ب ه جیاوازییه‌کانه‌وه له‌ژێر چه‌تردا کۆده‌بینه‌وه
››
سه‌رۆکی هه‌رێم
وه‌اڵمی ()35 په‌رله‌مانتاری
رۆژنامه‌یه‌کی گشتی هه‌فتانه‌یه ،کۆمپانیای چه‌تر ده‌ریده‌کات
ژمار ه 36
ساڵی یه‌که‌م
دووشه‌ممه 2010/12/20
5
نه‌دایه‌وه نرخ 750 :دینار
WWW.Chatrpress.com
«حکومه‌ت پشکنینى کیمیایى بۆ نه‌کردووه»
بۆرى ئاوى خواردنه‌و ه ل ه کوردستان نه‌خۆشى شێرپه‌نج ه باڵو دهکاتهوه [ تایبه‌ت ب ه چه‌تر ] ب ه گوێره‌ى راپۆرتێکى رۆژنامه‌ى (چه‌تر) بۆرى (پۆلى ئه‌تیلین) ک ه ئێستا له‌کوردستاندا به‌کاردێت بۆ ئاوى خواردنهوه ،زیان ب ه ته‌ندروستى خه‌ڵکى هه‌رێمى کوردستان ده‌گه‌یه‌نێت و ل ه داهاتووشدا ئه‌گه‌ری توشبوون ب ه نه‌خۆشی شێرپه‌نج ه زیاد ده‌کات ،به‌اڵم به‌رپرسانی حکومی ئه‌و ه ره‌تده‌که‌نه‌وه.
شاره‌زایان باس لهوه ده‌که‌ن ،له‌و بۆریانه‌دا که بۆ ئاوى خواردنهوه به‌کاردێت ،مادده‌یه‌ک ههیه به ناوی (کاربۆنی ره‌ش) ئه‌و ماده‌ی ه مانه‌وه‌ی له‌به‌ر خۆردا مه‌ترسیی‌ه بۆ سه‌ر ته‌ندروستی مرۆڤ و توشبوونى به نه‌خۆشى شێرپهنجه. (د.به‌ختیار که‌مال ع�ه‌زی��ز) مامۆستای به‌شى کیمیای کۆلێژى زانست له زانکۆى سلێمانى ،له‌و باره‌یه‌و‌ه به (چه‌تر) ى وت« :کاربۆنى ڕه‌ش پێویستییه‌کى له‌شه ،به‌اڵم به‌کارهێنانى له بۆرى (پۆلى ئه‌تیلین)دا به مه‌به‌ستى پاراستى‌و ته‌مه‌ندرێژى بۆرییه‌ک‌ه به‌کاردێت ،به‌اڵم ماده‌ى (کاربۆنی ره‌ش) ماده‌یه‌ک ه ورده ورده ده‌ستده‌کات به هه‌ڵوه‌شانه‌وه ،که دهچێته ناو ئه‌و ئاوه‌ى که ئێمه دهیخۆینهوه دهبێته هۆى نه‌خۆشى شێرپهنجه». هه‌ر له‌و باره‌یه‌و‌ه (رێبوار یاسین مه‌حمود) سه‌رۆکى ئه‌ندازیاران له به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تى ئاوى ده‌وروبه‌رى سلێمانى ،وتى« :بۆرى (پۆلى ئه‌تیلین) ده‌بێت به‌پێی مه‌رجه‌کان له گه‌نجینه‌دا پارێزگارى لێ بکرێت ،به‌اڵم من پێم وانیی‌ه ئه‌و پاراستنه‌ى که پێویست ه لێره بکرێت‌و له هه‌موو ئه‌وروپادا پشکنینى کیمیایى مه‌رجى
سه‌ره‌کییه ،به‌اڵم الى ئێمه نه پشکنینى بۆ ده‌کرێت‌و نه بایه‌خى پێده‌درێت». وتیشى« :که‌مبوونه‌وه‌ی ته‌مه‌نى بۆریه‌ک‌ه دهگهڕێتهوه بۆ که‌مئه‌زمونى ئێمه به‌رامبه‌ر به ب��ۆرى پۆلى ئه‌تیلین ،ئه‌وه‌ى ده‌ریبخات زی��ان به‌ته‌ندروستى م��رۆڤ ده‌گه‌یه‌نێت پشکنین (تێست)ى کیمیاییه ،که تا ئێستا الى ئێمه نهکراوه ،له رێگه‌ى رۆژنامه‌که‌تانه‌و‌ه داوا ده‌که‌م حکومه‌ت پشکنینى کیمیایى بۆ بۆرییه‌کان بکات ئه‌و کاته به‌کارى بهێنێت». ناوبراو له درێژه‌ی قسه‌کانیدا بۆ چه‌تر وتیشی :بۆرى پۆلى ئه‌تیلین ته‌کنه‌لۆژیایه‌کى تازه‌یه ،به‌اڵم پشکنین (تێستکردن) ى بۆرى تورکیا له ئێران و بۆرى ئێران له تورکیا ئهمه خۆى گومانێک دروستده‌کات ،بۆیه ده‌بێت حکومه‌ت له به‌رامبه‌ر ئهمه که‌مته‌رخه‌م نه‌بێت .به‌اڵم به‌ڕیوه‌به‌رایه‌تی ئاوی سلێمانی ئه‌و زانیاریان‌ه په‌سه‌ند ناکات و ته‌ندروستیش ده‌ڵێت نازانین چیی‌ه بۆی ه ناتوانین قسه‌ی له سه‌ر بکه‌ین. له‌باره‌ی زیانى زیاترى کاربۆنی ره‌ش �هوه (د.عه‌بدول فه‌تاح هه‌ورامى) پسپۆرى نه‌خۆشییه‌کانى کۆمه‌ڵ ،وتى« :کاربۆنى ره‌ش وا ده‌رناکه‌وێت که کاریگه‌رى ترسناک و مه‌ترسیدارى هه‌بێت بۆ سه‌ر ته‌ندروستى مرۆڤ ،جگه له کاریگه‌رى گشتى، که پێشبینى ده‌کرێ به‌هۆى کاربۆنى ره‌شه‌و‌ه تووشى ببێ له‌وانه‌ش (کۆک‌ه و ماندویى و هه‌ناس‌ه ته‌نگى و توڕه‌بونێکى کاتى) نه‌خۆشییه‌کى تر که ترسناک‌ه شێرپه‌نجه‌یه».
جه‌میل بایک:
ن ه رێبه‌ر ئاپۆ ن ه تورکیا داواکانی یه‌کتر په‌سه‌ند ناکه‌ن
[ تایبه‌ت ب ه چه‌تر ]
له‌الپه‌ڕ‌ه ( )3زانیارى زیاتر ههیه (جه‌میل ب��ای��ک) که‌سایه‌تی دی���اری ن��او پهکهکه، رایده‌گه‌یه‌نێت :تورکیا نایه‌وێت چاره‌سه‌ری کێشه‌ی کورد بکات و ته‌نیا کورد ده‌خافڵێنێت ،ده‌ستنیشانیشی ده‌کات، ک ه هه‌ڵبژاردنی ساڵی داهاتوو بۆ کورد چاره‌نوسسازه جه‌ختیش دهکاتهوه ،ک ه ( )PKKلهگهڵ رێگ ه چاره‌ی چه‌کدانی ه و ده‌شڵێت« :کورد به‌هیچ شێوه‌یه‌ک ل ه شاخ نایه‌ت ه خوارهوه».
هه‌ولێر ،خۆپیشاندان دژى یاساى خۆپیشاندان رێکده‌خرێت
هه‌وڵدان بۆ پێشنیارى هه‌موارکردنه‌وه‌ى یاساى خۆپشاندان، [ هه‌ولێر ـ ره‌هێل مامه‌ش ] پاشان رێکخستنی خۆپشاندانێکى هێمنانه و شارستانى بۆ دواى ئه‌وه‌ى سه‌رۆکى هه‌رێم یاساى خۆپیشاندانى به‌رده‌م په‌رله‌مان که له‌ماوه‌ى یه‌ک هه‌فته‌دا ساز بکرێ». هه‌ژار ئه‌نوه‌ر راشیگه‌یاند :ئێمه وه‌ک که‌مپین له دادگاى له هه‌رێمى کوردستان په‌سه‌ندکرد و له شارى سلێمانى خۆپیشاندانێک دژى یاساکه رێکخرا ،رێکخراوه‌کانى فیدراڵى داواى یاسایی تۆمار ده‌که‌ین ،به‌و پێیه‌ى ئه‌و یاسای ه ش��ارى هه‌ولێریش به نیازن خۆپیشاندانێک بۆ پێچه‌وانه‌ى ده‌ستورى عێراقه. دواى ئ�ه‌وه‌ى په‌رله‌مانى کوردستان له ( )11/3به ده‌نگى هه‌مان مه‌به‌ست رێکبخه‌ن. (ه������ه‌ژار ئ����ه‌ن����وه‌ر) ئ���ه‌ن���دام���ى ک �هم��پ��ی��ن��ى رێکخستنى زۆرینه ،پڕۆژه یاساى خۆپیشاندانى په‌سه‌ند کرد و ره‌وانه‌ى خۆپیشاندانه‌که به (چه‌تر)ى راگه‌یاند :ئێمه وه‌ک ( )50سه‌رۆکى هه‌رێمیان کرد ،سه‌رۆکى هه‌رێمیش له ()12/12 ک�هس له نوێنه‌رانى رێکخراوه‌کانى کۆمه‌ڵگه‌ى مه‌ده‌نى و یاساکه‌ى په‌سه‌ند کرد ،ئه‌مه‌ش بووه هۆى توڕه‌بوونى خه‌ڵک رۆشنبیر و رۆژنامه‌نوسانى ش��ارى هه‌ولێر ،م��اوه‌ی�ه‌ک پێش و پێرێ له سلێمانى به دروشمه‌کانى «به واژوی ئه‌م بڕیاره، ئێستا وه‌ک هه‌نگاوى یه‌که‌م که‌مپینى (نا بۆ ئیمزاکردنى سه‌ر شۆڕ ناکا ئه‌م شاره ،ئ��ازادى ،ئ��ازادى ،په‌رله‌مانتاره‌کان ئ�ه‌وه‌ی�ه ده‌ستکه‌وته‌کانتان؟! ،س �ه‌رۆک ب��ڕی��اری��داوه ،ئ��ازادى یاساى خۆپیشاندان)مان راگه‌یاند. وتیشى« :له هه‌نگاوى دووه‌مدا دواى ئیمزاکردنى یاساکه خنکێنراوه ،یاساى خۆپیشاندانه‌کان ،یاساى دیکتاتۆره‌کان» ل�ه‌الی�ه‌ن س�ه‌رۆک��ى هه‌رێمى ک��وردس��ت��ان�هوه ،ل�ه ک��ۆب��وون�ه‌وه‌ى خۆپیشاندانێک رێکخرا و ئه‌گه‌رى ئهوه ههیه ناڕه‌زاییه‌کان ()12/18ى که‌مپین چه‌ند پێشنیارێک گه‌اڵڵه بوو ،له‌وانه‌ش زۆربه‌ى ناوچه‌کانى هه‌رێمى کوردستان بگرێته‌وه.
له‌دیدارێکی تایبه‌ت به رۆژنامه‌ی (چه‌تر)دا جه‌میل بایک ،ئه‌ندامی کۆنسه‌ی به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی کۆما جڤاکێن کوردستان (که‌جه‌که) له‌سه‌ر قۆناغی بێ چاالکی پهکهکه رایده‌گه‌یه‌نێت که ئه‌وان تا ()1ی ئادار چاوه‌ڕوان ده‌بن ،به مه‌به‌ستی پێداچوونه‌و‌ه و هه‌ڵسه‌نگاندنی ره‌وشه‌ک ه «ئه‌گه‌ر کۆمیسیۆنی ده‌رخستنی راستییه‌کان تا سه‌ره‌تای مانگی ئادار دانه‌مه‌زرا ئه‌وا ده‌بێ هه‌موو بزانین که ده‌وڵه‌تی تورک سووره له‌سه‌ر چاره‌سه‌رنه‌کردنی کێشه‌ی کورد» پێشیوایه هه‌ڵبژاردنی ساڵی داهاتوو له تورکیا ،هه‌ڵبژاردنێکی چاره‌نوسسازانه‌یه. له‌باره‌ی دیداره‌کانی رێبه‌ری پارته‌که‌یان (عه‌بدواڵ ئۆجه‌الن) لهگهڵ تورکیا و هه‌نگاوه‌کانی ئێستا و داهاتوویان له‌و بواره‌دا ئه‌ندامه‌که‌ی
«ده‌بوو ل ه ()2003وه سزاکانى سه‌ر عێراق هه‌ڵبگیرانایه»
مامۆستایه‌کى زانکۆ ئاماژ ه بۆ ئه‌و ه ده‌کات ،ده‌بوو وه دواى روخانى رژێمى سه‌دام، هه‌ر ل ه ساڵى ( )2003 ئه‌نجومه‌نى ئاسایشى نێوده‌وڵه‌تى سزاکانى سه‌ر عێراقى الببردایه ،به‌اڵم الیان نه‌برد و گه‌النى عێراق ئه‌م حه‌وت ساڵ ه قوربانى بوون.
سلێمانی ،خۆپیشاندانێک دژی یاسای خۆپیشاندان 12/18
درێژه‌ی چاوپێکه‌وتنه‌ک ه ل ه الپه‌ڕ‌ه ()11دایه
راپۆرتێک له‌سه‌ر بێسه‌روشوێنکراوانی شه‌ڕی ناوخۆ بخوێنه‌ره‌وه بۆ الپەڕە 3
[ چه‌تر ـ هه‌ڵمه‌ت ئیبراهیم ]
فۆتۆ :هاوژین غه‌ریب
(که‌جه‌که) ده‌ڵێت «ده‌وڵه‌ت ده‌یه‌وێ ئهوه به رێبه‌ر ئاپۆ په‌سه‌ند بکات کورد ههیه ،به‌اڵم گه‌ل نییه ،به‌ڵکو تاکه که‌سه ،رێبه‌ر ئاپۆ و هیچ کوردێکیش ئهمه په‌سه‌ند ناکات» هه‌روه‌ها ده‌ڵێت تا ئێستا نه ده‌وڵه‌ت داواکانی «رێبه‌ر ئاپۆ» په‌سه‌ند ده‌کات ،نه «رێبه‌ر ئاپۆ» داواکانی ئه‌وان. جه‌میل بایک ،له‌درێژه‌ی چاوپێکه‌وتنه‌که‌دا جه‌خت دهکاتهوه که: ئه‌وه‌ی بوو به رێگه‌ی شه‌ڕ به چاره‌سه‌ری گه‌یشت ،ئه‌وه‌ی که ماوهتهوه پێویسته به رێگه‌ی ئاشتی و سیاسی و دیموکراتییان‌ه به چاره‌سه‌ری بگات و «( )PKKنایه‌وێت پرسه‌ک‌ه به رێگه‌ی چه‌ک چاره‌سه‌ر بکات» .هه‌روه‌ها ده‌شڵێت :ده‌وڵه‌ت ده‌یه‌وێ هه‌ندێک کات به‌ده‌ستبخات و جارێکی دیکه کورد بخاڵفێنێ ،تا بتوانێ خۆی له‌و مه‌ترسییانه‌ی تێیدای‌ه رزگار بکات .بۆیه تا پرسی کورد به چاره‌سه‌ری نه‌گات ،کورد به هیچ شێوه‌یه‌ک له شاخ نایه‌ت‌ه خ��وارهوه ،خۆی بێ چه‌ک و بێ گه‌ریال ناکات. جه‌میل بایک ،ئه‌وه‌ش ده‌خات‌ه روو ،که به گوێره‌ى پڕوپاگه‌نده‌ى راگه‌یاندنه‌کانى تورکیا ،وه‌زیری ناوخۆی تورک له‌دانیشتنێکدا له‌گ‌ه ڵ کاک مه‌سعود له‌سه‌ر جێگیرکردنی ( )PKKله خاکی باشوردا پێکهاتوون و بڕیاریان له‌سه‌رداوه.
یونس عه‌لى ،مامۆستاى ئابورى له زانکۆى سلێمانى ،له لێدوانێکدا ی به‌سه‌ر عێراقدا به (چه‌تر)ى وت :له ساڵى ()1997هوه ئه‌و سزایان‌ه سه‌پێنراو‌ه له الیهن ئه‌نجومه‌نى ئاسایشى نێوده‌وڵه‌تییه‌وه ،به‌اڵم خۆى ل ه ساڵى ()1995هوه ره‌وشى عێراق به‌ره‌و خراپى رۆیشتووه ،دواى ساڵى ()2003ش ئه‌گه‌ر ته‌ماشا بکه‌ین ئه‌بوای‌ه ئه‌و سزایان‌ه نه‌مایا ،چونک ه له‌و کاته به دواوه ئه‌و بڕیاره به‌سه‌رچوو‌ه و ئه‌و رژێم‌ه روخاوه،واتا ده‌توانین بڵێین ئه‌م حه‌وت ساڵه گه‌لى عێراق قوربانى بووه به‌و بڕیاره له الیهن نهتهوه یه‌کگرتووه‌کان. وتیشى« :البردنى ئه‌و سزایان‌ه کۆمه‌ڵێک الیهن له‌خۆده‌گرێت،
به بۆچوونى من ده‌ی��ان�ه‌وێ پل‌ه پل‌ه ئه‌و بایه‌عیی‌ه الب �ه‌رن که تا ئێستا ههبووه .الیه‌نى دووه‌میان ئهوهیه ،ئه‌م بڕیاره کاریگه‌رى نابێ له لێخۆشبوونى ئه‌و قه‌رزانه‌ى له‌سه‌ر عێراق ههیه و قه‌رزه‌کان هه‌ر ده‌مێنێ ،ئه‌م بڕیاره ته‌نیا بۆ ئهوهیه عێراق به ئازادى هاورد‌ه و هه‌نارد‌ه بکات». ئه‌وه‌شى وت :ئه‌م بڕیاره کاریگه‌رى ده‌بێ له‌سه‌ر ئابورى عێراق و هه‌رێمى کوردستان ،به‌اڵم ئایا حکومه‌تى عێراقى خۆى ده‌یه‌وێ چى بکات؟ له بوارى بازرگانیدا ،له بوارى کشتوکاڵدا ،واتا ئهمه دۆخێکه ئابورى عێراق به‌ره‌و ئاسایبونه‌و‌ه ده‌بات ،ئه‌گه‌ر بێت و به‌ڕێوه‌بردنێکى باش هه‌بێت بۆ به‌ره‌وپێشبردنى ئه‌و تواناکاریی‌ه وه‌به‌رهێنانه‌ى له عێراق و هه‌رێمى کوردستان هه‌ن ،به‌اڵم ئه‌گه‌ر به‌ڕێوه‌بردنێکى باش نه‌بێ واته شته‌کان به هه‌مان شێوهیه و گۆڕانکارى تێدا نابێ. شه‌وى ( )2010/12/15له کۆبونه‌وه‌یه‌کدا ئه‌نجومه‌نى ئاسایشى نێوده‌وڵه‌تى ،بڕیارى هه‌ڵگرتنى ئه‌و سزایانه‌یدا ،که له سه‌رده‌مى رژێمى سه‌دامدا به‌سه‌ر عێراقدا سه‌پێنرا بوو ،سهرکرده سیاسییه‌کانى عێراقیش هه‌ڵگرتنى ئه‌و سزایانه‌یان به گرنگ ناوبرد.
هەواڵ ساڵی یه‌که‌م ژماره 36 چه‌تر دووشه‌ممه 2010/12/20
2
سه‌رۆکى هه‌رێم بڕیارى لێبوردنیشى بۆ ده‌رکردن
تا ئێستا ( )58زیندانى معه‌سکه‌ر سه‌الم ئازاد نه‌کراون
[ چه‌تر ـ هه‌ڵمه‌ت ئیبراهیم ]
سه‌رچاوه‌یه‌ک له زیندانى چاکسازى (معه‌سکه‌ر س���ه‌الم)هوه به (چه‌تر)ى راگه‌یاند ،تا ئێستا ( )58که‌س له‌و زیندانیانه‌ى به‌ر بڕیارى لێبوردنه‌که‌ى س��ه‌رۆک��ى ه��ه‌رێ��م ک��ه‌وت��وون ئ��ازاد نه‌کراون ،به گوێره‌ى سه‌رچاوه‌که ته‌نها
( )12که‌س ئازادکراون و هۆکاره‌که‌شى بۆ «واسیته» ده‌گێڕنه‌وه. س��ه‌رچ��اوه‌ک��ه ک �ه ن�ه‌ی��وی��س��ت ن���اوى ئاشکرا بکرێت ،به (چه‌تر)ى راگه‌یاند «ل�ه‌وان�هى به‌ر لێبوردنه‌که‌ى سه‌رۆکى هه‌رێم که‌وتن ،تا ئێستا ( )12ک �هس ئ���ازادک���راون ،ب �ه‌اڵم ( )58که‌س ماوینه‌ته‌وه ،هه‌موومان به تاوانى کوشتن (قتل) سزادراوین به ( )12که‌سه‌که‌شه‌وه». وت��ی��ش��ى :ل �ه ده���ۆک و ه�ه‌ول��ێ��ر ه �هم��وو ئه‌و که‌سانه‌ى دۆسیه‌که‌یان وه‌ک ئێمه بوو ،بڕیارى لێبوردن گرتینییه‌وه و ئازاد ک��راون ،به‌اڵم ئێم ه له گرتوخانه‌ى چاکسازى (معه‌سکه‌ر سه‌الم) تا
هه‌ڕه‌شه‌ى چاالکى مه‌ده‌نى ده‌که‌ن چه‌ند الیه‌نێک داوا ده‌که‌ن نه‌خۆشخان ه ( )400قه‌ره‌وێڵه‌ییه‌که ته‌واوبکرێت [ سلێمانى ـ چه‌تر ] ژم���اره‌ی���ه‌ک ک�هس��ای�ه‌ت��ی و پزیشک و رێکخراوی کۆمه‌ڵگه‌ی مه‌ده‌نی له شارى سلێمانى ،یاداشتێک ئاڕاسته‌ی سه‌رۆکایه‌تی په‌رله‌مان و ئه‌نجومه‌نی وه‌زیران و وه‌زاره‌تی ته‌ندروستی و پارێزگای سلێمانی ده‌که‌ن و داوا ده‌ک �ه‌ن ،په‌ل ه بکرێت ل ه ته‌واوکردنى نه‌خۆشخان ه ( )400قه‌ره‌وێڵییه‌که‌ی سلێمانى.
ل ه یاداشته‌که‌دا ه��ات��ووه« :نه‌خۆشخان ه ()400 قه‌ره‌وێڵییه‌که‌ی سلێمانی ماوه‌ی ( )13ساڵه بڕیاری جێبه‌جێکردنی ده‌رچ���ووه و به‌شێکی زۆری کاری بیناسازی تێدا ته‌واو بووه ،به‌اڵم ب ه داخهوه تا ئێستا کاره‌کان له‌و نه‌خۆشخانه‌ی ه وه‌ستاوه و ب ه ناته‌واوی هێڵراوه‌ته‌وه». هه‌روه‌ها له یاداشته‌که باس له‌وه‌ش ده‌که‌ن «ماوه‌ی ( )15رۆژ له ده‌رچونی ئه‌م یاداشته‌وه ده‌ده‌ینه ده‌زگا په‌یوه‌ندیداره‌کان و داوای ده‌ستپێکردنه‌وه‌ی کاره‌کان له نه‌خۆشخانه‌که ده‌که‌ین و ب ه پێچهوانهوه فشاری
ئێستا ئه‌و ( )58که‌سه ماوینه‌ته‌وه. ئه‌و سه‌رچاوه‌یه هۆکاره‌که‌شى بۆ «واسیته و واسیته‌کارى به‌رپرسه‌کان» ده‌گه‌ڕێنێته‌وه ،ئه‌وه‌شى وت« :هه‌ر له ژێر ده‌سه‌اڵتى ئه‌واندایه ،وه‌ک خۆم پێنج ساڵه لێره‌م رێکهوتنى عه‌شایه‌ریش کراوه و بڕیاره‌که‌ى سه‌رۆکى هه‌رێمیش گرتومیه‌تییه‌وه، به‌اڵم ئازادمان ناکه‌ن». (چ���ه‌ت���ر) پ���ه‌ی���وه‌ن���دى ک���رد ب���ه ب���ه‌ڕێ���وه‌ب���ه‌رى به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تى گشتى چاکسازى کۆمه‌اڵیه‌تى، ب �ه‌اڵم ن��اوب��راو ئ��ام��اده ن�ه‌ب��وو ب�ه ته‌له‌فۆن هیچ لێدوانێک بدات.
مه‌ده‌نی و یاسایی ده‌گرینه‌به‌ر بۆ ناچارکردنی ئه‌و ده‌زگایانه بۆ ته‌واوکردنی پرۆژه‌که و خستنه‌گه‌ڕی بۆ خزمه‌تکردنی هاواڵتیان». پڕۆژه‌ی نه‌خۆشخانه‌ی ( )400قه‌ره‌وێڵه‌یی له‌شاری سلێمانی له‌سه‌ر روبه‌ری ( )73دۆنم زه‌وی ل ه الیهن کۆمپانیایه‌کی کۆرییه‌و‌ه ب ه بڕی ( )57ملیۆن و ( )361هه‌زار و ( )858دۆالر دروست ده‌کرێت ،ئه‌م پڕۆژه‌یه ل ه رۆژی ( )2004/9/24خراوهته قۆناغی وه و ده‌بوایه له‌ماوه‌ی ( )730رۆژدا واتا جێبه‌جێکردنه دوو ساڵ ته‌واو ببوایه. (د .تاهیر هه‌ورامى) وه‌زیرى ته‌ندروستى حکومه‌تى هه‌رێم له‌و باره‌یه‌و‌ه به (چه‌تر)ى راگه‌یاند :کاتى خۆى ئه‌م نه‌خۆشخانه‌یه دراوه ب ه کۆمپانیای ( )I . uکۆرى، دواى ئه‌وه‌ى ئیشه‌کان گه‌یشته قۆناغێک کۆمپانیاک ه به‌بێ پرس عێراقى به‌جێهێشت و رۆیشته‌وه بۆ کۆریا، ئێستا حکومه‌تى هه‌رێم چه‌ند لیژنه‌یه‌کى داناوه بۆ تۆمارکردنى سکااڵى نێوده‌وڵه‌تى له‌سه‌ر کۆمپانیاکه، ه�ه‌وروه‌ه��ا داوا له چه‌ند کۆمپانیایه‌کى دیزاینه‌رى بیانى کراوه بێن بۆ ته‌واوکردنى نه‌خۆشخانه‌که. وتیشى :له‌مه‌وال ته‌واو ده‌کرێت.
نه‌وت بۆ شیعه‌و ده‌ره‌وه‌ش بۆ کورد و دارایش بۆ سونه
ئه‌مڕۆ مالکی حکومه‌ته‌که‌ی پێشکه‌ش به په‌رله‌مان ده‌کات
[ تایبه‌ت به‌چه‌تر ] وا چ��اوه‌ڕوان ده‌کرێت ئه‌مڕۆ سه‌رۆک وه‌زی��ران��ی عێراقی راس��پ��ێ��دراو ن��وری مالکی ،حکومه‌ته نوێکه‌ی متمانه‌ی په‌رله‌مان وه‌ربگرێت ،سه‌رچاوه‌یه‌کیش له هاوپه‌یمانی نیشتماتی دڵنیایی دا که هه‌ریک له هۆشیار زیباری و حسێن شه‌هرستانی له هاوپه‌یمانی کوردستانی و هاوپه‌یمانی نیشتمانی له‌پۆستی خۆیاندا دهمێننهوه.
ئه‌گه‌رچی مالکی حسێن شهرستانی وه‌ک کاندید ده‌ستنیشان کردبوو بۆ جێگری سه‌رۆک وه‌زی��ران بۆ کاروباری ووزه ،ب�ه‌اڵم شه‌هرستانی باوه‌ڕناکات پۆسته تازه‌که‌ی وه‌ک پێویست دهست ڕۆیشتووی بکات .ئه‌وه‌ش دیاره که‌وه‌زیر خاوه‌نی بڕیاری دواییه له‌وه‌زاراته‌که‌ی. حکومه‌تی عێراق بۆ ماوه‌ی نۆ مانگ به‌سه‌ر
حاجى ئۆمه‌ران ،نه‌بوونى شاره‌زاى تاقیگ ه کێشه‌ى دروست کردووه [ حاجى ئۆمه‌ران ـ زۆسک چۆمانى ] به‌هۆى نه‌بوونى که‌سى ش��اره‌زا له‌سه‌ر تاقیگه‌ى پشکنینى خۆراک و کااڵى گومرگى حاجى ئۆمه‌ران ،ده‌بێت نمونه‌ى ئه‌و شمه‌کان ه ببرێن بۆ شارى هه‌ولێر بۆ پشکنین ،ئه‌مه‌ش گرفتى بۆ هاتنه ناوه‌وى خۆراک و شمه‌ک دروستکردووه.
(ده‌روێ���ش تاهیر) به‌رپرسى بنکه‌ى گه‌ره‌نتینه‌ى کشتوکاڵى حاجى ئۆمه‌ران ب ه (چه‌تر)ى راگه‌یاند: «به‌هۆى نه‌بونى که‌سانى پسپۆر بۆ کارپێکردنى تاقیگه‌که ،تا ئێستا نه‌توانراو‌ه سود له‌و تاقیگه‌ی ه وه‌ربگیرێت و بۆ سه‌ره‌تاییترین ئه‌نجامى پشکنین ده‌بێت سود له تاقیگه‌کانى هه‌ولێر وه‌ربگرین». وتیشى :به مه‌به‌ستى زیاتر رێگرى ل ه هاورده‌کردنى خ����ۆراک ی���ان ک���ااڵى ن �ه‌ش��ی��او ب��ۆ ب�ه‌ک��اره��ێ��ن��ان، تاقیگه‌یه‌کى پشکنینمان ب��ۆ داب��ی��ن��ک��راوه و ب ه که‌وتنه‌کارى ئه‌و تاقیگه‌یه ده‌توانرێت رێگرى ته‌واو ل ه هاورده‌کردنى کااڵى نه‌شیاو بکرێت. هه‌ر لهوبارهیهوه (یاسین ئیسماعیل) شۆفێرێکى بارهه‌ڵگرى گومرگى حاجى ئۆمه‌ران وتى :به‌هۆى
له نوسراوێکى ره‌سمیدا ،که به رۆژنامه‌ى (چه‌تر) گه‌یشتووه ،به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تى گشتى پ����ه‌روه‌رده‌ى ک�ه‌رک��وک داوا له سه‌رجه‌م خوێندنگاکانى ش��ارى که‌رکوک ده‌ک��ات، به‌هۆى یادى شه‌هیدبوونى (ئیمام حوسێن) خوێندکاران له مانگى (موحه‌ره‌م)دا جلى ره‌ش له‌به‌ربکه‌ن.
نوسراوه‌که‌ى به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی گشتی که‌رکوک به ژماره ( )34045رێکه‌وتى ( )2010/12/13ک ه وێنه‌یه‌کی به(چه‌تر) گه‌یشتوه ،ئاڕاسته‌ی سه‌رجه‌م خوێندنگاکانی که‌رکوک ک��راوه ،داوا له‌سه‌رجه‌م خوێندنگا‌کان ده‌ک��ات به بۆنه‌ی ی��ادى عاشوورا مانگى (موحه‌ره‌م)هوه ،که یادی شه‌هیدبوونی ئیمام (حوسین)ه خوێندکاران له ماوه‌ى مانگه‌که‌دا جلی
ههڵبژاردنه په‌رله‌مانیه‌که‌ی مانگی ئادار تێپه‌ڕ ده‌کات هێشتا سازنه‌بووه ،هه‌ریه‌که‌ش له‌گرووپ ه سه‌ره‌کیه‌کانی شیعه و سونه و ک��ورد مانگی رابردوو گه‌یشتنه رێکه‌وتنێک بۆ دابه‌شکردنی پۆسته سه‌ره‌کیه‌کان. به‌گوێره‌ی رێکه‌وتنی نێوان لیسته‌کان ژماره‌ی وه‌زارات���ه‌ک���ان « »42وه‌زاره‌ت ده‌ب���ێ» 19« ، له‌وانه بۆ هاوپه‌یمانی نشتمانی که وه‌زاره‌ت��ى( ئاسایشى نیشتمانى ،ناوخۆ ،ن �ه‌وت ،پالندانان، گواستنه‌وه ،ش��اره‌وان��ى ،خوێندنى ب��ااڵ ،الوان، سهرچاوه ئاویه‌کان ،کار ،مافى مرۆڤ ،لهگهڵ هه‌ندێ وه‌زیرى ده‌وله‌ت) و بۆ ئه‌لعێراقیه‌ش«»11 وه‌زاره‌ت ک �ه وه‌زاره‌ت�����ى (دارای�����ى ،پ �ه‌ی��وه‌ن��دى، ک��ش��ت��وک��اڵ ،ک���اره‌ب���ا ،پ������هروهرده ،پ��ی��ش�هس��ازى، کۆچ‌وکۆچبه‌ران،زانست و ته‌کنه‌لۆژیا ،وازاره‌تى ده‌وڵه‌ت بۆ کاروبارى عه‌شایه‌رى) لهگهڵ پۆستى جێگرى سه‌رۆک کۆمار که پاڵێوراوه‌که‌ى (تارق هاشمى)یه‌و ،پۆستى جێگرى سه‌رۆکى حکومه‌ت
ل ه چاوپێکه‌وتنى رۆژى چوار شه‌ممه‌ى راب��ردودا لهگهڵ پارێزه‌ره‌کانى (عه‌بدوڵاڵ ئۆجه‌الن) باسى له‌و ه کرد ،ک ه ئامانجى له‌و قسانه‌ى له‌سه‌ر (جه‌ماعه‌تى فه‌تحوڵاڵ گ��ول �ه‌ن) ک��ردب��ووى ئ��ه‌وه‌ی��ه ،رێکه‌وتن دروستببێت «ل ه دینی ئیسالمیشدا رێکه‌وتن ههیه».
ئۆجه‌الن رایگه‌یاند :هه‌ڵسه‌نگاندنه‌کانم سه‌باره‌ت به جه‌ماعه‌تی فه‌تحواڵ گوله‌ن به ههڵه لێکدراوه‌ته‌وه، ئامانجى ئێمه هاوپه‌یمانێتی نییه ،ئه‌وه‌ی ئێمه هه‌وڵی بۆ ده‌ده‌ی��ن ،ڕێککه‌وتنه ،له‌ناو ئایینى ئیسالمیشدا رێکه‌وتن ههیه. وتیشى :ئێمه بۆ چاره‌سه‌رکردنی پرسی کورد فۆتۆ :ئینته‌رنێت شۆفێران ده‌ڵێن نه‌بوونی شاره‌زای تاقیگ ه نرخی کااڵی به‌رز کردوهتهوه به ڕێگه‌ی ئاشتی و دیموکراتی بانگى هه‌موو نه‌بوونى تاقیگه له‌و سنوره‌دا ،کااڵو که‌لوپه‌له‌کان سنور بمێننه‌وه و به‌مه‌ش خه‌رجى زیاتر دهچێته سه‌ر که‌سێک ده‌که‌ین ،ئامانجمان هاوپه‌یمانێتی نییه، ده‌ب��ردرێ��ن � ه تاقیگه‌کانى ه �ه‌ول��ێ��ر ،ت��ا گ��ه‌ڕان��ه‌وه‌ى کااڵک ه و به‌و هۆشیه‌وه هاواڵتى کااڵکه‌ى ب ه نرخى به‌ڵکو ئه‌وه‌ی ئێمه به‌دوایدا ده‌گه‌ڕێین ،ڕێککه‌وتنه، ئه‌نجامى پشکنینه‌که ،ده‌بێت لۆری ه بارهه‌ڵگره‌کان ل ه گرانتر ده‌ستده‌که‌وێت. ئ�هم�ه‌ش ل�ه‌گ�ه‌ڵ ئایینى ئیسالمدا ده‌گونجێت،
ره‌ش بپۆشن. ه�ه‌روه‌ه��ا له ن��وس��راوه‌ک�ه‌دا ه��ات��ووه ،ده‌بێت خ��وێ��ن��دن��گ �اک��ان��ی ک���ه‌رک���وک پ��اب �ه‌ن��دی رێنماییه‌کان بن. ئه‌م بڕیاره‌ش دواى ئهوه دێت ،که رۆژنامه‌ى (چه‌تر) هه‌فته‌ى پێشو هه‌واڵێکى باڵوکرده‌وه، له‌سه‌ر ئه‌وه‌ى وه‌زاره‌ت��ى پ�ه‌روه‌رده‌ى عێراق ب ه نوسراوێک داوا له پ �ه‌روه‌رده‌ى که‌رکوک ده‌کات ،رۆژى ( )3/21به (عید الشجره) بناسێنرێت.
نووسراوه‌که‌ی به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی په‌روه‌رده‌ی که‌رکوک
که پاڵێوراوه‌که‌ى ساڵح موتڵه‌گ.هاوپه‌یمانى کوردستانیش وه‌زاره‌ت���ى ( دهرهوه ،ته‌ندروستى، ب��ازرگ��ان��ى ،وه‌زاره‌ت����ى نیشته‌جێبوون و هه‌ندێ وه‌زاره‌ت��ى ده‌وڵ �ه‌ت) ،حیزبى ئیسالمیش وه‌زاره‌ت��ى ڕۆشنبیرى و وه‌زاره‌ت����ى ده‌وڵ���ه‌ت ب��ۆ ک��اروب��ارى دهرهوه به‌ر هاوپه‌یمانى یه‌کێتى عێراق و وه‌زاره‌تى ژینگه‌ش پێده‌چێت به‌ر مه‌سیحیه‌کان بکه‌وێت تائێستا ناوی ئه‌و وه‌زیرانه‌ی که‌دیاری کراون رانه‌گێندراوه به‌هۆی روودانی هه‌ر ئالۆگۆڕیه‌ک له‌ناوه‌کان پێش راگه‌یاندنی کابینه‌ی حکومه‌ت، ئ�ه‌وه‌ش دی��اری ک��راوه که دابه‌شکردنی پۆستی وه‌زاره‌ت���ه‌ک���ان ب �ه‌گ��وێ��ره‌ی ژم����اره‌ی ئه‌ندامانی ئه‌نجومه‌نی لیسته‌کان ده‌بێت له‌ناو پێکهاته‌ی هه‌موو لیسته‌کان. دوێنێش( د .به‌رهه‌م ساڵح ) چ��ووه به‌غداد بۆ یه‌کالیکردنه‌وه‌ى ئ�ه‌و پۆستانه‌ى ب�ه‌ر کورد ده‌که‌ون.
ئۆجه‌الن :تورکیا پێویستى به‌رێکه‌وتن ههیه
[ چه‌تر ـ خه‌لیل چاوشین ]
که‌رکوک ،داوا ل ه خوێندکاران ده‌کرێت جلى ره‌ش بپۆشن [ که‌رکوک ـ سه‌اڵحه‌دین ساڵه‌یى ]
لێبوردنه‌که‌ی سه‌رۆکی هه‌رێم له سلێمانی جێبه‌جێ نهکراوه
پێویستیش‌ه که‌س له ڕێککه‌وتن نه‌ترسێت ،تورکیا پێویستی به ڕێککه‌وتن ههیه. ئ��ۆج �ه‌الن ئ���ام���اژه‌ى ب��ۆ ئ����ه‌وه‌ش ک���رد :ئه‌گه‌ر جه‌ماعه‌تى فه‌تحواڵ گوله‌ن بۆ خۆیان ئاشتی و چاکه‌یان ده‌وێت و ده‌ڵێن ،ئێمه له‌سه‌ر ئه‌و بنه‌مای‌ه کار ده‌که‌ین ،ئه‌وکات له‌و ب��اوه‌ڕه‌دام وه‌اڵمێکی ئه‌رێنی بانگه‌وازییه‌که‌ى ئێمه ده‌ده‌نه‌وه. ئه‌وه‌شى خسته‌ڕوو :داوای هاوکاریم له ئه‌وان کرد، داوام کرد ئه‌وان پشتیوانی له ئاشتی ـ کۆمه‌اڵیه‌تی بکه‌ن ،کاریگه‌ریان له‌سه‌ر به‌شێکی زۆر ههیه ،ئه‌و هه‌واڵن‌ه بۆ ئاشتی له جێگه‌ی خۆیاندان ،ئاشتی کارێکی پیرۆز‌ه و خزمه‌تێکی ههره باشه که ب ه مرۆڤایه‌تی ده‌کرێت ،جه‌وهه‌ری ئیسالمیش ئهوهیه. گروپى (فه‌تحواڵ گوله‌ن) گروپێکى ئایینی و ب ه ئایینى ئیسالم کار ده‌که‌ن ،له زۆربه‌ى واڵتانى دونیادا زانکۆ و ناوه‌ند و ده‌زگاى جۆراو جۆریان ههیه ،خودى فه‌تحواڵ گوله‌ن ،که سه‌رپه‌رشتى گروپه‌ک‌ه ده‌کات، به ره‌گه‌ز تورک‌ه و ئێستا له ئه‌مریکا داده‌نیشێت.
زیاتر ل ه ()%78ى راپرسییه‌ک ،یاساى خۆپیشاندان «زۆرخراپ» ده‌بینن
بهمشێوهیه له راپرسییه‌که‌دا ( )514که‌س به‌شداریان [ تایبه‌ت به‌چه‌تر ] به گوێره‌ى راپرسییه‌کى ماڵپه‌ڕى (چه‌ترپرێس) ک ه ک���ردووه ،ل�ه‌و رێ��ژه‌ی�ه‌ش ( )%78.8بۆچونیان وای�ه، ( )514که‌س به‌شداریان کردووه ،له‌و رێژهیه ( )%78.8تێپه‌ڕاندنى پ���ڕۆژه یاساى خۆپیشاندان له هه‌رێمى ى به‌شداربووان بۆچونیان وایه ،تێپه‌ڕاندنى پڕۆژه یاساى کوردستان «زۆر خراپه» که ده‌کات‌ه ( )405ده‌نگ، هه‌روه‌ها ()%11.5ى به‌شداربوانیش بۆچونیان وایه خۆپیشاندان له هه‌رێمى کوردستان «زۆر خراپه». له راپرسییه‌که‌ى (چه‌ترپرێسدا) پرسیارى ئهوه کراوه یاساى خۆپیشاندان «باشه» ،که ده‌کات‌ه ( )59ده‌نگ (تێپه‌ڕاندنى پ��ڕۆژه یاساى خۆپیشاندان له هه‌رێمى و ()%8.2ى ده‌نگده‌ران بۆچونیان وایه «خراپه« که کوردستان چ��ۆن ده‌بینى؟) پاشان سێ هه‌ڵبژاردن ده‌کات‌ه ( )42ده‌نگ ،هه‌روه‌ها ()%1.6یش «نازانن» خراوه‌ته‌ڕوو ،وه‌ک (زۆر خراپه ،خراپه ،باشه ،نازانم) ،یاساکه خراپه یان باشه ،که ده‌کات‌ه هه‌شت ده‌نگ.
راپۆرت
به‌هۆی خراپی جۆری بۆرییه‌کانه‌وه‌یه
ئه‌و ئاوه‌ى دهیخۆینهوه مه‌ترسی باڵوبوونه‌وه‌ی نه‌خۆشى شێرپه‌نجه‌ی لێده‌که‌وێته‌وه
[ ئا /کوردۆ فه‌ره‌ج ]
به‌پێی به‌دواداچوونه‌کانی (چه‌تر) بۆرى (پۆلى ئه‌تیلین) که‌ئێستا له‌کوردستاندا به‌کاردێت بۆ تۆڕه‌کانی ئاوى خواردنهوه، زیانی بۆ داهاتووی خه‌ڵکی هه‌رێم هه‌ی ه و ئه‌گه‌ری توشبوون ب ه نه‌خۆشی شێرپه‌نج ه زیاد ده‌کات و پسپۆرانیش به‌ئه‌رکی حکومه‌تی ده‌زانن به‌دواداچوون بۆ ئه‌م ه بکات. ب��ۆرى (پۆلى ئه‌تیلین) یه‌که‌مجار له‌ساڵى ( )1919 به‌رهه‌م هێنراو‌ه و له‌الیه‌ن فه‌ڕه‌نسییه‌کانه‌و‌ه به‌کارهێنراوه، ب��ۆرى ئ��او ل�ه‌ب��ن�ه‌ڕه‌ت��دا تێکردنى رێ���ژه‌ى کاربۆنى ره‌ش ( )carbon black contentبۆ ناو بۆرى پۆلى ئه‌تیلین( )hdpeپێدانى ره‌شیه‌تیی‌ه بۆ ماددهکه ،چونک ه هه‌رزانترین مادده‌ی‌ه که ئه‌و مه‌به‌سته‌مان بداتێ‌و دواتریش به‌هۆى کاربۆنى ره‌شه‌و‌ه ماددهکه ده‌پارێزرێت له‌تیشکى خۆر (.)UV به‌پێى تایبه‌تمه‌ندێتی ( )ISOڕێژه‌ى کاربۆنى ره‌ش له‌ناو فۆتۆ :کوردۆ بۆرى ( )HDPEدا پێویسته له‌نێوان ( 2ـ )%2.5بێت ئه‌و بۆرییه‌ی که له‌ژێر خۆربونیدا ته‌مه‌نی کورت دهکاتهوه هه‌روه‌ک به‌پێى تایبه‌تمه‌ندێتی ()ASTMى ئه‌مریکى رێژه‌که‌ى پێویسته له‌نێوان ( 2ـ )%5بێت به‌و پێیه‌ش ئه‌گه‌ر پێده‌درێت» ناوبراو له درێ��ژه‌ی قسه‌کانیدا بۆ (چه‌تر) بۆرییه‌کان بکات ئه‌و کاته به‌کارى بهێنێت». دک��ت��ۆره کیمیاویه‌که‌ی زان��ک��ۆی سلێمانیش ده‌ڵێت له‌و رێژهیه تێپه‌ڕى کرد ،ئه‌وا کاریگه‌ری خراپى ده‌بێت. وتی«بۆرى (پۆلى ئه‌تیلین) ته‌کنه‌لۆژیایه‌کى تازه‌یه ،به‌اڵم له‌م باره‌یه‌و‌ه رێبوار یاسین مه‌حمود ،سه‌رۆکى ئه‌ندازیاران تێستکردنى بۆرى تورکیا له‌ئێران‌و بۆرى ئێران له‌تورکیا «شیبونه‌وه‌ى ب��ۆرى پۆلى ئه‌تیلین م���اوه‌ى په‌نچا ساڵ له‌به‌ڕێوه‌به‌رێتى ئ��اوى ده‌وروب���ه‌رى سلێمانى وت��ى «ده‌بێت ئهمه خ��ۆى گومانێک دروس���ت ده‌ک���ات ،بۆیه ده‌بێت ده‌خایه‌نێت ،به‌اڵم به‌رکه‌وتنى تیشکى خۆر‌و به‌رزى پلهى گه‌رمى ته‌مه‌نى که‌م ده‌کاته‌و‌ه‌و کارلێکى ماددهکه زیاتر کۆمه‌ڵێ تایبه‌تمه‌ندێتی جیاوازى هه‌بێت به‌تایبه‌ت بۆ ئاوى حکومه‌ت له‌به‌رامبه‌ر ئهمه که‌مته‌رخه‌م نه‌بێت». له‌و بۆریه‌دا ماده‌یه‌ک ههیه به‌ناوی کاربۆنی ره‌ش ده‌کات که دهچێته ناو بۆرییه‌که‌و‌ه دهبێته هۆى نه‌خۆشى خواردنهوه که ده‌بێت ()pdیکه‌ى ( )100بێت که به‌پێى ( ،)7084 dnدواى ئه‌وه‌ى ره‌وشمان جێگیر کرد ئه‌و کاته که ئهوه مه‌ترسی‌ه بۆ سه‌ر ته‌ندروستی مرۆڤ لهمبارهیهوه شێرپهنجه ،ده‌بێت کاربۆنى ره‌ش له‌بۆریدا که به‌کاردێت دێین‌ه سه‌ر ورده‌کارى شته‌کانى تر ،ئێمه هێڵ‌ه گه‌وره‌کانى د.به‌ختیار که‌مال عه‌زیز ،مامۆستای به‌شى کیمیای پێویسته ب�ه‌رێ��ژه‌ى دوو ب��ۆچ��وار بێت ،که‌متر ی��ان زیاتر ئاو ناتوانین به ب��ۆرى ئه‌تیلین بکه‌ین ،ده‌بێت له‌سنورى کۆلێژى زانست -زانکۆى سلێمانى ،وت��ی «کاربۆنى له‌و ڕێژه‌ی‌ه هۆکارێک‌ه بۆ نه‌خۆشى مه‌ترسیدار بۆ سه‌ر ( )200ملم به‌ره‌و ژوور بۆرى دیتایه‌ڵ به‌کار بێنین ،چونک ه ڕه‌ش پێویستیه‌کى له‌شه ،به‌اڵم به‌کارهێنانى له‌بۆرى پۆلى ته‌ندروسى مرۆڤ که شێرپه‌نجه‌یه ،به‌اڵم ئه‌و رێژهیه بۆ دیتایه‌ڵ باشه ،به‌اڵم ل�ه‌رووى تێچونه‌و‌ه زیاترى تێده‌چێت ،ئه‌تیلیندا به‌مه‌به‌ستى پاراستى‌و ته‌مه‌نى درێژى بۆرییه‌ک ه پاراستنى له‌تیشکى خۆر‌و پلهى گه‌رمى به‌رزه ،بۆرى پۆلى ئێمه گه‌ر پاپه‌ند نه‌بین به‌نرخه‌و‌ه ئهوه ده‌توانین باشترین جۆر به‌کاردێت ،به‌اڵم ماده‌ى کاربۆنی ره‌ش ماده‌یه‌ک‌ه ورده ورده ئه‌تیلین نابێت به‌هیچ شێوه‌یه‌ک تیشکى خۆرى به‌رکه‌وێت، به‌کاربهێنین ،به‌اڵم ئه‌و جۆرانه‌ى تائێستا به‌کار هاتووه دهست ده‌کات به‌هه‌ڵوه‌شانه‌و‌ه و که دهچێته ناو ئه‌و ئاوه‌ى به‌اڵم گه‌ر به‌رى که‌وت ماددهکه زووتر لێک هه‌ڵده‌وه‌شێت که ئێمه دهیخۆینهوه دهبێته هۆى نه‌خۆشى شێرپهنجه» و پاش تێپه‌ربوونى ئاو به‌ناو ئه‌و بۆرییه‌دا جارێکى تر زیان تورکى‌و ئێرانییه». به‌گوێره‌ی کۆمپانیاکان که‌دروست ده‌کرێت ته‌مه‌نی ئه‌م به‌ته‌ندروستى مرۆڤ ده‌گه‌یه‌نێت. مانه‌وه‌ى بۆرییه‌ک ه له‌به‌ر خۆردا له‌باره‌ی زیانه‌کانی کاربۆنی ره‌ش د.عه‌بدول فه‌تاح ئه‌و ئه‌ندازیار‌ه وتیشی «یه‌کێک له‌هه‌ر‌ه شت‌ه گرنگه‌کان بۆری‌ه بۆ م��اوه‌ى ( )50ساڵه ،به‌اڵم به‌رکه‌وتنى تیشکى پاراستنیه‌تى له‌هه‌تاو‌و به‌رزى پلهى گه‌رمی له‌ڕۆژدا ،که خۆر و به‌رکه‌وتنى پلهى گه‌رمى به‌رز دهبێته هۆى که‌م عه‌بدول ڕه‌حیم هه‌ورامى پسپۆرى نه‌خۆشییه‌کانى کۆمه‌ڵ، ئهمانه کاریگه‌رى ته‌واوى ههیه له‌سه‌ر ته‌مه‌نى بۆرییه‌ک‌ه و کردنه‌وه‌ی ته‌مه‌نى بۆرییه‌ک‌ه بۆ ( )30ساڵ .به‌ڕای ئه‌و وتى «کاربۆنى ره‌ش واده‌رناکه‌وێت که کاریگه‌رى ترسناک نابێته هۆى زیان گه‌یاندن به‌ته‌ندروستى مرۆڤ ،بۆرى پۆلى ئه‌ندازیار‌ه رێبوار یاسین «که‌م بوونه‌وه‌ی ته‌مه‌نى دهگهڕێتهوه و مه‌ترسیدارى هه‌بێت بۆ سه‌ر ته‌ندروستى مرۆڤ ،جگ ه ئه‌تیلین ده‌بێت به‌پێی مه‌رجه‌کان له‌گه‌نجینه‌دا پارێزگارى بۆ که‌م ئه‌زمونى ئێمه به‌رامبه‌ر به بۆرى پۆلى ئه‌تیلین ،له‌کاریگه‌رى گشتى که پێشبینى ده‌کرێ به‌هۆى کاربۆنى لێ بکرێت ،به‌اڵم من پێم وانیی‌ه ئه‌و پاراستنه‌ى که پێویست ه ئ�ه‌وه‌ى ده‌ریبخات زیان به‌ته‌ندروستى مرۆڤ ده‌گه‌یه‌نێت ره‌شه‌و‌ه تووشى ببێ له‌وانه‌ش (کۆک‌ه‌و ماندویى‌و هه‌ناس ه لێره‌دا بکرێت‌و له‌هه‌موو ئه‌وروپادا تێستى کیمیایى مه‌رجى تێستى کیمیاییه که تائێستا الى ئێمه نهکراوه له‌رێگاى ته‌نگى‌و توڕه‌بونێکى کاتى) نه‌خۆشییه‌کى تر که ترسناک ه سه‌ره‌کییه ،به‌اڵم الى ئێمه نه‌تێستى بۆ ده‌کرێت‌و نه بایه‌خى رۆژنامه‌که‌تانه‌و‌ه داوا ده‌که‌م حکومه‌ت تێستى کیمیایى بۆ شێرپه‌نجه‌یه ،پێستى مرۆڤ تواناى هه‌ڵمژینى کاربۆنى
ره‌شى نیه ،ناچێت‌ه له‌شى مرۆڤه‌و‌ه له‌رێگه‌ى پێسته‌وه ،به‌اڵم ده‌توانرێ به‌هۆى ئامێرى تایبه‌ته‌و‌ه کاربۆنى ره‌ش بچه‌قێنرێت ه له‌شى مرۆڤه‌و‌ه وه‌کو (تاتۆ) به‌کاربهێنرێ». ب �ه‌اڵم ج��ی��اواز له قسه‌کانی دکتۆر فه‌تاح ئاژانسى نێوده‌وڵه‌تى ( )IARCبۆ لێکۆڵینهوه له‌نه‌خۆشى شێرپهنجه، هه‌ستاو‌ه به ئه‌نجامدانى چ��وار لێکۆڵینهوه ،که تیایدا ده‌رکه‌وتوو‌ه ئه‌گه‌رى توشبوونى شێرپهنجه له‌و که‌سانه‌دا زۆره که‌کارى کاربۆنى ره‌ش ده‌ک�ه‌ن و به‌کارى ده‌هێنن‌و زیان به‌ته‌ندروستى مرۆڤ ده‌گه‌یه‌نن‌و هۆکارێک‌ه بۆ تووشبوونى ئاژه‌ڵ به نه‌خۆشى شێرپه‌نچه. وه‌زاره‌تی ته‌ندروستیش ده‌ڵێن ناتوانین ئه‌گه‌ر زانیاریمان نه‌بێت له‌سه‌ری قسه‌ی لێبکه‌ین بۆ وه‌رگرتنی رای وه‌زاره‌تی ته‌ندروستی( ،چه‌تر) په‌یوه‌ندی کرد به وه‌زی���رهوه ،به‌اڵم به‌هۆی ئه‌وه‌ی له کۆبونه‌وه‌دا بوو په‌یوه‌ندیه‌ک‌ه دروست نه‌بوو دواتر د .رێکه‌وت حهمه ره‌شید ،به‌ڕێوه‌به‌ری ته‌ندروستی سلێمانی وتی ناتوانم لهوبارهیهوه قسه بکه‌م ،چونکه زانیاریم لهوبارهیهوه نیه و رێنوێنی کردین تا لهگهڵ به‌ڕێوه‌به‌ری خۆپاراستن قسه‌بکه‌ین ب�ه‌ن��اوی د.رزگ���ار ئه‌ویش پێی راگه‌یاندین ناتوانێت لهوبارهیهوه قسه بکات و ناردینی‌ه به‌شی ته‌کنیکی و ئه‌ویش وتی له رووی میکانیکیه‌و‌ه ده‌توانم باس بکه‌م. دوات��ر د.رێ��ک�ه‌وت به‌هۆی ئ �ه‌وه‌ی بابه‌تێکی گرنگی بینیبوو به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی خۆپاراستنی ئاگادار ک��ردهوه بۆ هاوکاریکردنمان له‌و به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تیه‌و‌ه که‌سێک به‌ناوی هیوا په‌یوه‌نیدی کرد وتی «نازانم ئه‌و بۆری‌ه زیانی هه‌ی ه یان نا چونکه تاقیکردنه‌وه‌کانم نه‌بینیوه ،به‌اڵم بۆ زانیاریتان کاربۆن به چه‌ندین شێوه له سروشتدا ههیه یه‌کێک له‌وان ه ئه‌م کاربۆن‌ه ره‌شه‌ی‌ه که تۆ باسی ده‌که‌یت ،له هه‌ندێک کاتدا زیانی ته‌ندروستی ههیه ،هه‌ندێک کاتیش سودی ههیه ،ب �ه‌اڵم سه‌رچاوه‌یه‌کم له‌به‌رده‌ستدا نیه تا بتوانم لهمبارهیهوه قسه بکه‌م ،چونکه دڵنیانیم له‌وبابه‌ته». فه‌رهاد محه‌مه‌د ،به‌ڕێوه‌به‌ری ئاوی سلێمانی ،لهمبارهیهوه وتی «ئێمه ئه‌نواع بۆری به‌کار ده‌هێنین» له باره‌ی پۆلی ئه‌تیلینه‌و‌ه که دبێت‌ه هۆی شێرپهنجه وتی «شتی وام نه‌بیستووه» له درێژه‌ی قسه‌کانیدا وتی ئێمه تاقیکردنه‌وه‌ی زانستی بۆده‌که‌ین له زانکۆی سه‌اڵحه‌دین ،ئه‌و قسانه‌شی ره‌تکرده‌و‌ه که بۆری‌ه تورکییه‌کان به‌رن بۆ ئێران و ئه‌وانه‌ی ئێرانیش به‌رن بۆ تورکیا له‌و باره‌یو‌ه وتی «نه‌خێر شتی وانی ه زانکۆی سه‌اڵحه‌دین تاقیگه‌یه‌کی زۆر باشی ههیه ،ئێمه‌ش خۆمان ئاگادارین له تاقیکردنه‌وه‌که» له باره‌ی رێژه‌ی کاربۆنی ره‌شه‌و‌ه له‌و بۆریه‌دا وتی «رێژه‌یه‌ک‌ه و ستانده‌ردی ههیه و به گوێره‌ی ستانده‌ره‌که‌یه» له قسه‌کانیدا وتیشی «که‌متر له رێژ‌ه ستانده‌ره‌که‌ی تێدایه».
