهی ئه‌مریکا هیالری کلینتۆن لێدوانی رۆژنامه‌وانیاندا ،وهک ئه‌وه‌ی «هیچ نه‌بووه» هه‌ڵسوکه‌وتیان ده‌کرد. هیچ نه‌بووای‌ه ده‌بوو کلینتۆن داوای لێبوردنی ل �ه‌داود ئۆغلو بکردایه( ،رۆژێ��ک دوای ئهوه میدیای تورکیا وهک ئه‌وه‌ی کلینتۆن داوای لێبوردنی کردبێت وایان نیشاندا) .به‌اڵم شتێکی بهمجۆره نه‌بوو .بۆ ده‌وڵه‌ته‌کانی تریش که‌بێڕێزیان ل�ه‌ب�ه‌رام��ب�ه‌ر ک���راوه به‌هه‌مانشێو‌ه تێپه‌ڕیووه، سایکۆلۆژیای ده‌سه‌اڵتداروای‌ه «زیان لێکه‌وتوو تاوانباره». ئه‌مریکا دیبلۆماسیه‌تی سه‌رده‌می تازه‌ی له‌سه‌ر ئه‌م بنه‌مای‌ه به‌ڕێوه‌ده‌بات ،خۆی له‌خۆیدا باڵوکردنه‌وه‌ی ئه‌م به‌ڵگان‌ه وهک سه‌رکه‌وتن و لێهاتووی کاری راگه‌یاندنی گ��وزاره‌ی لێ بکرێت ،ئه‌و به‌ڵگان‌ه زیاتر سیاسه‌تی ئه‌مریکا له‌رۆژهه‌اڵتی ناوین و ئۆراسیا دیاری ده‌که‌ن و ئهمه رێکه‌وت نییه ،ئه‌و لۆبیانه‌ی ئه‌م به‌ڵگانه‌یان ئاشکراکرد حسابیان بۆ تێکچوونی هه‌ندێک شتی تریش کرد. ته‌نها ی���هک ئامانجم ب �هخ �هی��ا ڵ دادێ���ت: لۆبیه‌کانی شه‌ڕ ده‌یانه‌وێت له‌رۆژهه‌اڵتی ناوین ژێرخانی تێکبه‌ردانی گ���ه‌الن ئاماده‌بکات. ئه‌وا ماوه‌یه‌ک‌ه گه‌النی رۆژهه‌اڵتی ناوین بیر له‌بژارێک و ژیانێکی نوێی به‌بێ ئه‌مریکا و ده‌وڵ�ه‌ت�ه ئیمپریالیسته‌کان دهک �هن �هوه ،هه‌وڵدان ده‌کرێت ،ئه‌مه‌ش بۆ ئه‌مریکا مه‌ترسیه‌کی زۆر گ�ه‌وره‌ی�ه و زه‌مینه‌ی کوشت و بڕێکی نوێ ئاماده ده‌کرێت ،له‌ژێر سه‌ری ئاشکراکردنی ئه‌م به‌ڵگانه‌دا لهوانهیه فێڵێکی بهوشێوهیه ده‌ربکه‌وێت و باکه‌سیش سه‌ری سوڕنه‌مێنێت .به‌ڵگه‌کانی ویکیلیکس به‌ئامانجی ئاواکردنی زه‌مینه‌ی گێژاوێکی نوێ ئاشکراکراون ،ده‌یانه‌وێت گه‌الن به‌رامبه‌ر یه‌کتری بشکێنن. ده‌کرێت پێناسه‌ی ویکیلیکس ب �ه‌دوو شێوه ب�هک��وردی بکرێت ،کۆگای ئ���ازادی ه �ه‌واڵ، سه‌رچاوه‌ی ئازاد ..به‌اڵم لێره‌دا لۆبی /لۆبییه‌ک که ئه‌م کۆگایان‌ه پڕده‌که‌ن ههیه و پێویست ه ئامانجی ئه‌و لۆبی /لۆبیان‌ه پرسیار بکرێت ،له‌به‌ر ئهوه ویکیلیکس هه‌مانکات لۆبیلیکسه...