سه‌رۆکى په‌رله‌مان ،رێگره له به‌دواداچوونى دۆسێی بێسه‌روشوێنانى شه‌ڕى ناوخۆ
دایکێک :بۆ سۆراغی کوڕه‌که‌م چه‌ند به‌رپرسێکى پارتى بڕى ( )75هه‌زار دۆالریان لێوه‌رگرتووم
[ ئا /هانا ئازاد ] که‌سوکارى بێسه‌ر و شوێنانى شه‌ڕى ناوخۆ داوا ده‌که‌ن چیتر ل ه چاوه‌روانیدا نه‌مێننه‌و ه و رێگایه‌کیان نیشانبدرێت ب��ۆ ئ��ه‌وه‌ى که‌سوکاره‌کانیان بدۆزنه‌و ه په‌رله‌مانتارێکیش رایده‌گه‌یه‌نێت ئ ه م که‌یس ه په‌ڵه‌یه‌کی ره‌ش ه به‌ناوچاوی هه‌رێمی کوردستانه‌وه. «سه‌رى ره‌ش» شوێنی بێسه‌رو شوێنان
که‌سوکارى بێسه‌ر و شوێنانى شه‌ڕى ناوخۆ رایده‌گه‌یه‌نن زانیاریان ههیه هه‌ندێک له که‌سوکاره‌کانیان له سه‌رى ڕه‌ش که شوێنی سه‌رکردایه‌تی پارتیه داڵده‌دراون. دواى ئه‌وه‌ى هه‌فته‌ى رابردوو که‌سوکارى بێسه‌روشوێنانى ش���ه‌ڕى ن��اوخ��ۆ خۆپیشاندانێکیان ب��ۆب��ه‌رده‌م ب��اره‌گ��اى نه‌ته‌وه‌یه‌کگرتووه‌کان له‌هه‌ولێر رێکخست و داوایانکرد ک ه ( )unبه‌هانایانه‌و‌ه بێت ،به‌اڵم رێکخه‌رى خۆپیشاندانه‌ک ه به (چه‌تر)ى راگه‌یاند پێناچێت ()unیش هیچى لهگهڵ پارتى و یه‌کێتى پێبکرێت. کوردۆ عومه‌ر ،رێکخه‌رى خۆپیشاندانى که‌سوکارى بێسه‌رو شوێنانى شه‌ڕى ناوخۆ ،بۆ (چه‌تر) وتى ،ئێم ه سه‌ردانى نوێنه‌رى نه‌ته‌وه‌یه‌کگرتووه‌کانمان کرد له هه‌ولێر و داوامانکرد که‌ناڵێک دروست بکه‌ن لهگهڵ پارتى بۆ ئ�ه‌وه‌ى که‌سوکاره‌کانمان بدۆزنه‌وه .وتیشى :له قسه‌ى نوێنه‌رى نه‌ته‌وه‌یه‌کگرتووه‌کاندا له‌هه‌ولێر ده‌رکه‌وتوو‌ه ک ه ناتوانن هیچ ئه‌نجامێک به‌ده‌ست بخه‌ن ،چونکه پێیان وابوو ئهمه کارێکى قورس‌ه و پێیان ناکرێت. ع���ه‌ب���دواڵ ح���هس���ه‌ن ،ی �ه‌ک��ێ��ک �ه ل���ه ک��هس��وک��ارى
بێسه‌روشوێنانى شه‌ڕى ناوخۆ ،رایده‌گه‌یه‌نێت زانیاریمان ههیه که‌سوکارى ئێمه له‌کاتى شه‌ڕى ناوخۆ بێسه‌ر و شوێن کراون له «سه‌رى ڕه‌ش» داڵده‌دراون و له زیندانێکى نهێنى شاردراونه‌ته‌وه. وتیشى «چه‌ندین جار یاداشتمان داوه‌ت �ه په‌رله‌مانى کوردستان و حکومه‌ت ،به‌اڵم به‌هیچ شێوه‌یه‌ک وه‌اڵم نه‌دراوینه‌ته‌و‌ه و که‌س به‌هانامان نههاتووه». ناوبراو ئه‌وه‌شى خسته‌روو «شاردنه‌وه‌ى گیراو و بێسه‌رو شوێن کردن له‌کاتى شه‌ڕدا ته‌نها پیشه‌ى رژێمى سه‌دام بووه و ئێستا منداڵى ئه‌و باوکانه‌ى بێسه‌ر و شوێنکراون واده‌زانن باوکیان ئه‌نفالکراوه». شکوری‌ه حامید ،دایکى بێسه‌ر و شوێنێکیتر‌ه بۆ (چه‌تر) وتى «من دوو کوڕ و خه‌زورم له کاتى شه‌ڕى ناوخۆوه بێسه‌ر و شوێنن و چه‌ند جارێک ئاگادارکراوینه‌ته‌و‌ه ک ه کوڕه‌کانم ماون و له شوێنێکى نهێنى شاردراونه‌ته‌وه». دایکی ئ �ه‌و بێسه‌ر و شوێنه تایبه‌ت بۆ (چه‌تر) ئاشکرایکرد «چه‌ند به‌رپرسێکى نێو پارتى دیموکرات به‌چه‌ند ج��ارێ��ک ب��ڕى ()75ه�����ه‌زار دۆالری����ان لێمان وه‌رگرتوو‌ه بۆ ئه‌وه‌ى سۆراغى که‌سوکاره‌کانمان پێبڵێن، به‌اڵم دواى وه‌رگرتنى پاره‌ک‌ه خۆیان شاردووه‌ته‌وه». شوکریه ،ئه‌گه‌رچى رازى نه‌بوو ناوى ئه‌و به‌رپرسان ه ب �ه‌ه��ۆى ت��رس��ی�هوه ئ��اش��ک��را ب��ک��ات ،ب���ه‌اڵم رایگه‌یاند «له‌داهاتوودا وه‌ک ناوى مسته‌شاره‌کانى رژێمى پێشووى به‌عس ده‌یده‌ین به په‌رله‌مانى کوردستان و ناوه‌کان ئاشکرا ده‌که‌ین». سه‌رۆکى په‌رله‌مان ،رێگره
لهگهڵ ئه‌وه‌ى که‌سوکارى بێسه‌ر و شوێنانى شه‌ڕى ناوخۆ چه‌ندین جار یاداشتیان داوه به په‌رله‌مانى کوردستان
و چه‌ندین جاریش خۆپیشاندانیان ئهنجامداوه ،به‌اڵم وه‌ک خۆیان ده‌ڵێن ب�ه‌دواداچ��وون��ى بۆ ن�ه‌ک��راوه ،ئه‌ندامێکى لیژنه‌ى ناوخۆى په‌رله‌مانى کوردستانیش رایده‌گه‌یه‌نێت له په‌رله‌مانى کوردستان سه‌رۆکى په‌رله‌مان رێگرى ل ه به‌دواداچوونى ئه‌م دۆسیه‌ی‌ه ده‌کات. ک��اروان ساڵح ،ئه‌ندامى لیژنه‌ى ناوخۆ و ئه‌نجومه‌ن ه خۆجێیه‌کانى په‌رله‌مانى کوردستان ،له لێدوانێکیدا ب �ه(چ �ه‌ت��ر)ى راگ�ه‌ی��ان��د «چه‌ندین ج��ار له‌په‌رله‌مانى کوردستان ویستومان‌ه گفتوگۆ له‌باره‌ى ئه‌م دۆسیه‌و‌ه بکه‌ین به‌تایبه‌تى له‌کاتى گفتوگۆى یاساى قه‌ره‌بوکردنه‌وه‌ى راگیراوانى بێ پاساو داوامانکرد که بڕگه‌یه‌ک زیاد بکرێت بۆ قه‌ره‌بووکردنه‌وه‌ى ئه‌وانه‌ی له‌کاتى شه‌ڕى ناوخۆ که‌م ئه‌ندام بوون یان ئه‌وانه‌ى بێسه‌روشوێن بوون ،به‌اڵم له‌الیه‌ن سه‌رۆکى په‌رله‌مانه‌و‌ه رێگرى لێده‌کرا که قسه‌ى له‌سه‌ر بکرێت». ناوبراو جه‌ختى ل�ه‌وه‌ک��ردهوه چه‌ندین جار ویستویان ه ب���ه‌دواداچ���وون ب��ۆئ�هم دۆس��ی�ه ب��ک�ه‌ن ،ب��ه‌اڵم سه‌رۆکى په‌رله‌مان رێگرى لێکردووه. ئه‌ندامه‌که‌ى په‌رله‌مانى کوردستان ئه‌وه‌شى خسته‌ڕوو «س��ه‌رۆک��ى پ�ه‌رل�هم��ان��ى ک��وردس��ت��ان پ��اس��اوى ئ��ه‌وه‌ى هێناوه‌ته‌و‌ه که حکومه‌تى هه‌رێم ناتوانێت پاره‌ى ئه‌م هه‌موو قه‌ره‌بووکردنه‌وه‌ی‌ه دابین بکات ،به‌اڵم داوام��ان کردووه سه‌رکردایه‌تى سیاسى کورد بیر له‌وه‌بکاته‌و‌ه نابێت چیتر ئه‌م باسه به‌شاراوه‌یى بمێنێته‌وه ،چونکه ئهمه په‌ڵه‌یه‌کى ڕه‌ش‌ه به چاوى هه‌رێمى کوردستانه‌وه». به‌پێى ئه‌و زانیارى و ناوانه‌ى دهست (چه‌تر) که‌وتوون بێسه‌روشوێنه‌کانى شه‌ڕى ناوخۆ زۆرترینیان له‌ژێر ده‌ستى پارتین و تا چه‌ند ساڵێک دواى شه‌ڕى ناوخۆ ماون ،به‌اڵم
ئه‌وانه‌ى ژێر ده‌ستى یه‌کێتى نه‌ماون و جگه له‌مانه‌ش زیاتر له هه‌شت که‌سى سه‌ر به‌الیه‌ن‌ه ئیسالمیه‌کانى هه‌رێمن و له الیهن پاریته‌و‌ه ده‌ستگیرکراون ،ئهمه جگ ه له‌ژماره‌یه‌کی زۆر له بێسه‌ر و شوێنکراوانی (پهکهکه) له‌هه‌ولێر. زیندانێکى نهێنى هه‌ولێر
به‌پێى وت���هى ئه‌ندامێکى پ�ه‌رل�هم��ان��ى ک��وردس��ت��ان زیندانێکی نهێنى له سنورى هه‌ولێر و ده‌وروب �ه‌رى هه‌ی ه و په‌رله‌مان به‌دواداچوونى بۆ ده‌کات بۆ ئه‌وه‌ى ئاشکراى بکات. سه‌رگوڵ قه‌ره‌داغى ،ئه‌ندامى لیژنه‌ى مافى مرۆڤى په‌رله‌مان بۆ (چه‌تر) ئاشکرایکرد ،به‌پێى زانیاریه‌کانیان زیندانێکى نهێنى له سنورى هه‌ولێر و ده‌ورو به‌رى ههیه، به‌اڵم تائێستا نه‌زانراو‌ه چ که‌سانێکى تێدایه. ق����ه‌رداغ����ى ئ����ه‌وه‌ش����ى خ���س���ت���ه‌روو ،ف��راک��س��ی��ۆن � ه ئۆپۆزسیۆنه‌کانى په‌رله‌مانى کوردستان یاداشتیکیان به‌رزکردووه‌ته‌و‌ه بۆ سه‌رۆکایه‌تى په‌رله‌مانى کوردستان بۆئه‌وه‌ی چیتر که‌سوکارى بێسه‌ر و شوێنانى شه‌رى ناوخۆ له چاوه‌ڕوانیدا نه‌مێننه‌و‌ه و ئه‌نجامێکیان بۆ رابگه‌یه‌نرێت له‌الیه‌ن سه‌رکردایه‌تى پارتى و یه‌کێتیه‌وه. ک��هس��وک��ارى ب��ێ��س�ه‌ر و ش��وێ��ن��ان��ى ش����ه‌ڕى ن��اوخ��ۆ راشیانگه‌یاند ،به‌رده‌وام ده‌بن له خۆپیشاندان تا ئه‌نجامێکیان پ��ێ راده‌گ �ه‌ی �ه‌ن��رێ��ت ،وه‌زی����رى ک���اروب���ارى ش�ه‌ه��ی��دان و ئه‌نفالکراوانى حکومه‌تى هه‌رێمیش له‌میانى دیمانه‌یه‌کى که له ژماره‌کانی پێشووى (چه‌تر) ئه‌نجامی دابوو، رایگه‌یاند :هیچ دۆسییه‌کى شه‌ڕى ناوخۆ له‌وه‌زاره‌تى کاروبارى شه‌هیدان و ئه‌نفالکراوان نیه.
ساڵی یه‌که‌م ژماره 36 دووشه‌ممه 2010/12/20
3
دیو‌ه شه‌یتانیه‌که‌ى ئه‌مه‌ریکا (ویکیلیکس وه‌ک نمونه) جه‌بار ئه‌حمه‌د ه����ه‌رک����هس����ێ����ک ده‌زان���ێ���ت ئه‌مریکا له‌به‌ر گه‌النى عێراق ن�ه‌ه��ات��ووه‌ت�ه ئ��هم واڵت���ه ،به‌ڵکو دواى ب �ه‌رژه‌وه‌ن��دى خ��ۆى ک�ه‌وت��ووه و ده‌مێک ه وێڵ‌ه به‌دواى ڕێگه‌یه‌کدا که بیگه‌یه‌نێت ه رۆژهه‌اڵت بۆ ئه‌وه‌ى وه‌ک بنکه‌یه‌ک ب�ه ک��ارى بهێنێت دژى نه‌یاره‌کانى و لێیه‌و‌ه چاودێرى به‌رژه‌وه‌ندییه‌کانى بکات، ئه‌مریکا وه‌ک ده‌وڵه‌تێکى زلهێز په‌یره‌وى له‌سیاسه‌تى ماکیاڤێلیان‌ه ده‌کات له‌پێناو گه‌یشتن به به‌رژه‌وه‌ندیه‌کانیدا هه‌موو رێ��گ �ه‌ی �ه‌ک ت��اق��ى ده‌ک���ات���هوه ب �ه بێ گوێدان‌ه هیچ پره‌نسیپ و ئه‌ته‌کێتێکى مۆڕاڵى له پێناو به‌رژه‌وه‌ندى خۆیاندا ب ه بێگوێدان‌ه هیچ مۆڕاڵێک دۆسته‌کانى خۆشیان ده‌که‌ن‌ه دوژمن و شه‌ڕیان له دژ راده‌گه‌یه‌نن. له مێژوى نوێى ئه‌مریکا ئه‌م راستی ه به‌باشى ده‌بینیت هه‌ڵکوتان‌ه سه‌ر عێراق و روخاندنى رژێمى به‌عس که له‌ڕابردودا ئه‌ڵق‌ه له گوێى ئه‌مریکا ب��وو که‌چى هه‌ر به‌پالنى ئه‌مریکا روخێنراو له‌ناوبرا، نه‌خش‌ه دان���ان ب��ۆ گرتنى ئ��ۆج �ه‌الن و روخاندنى کۆمارى مه‌هاباد له رابردودا دوو وێ��س��ت��گ�هى گ��رن��گ��ن ک��ه ده‌ب��ێ��ت سه‌رکردایه‌تى کورد هه‌رکاتێک ویستى تێکه‌ڵ ب�ه ب���ه‌رژه‌وه‌ن���دى ئه‌مریکا بێت حسابیان بۆ بکات و وان �هى گرنگیان ل��ێ��وه فێر ببێت داگ��ی��رک��ردن��ى عێراق خاڵێکى وه‌رچه‌رخان بوو له عێراقدا بۆ ئه‌مریکاش گه‌یشتن ب��وو ب �ه‌و خه‌ون ه دێرینه‌ى ده‌مێک‌ه ئه‌مریکییه‌کان نه‌خش ه و پالنى بۆ داده‌ڕێژن و ده‌یانه‌وێت،هاتنه ن�����اوه‌وه‌ى کۆمپانیا ب��ازرگ��ان��ی�ه‌ک��ان��ى ئه‌مریکا که زۆربه‌یان نوێنه‌رى ده‌زگا هه‌واڵگیرییه‌کانن به مه‌به‌ستى به تااڵن بردنى س �ه‌روه‌ت و سامانى ئه‌م واڵته و کۆکردنه‌وه‌ى زانیارى له‌سه‌ر ده‌وڵه‌تانى دراوسێى ئه‌و ده‌زگا هه‌واڵگرییانه‌ى ک ه هاتونه‌ت‌ه عێراق به‌نهێنى ه �ه‌ر ئه‌وانن عێراق بهڕێوه ده‌به‌ن. باڵوبوونه‌وه‌ى به‌ڵگه‌کانى ویکیلیکس ئه‌و رو‌ه شه‌یتانیه‌ى ئه‌مه‌ریکای‌ه له‌عێراقدا ده‌رک������ه‌وت وه‌ک ق �هس��اب��خ��ان �هى ن��او زیندانه‌کانى ئه‌بوغرێب و هه‌ڵکوتان ه سه‌ر خێزان‌ه عێراقیه‌کان و ده‌ستدرێژى کردنه سه‌ریان له‌و تاوان‌ه نێوده‌وڵه‌تیانه‌ن که ده‌بێت ژه‌نه‌راڵ‌ه ئه‌مریکیه‌کان له‌سه‌رى دادگ��ای��ى بکرێن ،چونکه تاوانکردن ب �ه‌رام��ب �ه‌ر ب �هم��ن��دااڵن و ژن���ان ده‌چن ه ریزى ئه‌و تاوان‌ه نێوده‌وڵه‌تیانه‌ى هیچیان که‌متر نیه ل�ه‌و قه‌سابخانه‌نانه‌ی ک ه به‌رامبه‌ر ڤێتنامیه‌کان کراوه له رابردودا به‌ده‌ستى ئه‌مه‌ریکیه‌کان به‌ڵگه‌کانى ویکیلیکس و ئه‌و فیلمانه‌ى که ڕوى ههره ناشرینى ئه‌مه‌ریکیه‌کان ده‌رده‌خه‌ن له عێراقدا ره‌وای����دان به ش �ه‌ڕى عێراق ل �ه‌ژێ��ر ن���اوى ت��ی��رۆردا ح���ه‌اڵڵ کردنى خوێنى عێراقیه‌کان و داڕمانى کلتور و فه‌رهه‌نگى عێراقیه‌کان له‌ناوبردنى س �ه‌رج �هم مێژو و کلتورى ع��ێ��راق له‌و ره‌هه‌ندانه‌ن که له‌پشت شه‌ڕى عێراقه‌وه‌ن ئه‌گه‌ر بمانه‌وێت تیرۆر وه‌ک چه‌مک لێک بده‌ینه‌و‌ه ئه‌وا تیرۆر دیارده‌یه‌کى رۆژئ��اوای��ی�ه و هێنراوه‌ت‌ه رۆژه �ه‌اڵت �هوه ئه‌وه‌ش زۆر رون و ئاشکرای‌ه که رۆژانه تیرۆر له‌ناو سه‌رجه‌م ده‌وڵه‌تانى دراوسێی عێراقدا به به‌رچاوى دونیاوه به‌توندترین شێوه ئه‌نجام ده‌درێت ئه‌مه‌ریکا و رۆژئاوا چونکه له‌به‌رژه‌وه‌ندیان نیه ناتوانن ته‌نها دێڕێک بڵێن له‌سه‌ر ئه‌و شێواز و فۆڕمه‌ى ت��ی��رۆر ،کوشتن و م��اڵ��وێ��ران کردنى خه‌ڵکى سیڤیلى گونده‌کانى سه‌ر سنور له‌و نمونانه‌ى تیرۆرن که رۆژانه له‌الیه‌ن ده‌وڵه‌تانى ئه‌ڵق‌ه له‌گوێى ئه‌مریکاو‌ه دژى نه‌یاره‌کانیان ئه‌نجام ده‌درێ��ن ده‌وڵه‌تانى الیه‌نگرى دیموکراتیش ته‌نها وشه‌یه‌ک ناڵێن ،چونکه ئ �ه‌و ده‌وڵ�ه‌ت��ان�ه خاوه‌نى رێکهوتنى بازرگانى و به‌رژه‌وه‌ندى تایبه‌تن لهگهڵ ئه‌مریکا و رۆژئاوادا بۆیه ده‌توانین بڵێین باڵوکردنه‌وه‌ى تاوانه‌کانى ئه‌مریکا له عێراق له‌الیه‌ن ماڵپه‌ڕى ویکیلیکسه‌و‌ه رویه‌کى شه‌یتانى ترى ئه‌مریکایه.
کوردستانی و هەرێمی ساڵی یه‌که‌م ژماره 36 2010/11/8 دووشه‌مم 2010/12/20 دووشه‌ه‌ممه
4
[ ئا /خالید و ئاسۆ ] مه‌سعود بارزانى ،ل ه کۆنگره‌ى ئه‌مجاره‌ى پارته‌که‌یدا ئاماژه‌ى به‌و ه کرد ،کاتی ئه‌و ه هاتوو ه پارت و الیه‌نه‌کانی گشت پارچه‌کانی کوردستان کۆببنهوه ،چاودێرانى سیاسیش جه‌خت ده‌که‌نه‌و ه کۆبوونه‌وه‌یه‌کى وه‌ها پێویستى ب ه ئاماده‌کارییه‌و پارتیش حزبێکى خێڵه‌کیی ه و ناتوانێت کێشه‌ى نه‌ته‌وه‌یی چاره‌سه‌ر بکات.
د.فایه‌ق گوڵپى ،سیاسه‌تمه‌دار ،شیکردنه‌وه‌یه‌کى ترى بۆ ئه‌م کۆنگره‌یه‌ى پارتى ههیه و پێیوایه که ل ه کۆنگره‌ى ئه‌مجاره‌ى پارتى دیموکراتى کوردستان، یه‌کمجار‌ه بارزانى باس له کۆ بوونه‌وه‌ى کوردانى هه‌ر چوارپارچه‌ى کوردستان بکات ،جه‌ختیکرده‌وه: ێ بڵێین ئه‌گه‌ر هه‌ڵسه‌نگاندنى بۆ بکه‌ین ،ئه‌وا ناب راسته‌و نابێت بڵێین راستیش نییه؟! ئه‌مڕۆ ئه‌گه‌ر سه‌یر بکه‌ین له روویه‌که‌و‌ه لهوانهیه بڵێین ته‌کتیکه، ته‌نها بۆ رازىکردنى گه‌لى ک��ورده ،بۆ ئهوهیه ک ه خه‌ڵکى کوردستان نزیک بێتهوه له پارتى دیموکراتى کوردستان و سه‌رۆکى پارتى دیموکراتى کوردستان مه‌سعود بارزانى .هێماى بۆ ئه‌وه‌ش ده‌کات که له‌به‌ر ئه‌وه‌ى ،کۆمه‌ڵێک بهڵگه له ماڵپه‌ڕى ویکیلیکس باڵو کراوه‌ته‌وه ،مه‌سعود بارزانى و پارتى دیموکراتى کوردستان و الیهنه سیاسیه‌کانى ترى ده‌سه‌اڵتدارى هه‌رێمى کوردستان ته‌نازولیان کردوه له‌سه‌ر دۆزى ک�ه‌رک��وک ئ �ه‌وه‌ی��ان په‌سه‌ند ک���ردووه ت��ا ده ساڵى تر ک�ه‌رک��وک نه‌گه‌ڕێته‌و‌ه س�ه‌ر سنورى هه‌رێمى
[ ئا /چه‌تر ]
دکتۆر فایه‌ق گوڵپى :ئایدۆلۆژیاى خێڵه‌کى ل ه ناو پارتیدا زۆر به‌هێزتر ه ل ه ئایدۆلۆژیای نه‌ته‌وه‌یی کوردستان ،پێشیوایه که له‌به‌ر ئهمه بارزانى، ئه‌و قسانه‌ى کردووه تا هاوکێش‌ه سیاسیه‌ک ه له‌به‌رژه‌وه‌ندى خۆیدا هاوسه‌نگ بکات. فایه‌ق گوڵپى ،وتى :باسکردن له حزبه‌کانى پارچه‌کانى ترى کوردستانى که کۆ ببه‌نه‌و‌ه و بێنه‌الى یه‌کتر ،ئهمه بۆ ئهوهیه قه‌ره‌بووی ئه‌و هه‌ڵه‌ی‌ه بکاتهوه که له‌سه‌ر که‌رکوک کردوویه‌تى .رۆژ به‌رۆژ زه‌مینه‌یه‌کى جیهانى و ناوچه‌ى گونجاوتر دروسترده‌بێت بۆ دۆزى کورد له ناوچه‌ى رۆژهه‌اڵتى ناوه‌ڕاستدا ،ئه‌وه‌ى به ئه‌رێنى ده‌یبینین ئه‌مڕۆ له ناوچه‌ى رۆژهه‌اڵتى ناوه‌ڕاستدا ب��ارودۆخ��ى ک��ورد ب �ه‌ره‌و باشى ده‌چێت. جگه‌له‌وه‌ى ئه‌و خه‌بات و تێکۆشانه‌ى بزاڤى ئازادى خوازى گه‌لى کورد ده‌یکات بۆ یه‌کێتى نه‌ته‌وه‌یی بۆ ئه‌وه‌ى هه‌مو حزبه‌کانى هه‌موو پارچه‌کانى کوردستان بێن‌ه الى یه‌کتر و گفتۆگۆ ب��ک �ه‌ن ،ئه‌مانه‌ش کاریگه‌ریان ههیه و لهوانهشه کاریگه‌یان هه‌بووبێت له‌سه‌ر هه‌ڵوێستى سه‌رۆکى پارتى له کۆنگره‌که‌دا یه لێدوانى دابێت ،که ئهوه قسه‌یه‌کى ئه‌رێنی ه به‌و شێوه ئه‌گه‌ر به ته‌کتیک ئه‌و قسه‌یه‌ى نه‌کردبێت. گوڵپى ،له‌درێژه‌ى قسه‌کانیدا ئاماژه بۆ ئه‌وه‌ش ده‌کات که له هه‌موو جیهاندا ده‌بێت ئایدۆلۆژیایه‌کى نه‌ته‌وه‌یی رێبه‌رایه‌تى دۆزێکى نه‌ته‌وه‌یی بکات جه‌خت دهکاتهوه ده‌ڵێت« :ده‌بێت ئایدۆلۆژیایه‌کى نه‌ته‌وه‌یی هه‌وڵى چاره‌سه‌رکردنى کێشه‌یه‌کى نه‌ته‌وه‌یی بدات، به‌اڵم ئه‌وه‌ى که‌ئێم‌ه ده‌یبینین له پارتى دیموکراتى ک��وردس��ت��ان��دا ،ه �ه‌رچ �ه‌ن��ده وان��ی��ش��ان ده‌دات ک ه ئایدۆلۆژیایه‌کى نه‌ته‌وه‌یی ههیه ،به‌اڵم به‌بڕواى من ئایدۆلۆژیایه‌کى خێڵه‌کى له ناو پارتى دیموکراتى ک��وردس��ت��ان��دا زۆر ب�ه‌ه��ێ��زت��ره له‌ئایدۆلۆژیایه‌کى نه‌ته‌وه‌یی .بۆ نمونه له‌کۆنگر‌ه هه‌ڵبژاردن ک��راوه سه‌رۆکى پارتى هه‌ر بارزانییه و جێگره‌که‌شى هه‌ر
بارزانییه ،بێ گومان که‌سى سێه‌م تا بیسته‌مى ئه‌و حزب‌ه هه‌ر بارزانى ده‌بن» ئه‌وه‌ش ده‌ڵێت« :ئه‌گه‌ر ل ه حزبێکدا ده‌سه‌اڵت‌ه بنه‌ڕه‌تییه‌کان له یه‌ک خێڵ بن ماناى وایه ده‌رفه‌تى نه‌داو‌ه به هه‌موو پێکهاته‌کانى میلله‌تى ک��ورد له‌سه‌ر کردایه‌تى و به‌ڕێوه‌بردنى ئه‌و حزبه‌دا به‌شدارى بکه‌ن و فکریان بخهنه گه‌ڕ، که‌وابوو ئه‌م حزب‌ه حزبێکى نه‌ته‌وه‌یی نییه ،به‌ڵکو حزبێکى خێڵه‌کییه ،حزبى خێڵه‌کیش ناتوانێت کێشه‌ى نه‌ته‌وه‌یی چاره‌بکات». مه‌سعود ب��ارزان��ى ،سه‌رۆکى پارتى دیموکراتى کوردستان له کۆنگره‌ى ( )13وتارێکى خوێنه‌و‌ه وتى« :بزاڤی رزگاریخوازی کوردستان به‌گشتی به‌ره‌و پێشچووه ،کاتی ئهوه هاتووه پارت و الیه‌نه‌کانی گشت پارچه‌کانی کوردستان کۆببنهوه». ه �ه‌روه‌ه��ا ،ک��اوه ن��ادر ،رۆژن��ام �ه ن��ووس ،ئاماژه بۆ ئ �ه‌وه‌ده‌ک��ات که پارتى دیموکراتى کوردستان له‌سه‌ره‌تاى دروست بوونیه‌و‌ه حزبێکى کوردستانى بووه، هه‌تا ه�ه‌وڵ��دراوه کاتى خۆى که حزبى دیموکراتى ک��وردس��ت��ان��ى ئ��ێ��ران و ئ��ه‌و پ��ارت �هى ع��ێ��راق یه‌ک حزب بێت و پارته‌کانى تریش یه‌ک رێکخستنیان هه‌بێت ،قسه‌ى له‌وه‌شکرد که ئه‌و سه‌رده‌م‌ه ده‌ستیان له‌ستراتیژیه‌تى کورد دا و دایان به‌زاند بۆئاستێکى زۆرنزم ،که خودموختارى بوو ،وتى« :پارتى حزبێکى
جه‌ماوه‌ر نییه و له‌توانایدا نییه رێبه‌رایه‌تى ئهوه بکات کوردى پارچه‌کانى کوردستان کۆبکاته‌وه؛ ل �ه‌و ئاسته‌شدانی‌ه بتوانێت رێبه‌رایه‌تى هه‌رچوارپارچه‌ى کوردستان ب��ک��ات ،ب���ه‌اڵم ئ���هوه گ��ۆڕان��ک��اری��ی�ه‌ک��ى گ�ه‌ور‌ه و جه‌وهه‌ری‌ه له‌عه‌قڵى پارتیدا بۆ ئه‌مڕۆ ،به‌سه‌رکه‌وتنێکى گ�ه‌وره‌ى ده‌زانم بۆجواڵنه‌وه‌ى نیشتمانى کوردستان». د .ش��ۆڕش حه‌سه‌ن ،چاودێرى سیاسى ئاماژه بۆ ئ�ه‌وه‌ده‌ک��ات که کۆکردنه‌وه‌ى حزبه‌کانى پارچه‌کانى کوردستان به‌دروشم نابێت و ده‌ب��ێ ک��ارى پێشوه‌حتى بۆبکرێ ،جه‌خت لهوه دهکاتهوه :ئه‌وه‌ى له‌سیاسه‌تى حزبه‌کانى ئێر‌ه ده‌یبینم تائێستا ( )19ساڵه هه‌نگاوێکیان به‌و ئاڕاسته‌ی ه نه‌ناوه ،که وائامانجیان کۆبونه‌وه‌ى سیاسى کوردانى هه‌ر چوار پارچه‌که‌ى کوردستان بێت ،نه‌مبینیوه. ده‌یان جار کۆنگره‌ى کورد کراوه له‌ده‌ره‌وه‌ى هه‌رێمى کوردستان ،نه پارتى و نه یه‌کێتى نه‌چوون‌ه به‌شدارى بکه‌ن و ئاماده بن .ئه‌م چاودێر‌ه سیاسیی‌ه پێشیوای ه خ��اوه‌ن��ى هه‌رێمێکى به‌توانانین له ڕووى ئابوورى که نه‌توانین زۆر ئیعتماد نه‌که‌ین‌ه سه‌ر ده‌وڵه‌تانى ده‌وروب����ه‌ر ،ت��ا ئێستا ک��اری��گ�ه‌رى تورکیا و ئێران که دوژمنى سه‌رسه‌ختى ک��وردن له سه‌ر هه‌رێمى کوردستان زۆر روونه .وتى :بێگومان له‌م رۆژانه‌دا که کۆنگره‌ى پارتى بوو وه‌ک بانگه‌شه‌یه‌ک باس ل ه به‌ستنى کۆنفرانسى نه‌ته‌وه‌یى کورد ده‌کات ،ئه‌مان ه رهنگه بۆ رازاندنه‌وه‌ى کۆنگره‌ک‌ه بێت ،له ناوه‌و‌ه شتى زۆر جدى له دواى ئه‌و قسانه‌و‌ه نییه ،ئیشکردن له‌سه‌ر ئاستى هه‌ر چوار پارچه‌ى کوردستان ئاماده باشى ده‌وێ��ت ،ئه‌م ئاماده‌باشی‌ه هیچ نابینم ،چونکه هه‌ر هه‌نگاوێکى وا و کارکردن له‌سه‌ر ئاستى هه‌ر چوار پارچه ،رووب���ه‌رووى کۆمه‌ڵێک کێشه‌ت دهکاتهوه
له‌سه‌ر ئاستى ده‌وڵه‌تانى ده‌رو دراوس��ێ ،ئه‌گه‌ر تۆ خۆت ئاماده نه‌کردبێت ته‌نیا هه‌ڵخه‌ڵه‌تاندنه. ع �ه‌ب��دواڵ ئ��ۆج �ه‌الن-ى رێ��ب �ه‌رى کۆما چڤاکێن کوردستان( ،) KCKله‌سااڵنى نه‌وه‌ده‌کانى سه‌ده‌ى راب����ردوودا ،له ل��ێ��دوان و گفتوگۆ ف‌هر‌مییه‌کانیدا داواى به‌ستنى کۆنگره‌ى نه‌ته‌وه‌یی له هه‌موو هێزه سیاسیه‌کانى هه‌ر چوار پارچه‌ى کوردستان کردووه و به‌رپرسێکى ئه‌و بزتنه‌وه‌یه‌ش جه‌خت لهمه دهکاتهوه ک ه ئه‌وان ئه‌م زاراوه‌‌یان لهگهڵ دروست‌بوونیاندا هێناوه‌ته کایه‌ى سیاسیهوه. ئه‌حمه‌د ده‌نیز ،به‌رپرسى په‌یوه‌ندیه‌کانى باشور ل �ه( ،)KCKئاماژه بۆ ئهوه ده‌کات )PKK( ،له‌و کاتهوه دروست بووه باسى یه‌کێتى نه‌ته‌وه‌یى ده‌کات و به‌پێویست ده‌زانێت ،قسه له‌وه‌شده‌کات پارچه بوون له‌نێو کوردان دا الوازیان ده‌کات و ده‌رفه‌ت به سیاسه‌تى هێزى داگیرکه‌رانى کوردستان ده‌دات ،هه‌روه‌ها وتى: ئێستا به‌بارودۆغێکى زۆر تایبه‌تدا تێده‌په‌ڕین و کاتى یه‌کێتى نه‌ته‌وه‌یی هاتووه ،ئه‌گه‌ر کوردى هه‌رچوار پارچه یه‌کێتى خۆیان دروست نه‌ک‌ه و نزیکى یه‌ک نهبنهوه ،سود لهمه وه‌رن�ه‌گ��رن ئه‌گه‌ری ههیه ئه‌و ده‌رفه‌ته‌ى ههیه له‌ده‌ستى خۆى بدات. ب �ه‌پ��رس �ه‌ک �هى( )KCKئ �ه‌وه‌ش��ى وت :پشتگیرى ێ ئه‌و وته‌یه‌ى بارزانى ده‌که‌ین ،گرینگ نییه ک باس له یه‌کێتى نه‌ته‌وه‌یی ده‌کات بابیکات ،به‌اڵم گرنگ ئهوهیه کورد بێن‌ه الى یه‌ک دى و په‌یوندى خۆیان به‌هێز بکه‌ن ،هیواشى خواست وتى :هیوادارین ساڵى ( )2011ببێته ساڵى یه‌کێتى نه‌ته‌وه‌یی و ده‌ستکه‌وتێک بۆ ئازادی نه‌ته‌وه‌یی کورد. بۆ ئ �هم مه‌به‌ست‌ه چه‌ند ج��ار په‌یوه‌ندى ک��را ب ه به‌رپرسێکى پارتى دیموکراتى کوردستانه‌وه ،به‌اڵم به‌رده‌ست نه‌بوو.
ل ه رۆژئاواى کوردستان گوشاره‌کان له‌سه‌ر کورد ته‌شه‌ن ه ده‌کات
رێکخراوى مافى مرۆڤ ل ه سوریا ،له‌م هه‌فته‌یه‌دا ده‌رباره‌ى ره‌وشى کورد ل ه رۆژئاواى کوردستان و ئه‌و گرتن و ره‌شه‌کوژیانه‌ى به‌رانبه‌ر ب ه ک��ورد ده‌ک��رێ��ت ه �ه‌روه‌ه��ا بۆ ئیدانه‌کردنى ئه‌و پێشێلکاریانه‌ل ه قامیشلۆی خۆرئاواى کوردستان ،لێدوانێکى نوسراوى باڵو کرده‌و ه و چاالکى مانگرتن ل ه خواردن ده‌ستى پێکرد.
له لێدوانه‌که‌دا ئاماژه به‌و ئهوه کراوه که سه‌ره‌ڕاى ئه‌و گۆڕانکاریانه‌ى به دهست هاتوون له سیاسه‌تى نێوده‌وڵه‌تیدا و ده‌رکه‌وتنى چه‌مکى کۆمه‌ڵگاى نێوده‌وڵه‌تى و گرنگدانى جیهان به‌مافى مرۆڤ و ئازادیی‌ه گشتیه‌کان ،ریکخراوه‌ک‌ه جه‌خت دهکاتهوه که :سه‌ر‌ه راى ئهمانه به‌اڵم کۆمارى سوریا به‌رده‌وام ه له یاساى بارى نائاسایى که جێبه‌جێی ده‌کات له‌و ک��ات�هى ک�ه ده‌ری���ک���ردووه ت��ا ئێستا هیچ رێزێکى بچوکیشى به‌رانبه‌ر به بنه‌ماکانى مافى مرۆڤ نیی ه و به‌پێچه‌وانه‌وه ،ره‌شه‌کوژى و به‌ندکردن به‌ربه‌ست‌کردن له به‌رانبه‌ر ئازادى و گوزارشت‌کردن له خۆ درێژه‌یان
ههیه. لێدوانه‌ک‌ه ئ �ه‌وه‌ش��ى خستوه‌ت‌ه روو و ب��اس له گرتنى ک���وردان ده‌ک��ات له رۆژئ����اواى کوردستان ئاماژه ده‌کات :ئه‌و گرتنانه‌ى سوریا له‌الیه‌ن ده‌زگا ئه‌منه‌یه‌کانیه‌و‌ه که ته‌واوى رۆژشنبر و بیرمه‌نده‌کان و هه‌موو چاالکوانان و به‌رگریکارانى مافى مرۆڤ ده‌یکات ،هه‌روه‌ها ئه‌و سیاسهته ئابووری‌ه هه‌ڵه‌یه‌ى که ده‌وڵه‌ت په‌یڕ‌هو‌ى ده‌کات و باڵوبوونه‌وه‌ى گه‌نده‌ڵى ئیدارى و بێکارى زۆر .رێکخراوى ناوبراو پێوایه ئه‌و گوشاران‌ه هۆکارن بۆ کۆچکردنى زۆرى گه‌نجانى کورد له واڵته‌که‌یان ،رووب �ه‌ڕووى زۆر هه‌لومه‌رجى خ��راپ دهبنهوه و ده‌که‌ون‌ه ده‌س��ت قاچاغچیه‌کانى بازرگانى به مرۆڤ و ماوه‌یه‌کى زۆر له ده‌وڵه‌ته‌کان دهمێننهوه بۆ ئه‌وه‌ى ده‌رباز بن بۆ یه‌کێک له واڵتانى ئ�ه‌وروپ��ا .ه�ه‌روه‌ه��ا لێدوانى رێکخراوهکه ره‌خن‌ه ل ه هه‌ندێک له واڵتانى ئه‌وروپا ده‌گرێت که به‌شێوه‌یه‌کى باش پێشوازى له‌و کوردانه‌ى خۆرئاواى کوردستان ناکه‌ن که دهچنه واڵته‌کانیان جه‌خت ده‌ک��ات�هوه: گرنگىنه‌دانى زیاتر و بایه‌خنه‌دانى هه‌ندێک ل ه حکومه‌ته‌کانى ئه‌وروپا به کۆچبه‌ران ،وه‌ک پێویست
بایه‌خیان پێناده‌ن و به مه‌به‌ست پشت‌گوێیان ده‌خه‌ن، ئه‌و کۆچبه‌رانه‌ى که‌دێن‌ه واڵته‌کانیان به تایبه‌تى له الیه‌نى ته‌ندروستییه‌وه ،به‌هۆى ئه‌م هۆکارانه‌شه‌و‌ه کاره‌ساته‌کان به‌رده‌وامن له‌سه‌ر گه‌نجانى کورد و به‌رده‌وامیش له نێو دڵه‌راوکێدان و ده‌ترسێن له‌وه‌ى بیانگه‌ڕێننه‌و‌ه سوریا و چاوڕێى چاره‌نوسێکى نادیار ده‌که‌ن ،ئه‌مه‌ش دهبێته هۆى ئه‌نجامى کاره‌سات. رێکخراوى مافى مرۆڤ له سوریا ،له درێژه‌ى لێدوانه‌که‌یدا ئاماژه‌ش به مه‌رگى ئه‌و گهنجه کورده ده‌کات که له دانیمارک خۆى کشتو‌ه و له‌م باره‌یه‌و‌ه داواى لێکۆڵنه‌و‌ه ده‌کات و ده‌نوسێت :وه‌ک ده‌زانرێت له‌م رۆژانه‌دا له که‌مپى (ئۆدى گۆد) له دانیمارک الشه‌ى گه‌نجێک به‌ناوى (ره‌مه‌زان حاجى ئیبراهیم) که خۆى کوشتبوو له باخچه‌یه‌کى نزیک که‌مپه‌ک ه دۆزریه‌وه .ئێمه له رێکخراوى مافى مرۆڤ له سوریا، داوا ده‌که‌ین له حکومه‌تى دانیمارک به‌رپرسیارانى ئ �ه‌وان �هى ل�هس�ه‌ر ک��اروب��ارى ک��ۆچ��ب�ه‌ران ده‌وه‌س��ت��ن، دهست بکه‌ن به لێکۆڵینه‌وه‌یه‌ک ده‌رب��اره‌ى روداوى خۆکوشتنى گه‌نجى کورد ره‌مه‌زان حاجى ئیبراهم، ئه‌وانه‌ى که‌م ته‌رخه‌من بدرێن‌ه دادگا.
هه‌روه‌ها مانگرتن له خ��واردن و پشتگیرى کردن له گیراوه‌کان بۆ ئیدانه‌کردنى سیاسه‌ته‌کانى دهست گیرکردن و ئازادکردنى گیراوان و ئه‌و گوشارانه‌ى س��وری��ا ده‌یکات‌ه س �ه‌ر خ��ۆرئ��اواى ک��وردس��ت��ان ،ل ه قامیشلۆى رۆژئاواى کوردستان ده‌ستى پێکرد. ل�ه گ �ه‌ڕه‌ک��ى خ��رب��ى ،قامیشلۆ ،ل�ه رۆژئ����اواى ک��وردس��ت��ان .بۆ ئیدانه‌کردنى سیاسه‌تى گرتن و ده‌س��ت به‌سه‌رکردن و رفاندن که کۆمارى سوریا پ��ی��اده‌ى ده‌ک���ات دژى گه‌لى ک��ورد و دیموکراتى خ��وازان چاالکییه‌کى مانگرتن له خواردنى ده‌ستى پێکرد و ی �ه‌ک رۆژى خ��ای�ه‌ن��د .پ��ارت��ى یه‌کێتى دیموکراتى( ،)PYDکه له خۆرئاواى کوردستان خه‌باتى سیاسى خۆى ده‌کات چاالکى مانگرتن ل ه خواردنى رێکخست بوو .هه‌روه‌ها راگه‌یاندنى کۆما چڤاکێن رۆژئاواى کوردستان ( ،)KCKپشتگیرى ئه‌و مانگرتنه‌ى کردوو به‌یانامه‌یه‌کى باڵو کرده‌وه‌ته‌و‌ه و رایگه‌یاند :به ده‌یان له هاواڵتیانى کورد که به‌شداریان له‌و چاالکییه‌دا کردوه الفیته‌یان به‌رز کردووهتهوه ل ه سه‌رى نوسرابوو« :داواک��اری��ن له به‌رپرسانى واڵت هه‌ستن به ئازادکردنى ت�ه‌واوى گیراو‌ه سیاسیه‌کان
له زیندان و پاکردنه‌وه‌ى زیندانه‌کان» ،و «چاره‌سه‌ر پرسى کورد به‌شێوازى دیموکراتى و گفتوگۆ». به‌شداربووان له مانگرتنه‌که‌دا به‌توندى ئیدانه‌ى داموده‌زگاکانى سوریایان کرد بۆ ئه‌و ئۆپه‌راسیونه سیاسی و ه �هم �ه‌الی �ه‌ن��ان �هى ک �ه ت����ه‌واوى ناوچ ه کوردییه‌کان و ئ�ه‌و شوێنانه‌ى ک��وردى تێدا ده‌ژى ێ ل ه گرتووه‌ته‌و‌ه به ئامانجى چاندنى ترس و دڵه‌راوک نێو خه‌ڵکى کوردستاندا و داسه‌پاندنى خۆبه‌دسته‌وه‌دان ل �هس �ه‌ری��ان .م��ان��گ��رت��ووان ئ��ام��اژه‌ی��ان ک����ردووه ب ه ئۆپه‌راسیونانه‌ى که به تایبه‌تى دواى سه‌ردانه‌که‌ى س��ه‌رۆک وه‌زی��ران��ى تورکیا بۆ سوریا له مانگى ()10دا. ب�ه‌ی��ان��ام�ه‌ک�ه ب���هوه ک��ۆت��ای��ى دێ���ت ک �ه دوای کۆتایی‌هاتن به کاره‌کانى کۆنگره‌ى چواره‌مینى پارتى یه‌کێتى دیموکراتى له سه‌ره‌تاکانى مانگى ( )10رابردوودا ،که پێشنیار کرابوو له کۆنگره‌که‌دا پرسى کورد چاره‌سه‌ر بکرێت له چوارچێوه‌ى سنور‌ه فه‌رمییه‌کانى سوریا ،له ژێ��ر دروشمى (سوریاى دیموکرات و خۆبه‌رێوه‌بردنى دیموکراتى بۆ رۆژئاواى کوردستان).
هـــــه‌واڵی کوردستانی کوژرانى کوردێکى رۆژئاوا
رێکخراوه‌کانی مافی مرۆڤی کورد له سوریا ب�ڵاوی��ان ک����ردهوه س �ه‌رب��ازێ��ک��ی ک���ورد ب �ه ن��اوی (محه‌مه‌د ج �ه‌الل محه‌مه‌د) ته‌مه‌ن ()20س���اڵ، خه‌ڵکى عه‌فرینى رۆژئاواى کوردستان به‌شێوه‌یه‌کی گوماناوی ک��وژراوه .به‌پێى قسه‌ى فه‌رمانده‌که‌ى محه‌مه‌د ،ب�ه‌ه��ۆی به‌رکه‌وتنى ک��اره‌ب��اوه ژیانى ل �ه‌ده‌س��ت��داوه ،رێکخراوی مافی مرۆڤی ک��ورد، گومانى له روداوه‌ک‌ه ههیه و وتى :تا ئێستا چه‌ندین گه‌نجى کورد ،له خزمه‌تی سه‌ربازیدا و به شێوه‌ى گوماناوی ژیانیان له ده‌س��ت داوه .رێکخراوهکه وتیشى« :دوای س�هره�ه‌ڵ��دان�ه‌ک��ان��ی راب����ردووی رۆژئ��اواى کوردستان ،کوژرانی سه‌ربازانی کورد به شێوه‌یه‌کی به‌رچاو رووی له زیادبوون کردووه». پارتى یه‌کێتى دیموکراتى( )PYDله ماڵپه‌رى خۆیدا باڵوى کردوهتهوه ئه‌م ساڵ حه‌وت سه‌ربازى ک��ورد ب�ه‌ش��ێ��وه‌ى گ��وم��ان��اوى ل�ه‌ری��زه‌ک��ان��ى سوپاى سوریادا ژیانیان له دهست داوه.
( )75ساڵ سزاى گرتن بۆ ئایسه‌ڵ توغڵو داوا ده‌کرێت
داوای ئازادی زیندانیان ده‌کرێت
به‌پێى هه‌واڵى ئاژانسى ف��ورات )12( ،دۆز له سه‌ر ئایسه‌ڵ تۆغڵو ،هاوسه‌رۆکى کۆنگره‌ى جڤاتى دیموکراتى ( )KCDک��راوه‌ت �هوه ،له‌به‌ر ئ �ه‌وه‌ى له چه‌ند کاتى ج��ی��اوازدا بانگه‌شه‌ى بۆ رێکخستن ک���ردووه ،دادگایه‌ک‌ه له چواره‌مین دادگاى سزاى گرانى ئامه‌د به رێو‌ه چوو .رۆژى ( )16ئه‌م مانگه ،ئایسه‌ڵ ،ئاماده‌ى دانیشتنى دادگ��ا نه‌بوو؛ فه‌تاحى گوموش ،پاره‌ێزه‌ره‌که‌ى ئاماده‌بوو .دادوه‌ر وتى :ئایسه‌ڵ پڕۆپاگه‌نده‌ى بۆ رێکخستن کردووه و لهگهڵ ئه‌ندامانى رێکخستن دایه به ناوى ئه‌وانه‌و‌ه تاوانى کردووه» .دادوه‌ر داواى کرد که له‌نێوان( 15تا )75ساڵ سزاى گرتنى بۆ داواکرد ،ئاماژه‌ى به‌و‌ه کرد که ئایسه‌ڵ ،له لێدوانه‌کانیدا ( )9وتویه‌تى «رێبه‌رى ()PKK عه‌بدواڵ ئۆجه‌الن مخاته‌بى پرسى کورده» و ل ه سێ لێدوانی تریشیدا ناوى ( )PKKو ئۆجه‌النى هێناوه.
رێ��ک��خ��راوی (ل��ێ��ب��وردن��ی ن��ێ��وده‌وڵ �ه‌ت��ى) داوا ده‌ک����ات ک �ه س���ه‌رج���هم گ��ی��راوان��ی س��ی��اس��ی و بیروباوه‌ڕى جیاوز له کۆمارى ئیسالمى ئێران ب ه زووترین کات ئازاد بکرێن .رێکخراوی لێبوردنی نێوده‌وڵه‌تى له لێدوانێکدا که رۆژى ()12/14 ب�ڵ�اوی ک���ردوه‌ت���هوه ،داوا ل �ه ک��ارب�ه‌ده‌س��ت��ان��ی کۆماری ئیسالمی ئێران ده‌کات به زووترین کات و بێ هیچ شه‌رت و مه‌رجێک ،ئه‌و که‌سانه‌ی له ماوه‌ی سااڵنى راب��ردوودا به هۆی چاالکی سیاسی و مرۆڤانهوه ده‌ستبه‌سه‌ر ک��راون؛ ئازاد بکرێن .له لێدوانه‌که‌یاندا رێکخراوی لێبوردنی نێوده‌وڵه‌تى داوای له سه‌رجه‌م کاربه‌ده‌ستانی کۆماری ئیسالمی ئێران ده‌ک��ات تا رێز بگرن له‌سه‌رجه‌م یاسا نێوده‌وڵه‌تیه‌کان ،مافی ئازادی راده‌رب���ڕی���ن و ئ����ازادی ک���ۆڕ و ک��ۆب��وون �هوه و گفتوگۆى ئازاد.
ب ه زمانى کوردى به‌رگریان ل ه خۆیان کرد
ل� ه ئ��ام�ه‌د ( )57ئ�ه‌ن��دام��ی پ��ارت��ى ئاشتى و دیموکراتى ( )BDPسێشه‌مه‌ى رابردوو له دادگا ب ه زمانی کوردی به‌رگریان له خۆیان کرد .ل ه ناوچه‌ی فارقینی ئامه‌د-ى باکورى کوردستان، ( )57ئه‌ندامی ( )BDPبه هۆى ئه‌وه‌ی به‌شداریان له کۆنفرانسێکى رۆژنامه‌نووسىدا ک��ردووه ،ل ه به‌رانبه‌ریاندا دۆز کرابووه‌وه .دادگایىکردن ه ک ه ل ه دادگای بااڵی ئامه‌د به‌رێوه چوو .ئه‌ندامانی ( )BDPل �ه ه��ۆڵ��ی دادگ��اک��ه رای��ان��گ�ه‌ی��ان��د: تورکی ده‌زان��ن ب�ه‌اڵم به بڕیاری پارتیه‌که‌یان، ئ�ه‌وان خوازیارن به زمانی ک��وردی به‌رگری له خ��ۆی��ان ب��ک�ه‌ن .دادگ���ا داخ���وازی ب�ه‌رگ��رىک��ردن ل�ه خۆیانى ب�ه زم��ان��ی ک���وردی په‌سه‌ند ک��رد. س �ه‌رۆک��ی رێکخستنی ()BDPی فارقین رایگه‌یاند :گه‌لی کورد هه‌رگیز ده‌ستبه‌رداری زمانی خۆی نابێت.
مه‌رگی دوو کاسبکار ل ه پیرانشار
به پێى سه‌رچاوه‌کانى هه‌واڵ دوو کاسبکاری کورد له رۆژهه‌اڵتی کوردستان له‌سه‌رما ره‌ق ب��وون�ه‌ت�هوه .له ناوچه سنورییه‌کانی پیرانشار دوو کاسبکاری کورد که تا ئێستا ناوه‌کانیان ن����ه‌زان����دراوه ،ل �هس �ه‌رم��ا ژی��ان��ی��ان ل �ه‌ده‌س��ت��داوه. هه‌روه‌ها()21واڵخیش ته‌له‌ف بوون .کاسبکاران و کۆڵبه‌رانی کورد زۆر جار ڕووبه‌ڕووی هێرشی سه‌ربازانی ئێران و تورکیا دهبنهوه و ده‌کوژرێن. زۆر ج��اری��ش سروشتی ک��وردس��ت��ان و ک �ه‌ش و هه‌واکه‌ی ده‌یانکاته قوربانی .سااڵنه زۆر که‌س له ناوچه سنووریه‌کانی رۆژهه‌اڵتی کوردستان و باکوری کوردستان ،به‌هۆی هه‌ژاری روو له کاسبی کۆڵبه‌رى س�ه‌ر سنوره‌کان ده‌ک �ه‌ن ک ه زۆرج��ار له‌الیه‌ن هێزه چه‌کداره‌کانی ه�ه‌ر دوو ده‌وڵه‌تی ئێران و تورکیاده‌درێنه به‌ر ده‌ستڕێژى گوله و ده‌کوژرێن.
کوێستان محه‌مه‌د:سه‌رۆکی هه‌رێم وه‌اڵمی داخوازی ( )35ئه‌ندامی په‌رله‌مانی نه‌دایه‌وه [ دیداری /هاوژین غه‌ریب ] ل����ه‌دوای پ �هس �ه‌ن��د ک��ردن��ی ی��اس��ای رێکخستنی خ��ۆپ��ی��ش��ان��دان ل��ه رۆژی ()12/12دا ل �ه‌الی �ه‌ن س �ه‌رۆک��ی هه‌رێم ده‌نگی ناڕه‌زایی له هه‌رێمی کوردستاندا ب�ه‌رزب��وی�هوه ل�ه‌و ب��اره‌ی �هوه کوێستان محه‌مه‌د ئه‌ندامی فراکسیۆنی گۆڕان له‌م دی���داره تایبه‌ته‌ی (چ��ه‌ت��ر)دا ب��اس ل ه چۆنێتی په‌سه‌ندکرنی یاساکه ده‌ک��ات و رایده‌گه‌یه‌نێت هێزه‌کانی ده‌ره‌وه‌ی ده‌سه‌اڵت رایان وابوو که سه‌رۆکی هه‌رێم ئیمزای ناکات بۆیه هیچ چاالکیه‌کیان ئه‌نجام نه‌دا. چه‌تر :له‌ماوه‌ی راب��ردوودا په‌رله‌مان یاسای رێکخستنی خۆپیشاندانی تێپه‌ڕاند چۆن ئه‌و یاسایه تێپه‌ڕێندرا به‌بێ حسابکردن بۆ ئۆپۆزسیۆن؟
رای له‌سه‌ر بوو دوای گفتوگۆکردن ،بهداخهوه زۆرینه‌ی په‌رله‌مان ده‌نگیدا به‌و یاسایه‌ی ئێستا ده‌رچ��ووه ،ب�ه‌ڕای من ئه‌و یاسایه که‌موکورتی زۆری تێدایه ،رێگریه‌کی زۆری تێدایه له‌به‌رده‌م ن�ه‌ک خ���ۆپ���ی���ش���ان���دان، ه���������������������ه‌ر
ل �هس �ه‌ره‌ت��ادا دوو پ��ڕۆژه یاسائاراستهی سه‌رۆکایه‌تی په‌رله‌مان ک�����را ،ی �ه‌ک��ێ��ک��ی��ان ل���ه خ��ول��ی پێشوودا حکومه‌ت ئاراسته‌ی پ����ه‌رل����هم����ان����ی ک����ردب����وو، پ���ڕۆژه‌ی���ه‌ک���ی ت��ری��ش��ی��ان له‌الیه‌ن رێکخراوه‌کانی کۆمه‌ڵگه‌ی مه‌ده‌نیه‌و‌ه ئ����ام����اده ک����راب����وو، دواج�������ار ه�����ه‌ردوو پڕۆژه‌که کرای ه ی���ه‌ک پ���ڕۆژه و ل�����ه چ���ه‌ن���د ماده‌یه‌کیدا دوو رای جیاواز هه‌بوو که هاته‌وه په‌رله‌مان ه �ه‌ن��دێ��ک م�����ادده دوو
ئۆپۆزسیۆن چه‌ند ئه‌ندامێکیتریش دژی ئه‌و یاسایه ده‌نگیاندا ،ب�ه‌اڵم دواج��ار له په‌رله‌ماندا زۆرینه مه‌سه‌له‌کان یه‌کالیی دهکاتهوه.
چ �ه‌ت��ر :بۆچی هێزه‌کانی ده‌ره‌وه‌ی ده‌سه‌اڵت هیچ چاالکیه‌کیان ئه‌نجام نه‌دا تا سه‌رۆکی هه‌رێم ئیمزای کرد؟
ده‌توانم وه‌ک په‌رله‌مانتار وه‌اڵمت بده‌مه‌وه،ئێمه ه �ه‌ر ل�هس�ه‌ره‌ت��اوه ناڕه‌زایه‌تیمان ده‌رب��ڕی، چ ب �ه‌ج��ی��ا ف��راک��س��ی��ۆن �ه‌ک��ان ی��اداش��ت��ی��ان��دا ب ه سه‌رۆکایه‌تی چ له یاداشتێکی هاوبه‌شدا داوامان ل�ه س�ه‌رۆک��ای�ه‌ت��ی پ�ه‌رل�هم��ان ک��رد ک�ه ئیمزای نه‌کات ،پێمان وابوو که ( )35ئه‌ندام په‌رله‌مان که نوێنه‌ری هێزێکی گه‌وره‌یه له په‌ڕله‌مان داوا له به‌ڕێز سه‌رۆکی هه‌رێم بکات ئیمزای نه‌کات ئهوه ئیمزای ناکات ،هه‌ر چهنده ڕای تایبه‌تی خ��ۆم واب��وو که ئیمزای ده‌ک��ات ،بۆیه پێموای ه له‌و روانگه‌یه‌وه بوو که ئۆپۆزسیۆن هیچ چاالکیه‌کی ن�ه‌ک��رد و چ��اوه‌ڕوان��ی��ان ک���رد ت���ا ب���زان���ن س���ه‌رۆک���ی ه �ه‌رێ��م ده‌یگێڕێته‌وه بۆ په‌رله‌مان ،به‌اڵم زۆر ب�ه‌داخ�هوه له ( )12/12سه‌رۆکی هه‌رێم وه‌اڵم��ی داخ���وازی ()35 ئه‌ندامی په‌رله‌مانی نه‌دایه‌وه و یاساکه‌ی ئیمزا کرد. چه‌تر :به‌گوێره‌ی دواین ل��ێ��دوان��ی ئه‌ندامێکی ف��راک��س��ی��ۆن �ه‌ک �ه‌ت��ان، ئ����ه‌و چ��االک��ی��ان�� ه هه‌ڵگرتنی چه‌تر ه له‌دوای باران ،له‌م ب��اره‌ی��هوه ده‌ڵێن چی؟
ئه‌و بهڕێزه دهبووئ���ه‌و چ���ه‌ت���ره‌ی پێش ب������اران ه �ه‌ڵ��ب��ک��ردای � ه
رێنمایی ئێمه‌شی بکردایه بۆ ئه‌وه‌ی ئه‌و چه‌تر‌ه ل�ه‌ک��ات��ی ب��اران��دا هه‌ڵبکه‌ین ،م���ادام ئ �ه‌و پێی واب��وو ده‌ب��وو ل�ه‌وک��ات�ه‌دا چه‌ترمان هه‌ڵبکردای ه که باران بوو رێنوێنی ئێمه‌شی بکردایه ،دیاره ئه‌گه‌ر که‌مته‌رخه‌میه‌ک هه‌بێت هه‌موومان لێی به‌رپرسیارین وه‌ک چ��ۆن له ده‌ستکه‌وته‌کاندا هه‌موومان خ��اوه‌ن��داری��ن .بۆیه ئ�ه‌و ب���راده‌ره رێزم ههیه ب��ۆ رای �ه‌ک �ه‌ی ب��ۆخ��ۆم رام وان �ه‌ب��وو ،ب�ه‌اڵم هه‌رسێ فراکسیۆنه‌که پێیان وابوو که سه‌رۆکی ه �ه‌رێ��م ئ��ی��م��زای ن��اک��ات ک �ه ( )35ئ�ه‌ن��دام��ی پ �ه‌رل �هم��ان ئ��ی��م��زای ن �ه‌ک��ات ،ئ �هم �ه‌ش نزیکه‌ی ( )%25په‌رله‌مانه ،ههرچهنده ڕای جیاوازیشم ه�ه‌ب��ێ��ت ب���ه‌اڵم ه��ه‌ر ک�هم��ت�ه‌رخ�هم��ی�ه‌ک هه‌بێت خۆم به به‌رپرس ده‌زان��م ،ئه‌مه‌ش یه‌که‌مجار نی ه په‌رله‌مان یاسایه‌کی پڕ که‌موکورتی ده‌ربکات، ده‌کرێت هه‌موویان هه‌موار بکرێنه‌وه. چه‌تر :ب��ه‌ڕای ئێوه بۆچی سه‌رۆکی هه‌رێم ناگه‌ڕێته‌وه بۆ ڕای ئه‌و ژماره‌ی په‌رله‌مانتاران و زۆرینه‌ی رێکخراوه‌کانی کۆمه‌ڵگه‌ی مه‌ده‌نی؟
-ده‌بێت له‌خۆی بپرسیت.
چه‌تر :چاره‌سه‌ر چیه له‌دوای په‌سه‌ند ک��ردن��ی ی��اس��اک �ه ل���ه‌الی���ه‌ن س��ه‌رۆک��ی هه‌رێمه‌و ه؟
ده‌ب��ێ��ت ه�ه‌رس��ێ فراکسیۆنی ئۆپۆزسیۆنبهپهله پ��ڕۆژه‌ی �ه‌ک ئ��ام��اده ب��ک�ه‌ن ب��ۆ ه�هم��وار ک���ردن���ه‌وه‌ی ی��اس��اک �ه ،ه �هم��وو رێ��ک��خ��راوه‌ک��ان��ی کۆمه‌ڵگه‌ی مه‌ده‌نی و رۆشنبیران و ئه‌کادیمی و رۆژن��ام�ه‌ن��وس��ان و ئ�ه‌وک�هس��ان�ه‌ی ن��اڕازی��ن ل ه یاساکه ده‌نگیان یه‌ک بخه‌ن و فشار بخهنه سه‌ر په‌رله‌مان بۆ ئه‌وه‌ی یاساکه هه‌موار بکاتهوه.
چه‌تر :له رووی یاساییه‌وه ده‌توانرێت له‌م خوله‌ی په‌رله‌ماندا هه‌موار بکرێتهوه؟
-به‌ڵێ ده‌توانرێت ئه‌ی بۆ ناتوانرێت؟
دیدار ساڵی یه‌که‌م ژماره 36 دووشه‌ممه 2010/12/20
5
چیه که ئه‌نجام دراون و ئه‌نجام ده‌درێن؟
پێموایه ئه‌و چاالکیانه هه‌موویان چاالکیمهدهنین زۆر دڵخۆشکه‌رن ئهوه ده‌سه‌لمێنێت ک ه خ�ه‌ڵ��ک ب��ێ��ده‌ن��گ نابێت ل �ه ب�ه‌رت�هس��ک��ردن�ه‌وه‌ی ئ��ازادی ئ�ه‌وه‌ی به‌خوێن و ماندووبوون و خه‌بات به‌ده‌ستیان هێناوه به‌هیچ شێوه‌یه‌ک به فشار دهست به‌رداری نابن.
پرۆفایل: کوێستان محه‌مه‌د ئه‌ندامی په‌رله‌مانی کوردستان له‌سه‌ر فراکسیۆنی گۆڕان، ل ه ساڵی ( )1965ل ه سلێمانی ل ه دایکبووه ،به‌کالۆریۆسی ل ه ماتماتیکدا ههیه ،ئه‌ندامی کۆمه‌ڵه‌ی ره‌نجده‌ران بووه، ل ه ساڵی ( )2001ئه‌ندامی مه‌کته‌بی رێکخستنی یه‌کێتی نیشتمانی بووه ،ل ه ( 2007تا )2009سه‌رۆکی فراکسیۆنی سه‌وز بوو ه و ل ه په‌رله‌ماندا، یه‌که‌مین سه‌رۆکی فراکسیۆنی گۆڕان بووه
چه‌تر :وته‌ت له‌باره‌ی ئه‌و چاالکیانه‌و ه
سۆران عومه‌ر :سه‌ندیکا خۆی یاسای رۆژنامه‌گه‌ری سوک کردووه [ دیداری /چه‌تر ] ل �ه‌رۆژی له‌دایکبوونی سۆران عومه‌ری رۆژنامه‌نوسدا ک ه ()12/12ی ه دادگا بڕیاریدا به‌سزای قه‌ره‌ببوو لێوه‌رگرتنه‌و ه به‌بڕی ( )35ملیۆن دینار بۆ پارتی دیموکراتی کوردستان ،له‌م دیدار ه تایبه‌ته‌ی (چه‌تر) دا سۆران جگ ه ل ه نیگه‌رانی به‌رامبه‌ر ب ه بڕیاره‌ک ه بێ هه‌ڵوێستی حکومه‌ت و به‌شێک ل ه ئۆپۆزسیۆنیش ده‌خاته‌ڕوو. چه‌تر :ل ه چه‌ند رۆژی رابردوودا ئێو ه له دادگایی کردنێکدا سزا دران ئه‌و بڕیار ه چۆن بوو؟
له ( 26و )8/30دا پارتی دیموکرات لهڕێگایف��ازی��ل میرانی ،سکرتێری مه‌کته‌ب سیاسیهوه دوو سکااڵی له‌سه‌ر تۆمارکردین وه‌ک گۆڤاری رێگا مه‌گه‌زین ،یه‌کێکیان له‌سه‌ر ژم��اره نۆ ک ه له‌مانگی دووی ئه‌م ساڵ باڵوبووه‌ته‌وه ئه‌وه‌یتریشیان ل�هس�ه‌ر ژم��اره ()16ک������ه ل���ه ()5/15 ب�ڵاوب��ووه‌ت��هوه ه��ه‌ر دوو ژم��اره‌ک �ه له‌به‌رامبه‌ر ک��ات��ی تۆمارکردنی داواکه‌ی پارتیدا زیاتر له سێ مانگ به‌سه‌ر باڵوکردنه‌وه‌یدا تێپه‌ڕیووه، ئ���ه‌وک���ات���ه‌ش ق��س �هم��ان ل �هس �ه‌ر ک��رد خاڵێک ه���ه‌ی���ه ل� ه
یاسای رۆژنامه‌گه‌ری که ده‌ڵێت دوای تێپه‌ڕینی ( )90رۆژ به‌سه‌ر باڵوکردنه‌وه‌یدا هیچ رێکارێکی یاسایی نایگرێته‌وه ،ئهمه ده‌قێکی قه‌تعی‌ه ناڵێت هیچ رێکارێکی جینائی یان مه‌ده‌نی سنورداری نه‌کردووه و گشتی کردووه واته هیچ جۆره داوا و سکااڵیه‌ک نایگرێته‌وه ،ب��ه‌اڵم ب �ه‌داخ �هوه پ��ارت��ی دیموکراتی کوردستان وه‌ک ج��ۆره هه‌ڵمه‌تێک به‌رامبه‌ر ب ه رۆژنامه‌ی رۆژنام‌ه و گۆڤاری لڤین و هاواڵتی و ئاوێنه ،له هه‌مان مانگ ئه‌و هه‌ڵمه‌تی تۆمارکردنی داوایه‌ی دهست پێکرد ،له ( 22بۆ )9 /23له هه‌ردوو رۆژه‌ک �ه ئێمه چوینه ب �ه‌رده‌م دادگ��ا و داوامانکرد دادگاییه‌که‌مان بۆ بگوازنه‌و‌ه له هه‌ولێره‌و‌ه بۆ سلێمانی، به‌اڵم دادگا توشی کاردانه‌وه‌ی توندبوو پارێزه‌ره‌که‌ی پارتی زۆر به حه‌ساسیه‌ته‌و‌ه ئه‌مه‌ی وه‌رگرت ،وه‌ک بڕیارێکی پێشین‌ه هه‌موو دادگاییه‌کان له هه‌ولێر بهڕێوه چ��وو ،له ( )9/23تا ( )12/12کۆتاییان ب�ه یه‌کێک ل�ه سکااڵکانی پ��ارت��ی دیموکرات هێنا له دادگای به‌رایی چواری هه‌ولێر به بڕیاری قه‌ره‌بووی ( )35ملیۆن دینار بۆ پارتی دیموکرات. دواکه‌ی تریش هه‌ر به‌رده‌وام‌ه و له‌م رۆژانه‌دا داخ��ڵ��ی ش����اره‌زا ده‌ب��ێ��ت ب��ۆ ئ���ه‌وه‌ی ش���اره‌زا دیاری بکات ئایا ئێمه ته‌شهیرمان کردووه یان نا ،له‌کاتێکدا ده‌رفه‌تی به‌رگریکردنمان نه ئ�ه‌وه‌ن��ده پێ دراوه و نه دادگ��ا ئهوهنده گوێی لێ گرتووین ،ته‌نانه‌ت له حوکمی ئه‌م بڕیاره‌ش ئێمه ته‌عنمان هه‌بوو دادگا گوێی لێ نه‌گرتین ،چونکه له بهڕێوه چوونی دادگاییه‌که‌دا شتێکی سه‌یرمان بینی ئه‌ویش ئه‌وه‌بوو ته‌نها یه‌ک که‌س دانرابوو بۆ ئه‌وه‌ی دیاری بکات ئایا ئهوه ته‌شهیر‌ه یان نا ئه‌و ک �هس �ه‌ش س��ه‌ر ب ه پارتی دیموکرات بوو له پارێزه‌ران. بڕیاری ته‌شهیر و قه‌ره‌بوه‌که‌ش ه�������ه‌ر ئ����ه‌و ک����هس���� ه دی���اری کرد و
دادگاش راسته‌وخۆ دوای ئهوه بڕیاری لێدا و گوێی لهوه نه‌گرت چۆن یه‌ک شاره‌زا ده‌توانێت بڕیار بدات لهوه.
چه‌تر :پێتوای ه بڕیاره‌ک ه دادوه‌ران ه بوو ه یان سیاسی بووه؟
ئه‌و بڕیاره‌ی دادگای به‌رایی چوار ئه‌گه‌ر لهلقێکی پارتی دیموکراتیش بدرای‌ه هه‌ر بهههمانشێوه بهڕێوه ده‌چوو ،چونکه به‌ئاشکرا هه‌یمه‌ن‌ه و به‌شداری پ��ارت��ی دیموکراتمان ل�ه پشتی دادگ����اوه ده‌بینی بهداخهوه ده‌یڵێم تائێستا دادوه‌ره‌کانی ئێمه کێ داینابن له به‌رژه‌وه‌ندی ئهوه بڕیار ده‌ده‌ن.
چه‌تر :ئێو ه داوایه‌کتان له‌سه‌ر رۆژنامه‌ی هه‌ولێر تۆمار کردووه ،ئه‌و بابه‌ت ه چیه؟
ل�هس�ه‌ر بابه‌تێک ک�ه س �ه‌راپ��ای ته‌شهیر وناوزڕاندنه به‌خۆم و که‌سێتیم وه‌ک دانه‌پاڵی تۆمه‌تی تیرۆرستی ،سکااڵیه‌کم له‌سه‌ر رۆژنامه‌ی هه‌ولێر تۆمار کرد له دادگای به‌رایی سلێمانی یه‌که‌مین دانیشتن رۆژن��ام�ه‌ی هه‌ولێر داوای گواستنه‌وه‌ی ک��رد ،به‌بێ ئ �ه‌وه‌ی دادگ��ا گوێ له ئێمه بگرێت، یه‌کسه‌ر بڕیاری گواستنه‌وه‌یدا بۆ هه‌ولێر ،به‌اڵم بهداخهوه کاتێک سکااڵمان له‌سه‌ر بوو له شاری هه‌ولێر بهههمانشێوه چوین داوای گواستنه‌وه‌مان کرد بۆ سلێمانی ،به‌اڵم دادگا پێی شتێکی قورس بوو، جیاوازیه‌کی زۆر ده‌بینم له نێوان رێوڕه‌سمی بهڕێوه چوونی دادگ��ا له هه‌ولێر و سلێمانی ،له سلێمانی ئ��ه‌وداوای��ه‌ی ( )90رۆژی ب �هس �ه‌ردا رۆش��ت��ووه ل ه جه‌زائی و له مه‌ده‌نیش وه‌رناگیرێت ،به‌اڵم له هه‌ولێر به پێچهوانهوه له‌مه‌ده‌نی وه‌رده‌گیرێت .ب��اوه‌ڕم وای ه دادگا له شاری هه‌لێر به‌ته‌واوی له ژێر هه‌یمه‌نه‌ی حزبدایه ،بهداخهوه ده‌یڵێم دادگا بۆ ئه‌وه‌ی سه‌روه‌ری خۆی بپاراستای‌ه مادام پارتی دیموکرات له‌وناوچه‌یه بااڵده‌ست‌ه و له‌وێ داوای له‌سه‌ر ئێمه تۆمار کردووه، ده‌بوو به‌خۆشحاڵیه‌و‌ه ئه‌و ئه‌رکه‌ی له‌سه‌ر شانی خۆی الببردایه بیناردای‌ه بۆ سلێمانی و سه‌روه‌ری بۆ خۆی بگێڕایه‌ته‌وه.
چه‌تر :سه‌ندیکا چۆن هه‌ڵوێستێکیان هه‌بوو؟
لهگهڵ ده‌رچوونی بڕیاره‌ک‌ه ئاگادارم کردونهتهوهو دوو نامه‌شم بۆ سه‌ندیکا ن���اردووه ،نامه‌یه‌کیان ب��ۆ لیژنه‌ی داکۆکی‌ه ک�ه ک��اک ئ�ه‌ن��وه‌ر حسێن وه‌ریگرتووه ،نامه‌یه‌کیشیان بۆ ئه‌نجومه‌نی بااڵی سه‌ندیکای رۆژنامه‌نوسان‌ه که ب�هدهن��گ ئ �ه‌وه‌و‌ه بێن که ل�ه‌ده‌روه‌ی یاسای رۆژنامه‌گه‌ری به‌م جۆره مامه‌ڵ‌ه لهگهڵ رۆژنامه‌نوسان ده‌کرێت به‌قه‌ره‌بووی خه‌یاڵی که ل�هس�ه‌روی ئ�ه‌و غه‌رامه‌یه‌شه‌وه‌ی‌ه ک ه له‌یاسای رۆژنامه‌گه‌ریدا ههیه .به‌اڵم هه‌تا ئه‌م سات ه سه‌ندیکای رۆژنامه‌نوسان بچوکترین هه‌ڵوێستی نهبووه ،ئه‌مه‌ش بۆ ئ�هوه ده‌گێڕمه‌و‌ه که سه‌ندیکا
خ��ۆی یاسای رۆژن��ام�ه‌گ�ه‌ری س��وک ک���ردووه تا کاری پێنه‌کرێت ،سه‌ندیکا بۆخۆی هۆکاره بۆ ئهوه له نه‌قیبه‌که‌یه‌و‌ه سه‌ندیکا هۆکاری به‌شێک له‌و پێشێلکاریان له‌الیه‌ن ده‌سه‌اڵتی سیاسی و دادگاکان و هێزه ئه‌منیه‌کانه‌و‌ه ب�ه‌رام��ب�ه‌ر رۆژن��ام�ه‌ن��وس��ان ده‌کرێت چونکه هه‌موو شانازیه‌که‌ی سه‌ندیکای رۆژن��ام�ه‌ن��وس��ان ئ�ه‌وه‌ی�ه پێشێلکاریه‌کان له شه‌ش
›› «ئه‌م بڕیاره ل ه لقێکی پارتیش بدرای ه بهههمانشێوه به‌ڕێو ه ده‌چوو»
››
«پێموای ه سزادانه‌ک ه
پێش ئه‌وه‌ی ئیهانه‌بێت بۆ رۆژنامه‌نوسان و رۆشنبیران ئیهانه‌ی ه بۆ ئه‌وه‌ی ک ه له‌سه‌رده‌می دکتۆر به‌رهه‌مدا رۆژنامه‌نوسێک سزا ده‌درێت»
مانگدا کۆدهکاتهوه و ده‌یخوێنێته‌و‌ه و ده‌س �ه‌اڵت وه‌اڵمی ناداته‌و‌ه ئه‌وه‌ی سه‌ندیکا له‌ناوخۆ ده‌یکات رێکخراوێکی بیانی ب �ه ده‌ن��گ��دان �ه‌وه‌ی زی��ات��ر و ک��اردان�ه‌وه‌ی زیاتر ده‌یکات و منه‌تیشمان به‌سه‌ردا ناکات ،به‌اڵم سه‌ندیکا له‌م دۆسیه‌ی ئێمه‌دا که به‌م جۆره مامه‌ڵه‌ی دادگا له‌به‌رامبه‌ر خۆمدا بینیمه‌و‌ه به‌شێک بوو له بابه‌ته‌که ،به‌حوکمی ئ �ه‌وه‌ی ک ه به‌رپرسی لقی هه‌ولێری سه‌ندیکای رۆژنامه‌نوسان لهگهڵ پارتی دیموکراتدا دژ به ئێمه وه‌ستانه‌وه ،ئه‌و یه‌کێک بوو له پارێزه‌ره‌کانی پارتی که به‌یاسای م�هدهن��ی له‌به‌رامبه‌ر رۆژن��ام�ه‌ن��وس��ان داوای به‌رز کردووهتهوه ،له هه‌موو داواکانی پارتی دیموکراتدا به‌رپرسی لقی هه‌ولێر یهکێکه له بریکاره‌کانی پارتی دیموکرات .ئه‌گه‌ر سه‌ندیکاش گله‌یی ده‌کات له‌وه‌ی ده‌سه‌اڵتی دادوه‌ری له هه‌رێمی کوردستاندا یاسای رۆژنامه‌گه‌ری جێبه‌جێ ناکات پێش وه‌خت بۆخۆی پێشێلی ئه‌و مافه‌ی ک��ردووه که یاسای رۆژنامه‌گه‌ری کار پێناکات .پێموایه ئه‌گه‌ر وابێت ده‌بێت یاسای رۆژنامه‌گه‌ری هه‌ڵبوه‌شێندرێته‌وه.
چه‌تر :هه‌ڵوێستی سه‌رۆکی حکومه‌ت و یه‌کێتی و الیهن ه ئۆپۆزسیۆنه‌کان چی بوو؟
له‌م که‌یسه‌دا گله‌ییم له حکومه‌ت ههیه سهرۆکیحکومهت که بانگه‌شه‌ی ئه‌وه‌ده‌کات کهسێکه بۆخۆی خاوه‌نی ده‌زگایه‌کی زه‌به‌الحی راگه‌یاندن‌ه و شه‌فافان ه مامه‌ڵ‌ه لهگهڵ رۆژنامه‌نوسان ده‌کات بهداخهوه ده‌ڵێم که دروشمه‌کانیان و کرداره‌کانیان جیاوازن به‌مانای ئه‌وه‌ی یه‌کێک له ده‌زگا هه‌ستیاره‌کانی حکومه‌تی هه‌رێم بڕیاریداوه .حکومه‌ت هیچ هه‌ڵوێستێکی نهبووه پێموایه پێش ئه‌وه‌ی ئیهانه‌بێت بۆ رۆژنامه‌نوسان و رۆشنبیران ئیهانه‌ی‌ه بۆ ئه‌وه‌ی که له‌سه‌رده‌می دکتۆر به‌رهه‌مدا رۆژنامه‌نوسێک سزا ده‌درێت به گه‌وره‌ترین قه‌ره‌بوو له‌الیه‌ن وه‌زاره‌ت��ی دادی کابینه‌ی شه‌شی د.به‌رهه‌مه‌وه .سه‌باره‌ت به ئۆپۆزسیۆنیش ئه‌وه‌ی بینویوم‌ه ته‌نها بزوتنه‌وه‌ی گۆڕان خاوه‌نی هه‌ڵوێستی جدی و کرداری بووه .به‌اڵم له هیچ الیه‌نێکی ترهوه هه‌ڵوێستم نه‌بینیوه.
چه‌تر :بڕیاره‌ک ه ته‌میز نه‌کراوه‌ته‌و ه به‌هیوان ته‌میزیی بکهنهوه؟
به‌ڵێ ،تاسه‌ر ئێسقان به‌دوایدا ده‌ڕۆین ،ئامادهنیمپارهکه ب��ده‌م ئه‌گه‌ر پارتی دیموکرات زیندانیشم بکات .چونکه به‌ناڕه‌وای ده‌زان��م هه‌ڵوێسته‌کانیش رهنگه ته‌نها په‌یوه‌ندی به‌منه‌و‌ه نه‌بێت وه‌ک شه‌خس په‌یوه‌ندی به هه‌موو رۆژنامه‌نوسانه‌وه‌یه .که هه‌وڵده‌ده‌ن بۆ ئازادی و دیموکراتی ده‌بێت قه‌ره‌بووی وش‌ه بریتی بێت له ()35ملیۆن ئه‌ی ده‌بێت قه‌ره‌بووی خوێنی خه‌ڵک و سه‌روه‌تی خه‌ڵک و داهاتی ئه‌م واڵت ه چی بێت؟ ئه‌گه‌ر رۆژێک له رۆژان هه‌رکه‌سێک له‌وانه‌ی تۆمه‌تبارن به تیرۆری خه‌ڵکی به شه‌ڕی ناوخۆ و بردن و دزینی داهاتی واڵت ده‌بێت قه‌ره‌بووی ئه‌وان چی بێت؟
پرۆفایل: سۆران عومه‌ر، سه‌رنوسه‌ری پێشوو و خاوه‌ن ئیمتیازی گۆڤاری رێگا مه‌گه‌زین ،له‌دایکبووی ()1978/12/12ی قه‌ره‌داغه، به‌کالۆریۆسی ل ه ئاماردا ههیه ،خێزاندار ه و خاوه‌نی دوو کوڕ ه به‌ناوه‌کانی (سه‌هه‌ند و ره‌هه‌ند)
به‌دواداچوون ساڵی یه‌که‌م ژماره
36
دیارده‌ی سواڵکردن هاواڵتیانی که‌رکوک هه‌راسان ده‌کات
سواڵکه‌رێک :بووم به سواڵکه‌ر ،پاشان فاڵگره‌وه و ئێستاش له‌شفرۆش
سواڵ ده‌که‌ن ،وتى «به‌ڕاستی سواڵکه‌ر هه‌راسانیان دووشه‌ممه 2010/12/20 کردوین ،بۆیه ئه‌گه‌ر ئاگادار نه‌بین ،ئه‌وا دزی له‌دوکانه‌کانمان ده‌ک�ه‌ن ،زۆرب�ه‌ی ئه‌و که‌سانه‌ى سواڵ ده‌که‌ن ئافره‌تن ،بۆیه زۆرجار یه‌خه‌م ده‌گرن تاوه‌کو پاره‌یان نه‌ده‌مێ وازم لێناهێنن». [ ئا /شاخه‌وان شوانی ] ئه‌و دوکانداره باسى لهوه کرد ئه‌و ئافره‌تانه‌ى «پێویستم ب�ه پ���اره‌ى زی��ات��رب��وو ،بۆیه لهگهڵ که سواڵ ده‌که‌ن ئاماده‌ن هه‌موو کارێک بکه‌ن س��واڵ��ک��رن�ه‌ک�ه‌ش��دا ه�هس��ت��ام ب�ه‌گ��رت��ن�ه‌وه‌ی ف��اڵ ،و به‌پێویستى ده‌زانێت حکومه‌ت سنورێکیان بۆ دوات��ری��ش توشى ل�ه‌ش فرۆشی ب��ووم ،ههرچهنده دابنێت ،ده‌ڵێت «له‌پێناو بڕێک پ��اره‌ى ک�هم دا حه‌ز ناکه‌م ئه‌و کاره‌بکه‌م ،به‌اڵم ناچارم ئه‌گه‌ر ئ��ام��اده‌ن هه‌موو کارێکت له‌گه‌ڵدا بکه‌ن ،بۆیه ئهوه نه‌که‌م ناتوانم بژێم» ،ئهمه وته‌ى (ن.ف) که پێویسته ئه‌م دیارده‌یه چاره‌سه‌ر بکرێت و حکومه‌ت ئافره‌تێکی ته‌مه‌ن ( )37ساڵ بوو ،ئه‌و دانیشتووى سنورێکیان بۆ دابنێت ،چونکه ئه‌و جۆره که‌سانه ش��اری نه‌جه‌فه ،وه‌ک خۆی بۆ (چه‌تر) باسی مه‌ترسیان ههیه بۆ سه‌ر شاری که‌رکوک له‌ڕووى کرد ئه‌و له‌پێناو بڕێک پ��اره‌دا ئاماده‌ی ه هه‌موو کۆمه‌اڵیه‌تیه‌وه». ناوبراو باسى له‌وه‌کرد ئه‌گه‌ری زۆری ههیه کارێک بکات. (ن،ف) ده‌ڵێت «ناچارم ئهوه بکه‌م بۆ ئه‌وه‌ی قایمقامی قه‌زای که‌رکوک: بژێوى ژیانم په‌یدا بکه‌م ،چه‌ند ساڵێک له‌مه‌وبه‌ر پیاوه‌که‌م تیرۆرکرا ،ئێستاش لهگهڵ دایکم ده‌ژیم پالنێکی باشمان زۆر پیربووه په‌کى کهوتووه ،ده‌بێت کاربکه‌م بۆ ئه‌وه‌ى یارمه‌تى بده‌م». به‌ده‌سته‌وه‌ی ه تاساڵی ئه‌و ئافره‌ته باسى له‌وه‌کرد له‌سه‌ره‌تاوه رۆژانه تاز ه لێپرسینه‌وه‌یان سواڵى ک��ردووه و دواتریش ب��ووه به‌فاڵ گ��رهوه و ئێستاش جار جاره کارى له‌شفرۆشى ده‌کات ،ئه‌و له‌گه‌ڵدا بکه‌ین ژنه ده‌ڵێت «زۆرب �هى موشته‌رییه‌کانم گه‌نجن و له‌ته‌مه‌نی ه �ه‌رزه‌ک��اری��دان ،بۆیه هه‌ندێک له‌و ئ �ه‌و که‌سانه له‌پێناو وه‌رگ��رت��ن��ی پ���اره‌دا ک��اری هه‌رزه‌کارانه ئاماده‌ن ( 25تا )50هه‌زار زیاتر بده‌ن تیرۆرستیش بکه‌ن ،وتى «ئه‌و که‌سانه مه‌ترسى له‌پێناو ئه‌نجامدانی کاری سێکسی له‌گه‌ڵمدا» .خۆته‌قاندنه‌وه و ک��رده‌وه‌ى تیرۆرستیان لێده‌کرێت، عوبێد ئه‌حمه‌د ،ته‌مه‌ن ( )52ساڵ و پیشه‌ى بۆیه داواک��اری��ن له‌الیه‌نی په‌یوه‌ندیدار هه‌رچى دوکانداره به‌بێزاریه‌وه باسى له‌و که‌سانه ده‌کرد که زووتره هه‌وڵى چاره‌سه‌ر بده‌ن بۆ ئه‌م دیارده‌یه».
6
[ ئا /پێشره‌و حه‌مید ] په‌یوه‌ند حه‌مید ،منداڵێکى ئێسک سوک و روخۆشه و چاو پڕ له‌هیوایه له‌چاوه‌ڕوانى هاوکارى ئه‌و که‌سانه‌یه که هاوکارى که‌سانى که‌م درامه‌ت و به‌ش مه‌ینه‌ت ده‌ک �ه‌ن ،هه‌ربۆیه په‌یوه‌ندیش چ��اوه‌ڕوان��ى په‌یوه‌ندیه‌کانى خهڵکه تا هاوکارى بکه‌ن و وه‌ک مرۆڤێکى ئاسایى و دوور له‌خه‌مۆکى و دڵ پڕله‌ژان درێژه به‌ژیانى ئاسایى خۆى بدات.
حه‌مید مه‌جید که‌ریم ،باوکى ئ�ه‌و منداڵه‌ی ه به(چه‌تر)ى راگه‌یاند «کاتێک که په‌یوه‌ندى ک���وڕم ل �ه‌دای��ک ب���وو ئ �ه‌وک��ات �ه کێشى ته‌نها چوارکیلۆ و نیو بوو ،به‌اڵم له‌ماوه‌ى ته‌نها یه‌ک ساڵدا کێشه‌که‌ى گه‌یشته ( )12کغم و ئێستاش که ته‌مه‌نى ته‌نها ( )12ساڵه کێشى بووهته ( )137کغم و به‌شێوه‌یه‌کى زۆر نائاسایى کێشى زیاتر ده‌بێت». ب���اوک���ى پ��ه‌ی��وه‌ن��د ب��اس��ى ل���ه‌وه‌ک���رد ق��ه‌ڵ��ه‌وى کوڕه‌که‌یان پشێوى الى خێزانه‌که‌یان دروستکردووه، ده‌ڵێت «قه‌ڵه‌وى کوڕه‌که‌م بووهته مایه‌ى نیگه‌رانى خێزانه‌که‌ى و خودى (په‌یوه‌ند)یشى توشى ئاڵۆزى ده‌رون��ى ک��ردوه ،زۆرج��ار هه‌ست ب�هوه ده‌ک��ات که وه‌ک مرۆڤێکى ئاسایى نییه ،س���ه‌ره‌ڕاى ئ�ه‌وه‌ى ته‌واوى هاوڕێکانى و که‌س و کار و خه‌ڵکى شارى ده‌ربه‌ندیخان خۆشیان ده‌وێت و به (خه‌په) بانگى ده‌که‌ن».
(و.ع) ئافره‌تێکی عه‌ره‌بى ته‌مه‌نی ( )40ساڵه، ئ�ه‌و که منداڵێکی که‌م ئه‌ندامی پێبوو له‌ناو قه‌ره‌باڵغى ب��ازاڕدا له‌شارى که‌رکوک خه‌ریکی سواڵ کردن بوو ،باسى ژیانى بۆ (چه‌تر) گێڕایه‌وه که ئه‌و خه‌ڵکی که‌رکوک نیه و له‌شاری موسڵهوه هاتووه تاوه‌کو له‌وێ سواڵ بکات و بژێوی ژیانى رۆژانه‌ى خێزانه‌که‌ى په‌یدا بکات. ئ �ه‌و ئ��اف��ره‌ت�ه زۆر م��ورت��اح ب��وو ب�ه‌ک��اره‌ک�هى، وت��ى «ئ �هم ک��اره‌م پێ باشتره ل��ه‌وه‌ی ده‌س��ت له به‌رپرسێک پان بکه‌مه‌وه و لێى بپاڕێمه‌وه تاوه‌کو پاره‌م پێبدات ،ئه‌و سواڵه‌ى من ده‌یکه‌م ،کارکردنه به‌چاوی به‌زه‌ییه‌وه ،ئه‌گه‌ر کار نه‌که‌م منداڵه‌کانم به‌چی به‌خێو بکه‌م». (ز.ی) کچێکی ته‌مه‌ن ( )23ساڵه و هه‌ر له‌ته‌مه‌نى منداڵیه‌وه ده‌ستى کردووه به‌سواڵ کردن شاری و له‌دوای پرۆسه‌ی ئازادی عێراقیشه‌وه له سواڵ دیارده‌یه‌کی ناشیرینی کۆمه‌ڵگایه فۆتۆ :په‌ژار محه‌مه‌د ه �ه‌ول��ێ��رهوه ه��ات��ووه‌ت �ه ش���اری ک���ه‌رک���وک ،ئ�ه‌و س���ه‌ب���اره‌ت ب���ه‌و ک �هس��ان �هى ک �ه ل �ه‌ن��او ش��ارى هاتوون و لێره سواڵ ده‌که‌ن ،وتى «ئێمه هه‌ندێک کچه باسى له‌وه‌کرد خۆى و خێزانه‌که‌ى به‌ته‌نها ک �ه‌رک��وک��دا س���واڵ ده‌ک����ه‌ن ،ک��ام��ی��ل ساڵه‌یی زانیاریمان له‌الیه تا لێپرسینه‌وه‌یان له‌گه‌ڵدا نه‌که‌ین کاریان س��واڵ کردنه ،هه‌ربۆیه‌ش زۆرب��هى شار قایمقامی قه‌زای که‌رکوک به(چه‌تر)ى راگه‌یاند له‌و شوێنانه‌ی که کاری لێده‌که‌ن ،ناتوانیین هیچ و شارۆچکه‌کانى کوردستان گ �ه‌ڕاون تا بژێوى «ماوه‌یه‌ک له‌مه‌وبه‌ر کۆبوونه‌وه‌مان له‌سه‌ر ئه‌و شتێک بڵێین». ژیانیان دابین بکه‌ن ،ناوبراو وتى «ئێمه پیشه‌مان مه‌سه‌له‌یه ک��رد و جێگاکانیانمان ده‌ستنیشان کامیل ساڵه‌یی باسى ل �ه‌وه‌ک��رد ک�ه دی��اره‌ى سواڵکردنه ،ه �ه‌رج��اره و ده‌چ��ی��ن ب��ۆ ش��ارێ��ک و کردووه ،بڕیار وابوو به‌ر له‌دوو هه‌فته هه‌ڵمه‌تێکیان س��واڵ��ک��ردن هیچ س��زای �ه‌ک��ی ت��ون��دى ن��ی �ه ،وتى سواڵی خۆمان ده‌که‌ین ،به‌اڵم ماوه‌ى چه‌ند ساڵێکه بۆ بکه‌ین و لێپرسینه‌وه‌یان له‌گه‌ڵدا بکه‌ین ،به‌اڵم «کاتێک ک�ه ده‌ستگیر ده‌ک��رێ��ن به‌ڵێنیان لێ له‌م شاره‌دا ماوینه‌ته‌وه ،چونکه لێره که‌س لێمان دوو کاری زۆر گرنگتر هاته پێشه‌وه بۆی ه هۆی وه‌رده‌گیرێت تاوه‌کو جارێکی تر نه‌یه‌نه‌وه سه‌ر ناپرسێته‌وه و لێکۆڵینه‌وه‌مان له‌گه‌ڵدا ناکات ،به‌اڵم دواکه‌وتنی هه‌ڵمه‌ته‌که و ئێستاش پالنێکی باشمان شه‌قامه‌کان و سواڵ نه‌که‌نه‌وه ،دواتر به‌که‌فاله‌ت له‌شاره‌کانی دیکه‌ی کوردستاندا چه‌ندینجار به‌ده‌سته‌وه رهنگه تاسه‌ری ساڵی تازه ئه‌و هه‌ڵمه‌ته ئ��ازاد ده‌ک��رێ��ن ،ب �ه‌اڵم ئه‌گه‌ر ئ�ه‌و که‌سه کاری گرتویانم و لێکۆڵینه‌وه‌یان له‌گه‌ڵم ک���ردووه و ئه‌نجام بده‌ین». له‌شفرۆشی ی��ان دزی��ی��ان به‌سه‌ریاندا سه‌پێندرا، نه‌یانهێشتووه ب��ۆ خ��ۆم س��واڵ ب��ک�هم ،هه‌ربۆیه قایمقامی ق���ه‌زای ک �ه‌رک��وک ل �ه‌ب��اره‌ى ئه‌و ئهوکاته به‌پێى یاسا سزاى لهگهڵ خێزانه‌که‌م ئێره‌مان هه‌ڵبژاردووه». ک �هس��ان �هى ک �ه ل�����ه‌ده‌ره‌وه‌ى ش���ارى ک �ه‌رک��وک �هوه توند ده‌درێن».
له‌ڕێگاى (چه‌تر)ه‌و ه باوکى داوای چاره‌سه‌ری ل ه حکومه‌ت ده‌کات
منداڵێکى کوردى ( )12ساڵ کێشى ( )137کیلۆ گرامه ،تا دێت کێشى زیاد ده‌کات
حه‌مید مه‌جید که‌ریم به‌نیگه‌رانیه‌وه باسى له «ئه‌گه‌ر خۆم له‌ماڵ نه‌بم خۆى ده‌ڕوات ،به‌اڵم زیادبونى کێشى (په‌یوه‌ند)ى کوڕى ده‌کرد و ده‌یوت :تا دهگهڕێتهوه توشى ماندوو بوونێکى زۆردێت و ههمیشه بیر له‌ئاینده‌ى ئه‌و منداڵه ده‌که‌ینه‌وه و زۆر تاده‌گاته ماڵهوه نزیکه‌ى دوو کاتژمێرى پێده‌چێت، نیگه‌رانمان ده‌کات ،زیادبوونى کێشى په‌یوه‌ند ته‌نها چونکه که ماندوو بوو ده‌بێت له‌سه‌ر رێگاکه‌ى بۆ ئێمه مایه‌ى نیگه‌رانى نییه ،به‌ڵکو بۆ هه‌موو داب��ن��ی��ش��ێ��ت و پ��ش��وو ب����دات ،ه���ه‌روه‌ه���ا زۆرب���هى ناسراوه‌کانیشم جێگه‌ى نیگه‌رانییه ،چونکه به‌و ئه‌وکه‌سانه‌شى که ئۆتۆمبێلیان پێیه و ده‌یناسن ته‌مه‌نه بچوکه‌وه هێنده کێشى بێت ده‌بێت لهگهڵ ماڵیان ئاوابێت ئه‌گه‌ر له‌ڕێگادا ریکه‌وتى بکه‌ن هاوکارى ده‌که‌ن». گه‌وره‌بونیدا کێشى بگاته چه‌ند. س �ه‌ب��اره‌ت ب�ه ئه‌ندامانى خێزانه‌که‌ى حه‌مید ه �ه‌روه‌ه��ا ن��اوب��راو ده‌رب����اره‌ى ب��ارى ته‌ندروستى (پ �ه‌ی��وه‌ن��د) وت��ى «زۆرب����هى ک��ات توشى ته‌نگه مه‌جید ب��اس��ى ل��ه‌وه‌ک��رد دوو کچى ت��رى ههیه نه‌فه‌سى و هه‌ناسه‌سوارى ده‌بێت ،هه‌ربۆیه شه‌وان به‌ناوه‌کانى (په‌نا و پرۆشه) په‌نا که ته‌مه‌نى شه‌ش که ده‌خه‌وێت ده‌بێت ههمیشه ئاگامان لێی بێت سااڵنه کێشى ( )11کغم و پرۆشه‌ش که ته‌نها ب��ۆئ �ه‌وه‌ى نه‌خنکێت ،ه �ه‌روه‌ه��ا ناتوانێت له‌سه‌ر ته‌مه‌نى دوو مانگه کێشه‌که‌ى ( )6کغم ،ده‌رباره‌ى ته‌نیشت له‌کاتى خه‌وتندا خۆى رابگرێت ،بۆیه چاره‌سه‌رکردنى کێشى ک��وڕه‌ک�هى ،ناوبراو وتى ده‌بێت ئاگامان لێ بێـت و بیخه‌نیه‌وه سه‌رته‌نیشت «سه‌ردانى زۆرترین دکتۆرمان کردوه ،به‌اڵم هیچ چاره‌ى نهبووه ،له‌ساڵى ( )2004له‌ڕێگه‌ى (فازڵ بۆ ئه‌وه‌ى نه‌خنکێت». باوکى په‌یوه‌ند ئ��ام��اژه‌ى بۆ ئ�ه‌وه‌ک��رد رۆژان �ه میرانى) و خێزانهکهیهوه که هاوکارییه‌کى زۆریان ئه‌گه‌ر له‌ماڵه‌وه بێت و ده‌وامى نه‌بێت ده‌یگه‌یه‌نێت ه کردین مه‌سه‌رفیان کردین چوینه (تورکیا) بۆ قوتابخانه و دوایش ده‌یهێنته‌وه بۆماڵه‌وه ،ده‌شڵێت چاره‌سه‌رکردنى په‌یوه‌ند ،دواى مانه‌وه‌مان له‌یه‌کێک
له‌نه‌خۆشخانه‌کانى تورکیا بۆماوه‌ى زیاتر له دوو هه‌فته دکتۆره‌کان پێان وتم کوڕه‌که‌م نه‌خۆشى (ع�ه‌ج��زى دڵ��ى) ههیه و له‌تورکیا چاره‌سه‌ر ناکرێت ،هه‌ربۆیه له‌دواى گه‌ڕانه‌وه‌مان ده‌یان جۆرى ده‌رمانمان بۆ به‌کارهێنا ،به‌اڵم سودى نه‌بوو». باوکى په‌یوه‌ند له درێ���ژه‌ى قسه‌کانیدا باسى له‌وه‌کرد دواى ئ�ه‌وه‌ى که پرسیارى له‌سه‌ر جۆرى نه‌خۆشیه‌که‌ى کوڕه‌که‌ى ک��ردوه و زانیویه‌تى له چ واڵت��ێ��ک چ��اره‌س��ه‌رى ه�ه‌ی�ه ،ده‌ڵ��ێ��ت «دواى پ��رس��ی��ارک��ردن��ێ��ک��ى زۆر ل �هس �ه‌ر نه‌خۆشیه‌که‌ى ئاگاداریان ک��ردم که چاره‌سه‌رکردنى ته‌نها له واڵتى (ئیسرائیل و هیندستان)ه و منیش تواناى ئ �ه‌وه‌م نیه بتوانم سه‌ردانى ئه‌و واڵتانه بکه‌م بۆ چاره‌سه‌رکردنى منداڵه‌که‌م ،بۆیه لێرهوه داواکارم که حکومه‌تى هه‌رێمى کوردستان و ئه‌وکه‌سانه‌ى ک��ار بۆخزمه‌تکردنى م��رۆڤ ده‌ک �ه‌ن هاوکاریم بکه‌ن ب��ۆ ئ���ه‌وه‌ى منداڵه‌که‌م ل �ه‌و نه‌هامه‌تی و ناخۆشیه رزگار بکه‌م».
په‌یوه‌ند حه‌مید ،زۆری کێشی بۆته گرفتێکی سه‌ره‌کی ژیانی
جیابوونه‌وه‌ى ( )10ئه‌ندامی لیستى ئه‌لعێراقیه
هه‌وڵی زیاتر په‌رتکردنى لیستى عێراقیی ه ده‌درێت‌و عه‌الویش هه‌ڕه‌ش ه ده‌کات [ ئا /چه‌تر ] ب�ه‌ه��ۆی ناکۆکى ل�هس�ه‌ر پێکهێنانى حکومه‌تى نوێ‌و رێکهوتنى نێوان هه‌ردوو سه‌رکرده‌ى لیستى ده‌وڵه‌تى یاسا‌و لیستى ئه‌عێراقیه)10( ،ئه‌ندامى لیسته‌که‌ى عه‌الوى جیابوونه‌وه‌ی خۆیان راگه‌یاند و کیانێکى سه‌ربه‌خۆی په‌رله‌مانیان راگه‌یاند.
ئه‌گه‌ر چى ده‌نگۆی ئهوه ههیه که رازی نه‌بوونى ئه‌و ئه‌ندام په‌رله‌مانانه له‌سه‌ر دابه‌شکردنى پۆست ه حکومیه‌کان هۆکارى سه‌ره‌کى جیابوونه‌وه‌که‌یانه، ب���ه‌اڵم چ��اودێ��ران��ى سیاسی عێراقی و به‌شێک له‌ئه‌ندامانى لیستى ئه‌لعێراقیه ئهوه ئاشکرا ده‌که‌ن که هه‌وڵێکى به‌هێزی سیاسی بۆ په‌رته‌وازه کردنى ئه‌ندامانى لیستى ئه‌لعێراقیه له‌ئاردایه. شاکر که‌تاب که ئه‌ندامێکى لیسته‌که‌یه ده‌ڵێت “چه‌ند الیه‌نێک هه‌ن له‌و هه‌وڵه‌دا پرۆگرامیان دارشتووه“ ،ئه‌و لێدوانه‌ى که‌تاب دواى ئه‌و ده‌نگه به‌هێزه‌ى په‌یامنێرانى ئاژانسه‌کانی ه �ه‌واڵ دێت که م��اوه‌ی�ه‌ک له‌مه‌وبه‌ر هه‌واڵه‌که‌یان گهیانده میدیاکانیان. ئ�ه‌ن��دام�ه‌ک�هى لیستى ئه‌لعێراقیه به‌ئاژانسی
ده‌نگه‌کانى عێراقی راگ�ه‌ی��ان��دووه ئ�ه‌و الیه‌نانه‌ى ل�ه‌ه�ه‌وڵ��ی دووب��ه‌ره‌ک��ی لیسته‌که‌یاندان زۆرج��ار له‌رێگه‌ى لێدوانى تونده‌وه ئه‌و کاره‌یان پێوه دیاره. ل �ه‌الی �ه‌ک��ى ت����رهوه ه �ه‌ن��دێ��ک رای����ان وای���ه دوو
ب �ه‌ره‌ک��ی��ی لیستى ئه‌لعێراقیه و ج��ی��اب��وون �ه‌وه‌ى ( )10ئه‌ندامه په‌رله‌مانیه‌که بۆ ناکۆکی نێوان ئه‌ندامانى لیسته‌که دهگهڕێتهوه له‌دابه‌شکردنى پۆسته وه‌زاری��ی �ه‌ک��ان و پۆسته‌کانى ت��ر ب��ۆ ئه‌و
حکومه‌ته‌یه ک�ه ب��ڕی��اره ل�ه‌الی�ه‌ن ن��ورى مالیکى سه‌رۆک وه‌زیرانی خولى پێشه‌وه‌وه پێکبهێنرێت. جه‌مال به‌تیخ سهرکرده له لیستى ئه‌لعێراقیه و یه‌کێک ل�ه‌ئ�ه‌ن��دام�ه ج��ی��اب��ووه‌ک��ان ،ه��ۆک��ارى
ج��ی��اب��وون �ه‌وه‌ى خ��ۆی و ئ �ه‌ن��دام په‌رله‌مانه‌کانى هاوڕێی بۆ رازی نه‌بوونیان گ�ه‌ڕان��ده‌وه له‌باره‌ى رێکهوتنى نێوان ئه‌یاد عه‌الوى سه‌رۆکى لیسته‌که و نورى مالیکى راسپێردراوى پێکهێنانى حکومه‌تى عێراقی له‌باره‌ى دابه‌شکردنى پۆسته وه‌زاریه‌کانه‌وه. ههریهکه له ئه‌حمه‌د عوره‌یبی ،عه‌لى شه‌مه‌رى، ت �ه‌الل زوبه‌یعى ،عالیه نوسه‌یف ،جه‌مال به‌تیخ، کازم شه‌مه‌رى ،که‌ریمه جه‌وارى و قوته‌یبه جبورى له‌ئه‌ندامه جیابووه‌کانی نێو ئیتیالفى لیستى ئه‌لعێراقیه‌ن و تا ئه‌م ساته ده‌نگۆی گه‌ڕانه‌وه‌یان بۆ لیستى دایک له‌ئارادا نییه. ت�����ه‌الل زوب���ه‌ی���ع���ى ی �ه‌ک��ێ��ک��ى ت���ر ل �ه‌ئ �ه‌ن��دام �ه جیابووه‌کان ،ئ �ه‌وه‌ى بۆ رۆژنامه‌نووسان ئاشکرا ک��رد که سه‌رکرده‌کانى نێو لیستى ئه‌لعێراقیه ک �هس��وک��ارى خ��ۆی��ان و ک�هس��ان��ى ن�ه‌ش��ی��اوی��ان بۆ وه‌رگ��رت��ن��ى پ��ۆس��ت�ه حکومییه‌کان ده‌ستنیشان کردووه ،ئه‌مه‌ش نیگه‌رانى ئه‌وانى لێ که‌وتوه‌ته‌وه. ئاژانسه‌کانى هه‌واڵى عێراقی له‌دوا گۆڕانکاریدا ه �ه‌واڵ��ی هه‌ڕشه‌کانى ئ�ه‌ی��اد ع���ه‌الوى سه‌رۆکى لیستی ئه‌لعێراقیه‌یان ب�ڵاوک��ردوه‌ت �هوه و داواى بێ مه‌رجى گه‌ڕانه‌وه‌ی له‌ئه‌ندامانى لیسته‌که‌ى کردوهتهوه.
کراوه
به‌ڕێوه‌به‌ر و یاریده‌ده‌ره‌کان وان ه ناڵێنه‌وه
به‌ڕێوه‌به‌ری په‌روه‌رده‌ى گه‌رمیان :ده‌بێت به‌ڕێوه‌به‌ر شه‌ش و یاریده‌ده‌ریش ( )10وانه بڵێته‌وه له‌م دیداره‌ى (چه‌تر)دا مسته‌فا ره‌شید، به‌ڕێوه‌به‌ری گشتی په‌روه‌رده‌ى گه‌رمیان باس له‌پێداویستی پ�ه‌روه‌رده‌ى گه‌رمیان ده‌ک��ات و پرسیاره وه‌اڵم نه‌دراوه‌کانی مامۆستایان وه‌اڵم ده‌داته‌وه. چه‌تر :کێشه‌ى سه‌ره‌کى پێداویستییه‌کانی بوارى پهروهرده له‌سنورى گه‌رمیاندا چیه؟
چ �ه‌ت��ر :باسێکی ب���ه‌رف���راوان له‌نێو مامۆستایان و له‌نێو خه‌ڵکیشدا باڵوه ئه‌ویش بوونی دی���ارده‌ى حزبایه‌تییه ل��ه‌چ��وارچ��ێ��وه‌ی پ������ه‌روه‌رده‌دا ،وه‌ک ک��ۆب��وون �ه‌وه‌ک��ردن ب�ه ب�ه‌ڕێ��وه‌ب�ه‌ره‌ک��ان له‌کۆمیته‌کاندا و له‌پێش هه‌ڵبژاردنی یه‌کێتی مامۆستایاندا؟
حزبایه‌تی له‌په‌روه‌رده‌که‌ى مندا بوونی نییه وهیچ حزبێک بۆی نییه ده‌ستوه‌ربداته په‌روه‌رده‌که‌م و لهگهڵ هه‌موو حزبێکیشدا په‌یوه‌ندیم باشه.
چه‌تر :زۆرجار باس لهوه ده‌کرێت هه‌ر به‌ڕێوه‌به‌رێک داده‌نرێت ده‌بێت ره‌زامه‌ندی و ته‌سکیه‌ى لق یان مه‌ڵبه‌ند بهێنێت ،تۆ
7
ده‌کات. بۆ قوتابخانه‌کانیش رێنماییمان باڵوکردوه‌ته‌وه ک ه ر ه ب ه ڕێو ه ب ى ه و ه وتن ه ن ه � وان تر: چه ده‌بێت بۆ وه‌رزش و هونه‌ر و فێرخوازی زیره‌ک ه ت ه بوو کان ه قوتابخان ری ه د ه �د � �اری و ی� و پێداویستییه‌کانی تر سه‌رفبکرێت ،ئه‌مه‌ش به بابه‌تێکی هه‌میشه‌یی و چه‌ندینجار دانانی لیژنه‌یه‌ک له‌مامۆستایان و به‌ڕێوه‌به‌ر.
[ دیدار /ئیحسان مه‌ال فوئاد ]
کێشه‌ى سه‌ره‌کی په‌روه‌رده‌ى گه‌رمیان کهمیبینای قوتابخانه‌یه ،به‌اڵم ئێستا هه‌ڵمه‌تێکی باش ههیه بۆ نه‌هێشتنی ئ �ه‌و دی��ارده‌ی �ه و س��ه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌ش هه‌ر پێویستمان به بینا ههیه که سااڵنه ژم��اره‌ى خوێندکار له‌گه‌شه‌کردندایه ،ئێستاش له‌ناوچه‌کانی دیکه‌ى عێراقه‌وه خه‌ڵکێکی زۆر هاتووه ،ته‌نها له‌ناو ک�ه‌الر پێویستمان به ()35 بینایه بۆ ئه‌وه‌ی دیارده‌ى دوو ده‌وامی نه‌مێنێت، ب�ه‌اڵم ئێستا نزیکه‌ى سى و پێنج بینا له‌سنورى گ �ه‌رم��ی��ان ل �ه‌دروس��ت��ک��ردن��دای �ه و ل��� ه ()200 ملیۆن دۆالره‌ک����هى ب��وژان��دن �ه‌وه‌ى گه‌رمیانیش په‌روه‌رده‌که‌مان پشکی باشی به‌رکه‌وتووه ،هه‌روه‌ها له هه‌ڵمه‌تی دروستکردنی بیناى قوتابخانه‌ش که دکتۆر به‌رهه‌م سه‌رۆکى حکومه‌ت بڕیاری له‌سه‌رداوه پشکی باشمان به‌رکه‌وتووه.
ساڵی یه‌که‌م ژماره 36 دووشه‌ممه 2010/12/20
له‌راگه‌یاندنه‌کاندا ئاماژه‌ى بۆ کراوه، به‌اڵم بێ سود بووه و ههرچهنده بڕیارێکی وه‌زاره‌تیش ههیه تۆ له‌وباره‌یه‌و ه چى ده‌ڵێیت؟
له ( )9/6له‌کۆبوونه‌وه‌ى قوتابخانهکاندارامگهیاندووه که ده‌بێت به‌ڕێوه‌به‌ری قوتابخانه ش��ه‌ش وان���ه و ی��اری��ده‌ده‌ری��ش ( )10وان���ه و بۆ بنه‌ڕه‌تیش ( )12وان �ه بڵێته‌وه و بڕیارى له‌سه‌ر دراوه‌و نابێت پێشێل بکرێت ،بۆیه ئه‌گه‌ر خۆم سه‌ردانى قوتابخانه‌کان بکه‌م سه‌ره‌تا داواى خشته‌ى دابه‌شکردنی وانه‌کان ده‌ک�هم ،ئه‌گه‌ر به‌پێی ئه‌و بڕیاره ناوی به‌ڕێوه‌به‌ر و یاریده‌ده‌ری تێدا نه‌بێت ئه‌وا به‌ڕێوه‌به‌ره‌که به‌رپرس ده‌بێت.
چه‌تر :به‌اڵم زۆرب�هى به‌ڕێوه‌به‌ره‌کان وان��ه ناڵێنه‌وه و یاریده‌ده‌ره‌کانیش ته‌نها چوار وانه‌یان بۆ خۆیان داناوه و خستوویانه‌ته وان���هى شه‌شه‌مه‌وه یاخود وانه‌کانی وه‌رزش و هونه‌ریان دی��اری ک��ردووه ،ئه‌مه‌ش ناڕه‌زایی الى مامۆستایان دروستکردووه؟
ئ��ه‌رک��ی س �ه‌رپ �ه‌رش��ت��ی��اره‌ک��ان��ی پ��س��پ��ۆریمستهفا ره‌شید به‌ڕێوه‌به‌ری گشتی په‌روه‌رده‌ى گه‌رمیان فۆتۆ :ئیحسان کارگێڕییه ئهوه قبوڵ نه‌که‌ن و کاتێک سه‌ردانی قوتابخانه‌کان ده‌کات ده‌بێت به‌دواداچوون بکات، لهوبارهیهوه چى ده‌ڵیت؟ تایبه‌ت تر فیزیا ،ئه‌مساڵ هه‌موو ئه‌و که‌سانه‌ى خ���ودی خ��ۆم س �ه‌ردان��ی قوتابخانه‌م ک���ردووه به ه ربدات ه و ست ه د ه نیی پێم وت��وون که‌س بۆیبه مامۆستا دام��ه‌زراون ته‌نها چوار مامۆستاى به‌ڕێوه‌به‌ره‌که‌م وتووه ده‌بێت ئهوهنده وانه بڵێیته‌وه. کاره‌که‌م ،من وه‌ک ئیدارییه‌ک کار ده‌که‌م و هه‌ر فیزیای تێدابووه ،بۆیه چه‌ند جارێک گفتوگۆمان چه‌تر :تاچه‌ند ئاگاداریت له‌چۆنێتی مامۆستایه‌ک بێت ئهوه بسه‌لمێنێت با بێت بۆ الم ک���ردووه که لهگهڵ جه‌نابی وه‌زی���ری خوێندنی سه‌رفکردنی پاره‌ی حانووته‌کان له‌الیه‌ن و من به‌رپرسم لێی. پێی ه ب ک ه ی�� ه رد ه رو ه پ�� ر ه � ه و بکرێت ه قس �ااڵ � ب به‌ڕێوه‌به‌ری قوتابخانه‌کان و پێدانی به مامۆستای می ه ک ه پێتوانی چ �ه‌ت��ر: پێویستی ناوچه‌ى خۆی تایبه‌تمه‌ندی پێبدرێت کرێ؟ به‌شه زانستییه‌کان کێشه‌یه‌کی دیکه‌ی و له‌ناوچه‌که‌ى خۆیدا سودمه‌ندبێت و ته‌خه‌روج سااڵنی پێشوو به م��زای�ه‌ده حانووتهکانمانپهروهردهی گه‌رمیان بێت؟ بکات ،خۆشبه‌ختانه بۆ ساڵی ئاینده به‌شه‌کانی ده‌دا ب �ه خ �ه‌ڵ��ک ،ب���ه‌اڵم ئه‌مساڵ ب �ه رێنمایی ، ه � ی ه � ه �ان � �ام � �ت � �ۆس � �ام ک��ێ��ش�هى م��ی�لاک��ی م�الر ه ک ى ه رد ه رو ه �� � پ کۆلێژی ه ل فیزیا و بیرکارى وه‌زاره‌ت��ی پ �هروهرده ده‌بێت بدرێت به ته‌نده‌ر ،هه‌ر و کان ه زانستیی ه ش ه ب�ه تایبه‌ت مامۆستای ب ر ه س ه چار ه ک ه کێش ک ه ی ه تاڕاد و بێت ه د میان ه ره ه ب که‌سێک پاره‌ى زیاتری دابێت دراوه به‌و که‌سه،
چه‌تر :به‌اڵم مامۆستا ههیه گله‌یی ئه‌و ه ده‌کات ئاگاداری چۆنێتی سه‌رفکردنی ئه‌و پارهیه نییه؟
چۆن مامۆستایه‌ک له‌و لیژنه‌یه‌دا بێت رێگهبه خۆی ب��دات و ئهوهنده وری��ا نه‌بێت ئاگاداری چ��ۆن��ێ��ت��ی س �ه‌رف��ک��ردن��ی ئ���ه‌و پ���اره‌ی���ه ب��ێ��ت ،به سه‌رپه‌رشتیاره ئیدارییه‌کانیشم وتووه ئێوه به‌رپرسی یه‌که‌من له‌کێشه‌و گرفتی حانووته‌کان.
››
حزبایه‌تی له‌په‌روه‌رده‌که‌ى مندا بوونی نیی ه و هیچ حزبێک بۆی نیی ه ده‌ستوه‌ربدات ه په‌روه‌رده‌که‌م و لهگهڵ هه‌موو حزبێکیشدا په‌یوه‌ندیم باشه
نوێنه‌رانى مه‌سیحی رێگرى ل ه کۆچى پێکهاته‌که‌یان ده‌که‌ن [ ئا /رێبوار عه‌زیز ] رووداو ه خۆکوژییه‌کانى ئه‌م دوایه‌ى سه‌ر کریستیانییه‌کانى چه‌ند شارێکى عێراق، وای لێیان کرد بیر له‌جێهیشتنى عێراق، به‌هه‌رێمى کوردستانیشه‌و ه بکهنهوه، ه �ه‌رچ �ه‌ن��د ه �ه‌ری �ه‌ک � ه له‌سه‌رۆکایه‌تى هه‌رێمى کوردستان‌و سه‌رۆکایه‌تى کۆمارى عێراق دوو ده‌ستپێشخه‌رییان ئه‌نجام داو ه و به‌گونجاوى ده‌زانن بۆ مانه‌وه‌یان له‌عێراقدا.
به‌پێی س�ه‌رچ��اوه‌ک��ان��ى ئاژانسه‌کانى ه��ه‌واڵ، ته‌نها له‌مانگى تشرینى دووه‌م��ى ئه‌مساڵدا سێ رووداوى توندوتیژ‌و خوێناوى به‌سه‌ر مه‌سیحیه‌کانی عێراقدا هاتووه که به‌تێرورکردنى دوو برا له‌ناوچه‌ى پیشه‌سازى شارى موسڵ دهست پێ ده‌کات ،هه‌روه‌ها له‌په‌المارێکى دیکه‌دا شه‌ش مه‌سیحى کوژران و ()33ى دیکه‌شیان لێ بریندار کرا و تا دهگاته ناوه‌ڕاست‌و به‌هێرشه‌که‌ى کۆتایی مانگی تشرینى دووه‌میش که کرای‌ه سه‌ر کڵێساى سه‌ید‌ه نه‌جات له‌شارى به‌غداد و تێیدا ( )46مه‌سیحى‌و له‌ناویاندا دوو قه‌ش‌ه کوژران ،هه‌روه‌ها سه‌ربارى ئه‌وه‌ى کچێکى تر چه‌ند رۆژێک له‌مه‌وبه‌ر له‌به‌رده‌م ماڵه‌که‌یان له گه‌ڕه‌کى ئه‌لجه‌زائیری شارى موسڵ رفێندرا. سلین ره‌ف��ی��ق ،ته‌مه‌ن ( )42س��اڵ و هاواڵتی کریستیانی ل �ه‌ش��ارى سلێمانی نیشته‌جێ ب��ووه باسى له‌وه‌کرد که رووداوه‌کانى ئه‌م دواییه‌ی سه‌ر مه‌سیحیه‌کان توندوتیژترین کارى تێرۆرستى سه‌ر پێکهاته‌که‌یان بووه. ههریهکه له سه‌رۆکایه‌تى هه‌رێمى کوردستان‌و سه‌رۆکایه‌تى کۆمارى عێراق ،له‌دوو ده‌ستپێشخه‌ریدا ب�ه‌گ��ون��ج��اوی ده‌زان����ن و پ��ێ��ان ب��اش�ه ناوچه‌یه‌کى ئۆتۆنۆمى بۆ مه‌سیحیه‌کان دروست بکرێت ،ئهمه سه‌ربارى ئه‌وه‌ى ده‌ستورى عێراقی رێگه به‌دروست کردنى پارێزگایه‌کى تایبه‌ت به‌مه‌سیحیه‌کان ده‌دات. به‌پێی سه‌رچاوه‌یه‌کى فه‌رمى حکومه‌تى عێراقی که دهست (چه‌تر) کهوتووه ژماره‌ى مه‌سیحیه‌کانى س���ه‌رج���هم ش��اره‌ک��ان��ى ع��ێ��راق خ���ۆی ل�ه‌ن��زی��ک�هى ( )1.85ملیۆن ک �هس ده‌دات «ل���ه‌و رێ��ژه‌ی�ه‌ش ته‌نها نیو ملیۆن که‌سیان ماوه‌نه‌ته‌وه ،به‌هه‌زارانیان واڵتیان به‌جێهێشتوو‌ه‌و هه‌ندێکیشیان به‌ره‌و‌ه شوێنه ئارامه‌کانى وه‌ک موسڵ و شاره‌کانى هه‌رێمى کوردستان به‌ڕێ که‌وتوون».
مه‌سیحیه‌کان دروستکردنى ناوچه‌ى ئۆتۆنۆمی و پارێزگایه‌کى تایبه‌ت ب ه چاره‌سه‌ر نازانن
مه‌سیحیه‌کان له‌به‌رده‌م چاره‌نوسێکی نادیاردا فۆتۆ :په‌ژار محه‌مه‌د به‌پێی ئ �ه‌و ئ��ام��اران�هى که له به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تى گشتى ئامارى دانیشتوانى عێراق تۆمار ک��راوه «له‌ناوه‌ڕاستى ساڵى ()2004هوه نزیکه‌ى ()52 کڵێسا و په‌رستگاى مه‌سیحیه‌کان ب�ه‌ر هێرشی یاخیبوان که‌وتوون ،تێیدا نزیکه‌ى ( )900مه‌سیحى گیانیان ل �ه‌ده‌س��ت��داوه ،س �ه‌رب��ارى بوونى دی��اری��ده‌ى رفاندنیان که له‌به‌رامبه‌ر ه�ه‌زاره‌ه��ا دۆالر ئ��ازاد کراون». مه‌سعود بارزانى سه‌رۆکى هه‌رێمى کوردستان ل�ه‌دواى ئه‌و زنجیر‌ه رووداوان���هوه ،داواى پێکهێنانى ل��ی��ژن�ه‌ی�ه‌ک��ى ک���رد ل�ه‌پ��ێ��ن��او ه���اوک���اری ک��ردن��ى مه‌سیحیه‌کان‌و کار ئاسانى کردنیان به مه‌به‌ستى جێگیر ب��وون��ی��ان له‌شوێن‌ه ئ��ارام�ه‌ک��ان��ى هه‌رێمى کوردستان. ل�ه لێدوانێکى رۆژن��ام �ه‌وان��ی��دا فه‌همى مه‌تى
››
له‌ناوه‌ڕاستى ساڵى ()2004 ه‌و ه نزیکه‌ى ()52 کڵێسا‌و په‌رستگاى مه‌سیحیه‌کان به‌ر هێرشی یاخیبوان که‌وتوون ،تێیدا نزیکه‌ى ( )900مه‌سیحى گیانیان له‌ده‌ست داوه
به‌ڕێوه‌به‌رى ناحیه‌ى عهنکاوه ،رایگه‌یاند «له‌دواى رووداوه‌ک�������هى س���ه‌ر ک��ڵ��ێ��س��اى س �ه‌ی��ده ن �ه‌ج��ات‌و رووداوه‌که‌ى شارى موسڵهوه نزیکه‌ى ( )150خێزانى مه‌سیحى هاتوونه‌ت‌ه هه‌رێمى کوردستان». سه‌باح نه‌عیم که ژنێکى مه‌سیحی‌ه و لهگهڵ کۆمه‌ڵێک خێزاندا له گۆڕه‌پانى به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تى ناحیه‌ى عهنکاوه چاوه‌ڕێی وه‌رگرتنى هاوکارییه‌کانى حکومه‌تى هه‌رێمى کوردستان ب��وون ئاماژه‌ى بۆ ئه‌وه‌کرد که مانه‌وه‌یان له‌هه‌رێمى کوردستاندا بۆ ماوه‌یه‌کى کاتیی‌ه و چاوه‌ڕێی ئه‌وه‌ن بیگوازنه‌و‌ه بۆ دوا شوێنى حه‌وانه‌یان. مه‌سیحی‌ه هه‌ڵهاتووه‌کانى ناحیه‌ى عه‌نکاوه‌ى شارى هه‌ولێر جه‌ختیان لهوه ک��ردهوه که گرفتیان له‌هه‌رێمى کوردستاندا بریتیه له‌گرانى نرخى کرێی خ��ان��وو ،ن��اچ��ارى گواستنه‌وه‌ى خوێندکاره‌کانیان
بۆ خوێندنگاکانى هه‌رێمى کوردستان و دهست نه‌که‌وتنى کارى گونجاو بۆ بژێوى ژیانیان سه‌ربارى چه‌ند گرفتێکى تر. جه‌الل تاڵه‌بانى سه‌رۆک کۆمارى عێراق وه‌ک ده‌ستپێشخه‌ریه‌کى کۆماریی ب��ۆ دروستکردنى پ��ارێ��زگ��ای�ه‌ک��ى ت��ای��ب�ه‌ت به‌مه‌سیحیه‌کان ،پشت به‌مادده‌ى ()152ى ده‌ستورى عێراقی ده‌به‌ستێت و پێ باشه «پارێزگایه‌ک بۆ پێکهاته‌ى مه‌سیحیه‌کان دروست بکرێت». سه‌باح نه‌عیم باسى له‌وه‌شکرد که «ته‌نانه‌ت له‌م هه‌رێمه‌شدا ترس‌و دڵه‌راوکێ زاڵه ،بۆیه ئه‌گه‌ر هه‌ر الیه‌ک ئاماده بێت بمانگرێته‌خۆ ،ئه‌وا به‌دڵنیایه‌وه واڵت به‌جێ ده‌هێڵین». ژنێکى کریسیانى تر له‌شارى موسڵهوه پشتڕاستى قسه‌کانى سه‌باحى هاوئایینى ک���ردوو و ئ �ه‌وه‌ى ب �ه‌رۆژن��ام �ه‌ن��ووس��ان راگ�ه‌ی��ان��د ک�ه «چ��اوه‌ڕوان��ى هه‌لێک ده‌که‌ن تا هه‌رێمى کوردستان‌و عێراقیش به‌ره‌و واڵتانى ئه‌وروپا به‌جێ بهێڵن». رومیۆ هه‌کارى ئه‌میندارى گشتى پارتى به‌یت نه‌هره‌ینى ئاشورییه‌کان له‌پێناو ده‌رب���از بوونی مه‌سیحیه‌کان ل �ه‌و قه‌یرانه‌ى تێیکه‌وتوون ،پێی باشه ئه‌و مادده‌یه‌ى ره‌شنووسی ده‌ستورى هه‌رێمى کوردستان جێبه‌جێ بکرێت که مافی ئۆتۆنۆمى بۆ پێکهاته‌که‌یان فه‌راهه‌م ده‌کات. ل�ه‌ب�ه‌رام��ب�ه‌ر ده‌ن��گ��ۆی دروس��ت��ک��ردن��ى ناوچه‌ى ئ��ۆت��ۆن��ۆم��ی ،ی��وس��ف ره‌ن�����داى م�هس��ی��ح��ى ئ���هوه به‌چاره‌سه‌ری گونجاو نازانێت‌و ئه‌و ده‌ڵێت« :ئێمه ئارامى‌و ئاسایشمان ده‌وێت». نوێنه‌رانى پارت و الیهنه سیاسیه‌کانى کلدان و ئاشورییه‌کان له‌هه‌وڵی رازی کردنى مه‌سیحیه‌کاندان بۆ مانه‌وه‌یان له‌عێراقدا ،ئه‌وه‌ى زانراو‌ه کۆبوونه‌وه‌یه‌کى فراوان ئه‌نجامدراو‌ه و له‌به‌یاننامه‌یه‌کیاندا جه‌ختیان له‌مانه‌وه‌ی پێکهاته‌که‌یان ک��ردوه‌ت �هوه بۆ ئ�ه‌وه‌ى نه‌چن‌ه ئه‌وروپا. سه‌رچاوه‌یه‌ک له‌نوێنه‌رایه‌تى مه‌سیحیه‌کان ئه‌وه‌ى بۆ رۆژنامه‌نووسان روونکرده‌و‌ه که نوێنه‌رایه‌تیه‌که‌یان داوای له‌چه‌ند واڵتێکى ئ�ه‌وروپ��ی ک��ردوه مافى په‌نابه‌رێتى ن�هدهن�ه مه‌سیحی‌ه کۆچکردووه‌کان، چونکه ئهمه به‌تاوان ده‌زانرێت. سه‌رچاوه‌کان: www.alhayat.com www.ap.net
ژنان ساڵی یه‌که‌م ژماره 36 دووشه‌ممه 2010/12/20
8
ژنى ئازاد ژیان به‌ژیان و مرۆڤ به مرۆڤ دهکاتهوه م.محه‌مه‌د بکر ه���ه‌ت���ا ژن خ���اوه‌ن���ى خ��ۆى ب��وو دونیایه‌کى جوان جێگه‌ى باس بوو، متمان‌ه . .دڵنیایى . .ئارامى . .ئاشتى . .ڕه‌ن��ج . .خوڵقکارى و هه‌ڵبژاردنى جوانییه‌کان .هه‌موو ئهمانه جێگه‌ى باس ب��وون .له‌ده‌مى ساالرێتى ئ �ه‌ودا م��رۆڤ و سروشت هاوڕێى یه‌کتربوون و سروشت و خاک بریندار نه‌ده‌کرا .هه‌رگیز خه‌ڵه‌تاندن و درۆ س��ه‌رى ه�ه‌ڵ��ن�ه‌دا .ه�هم��وو شتێک به‌وه‌فابوو .هه‌موو شتێک به‌حورمه‌ت و شکۆمه‌ند و نه‌مربوو. له‌سپێده‌ى س��االرێ��ت��ى ژن���دا مرۆڤه‌کان به‌زمانى مناڵێتى لهگهڵ سروشت ده‌په‌یڤین. دۆستایه‌تى ته‌نها له نێو پیاواندا ،په‌یڕه‌و ن �ه‌ده‌ک��را .ه�هم��وو ب��وون �ه‌وه‌ره‌ک��ان ،هه‌موو ج��ی��اوازی�ه‌ک��ان دۆس��ت��ى ی�ه‌ک��ب��وون .هه‌موو شتێک دهست له‌مالنى پاکى‌و بێگه‌ردى‌و یاساى سروشت بوو .یاساکانى به‌خته‌وه‌رى‌و ژیان. خ��وداوه‌ن��دى پ��ی��اوب��وو ،که‌چى هه‌میش ه ده‌ستى س��ۆز و وه‌ف��ا و دڵنیایى به‌سه‌ریدا ده‌هێنا. هاوبه‌شێتی‌و یه‌کسانی له‌ژیاندا کردبوو‌ه سه‌نگى مه‌حه‌کى په‌یوه‌ندى نێوانیان. ژن وه‌ه���ا ب��وو ...بیخوێننه‌وه .ژن��ان نوێنه‌رایه‌تى هه‌موو ئه‌وجوانى و به‌ها و پیرۆزیان‌ه ده‌ک�ه‌ن .نوێنه‌رایه‌تى به‌ره‌به‌یانى مێژوو ده‌که‌ن .ڕیشه‌یان له‌سپێده‌ى مێژوودا داکوتاو‌ه و هێشتا عه‌شق و گڕوتینى ئه‌و سپێده‌یه ،له‌هه‌ناویاندای‌ه‌و نه‌شونما ده‌کات. هێشتاش کانى ژیانن و له‌ناخیاندا ئاشتى و یه‌کسانى و دادپ�����ه‌روه‌ری و ح�ه‌زک��ردن له‌مرۆڤ ،و کۆمه‌ڵگا و سروشت ههیه. ژن بێبه‌ریی‌ه له‌سه‌رجه‌م یاساکانى شه‌ڕ. ل���ه‌پ���اوان���خ���وازی و ت���ااڵن���ک���اری و ئ �ه‌و مه‌رگه‌ساته‌ى روب���ه‌رووى کۆمه‌ڵگاکان و کۆمه‌ڵگاکه‌مان بۆته‌وه .پێنج هه‌زار ساڵ ه پیاوان نه‌یان هێشتووه ،ژنان ره‌نگى خۆیان تێکه‌ڵ به‌ژیان بکه‌ن .ئه‌م ژیان‌ه بۆنى ره‌نگى ژنى لێنایه‌ت .ئه‌گه‌ر ژیان بۆنى خۆپه‌رستى و دوو ڕوویى و رق‌وکین‌ه و پاشقولگرتنى لێدێت ،ژن بێبه‌ریی‌ه لێى .ئ�ه‌گ�ه‌ر درۆ‌و ب��ێ��وه‌ف��ای��ى و زۆرداری و نایه‌کسانى و نائارامی‌و بێمافى له‌جیهاندا جێگه‌ى باسه، ژن بێبه‌ریی‌ه لێى .ئه‌گه‌ر ڕۆح و ره‌وشت و ویژدان گۆڕوون بووه‌‌و مادد‌ه بۆته بزوێنه‌رى په‌یوه‌ندى نێوان مرۆڤه‌کان ،ژن بێبه‌ریی‌ه لێى. ێ به‌رییه .هیچیان ژن له‌هه‌موویان ب بۆنى ره‌نگى ژنیان لێنایه‌ت .پێنج هه‌زار ساڵه ژیان به‌یاساى پیاوان ره‌نگڕێژ ده‌بێت‌و به‌ڕێوه‌ده‌چێت .هه‌رپیاوان ب��وون ،ئیمپراتۆر . .ح��ک��وم��ڕان . .س���ه‌رۆک و ده‌س��ت رۆیشتوو .سه‌رجه‌م ئه‌فسان‌ه‌و داستانه‌کانى قاره‌مانیه‌تى پاڵه‌وانه‌کانى پیاو بوون نه‌ک ژن .ه �ه‌ر پ��ی��اوان ب���ه‌دواى گیاى نه‌مریدا گه‌ڕاون تاوه‌کو هه‌تا هه‌تای‌ه له‌سه‌ر خه‌زن ه و کورسى ده‌س�ه‌اڵت بمێننه‌وه ،نه‌ک ژن. هه‌ر ئه‌وان له‌پێناو چاوچنۆکى و کورسی و ده‌سه‌اڵت هێرش‌و کۆمه‌ڵکوژییان حه‌وت سنوورى بڕیوه .ژی��ان ب��ۆن‌و تامى پیاوانى لێدێت... ته‌نیا‌و ته‌نیا سوتان به‌شى ژن بووه .ژنان ته‌نیا ره‌ن��گ��ى سووتانیان تێکه‌ڵ به‌ژیان کردووه. بۆنى خۆڵه‌مێشیان تێکه‌ڵ به‌ژیان کردووه. ل �ه‌گ �ه‌ڵ ه �هم��وو ئ �هم��ان �ه‌ش��دا هیچ هێزێک ناتوانێت راستینه‌ى مێژووى ژنان ئاوه‌ژوو بکات. روون������اک������ى چ�����رای�����ه‌ک ب����هس����ه ب��ۆ رۆش��ن��ک��ردن �ه‌وه‌ى ئ��ه‌و م��ێ��ژووه .که‌سیش ناتوانێت هێنده‌ى ژن��ان له مێژووى خۆیان تێبگه‌ن .ژن��ان به‌تێگه‌یشتن له مێژوویان ئه‌توانن سوتان‌و مه‌رگ و دیلێتى و بێمافى ره‌تبکه‌نه‌وه .به‌تێگه‌یشتن له‌مێژوویان ده‌توانن چیتر نه‌هێڵن ت��رس�ه‌ک��ان له‌خه‌ونه‌کانیان گ �ه‌وره‌ت��ر بێت .نه‌هێڵن ک �هس له‌شوێنیان بیربکاته‌وه .به‌تێگه‌یشتن له‌مێژوویان ده‌توانن خۆیان بناسن و بزانن کێن و چین و چى ده‌ک �ه‌ن؟ .چۆن لهگهڵ راستیدا راست بن و مسۆگه‌ر راستیش بۆ ههمیشه ئازادیان ده‌کات .هه‌ر ژنى ئازادیش‌ه ده‌توانێت ژیان به‌ژیان و مرۆڤ به‌مرۆڤ بکاتهوه.
به‌هۆی مۆبایله‌و ه ژنان روبه‌ڕوی کێش ه دهبنهوه
ته‌نها ل ه که‌رکوک سااڵنه (200ـ )250حاڵه‌تی جیابوونه‌و ه تۆمار ده‌کرێت [ ئا /تاهیر تۆفیق ] کێشه‌ى خراپ به‌کارهێنانى مۆبایل یهکێکه له‌و کێشانه‌ى روب��ه‌ڕوى ژنان دهبێتهوه وه‌ک زۆرێک له کێشه‌کانى ت��ر ،به تایبه‌ت بۆ ژنانى شارى که‌رکوک ،رێکخراوه‌کانى ژنانى شاره‌که‌ش حکومه‌ت و کۆمپانیاکانى (هێڵى مۆبایل) به به‌رپرس ده‌زان��ن به‌رامبه‌ر به‌و دی��ارده‌ی �ه ،له‌به‌ر ئه‌وه‌ى هه‌ندێکجار دهبێته هۆى کێشه‌ى ناو خێزان یان جیابونه‌وه‌ى دوو هاوسه‌ر و تێکچوونى شیرازه‌ى ماڵه‌که.
ده‌کرێت له ڕێگاى مۆبایله‌وه هه‌ر چهنده چه‌ند جارێک ئاگادارم کردوهتهوه هاوسه‌رم ههیه په‌یوه‌ندیم پێوه مهکه، به‌اڵم هیچ ،چه‌ند رۆژێک له‌وه‌پێش ته‌له‌فۆنى بۆ کردوم ه��اوس �ه‌ره‌ک �هم وه‌اڵم���ى دای���هوه هه‌ندێک قسه‌ى ک��ردوه که دوره له راستى ،به‌و هۆیه‌شه‌وه ئێستا هاوسه‌ره‌که‌م منى ده‌رک��ردوه ،منیش سکااڵم له سه‌ر ئه‌و ژماره‌یه
تۆمار کردوه ،به‌اڵم ژماره‌که نه‌ناسراوه و بێ به‌ڵگه‌ی فه‌رمیه ،بۆیه داواک��ارم له الیه‌نى په‌یوه‌ندیدار هه‌وڵ بده‌ن بۆ ده‌ستگیر کردنى ئه‌و که‌سانه‌ى که به‌رێگاى نایاسایى سیم ک��ارت��ى ب��ێ بهڵگه ده‌ف��رۆش��ن ،چونکه کێشه‌یه‌کى زۆر بۆ خێزانه‌کان دروست ده‌کات. هه‌ر سه‌باره‌ت به‌م کێشانه سه‌ر چاوه‌یه‌ک له‌دادگاى
یه‌کێک له قوربانى ئ�ه‌و کێشهیه (ف.م) ژنێکى ته‌مه‌ن ( )36ساڵه ،ده‌رب��اره‌ى دروست بوونى کێشه‌که‌ى وتى« :له الیهن که‌سێکه‌وه به ن��اوى (ژ.م) چه‌ند جارێک ته‌له‌فونم بۆ ده‌ک���را» ه �ه‌ر ج��اره و ن��اوى ماڵێکى ده‌ب��رد و منیش داوام لێکرد که جارێکى تر ته‌له‌فۆنم بۆ نه‌کاته‌وه ،تا شه‌وێکیان ته‌له‌فۆنى بۆ کردم و هاوسه‌ره‌که‌م له ماڵهوه بوو وتى «ئهوه کێیه ته‌له‌فۆنى بۆ ک��ردى» ،وت��م «ن��ازان��م» چه‌ند ج��ارێ��ک�ه پ�ه‌ی��وه‌ن��دی��م پ��ێ��وه ده‌ک���ات م��ن جوابى ناده‌مه‌وه هاوسه‌ره‌که‌شم وتى درۆ ده‌که‌یت چۆن نازانى کێیه ،بۆیه وتى ئه‌بێ بڕۆیته‌وه ماڵى باوکت. ماوه‌ى زیاتر له دوو مانگه له ماڵى باوکمم، ئێستا ل�ه دادگ���ا س��ک��ااڵم ت��ۆم��ار ک���ردوه که داواى جیابوونه‌وه‌م لێده‌کات و م��اوه‌ى چوار ساڵه هاوسه‌رین و دوو منداڵیشمان ههیه. ه���ۆک���ارى ک��ێ��ش �ه‌ک �هم��ان ده‌گ���ه‌رێ���ن���م���هوه بۆ حکومه‌ت و کۆمپانیاکانى هێڵى مۆبایل، چونکه ژماره‌یه‌کى زۆر سیم کارتى بێ بهڵگه له بازاره‌کاندا ده‌فرۆشرێت. له کاتى سه‌ردانماندا بۆ دادگاى که‌رکوک ل���ه‌وێ چ��اوم��ان ب �ه کێشه‌یه‌کى ه��اوش��ێ��وه‌ى (ف.م) ک�ه‌وت ،ئه‌ویش ژنێکى ته‌مه‌ن ()27 س��اڵ ب��وو ک �ه ته‌نها دوو س��اڵ ب��وو چ��ووه‌ت�ه ژیانى هاوسه‌رییه‌وه ،ئه‌ویش پێى وتین :ماوه‌ى مانگێکه له الیهن که‌سێکه‌وه په‌یوه‌ندیم پێوه
[ و:ل ه فارسییه‌وه /ئاکیف رۆژهه‌اڵتی]
که‌رکوک پێى وتین :رۆژانه هه‌موو جۆره کێشه‌یه‌ک روم��ان تێده‌کات ،به‌تایبه‌ت کێشه‌ى جیابونه‌وه‌ى دوو هاوسه‌ر (ته‌اڵق) که به‌شێکى هۆکاره‌که‌ی دهگهڕێتهوه ب��ۆ خ��راپ به‌کارهێنانى م��ۆب��ای��ل ل �ه‌الی �ه‌ن هه‌ندیک خه‌ڵکه‌وه ،سااڵنه زیاتر له ( )250 - 200حاڵه‌تى ته‌اڵق له دادگا تۆمار ده‌کرێت. ل �هم��ب��اره‌ی �هوه (س���رود م��ح �هم �ه‌د) ب�ه‌رپ��رس��ى رێکخراوى (هیواى عێراقى) وت��ى :بهداخهوه ئاگادارین ماوهیهکه له‌به‌ر خراپ به‌کارهێنانى م��ۆب��ای��ل ل �ه‌الی �ه‌ن ه�ه‌ن��دێ��ک ک �هس �هوه کێشه دهکهوێته ن��او خێزانه‌کانه‌وه که هه‌ندێکجار ده‌ب��ێ��ت�ه ه��ۆى ج��ی��اب��ون�هوه و پ���ه‌رت���ه‌وازه بوونى خێزانه‌که ،نازانم حکومه‌ت بۆ تائێستا کێشه‌ى ئ �ه‌و که‌سانه چ��اره‌س �ه‌ر ن��اک��ات ک�ه ب�ه هۆى م��ۆب��ای��ل�هوه ت��وش��ى ئ �هم ح��اڵ�ه‌ت�ه ب���وون .وه‌ک رێکخراوى ژنان حکومه‌ت و الیه‌نى په‌یوندیدار به پلهى یه‌ک به به‌رپرس ده‌بینین به‌رامبه‌ر به‌و کێشانه‌ى که رۆژانه ژنان دوچارى ده‌بن، رۆژان���ه ژم��اره‌ی �ه‌ک��ى زۆر ب�ه ه�ه‌ڵ�ه ته‌له‌فون ده‌که‌ن ئهوه نابێته هۆى ئه‌وه‌ى کێشه بکه‌وێته ناو ئه‌و خێزانه‌وه ته‌نها له‌به‌ر ته‌له‌فونێک ده‌بێت خێزانه‌کان ئه‌وه‌ش بزانن ،بۆیه وه‌ک رێکخراوى ژنان داواکارین حکومه‌ت به‌رنامه‌ى هه‌بێت بۆ کۆمپانیاکانى ئاسیا و ک��ۆره‌ک تا له‌به‌ر قازانجى خۆیان سیم کارتى بێ بهڵگه نه‌خه‌نه بازاره‌وه. مامۆستا ف��ای��زه ،ش��اره‌زا له ب��وارى ژنان له ش��ارى ک�ه‌رک��وک پێیوایه که ه��ه‌ردوو ال تاوانبارن هه‌م پیاو هه‌م ژن ،چونکه هه‌ندێکجار ژنان خۆیان ژماره ئه‌ده‌ن به هه‌ندێک خه‌ڵک و دواجار دهبێته هۆى دروستبوونى ئه‌و کێشهیه، له الیه‌کیشه‌وه حکومه‌ت و کۆمپانیاکانیش تاوانبارن له‌به‌ر ئ �ه‌وه‌ى هه‌ندێکجار ئ�ه‌و سیم ک��ارت��ان �هى ل �ه ب���ازار ده‌ف��رۆش��رێ��ت ب��ۆ ک��ارى تیرۆریستى به‌کارى ده‌هێنن ،ده‌چن هاواڵتیان ده‌فڕێنن‌و دوایى به‌و سیم کارته هه‌ندێک پاره وه‌رده‌گرێت و دواتر سیم کارته‌که ده‌شکێنن.
کوشتنی ناموسی ل ه هۆڵه‌ندا سااڵنە ( )450ژن لە هۆلەندا دەبنە قوربانی
جێگای باوه‌ڕ نییه باوک و دایکێک کچی ()19 سااڵنی خۆیان ته‌نیا له به‌ر ئه‌وه‌ی ک ه عاشق بوو ه و ده‌یه‌وێت لهگهڵ ئه‌و کوڕه‌ی ک ه خۆشی ده‌وێت هاوسه‌رگیری بکات ،ب ه بیانووی کاتی پشوو و ده‌یگه‌ڕێننه‌وه بۆ نیشتمانی خۆی هیندستان و ل�ه‌وێ بیکوژن و ته‌رمه‌که‌ی بسوتێنن و ب ه سه‌رفرازی رایگه‌یه‌نن ک ه ب ه کوشتنی کچه‌که‌یان په‌ڵه‌یکی ره‌ش و شه‌رمه‌زاریان ل ه داوێنی خۆیان پاککردوته‌وه.
ئ �هم کچه الوه «ئ��ام��ی��رات»ی ن��او ب��وو و ل� ه واڵت��ی به‌لجیکا ده‌ژیا و ل ه هاوینی رابردوودا به‌ده‌ستی دایک و باوکی خۆی کوژرا. کوشتنی ناموسی ئاساییان ه به‌ده‌ستی باوک ،هاوسه‌ر، برا ،پیاوانی که‌س وکاری کچه‌ک ه و جاروبار ب ه هاوکاری دایک یان خه‌سووی کچه‌ک ه ئه‌نجام ده‌درێت و به‌زۆری ب ه هاوکاری خزمانی گه‌نج و که‌م ته‌مه‌نی بنه‌ماڵه وه‌ک برا یان ئامۆزا بهڕێوه ده‌چێت ،چونک ه ئه‌وان به‌هۆی که‌می ته‌مه‌نی یاساییه‌وه روبه‌ڕوی سزای گران نابنه‌وه. کوشتنی ناموسى بۆ گه‌ڕانه‌وه‌ی شه‌ره‌ف ل ه کۆمه‌ڵگای نائیسالمییه‌کانیشدا ده‌بینرێت بۆ نمون ه ل ه شاری سیسیلی ئیتاڵیا یان هه‌ندێک ل ه واڵتانی ئه‌مریکای التین (باشور) دیارده‌ی کوشتنی ژنانی ناپاک به‌ده‌ست هاوسه‌ره‌کانیان بۆ گه‌ڕاندنه‌وه‌ی شه‌ره‌فیان بوونی ههیه. ل ه سااڵنی رابردوودا توندوتیژی و کوشتنی ناموسی ل ه نێوان موسه‌ڵمانی هۆڵه‌ندا ل ه پرس ه ههره گرنگه‌کانی ئه‌و واڵته‌یه .له‌و واڵته‌دا سااڵن ه تێکرا ( )14ژن ئه‌بن ه قوربانی کوشتنی ناموسی .له‌سه‌ر بنچینه‌ی ئه‌و توێژینه‌وانه‌ی ئه‌نجامدراون نیوه‌ی ئه‌م قوربانیانه له الیهن خزمه‌کانیان ده‌ستدرێژی سێکسیان کراوه‌ت ه سه‌ر و بۆ پاک کردنه‌وه‌ی ئه‌م رسوایی و بێ ئابڕوی+یه له الیهن پیاوانی خزمه‌و‌ه ده‌کوژرێن. کوشتنی ناموسی ل ه نێوان کۆچبه‌رانی ئه‌فغانی، تورکـ ،هیندی و مه‌راکێشی نیشته‌جێی هۆڵه‌ندا زیاتر ل ه موسه‌ڵمانانی واڵتانی دیک ه ده‌بینرێت .سااڵن ه ل ه هۆڵه‌ندا ( )450ژن و کچی گه‌نجى موسه‌ڵمان ده‌بن ه قوربانی توندوتیژی و روب �ه‌ڕوی لێدان له الیهن «پیاوانی خزم و پارێزه‌ری ناموس» دهبنهوه و قوربانی ده‌ستدرێژی سێکسی بوون و دژایه‌تیکردنی فه‌رمانه‌کانی باوک و براکانی و خیانه‌ت ب ه هاوسه‌ر ل ه هۆکاره سه‌ره‌کییه‌کانی کوشتنی ژنانی موسه‌ڵمان ه ل ه هۆڵه‌ندا.
ته‌نیا حه‌شارگ ه و شوێنی پاراستنی ژنان و کچانی گه‌نجی هه‌ڕه‌ش ه لێکراو «خانوو‌ه بێ ترس»ه‌کان ه ک ه ده‌توانن بۆ ماوه‌یه‌کی درێژ ب ه شێوه‌یه‌کی نه‌ناسراو له‌وێ خۆیان حه‌شار بده‌ن و ژیانی تێدا به‌سه‌ر به‌رن. هه‌ندێک له‌وکه‌سان ه ته‌نانه‌ت سه‌ره‌ڕای بوونی پشتیوانی پۆلیس و حه‌شاردانیان ل ه هه‌ڕه‌شه‌یه‌کی هه‌میشه‌یی دا ژی��ان به‌سه‌ر ده‌ب �ه‌ن و ل ه کۆتاییدا ل ه الی �ه‌ن ئه‌ندامانی بنه‌ماڵه‌که‌یانه‌و‌ه ده‌ناسرێنه‌و‌ه و ده‌کوژرێن .ل ه فیلمێکی دۆکیۆمێنتاری به ناوی «کۆدی سوور»، ده‌رهێنانی فیلمسازی گه‌نجی هۆڵه‌ندا ب ه ناوی «جیسیکا ویلرواس» که ماوه‌یه‌ک ب�ه‌ر ل ه ئێستا ل ه ته‌له‌فزیۆنه‌کانی ئه‌و واڵت ه باڵوکرایه‌وه ،بۆ یه‌که‌مجار بوو ل ه هۆڵه‌ندا چوار کچی گه‌نج که رووبه‌نده‌یان داب��ووه رووی خۆیان و باڕۆکه‌ی کاڵیان له‌سه‌ر کردبوو و هه‌تا ده‌نگیان له رێگای پرۆگرامی تایبه‌ت گۆڕدرابوو تاکو ب ه هیچ شێوه‌یه‌ک نه‌ناسرێنه‌وه ،لهگهڵ ده‌رهێنه‌ری به‌رنام ه چاوپێکه‌وتنیان کرد .هه‌موویان له ترسی کوژران ب ه ده‌ستی باوک ،برا یان خزمه‌کانیان ل ه ماڵ هه‌ڵهاتبوون و له خانوو‌ه بێ ترسه‌کان و ب ه ناونیشانی نهێنیه‌و‌ه ژیان به‌سه‌ر ده‌به‌ن. «دن���ی���ا» ک��چ��ێ��ک��ی ( )14س��ااڵن � ه و ل� ه بنه‌ماڵه‌یه‌کی ت��ورک��ن ک� ه ل�ه‌گ�ه‌ڵ ده‌رهێنه‌ره‌ک ه چاوپێکه‌وتنی ئه‌نجامدا ،به‌اڵم دوای چه‌ند رۆژێک ب ه گریانه‌وه ب ه ده‌رهێنه‌ره‌ک ه ده‌ڵێت ئاماده نیی ه له‌مه‌و به‌دوا هاوکاریتان له‌گه‌ڵدا بکه‌م .ئه‌و ده‌یه‌وێت ئه‌م چاوپێکه‌وتنه‌ی هه‌رگیز باڵونه‌کرێته‌وه. یاریده‌ر‌ه کۆمه‌اڵیه‌تیه‌کانی ئه‌م ناوه‌ند‌ه یارمه‌تی خۆی و بنه‌ماڵه‌که‌ی ئ �هدهن تاکو دای��ک و باوکیشی بتوانن لهگهڵ ئ �ه‌و که له ترسی ک���وژران ل ه م��اڵ ههڵهاتووه ئاشتی بکهنهوه .ناوه‌نده‌کانی پشتیوانی ل ه مندااڵن و الوان ل ه هۆڵه‌ندا ئه‌رکی ئه‌وه‌یان ههیه ل ه کاتێکدا منداڵ یان الوێک ل ه ماڵهوه ئازار بدرێت ،ل ه دایک و باوکی جیای دهکهنهوه. «س�ه‌ب��ا» کچێکی ل ه دایکبووی مه‌راکیش ه ده‌ڵێت ل�ه‌ب�ه‌ر ئ���ه‌وه‌ی ک� ه ئ��ام��اده ن�ه‌ب��وو هاوسه‌رگیری لهگهڵ ئاموزاکه‌یدا بکات له الیهن باوکیه‌وه هه‌ڕه‌شی کوشتنی لێکراوه .باوکی دووساڵ پێش ئێستا ئه‌وی به‌ناو گه‌ڕانه‌و‌ه بۆ پشوودان ده‌یگێڕته‌و‌ه بۆ مه‌راکیش و له‌وێ ل ه ماڵێکدا به‌ندى ده‌کات .له‌کۆتاییدا ئه‌و به یارمه‌تی باڵوێزخانه‌ی هۆڵه‌ندا له مه‌راکیش ده‌توانێت بگه‌ڕێته‌و‌ه بۆ هۆڵه‌ندا و
ئێستاش خوێندکاری به‌شی مافناسی ل ه زانکۆی ئه‌و واڵته‌یه ،ب�ه‌اڵم ل ه خانووێکدا به شاراوه‌یی ژی��ان به‌سه‌ر ده‌ب��ات و کاتی هاتنه ده‌ره‌وه‌ی ل ه م��اڵ شێوه‌ی خۆی ده‌گۆڕێت. «نادیا»ی نۆزد‌ه سااڵن له‌دایکبووی عێراقه ،ل ه ته‌مه‌نی ش�ه‌ش ساڵه‌ییدا لهگهڵ دای��ک و باوکیدا کۆچبه‌ری هۆڵه‌ندا ئه‌بن و له شاری ئه‌مستێردام نیشته‌جێ ئه‌بن و بیری دێ��ت ل� ه منداڵیدا هه‌موو
ک��اری��گ�ه‌ره‌ک��ان ب��ۆ ک �هم ک��ردن�هوه ئ���هم ج����ۆره ت��ون��دوت��ی��ژی��ان �ه، ت���ون���دوت���ۆڵ���ی زی���ات���ری ده‌زگ���ای دادوه‌ری و زۆرکردنی ماوه‌ی ب����ه‌ن����دک����ردن����ی تاوانبارانه.
کۆنفرانسی هونه‌ر و کلتور ل ه ئامه‌د به‌ڕێو ه چوو
ئه‌حمه‌د ساالر :ئه‌وه‌ى له‌م کۆنفرانسه نه‌ته‌وه‌ییه‌دا بوو یه‌کده‌نگى کورد بوو ل ه رۆژانی ( 11و )12ی ئه‌م مانگه‌دا ل ه شاری ئامه‌دی باکوری کوردستان کۆنفرانسی کلتور و هونه‌ر و وێژه‌ی کوردی سازدرا ،تیایدا چه‌ندین که‌سایه‌تی ل ه هه‌ر چوار پارچه‌ی کوردستان و ئ�ه‌وروپ��ا به‌شداریان کرد. له‌هۆڵه‌که‌دا چرکه‌یه‌ک نه‌هات
بهداخهوه شانۆ باس نه‌کرا
ه �ه‌ر ل �هم ب��اره‌ی �هوه هونه‌رمه‌ند گ �ه‌زی��زه عومه‌ر، به‌شداری کۆنفرانسهکه ،ئه‌وه‌ى خسته‌ڕوو که زیاتر قسه‌کردن بووه له‌سه‌ر زمانێکى یه‌کگرتووی کوردى و مێژووى چاالکخوازانه‌ى ژن له کوردستان و چه‌ند بابه‌تێکى هونه‌رى ،باسى له‌وه‌شکرد بابه‌ته‌کان زیاتر گشتى بوون و نه‌ته‌نها رۆشنبیرى و هونه‌رى و زیاتر باس له الیه‌نى مۆسیقا و سینه‌ما کرا .ئه‌و هونه‌رمه‌ند‌ه ره‌خنه‌ی کۆنفرانسه‌که‌شی کرد وتی «زۆر بهداخهوه به‌هیچ شێوه‌یه‌ک باس له‌هونه‌رى شانۆ و شێوه‌کارى نه‌کرا ،ئهمه له که‌م و کوڕیه‌کانى کۆنفرانسه‌ک ه ب����ووه و ه���ه‌روه‌ه���ا ئ���ه‌و ک �هس��ان �هى ب��اب�ه‌ت�ه‌ک��ان��ی��ان پێشکه‌ش ده‌ک���رد کاتێکى که‌میان ه�ه‌ب��وو ،بۆی ه نه‌یانتوانی پڕ به‌پێستى بابه‌ته‌کان حه‌قى پێبده‌ن». هونه‌ری بااڵمان بینی
به‌اڵم به پێچه‌وانه‌یی گه‌زیزه‌و‌ه هونه‌رمه‌ند ئه‌حمه‌د س����االر ،ب��اس��ى ل���هوه ک��رد ک �ه له‌کۆنفرانسه‌که‌دا کۆمه‌ڵێک باسى ج��وان به‌تایبه‌ت له‌سه‌ر زم��ان و هونه‌ر پێشکه‌ش کرا ،رهنگه ئهمه وه‌ک ئه‌زمونێک
ساڵی یه‌که‌م ژماره 36 دووشه‌ممه 2010/12/20
9
و هونه‌رى فه‌رز بکات ،ئه‌وه‌ى که جه‌وهه‌رى ئه‌م کۆنفرانسه گرنگ‌ه نه‌ته‌وه‌یه‌دا بوو یه‌ک ده‌نگى یه‌ک ئاوازى کورد بوو بۆ به‌رچدانه‌وه‌ى هه‌ر شتێک که بیه‌وێت دز‌ه بکات‌ه ناو کلتور و هونه‌رى کوردى، ئهمه هه‌نگاوێکى نزیکبونه‌و‌ه ب��وو ،ب �ه‌ردى بناغ ه بوو بۆ ئاینده ،پێشنیاریش کرا له ساڵى ئاینده ل ه باشوری کوردستان له شارى هه‌ولێردا بکرێت ،هه‌روه‌ها یه‌کتر ناسینیش رهنگه چه‌ندین هونه‌رمه‌ندى گه‌وره‌ى پارچه‌کانى ترى کوردستان هه‌بێت که نایانناسین ئه‌و هونه‌رمه‌ند‌ه هیواشی خواست له‌مه‌ودوا بتوانین ئاڵوگۆرى هونه‌ره‌که‌مان و به‌رهه‌م‌ه ئه‌ده‌بیه‌کانمان بکه‌ین.
[ ئا /بێریڤان محه‌مه‌د ]
یه‌کێک له به‌شداربوانی ئه‌و کۆنفرانسه شێرکۆ بێکه‌سى شاعیربوو ل�ه‌ب��اره‌ی چونیان بۆ ئامه‌د و به‌ستنی کۆنفرانسه‌که‌و‌ه وتى« :روناکبیران و نوسه‌ران و شاعیران له‌ژێر چه‌ترێکدا کۆبونه‌وه ،چه‌ندین زمان له‌وشوێنه‌دا ئاماده‌بوونى هه‌بوو ،زمان مه‌به‌ستم ئه‌وه‌ی ه ک���وردى ه �ه‌ر پارچه‌یه‌ک جگه له‌کلتورى خۆى، کلتورى میلله‌ت‌ه سه‌رده‌سته‌که‌شى ل�ه‌گ�ه‌ڵ خۆى هێنابوو ،وه‌ک ت��ورک و ع �ه‌ره‌ب و ف��ارس ئه‌وه‌ش زیاتر قسه‌کردنى له‌سه‌ر کلتوره‌کان ده‌وڵه‌مه‌ند ده‌کرد، له‌هه‌مان کاتیشدا پرسى یه‌کێتى نه‌ته‌وه‌یى باشتر قوڵ دهکاتهوه بۆ ئه‌وه‌ى بزانین چۆن ده‌رباره‌ى پاشه‌رۆژ و کێشه‌کانى ئێستا قسه ده‌که‌ین» بێکه‌س باسی له‌وه‌کرد ئه‌زمونه‌کانی هه‌ریه‌که‌مان بۆ ئه‌وه‌ی تر ده‌وڵه‌مه‌ندی بوو ،له درێژه‌ی قسه‌کانیدا بۆ (چه‌تر) وتی «لهگهڵ ئه‌وه‌ى زمانى یه‌کگرتوى کوردى نه‌بوو هه‌ستم ده‌کرد جۆرێک لێک تێگه‌شتن هه‌بوو ،من شیعرم ده‌خوێنده‌و‌ه یه‌ک چرک‌ه له هۆڵه‌که‌و‌ه نه‌ده‌هات ،ده‌مزانى ئه‌وان له‌هه‌موو شتێکى من نه‌گه‌شتوون ،ب �ه‌اڵم هه‌ستم ده‌کرد له ڕۆح و هه‌ست و نه‌ستى من تێگه‌شتوون».
ئه‌ده‌ب و هونه‌ر
دیمه‌نێک له کۆنفرانسی کلتور و هونه‌ر و وێژه‌ی کوردی ل ه ئامه‌د فۆتۆDIHA :
بوبێت که یه‌که‌مجاربوو بکرێت درێژه‌ی به قسه‌کانیدا و وتی «ئه‌گه‌ر هه‌ندێ که‌موکورتى هه‌بوو بێت دڵنیام له ئاینده‌دا باشتر ده‌بێت ،ئه‌وه‌ى شایه‌نى سوپاس ه ئ �ه‌و الی�ه‌ن�هى هه‌ستابوون ب �ه‌و ک��اره خۆشه‌ویستی ورێزێکى زۆریان نواند ،ههرچهنده کۆنفرانسهکه ب ه په‌ل‌ه ئاماده‌کارى بۆ کرابوو ،به‌اڵم له‌کۆتایه‌که‌یدا کۆمه‌ڵێک هونه‌رمه‌ند کارى جوانیان پێشکه‌ش کرد و هونه‌رى بااڵمان بینى له‌وێدا ،به‌تایبه‌ت خانمه‌کانى باکور که گۆرانى کوردى زۆر جوانیان ده‌چڕى». ئ���ه‌و کۆنفرانسه ب �ه ئ��ام��اده‌س��ازی کۆنگره‌ی کۆمه‌ڵگه‌ی دیموکراتی ( )KCDو ناوه‌ندی چاندی میزۆپۆتامیا و شاره‌وانی ئامه‌ده‌و‌ه رێکخرابوو له هه‌ر چوار پارچه‌ی کوردستان و ئه‌وروپاشه‌و‌ه هونه‌رمه‌ندان و رۆشنبیرانی کورد به‌شداریان تیادا کردبوو .ئه‌گه‌ر چی ئهمه بۆ هونه‌رمه‌ندان و نوسه‌ران ب��ووه به‌اڵم له‌ماوه‌ی راب��ردوودا کۆنفرانسی ژنان و ته‌ندروستی کارانیش ک��را و ئێستا ئ��ام��اده‌ک��اری ده‌ک��رێ��ت بۆ ک��رێ��ک��اران و رۆژن��ام �ه‌ن��وس��ان و س �ه‌رج �هم چین و توێژه‌کانی تری کۆمه‌ڵگاش .شێرکۆ بێکه‌س پێیوای ه کۆنفرانسهکه زه‌مین‌ه سازى ده‌ک��ات بۆ کۆنگره‌ى نه‌ته‌وه‌یى سیاسى و وتى «ئهمه هه‌نگاوێک ده‌بێت ده‌توانرێت هه‌نگاوى ترى به‌دوادا بێت» ناوبراو وتشی: پێویسته بۆ ئه‌وه‌ى ڕوناکبیران و ئه‌دیبانى ئه‌م میلله‌ت ه له نزیکه‌و‌ه یه‌کترى بناسن ،کۆببنهوه لهگهڵ یه‌کتر، ئه‌م کۆنفرانسان‌ه به‌یه‌کترمان ده‌ناسێنێت ،بونى خۆمان ده‌دات�ه ده‌ستى خۆمان ،له‌به‌ر ئهوه کاریگه‌رى زۆره
به‌سه‌ر ئاینده‌ى ک���ورده‌و‌ه و به‌سه‌ر ئێستاى خۆمان و پرسى میلله‌ته‌که‌مانه‌و‌ه و تێگه‌شتن ه له‌یه‌کتر و دروستکردنى پردى په‌یوه‌ندیه .ل ه درێ��ژه‌ی قسه‌کانیدا شێرکۆ بیکه‌س وتی: زۆر ڕێزی ئه‌وان‌ه ده‌گرم که توانیویان‌ه ئه‌م کۆنفرانسه به‌ڕێک‌وپێکى رێ��ک بخه‌ن و به‌سه‌ریدا زاڵ بن ،ئه‌گه‌رچی له سه‌ره‌تای قسه‌کانیدا گله‌یی ک��رد ب �ه‌اڵم له دوای��دا گهزیزه عومه‌ر ئاماژه‌ی به‌وه‌کرد که په‌یامى سه‌رتاسه‌ریى کۆنفراسه‌که‌ى پێ باش بووه که هه‌موو به‌شداربووان پشتگیرى خوێندن له باکورى کوردستان به زمانى کوردییان کردووه و دڵخۆشیش‌ه به‌وه‌ى خه‌ڵکێکى زۆر به‌شدار ب��وون ،نه‌یشارده‌و‌ه په‌یام و ئامانجى سه‌ره‌کى کۆنفرانه‌سه‌که‌ی زۆر به‌الو‌ه جوان بووه ک ه هه‌وڵدان بووه بۆ ئه‌وه‌ى بتوانرێت یه‌کێتى نه‌ته‌وه‌یى بۆ کورد به‌ده‌ست بهێنرێت و هه‌موو پارچه‌کانى کوردستان تێکه‌ڵ ببن و شێوه زمانى قسه‌کردن لیه‌کتری نزیک بێتهوه ،پێشى وایه ده‌بێت ئه‌و کۆنفرانسان‌ه درێژه‌ى هه‌بێت بۆ ئهوه تاکی کورد له هه‌ر جێگه‌یه‌ک بێت ب ه به‌رده‌وامى په‌یوه‌ندى هه‌بێت له گۆرینه‌و‌ه و ئاڵوگۆڕى فکر و ئه‌ده‌ب و هونه‌ر و کلتوردا .گهزیزه به‌ستنى کۆنفرانسه‌که‌ی له ئامه‌د به خاڵى پۆزێتیڤ بۆ باکورى کوردستان له قه‌ڵه‌مدا وتى :پێویسته هه‌نگاوى باشتر بنرێت له‌مڕوه‌وه ،چونکه به‌بێ ئهمانه نائاشنایى و دورکهوتنهوه ههیه له نێوانماندای‌ه بۆیه پێویسته ئه‌م
گهزیزه عومه‌ر شێرکۆ بێکه‌س ئه‌حمه‌د ساالر
کۆنفرانسان‌ه به‌رده‌وام بن و به‌ستنى فێستیڤاڵیش هه‌بێت. بۆ به‌رپه‌رچدانه‌و‌ه گرنگ بوو
ئه‌حمه‌د ساالر کۆنفرانسه‌که‌ى به ده‌نگێکى دلێرى نه‌ته‌ویی ناساند که توانیویه‌تى لێکمان نزیک کاتهوه، گه‌لێک ئامانجى گه‌یاند که هه‌مووى له‌سایه‌ی سه‌یوانى مه‌به‌ست‌ه نه‌ته‌وایه‌تیه‌کاندا خۆى نواند و ئه‌وه‌شى خست‌ه ڕوو که کۆنفرانسهکه بایه‌خدان بووه به‌شتى خۆماڵى و نه‌ته‌وه‌یى خۆمان ،خۆى له‌خۆیدا به‌ر په‌رچ دانه‌وه‌یه‌کى زۆر بههێزه ده‌رهه‌ق دزه‌کردنى هونه‌ر و داب و نه‌ریتى خه‌ڵکى تر بۆ ناو نه‌ته‌وه‌که‌مان، ههمیشه باو بووه که نه‌ته‌وه‌ى داگیرکه‌ر ده‌یه‌وێت چاند
پێیوای ه تاوانبار هونه‌رمه‌نده‌کانن
هه‌واڵ عوسمان نیگه‌ران ه له‌شانۆ و دراما [ ئا /هۆشیار عه‌لی ]
ک���ات���ێ���ک ل���� ه ب���اوک���ی بیستوویه‌تی ئه‌گه‌ر «په‌رده‌ی کچێنی»یه‌که‌ی له‌ده‌ست بدات ده‌یکوژن .ئه‌و کاتی هاوسه‌رگیری راستگۆیان ه ب ه داواک��اره عێراقییه‌که‌ی وتوویه‌تی ک ه «ک��چ» نییه .دوای هاوسه‌رگیری زۆرج��ار به‌و هۆیه‌و‌ه روب��ه‌ڕوی لێدان ب��ووه‌ت�هوه تا ئه‌و راده‌ی� ه ک ه هاوسه‌ره‌که‌ی جارێک ویستویه‌تی بیخنکێنێت و جارێکی دیکه‌ش هاتووه به ئۆتۆمبێله‌که‌ی لێی بدات. «زه‌هرا»ی پانز‌ه سااڵنیش ده‌ڵێت باوکی داوای لێکردو‌ه به‌هۆی له‌ده‌ستدانی پ �ه‌رده‌ی کچێینی خ��ۆی بکوژێت و به‌پێچه‌وانه‌وه ب ه ده‌ستی خۆی یان کوڕی مامی ک ه ویستویه‌تی هاوسه‌رگیری له‌گه‌ڵدا بکات ده‌کوژرێت .زه‌هرا ئێستا ل ه ماڵ ههڵهاتووه ،به‌اڵم دڵنیایه ک ه هه‌ر رۆژێک دێت ک ه باوکی بیدۆزێته‌و‌ه و بیکوژێت. حکومه‌ت و رێ��ک��خ��راوه ناحکومییه‌کان ل� ه هۆڵه‌ندا له سااڵنی راب����ردوودا بۆ خه‌بات و تێکۆشان ل ه دژی ت��ون��دوت��ی��ژی ب �ه‌رام��ب �ه‌ر ب � ه ژن���ان و کوشتنی ناموسی هه‌ندێک پرۆژه وه‌ک :رێکخستنی که‌مپینی جۆراوجۆر بۆ پ�ه‌روه‌رده‌ک��ردن��ی موسوڵمان ه گه‌نجه‌کان و پشتیوانی کردن ل ه قوربانیانی ئهنجامداوه. پ��س��پ��ۆران و م��اف��ن��اس��ان ده‌ڵ��ێ��ن ی �ه‌ک��ێ��ک ل��ه ڕێگا
ک��ات��ێ��ک چ��وی��ن � ه الی خ�ه‌ری��ک��ی پڕۆڤه‌ی شانۆی (چه‌قۆ) بوو لهگهڵ هاوسه‌ره‌که‌یدا به‌اڵم ب ه پێکه‌نینێکه‌و ه به‌خێرهاتنی کردین ،پێی وتین چاوه‌ڕێمکه‌ن ئێستا دێمه‌التان ،ئه‌گه‌ر چی هاوکارانی چه‌ند جارێک دیداره‌که‌یان بچڕاندین به‌اڵم به‌کورتی پرسیاره‌کانمان ئاراسته‌ی کرد.
گه‌رچی شانۆکار‌ه ب �ه‌اڵم ل �ه‌ب��واری درام��اش��دا ک��ارده‌ک��ات ،ئ�ه‌و هونه‌رمه‌ندێکی ن��اس��راوه پێیوای ه ده‌توانێت له‌ڕێگه‌ى هونه‌ره‌و‌ه ئه‌و په‌یامه‌ى هه‌یه‌تی بیگه‌ینێت‌ه خه‌ڵکى ،چونکه زۆر ح �ه‌زی له‌کارى شانۆیه ،ه���ه‌واڵ عوسمان تۆفیق ،ل �هم دی��داره‌ی��دا لهگهڵ (چه‌تر) باس لهوه ده‌کات که «حه‌ز ده‌کات زیاتر له‌شانۆدا ب�ه‌ش��دارى بکات ن�ه‌ک ل�ه‌درام��ا» هۆکاره‌که‌شی دهگێڕێتهوه بۆ ئه‌وه‌ی که‌په‌یمانگای هونه‌ر‌ه جوانه‌کان ،به‌شی شانۆی ته‌واو کردووه ده‌ڵێت «لهوانهیه دراما بۆ من قورسبێت». ت بووم ه شانۆکار ب ه رێکه‌و
هه‌واڵ ،ساڵى ( )1977له‌شارى سلێمانى له‌گه‌ڕه‌کى ت��وى مه‌لیک له‌دایک ب��ووه ،به‌وته‌ی خ��ۆی هه‌ر له‌منداڵیه‌و‌ه «سه‌ره‌تا ح�ه‌زم له‌گۆرانى ب��وو ،کاتێ قوتابى قۆناغی سه‌ره‌تایی بووم زۆرحه‌زم له‌شانۆش ب��وو زۆر به رێکه‌وت رۆشتم‌ه په‌یمانگاى هونه‌ر‌ه
جوانه‌کان هه‌ر ئه‌و رێکه‌وته‌ش واى کرد که‌کارى شانۆ باش بکه‌م». هه‌واڵ ئه‌گه‌رچی له‌ساڵى(1997ـ )1998لهگهڵ هونه‌رمه‌ند (پشتیوان نورى) هاوسه‌رگیرى ئهنجامداوه ب �ه‌اڵم به‌پێچه‌وانه‌ی کچه هونه‌رمه‌نده‌کانی ت��رهوه باس لهوه ده‌کات که‌خه‌ڵکی پشتیوانی بوون نه‌ک سوکایه‌تیان پێ کردبێت ،له‌م باره‌یه‌و‌ه وتی «زیاتر خاڵک هانده‌رم بوو له‌ڕوى رێزگرتن و پشتیوانى کردنم له‌شانۆدا».
شانۆیان‌ه که‌ده‌کرێن خۆمان وه‌ک هونه‌رمه‌ند لێى تێناگه‌ین ئیتر چۆن خه‌ڵکی ئاسایی تێده‌گات؟» له‌قسه‌کانیدا که‌سی تاوانباری ده‌ستنیشان کرد وتی «ب�ه‌داخ�هوه ده‌ڵێم له‌نه‌زانینى هونه‌رمه‌نده‌کان ه له‌ده‌رهێنان و دیاریکردنى سیناریۆ ئه‌و حیوارانه‌ى ک ه ههیه ده‌بێت له‌شانۆدا حیوارێکى وا بوترێ که‌خه‌ڵکى تێبگات بۆ ئ�ه‌وه‌ى هه‌رکه‌س‌ه و له‌وکێشه‌یه‌دا خۆى ببینێته‌وه» .ئه‌و له‌قسه‌کانیدا باسی لهوه کرد ده‌بێت زمانی شانۆکار ساد‌ه بێت.
ئه‌و شانۆکار‌ه ده‌ڵێت «زۆر بهداخهوه ئێمه ده‌رچوى په‌یمانگاى هونه‌ر‌ه جوانه‌کانمان زۆره به‌اڵم که‌دێیت ه سه‌ر کارێکى شانۆى سه‌یرده‌که‌ى ژنمان زۆر که‌م ه ئه‌م هۆکاره‌ش زیاتر ده‌گه‌ڕێنمه‌و‌ه بۆ دایک و باوک ئه‌وانه‌ى که له‌پشتیانه‌وه‌ن واده‌که‌ن لێیان ناهێڵن ئیش بکه‌ن ل�ه‌ک��ارى ش��ان��ۆدا» له‌به‌رامبه‌ر ئ �هم وتانه‌دا سه‌باره‌ت به‌خۆی ده‌ڵێت «ئه‌گه‌ر لهگهڵ که‌سێکى ئاسایدا هاوسه‌رگیریم بکردایه لهوانهیه ڕێگه‌ى به‌من نه‌دای‌ه بۆ کارکردن له‌بوارى شانۆدا به‌اڵم هه‌شمان ه له‌په‌یمانگا به‌یه‌که‌و‌ه هاوسه‌رگیریان ک��ردووه ،به‌اڵم ئێستا پیاوه‌ک‌ه بۆخۆى کارى شانۆ ده‌کات و ناهێڵێت ه��اوس �ه‌ره‌ک �هى ئیش بکات ک�ه ئهمه گ�ه‌وره‌ت��ری��ن کێشهیه له‌بوارى شانۆدا». ه���ه‌واڵ ل �ه‌ره‌وش��ی شانۆی ک���وردی نیگه‌ران‌ه و ده‌ڵێت «بهداخهوه خۆمان وامان کردووه کۆمه‌ڵێکی زۆر خه‌ڵک له‌خۆمان دوور بخه‌ینه‌وه ،چونکه ئه‌و
ئه‌و سه‌ره‌ڕای خراپی درامابیانییه‌کان و کاریگه‌ری خراپیان له‌سه‌رکۆمه‌ڵگا باسی لهوه کرد «دراماى کوردى له‌چاو سااڵنى پێشوو به‌ره‌و پێش ده‌ڕوات به‌اڵم هێشتا نه‌گه‌یشتووه‌ت‌ه ئاستیکى زۆر به‌رز» پێشی وای ه ئه‌گه‌ر ئیشی باشى بۆ بکرێت که‌ره‌سته‌ى دراماى بۆ دابین بکرێت « ده‌رهێنه‌رى باشمان ههیه به‌اڵم ک��ارى ته‌کنیکمان زۆر قورس‌ه و هیچ پێویستى به‌رهه‌م هێنانی درامایمان نیه» .هه‌واڵ ئه‌گه‌رچی جیاواز له‌کاری هونه‌ری مامۆستای قوتابخانه‌یه، وه‌ک خۆی وتی ک��اری شانۆش لهگهڵ مندااڵن ده‌ک��ات .ئه‌و هونه‌رمه‌ند‌ه پێیوایه درام��ا بیانیه‌کان هیچ خزمه‌تێک به کلتوری کورد ناکه‌ن .چونک ه «ئ�ه‌گ�ه‌ر ئێمه خۆمان درام��ام��ان هه‌بێت پێویست ناکات به‌دیار دراما بیانیه‌کانه‌و‌ه دابنیشین لهگهڵ ئه‌وه‌ى خۆمان درامامان نیه ئه‌وانیش هیچ خزمه‌تێک به‌هونه‌رى کوردى ناکه‌ن».
ره‌خن ه ده‌گرێت
دراما به‌ره‌و پێشه‌وه
ژنان ساڵی یه‌که‌م ژماره 36 دووشه‌ممه 2010/12/20
8
ژنى ئازاد ژیان به‌ژیان و مرۆڤ به مرۆڤ دهکاتهوه م.محه‌مه‌د بکر ه���ه‌ت���ا ژن خ���اوه‌ن���ى خ��ۆى ب��وو دونیایه‌کى جوان جێگه‌ى باس بوو، متمان‌ه . .دڵنیایى . .ئارامى . .ئاشتى . .ڕه‌ن��ج . .خوڵقکارى و هه‌ڵبژاردنى جوانییه‌کان .هه‌موو ئهمانه جێگه‌ى باس ب��وون .له‌ده‌مى ساالرێتى ئ �ه‌ودا م��رۆڤ و سروشت هاوڕێى یه‌کتربوون و سروشت و خاک بریندار نه‌ده‌کرا .هه‌رگیز خه‌ڵه‌تاندن و درۆ س��ه‌رى ه�ه‌ڵ��ن�ه‌دا .ه�هم��وو شتێک به‌وه‌فابوو .هه‌موو شتێک به‌حورمه‌ت و شکۆمه‌ند و نه‌مربوو. له‌سپێده‌ى س��االرێ��ت��ى ژن���دا مرۆڤه‌کان به‌زمانى مناڵێتى لهگهڵ سروشت ده‌په‌یڤین. دۆستایه‌تى ته‌نها له نێو پیاواندا ،په‌یڕه‌و ن �ه‌ده‌ک��را .ه�هم��وو ب��وون �ه‌وه‌ره‌ک��ان ،هه‌موو ج��ی��اوازی�ه‌ک��ان دۆس��ت��ى ی�ه‌ک��ب��وون .هه‌موو شتێک دهست له‌مالنى پاکى‌و بێگه‌ردى‌و یاساى سروشت بوو .یاساکانى به‌خته‌وه‌رى‌و ژیان. خ��وداوه‌ن��دى پ��ی��اوب��وو ،که‌چى هه‌میش ه ده‌ستى س��ۆز و وه‌ف��ا و دڵنیایى به‌سه‌ریدا ده‌هێنا. هاوبه‌شێتی‌و یه‌کسانی له‌ژیاندا کردبوو‌ه سه‌نگى مه‌حه‌کى په‌یوه‌ندى نێوانیان. ژن وه‌ه���ا ب��وو ...بیخوێننه‌وه .ژن��ان نوێنه‌رایه‌تى هه‌موو ئه‌وجوانى و به‌ها و پیرۆزیان‌ه ده‌ک�ه‌ن .نوێنه‌رایه‌تى به‌ره‌به‌یانى مێژوو ده‌که‌ن .ڕیشه‌یان له‌سپێده‌ى مێژوودا داکوتاو‌ه و هێشتا عه‌شق و گڕوتینى ئه‌و سپێده‌یه ،له‌هه‌ناویاندای‌ه‌و نه‌شونما ده‌کات. هێشتاش کانى ژیانن و له‌ناخیاندا ئاشتى و یه‌کسانى و دادپ�����ه‌روه‌ری و ح�ه‌زک��ردن له‌مرۆڤ ،و کۆمه‌ڵگا و سروشت ههیه. ژن بێبه‌ریی‌ه له‌سه‌رجه‌م یاساکانى شه‌ڕ. ل���ه‌پ���اوان���خ���وازی و ت���ااڵن���ک���اری و ئ �ه‌و مه‌رگه‌ساته‌ى روب���ه‌رووى کۆمه‌ڵگاکان و کۆمه‌ڵگاکه‌مان بۆته‌وه .پێنج هه‌زار ساڵ ه پیاوان نه‌یان هێشتووه ،ژنان ره‌نگى خۆیان تێکه‌ڵ به‌ژیان بکه‌ن .ئه‌م ژیان‌ه بۆنى ره‌نگى ژنى لێنایه‌ت .ئه‌گه‌ر ژیان بۆنى خۆپه‌رستى و دوو ڕوویى و رق‌وکین‌ه و پاشقولگرتنى لێدێت ،ژن بێبه‌ریی‌ه لێى .ئ�ه‌گ�ه‌ر درۆ‌و ب��ێ��وه‌ف��ای��ى و زۆرداری و نایه‌کسانى و نائارامی‌و بێمافى له‌جیهاندا جێگه‌ى باسه، ژن بێبه‌ریی‌ه لێى .ئه‌گه‌ر ڕۆح و ره‌وشت و ویژدان گۆڕوون بووه‌‌و مادد‌ه بۆته بزوێنه‌رى په‌یوه‌ندى نێوان مرۆڤه‌کان ،ژن بێبه‌ریی‌ه لێى. ێ به‌رییه .هیچیان ژن له‌هه‌موویان ب بۆنى ره‌نگى ژنیان لێنایه‌ت .پێنج هه‌زار ساڵه ژیان به‌یاساى پیاوان ره‌نگڕێژ ده‌بێت‌و به‌ڕێوه‌ده‌چێت .هه‌رپیاوان ب��وون ،ئیمپراتۆر . .ح��ک��وم��ڕان . .س���ه‌رۆک و ده‌س��ت رۆیشتوو .سه‌رجه‌م ئه‌فسان‌ه‌و داستانه‌کانى قاره‌مانیه‌تى پاڵه‌وانه‌کانى پیاو بوون نه‌ک ژن .ه �ه‌ر پ��ی��اوان ب���ه‌دواى گیاى نه‌مریدا گه‌ڕاون تاوه‌کو هه‌تا هه‌تای‌ه له‌سه‌ر خه‌زن ه و کورسى ده‌س�ه‌اڵت بمێننه‌وه ،نه‌ک ژن. هه‌ر ئه‌وان له‌پێناو چاوچنۆکى و کورسی و ده‌سه‌اڵت هێرش‌و کۆمه‌ڵکوژییان حه‌وت سنوورى بڕیوه .ژی��ان ب��ۆن‌و تامى پیاوانى لێدێت... ته‌نیا‌و ته‌نیا سوتان به‌شى ژن بووه .ژنان ته‌نیا ره‌ن��گ��ى سووتانیان تێکه‌ڵ به‌ژیان کردووه. بۆنى خۆڵه‌مێشیان تێکه‌ڵ به‌ژیان کردووه. ل �ه‌گ �ه‌ڵ ه �هم��وو ئ �هم��ان �ه‌ش��دا هیچ هێزێک ناتوانێت راستینه‌ى مێژووى ژنان ئاوه‌ژوو بکات. روون������اک������ى چ�����رای�����ه‌ک ب����هس����ه ب��ۆ رۆش��ن��ک��ردن �ه‌وه‌ى ئ��ه‌و م��ێ��ژووه .که‌سیش ناتوانێت هێنده‌ى ژن��ان له مێژووى خۆیان تێبگه‌ن .ژن��ان به‌تێگه‌یشتن له مێژوویان ئه‌توانن سوتان‌و مه‌رگ و دیلێتى و بێمافى ره‌تبکه‌نه‌وه .به‌تێگه‌یشتن له‌مێژوویان ده‌توانن چیتر نه‌هێڵن ت��رس�ه‌ک��ان له‌خه‌ونه‌کانیان گ �ه‌وره‌ت��ر بێت .نه‌هێڵن ک �هس له‌شوێنیان بیربکاته‌وه .به‌تێگه‌یشتن له‌مێژوویان ده‌توانن خۆیان بناسن و بزانن کێن و چین و چى ده‌ک �ه‌ن؟ .چۆن لهگهڵ راستیدا راست بن و مسۆگه‌ر راستیش بۆ ههمیشه ئازادیان ده‌کات .هه‌ر ژنى ئازادیش‌ه ده‌توانێت ژیان به‌ژیان و مرۆڤ به‌مرۆڤ بکاتهوه.
به‌هۆی مۆبایله‌و ه ژنان روبه‌ڕوی کێش ه دهبنهوه
ته‌نها ل ه که‌رکوک سااڵنه (200ـ )250حاڵه‌تی جیابوونه‌و ه تۆمار ده‌کرێت [ ئا /تاهیر تۆفیق ] کێشه‌ى خراپ به‌کارهێنانى مۆبایل یهکێکه له‌و کێشانه‌ى روب��ه‌ڕوى ژنان دهبێتهوه وه‌ک زۆرێک له کێشه‌کانى ت��ر ،به تایبه‌ت بۆ ژنانى شارى که‌رکوک ،رێکخراوه‌کانى ژنانى شاره‌که‌ش حکومه‌ت و کۆمپانیاکانى (هێڵى مۆبایل) به به‌رپرس ده‌زان��ن به‌رامبه‌ر به‌و دی��ارده‌ی �ه ،له‌به‌ر ئه‌وه‌ى هه‌ندێکجار دهبێته هۆى کێشه‌ى ناو خێزان یان جیابونه‌وه‌ى دوو هاوسه‌ر و تێکچوونى شیرازه‌ى ماڵه‌که.
ده‌کرێت له ڕێگاى مۆبایله‌وه هه‌ر چهنده چه‌ند جارێک ئاگادارم کردوهتهوه هاوسه‌رم ههیه په‌یوه‌ندیم پێوه مهکه، به‌اڵم هیچ ،چه‌ند رۆژێک له‌وه‌پێش ته‌له‌فۆنى بۆ کردوم ه��اوس �ه‌ره‌ک �هم وه‌اڵم���ى دای���هوه هه‌ندێک قسه‌ى ک��ردوه که دوره له راستى ،به‌و هۆیه‌شه‌وه ئێستا هاوسه‌ره‌که‌م منى ده‌رک��ردوه ،منیش سکااڵم له سه‌ر ئه‌و ژماره‌یه
تۆمار کردوه ،به‌اڵم ژماره‌که نه‌ناسراوه و بێ به‌ڵگه‌ی فه‌رمیه ،بۆیه داواک��ارم له الیه‌نى په‌یوه‌ندیدار هه‌وڵ بده‌ن بۆ ده‌ستگیر کردنى ئه‌و که‌سانه‌ى که به‌رێگاى نایاسایى سیم ک��ارت��ى ب��ێ بهڵگه ده‌ف��رۆش��ن ،چونکه کێشه‌یه‌کى زۆر بۆ خێزانه‌کان دروست ده‌کات. هه‌ر سه‌باره‌ت به‌م کێشانه سه‌ر چاوه‌یه‌ک له‌دادگاى
یه‌کێک له قوربانى ئ�ه‌و کێشهیه (ف.م) ژنێکى ته‌مه‌ن ( )36ساڵه ،ده‌رب��اره‌ى دروست بوونى کێشه‌که‌ى وتى« :له الیهن که‌سێکه‌وه به ن��اوى (ژ.م) چه‌ند جارێک ته‌له‌فونم بۆ ده‌ک���را» ه �ه‌ر ج��اره و ن��اوى ماڵێکى ده‌ب��رد و منیش داوام لێکرد که جارێکى تر ته‌له‌فۆنم بۆ نه‌کاته‌وه ،تا شه‌وێکیان ته‌له‌فۆنى بۆ کردم و هاوسه‌ره‌که‌م له ماڵهوه بوو وتى «ئهوه کێیه ته‌له‌فۆنى بۆ ک��ردى» ،وت��م «ن��ازان��م» چه‌ند ج��ارێ��ک�ه پ�ه‌ی��وه‌ن��دی��م پ��ێ��وه ده‌ک���ات م��ن جوابى ناده‌مه‌وه هاوسه‌ره‌که‌شم وتى درۆ ده‌که‌یت چۆن نازانى کێیه ،بۆیه وتى ئه‌بێ بڕۆیته‌وه ماڵى باوکت. ماوه‌ى زیاتر له دوو مانگه له ماڵى باوکمم، ئێستا ل�ه دادگ���ا س��ک��ااڵم ت��ۆم��ار ک���ردوه که داواى جیابوونه‌وه‌م لێده‌کات و م��اوه‌ى چوار ساڵه هاوسه‌رین و دوو منداڵیشمان ههیه. ه���ۆک���ارى ک��ێ��ش �ه‌ک �هم��ان ده‌گ���ه‌رێ���ن���م���هوه بۆ حکومه‌ت و کۆمپانیاکانى هێڵى مۆبایل، چونکه ژماره‌یه‌کى زۆر سیم کارتى بێ بهڵگه له بازاره‌کاندا ده‌فرۆشرێت. له کاتى سه‌ردانماندا بۆ دادگاى که‌رکوک ل���ه‌وێ چ��اوم��ان ب �ه کێشه‌یه‌کى ه��اوش��ێ��وه‌ى (ف.م) ک�ه‌وت ،ئه‌ویش ژنێکى ته‌مه‌ن ()27 س��اڵ ب��وو ک �ه ته‌نها دوو س��اڵ ب��وو چ��ووه‌ت�ه ژیانى هاوسه‌رییه‌وه ،ئه‌ویش پێى وتین :ماوه‌ى مانگێکه له الیهن که‌سێکه‌وه په‌یوه‌ندیم پێوه
[ و:ل ه فارسییه‌وه /ئاکیف رۆژهه‌اڵتی]
که‌رکوک پێى وتین :رۆژانه هه‌موو جۆره کێشه‌یه‌ک روم��ان تێده‌کات ،به‌تایبه‌ت کێشه‌ى جیابونه‌وه‌ى دوو هاوسه‌ر (ته‌اڵق) که به‌شێکى هۆکاره‌که‌ی دهگهڕێتهوه ب��ۆ خ��راپ به‌کارهێنانى م��ۆب��ای��ل ل �ه‌الی �ه‌ن هه‌ندیک خه‌ڵکه‌وه ،سااڵنه زیاتر له ( )250 - 200حاڵه‌تى ته‌اڵق له دادگا تۆمار ده‌کرێت. ل �هم��ب��اره‌ی �هوه (س���رود م��ح �هم �ه‌د) ب�ه‌رپ��رس��ى رێکخراوى (هیواى عێراقى) وت��ى :بهداخهوه ئاگادارین ماوهیهکه له‌به‌ر خراپ به‌کارهێنانى م��ۆب��ای��ل ل �ه‌الی �ه‌ن ه�ه‌ن��دێ��ک ک �هس �هوه کێشه دهکهوێته ن��او خێزانه‌کانه‌وه که هه‌ندێکجار ده‌ب��ێ��ت�ه ه��ۆى ج��ی��اب��ون�هوه و پ���ه‌رت���ه‌وازه بوونى خێزانه‌که ،نازانم حکومه‌ت بۆ تائێستا کێشه‌ى ئ �ه‌و که‌سانه چ��اره‌س �ه‌ر ن��اک��ات ک�ه ب�ه هۆى م��ۆب��ای��ل�هوه ت��وش��ى ئ �هم ح��اڵ�ه‌ت�ه ب���وون .وه‌ک رێکخراوى ژنان حکومه‌ت و الیه‌نى په‌یوندیدار به پلهى یه‌ک به به‌رپرس ده‌بینین به‌رامبه‌ر به‌و کێشانه‌ى که رۆژانه ژنان دوچارى ده‌بن، رۆژان���ه ژم��اره‌ی �ه‌ک��ى زۆر ب�ه ه�ه‌ڵ�ه ته‌له‌فون ده‌که‌ن ئهوه نابێته هۆى ئه‌وه‌ى کێشه بکه‌وێته ناو ئه‌و خێزانه‌وه ته‌نها له‌به‌ر ته‌له‌فونێک ده‌بێت خێزانه‌کان ئه‌وه‌ش بزانن ،بۆیه وه‌ک رێکخراوى ژنان داواکارین حکومه‌ت به‌رنامه‌ى هه‌بێت بۆ کۆمپانیاکانى ئاسیا و ک��ۆره‌ک تا له‌به‌ر قازانجى خۆیان سیم کارتى بێ بهڵگه نه‌خه‌نه بازاره‌وه. مامۆستا ف��ای��زه ،ش��اره‌زا له ب��وارى ژنان له ش��ارى ک�ه‌رک��وک پێیوایه که ه��ه‌ردوو ال تاوانبارن هه‌م پیاو هه‌م ژن ،چونکه هه‌ندێکجار ژنان خۆیان ژماره ئه‌ده‌ن به هه‌ندێک خه‌ڵک و دواجار دهبێته هۆى دروستبوونى ئه‌و کێشهیه، له الیه‌کیشه‌وه حکومه‌ت و کۆمپانیاکانیش تاوانبارن له‌به‌ر ئ �ه‌وه‌ى هه‌ندێکجار ئ�ه‌و سیم ک��ارت��ان �هى ل �ه ب���ازار ده‌ف��رۆش��رێ��ت ب��ۆ ک��ارى تیرۆریستى به‌کارى ده‌هێنن ،ده‌چن هاواڵتیان ده‌فڕێنن‌و دوایى به‌و سیم کارته هه‌ندێک پاره وه‌رده‌گرێت و دواتر سیم کارته‌که ده‌شکێنن.
کوشتنی ناموسی ل ه هۆڵه‌ندا سااڵنە ( )450ژن لە هۆلەندا دەبنە قوربانی
جێگای باوه‌ڕ نییه باوک و دایکێک کچی ()19 سااڵنی خۆیان ته‌نیا له به‌ر ئه‌وه‌ی ک ه عاشق بوو ه و ده‌یه‌وێت لهگهڵ ئه‌و کوڕه‌ی ک ه خۆشی ده‌وێت هاوسه‌رگیری بکات ،ب ه بیانووی کاتی پشوو و ده‌یگه‌ڕێننه‌وه بۆ نیشتمانی خۆی هیندستان و ل�ه‌وێ بیکوژن و ته‌رمه‌که‌ی بسوتێنن و ب ه سه‌رفرازی رایگه‌یه‌نن ک ه ب ه کوشتنی کچه‌که‌یان په‌ڵه‌یکی ره‌ش و شه‌رمه‌زاریان ل ه داوێنی خۆیان پاککردوته‌وه.
ئ �هم کچه الوه «ئ��ام��ی��رات»ی ن��او ب��وو و ل� ه واڵت��ی به‌لجیکا ده‌ژیا و ل ه هاوینی رابردوودا به‌ده‌ستی دایک و باوکی خۆی کوژرا. کوشتنی ناموسی ئاساییان ه به‌ده‌ستی باوک ،هاوسه‌ر، برا ،پیاوانی که‌س وکاری کچه‌ک ه و جاروبار ب ه هاوکاری دایک یان خه‌سووی کچه‌ک ه ئه‌نجام ده‌درێت و به‌زۆری ب ه هاوکاری خزمانی گه‌نج و که‌م ته‌مه‌نی بنه‌ماڵه وه‌ک برا یان ئامۆزا بهڕێوه ده‌چێت ،چونک ه ئه‌وان به‌هۆی که‌می ته‌مه‌نی یاساییه‌وه روبه‌ڕوی سزای گران نابنه‌وه. کوشتنی ناموسى بۆ گه‌ڕانه‌وه‌ی شه‌ره‌ف ل ه کۆمه‌ڵگای نائیسالمییه‌کانیشدا ده‌بینرێت بۆ نمون ه ل ه شاری سیسیلی ئیتاڵیا یان هه‌ندێک ل ه واڵتانی ئه‌مریکای التین (باشور) دیارده‌ی کوشتنی ژنانی ناپاک به‌ده‌ست هاوسه‌ره‌کانیان بۆ گه‌ڕاندنه‌وه‌ی شه‌ره‌فیان بوونی ههیه. ل ه سااڵنی رابردوودا توندوتیژی و کوشتنی ناموسی ل ه نێوان موسه‌ڵمانی هۆڵه‌ندا ل ه پرس ه ههره گرنگه‌کانی ئه‌و واڵته‌یه .له‌و واڵته‌دا سااڵن ه تێکرا ( )14ژن ئه‌بن ه قوربانی کوشتنی ناموسی .له‌سه‌ر بنچینه‌ی ئه‌و توێژینه‌وانه‌ی ئه‌نجامدراون نیوه‌ی ئه‌م قوربانیانه له الیهن خزمه‌کانیان ده‌ستدرێژی سێکسیان کراوه‌ت ه سه‌ر و بۆ پاک کردنه‌وه‌ی ئه‌م رسوایی و بێ ئابڕوی+یه له الیهن پیاوانی خزمه‌و‌ه ده‌کوژرێن. کوشتنی ناموسی ل ه نێوان کۆچبه‌رانی ئه‌فغانی، تورکـ ،هیندی و مه‌راکێشی نیشته‌جێی هۆڵه‌ندا زیاتر ل ه موسه‌ڵمانانی واڵتانی دیک ه ده‌بینرێت .سااڵن ه ل ه هۆڵه‌ندا ( )450ژن و کچی گه‌نجى موسه‌ڵمان ده‌بن ه قوربانی توندوتیژی و روب �ه‌ڕوی لێدان له الیهن «پیاوانی خزم و پارێزه‌ری ناموس» دهبنهوه و قوربانی ده‌ستدرێژی سێکسی بوون و دژایه‌تیکردنی فه‌رمانه‌کانی باوک و براکانی و خیانه‌ت ب ه هاوسه‌ر ل ه هۆکاره سه‌ره‌کییه‌کانی کوشتنی ژنانی موسه‌ڵمان ه ل ه هۆڵه‌ندا.
ته‌نیا حه‌شارگ ه و شوێنی پاراستنی ژنان و کچانی گه‌نجی هه‌ڕه‌ش ه لێکراو «خانوو‌ه بێ ترس»ه‌کان ه ک ه ده‌توانن بۆ ماوه‌یه‌کی درێژ ب ه شێوه‌یه‌کی نه‌ناسراو له‌وێ خۆیان حه‌شار بده‌ن و ژیانی تێدا به‌سه‌ر به‌رن. هه‌ندێک له‌وکه‌سان ه ته‌نانه‌ت سه‌ره‌ڕای بوونی پشتیوانی پۆلیس و حه‌شاردانیان ل ه هه‌ڕه‌شه‌یه‌کی هه‌میشه‌یی دا ژی��ان به‌سه‌ر ده‌ب �ه‌ن و ل ه کۆتاییدا ل ه الی �ه‌ن ئه‌ندامانی بنه‌ماڵه‌که‌یانه‌و‌ه ده‌ناسرێنه‌و‌ه و ده‌کوژرێن .ل ه فیلمێکی دۆکیۆمێنتاری به ناوی «کۆدی سوور»، ده‌رهێنانی فیلمسازی گه‌نجی هۆڵه‌ندا ب ه ناوی «جیسیکا ویلرواس» که ماوه‌یه‌ک ب�ه‌ر ل ه ئێستا ل ه ته‌له‌فزیۆنه‌کانی ئه‌و واڵت ه باڵوکرایه‌وه ،بۆ یه‌که‌مجار بوو ل ه هۆڵه‌ندا چوار کچی گه‌نج که رووبه‌نده‌یان داب��ووه رووی خۆیان و باڕۆکه‌ی کاڵیان له‌سه‌ر کردبوو و هه‌تا ده‌نگیان له رێگای پرۆگرامی تایبه‌ت گۆڕدرابوو تاکو ب ه هیچ شێوه‌یه‌ک نه‌ناسرێنه‌وه ،لهگهڵ ده‌رهێنه‌ری به‌رنام ه چاوپێکه‌وتنیان کرد .هه‌موویان له ترسی کوژران ب ه ده‌ستی باوک ،برا یان خزمه‌کانیان ل ه ماڵ هه‌ڵهاتبوون و له خانوو‌ه بێ ترسه‌کان و ب ه ناونیشانی نهێنیه‌و‌ه ژیان به‌سه‌ر ده‌به‌ن. «دن���ی���ا» ک��چ��ێ��ک��ی ( )14س��ااڵن � ه و ل� ه بنه‌ماڵه‌یه‌کی ت��ورک��ن ک� ه ل�ه‌گ�ه‌ڵ ده‌رهێنه‌ره‌ک ه چاوپێکه‌وتنی ئه‌نجامدا ،به‌اڵم دوای چه‌ند رۆژێک ب ه گریانه‌وه ب ه ده‌رهێنه‌ره‌ک ه ده‌ڵێت ئاماده نیی ه له‌مه‌و به‌دوا هاوکاریتان له‌گه‌ڵدا بکه‌م .ئه‌و ده‌یه‌وێت ئه‌م چاوپێکه‌وتنه‌ی هه‌رگیز باڵونه‌کرێته‌وه. یاریده‌ر‌ه کۆمه‌اڵیه‌تیه‌کانی ئه‌م ناوه‌ند‌ه یارمه‌تی خۆی و بنه‌ماڵه‌که‌ی ئ �هدهن تاکو دای��ک و باوکیشی بتوانن لهگهڵ ئ �ه‌و که له ترسی ک���وژران ل ه م��اڵ ههڵهاتووه ئاشتی بکهنهوه .ناوه‌نده‌کانی پشتیوانی ل ه مندااڵن و الوان ل ه هۆڵه‌ندا ئه‌رکی ئه‌وه‌یان ههیه ل ه کاتێکدا منداڵ یان الوێک ل ه ماڵهوه ئازار بدرێت ،ل ه دایک و باوکی جیای دهکهنهوه. «س�ه‌ب��ا» کچێکی ل ه دایکبووی مه‌راکیش ه ده‌ڵێت ل�ه‌ب�ه‌ر ئ���ه‌وه‌ی ک� ه ئ��ام��اده ن�ه‌ب��وو هاوسه‌رگیری لهگهڵ ئاموزاکه‌یدا بکات له الیهن باوکیه‌وه هه‌ڕه‌شی کوشتنی لێکراوه .باوکی دووساڵ پێش ئێستا ئه‌وی به‌ناو گه‌ڕانه‌و‌ه بۆ پشوودان ده‌یگێڕته‌و‌ه بۆ مه‌راکیش و له‌وێ ل ه ماڵێکدا به‌ندى ده‌کات .له‌کۆتاییدا ئه‌و به یارمه‌تی باڵوێزخانه‌ی هۆڵه‌ندا له مه‌راکیش ده‌توانێت بگه‌ڕێته‌و‌ه بۆ هۆڵه‌ندا و
ئێستاش خوێندکاری به‌شی مافناسی ل ه زانکۆی ئه‌و واڵته‌یه ،ب�ه‌اڵم ل ه خانووێکدا به شاراوه‌یی ژی��ان به‌سه‌ر ده‌ب��ات و کاتی هاتنه ده‌ره‌وه‌ی ل ه م��اڵ شێوه‌ی خۆی ده‌گۆڕێت. «نادیا»ی نۆزد‌ه سااڵن له‌دایکبووی عێراقه ،ل ه ته‌مه‌نی ش�ه‌ش ساڵه‌ییدا لهگهڵ دای��ک و باوکیدا کۆچبه‌ری هۆڵه‌ندا ئه‌بن و له شاری ئه‌مستێردام نیشته‌جێ ئه‌بن و بیری دێ��ت ل� ه منداڵیدا هه‌موو
ک��اری��گ�ه‌ره‌ک��ان ب��ۆ ک �هم ک��ردن�هوه ئ���هم ج����ۆره ت��ون��دوت��ی��ژی��ان �ه، ت���ون���دوت���ۆڵ���ی زی���ات���ری ده‌زگ���ای دادوه‌ری و زۆرکردنی ماوه‌ی ب����ه‌ن����دک����ردن����ی تاوانبارانه.
کۆنفرانسی هونه‌ر و کلتور ل ه ئامه‌د به‌ڕێو ه چوو
ئه‌حمه‌د ساالر :ئه‌وه‌ى له‌م کۆنفرانسه نه‌ته‌وه‌ییه‌دا بوو یه‌کده‌نگى کورد بوو ل ه رۆژانی ( 11و )12ی ئه‌م مانگه‌دا ل ه شاری ئامه‌دی باکوری کوردستان کۆنفرانسی کلتور و هونه‌ر و وێژه‌ی کوردی سازدرا ،تیایدا چه‌ندین که‌سایه‌تی ل ه هه‌ر چوار پارچه‌ی کوردستان و ئ�ه‌وروپ��ا به‌شداریان کرد. له‌هۆڵه‌که‌دا چرکه‌یه‌ک نه‌هات
بهداخهوه شانۆ باس نه‌کرا
ه �ه‌ر ل �هم ب��اره‌ی �هوه هونه‌رمه‌ند گ �ه‌زی��زه عومه‌ر، به‌شداری کۆنفرانسهکه ،ئه‌وه‌ى خسته‌ڕوو که زیاتر قسه‌کردن بووه له‌سه‌ر زمانێکى یه‌کگرتووی کوردى و مێژووى چاالکخوازانه‌ى ژن له کوردستان و چه‌ند بابه‌تێکى هونه‌رى ،باسى له‌وه‌شکرد بابه‌ته‌کان زیاتر گشتى بوون و نه‌ته‌نها رۆشنبیرى و هونه‌رى و زیاتر باس له الیه‌نى مۆسیقا و سینه‌ما کرا .ئه‌و هونه‌رمه‌ند‌ه ره‌خنه‌ی کۆنفرانسه‌که‌شی کرد وتی «زۆر بهداخهوه به‌هیچ شێوه‌یه‌ک باس له‌هونه‌رى شانۆ و شێوه‌کارى نه‌کرا ،ئهمه له که‌م و کوڕیه‌کانى کۆنفرانسه‌ک ه ب����ووه و ه���ه‌روه‌ه���ا ئ���ه‌و ک �هس��ان �هى ب��اب�ه‌ت�ه‌ک��ان��ی��ان پێشکه‌ش ده‌ک���رد کاتێکى که‌میان ه�ه‌ب��وو ،بۆی ه نه‌یانتوانی پڕ به‌پێستى بابه‌ته‌کان حه‌قى پێبده‌ن». هونه‌ری بااڵمان بینی
به‌اڵم به پێچه‌وانه‌یی گه‌زیزه‌و‌ه هونه‌رمه‌ند ئه‌حمه‌د س����االر ،ب��اس��ى ل���هوه ک��رد ک �ه له‌کۆنفرانسه‌که‌دا کۆمه‌ڵێک باسى ج��وان به‌تایبه‌ت له‌سه‌ر زم��ان و هونه‌ر پێشکه‌ش کرا ،رهنگه ئهمه وه‌ک ئه‌زمونێک
ساڵی یه‌که‌م ژماره 36 دووشه‌ممه 2010/12/20
9
و هونه‌رى فه‌رز بکات ،ئه‌وه‌ى که جه‌وهه‌رى ئه‌م کۆنفرانسه گرنگ‌ه نه‌ته‌وه‌یه‌دا بوو یه‌ک ده‌نگى یه‌ک ئاوازى کورد بوو بۆ به‌رچدانه‌وه‌ى هه‌ر شتێک که بیه‌وێت دز‌ه بکات‌ه ناو کلتور و هونه‌رى کوردى، ئهمه هه‌نگاوێکى نزیکبونه‌و‌ه ب��وو ،ب �ه‌ردى بناغ ه بوو بۆ ئاینده ،پێشنیاریش کرا له ساڵى ئاینده ل ه باشوری کوردستان له شارى هه‌ولێردا بکرێت ،هه‌روه‌ها یه‌کتر ناسینیش رهنگه چه‌ندین هونه‌رمه‌ندى گه‌وره‌ى پارچه‌کانى ترى کوردستان هه‌بێت که نایانناسین ئه‌و هونه‌رمه‌ند‌ه هیواشی خواست له‌مه‌ودوا بتوانین ئاڵوگۆرى هونه‌ره‌که‌مان و به‌رهه‌م‌ه ئه‌ده‌بیه‌کانمان بکه‌ین.
[ ئا /بێریڤان محه‌مه‌د ]
یه‌کێک له به‌شداربوانی ئه‌و کۆنفرانسه شێرکۆ بێکه‌سى شاعیربوو ل�ه‌ب��اره‌ی چونیان بۆ ئامه‌د و به‌ستنی کۆنفرانسه‌که‌و‌ه وتى« :روناکبیران و نوسه‌ران و شاعیران له‌ژێر چه‌ترێکدا کۆبونه‌وه ،چه‌ندین زمان له‌وشوێنه‌دا ئاماده‌بوونى هه‌بوو ،زمان مه‌به‌ستم ئه‌وه‌ی ه ک���وردى ه �ه‌ر پارچه‌یه‌ک جگه له‌کلتورى خۆى، کلتورى میلله‌ت‌ه سه‌رده‌سته‌که‌شى ل�ه‌گ�ه‌ڵ خۆى هێنابوو ،وه‌ک ت��ورک و ع �ه‌ره‌ب و ف��ارس ئه‌وه‌ش زیاتر قسه‌کردنى له‌سه‌ر کلتوره‌کان ده‌وڵه‌مه‌ند ده‌کرد، له‌هه‌مان کاتیشدا پرسى یه‌کێتى نه‌ته‌وه‌یى باشتر قوڵ دهکاتهوه بۆ ئه‌وه‌ى بزانین چۆن ده‌رباره‌ى پاشه‌رۆژ و کێشه‌کانى ئێستا قسه ده‌که‌ین» بێکه‌س باسی له‌وه‌کرد ئه‌زمونه‌کانی هه‌ریه‌که‌مان بۆ ئه‌وه‌ی تر ده‌وڵه‌مه‌ندی بوو ،له درێژه‌ی قسه‌کانیدا بۆ (چه‌تر) وتی «لهگهڵ ئه‌وه‌ى زمانى یه‌کگرتوى کوردى نه‌بوو هه‌ستم ده‌کرد جۆرێک لێک تێگه‌شتن هه‌بوو ،من شیعرم ده‌خوێنده‌و‌ه یه‌ک چرک‌ه له هۆڵه‌که‌و‌ه نه‌ده‌هات ،ده‌مزانى ئه‌وان له‌هه‌موو شتێکى من نه‌گه‌شتوون ،ب �ه‌اڵم هه‌ستم ده‌کرد له ڕۆح و هه‌ست و نه‌ستى من تێگه‌شتوون».
ئه‌ده‌ب و هونه‌ر
دیمه‌نێک له کۆنفرانسی کلتور و هونه‌ر و وێژه‌ی کوردی ل ه ئامه‌د فۆتۆDIHA :
بوبێت که یه‌که‌مجاربوو بکرێت درێژه‌ی به قسه‌کانیدا و وتی «ئه‌گه‌ر هه‌ندێ که‌موکورتى هه‌بوو بێت دڵنیام له ئاینده‌دا باشتر ده‌بێت ،ئه‌وه‌ى شایه‌نى سوپاس ه ئ �ه‌و الی�ه‌ن�هى هه‌ستابوون ب �ه‌و ک��اره خۆشه‌ویستی ورێزێکى زۆریان نواند ،ههرچهنده کۆنفرانسهکه ب ه په‌ل‌ه ئاماده‌کارى بۆ کرابوو ،به‌اڵم له‌کۆتایه‌که‌یدا کۆمه‌ڵێک هونه‌رمه‌ند کارى جوانیان پێشکه‌ش کرد و هونه‌رى بااڵمان بینى له‌وێدا ،به‌تایبه‌ت خانمه‌کانى باکور که گۆرانى کوردى زۆر جوانیان ده‌چڕى». ئ���ه‌و کۆنفرانسه ب �ه ئ��ام��اده‌س��ازی کۆنگره‌ی کۆمه‌ڵگه‌ی دیموکراتی ( )KCDو ناوه‌ندی چاندی میزۆپۆتامیا و شاره‌وانی ئامه‌ده‌و‌ه رێکخرابوو له هه‌ر چوار پارچه‌ی کوردستان و ئه‌وروپاشه‌و‌ه هونه‌رمه‌ندان و رۆشنبیرانی کورد به‌شداریان تیادا کردبوو .ئه‌گه‌ر چی ئهمه بۆ هونه‌رمه‌ندان و نوسه‌ران ب��ووه به‌اڵم له‌ماوه‌ی راب��ردوودا کۆنفرانسی ژنان و ته‌ندروستی کارانیش ک��را و ئێستا ئ��ام��اده‌ک��اری ده‌ک��رێ��ت بۆ ک��رێ��ک��اران و رۆژن��ام �ه‌ن��وس��ان و س �ه‌رج �هم چین و توێژه‌کانی تری کۆمه‌ڵگاش .شێرکۆ بێکه‌س پێیوای ه کۆنفرانسهکه زه‌مین‌ه سازى ده‌ک��ات بۆ کۆنگره‌ى نه‌ته‌وه‌یى سیاسى و وتى «ئهمه هه‌نگاوێک ده‌بێت ده‌توانرێت هه‌نگاوى ترى به‌دوادا بێت» ناوبراو وتشی: پێویسته بۆ ئه‌وه‌ى ڕوناکبیران و ئه‌دیبانى ئه‌م میلله‌ت ه له نزیکه‌و‌ه یه‌کترى بناسن ،کۆببنهوه لهگهڵ یه‌کتر، ئه‌م کۆنفرانسان‌ه به‌یه‌کترمان ده‌ناسێنێت ،بونى خۆمان ده‌دات�ه ده‌ستى خۆمان ،له‌به‌ر ئهوه کاریگه‌رى زۆره
به‌سه‌ر ئاینده‌ى ک���ورده‌و‌ه و به‌سه‌ر ئێستاى خۆمان و پرسى میلله‌ته‌که‌مانه‌و‌ه و تێگه‌شتن ه له‌یه‌کتر و دروستکردنى پردى په‌یوه‌ندیه .ل ه درێ��ژه‌ی قسه‌کانیدا شێرکۆ بیکه‌س وتی: زۆر ڕێزی ئه‌وان‌ه ده‌گرم که توانیویان‌ه ئه‌م کۆنفرانسه به‌ڕێک‌وپێکى رێ��ک بخه‌ن و به‌سه‌ریدا زاڵ بن ،ئه‌گه‌رچی له سه‌ره‌تای قسه‌کانیدا گله‌یی ک��رد ب �ه‌اڵم له دوای��دا گهزیزه عومه‌ر ئاماژه‌ی به‌وه‌کرد که په‌یامى سه‌رتاسه‌ریى کۆنفراسه‌که‌ى پێ باش بووه که هه‌موو به‌شداربووان پشتگیرى خوێندن له باکورى کوردستان به زمانى کوردییان کردووه و دڵخۆشیش‌ه به‌وه‌ى خه‌ڵکێکى زۆر به‌شدار ب��وون ،نه‌یشارده‌و‌ه په‌یام و ئامانجى سه‌ره‌کى کۆنفرانه‌سه‌که‌ی زۆر به‌الو‌ه جوان بووه ک ه هه‌وڵدان بووه بۆ ئه‌وه‌ى بتوانرێت یه‌کێتى نه‌ته‌وه‌یى بۆ کورد به‌ده‌ست بهێنرێت و هه‌موو پارچه‌کانى کوردستان تێکه‌ڵ ببن و شێوه زمانى قسه‌کردن لیه‌کتری نزیک بێتهوه ،پێشى وایه ده‌بێت ئه‌و کۆنفرانسان‌ه درێژه‌ى هه‌بێت بۆ ئهوه تاکی کورد له هه‌ر جێگه‌یه‌ک بێت ب ه به‌رده‌وامى په‌یوه‌ندى هه‌بێت له گۆرینه‌و‌ه و ئاڵوگۆڕى فکر و ئه‌ده‌ب و هونه‌ر و کلتوردا .گهزیزه به‌ستنى کۆنفرانسه‌که‌ی له ئامه‌د به خاڵى پۆزێتیڤ بۆ باکورى کوردستان له قه‌ڵه‌مدا وتى :پێویسته هه‌نگاوى باشتر بنرێت له‌مڕوه‌وه ،چونکه به‌بێ ئهمانه نائاشنایى و دورکهوتنهوه ههیه له نێوانماندای‌ه بۆیه پێویسته ئه‌م
گهزیزه عومه‌ر شێرکۆ بێکه‌س ئه‌حمه‌د ساالر
کۆنفرانسان‌ه به‌رده‌وام بن و به‌ستنى فێستیڤاڵیش هه‌بێت. بۆ به‌رپه‌رچدانه‌و‌ه گرنگ بوو
ئه‌حمه‌د ساالر کۆنفرانسه‌که‌ى به ده‌نگێکى دلێرى نه‌ته‌ویی ناساند که توانیویه‌تى لێکمان نزیک کاتهوه، گه‌لێک ئامانجى گه‌یاند که هه‌مووى له‌سایه‌ی سه‌یوانى مه‌به‌ست‌ه نه‌ته‌وایه‌تیه‌کاندا خۆى نواند و ئه‌وه‌شى خست‌ه ڕوو که کۆنفرانسهکه بایه‌خدان بووه به‌شتى خۆماڵى و نه‌ته‌وه‌یى خۆمان ،خۆى له‌خۆیدا به‌ر په‌رچ دانه‌وه‌یه‌کى زۆر بههێزه ده‌رهه‌ق دزه‌کردنى هونه‌ر و داب و نه‌ریتى خه‌ڵکى تر بۆ ناو نه‌ته‌وه‌که‌مان، ههمیشه باو بووه که نه‌ته‌وه‌ى داگیرکه‌ر ده‌یه‌وێت چاند
پێیوای ه تاوانبار هونه‌رمه‌نده‌کانن
هه‌واڵ عوسمان نیگه‌ران ه له‌شانۆ و دراما [ ئا /هۆشیار عه‌لی ]
ک���ات���ێ���ک ل���� ه ب���اوک���ی بیستوویه‌تی ئه‌گه‌ر «په‌رده‌ی کچێنی»یه‌که‌ی له‌ده‌ست بدات ده‌یکوژن .ئه‌و کاتی هاوسه‌رگیری راستگۆیان ه ب ه داواک��اره عێراقییه‌که‌ی وتوویه‌تی ک ه «ک��چ» نییه .دوای هاوسه‌رگیری زۆرج��ار به‌و هۆیه‌و‌ه روب��ه‌ڕوی لێدان ب��ووه‌ت�هوه تا ئه‌و راده‌ی� ه ک ه هاوسه‌ره‌که‌ی جارێک ویستویه‌تی بیخنکێنێت و جارێکی دیکه‌ش هاتووه به ئۆتۆمبێله‌که‌ی لێی بدات. «زه‌هرا»ی پانز‌ه سااڵنیش ده‌ڵێت باوکی داوای لێکردو‌ه به‌هۆی له‌ده‌ستدانی پ �ه‌رده‌ی کچێینی خ��ۆی بکوژێت و به‌پێچه‌وانه‌وه ب ه ده‌ستی خۆی یان کوڕی مامی ک ه ویستویه‌تی هاوسه‌رگیری له‌گه‌ڵدا بکات ده‌کوژرێت .زه‌هرا ئێستا ل ه ماڵ ههڵهاتووه ،به‌اڵم دڵنیایه ک ه هه‌ر رۆژێک دێت ک ه باوکی بیدۆزێته‌و‌ه و بیکوژێت. حکومه‌ت و رێ��ک��خ��راوه ناحکومییه‌کان ل� ه هۆڵه‌ندا له سااڵنی راب����ردوودا بۆ خه‌بات و تێکۆشان ل ه دژی ت��ون��دوت��ی��ژی ب �ه‌رام��ب �ه‌ر ب � ه ژن���ان و کوشتنی ناموسی هه‌ندێک پرۆژه وه‌ک :رێکخستنی که‌مپینی جۆراوجۆر بۆ پ�ه‌روه‌رده‌ک��ردن��ی موسوڵمان ه گه‌نجه‌کان و پشتیوانی کردن ل ه قوربانیانی ئهنجامداوه. پ��س��پ��ۆران و م��اف��ن��اس��ان ده‌ڵ��ێ��ن ی �ه‌ک��ێ��ک ل��ه ڕێگا
ک��ات��ێ��ک چ��وی��ن � ه الی خ�ه‌ری��ک��ی پڕۆڤه‌ی شانۆی (چه‌قۆ) بوو لهگهڵ هاوسه‌ره‌که‌یدا به‌اڵم ب ه پێکه‌نینێکه‌و ه به‌خێرهاتنی کردین ،پێی وتین چاوه‌ڕێمکه‌ن ئێستا دێمه‌التان ،ئه‌گه‌ر چی هاوکارانی چه‌ند جارێک دیداره‌که‌یان بچڕاندین به‌اڵم به‌کورتی پرسیاره‌کانمان ئاراسته‌ی کرد.
گه‌رچی شانۆکار‌ه ب �ه‌اڵم ل �ه‌ب��واری درام��اش��دا ک��ارده‌ک��ات ،ئ�ه‌و هونه‌رمه‌ندێکی ن��اس��راوه پێیوای ه ده‌توانێت له‌ڕێگه‌ى هونه‌ره‌و‌ه ئه‌و په‌یامه‌ى هه‌یه‌تی بیگه‌ینێت‌ه خه‌ڵکى ،چونکه زۆر ح �ه‌زی له‌کارى شانۆیه ،ه���ه‌واڵ عوسمان تۆفیق ،ل �هم دی��داره‌ی��دا لهگهڵ (چه‌تر) باس لهوه ده‌کات که «حه‌ز ده‌کات زیاتر له‌شانۆدا ب�ه‌ش��دارى بکات ن�ه‌ک ل�ه‌درام��ا» هۆکاره‌که‌شی دهگێڕێتهوه بۆ ئه‌وه‌ی که‌په‌یمانگای هونه‌ر‌ه جوانه‌کان ،به‌شی شانۆی ته‌واو کردووه ده‌ڵێت «لهوانهیه دراما بۆ من قورسبێت». ت بووم ه شانۆکار ب ه رێکه‌و
هه‌واڵ ،ساڵى ( )1977له‌شارى سلێمانى له‌گه‌ڕه‌کى ت��وى مه‌لیک له‌دایک ب��ووه ،به‌وته‌ی خ��ۆی هه‌ر له‌منداڵیه‌و‌ه «سه‌ره‌تا ح�ه‌زم له‌گۆرانى ب��وو ،کاتێ قوتابى قۆناغی سه‌ره‌تایی بووم زۆرحه‌زم له‌شانۆش ب��وو زۆر به رێکه‌وت رۆشتم‌ه په‌یمانگاى هونه‌ر‌ه
جوانه‌کان هه‌ر ئه‌و رێکه‌وته‌ش واى کرد که‌کارى شانۆ باش بکه‌م». هه‌واڵ ئه‌گه‌رچی له‌ساڵى(1997ـ )1998لهگهڵ هونه‌رمه‌ند (پشتیوان نورى) هاوسه‌رگیرى ئهنجامداوه ب �ه‌اڵم به‌پێچه‌وانه‌ی کچه هونه‌رمه‌نده‌کانی ت��رهوه باس لهوه ده‌کات که‌خه‌ڵکی پشتیوانی بوون نه‌ک سوکایه‌تیان پێ کردبێت ،له‌م باره‌یه‌و‌ه وتی «زیاتر خاڵک هانده‌رم بوو له‌ڕوى رێزگرتن و پشتیوانى کردنم له‌شانۆدا».
شانۆیان‌ه که‌ده‌کرێن خۆمان وه‌ک هونه‌رمه‌ند لێى تێناگه‌ین ئیتر چۆن خه‌ڵکی ئاسایی تێده‌گات؟» له‌قسه‌کانیدا که‌سی تاوانباری ده‌ستنیشان کرد وتی «ب�ه‌داخ�هوه ده‌ڵێم له‌نه‌زانینى هونه‌رمه‌نده‌کان ه له‌ده‌رهێنان و دیاریکردنى سیناریۆ ئه‌و حیوارانه‌ى ک ه ههیه ده‌بێت له‌شانۆدا حیوارێکى وا بوترێ که‌خه‌ڵکى تێبگات بۆ ئ�ه‌وه‌ى هه‌رکه‌س‌ه و له‌وکێشه‌یه‌دا خۆى ببینێته‌وه» .ئه‌و له‌قسه‌کانیدا باسی لهوه کرد ده‌بێت زمانی شانۆکار ساد‌ه بێت.
ئه‌و شانۆکار‌ه ده‌ڵێت «زۆر بهداخهوه ئێمه ده‌رچوى په‌یمانگاى هونه‌ر‌ه جوانه‌کانمان زۆره به‌اڵم که‌دێیت ه سه‌ر کارێکى شانۆى سه‌یرده‌که‌ى ژنمان زۆر که‌م ه ئه‌م هۆکاره‌ش زیاتر ده‌گه‌ڕێنمه‌و‌ه بۆ دایک و باوک ئه‌وانه‌ى که له‌پشتیانه‌وه‌ن واده‌که‌ن لێیان ناهێڵن ئیش بکه‌ن ل�ه‌ک��ارى ش��ان��ۆدا» له‌به‌رامبه‌ر ئ �هم وتانه‌دا سه‌باره‌ت به‌خۆی ده‌ڵێت «ئه‌گه‌ر لهگهڵ که‌سێکى ئاسایدا هاوسه‌رگیریم بکردایه لهوانهیه ڕێگه‌ى به‌من نه‌دای‌ه بۆ کارکردن له‌بوارى شانۆدا به‌اڵم هه‌شمان ه له‌په‌یمانگا به‌یه‌که‌و‌ه هاوسه‌رگیریان ک��ردووه ،به‌اڵم ئێستا پیاوه‌ک‌ه بۆخۆى کارى شانۆ ده‌کات و ناهێڵێت ه��اوس �ه‌ره‌ک �هى ئیش بکات ک�ه ئهمه گ�ه‌وره‌ت��ری��ن کێشهیه له‌بوارى شانۆدا». ه���ه‌واڵ ل �ه‌ره‌وش��ی شانۆی ک���وردی نیگه‌ران‌ه و ده‌ڵێت «بهداخهوه خۆمان وامان کردووه کۆمه‌ڵێکی زۆر خه‌ڵک له‌خۆمان دوور بخه‌ینه‌وه ،چونکه ئه‌و
ئه‌و سه‌ره‌ڕای خراپی درامابیانییه‌کان و کاریگه‌ری خراپیان له‌سه‌رکۆمه‌ڵگا باسی لهوه کرد «دراماى کوردى له‌چاو سااڵنى پێشوو به‌ره‌و پێش ده‌ڕوات به‌اڵم هێشتا نه‌گه‌یشتووه‌ت‌ه ئاستیکى زۆر به‌رز» پێشی وای ه ئه‌گه‌ر ئیشی باشى بۆ بکرێت که‌ره‌سته‌ى دراماى بۆ دابین بکرێت « ده‌رهێنه‌رى باشمان ههیه به‌اڵم ک��ارى ته‌کنیکمان زۆر قورس‌ه و هیچ پێویستى به‌رهه‌م هێنانی درامایمان نیه» .هه‌واڵ ئه‌گه‌رچی جیاواز له‌کاری هونه‌ری مامۆستای قوتابخانه‌یه، وه‌ک خۆی وتی ک��اری شانۆش لهگهڵ مندااڵن ده‌ک��ات .ئه‌و هونه‌رمه‌ند‌ه پێیوایه درام��ا بیانیه‌کان هیچ خزمه‌تێک به کلتوری کورد ناکه‌ن .چونک ه «ئ�ه‌گ�ه‌ر ئێمه خۆمان درام��ام��ان هه‌بێت پێویست ناکات به‌دیار دراما بیانیه‌کانه‌و‌ه دابنیشین لهگهڵ ئه‌وه‌ى خۆمان درامامان نیه ئه‌وانیش هیچ خزمه‌تێک به‌هونه‌رى کوردى ناکه‌ن».
ره‌خن ه ده‌گرێت
دراما به‌ره‌و پێشه‌وه
وه‌رگێڕان ساڵی یه‌که‌م ژماره 36 دووشه‌ممه 2010/12/20
10
کورد له‌میدیا جیهانییه‌کاندا مافی چاره‌ی خۆنووسینی کورد عێراقی هه‌ژاند ب�ه‌پ��ێ��ی ئ��اژان��س��ی ه���ه‌واڵ���گ���ریAFP بانگه‌وازی ئه‌م دواییه‌ی مه‌سعود بارزانی، سه‌رۆکی هه‌رێمی کوردستان ،بۆ مافی چ��اره‌ی خۆنووسین بۆ ک��ورد بوو به‌هۆی وروژان�����دن و ت��ووڕه‌ی��ی س �ه‌رۆک �ه شیعه و سوننه‌کانی عێراق که دڵنیان ئه‌م قسان ه به‌مه‌به‌ستی پارچه‌کردنی عێراق دێت. عه‌لی ئه‌لنوسه‌یفی ده‌ڵێت «مافی چاره‌ی یه که له‌ژێر خۆنووسین بۆ ئ�ه‌و خه‌ڵکانه داگیرکه‌ریدا ده‌ژی��ن و تووشی دڵه‌ڕاوکێ هاتوون ،ئهمه بۆ کوردستانی عێراق ک ه خاوه‌نی ده‌وڵه‌تی خۆیه‌تی نابێت». ب���ارزان���ی ل���ه ک����ردن����ه‌وه‌ی ک��ۆن��گ��ره‌ی پارتیدا باسی لهوه کرد که مافی چاره‌ی خۆنووسین مافی کورده و پێشنیاری کرد که کۆبوونه‌وه‌کانی لیکۆڵینه‌وه‌و به‌رباس خستنی بۆ ئاماده بکرێت. ئه‌م وتنان‌ه بۆ یه‌که‌مجار‌ه که به‌شێوه‌یه‌کی فه‌رمی وه‌ک بابه‌تێکی کۆنگره ده‌خرێت‌ه به‌ر ده‌نگدانی ئه‌ندامانی کۆنگره.
دیموکراسیه‌تی تورکیا به‌ره‌و دواوه گه‌ڕاوه‌ته‌وه گۆڤاری ()The Economistی ئینگلیزی هه‌ر دوو ساڵ جارێک له سه‌ر ئاستی پێشکه‌وتنی دیموکراسی له‌واڵتاندا لێکۆلینه‌و‌ه ئاماده ده‌کات .گۆڤاره‌ک‌ه ره‌وشی دیموکراسیه‌تی ئه‌مساڵی ب�ڵاو ک���ردهوه. له‌لێکۆڵینه‌وه‌که‌دا دۆخ��ی ( )167واڵت��ان هه‌ڵه‌سه‌نگێنراوه ،به‌گوێره‌ی ئه‌نجامه‌کان ره‌وشی تورکیا خراپه. به‌گوێره‌ی ئه‌نجامی ئه‌و لێکۆڵینه‌وه‌ی ک���ه ل���ه ب���ه‌ش���ه‌ک���ان���دا ک�������راوه ،ت��ورک��ی��ا ل�ه‌ب��واری دیموکراتیدا ئیمساڵیش نه‌ته‌نها ل�ه ئ�ه‌زم��وون�ه‌ک�ه ده‌رن���ه‌چ���ووه ،به‌ڵکو دوو پله‌ش ب �ه‌ره‌و دواوه گ �ه‌ڕاوه‌ت �هوه .به‌گوێره‌ی ئ�ه‌ن��ج��ام�ه‌ک��ان ل �ه‌ن��او ک��اره‌ک��ت �ه‌ری واڵت � ه دیموکرات‌ه پێشکه‌وتووه‌کاندا واڵتی نه‌رویج ل ه پله‌ی یه‌که‌مدایه. دیموکراسیه‌تی تورکیا به‌گوێره‌ی رابردوو دوو پل‌ه ب������ه‌ره‌ودواو‌ه گ���ه‌ڕای���هوه و که‌وت ه ریزی ()89یه‌مینه‌وه .به‌گوێره‌ی ئه‌نجامی لێکۆڵینهوه له‌ساڵی ( )2008بهدواوه ئازادی چاپه‌مه‌نی له‌تورکیا پێشکه‌وتوو‌ه و له‌باره‌ی ئازادی مه‌ده‌نی و کۆمه‌اڵیه‌تیش به‌ره‌و دواوه گه‌ڕاوه‌ته‌وه.
«(سەعید) ،شاخ و منیش دەشتم هەڵبژارد» عوسمان بایدەمیری سەرۆك شارەوانی دیاربەكر ،یەكەمین رێگا جیابوونەوەی لە نزیكترین برادەری كاتێك هێشتا ()17 ساڵه بووە ،بۆ رۆژنامەی ()Radikal ی توركی دەگێڕێتەوە؛ «تەمەنم ()17 س��اڵ ب��وو .رۆژێ���ك (سەعید)ی ب���رادەرم هات و پێی وتم« :عوسمان من بەشداری ریزەكان دەبم ،دەمەوێ تۆش بەشدار بیت». منیش تا چەند رۆژ ل��ەوە بیرم دەك��ردەوە ئاخۆ بڕۆم بۆ شاخ یاخود لێرە بمێنمەوە؟» ع��وس��م��ان ب��ای��دەم��ی��ر تەنیا یەكێك لە پۆپۆلیست ترین س��ەرۆك شارەوانییەكانی دی��ارب��ەك��ر نیە ی��اخ��ود تەنیا یەكێك لە گرنگترین ئاكتۆرەكانی پلۆتیكای كورد لە هەرێم‌دا نیە .بەڵكو مرۆڤێكە كە دەزانرێت لە پێناو مافەكانی مرۆڤدا تێكۆشیوە. ب��ەاڵم كێ دەزانێت لە سااڵنی سەرەتای گەنجی چ هەوڵدانی بۆ ئازادبوون كردووە لە كاتێك‌دا هاوتەمەنەكانی ئازادی‌یان لە شاخەكان بینیوەتەوە؟ عوسمان بایدەمیر ل��ە وەاڵم���ی زۆر پ��رس��ی��اری رۆژن��ام��ەی رادی��ك��ال ،وەاڵم���ی زۆر سەیر دەدات���ەوە.
ره‌خنه‌ی راگه‌یاندنه‌کانی ئێران ل ه شێوازی له‌کارالبردنی موته‌کی
«موته‌کی ل ه سنیگاڵ ،له‌کارالبردن ل ه تاران» و :له‌فارسییه‌وه /هێدی ئه‌حمه‌د راگه‌یاندن ه ناخۆییه‌کانی ئێران ،ره‌خنه‌یان گرت سه‌باره‌ت ب ه له‌کارالبردنی مه‌نوچهر موته‌کی ل ه الیهن مه‌حمود ئه‌حمه‌دی نژاد، سه‌رۆک کۆماری ئێرانه‌وه. ماڵپه‌ڕی که‌ناڵی خه‌به‌ر که رادیۆ و ته‌له‌فزیۆنی ده‌وڵه‌تی ئێرانه ،دوای باڵوکردنی ده‌قی هێنانه‌سه‌رکاری ساڵحی بۆ سه‌رپه‌رشتیاری وه‌زاره‌ت��ی دهرهوه ،هه‌روه‌ها باڵوکردنه‌وه‌ی ده‌قی له‌کارالبردنی مه‌نوچهر موته‌کی ،نووسیویه‌تی« :ئه‌م له‌کارالبردن‌ه له دۆخێکدای‌ه که موته‌کی وه‌ک وه‌زیری ده‌ره‌وه‌ی کۆماری ئیسالمی ئێران ،ئێستا به مه‌به‌ستی گه‌یاندنی په‌یامی ئه‌حمه‌دی نژاد به سه‌رۆک کۆماری سنیگاڵ له‌م واڵته‌دایه». ئه‌م ماڵپه‌ڕ‌ه هه‌روه‌ها بۆچوونی ژمارێک له خوێنه‌رانی باڵو کردۆته‌و‌ه که به گشتی ره‌خن‌ه له شێوه‌ی گۆڕانکاری له وه‌زاره‌تی دهرهوه و ته‌نانه‌ت باس له ئه‌گه‌ری «ده‌مه‌ده‌مێ و ره‌قه‌به‌رایه‌تی» ده‌که‌ن. به پێی قسه‌ی یه‌کێک له خوێنه‌ران هاتووه« :من وه‌ک یه‌کێک له الیه‌نگرانی جه‌نابی ئه‌حمه‌دی نژاد ،له‌م ره‌فتاره‌ی ئه‌وان شه‌رم ده‌که‌م و زۆر په‌شیمانم». ه��اوک��ات ،زۆرب���ه‌ی رۆژن��ام�ه‌ک��ان��ی ت���اران ل�ه رۆژی سێشه‌ممه‌دا گرنگترین مانشێتی خه‌به‌ریان ،له‌کارالبردنی
کتۆپڕی مه‌نوچهر موته‌کی بوو .به تایبه‌ت ،رۆژنامه‌ی (خبر) که نزیک‌ه له رێچکه‌ڵه‌خوازه‌کان و عه‌لی الریجانی، س �ه‌رۆک��ی پ �ه‌رل �هم��ان ،ل �ه مانشێتی خ �ه‌ب �ه‌ری خۆیدا نووسیویه‌تی« :بڕیاری کتۆپڕی س�ه‌رۆک کۆمار بۆ له‌کارالبردنی موته‌کی؛ بوومه‌له‌رز‌ه له وه‌زارتی دهرهوه» و رۆژنامه‌ی (آفتاب یزد) له باڵوکراوه‌کانی ریفۆرمیسته‌کانه، له‌کارالبردنی موته‌کی به مانشێتی «موته‌کی له سه‌نگال، الکارالبردن له تاران» باڵو کردهوه. رۆژن��ام�ه‌ی (جهان صنعت) له‌کارالبردنی مه‌نوچهر
فۆتۆ :ماڵپه‌ڕی روزآنالین
موته‌کی وه‌ک وه‌رچ�ه‌رخ��ان��ێ��ک ل�ه خواستی سیاسی کابینه‌ی مه‌حمود ئه‌حمه‌دی نژاد هه‌ڵده‌سه‌نگێنێت و ئه‌و هه‌واڵ‌ه به مانشێتی «دوایین به‌جێماوی راستی سوننه‌تی له کابین‌ه له کار البرا» باڵو بووه‌وه .ئهمه له حاڵێکدای ه که رۆژنامه‌ی (قدس) که رۆژنام‌ه مۆحافزه‌کاره‌کانه ،ئه‌م مانشێته‌ی هه‌ڵبژاردبوو« :سه‌رۆک کۆمار کۆتایی هێنا به ناکۆکی لهگهڵ وه‌زیری دهرهوه». به پێی نووسینی رۆژنامه‌ی (خراسان) بڕیاری مه‌حمود ئه‌حمه‌دی نژاد بۆ دانانی چه‌ند که‌سێک له نزیکانی وه‌ک
راوێژکار له کاروباری دهرهوه ،نیشانه‌ی کۆتایی کاری مه‌نوچهر موته‌کی بوو و ده‌ڵێت هه‌ڵبژاردنی جێگره‌که‌ی، ئاماژه به‌و‌ه ده‌کات که ده‌وڵه‌تی ده‌یه‌م ده‌یه‌وێ ئه‌و که‌سانه‌ی وا گرێدراو به «راستی سوننه‌تین» ،له کابینه‌که‌ی بکات ه دهرهوه. رۆژنامه‌ی (کیهان)یش لهگهڵ باڵوکردنی بابه‌تێک (حسێن شه‌ریعه‌تمه‌داری) ،به‌رپرسی رۆژنامه‌که ،ره‌خن‌ه ل ه شێوه‌ی له‌کارالبردنی مه‌نوچهر موته‌کی ده‌گرێت. ن��ووس �ه‌ر ل�ه‌گ�ه‌ڵ جه‌ختکردن ل�ه س �ه‌ر یاسایی‌بوونی گۆڕانکاری هه‌نووک‌ه له وه‌زاره‌ت��ی دهرهوه نووسیویه‌تی: «ب �ه‌اڵم له یاسایی بنچینه‌ییدا نههاتووه که س�ه‌رۆک کۆمار پێ سپێردراو‌ه وه‌زیری ده‌ره‌وه‌ی کابینه‌که‌ی رێک له کاتێکدا که بۆ جێبه‌جێکردنی کاروباری فه‌رمی ل ه سه‌فه‌رێکی ده‌ره‌وه‌دایه ،له وه‌زاره‌ت الببردرێت! یان له هێچ رساله‌یه‌کدا به س �ه‌رۆک کۆماری به‌رێز رانه‌سپێردراو‌ه که وه‌ک نموون‌ه چاک‌ه که وه‌زیری کاروباری دهرهوه ل ه سه‌ره‌تای تاسوعا و عاشورای حسێنی له کار الببردرێت و دره‌نگخستنی له‌کارالبردنی تا کۆتایی تاسوعا و عاشورا، ناخۆش‌ه و به پێچه‌وانه‌ی پارێزکردنه». شه‌ریعه‌تمه‌داری له به‌رده‌وامی نووسینه‌که‌یدا ده‌نووسێت، له نه‌رینی ناسراوی سیاسیدا ،له‌کارالبردنی وه‌زیرێک له کاتی جێبه‌جێکردنی ئه‌رکی ف�ه‌رم��ی ،به تایبه‌ت له‌کارالبردنی وه‌زیری دهرهوه له کاتی ئه‌نجامدانی کاروباری دهرهوه« ،نه‌ته‌نیا نیشانه‌ی ده‌رکه‌وتنی کتۆپڕی شڵه‌ژاویی ه له سیاسه‌تی ده‌ره‌وه‌ی واڵتێکدا ،به‌ڵکو سووکایه‌تیکردنێکی ئاشکرای‌ه به که‌سێتی وه‌زێرێک».
هه‌موو شتێک ل ه به‌رده‌م ده‌رگای زیندانه‌و ه ده‌ستی پێکرد
ئۆڕاڵ چالشالر و :له‌تورکییه‌و‌ه /چه‌تر
ساڵی ( )1991ژنانی هه‌رێمه‌ک‌ه به چوونی له‌یال زانا بۆ په‌رله‌مان هاوکارییه‌کی گه‌وره‌یان پێگه‌یشت، ئه‌و گوتی چاوه‌رێیکردنی ژنانی کورد له‌به‌رده‌می زیندانه‌کان بووه سه‌ره‌تای ده‌ستپێکردنی تێکۆشانی بزووتنه‌وه‌یه‌کی ج�هم��اوه‌ری .له‌یال زان��ا که ماوه‌ی ڵ و سێ مانگ له‌زینداندا ماوهتهوه ،تا ( )10سا ساڵی ( )2004مانه‌و‌ه له‌زیندان له‌به‌ر ئه‌وه‌ی به‌تورکیش په‌یمان درابوو ،بێجگ‌ه له به‌رده‌می ده‌رگای زیندان، هیچ شوێنی تر نه‌بوو بچین .بۆ ته‌نها خوله‌کێک به‌یانی کاتژمێر ( )7ده‌چووین تا ئێواره چاوه‌ڕێمان ده‌کرد .لێره‌دا ژنان ئاڵوگۆڕی ئه‌زمونه‌کانیان ده‌ستی پێکرد ،ئه‌مه‌ش گۆڕدرا بۆ بزووتنه‌وه‌یه‌کی جه‌ماوه‌ری. ئه‌گه‌ر له‌مه‌سه‌له‌ی ژندا تۆزێک شۆڕ بینه‌وه ،ژنی کورد تۆزێک ئازاده .چۆن ئازاده؟ ژن له‌به‌رهه‌مهێنانی لۆک‌ه و تووتن و چاندندا بهشداره .له‌به‌ر ئه‌وه‌ی راسته‌وخۆ له‌به‌رهه‌مهێناندا بهشداره بۆیه پشت به‌خۆی ده‌به‌ستێت. خودی خۆی په‌یوه‌ست‌ه به‌هه‌موو کێشه‌کانیه‌وه ،بۆیه خۆشی هه‌ست به به‌رپرسیاریه‌تی ده‌کات. کاتێک ژن له‌گوند دێت‌ه شار ،ده‌بینین له ده‌وروبه‌ری ژندا زیندانێکی مۆدێرن دروست ده‌بێت .واته له شاردا ژن له ماڵدا ده‌هێڵدرێته‌وه. له()60کان و ()70کان به تایبه‌تی له()60کان و ()70کان بهدواوه چینێک له توێژی خوێنده‌وار ده‌رکه‌وت ،ئه‌گه‌ر سه‌یر بکه‌ین توێژی زانکۆ له‌ناو هه‌موو بزووتنه‌و‌ه سیاسییه‌کاندا شوێن ده‌گرن ،به‌اڵم رێژه‌یه‌کی که‌م ژنان ههیه .ئه‌و ژنانه‌ی له‌ناو بزووتنه‌وه‌کانیشدا ،له‌جیاتی ئ�ه‌وه‌ی شوێنگه‌ی خۆیان دیار بکه‌ن ،وه‌ک ته‌واوکه‌ری پیاو ده‌بینران .له‌وانه‌بوو هاوڕێش بن ،له‌وانه‌ش بوو هاوسه‌ریش بن .یان ده‌بوو هاوڕێی یه‌کتری قوتابخانه‌ش بن .له رۆڵی یارمه‌تیده‌ردا بوون. له()80کان بهدواوه ئه‌گه‌ر سه‌یر بکه‌ین ل �ه()80ک��ان ب���ه‌دواو‌ه ژن له جیاوازی ئه‌وه‌دای‌ه ئیتر ناسنامه‌ی خۆی جیاواز نیشان ب��دات .جیاوازی دروس��ت ده‌ک��ات له‌نێوان ناسنامه‌ی قه‌واره‌ی ره‌گه‌زی و چوارچێوه‌ی نه‌ته‌وه‌یی ،هه‌روه‌ها ناسنام‌ه سیاسیه‌که‌شی جیا دهکاتهوه .رهنگه له‌الیه‌نی تیۆریدا تا ئه‌و ئاست‌ه به‌هێز نه‌بێت ،به‌اڵم هه‌وڵ ده‌دات له ناو کار و خه‌باتی رۆژانه‌یدا واته بدات‌ه تیۆریه‌که‌شی. ئه‌گه‌ر سه‌یری مێژووی شۆڕشه‌کانی تری جیهان بکه‌ین به‌ته‌واوی شتێکی پێچه‌وان‌ه پێش ده‌که‌وێت. له‌وێ له‌الیه‌نی تیۆریه‌و‌ه دهست پێده‌کات ،دواتر دهچنه سه‌ر پراکتیک .له‌به‌ر ئ �ه‌وه‌ی کۆمه‌ڵگای کورد داخراو‌ه بۆیه فێمینیزمی تیا به‌کاریگه‌ر نابێت. ژن له‌به‌ر ده‌رگای زینداندا ده‌ت���وان���م بڵێم و س �ه‌ی��ری��ش ب��ک�ه‌ی��ن ل��ه ه�هم��وو گۆڕه‌پانه‌کانی به‌ده‌زگابووندا ،له باره‌گاکانه‌و‌ه بگرین تا دهگاته پارتی سیاسی ،ئه‌م قۆناغ‌ه له‌سه‌ر شانی ژن��ان گه‌شه‌ی سه‌ند .هیچ شوێنێک نه‌ماو‌ه بۆی نه‌چن بێجگ‌ه له به‌رده‌می ده‌رگاکانی زیندان نه‌بێت. نه خاوه‌نی ده‌زگایه‌ک ،نه باره‌گایه‌ک ،نه چادرێکی بچوک .زستان و سه‌رمایان نه‌ناسی ،به سه‌عاتان له به‌رده‌می ده‌رگاکانی زینداندا چاوه‌ڕێیان کرد .به‌یانی کاتژمێر حه‌وت ده‌چ��وون تا حه‌وت و هه‌شتی ئێواره چاوڕێیان ده‌کرد .بۆ یه‌ک خوله‌ک چاوپێکه‌وتن. چاوپێکه‌وتنه‌که‌ش یان ده‌بوو یان نابوو. ژن��ان ئیتر ده‌ستیان ک��رد ب�ه به‌خشینه‌وه‌ی ئه‌و
ئه‌زموونه‌ی الیان هه‌بوو بۆ یه‌کتر. ڵ پیاودا. له‌گ‌ه ده‌رکه‌وتنه‌ده‌ره‌وه‌ی ژنان ل�ه ن��او ک��ات��دا چین ل�ه ب��زووت��ن�ه‌وه‌ی�ه‌ک��ی کادیر ل �ه‌ک��ات��ی ه�ه‌ڵ��م�ه‌ت��ی ه �ه‌ڵ��ب��ژاردن �ه‌ک��ان��ی ساڵی گ��ۆڕدرا بۆ بزووتنه‌وه‌یه‌کی جه‌ماوه‌ری .له ناو ئه‌و بزووتن‌ه ج�هم��اوه‌ری��ی�ه‌دا ده‌ب��ێ ژن له سێ الیهنهوه ( )1991له ئه‌وروپا بووم .ته‌له‌فۆنیان بۆ کردم وتیان؛ هه‌ڵسه‌نگێندرێت؛ یه‌کێکیان ئه‌و ژنانه‌ی له‌زینداندا جه‌ماوه‌ر ده‌یانه‌وێ و تۆ نیشان ده‌ده‌ن» «له خێزان و ماوه‌ن ،دووه‌م ئه‌و ژنه‌ی له به‌رامبه‌ر زوڵمدا یاخی بووه براکانم ده‌یانه‌وێت یه‌کتان دیار بن» ،ناوی ترم بۆ و سێیه‌مینیش ئه‌و ژنه‌ی له ناو ریزی شه‌ڕی گه‌ریالدا پێشنیارکردن( »،شوکران ئایدن و جه‌میل بیوک کایا) ههیه .سه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌ی پێداگریم کرد «با من شوێنی گرتووه. (قودره‌ت فلیز) له‌به‌رامبه‌ر زرێپۆشدا مه‌یدانی نه‌بم» به‌اڵم رۆژانی دواتر قانع بووم. ده‌خوێند سه‌ره‌تای خه‌باتی هه‌ڵبژاردنمان ل ه (بسمیل) سه‌ره‌تا خه‌باتی هه‌ڵبژاردنمان له بسمیل ده‌ستی ل �هم��اوه‌ی س��ااڵن��ی (90ـ )91دا ل�ه‌ن��او لیجه‌دا، له‌وکاته‌ی هێزه‌کانی ئاسایش به‌سه‌ر گوندێکدا ده‌گرن ،پێکرد .له ناو ته‌راکتۆرێکدا وتاره‌کم پێشکه‌ش کرد. (ق���ودره‌ت فلیز) که راگه‌یاندنی ک��وردی��ش وه‌ک له‌کاتی دابه‌زیندا ،پیاوێکی پیر به‌ره‌و پیرمه‌و‌ه هات. پێویست باسی نه‌کردووه ،ژنێکی ئاسایی الدێیه ،له کارێکی کرد که به ده‌گه‌مه‌ن له‌ناو کۆمه‌ڵگادا کاتێکدا که‌الدێیه‌کان له ژێر فشار و زوڵمێکی بێڕاده‌دا ده‌بینرێت ،ده‌س��ت��ی گرتم هه‌وڵیدا ماچی بکات. ده‌بن ،ژنان به‌رێکخستن و به‌ره‌و شار ئاراسته‌یان ده‌کات .ماچکردنی ده‌ستی ژنان نه‌ریتێک‌ه که زۆر ناکه‌وێته ئه‌گه‌ر به‌هه‌ڵ‌ه نه‌چووبم ،دهچنه سه‌ر ئه‌و زرێپۆشانه‌ی به‌رچاو .منیش وتم «نابێ مامه ،ده‌ستی من ماچ که له به‌رده‌م قایمقامیه‌تدا کۆ بوونهتهوه و قودره‌ت مهکه ،ئینجا من ده‌ستی تۆ ماچ بکه‌م» به‌اڵم ئه‌و فلیز له‌ژێر زرێپۆشه‌کاندا پارچه پارچه ده‌بێت .ئه‌م ده‌ستی منی ماچ کرد و منیش ده‌ستی ئه‌وم ماچ ڵ خۆیدا به‌رخودان و خاکیبوونی هێنا .کرد .گ �ه‌ڕاو‌ه و گوتی؛ کچم به‌هه‌ڵ‌ه لێم تێمه‌گه. رووداو‌ه له‌گ‌ه هه‌ر قوربانیه‌ک بۆ ژنی کورد نه ترس و پاشه‌کشێ من باوه‌ڕم به‌و‌ه ههیه ،ئه‌و کاته‌ی ژنی کورد ئازاد بوو کوردستانیش ئازاد ده‌بێت .کاتێک گوزارشتی پێچه‌وان‌ه گیانی به‌رخودانی لهگهڵ خۆیدا هێناوه. وه‌ک ماسی... لهوه کرد ئازادی هه‌موو ژن ل���هم م���اوه‌ی���ه‌دا کوردان له‌ئازادی ژندایه زی����ات����ری����ن ش���ۆڕش���ی راچڵه‌کیم. سیاسی و کۆمه‌اڵیه‌تی ته‌مه‌نی « »80ساڵه ل�����ه‌چ�����وارچ�����ێ�����وه‌ی و ریشی به‌ته‌واوی سپی خ��ۆی��دا پ��ێ��ک هێناوه بووه و له‌ده‌ستیدا گۆچان و گ����ۆڕا ب���ۆ دۆخ���ی ههیه و به‌زۆر به‌ڕێگادا ماسییه‌کی زی��ن��دوو. ده‌ڕوات .له‌مه‌سه‌له‌ی ه���ه‌ر ک���هس گ��ۆڕان��ی خۆشه‌ویستی به‌رامبه‌ر له خێزانهکهیهوه دهست ژندا له‌کۆمه‌ڵدا هه‌ستم ڵ ئه‌وه‌ی پێکرد .له‌گ‌ه ب����ه‌و ی���ه‌ک���ه ک���ردب���وو. باوکم زۆر دیموکراتیش ده‌رخ��س��ت��ن��ی ژن����ان ل�هم ب�������وو ،ک���ات���ێ���ک ب�ه دۆزه‌دا بۆ سه‌ره‌ی پێشه‌وه، ڕێ���گ���ادا ده‌ڕۆی��ش��ت��ی��ن داواک�����اری خه‌ڵکێکی «ل���ه‌گ���ه‌ڵ���م م����ه‌ڕۆ» زۆره .وات��ه داواک���اری ی��ان ده‌ی��وت «ل���ه‌دواوه‌م خ��ۆی ب��ۆ ئ����ازادی ،له ب��ڕۆ» یان ئ �ه‌وه‌ی که ژندا یه‌کال دهکاتهوه و و «تۆ له‌پێشدا بڕۆ من باوه‌ڕیشی به‌و‌ه ههیه که ل �ه‌دوات �هوه دێ��م» به‌اڵم ژن ئ �ه‌و ئ���ازاد ده‌ک��ات. ڵ ت��ێ��پ�ه‌ڕب��وون��ی ل��ه‌گ��ه ب�ه ئاشکرا بیڵێم؛ ئه‌و کاتدا په‌سندیان کرد .له‌یال زانا له نێوان سه‌ربازانی تورک‌دا تابلۆی‌ه من ده‌ترسێنێت. هه‌ر شتێکی نوێ بۆ شێوه‌ی کۆمه‌ڵگایه‌ک دهبێته چونکه ده‌بینم رووب�����ه‌ڕووی به‌رپرسیاریه‌تیه‌کی په‌روه‌رده‌کردنی .به‌اڵم له ژنان له‌و باره‌یه‌و‌ه هه‌نگاویان گه‌وره‌ین ،هه‌ڵبه‌ت‌ه گه‌ڕانه‌و‌ه بۆ دواوه نییه. هه‌نگاوی دووه‌م دیجله بۆ دواوه نه‌هاویشت و ئه‌و تواناکاریی‌ه شاراوه‌یه‌ی ک��ۆب��وون��ه‌وه‌ی دووه‌م�����ان ل �ه دیجله ئه‌نجامدا. هه‌زاران ساڵه‌یان بووه هۆکاری ته‌قینه‌وه‌یه‌کی مه‌زن. شارۆچکه‌ی دیجله خه‌ڵکێکی زۆر موحافزه‌کاری ناسنامه‌ی ژن گۆڕا به سه‌رهه‌ڵدانێک. بۆچی ژنان به‌رخودانڤانترن؟ ههیه .کاتێک دابه‌زین‌ه گۆڕپانی کۆبوونه‌و‌ه یه‌ک داوای لێبوردن له پیاوان ده‌که‌م ،به‌اڵم له‌هه‌ڵوێستی ژنیشی لێ نه‌بوو .وتم «ی��ان ئه‌وه‌تا ژنانیش دێنه ژنی کورددا هۆکاری به‌ناوه‌ڕۆکتر ههیه .به‌النی که‌م ئه‌م گۆڕه‌پان‌ه یان من یه‌ک قسه بۆ ئێوه ناکه‌م». ئه‌و نه‌وه‌ی سه‌رده‌می ئێمه به تایبه‌تی نه‌ناسینی ئه‌و به‌اڵم له‌سه‌ر ئه‌و پاسه‌ش نایه‌م‌ه خ��وارهوه و چاوه‌ڕێ ئامانجانه‌ی که سیسته‌م له گۆڕانی رۆڵه‌تدا به‌هێز و ده‌که‌م .ژن له هه‌موو ناوه‌نده‌کانی ژیان به هاوبه‌شی ڵ ئێوه زه‌حمه‌تییه‌کانی ژیان ده‌کێشێت ،ژن وه‌ک فشاره‌و‌ه به‌ته‌مای بوو .له‌خوێندنگاکانی نه‌یانخوێند .له‌گ‌ه ده‌رفه‌تی خوێندنی به‌ده‌ستنه‌که‌وت .نزیکی مێشکی ناسنامه‌ش خۆی نیشان ده‌دات .وه‌رن پێکهوه شان بده‌ینه ئێمه ن�ه‌ب��ووهوه .له‌سه‌ربازیدا رووب���ه‌ڕووی پێکهێنانی به‌ر قۆناغه‌که« .سه‌یرم کرد گۆڕه‌پانی کۆبوونه‌وه‌که ئ�ه‌و سیسته‌م‌ه س��ارد و س��ڕ‌ه ن �ه‌ب��ووهوه .ئێمه الیهنه وه‌ک پێش ئه‌و کات نه‌ما .دوای چه‌ند خوله‌کێک مه‌ترسیداره‌کانی سیسته‌ممان له ک���رداردا بینی .گۆڕه‌پانه‌ک‌ه پڕ بوو له ژن .من بیرم لهوه ده‌کرده‌و‌ه که هه‌موومان له کۆاڵنه‌کاندا بینی قامچی ،کاره‌با «ئه‌وان‌ه سه‌دی سه‌د من پرۆتستۆ ده‌که‌ن ».له‌الی و گوله‌کانیان .ئایدیۆلۆژیای ده‌وڵ �ه‌ت به ڕیگای تریش ده‌نگێکی تر ده‌یوت «راسته ،پێویست بوو ژن په‌روه‌رده‌و‌ه نه‌چوو‌ه مێشکمان .له‌به‌ر ئهوه به‌الی ئێمه‌وه لێره هه‌بێت» کاتێک له ناو ناکۆکییه‌کانمدا نقووم تێکۆشان له‌گه‌ڵیدا هێشتا ئاسانتره وه‌ک ئ�ه‌وه‌ی ببووم له ناکاو شه‌پۆڵێک خه‌ڵکم له‌به‌رده‌می خۆم
ڵ ههبووه بینی .بینیم ه�ه‌ر که‌سێک کێی له م��ا هێناویه‌تی ،جا هاوسه‌ری بووه یان خوشکی یان دایکی ڵ ژنان پێکهوه هاتوون .هه‌ڵبه‌ت که ئه‌وه‌م بینی له‌گ‌ه حه‌ماس گرتمی .دیاره کۆمه‌ڵگا ئهوهنده ره‌ق نییه، ته‌نها ئه‌گه‌ر به‌شێوازێکی راست بانگ بکرێت .به گوێره‌ی ئاماده‌بوونی خه‌ڵکه‌ک‌ه جیاوازیم خست‌ه ناو قسه‌کانم و وتارێکی به‌و شێوه‌یه‌م دا و وتم؛ ئێمه له کێڵگ‌ه کشتوکاڵیه‌کان پێکه‌وه‌ین ،له‌زیندان پێکه‌وه‌ین، له ئه‌شکه‌نج‌ه پێکه‌وه‌ین بۆ له‌سیاسه‌تیش پێکهوه نه‌بین. هه‌نگاوی سێیه‌م حیلوان سێیه‌م کۆبوونه‌وه‌مان له‌حیلوان پێکهێنا .یه‌که‌مین جاربوو ژنان له‌هه‌ڵمه‌تی هه‌ڵبژاردندا بچن‌ه به‌رده‌می چایخانه‌کان و ده‌یانبن‌ه ژووره‌وه .دیاره پێشکه‌وتنێک دروس���ت ب���ووه .ل��ه‌وێ م �ه‌الی �ه‌ک هاته الم و وتی «جه‌ماوه‌ر ده‌یه‌وێت سه‌رپۆش بخه‌یت‌ه سه‌رت». وه‌اڵم��م دای���هوه وت��م ،بۆ خاتری گه‌له‌که‌م ئێستا سه‌ر ده‌پۆشم ،به‌اڵم به‌یانی الی ده‌ده‌م .بۆیه نامه‌وێت گه‌له‌که‌م له خشت‌ه به‌رم .شتێک وه‌ک ئه‌وه‌ی که نهبووه وه‌ک ئه‌وه‌ی بووه نیشانی ناده‌م .له گه‌له‌که‌م پرسیم؛ ده‌تانه‌وێت ئێستا له‌به‌ر هه‌ڵبژاردن سه‌ری خۆم داپۆشم یان ده‌تانه‌وێت وه‌ک چون هه‌م قبوڵم بکه‌ن». هه‌موو ده‌مه‌کان پێکهوه وتیان «ئێمه تۆمان به‌و شێوهیه قبووڵه» .مه‌ال گه‌ڕایه‌و‌ه دواوه و پێی وتم «تکایه جارێکی تر داواکارییه‌کانی خۆت مهکه به ماڵی گشتی». زیندان کاتێک کوده‌تای ساڵی ( )80بوو نۆزد‌ه سااڵن ڵ بووم .ماوه‌یه‌ک بووم .ساڵی ( )81دایکی دوو مندا وه‌ک له‌ناو تونێلدا بم و بچم واب��وو تا ئ �ه‌وه‌ی که زانستیان‌ه ناسنامه‌ی ژنێتیم ب �ه‌ده‌س��ت هێنا ،له ناسنامه‌ی نه‌ته‌وه‌ییم تێگه‌یشتم ،هه‌روه‌ها تا گه‌یشتمه ڵ خه‌ریکی قواڵیی ناسنامه‌ی سیاسیم )11( .سا ڵ و سێ به‌رده‌رگای زیندان و زیندانیان بووم )10( .سا مانگ که‌وتم‌ه زیندان .بێ ئه‌وه‌ی خۆم بده‌م‌ه دواوه ده‌مه‌وێت گوزار‌ه لهمه بکه‌م که له‌ناوه‌و‌ه بوون له دهرهوه زۆر ئاسانتره .چه‌ندین رۆژت به‌شی ئهوه ناکات که کێشه‌کانی ده‌ره‌وه‌و سه‌ختیه‌کانی چ وه‌ک سیسته‌م و چ وه‌ک سه‌ختیه‌کانی کۆمه‌ڵگات روون بکه‌یته‌وه. من ئه‌و باوه‌ڕیه‌م به‌خۆم هێنا .کاتێک ده‌ستمان ڵ دا :وتمان؛ پێکرد په‌یمانێکی به‌وشێوه‌یه‌مان به‌گ‌ه لهوانهیه بگیرێین ،لهوانهیه بشکوژرێین ،به‌ڵکو له سێدار‌ه بدرێین ،به‌اڵم به‌ڵێنتان پێده‌ده‌ین که به ته‌نهاتان ڵ ئێوه پێکهوه ده‌بین .ئهمه بۆ من جێناهێلین ،له‌گ‌ه ڵ پره‌نسیبه‌کانم ببوو‌ه یه‌ک. له‌گ‌ه هۆشیاربوونه‌وه له‌سه‌ره‌تاشه‌و‌ه ئاماژه‌م پێکردبوو که ده‌بێت له‌سێ الوه سه‌یر بکرێت :ئه‌و ژنه‌ی له‌زیندانه ،ئه‌و ژنه‌ی چه‌کی گرتۆت‌ه دهست و بۆته گه‌ریال ،ئه‌و ژنه‌ی پێشه‌نگایه‌تی سه‌رهه‌ڵدانه‌کان ده‌کات .ئه‌وان‌ه له‌ناو قۆناغدا یه‌کتریان ت���ه‌واو ک��رد .ئهمه گ���ۆڕاو ب��ووه به ناسنامه‌یه‌کی سیاسی .ئه‌و ناسنام‌ه سیاسی‌ه دواتر له‌هه‌ڵبژاردنه‌کانی ( .)2007ه�ه‌روه‌ه��ا له‌هه‌ڵبژاردنه‌کانی سه‌رۆکی شاره‌وانیه‌کان و هه‌ڵبژاردنی سه‌رۆک و په‌رله‌مانتاراندا گوزاره‌ی خۆی کرد .ده‌توانین بڵێین له‌م الیهنهوه ژنی کورد زوو هۆشیار بووه‌وه .ئه‌گه‌ر به‌ده‌زگابوون نه‌بێت ئازادی نایه‌ت‌ه ئاراوه ،واتا ئه‌گه‌ر سیسته‌م له‌الیه‌ن ژنه‌وه به‌ده‌زگا نه‌کرێت ،هه‌ر سیسته‌مێک ئه‌گه‌ر به‌تێڕوانینی پیاو ساز بکرێت ،ژنی لێ به‌دووربگیردرێت ،دووباره رووبه‌ڕووی داگیرکه‌ری و چه‌وسانه‌وه‌و زوڵم و زۆرداری دهبێتهوه ،ژن هه‌ستی به‌م‌ه کردوه .ئێستا له‌ناو زانینی سیسته‌می خۆیدایه ،ئێستا له‌ناو هه‌وڵدانی پێکهێنانی سیسته‌می خۆیدایه.
جه‌میل بایک له‌دیدارێکی تایبه‌تی (چه‌تر)دا:
[ سازدانی /چه‌تر ]
دیدار
( )PKKنایه‌وێت پرسی کورد ب ه رێگه‌ی چه‌ک چاره‌سه‌ر بکات
ساڵی یه‌که‌م ژماره 36 دووشه‌ممه 2010/12/20
11
په‌سه‌ند ده‌کات ،به‌اڵم تا ئێستا هیچ ئه‌نجامێک به‌ده‌ست نه‌خراوه.
به‌شی یه‌که‌م
چه‌تر :ل ه راگه‌یاندنه‌کاندا گفتوگۆ له‌مه‌ڕ کشانه‌وه‌ی هێزه‌کانی گه‌ریال ههیه ،ئێوه ئه‌م ه چۆن هه‌ڵده‌سه‌نگێنن؟ له‌ئه‌گه‌ری کشانه‌وه‌ی هێزه‌کانی گه‌ریالدا ئاراسته‌ی کشانه‌وه‌ک ه به‌ره‌و کوێ ده‌بێت؟
جه‌میل بایک ،جێگری سه‌رۆکی کۆنسه‌ی به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی کۆما جڤاکێن کوردستان ( )KCKله‌سه‌ر قۆناغی بێچاالکی PKKو دیداره‌کانی رێبه‌ری پارته‌که‌یان (عه‌بدواڵ ئۆجه‌الن) لهگهڵ تورکیا و هه‌نگاوه‌کانی ئێستا و داه��ات��ووی��ان ل���ه‌و ب����واره‌دا له‌دیمانه‌یه‌کدا بۆ رۆژنامه‌ی (چه‌تر) روون دهکاتهوه ،لهگهڵ چه‌ندین پرس و بابه‌تی تری هه‌ستیاری ئه‌مڕۆ ک ه له‌به‌ر ره‌وشی تایبه‌تی ئه‌و (چه‌تر) دیداره‌که‌ی له‌رێگه‌ی ناردنی پرسیاره‌کانه‌و ه ئه‌نجامدا. چه‌تر :هۆکاری درێژکردنه‌وه‌ی قۆناغی بێچاالکی چی بوو؟ .دانیشتنه‌کانی ده‌وڵه‌تی تورک له‌گ ه ڵ ئۆجه‌الن ل ه چ ئاستێکدایه؟ هیوای چاره‌سه‌ری هه‌ی ه یان نا؟
له ساڵی ()1923دا په‌یمانی لۆزان مۆر کرا،ئهمه په‌یمانێکی نێوده‌وڵه‌تی بوو ،ده‌وڵه‌تی تورک له‌گ‌ه ڵ هێزه نێوده‌وڵه‌تییه‌کان دانیشتبوو و به‌وشێوه‌یه په‌یماننامه‌ک‌ه م��ۆر ک��راب��وو .ل �هم په‌یماننامه‌یه پارچه‌بوونی کوردستان ،پێگه ن�ه‌دان به کورد له رۆژهه‌اڵتی ناویندا و نکۆڵی کردن له کورد مۆر ک��را ،هه‌م دیاریکردنی بناغه‌کانی دامه‌زراندنی کۆماری تورکیا ده‌ستنیشان ک��را .ب�هم پهیمانه پێگه‌ی ده‌وڵه‌تی تورک ده‌ستنیشان و په‌سه‌ندکرابوو، به‌اڵم کورد بێ پێگه هێڵرا ب��ووهوه و پارچه‌بوونی کورد په‌سه‌ند کرابوو ،نکۆڵی و له‌نێوبردنی کورد په‌سه‌ند کرابوو .دوای ئه‌م پهیمانه ده‌وڵه‌تی تورک له ()1924دا ده‌ستوری گشتی دان��ا ،هه‌تا ئه‌و کاته نکۆڵییان له کورد نه‌ده‌کرد و به‌ره‌و له‌نێوبردنی کورد نه‌ده‌چوون .ده‌یانویست ده‌وڵه‌تێکی نه‌ته‌وه‌یی ئاوا بکه‌ن ،بۆ ئه‌وه‌ش ده‌بوا هه‌موو نهتهوه و که‌مه نه‌ته‌وه‌یه‌کی ب��ه‌ده‌ر له ت��ورک بتوێنرێنه‌و‌ه و به تورک بکرانایه ،کورد گه‌وره‌ترین ئاسته‌نگ بوو له‌به‌رده‌میان .کورد له به‌رامبه‌ر ئه‌مانه‌دا که ویستی سه‌رهه‌ڵبدات ،ده‌وڵه‌تی تورک به‌سه‌ر کورددا هات، کورد له‌و سه‌رده‌مه‌دا چ ئاماده‌گییه‌کی ئه‌وتۆیان نه‌بوو و الواز بوون ،گورزی گه‌وره‌یان به‌رکه‌وت، کۆمه‌ڵکوژی گ�ه‌وره‌ی��ان ئه‌نجامدا .بزووتنه‌وه‌ی شێخ سه‌عید ،ئاگری ،زی�لان ،دێرسیم ..هه‌موو به کۆمه‌ڵکوژی کۆتاییان پێهێنرا .دوای ئه‌وه‌ش ئیراده‌ی شکاوی کوردیان ته‌سلیم کرد .له هه‌موو الیه‌که‌و‌ه کورد رووبه‌ڕووی تواندنه‌و‌ه کرابوون ،کورد ژیانێکی تایبه‌ت به‌خۆی نه‌بوو و له‌پێناو خۆیدا تێنه‌کۆشی ،به‌ته‌واوی بۆ داگیرکه‌ر و دوژمن ژیا و تێکۆشا .دوژمنیش رۆژبه‌ڕۆژ کوردی به‌ره‌و مردن برد .ئه‌و سیاسه‌ته‌ی به‌سه‌ر کورددا فه‌رز و بهڕێوه برا ،سیاسه‌تی نکۆڵی و قڕکردن بوو.
چه‌تر :ده‌توانین بڵێین ئه‌م ه تاکه‌ی به‌رده‌وام بوو؟
تا سه‌رده‌می ده‌رکه‌وتنی «رێبه‌ر ئاپۆ» وموداخهلهکردنی له‌مێژوو و له کۆمه‌ڵگا .به‌ر له‌وه‌ش به‌ناوی کوردانه‌و‌ه هه‌ندێک جواڵنه‌و‌ه و تێکۆشان له ئاستی الوازدا هه‌بوون ،که نه‌یانتوانی مێژوو و کۆمه‌ڵگا بگۆڕن .جواڵنه‌و‌ه و موداخه‌له‌کانیان الواز بوون .بۆ ئه‌وه‌ش کاره‌کانیان زۆر ئه‌نجامی باشی لێده‌ست ن�ه‌ده‌ک�ه‌وت ،رێگری له نکۆڵی و قڕکردن ن�ه‌ده‌ک��رد .ک��ورد ناژێننه‌و‌ه و له مردنی رزگار ناکه‌ن ،له هه‌موو الیه‌که‌و‌ه کورد ئاوا ناکه‌ن. به ده‌رکه‌وتنی «رێبه‌ر ئاپۆ» رێگری له سیاسه‌تی نکۆڵی و قڕکردن ده‌کرێ ،مێژوو ده‌خرێته‌و‌ه سه‌ر
››
وه‌زیری ناوخۆی تورکیا له‌دانیشتنێکدا ڵ کاک مه‌سعود له‌گ ه له‌سه‌ر جێگیرکردنی ( )PKKل ه خاکی باشوردا پێکهاتوون
››
ئه‌وه‌ی «رێبه‌ر ئاپۆ» ل ه ساڵی ()1996 بیری لێده‌کرده‌و ه ئێم ه ل ه ( )1999جێبه‌جێمان کرد
فۆتۆ :ئه‌رشیفی چه‌تر
جه‌میل بایک ،جێگری سه‌رۆکی کۆنسه‌ی به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی کۆما جڤاکێن کوردستان ()KCK
رێڕه‌وی خۆی و له هه‌مانکاتدا مێژوو و کۆمه‌ڵگا له‌سه‌ر بنه‌مای راستی و گه‌وهه‌رییه‌کانی خۆی ده‌ژێنرێته‌وه .کورد ده‌که‌وێته‌و‌ه مێژووه‌وه.پێویسته له
››
تا ئێستا ن ه ده‌وڵه‌ت داواکانی «رێبه‌ر ئاپۆ» په‌سه‌ند ده‌کات ،ن ه «رێبه‌ر ئاپۆ» داواکانی ئه‌وان
››
هه‌تا ئێستاش ل ه ده‌ستوری گشتی تورکیادا کورد نییه کوردستاندا ژیان یه‌کسان بێت به ئازادی ،ئه‌گه‌رنا ئ�ه‌و مردنه‌ی که رۆژان��ه به‌ناوی ژی��ان�هوه به‌سه‌ر ده‌برێ په‌سه‌ند ناکرێ .بۆ ئه‌وه‌ش «رێبه‌ر ئاپۆ» ()PKKی دامه‌زراند و تێکۆشانێکی گه‌وره‌ی هێنای‌ه کایه‌وه .خه‌بات و تێکۆشانی له ( 1975تا )1990بۆ رێگرتن له نکۆڵی و قڕکردن بوو ،هه‌روه‌ها بۆ زیندووکردنه‌وه‌ی ک��ورد و بۆ به‌رقه‌رارکردنی چ��اره‌س �ه‌ری هه‌مه‌الیه‌نه‌ی کێشه‌ی ک��ورد ب��وو. کوردێکی نوێ دروست بوو ،کۆمه‌ڵگایه‌کی نوێ، ژیانێکی نوێ هێنرای‌ه کایه‌وه ،ئێمه به‌م گۆڕانه ده‌ڵێین «شۆڕشی ژیانهوه» ،به‌م شۆڕش‌ه کورد له مردن رزگ��اری بوو و به‌ره‌و ژیانهوه چوو ،ده‌ستی به‌وه‌کرد که بۆخۆی بژی ،بۆخۆی تێبکۆشێت ،له هه‌موو الیه‌که‌و‌ه سه‌لمێندرا که کورد نه‌مردوو‌ه و ناشیه‌وێ بمرێ ،ده‌یه‌وێ به ئازادی بژی.
چه‌تر :شۆڕشی ژیانه‌و ه درێژ ه پێده‌ده‌ن، ب ه شێوه‌ی خه‌باتی چه‌کداری؟
«رێبه‌ر ئاپۆ» له ئاداری ( )1993ئاگربهستییهکالیهنهی راگ�ه‌ی��ان��د .ویستی کێشه‌ی کورد به‌رێگه‌ی سیاسی ،ئاشتی و دیموکراتی چاره‌سه‌ر ب��ک��ات .چونکه کێشه‌ک‌ه ل �ه ه �هم��وو الی �ه‌ک �هوه ده‌رکه‌وتبوو‌ه روو و روون ببووه‌وه .پێویسته چیدی ئهمه په‌سه‌ند نه‌کرای‌ه و چاره‌سه‌ر بکرایه« .رێبه‌ر ئاپۆ» به‌و مه‌به‌ست‌ه ئه‌م ئاگربه‌سته‌ی راگه‌یاند و وتی ئێمه هه‌نگاو ده‌نێین و پێویسته دوڵه‌تی تورکیش په‌سه‌ندی بکات ،ئ�ه‌وه‌ی بوو به رێگه‌ی شه‌ڕ به چاره‌سه‌ری گه‌یشت ،ئه‌وه‌ی که ماوهتهوه پێویسته به رێگه‌ی ئاشتی و سیاسی و دیموکراتییان‌ه به چاره‌سه‌ری بگات .ویستی کێشه‌ک‌ه له رێی شه‌ڕ ده‌ربکات و له‌سه‌ر رێی ئاشتییان‌ه ب�ه‌رده‌وام��ی به چاره‌سه‌ری کێشه‌ک‌ه بدات و له‌و پێناوه‌شدا ده‌ستی به تێکۆشانێکی گهوره کرد .له‌و به‌رواره‌و‌ه ده‌ستی پێکرد و تا ئێستا بزاوته‌که‌مان هه‌شت جار ئاگربه‌ست و قۆناغی بێ چاالکی راگه‌یاندوو‌ه و پێداگیریشی له‌سه‌ر ئه‌م رێگه‌ی‌ه کردووه .ئه‌مه‌ش واتای ئهوهیه که چیتر ( )PKKنایه‌وێت پرسه‌ک‌ه به رێگه‌ی چه‌ک چاره‌سه‌ر بکات .ده‌یه‌وێ به رێگه‌ی ئاشتی
کاتێ «رێبه‌ر ئاپۆ» به گه‌له‌کۆمه‌ی نێوده‌وڵه‌تی ده‌ستگیرکرا« ،رێبه‌ر ئاپۆ» و بزاوتی ئ��ازادی��خ��واز ب��ڕی��اری ک��ش��ان �ه‌وه‌ی گ �ه‌ری�لای بۆ باشوری کوردستان ده‌رکرد .ئێمه‌ش ئه‌م بڕیاره‌مان جێبه‌جێکرد ،ئهمه له‌کاتێکدا که ده‌وڵه‌تی تورک ئه‌مه‌ی په‌سه‌ند نه‌کرد ئه‌م بڕیاره یه‌کالیه‌ن‌ه بوو، ده‌وڵه‌تی تورکیش ئه‌مه‌ی کرده هه‌لێک و گه‌لێک گورزی له هێزه‌کانی گه‌ریالدا ،له‌م کشانه‌وه‌یه‌دا نزیکه‌ی ( )300گه‌ریال شه‌هید بوو.سه‌رچاوه‌ی ئه‌م نیازه‌مان بۆ ساڵی ( )1996دهگهڕێتهوه .کاتێک نه‌جمه‌دین ئه‌ربه‌کان سه‌رۆک وه‌زیر بوو ،به‌م شێوهیه ئه‌وه‌ی «رێبه‌ر ئاپۆ» له‌و ساڵه‌دا بیری لێده‌کرده‌وه ئێمه له ساڵی ( )1999جێبه‌جێمان کرد له ئارادا بوو.ده‌ڵێن ئه‌م بڕیاره بڕیاری ()PKKیه بڕیاری «رێبه‌ر ئاپۆ»یه ،ئه‌نجامی دانیشتنه‌کانی ئه‌م دواییه‌ی‌ه و «رێبه‌ر ئاپۆ» ئه‌م بڕیاره‌ی په‌سه‌ند ک���ردووه ،ته‌نانه‌ت ده‌ڵ��ێ��ن ده‌ستیشیان به‌کشانه‌وه ک���ردووه ب���ه‌ره‌و ب��اش��ور .گ��وای�ه وه‌زی���ری ناوخۆی ت��ورک له‌دانیشتنێکدا له‌گ‌ه ڵ ک��اک مه‌سعود له‌سه‌ر جێگیرکردنی ( )PKKله خاکی باشوردا پێکهاتوون و بڕیاریان له‌سه‌رداوه.
چه‌تر :وه‌ک په‌که‌ک ه خواستتان ه کێشه‌کان به‌چه‌ک چاره‌سه‌ر بکه‌ن؟
و سیاسی و دیموکراتیان‌ه چ��اره‌س�ه‌ری بکات.له دان به ئیراده‌ی کورددا بنرێ ،ده‌یه‌وێ هه‌ندێک جیهانیشدا گه‌لێک گۆڕانکاری هاتنه کایه‌وه ،کات به‌ده‌ستبخات ،ده‌یه‌وێ جارێکی دیکه کورد ئێمه ئاشقی چه‌ک نین ،ئاشقی درێژه‌دان بهئهم گۆڕانانه‌ی جیهان کاریگه‌رییه‌کی زۆریشی بخاڵفێنێ ،تا بتوانێ خ��ۆی ل�ه‌و مه‌ترسییانه‌ی له‌سه‌ر رۆژهه‌اڵتی ناوین و له‌سه‌ر داگیرکه‌ران و تێیدای‌ه رزگ���ار ب��ک��ات و ه�ه‌ل��ی ده‌ستپێشخه‌ری بزاوتی چه‌کداری نین ،له‌کاتی خۆیدا ناچاری هه‌ڵگرتنی چه‌ک و شه‌ڕی چه‌کداری بووین ،جگه له‌سه‌ر کوردستانیش و له‌سه‌ر ()PKKش ده‌کرد، لهمه هیچ رێگه‌یه‌کی تریان بۆ نه‌هێشتینه‌وه ،ئهمه بۆ ئه‌وه‌ش «رێبه‌ر ئاپۆ» له پارادیگمای خۆیدا هۆکاری چه‌ک هه‌ڵگرتن و رووکردن‌ه شاخه‌کان گ��ۆڕان��ک��اری ک��رد و پارادیگمایه‌کی نوێی بۆ و ش�ه‌ڕک��ردن ب��وو .له ئامانج و پره‌نسیپی ئێمه‌دا هه‌ڵبژاردنی خۆی به‌بناغ‌ه گرت .راگه‌یاندنی بڕیاری یه‌که‌مین چه‌ک نییه ،ئه‌گه‌ر ده‌وڵه‌تی تورک به سیاسهته ئاگربه‌ست له ساڵی ( )1993یه‌که‌مین به ردیه ساڵی داهاتوو له دڕندانه‌که‌ی ئه‌و سه‌رده‌مه‌ی نه‌بوای‌ه ئێمه ناچاری بناغ‌ه و س�ه‌ره‌ت��ای ئ�هم پارادیگما نوێیه ب��وو .ل چه‌ک هه‌ڵگرتن نه‌ده‌بووین .تا هه‌لومه‌رج و پێگه‌ی ستراتیژیشدا گۆڕانکاری کرد و ستراتیژییه‌کی تورکیا ،هه‌ڵبژاردنێکی ئێستا‌ی کورد نه‌گۆڕدرێت و تا کورد ئه‌و پێگه‌یه نوێی وه‌به‌رنا ،له‌الیه‌نی ئایدۆلۆژی و رێکخستنیدا چاره‌نوسسازانه‌یه په‌سه‌ند نه‌کات و پرسی کوردیش له‌سه‌ر ئه‌و بناغه‌یه نوێ‌بوونه‌وه‌یه‌کی داده‌نا ،ده‌یویست کێشه‌ی کورد به‌چاره‌سه‌ری نه‌گات ،کورد به‌هیچ شێوه‌یه‌ک له ل���ه‌و چ��وارچ��ێ��وه‌ی �ه‌دا ب��ه‌چ��اره‌س��ه‌ری بگه‌یه‌نێت. شاخ نایه‌ت‌ه خوارهوه ،خۆی بێ چه‌ک ناکات ،بێ ستراتیژی ن��وێ ،ستراتیژی پاراستنی ره‌وا بوو، کورد به‌هیچ گه‌ریال ناکات. ده‌مانویست له‌سه‌ر بناغه‌ی ئه‌و ستراتیژییه نوێیه چه‌تر :ل ه دوا راگه‌یاندنی درێژکردنه‌وه‌ی پرسه‌ک‌ه چاره‌سه‌ر بکه‌ین .له‌و ب �ه‌رواره‌و‌ه تا ساڵی ه ت ه نای شاخ ه ل ک ه ی ه شێو واده‌ی بێ چاالکیدا راتانگه‌یاندوو ه ک ه هه‌تا ()2010ش سووربوو له‌سه‌ر ئه‌و ستراتیژییه.
›› ››
چ �ه‌ت��ر :په‌که‌ک ه ده‌ی���ه‌وێ خ��ۆی نوێ بکاتهوه؟
ئێستا ده‌وڵه‌تی ت��ورک ده‌یه‌وێت سهرلهنوێخ��ۆی ل�هس�ه‌ر سیاسه‌تێکی ن��وێ ئ��اوا بکاتهوه، ه �ه‌ر ل �هم چوارچێوه‌یه‌شدا ده‌ی���ه‌وێ سیاسه‌تێکی ن��وێ ب��ۆ ک��وردی��ش داب��ن��ێ ،ک�ه ئ �هم سیاسه‌ته‌ش چ گۆڕانکارییه‌کی ئه‌وتۆی له‌گ‌ه ڵ سیاسهته پووچبووه‌که‌ی رابردوو نییه .ده‌شێ هه‌ندێ جیاوازی له روواڵه‌تیدا هه‌بێت ،به‌اڵم گه‌وهه‌ره‌که‌ی هه‌مان گه‌وهه‌ر‌ه و له زیهنیه‌تیدا هیچ گۆڕانێک نه‌هاتۆته کایه‌وه .بۆ ئهوه «رێبه‌ر ئاپۆ» له‌گ‌ه ڵ ده‌وڵه‌ت داده‌نیشێت ،دانوستان ده‌ک���ات ،چونکه «رێبه‌ر ئاپۆ»ش س��وور‌ه له‌سه‌ر ئ �ه‌وه‌ی کێشه‌ک‌ه لهگهڵ ده‌وڵه‌تی تورک چاره‌سه‌ر بکات ،که ئهمه داوای مێژووه ،داوای کۆمه‌ڵگای کوردییه .ده‌وڵه‌تیش له‌به‌ر ئه‌وه‌ی سیاسهته کالسیکه‌که‌ی پووچه‌ڵبووه، له‌ناوخۆدا له‌نێو گۆڕانێکدای‌ه و به قۆناغێکی م �ه‌ت��رس��ی��داردا ده‌گ������وزه‌رێ ،ب��ۆ ئ����ه‌وه‌ی بتوانێ به‌سه‌رکه‌وتوویی له‌م قۆناغ‌ه رزگ��اری ببێت و تا
››
ئه‌گه‌ر کۆمیسیۆن تا سه‌ره‌تای مانگی ئادار دانه‌مه‌زرا ئه‌وا ده‌بێ هه‌موو بزانین ک ه ده‌وڵه‌تی تورک سووره ل ه چاره‌سه‌رنه‌کردنی کێشه‌ی کورد بتوانێ به چاکسازییه‌کدا بگوزه‌رێ ،به‌و مه‌به‌ستانه به پێویستی ده‌زانی له‌گ‌ه ڵ «رێبه‌ر ئاپۆ» و له‌گ‌ه ڵ کورد دابنیشێت .نه‌ک له‌به‌ر ئهوهیه که به‌ڕاستی قه‌ناعه‌تی به‌و‌ه هێناوه که چیتر کێشه‌ک‌ه به‌ڕێگه‌ی چه‌ک چاره‌سه‌رنابێت و پێویسته په‌نا بۆ پێویستی رێگه‌ی تر ببرێ ،نه‌ک له‌به‌ر ئه‌وه‌ی که پێویسته
خوارهوه
به‌ده‌ست بخات.
چه‌تر :ده‌وڵه‌تی تورکیا تاچه‌ند داواکانی ک��وردی قبوڵه ،ئایا کوردیش داواکانی تورکیا قبوڵ ده‌کات؟
دی��اره نه «رێبه‌ر ئاپۆ» داواکانی دهوڵهتیت���ورک پ�هس�ه‌ن��د ده‌ک����ات ،ن �ه‌ده‌وڵ �ه‌ت��ی تورکیش داواک��ان��ی «رێ��ب�ه‌ر ئاپۆ» په‌سه‌ند ده‌ک���ات ،هه‌ر که‌سه‌و پێداگیری له رێگه‌چاره‌که‌ی خۆی ده‌کات، ده‌وڵ �ه‌ت چی به‌بناغ‌ه وه‌رده‌گ��رێ و ده‌ی �ه‌وێ چی به «رێبه‌ر ئاپۆ» په‌سه‌ند بکات؟؛ ک��ورد ههیه، به‌اڵم گه‌ل نییه ،به‌ڵکو تاکه که‌سه ،ئێمه مافی تاکه که‌سمان په‌سه‌ند‌ه و پێویستییه‌کانی جێبه‌جێ ده‌که‌ین ،لێرهوه کێشه و مه‌سه‌له‌ی کورد چاره‌سه‌ر ده‌بێت ،پێویسته تۆ ئهمه په‌سه‌ند بکه‌یت ،کورد ئهمه په‌سه‌ند بکات .ئهمه داوا و خواستی ده‌وڵه‌تی تورک‌ه و ده‌ی��ان�ه‌وێ ئهمه به په‌سه‌ندکردن ب��ده‌ن. «رێبه‌ر ئاپۆ» ئهمه په‌سه‌ند ناکات ،هه‌روه‌ها هیچ کوردێکیش ئهمه په‌سه‌ند ناکات .چونکه کاتێک ده‌ڵێین ک��ورد ههیه ک��ورد نه‌ته‌وه‌یه‌که ،گه‌لێکه نه‌که‌سێکه ،له‌به‌ر هه‌بوونی نه‌ته‌وه‌ی کورد تاکی کورد بوونی ههیه ،ئه‌گه‌ر نا بگوترێ کورد وه‌ک که‌س بوونی ههیه نه‌ک وه‌ک گه‌ل یان نهتهوه، ئهمه سووربوون‌ه له سیاسه‌تی نکۆڵی و قڕکردن و له‌نێوبردنی کورد به شێوه‌زارێکی دیکه .پێویسته نه‌ک مافی تاک به‌ڵکو مافی گه‌لێک په‌سه‌ند بکه‌یت ،ئهوکاته کێشه‌ی کورد دهکهوێته سه‌ر رێی چاره‌سه‌ری« ،رێبه‌ر ئاپۆ» داکۆکی لهمه ده‌کات و ده‌ڵێت پێویسته ئێوه ناسنام‌ه و ئیراده‌ی گه‌لی کورد په‌سه‌ند بکه‌ن ،پێویسته ئێوه به‌هه‌موو شێوه و الیه‌نه‌کانییه‌و‌ه په‌سه‌ندی بکه‌ن که کورد به‌ئازادی به زمانی خۆی پهروهرده و فێرکاری به‌ڕێوه‌ببات، کلتووری خۆی پێشبخات ،به به‌ها و نرخه‌کانی خ���ۆی ب���ژی .ت��ا ئێستا ن �ه ده‌وڵ����ه‌ت داواک��ان��ی «رێبه‌ر ئاپۆ» په‌سه‌ند ده‌کات ،نه «رێبه‌ر ئاپۆ» داواکانی ئه‌وان« .رێبه‌ر ئاپۆ» ده‌یه‌وێ زهنییه‌تی ئه‌وان بگۆڕێت ،تا ئه‌وان ده‌ستبه‌رداری زهنییه‌تی کالسیکی و نکۆڵی و قڕکردن بن ،تا بێن‌ه سه‌ر زهنییه‌تی چاره‌سه‌ری کێشه‌ی کورد ئه‌م دانیشتنانه
یه‌کی ئادار جارێکی دیک ه ب ه قۆناغه‌که‌دا ده‌چنه‌و ه و هه‌ڵسه‌نگاندنی گونجاوی بۆ ده‌ک �ه‌ن ،ئایا ده‌ک��رێ بڵێین ئێو ه تا ئه‌و به‌روار ه ل ه چاوه‌ڕێی چ گۆڕانێکدان؟.
ب �ه‌ڵ��ێ؛ ئێمه ه �ه‌ت��ا ب�����ه‌رواری ه�ه‌ڵ��ب��ژاردن��یساڵی داه��ات��وو ،واده‌ی قۆناغی بێ چاالکیمان درێژکرده‌وه .چونکه هه‌ڵبژاردنی ساڵی داهاتوو له تورکیا ،هه‌ڵبژاردنێکی چاره‌نوسسازانه‌یه .وه‌ک هه‌ڵبژاردنه‌کانی دیکه نیه ،ل�ه ئه‌نجامی ئه‌م هه‌ڵبژاردنه‌دا ده‌ستورێکی گشتی ده‌رده‌ک �ه‌وێ��ت. ئه‌نجامی هه‌ڵبژاردنه‌کان چ��ۆن بێت ،ده‌ستوری گشتیش ب�ه‌و شێوهیه ده‌بێت .ده‌س��ت��وری گشتیش چۆنبوونی تورکیا ده‌ستنیشان ده‌ک��ات .چۆنێتی به‌ڕێوه‌چوونی تورکیا و گۆڕانکاریی‌ه ده‌ستورییه‌کان ده‌ستنیشان ده‌کات .ئهمه هۆکاری درێژکردنه‌وه‌ی ئه‌م قۆناغه‌بوو ،مه‌به‌ستیش لێره‌دا به‌ڕێوه‌چوونی ههڵبژاردنه له که‌ش و هه‌وایه‌کی ئاشتی و ئارامیدا و هاتنه کایه‌ی ده‌ستورێکی گشتی گونجاوه. چونکه هه‌تا ئێستاش له ده‌ستوری گشتی تورکیادا ک��ورد نییه .دانیشتنه‌کانیشیان له‌گ‌ه ڵ «رێبه‌ر ئاپۆ» به‌مه‌به‌ستی بێ چاالک کردنی ()PKK یه تا ئه‌وان بتوانن تا هه‌ڵبژاردنه‌کان دووچاری هیچ کۆسپ و ته‌گه‌ره‌یه‌ک نهبنهوه و خۆیان بکه‌ن به ده‌سه‌اڵت و به‌و شێوهیه ()PKKپاکتاو بکه‌ن. چه‌تر :که‌وات ه ده‌توانرێ چی بکرێت؟
«رێبه‌ر ئاپۆ» و به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی بزاوتهکهمانب��ۆ ب�ه‌ڕێ��وه‌چ��وون��ی دانیشتنه‌کان و ئه‌نجامدانی رێکه‌وتن و چاره‌سه‌رکردنی کێشه‌ک‌ه گه‌لێک شتیان ده‌ستنیشان کرد .یه‌کێک له‌وانه‌ش دروستکردنی کۆمیسیۆنی به‌دواداچوونی راستییه‌کان‌ه و ده‌بێ تاسه‌ره‌تای ئادار ئه‌م کۆمیسیۆن‌ه ئامه‌د‌ه بکرێ و دهست به‌کار بکات .کاتێک که ده‌ڵێین تا ()1ی ئادار چاوه‌ڕوان ده‌بین ،به مه‌به‌ستی پێداچوونه‌و‌ه و هه‌ڵسه‌نگاندنی ره‌وشه‌که‌ی‌ه تا مانگی ئادار .ئه‌گه‌ر کۆمیسیۆن تا سه‌ره‌تای مانگی ئادار دانه‌مه‌زرا ئه‌وا ده‌بێ هه‌موو بزانین که ده‌وڵه‌تی تورک سووره ل�ه چ��اره‌س�ه‌رن�ه‌ک��ردن��ی کێشه‌ی ک���ورددا و تاکه ئامانجیشی پاکتاوکردن‌ه و ده‌ی��ان �ه‌وێ به‌هێزی چه‌ک و سه‌ربازی گورزی گهوره و گران له کورد و له بزاوتی ئازادیخوازی ()PKKبده‌ن.
گه‌نجان ساڵی یه‌که‌م ژماره 36 دووشه‌ممه 2010/12/20
12
لە كوردستاندا كاغەز ناكرێت بە نان سكااڵ خوێناوییەكان ئه‌حالم مه‌نسور دژی دەسەاڵتدارە فیرعەونییەكان لەگەڵ هەڵكردنی شنەبایەك ،الپەڕە خوێناوییەكانی خوێندكاران هەڵدەدەمەوە كە زۆرن و لەسەروی هەر اڵپەڕەیەك ناوی خوێندكارێك نووسراوە .بۆیە یەكە یەكە بە چاو و بە دڵ ،بە هەست و نەست دەیانناسم. دەزانم كە ئۆپۆزسیۆنم و دەستم ناڕوات. ئەوانیش دەزانن كە بێكارن و نازانن چی بكەن .الپەڕەكان بە سەر یەكتردا دادەنێم و بەرگیان تێدەگرم و وا خەریكە دەبن بە چەندین كتێب. الپەڕەكان سكااڵنامە نین بۆ دەسەاڵت، بەاڵم تەنها هەر بۆ منە .چونكە میللەتیش دڵنیایە كە دەس��ەاڵت نە چ��اوی هەیە و نە گوێ ،تەنانەت زمانی هەیە و درۆی پێدەكات و دەستی هەیە دزی پێدەكات و قاچی نیە و ئیفلیجە. ئاگادارم لە باری نالەباری دەرچووانی زانكۆ و پەیمانگاكان .دەزانم دەست بەتاڵن و برسیانە .هەندێكیان بوون بە شۆفێر و هەندێكی تریش پاڵ بە عەرەبانەوە دەنێن یان نۆك و پاقلە و شێلم دەفرۆشن .ئەوانەی كە بە یەكجاری بێكارن شەڕ بەدار و دیوار دەفرۆشن و ئەنجامەكەشی (هیچ)ە. كوردستانی فرۆشراوی بەناو ئازادكراو: تا كەی ئاسمانی رەش و تاریك بێت؟ بەرپرس و سیاسەتمەدارانی تا كەی ببنە مۆتەكەی سەردڵی میللەت؟ میللەتی نازدار چی بكات؟ (غیرەت) لە كوێ بێنین بۆ دەسەاڵت؟ جاران لەشاری خانەقین (مەال حەمە) ك��ە دام��ەزرێ��ن��ەری حزبی (ه��ی��وا) ب��وو. نیشتمان پ��ەروەر و پیاوێكی سەر راست و دوك��ان��دار ب��وو ،دەرم��ان��ی ك����وردەواری دەفرۆشت ،تەنانەت وردەواڵەشی دەفرۆشت تا خەنە و سپیاوی ژنان و پولەك. لە شاردا ئەوەی بیوتایا( ،تاقەتم نیە)، پێیان دەوت: ـ دەڕوین بۆ الی مەال حەمە و دوو كیلو تاقەتت بۆ دەكڕین .واتە (مەال حەمە) هەموو جۆرە دەرمانێكی دەفرۆشت. ب��ەداخ��ەوە مەال حەمە كۆچی دوایی كرد .دوكانەكەشی نەماوە .لە كوردستاندا هیچ پزیشكێك «غیرەت» نافرۆشێت، تەنانەت دەروونناسەكانیشمان ناینوسن بۆ نەخۆش ،بۆیە هەندێ كەس خۆزگە بە سەردەمی سەدام حسێن دەخوازێت! دای����ك����ان ،ش������ەوان ه����ەر خ��ەری��ك��ی داگیرساندنی چرا بوون و چاوی منداڵە خوێندكارەكانیان كز دەبوو ،بە داماوی و قۆڕبەسەری چاویان هەر لە منداڵەكانیان ب��وو بۆ ئ���ەوەی گ���ەورە بن و پێبگەن و یارمەتیان ب��دەن .ئێستاش وا خەریكە بە خاو و خێزانەوە دەكەونە سەر جادە .ئێستا دایك و باوكە پیرەكان فریای ژیان و بازاڕی گران ناكەون .برسێتی بووەتە جاڵجاڵۆكە و گەمارۆی هەناویانی داوە. یانی چی؟ ژیانی هەژاران بوەستێت و ژیانی دەسەاڵت ب��ەردەوام بێت .رێك هەر وەك فێرعەونییەكان .كورد جاران دەیوت: (خوا لە سوڵتان مەحمود گەورەترە). میللەتەبرسییەكەم: من دەڵێم( :تۆ لە سوڵتان مەحمودەكان گەورەتری). لەوانەیە فریای راپەڕین و شۆڕشی تۆ نەكەوم و بەم زووانە بمرم ،بەاڵم دڵنیابە هەر وەك شەهیدە شۆڕشگێڕەكانت ،چاوم لە تۆ دەبێت ،هەر چاوەڕێت دەك��ەم .پێت دەڵێم فیرعەونێتی دەسەاڵت و دەسەاڵتداران تا كەی؟ دڵنیام ...دڵنیام میللەتە عەزیزەكەم بەقوربانت بم ،ئەی كەسە بەهەستتر لە من ،ئەی بێكەستر لە من ،هیوادارم ... تكات لێدەكەم بەم زووانە وەاڵمم بدەیتەوە و خوێنیشم ئامادەیە.
ته‌نها بۆ دوورکه‌وتنه‌وه‌ی ه ل ه کێشه‌و گرفته‌کانیان
گه‌نجان ل ه فه‌یسبوکدا وێن ه و ناوی خوازراو به‌کار ده‌هێنن [ ئا /دیمه‌ن عوسمان ] له فه‌یسبوکدا به‌شێک له گه‌نجان ب ه وێنه و ناوى خۆیانه‌وه دانابه‌زن و وێنه‌و ن��اوی تر به‌کار ده‌هێنن و کاتێکى زۆر له‌م پێگه ئه‌لکترۆنیه‌دا به‌سه‌رده‌به‌ن و توێژه‌رێکى کۆمه‌اڵیه‌تیش جه‌خت ده‌کاته‌و ه که گه‌نجان بۆ ده‌رب��از ب��وون له کێش ه سیاسى و کۆمه‌اڵیه‌تى و کلتوریه‌کان په‌نا ده‌به‌ن بۆ فه‌یسبوک.
فه‌یسبوک ئه‌و پێگه ئه‌لکترۆنیه‌یه که ئه‌مساڵ ژماره‌ى ئه‌ندامانى گه‌یشته زیاتر له ( )500ملیۆن ک �هس .سه‌ربه‌ست ساڵح ،فۆتۆگرافه‌ر دووساڵ ه پێگه‌ى فه‌یسبوک به‌کار ده‌هێنێت و رۆژان�ه‌ش ( )4 – 2کاتژمێر تێیدا دهمێنێتهوه ،ئاماژه بۆ ئ��ه‌وه‌ده‌ک��ات به‌کارهێنانى فه‌یسبوک زی��ات��ر بۆ په‌یوه‌ندى ک��ردن لهگهڵ ئ�ه‌و هاوڕێیانه‌یدایه ک ه به‌هۆى کارى رۆژانه‌وه ناتوانێت بیانبینێت ،ناوبراو پێشیوایه که فه‌یسبوک س��ودى بۆ ئ�ه‌و ههبووه له‌به‌ر ئ�ه‌وه‌ى توانیویه‌تى له‌م پێگه‌یه‌وه وێنه‌کانى خۆى باڵو بکاتهوه. سه‌ربه‌ست ،وت��ى« :ب �ه‌الى منه‌وه شتێکى باش نییه که‌سێک فه‌یسبوک به‌ناوى کچه‌وه ناوبنێ، پێشموایه زۆرینه‌ى ئه‌و کچانه‌ى ئه‌م پێگه‌یه‌یان ههیه و وێنه‌ى گوڵ یان مۆم یان وێنه‌یه‌کى تر داده‌ن��ێ��ن ،زۆر به‌ده‌گمه‌ن ههیه کچ وێنه‌ى خۆى دابنێ». م��ی��ه��ره‌ب��ان ب��ه‌ه��ادی��ن ،خ��وێ��ن��دک��ارى ک��ۆل��ێ��ژى ئ���ه‌ن���دازی���ارى پ��ێ��ی��وای�ه ئ �ه‌گ �ه‌ر ژن ی���ان کچێک فه‌یسبوک به‌ناوى خۆى ناوبنێ و وێنه‌ى خۆیشى ل �هس �ه‌ر ب��ێ ئ���ه‌وا ت��وش��ى گ��رف��ت ده‌ب���ێ به‌تایبه‌ت ئ�ه‌گ�ه‌ر ه��اوڕێ��ی�ه‌ت��ى که‌سانى ت��رب��ک��ات ،وتیشى: له‌مڕۆدا زیاتر گه‌نجه‌کان ئه‌م پێگه‌یه بۆ مه‌به‌ستى کات به‌سه‌ربردن به‌کارده‌هێنن ،منیش خۆم ته‌نها بۆ زانیارى وه‌رگرتن ئه‌م پێگه‌یه به‌کارده‌هێنم.
ئه‌رکان عومه‌ر ،ته‌مه‌ن ( )22ساڵ خوێندکارى له‌سه‌ر داناوه و هه‌ندێجار شیعرى تێدا باڵوده‌که‌مه‌وه. نینا جه‌مال ،ته‌مه‌ن ( )19س��اڵ و خوێندکار زانکۆى سلێمانى ،یه‌کێکى تره له به‌کارهێنه‌رانى فه‌یسبوک هێما ب��ۆ ئ��هوه ده‌ک���ات ک �ه زۆرب��هى له‌زانکۆى سلێمانى ،ئه‌و دهگێڕێتهوه که رۆژێک کاته‌کانى ل�هس�ه‌ر پێگه‌یه‌ى فه‌یسبوک ب�ه‌ڕێ په‌یوه‌ندییه‌کى بۆ هاتووه وا خۆى ده‌رخستووه که ئه‌و ده‌ناسێت ئه‌میش وه‌اڵمى ده‌کات و فیسبوکه‌که‌شى به‌ناو ن������ه‌داوه‌ت������هوه ج �ه‌خ��ت��ى و وێنه‌ى کچه‌وه داناوه ،جه‌ختى توێژه‌رێک: کردهوه وتى« :رۆژێک کردهوه وتى« :فه‌یسبوکه‌که‌م فه‌یسبوکه‌که‌م کردهوه و به‌ناوى کچێکه‌وه‌یه و وێنه‌ى ()requestێ���ک���م بۆ یه‌کێک له کچه هونه‌رمه‌ند‌ه هاتبوو ناوى خۆى دابوو ک��ورده‌ک��ان��م دان���اوه و به‌هۆى ن��وس��ی��ب��وى به‌یارمه‌تیت ئ �ه‌وه‌ى زمانى ع�ه‌ره‌ب��ى ئه‌زانم ده‌ت��وان��م ببم به‌هاوڕێت، ل �ه‌گ �ه‌ڵ ک���وڕه ع �ه‌ره‌ب �ه‌ک��ان��دا ده‌زان�������م خ���وێ���ن���دک���ارى قسه ئه‌که‌م وه‌ک په‌یوه‌ندى، زانکۆى ،به‌اڵم نه‌مناسى ئ���ه‌گ���ه‌ر ب���ش���م���ه‌وێ ل���ه‌گ���ه‌ڵ و وه‌اڵمیشم نه‌دایه‌وه بۆ ک��وڕێ��ک��ى ک���ورد ق��س�ه بکه‌م ئ�ه‌وه‌ى توشى ههڵه نه‌بم وێنه‌ى کچێکى تر داده‌نێم». ل���ه‌ب���ه‌ر ئ������ه‌وه‌ى وێ��ن �هى ئ�����ه‌رک�����ان ،وت���ی���ش���ى :ئ���هم خۆمى له‌سه‌ره». پ��ێ��گ �ه‌ی �ه س��ودێ��ک��ى ئ��ه‌وت��ۆى ن����ی����ن����ا ،ئ�����ام�����اژه‌ى ت��ێ��دا ن��ی��ی �ه ،ت �ه‌ن��ه��ا ب��ۆ ک��ات ب���ه‌وه‌ش���ک���رد ک���ه ت�ه‌ن��ه��ا ب���هس���ه‌رب���ردن���ه ،ل���ه‌ب���ه‌رئ���ه‌وه‌ى پ���ه‌ی���وه‌ن���دى ب���ه‌ه���اوڕێ به‌ڕاستى کۆمه‌ڵێ شتى تیای ه ن�����زی�����ک�����ه‌ک�����ان�����ی�����هوه که‌شایه‌نى پێکه‌نینه. ده‌ک��������ات و ه����اوڕێ����ى ب������ه‌ش������ێ������ک������ى ت���������ر ل���� ه ت���رى ه �ه‌ڵ��ن �ه‌ب��ژاردوه ل ه ب �ه‌ک��اره��ێ��ن �ه‌ران��ى فه‌یسبوک فه‌یسبوک. ئ���هوه ده‌خ���ه‌ن���ه‌ڕوو ک �ه ئ���ه‌وان ه����ه‌روه‌ه����ا ب �ه‌ش��ێ��ک ته‌نها ئه‌م پێگه‌یه بۆ په‌یوه‌ندى ل����ه ب���ه‌ک���اره���ێ���ن���ه‌ران���ى ک���ردن ب �ه ه��اورێ��ک��ان��ی��ان �هوه و ف���ه‌ی���س���ب���وک ب���ه‌ن���اوى ب�ڵاوک��ردن �ه‌وه‌ى نوسین به‌کار خ���وازراو و وێ��ن�هى ت��رو‌ه ده‌هێنن. له‌م پێگه ئه‌لکترۆنییه‌و‌ه ب���هره���هم ح���هس���ه‌ن ،ت �هم �ه‌ن خ����ۆی����ان ده‌رده‌خ����������ه‌ن، ( )20س��اڵ شاگردى دوکانه ده‌ش���ی���ان���ه‌وێ���ت ل���ێ���رهوه و ئاماژه بۆ ئهوه ده‌ک��ات ک ه شه‌وانه له رێگه‌ى فه‌یسبوکه‌وه هاوڕێى نوێ په‌یدا په‌یوه‌ندى به‌کچانه‌وه بکه‌ن ،لهمبارهیهوه ئ��اواره ده‌کات که پێشتر نه‌یناسیون ،وتى :بۆ مه‌به‌ستى ش��ری��ف ،ت �هم �ه‌ن ( )20س���اڵ خ��وێ��ن��دک��ارى ده‌ى خ��راپ ب�ه‌ک��ارى ناهێنم له‌به‌ر ئ �ه‌وه‌ى وێنه‌ى خۆم ئاماده‌یی ،یهکێکه له به‌کارهێنه‌رانه‌ى فیسبوک
هه‌موو پێگه‌کان کۆمه‌ڵێک ئامانجی خۆیان ههیه ،پێگه‌ی فه‌یسبوکیش به‌هه‌مان شێوه
که وێنه‌ى یه‌کێک له هونه‌رمه‌ندان داده‌ن��ێ��ت و ده‌شیه‌وێت له‌م رێگه‌یه‌وه په‌یوه‌ندى به‌کچه‌وه بکات، وتى« :له فه‌یسبوکدا زیاتر لهگهڵ کچان په‌یوه‌ندى ده‌ک �هم ،فه‌یسبوکه‌که‌شم به‌ناوى هونه‌رمه‌ند یان ئه‌کته‌رێکى جوان و ناودار ناو ده‌نێم و وێنه‌ى واشى بۆ داده‌نێم که سه‌رنج راکێش بێت». ئ����اواره ،ئ���ام���اژه‌ى ب �ه‌وه‌ش��ک��رد وت���ى :رۆژێ���ک په‌یوه‌ندیم به که‌سێکه‌وه کرد بۆ هاوڕێیه‌تى ،ل ه وه‌اڵم��دا پێیوتم ئه‌گه‌ر وه‌ک ئه‌و ئه‌کته‌ره قۆزى بۆچى وێنه‌ى خۆت ناده‌ى تا تۆش بناسرێیت. ره‌وه‌ند محه‌مه‌د ،مامۆستاى راگه‌یاندنى زانکۆى سلێمانى ئاماژه بۆ ئ�هوه ده‌ک��ات که فه‌یسبوک وه‌ک هه‌ر بوارێکى ترى ته‌کنه‌لۆژیا سودى هه‌ی ه ئه‌ویش دهگهڕێتهوه سه‌ر که‌سه‌که خۆى که بۆچ مه‌به‌ستێک به‌کارى دێنێت ،جه‌ختى له‌مه‌کرده‌و‌ه وتى :ههیه بۆ دۆزینه‌وه‌ى هاوڕێى دێرینى یاخود بۆ ئه‌وه‌ى هاوڕێیه‌تى تازه دروست بکات ،واته به‌پێى ئه‌وه‌ى دیوارێکى کلتورى هه‌بێ ئاشنایه‌تى خه‌ڵکى تر بکات. توێژه‌رێکى کۆمه‌اڵیه‌تیش ئاماژه بۆ ئه‌وه‌دات ک�ه ل�ه ئێستا به‌کارهێنانى فه‌یسبوک له‌الیه‌ن گه‌نجانه‌وه بۆ ئهوهیه تا خۆیان له‌و کێشانه ده‌رباز بکه‌ن که ههیه. حسێن عوسمان عه‌لى ،توێژه‌رى کۆمه‌اڵیه‌تى، جه‌خت لهوه دهکاتهوه که به‌کارهێنانى فه‌یسبوک ل�ه‌الی�ه‌ن گه‌نجى ئ�هم��ڕۆوه بۆ ئ�ه‌وه‌ی�ه که خۆیان سه‌رقاڵ بکه‌ن ،تا ئاگایان له‌م کێشه کۆمه‌اڵیه‌تى و سیاسى و کلتورییه نه‌مێنێ که له ئێستادا تیاى دا ده‌ژی��ن .وتیشى :رام وایه ئهمه ته‌نها بۆ دوور که‌وتنه‌وه له کێشه‌و گرفته‌کانیانه له‌م رێگه‌یه‌وه. ه�ه‌روه‌ه��ا ئ�ه‌وه‌ش��ى راگه‌یاند :هه‌موو پێگه‌کان ک��ۆم �ه‌ڵ��ێ��ک ئ��ام��ان��ج��ى خ���ۆی���ان ه���ه‌ی���ه ،پێگه‌ى فه‌یسبوکیش به‌هه‌مان شێوه ،ب �ه‌اڵم دهگهڕێتهوه سه‌ر خودى که‌سه‌که چۆن به‌کارى ئه‌هێنێ؛ جا بۆ هاوڕێیه‌تى بێ یان بۆ زانیارى.
گه‌نجێکى شارۆچکه‌که: به‌ڕێوه‌به‌رى ناحیه‌ى قه‌سرێ نه‌هاتوو ه گوێ ل ه داخوازیه‌کانمان بگرێت [ ئا /زۆسک چۆمانى ] گه‌نجانى ق �هس��رێ پێیانوای ه ک �ه ن ه له‌الیه‌ن حکومه‌ت و ن ه له‌الیه‌ن حزبه‌کانه‌و ه خزمه‌تگوزاریان بۆ نهکراوه ،توێژه‌رێکى کۆمه‌اڵیه‌تیش رایده‌گه‌یێنێت ،ک ه نه‌بوونى ئه‌و خزمه‌تگوزاریان ه گه‌نج به‌ره‌و خراپ ه ده‌بات و دورى ده‌خاته‌و ه ل ه کۆمه‌ڵگا.
رزگار عه‌بدواڵ ،ته‌مه‌ن ( )23ساڵ هێما بۆ ئهوه ده‌کات که وه‌ک گه‌نجانى قه‌سرێ «ده‌مێکى زۆره» داوای��ان له حکومه‌تى هه‌رێمکردو‌ه ک ه سه‌نته‌رێکى گه‌نجانیان بۆ بکهنهوه تا تێیدا بحه‌وێنه‌وه و پالن بۆ کار و پرۆژه‌کانیان دابنێن وتى« :په‌رتوکخانه‌یه‌ک خوێنه‌رێکى باش ل ه ده‌ورى خۆیدا کۆدهکاتهوه» .ئه‌م گهنجه پێوایه له‌به‌ر ئهوه وه‌اڵمیاننه‌داونه‌ته‌و‌ه بۆ ئه‌وه‌ى ده‌یانه‌وێت بیانکه‌ن به‌حزبى .جه‌ختى ک��ردهوه :نابێت ئه‌و ده‌زگایه‌ى داده‌مزرێت ئامانجى رێکخستنى حزبى له پشته‌وه بێت ،له‌به‌ر ئه‌وه‌ى ئه‌م ه خزمه‌ت کردن نیی ه به گه‌نج. رزگار ،قسه‌شى له (کۆمه‌ڵه‌ى ژیانه‌وه‌ى باڵه‌ک) کرد ک ه کۆمه‌ڵه‌یه‌که له شارۆچکه‌که‌یاندا ،پێشوای ه ئ����هم ک��ۆم �ه‌ڵ �ه‌ی �ه ن �ه‌ی��ت��وان��ی��وه بۆشاییه‌کى بچوکیش ل ه کێشه و معاناتى گ���ه‌ن���ج���ان���ى
ده‌ڤ���ه‌ره‌ک���ه پ��ڕب��ک��ات �هوه ،وت���ى« :پ����اره و ب��ودج �هى مانگانه‌یان ده‌چێت ه گیرفانى چه‌ند که‌سێکه‌وه». به‌شێکى تر ل ه گه‌نجانى قه‌سرێ جه‌خت لهوه دهکهنهوه که الیه‌نه‌کان و حکومه‌تى هه‌رێمیش ب ه ته‌نگ داواکاریه‌کانى گه‌نجانى شارۆچکه‌که‌و‌ه نه‌هاتوون ،پێشیوایه که الیه‌نى تر خزمه‌تى کردوون. راب �ه‌ر خ��در ،ته‌مه‌ن ( )20س��اڵ گه‌نجێکى ترى دانیشتوى قه‌سرێی ه پێیوای ه ن ه یه‌کێتى و ن ه پارتى و نه‌حکومه‌تى هه‌رێم ده‌ستى ئاوه‌دانى نه‌گه‌یاندووه‌ت ه شارۆچه‌که‌که‌یان .وتى :تائێستا به‌ڕێوه‌به‌رى ناحیه‌ى قه‌سرێ نههاتووه گوێ ل ه داواو داخوازیه‌کانمان بگرێت و له که‌موکوڕییه‌کانى گه‌نجان بدوێت. پێشیوایه ئه‌وه‌ى خزمه‌تێکى به توێژى گه‌نج کردبێت رێکخستنى گه‌نجانى (پهکهکه)یه ،ل ه ناوچهکه. ئاماژه‌ى بۆ ئه‌وه‌شکرد ک ه هه‌وڵیانداوه بۆ سه‌نته‌رێکى گه‌نجان و داواکه‌شیان گه‌یاندووه‌ت ه ده‌ستى سه‌رۆکى حکومه‌تى هه‌رێمى کوردستان (د.ب �هره �هم ساڵح) به‌اڵم نهکراوه. ب��ێ��وار ج���ه‌الل ،ب�ه‌رپ��رس��ى (ک��ۆم �ه‌ڵ �هى ژی��ان �ه‌وه‌ى باڵه‌ک) ئه‌و قسانه‌ى رزگار ره‌تده‌کاته‌وه و پێیوای ه که خزمه‌تى گه‌نجانیان ک��ردوه و الشیان گرنگ ن��ی��ی � ه ل �ه‌ژێ��ر
چ ناوێکدا بووه جه‌ختى له‌مه‌کرده‌و‌ه و به (چه‌تر) ى راگه‌یاند :هه‌ر رێکخراوێک یان سه‌نته‌رێک بێت گرنگ ئه‌وه‌ی ه ک ه خزمه‌ت به گه‌نج بکرێت ،جا هه‌ر الیه‌نێک بێت .ئێم ه وه‌ک کۆمه‌ڵه‌ى ژیانه‌وه‌ى ب��اڵ �ه‌ک ک �ه ل � ه س��اڵ��ى ()2007هوه دام���ه‌زراوی���ن خزمه‌تێکى باشمان پێشکه‌ش ب ه گه‌نجان و گشت چین و توێژێکى ده‌ڤه‌ره‌که‌مان کردوه ،وه‌ک (کۆڕ و سمینار و خولى کۆمپیوته‌ر و ئینته‌رنێت)مان پێشکه‌ش به گه‌نجان و خهڵکه که کردووه. ێ قس ه له نه‌بوونى هێڵى ئینته‌رنێت گه‌نجانى قه‌سر و پارکێک ده‌که‌ن ک ه تائێستا بۆ شارۆچکه‌که‌یان نهکراوه ،ئه‌مانه‌ش به‌پێویستییه‌کى سه‌ره‌کى ده‌زانن. عه‌باس عالى )24( ،ساڵ ،ئاماژه بۆ ئهوه ده‌کات ک ه ئینته‌رنێت پێویستیه‌کى سه‌ره‌کی ه و مافى هه‌موو که‌سێکیش ه که کارى له‌سه‌ر بکات ،وتى :نه‌بوونى ئینته‌رنێت گه‌نجى دابڕیو‌ه له جیهانى ته‌کنه‌لۆژیا و جیهانى سه‌رده‌م .ئه‌م گهنجه هێماى بۆ ئه‌وه‌شکرد ک� ه شارۆچکه‌که‌یان سروشتێکى جوانى هه‌ی ه و نه‌تواندراوه سود له‌م ه ببیندرێت و پارکێکى تێدا دروست بکه‌ن. عه‌بدولوه‌هاب مه‌مى خه‌لى ،به‌ڕێوه‌به‌رى ناحیه‌ى قه‌سرێ ب ه (چه‌تر)ى راگه‌یاند :ئێمه له‌و ده‌ڤ�ه‌ره‌دا
(کۆمه‌ڵه‌ى ژیانه‌وه‌ى باڵک)مان ههیه ک ه خزمه‌ت ب ه توێژى گه‌نج و الوان و گشت کۆمه‌ڵگاکه ده‌کات ل ه ب��وار‌ه جیاجاکاندا ،هه‌روه‌ها خانه‌ى فه‌رهه‌نگى قه‌سرێش ده‌ورێکى باشى ههبووه له‌م رووه‌وه. وت���ی���ش���ى :ئ��ێ��م �ه ل���ه ه���ه‌وڵ���ى ئ�����ه‌وه‌دای�����ن ک ه په‌رتوکخانه‌یه‌ک ل ه ناو شاره‌دێى قه‌سرێ بکهینهوه ک �ه کۆمه‌ڵێک پ�ه‌رت��وک��ى ج���ۆراو ج��ۆر ل � ه خۆى ده‌گرێت .ئه‌م شوێنه شوێنێکى تایبه‌ت ه ویستومان ه شتى بۆ بکه‌ین ،به‌اڵم له‌به‌ر بوونی (پهکهکه) له‌و ناوچه‌یه‌دا نه‌مانتوانیو‌ه خزمه‌ت به‌گه‌نجان و به‌و شوێنه بکه‌ین. ن�ه‌ب�ه‌ز ع�ه‌ب��دول��ڕه‌ح��م��ان ،ت��وێ��ژه‌رى کۆمه‌اڵیه‌تى، ئاماژه بۆ ئهوه ده‌کات نه‌بوونى سه‌نته‌ر و پارک و په‌رتوکخانه لهوانهیه ک ه گه‌نج به‌ره‌و خراپه به‌رێت و دورى بخاته‌و‌ه له کۆمه‌ڵگا و ل ه هه‌موو ئه‌و سۆزانه‌ى که گه‌نج هه‌یه‌تى ،لهوانهشه گه‌نجان هه‌ست ب ه که‌موکوڕییه‌ک بکه‌ن به‌بێ ئه‌و پێویستیانه. ت��وێ��ژه‌ره‌ک �ه وتیشى :پێویست ه گه‌نج به‌تایبه‌ت ک ه هه‌رێمى کوردستان ل ه ( )%17بودجه‌ى عێراق وه‌رده‌گ��رێ��ت ،گه‌نج چى داوا بکات ب��ۆى جێبه‌جێ بکات ،له‌به‌ر ئه‌وه‌ى ئه‌م رێژهیه زۆره.
ناحیه‌ی قه‌سرێ
مافی چاره‌ی خۆنووسین بۆ گه‌الن یان قوڵکردنه‌وه‌ی کێشه‌کانیان گه‌ل و نهتهوه ژێرده‌سته‌کان له‌تێکۆشاندا به‌رده‌وام پ���رۆژه و رێ��ب��ازی ج��ۆراوج��ۆری��ان بۆ ده‌ستنیشان ک���راوه ،زۆرب �ه‌ی ج��اری��ش ک �ه‌وت��وون �ه‌ت �هوه خزمه‌ت چینی س�ه‌رده‌س��ت ،بۆیه گرنگ ه ش����رۆڤ����ه‌ی����ه‌ک����ی پ���وخ���ت���ی ب��ۆ سه‌ردار ستار بکرێت ،له‌به‌ر ئ��ه‌وه‌ی راب�ه‌ران��ی سۆسیالیزمی بونیادنراو له‌کاتی خ��ۆی��دا ل �ه‌ژێ��رن��اوی ب�ه‌چ��اره‌س�ه‌ر گه‌یاندنی پرسی ن �ه‌ت �هوه ژێ��رده‌س��ت�ه‌ک��ان هه‌ندێک پره‌نسیبیان بۆ دان��اوه ،به‌و مانایه‌ی نهتهوه و گه‌لی ژێرده‌ست له‌دیاریکردنی مافی خۆیدا خاوه‌ن بڕیاره و خودی خۆی ده‌توانێت بڕیار له‌سه‌ر چاره‌نوسی خۆی بدات .بۆ ئه‌و مه‌به‌سته‌ش پێوه‌ریان دیاری کرد ،کام ه نهتهوه ده‌توانێ ببێته ده‌وڵه‌ت ،کامه‌یان مافی فیدرالی ههیه و کێش مافی ئۆتۆنۆمی ،ئ���ه‌وه‌ی مافی هیچیشی نییه!!. ئه‌و به‌ندو مادانه‌ی دیاری کراون ئه‌وه‌ندی سیاسین ئ�ه‌وه‌ن��ده حقوقی نیین .له‌به‌ر ئ��ه‌وه‌ی یاسا و حقوق له‌ژێرده‌ستی ده‌سه‌اڵتدایه ،بۆیه یاساکان به‌گوێره‌ی خۆیان دیاری ده‌که‌ن .له‌به‌ر ئه‌وه‌ش‌ه ئه‌و یاسایانه‌ش ک ه له دیاریکردنی مافی چاره‌ی خۆنوسین دیاری کراون به‌هه‌مانشێوه‌ن. سۆسیالیزمی ه �ه‌ڵ��وه‌ش��اوه ل �ه‌ب �ه‌ر ئ���ه‌وه‌ی خۆی له‌ئه‌قلیه‌تی ده‌س�ه‌اڵت��داری�ه‌ت��ی و چینی سه‌رده‌ست ن �ه‌گ��ۆڕی ب��ۆی �ه‌ش ل�ه‌ک��ۆت��ای��دا ب���ووه مه‌زهه‌بێکی س�ه‌رم��ای�ه‌داری و دوای حه‌فتا س��ا ڵ سۆڤیه‌تیه‌کان خۆیان ئ �ه‌وه‌ی ئاوایان کردبوو خراپیان ک��رد .ده‌بێ سۆسیالیزم ئه‌نجامه‌کانی بهمشێوهیه بێت ،یان کرده‌وه‌ی سۆسیالیسته‌کان ئ �ه‌وه‌ی لێ په‌یدابوو؟ ده‌ب��ێ ئه‌م ه
بابه‌تی ئه‌م وتاره‌مان نه‌بێت ،به‌اڵم پێویسته ئهوه بزانین که سۆسیالیزمیش پێویستی به‌پێناسه‌کردنه‌و‌ه ههیه، چونکه ئ �ه‌و تێکۆشان‌ه گه‌لیه‌ی ل�ه‌ژێ��ر دروشمی سۆسیالیزم دروست بوو له‌کۆتایدا گه‌النی ژێرده‌ست لێی سودمه‌ند نه‌بوون. ئه‌و چه‌مک و نزیکایه‌تیه‌ی به‌سه‌ر زاراوه‌ی مافی چ��اره‌ی خۆنووسینه‌و‌ه زاڵ�ه چه‌مکی نه‌ته‌وه‌په‌رستی ده‌سه‌اڵتگه‌رایه ،ئه‌مه‌ش ده‌کات‌ه به‌رژه‌وه‌ندی توێژی س���ه‌رده‌س���ت ل �ه‌ن �ه‌ت �ه‌وه‌ێ��ک��دا ،ب��ۆی �ه وه‌ک گ���ه‌الن و نهتهوه ژێرده‌سته‌کانیش ده‌ب��ێ ئه‌و پێوه‌ر و شێوازان ه هه‌ڵسه‌نگێنینه‌و‌ه که بۆ بڕیاردان له‌چاره‌ی خۆنووسین دیاری کردووه. ستالین وه‌ک رێبه‌رێکی سۆسیالیسته‌کانی جیهان، پێنج مه‌رجی دانابوو بۆ ئه‌و نه‌ته‌وانه‌ی که ده‌کرێ ببن ه خاوه‌ن ده‌وڵه‌ت .ئه‌وانیش؛ مێژوویی هاوبه‌ش ،بازاڕی هاوبه‌ش ،زمانی هاوبه‌ش ،جوگرافیایه‌کی هاوبه‌ش و به‌رژه‌وه‌ندی هاوبه‌ش .له‌بنه‌ڕه‌تدا ئه‌و بیرۆکه‌ی‌ه ئه‌قڵ و فه‌لسه‌فه‌ی سۆسیالیستی نیه ،چونکه ئهمه به‌رهه‌می شۆڕشی برژوازی فه‌ڕه‌نسای‌ه (ئه‌گه‌ر قسه‌که‌م له‌جێ دابێت). ئه‌م پره‌نسیبانه‌ی ستالین رۆحی شۆڤێنزمی نه‌ته‌وه‌یی له‌نه‌ته‌وه‌کان پێشخست به‌مانایه‌کی تری نهتهوه په‌رستێتی پێشخست ،ئه‌ویش له‌سه‌ر ئه‌و بنه‌مایه‌ی نه‌ته‌وه‌یه‌ک نه‌ته‌وه‌یه‌کی تر نه‌ناسێت و به‌هیچی نه‌ژمێرێت ،ئه‌مه‌ش وای کرد نه‌ته‌وه‌کان هه‌وڵی یه‌کتر سڕینه‌وه‌یان ده‌دا له‌سه‌ر زه‌وی .باشترین نمونه‌شمان هه‌وڵی سڕینه‌وه‌ی گه‌لی ک��ورده ل�ه‌الی�ه‌ن داگیرکه‌رانی و پشتیوانی لێکردنیشیان له‌الیه‌ن سۆڤیه‌ته‌وه .بۆ ئه‌مه‌ش وایکرد بزوتنه‌و‌ه رزگاری‌ه نیشتیمانیه‌کان بکه‌ون‌ه خزمه‌تی سیسته‌می سه‌رمایه‌داری .مافی چاره‌ی خۆنووسین له‌به‌ڵگه‌نامه‌کانی نهتهوه یه‌کگرتوه‌کانیش ههیه ،به‌اڵم
کۆنگره‌ی پارتی و په‌یامی بارزانی پ���ارت���ی دی��م��وک��رات��ی کوردستان ،دوایی «»10 ئه‌حمه‌د حه‌سه‌ن س������اڵ «»13ی����هم����ی����ن کۆنگره‌ی خۆی گرێدا. له مه‌راسیمی کردنه‌وه‌ی کۆنگره‌دا ،زۆرێک له‌نوێنه‌ری ده‌وڵه‌تان و پارتی سیاسی و ب�ه‌ئ��ام��اده‌ب��وون��ی س���ه‌رۆک ک��ۆم��اری عێراق جه‌الل تاڵه‌بانی و س�ه‌رۆک وه‌زی��ران نوری م��ال��ی��ک��ی .ه���ه‌ری���ه‌ک ل���هس���ه‌رۆک ک���ۆم���ار و سه‌رۆک وه‌زیرانی عێراق لهگهڵ نوێنه‌ری ده‌وڵه‌ت و پارتی سیاسیه‌کان وت��اری خۆیان پێشکه‌شى ئ��ام��اده‌ب��ووان��ی کۆنگره ک��رد .ل �ه‌و وت��اران �ه‌ی ک ه خوێندرانه‌وه ،بێگومان وتاری کرانه‌وه‌ی کۆنگره که له‌الیه‌ن به‌ڕێز مه‌سعود بارزانیهوه پێشکه‌ش کرا به‌شێوه‌یه‌کی سه‌رنجراکێش گۆهدارکرا .بێ گ��وم��ان وت���اری بهمشێوهیه ،ل���ه‌رۆژی وادا به‌پڕ په‌یامی جیاواز جیاواز ئاماده ده‌کرێن .له‌و وتاره‌ی بارزانیش په‌یامگه‌لێکی زۆرهه‌بوون .به‌اڵم بهداخهوه ته‌نیا یه‌کێتی نه‌ته‌وه‌یی له‌م وتاره‌دا که‌م بوو .هه‌تا به‌باوه‌ڕی من پێویست بوو په‌یامێکی به‌وشێوه‌ی ه له‌رستێکیشدا بووایه باس بکرایه .به‌الی منه‌وه ئه‌و الیهنه له‌په‌یامه‌که‌ی سه‌رۆکی پارتیدا که‌م بوو. یه‌کێتی کوردان و سازکردنی کۆنگره‌ی نه‌ته‌وه‌یی له‌نێوان هه‌موو هێز و پارتیه کوردستانیه‌کان ،ئه‌وا ئاشتیه‌کی هه‌میشه‌یی ب��ۆ رۆژه��ه‌اڵت��ی ناوین لهگهڵ خۆیدا بێنێت. په‌یامه‌که‌ی ئه‌رێنی بوو ،به‌اڵم که‌مبوو ب��ارزان��ی پێش م��اوه‌ی �ه‌ک دیسان هه‌نگاوێکی گرنگی بۆ ئاواکردنی حکومه‌تی عێراقی هاویشت. له‌ده‌ستپێشخه‌رییه‌کدا هه‌موو الیهنه سیاسیه‌کانی ع��ێ��راق��ی ب���ه‌ش���داری پ���رۆس���ه‌ی ئ��اوه‌دان��ک��ردن��ی حکومه‌تی عێراقی کرد .له‌وکاته‌شدا زۆر الیهن ئه‌و هه‌وڵدانه‌یان باش هه‌ڵسه‌نگاند .به‌اڵم به‌گوێره‌ی ئه‌و راستیه‌ی ده‌رکه‌وتوه پێش ،دیسان الیه‌نی که‌م له‌م ده‌ستپێشخه‌ریه‌ی بارزانی دا یه‌کێتی نێوان کوردان بوو .چونکه له‌دوای سازکردنی کۆبوونه‌وه‌ی هه‌ولێر و دوای��ش به‌رده‌وامکردنی له به‌غدا ،بزوتنه‌وه‌ی گ��ۆڕان که ئه‌ویش له لیستی ک��وردی دا بوو ل ه ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌رانی عێراقدا .....به‌گومانه‌و‌ه نزیکی ئه‌و ده‌ستپێشخه‌ریه‌ی بارزانی بووه و به‌ره‌و دواوه کشایه‌وه و له‌لیسته‌که ده‌رکه‌وت. بێ یه‌کێتی نێوان کوردان هیچ واتای چاره‌سه‌ری نییه ههرچهنده ئه‌گه‌ر بارزانی کوردان وه‌ک به‌شێک له‌یه‌کپارچه‌ی خاکی عێراقیش بژمێرێت و ئه‌کرێ له‌و باره‌شه‌وه په‌یامی ئه‌رێنی دابێت .به‌اڵم ئه‌گه‌ر کاتێک ئهوه نه‌که‌وێته خزمه‌ت یه‌کێتی نه‌ته‌وه‌یی کوردان و له‌وباره‌وه نابێته هه‌وڵدانێک بۆ یه‌کێتی چ��وار پ��ارچ �ه‌ی ک��وردس��ت��ان .ئ�هم�ه‌ش ب��ۆ گه‌لی ک��ورد ئه‌بێته جێی گومان و ت��ۆران له‌یه‌کتری. چونکه ئاشتێکی ن��اوخ��ۆی��ی ده‌ت��وان��ێ��ت ئ��ارام��ی ببه‌خشێته ده‌وڵه‌تانی دراوسێ و هه‌رێمه‌که‌ش .بێ
یه‌کبوونی هێزی کوردستانی هیچ واتای په‌یمان بههێزه بیانیه‌کان نییه (مه‌به‌ست هێزه هه‌رێمیه‌کانن عه‌ره‌ب ،فارس و تورک). پارتی کرێکارانی کوردستان ،له‌چوارپارچه‌ی ک��وردس��ت��ان خ �ه‌ب��ات ل�ه‌پ��ێ��ن��او ی�ه‌ک��ێ��ت��ی ک���وردان به‌ڕێوه‌ده‌بات .به‌سااڵنه باسی یه‌کێتی نه‌ته‌وه‌یی ک����وردان ده‌ک����ات .ل���ه‌وب���اره‌ی���هوه ب �ه‌ڕێ��ز ع �ه‌ب��دواڵ ئۆجه‌الن چ له‌قۆناغی ئیمرالیدا به‌ده‌یان نامه‌ی بۆ سازکردنی کۆنگره‌ی نه‌ته‌وه‌یی بۆ یه‌کێتی و پارتی ناردوه .هه‌مانکات چه‌ندین شرۆڤه و هه‌ڵسانگاندنی به‌ڕێزیان بۆ سازکردنی کۆنگره‌یه‌کی به‌وشێوه‌یه ل ه رابردوو کراون و ئێستاش هه‌ن .ئه‌و لێدوانانه‌ی که له الیهن به‌رپرسانی کۆما جڤاکێن کوردستانیشه‌و‌ه ده‌درێ�����ن ب������ه‌رده‌وام پ��ێ��داگ��ری ل �هس �ه‌ر پێویستی سازکردنی کۆنگری نه‌ته‌وه‌یی ده‌ک�ه‌ن�هوه .به‌اڵم هێشتا هه‌نگاوێکی به‌رچاو له الی �ه‌ن هێزه‌کانی باشوری کوردستانه‌وه لهوبارهیهوه نه‌نراوه. پێویسته پێوانه یه‌کێتی نه‌ته‌وه‌یی بێت له‌هه‌موو ئه‌و لێدوان و په‌یامانه‌ی که له الیهن ته‌ڤگه‌ری سیاسی کوردستانه‌وه ده‌درێن ،دیارده‌بێت که پێویست ده‌کرێت له‌پێناو ئاشتی و ئارامیدا هه‌نگاو بهاویشترێن .پێویسته پێوانه‌ی سیاسه‌تی کوردان له‌سه‌ر یه‌کێتی نه‌ته‌وه‌یی بێت .ههرچهنده تێڕوانین و شێوازی کارکردنی پارته سیاسیه‌کان جیاوازیش بێت ،ب �ه‌اڵم له‌بنه‌مادا ئ �ه‌وه‌ی ک��وردان وه‌ک نه‌ته‌وه‌یه‌کی یه‌کگرتوو نیشانبدات هێزه یکگرتووه‌که‌یه‌تی .لهوانهیه به‌رژه‌وه‌ندی هه‌ندێک الیه‌نی سیاسی و به‌تایبه‌تیش هه‌رێمی کوردستان ل�ه‌گ�ه‌ڵ حکومه‌تی عێراقی هه‌بێت ،ده‌ب��ێ��ت له‌و ب��اره‌ش �هوه ب��ارزان��ی سیاسه‌تێکی ورد به‌ڕێوه‌ببات ئ�هم�ه‌ش مافێکی سروشتی یه‌کێتی و پارتیه. ب�ه‌اڵم کاتێک ئه‌و سیاسه‌ته‌ش بکرێت پێویسته، ب����ه‌رژه‌وه‌ن����دی گشتی ن���ه‌ت���ه‌وه‌ی ک���ورد ب �ه‌رچ��او بگیردرێت بۆ ئه‌مه‌ش هه‌نگاو بهاویشترێن. ئ�ه‌و ده‌ستپێشخه‌ریه‌ی که له الی �ه‌ن بارزانیهوه پێشخرا بۆ ئاواکردنی حکومه‌تێکی نیشتمانی و ی�ه‌ک��گ��رت��ووی ع��ێ��راق��ی ،ئ��ه‌و پ�ه‌ی��ام��ان�ه‌ی ک ه ل���هس���ه‌ره‌ت���ای ک���ۆن���گ���ره‌ی «»13ى پ��ارت��ی �هوه پێشکه‌شکران ،په‌یامی گرنگ بوون .به‌اڵم من وه‌ک رۆژنامه‌وانێکی کورد ئه‌مه‌م که‌م بینی .پێویست ه لێدوان و هه‌نگاوی به‌وشێوه‌یه که له‌الیه‌ن بارزانیهوه ده‌نرێن هێشتا زیاتر به‌ناوه‌ڕۆکی یه‌کێتی نه‌ته‌وه‌یه‌و‌ه پڕ بکرێتهوه .پێویسته هه‌نگاوی یه‌که‌مینی هێزه کوردستانیه‌کان ،سازکردنی یه‌کێتی کوردان بێت. هه‌موو ئه‌و په‌یام و لێدوانانه‌ی که بدرێن پێویست ه ناوه‌ڕۆکیان به‌ئاشتی و یه‌کێتیه‌وه بدرێت .له‌به‌ر ئه‌وه‌ی هه‌لومه‌رجی جیهانی و هه‌رێمی رۆژهه‌اڵتی ناوین ئهمه ده‌سه‌پێنێت .وه‌ک به‌ڕێز ئۆجه‌الن ده‌ڵێت «ل �ه‌ک��وردس��ت��ان گ���ه‌اڵی داری���ش ب��ێ رێکخستن جوڵه ناکات ».پێویسته ئهمه بۆ ک��وردان ببێت ه پێوان .ئێمه چاوه‌ڕوانیه‌کی به‌و ره‌نگه‌مان له‌به‌ڕێز بارزانیهوه ههیه.
ئهوه ده‌زانرێت که رێکخراوی نهتهوه یکگرتوه‌کانیش به‌رهه‌می شه‌ڕی دووه‌می جیهان و ملمالنێی شه‌ڕی س��ارده ،هه‌روه‌ها ده‌رک �ه‌وت که نهتهوه یه‌کگرتوه‌کان پێناسه‌که‌ی چه‌وته ،به‌ڵکو رێکخراوی ده‌وڵه‌ته‌کانه، چونکه زۆرن ل �ه‌و ده‌وڵ�ه‌ت��ان�ه‌ی که بێ ده‌وڵ �ه‌ت��ن و له‌و رێکخراو‌ه دانین نمونه‌ش گه‌النی وه‌ک؛ کورد، ئه‌مازیغ ،قبتی ،ئاشوری ،کلدان و زۆرێکی تر .واتا ناکرێت به به‌ڵگه‌کانی نهتهوه یه‌کگرتووه‌کان دوایی نزیکه‌ی حه‌فتا سا ڵ به‌هیچ حساب نه‌کردنی کورد ئه‌مڕۆ خۆمان بخه‌ین‌ه داوی بهڵگه به‌سه‌رچووه‌کانیان. چ ئ���ه‌وه‌ی ل �ه سۆڤیه‌ت ب��ۆ گ �ه‌الن��ی ژێ��رده‌س��ت دیاری کراوه و چ ئه‌وه‌ی له نهتهوه یه‌کگرتوه‌کانیش هه‌ردووکی به‌رهه‌می ئه‌قڵیه‌تێکن ئه‌ویش ئه‌قلیه‌تی ده‌وڵ���ه‌ت ـ ن�ه‌ت�ه‌وه‌ی�ه .ده‌وڵ���ه‌ت ـ ن �ه‌ت �ه‌وه‌ش به‌رهه‌می ئه‌قڵیه‌تی سه‌رمایه‌داری‌ه بۆ خۆسه‌پاندن به‌سه‌ر گه‌الن. ل�ه ئه‌نجامی ئ �ه‌و پ��رۆژه‌ی��ه‌ش هیچ یه‌کێک له‌و گه‌النه‌ی که بوونه خ��اوه‌ن ده‌وڵ �ه‌ت نه‌گه‌یشتن‌ه ئه‌و ئاسوده‌ییه‌ی که نه‌ته‌وه‌کان چاوه‌ڕێیان ده‌کرد ،تا رۆژی ئه‌مڕۆش هه‌موو ئه‌و کێشه سه‌ره‌کیانه‌ی رووبه‌ڕوومان دهبنهوه به‌رهه‌می ئه‌قڵیه‌تی ده‌وڵه‌ت ـ نه‌ته‌وه‌ن .ئه‌گه‌ر به‌نمون‌ه وه‌ریبگرین ئه‌وروپا که ناوه‌ندی ئه‌قڵیه‌تی ده‌وڵه‌ت ـ نه‌ته‌وه‌یه ،به‌اڵم زۆرترین شه‌ڕ و کوشتار له‌م کیشوه‌ر‌ه کراوه به‌هه‌ردوو شه‌ڕی جیهانیشه‌وه .هه‌روه‌ها نائاسوده‌ترین شوێنیش له‌جیهان ئێستا رۆژهه‌اڵتی ناوین ه ئه‌ویش له‌ئه‌نجامی هه‌بوونی ئه‌و ده‌وڵه‌ت‌ه شۆڤێنیستی ه نه‌ته‌وه‌ییانه‌یه ،نیو سه‌ده‌ی‌ه کێشه‌ی ده‌وڵه‌تی فه‌له‌ستین و ده‌وڵه‌تی ئیسرائیل چاره‌سه‌ر ناکه‌ن )22( ،ده‌وڵه‌تی عه‌ره‌بی بێ ئیراده‌یان دروست کردون که بێجگ‌ه ل ه ته‌نگه‌ژ‌ه و مشه‌خۆری بۆ ناوچهکه و جیهان هیچی تریان له‌ده‌ست نایه‌ت ،له‌گ‌ه ڵ گێژاوی ئه‌فغانستان و عێراق که ئه‌مڕۆ له هه‌ر رۆژێک گێژاوه‌ک‌ه قووڵتره.
که‌س ناتوانێت بڵێت ئه‌وه‌ی سه‌دامی به‌و ده‌رده‌برد و کردی‌ه دڕنده‌یه‌کی سه‌ر رووی زه‌وی نه‌ته‌وه‌په‌رستایه‌تی عه‌ره‌بی نه‌بوو ،به‌هه‌مان شێوه ئ �ه‌وه‌ی هیتله‌ریشی گهیانده هیستریای به‌ئه‌لمانی کردنی جیهان هه‌ر ئهوه بوو .ئه‌وه‌ی ئه‌مڕۆش ئوسام‌ه بن الدن و ئه‌لقاعیده‌ی گه‌یاندوه‌ت‌ه ئ �ه‌و ئاست‌ه مه‌ترسیدار‌ه دیسان هه‌مان بابهته .بۆیه هه‌تاکو داکۆکی زیاتر له‌ئه‌قڵیه‌تی ده‌وڵه‌ت ـ نهتهوه بکرێت ،ئه‌وا دیسان ئاماده‌کاری‌ه بۆ ده‌ک��رد ،به‌اڵم ئه‌مڕۆ ده‌رف�ه‌ت زیاتر بووه و ده‌توانێت دروستکردنه‌وه‌ی دڕنده‌یه‌کی تر ،به‌اڵم ئه‌مجار‌ه به‌ناو و زیاتر په‌ل بهاوێژێت .ئه‌گه‌ر ئه‌و مێژووه‌ی سااڵنی نه‌ته‌وه‌یه‌کی جیاتر. راب��ردوو چ شکان و نسکۆکان یان شه‌ڕی ناوخۆ و ه پرسیار بین؟ ه ن ت ه � وڵ ه د اڵم ه � ب ئازادبین، ده‌کرێت پاڵدان‌ه پا ڵ داگیرکه‌ران که دوو رووی یه‌ک دراون و گه‌وره‌ک‌ه لێره‌یه .به‌واتایه‌کی تر ئه‌و نه‌ته‌وانه‌ی ک ه پێویسته ببینرێن .راسته ئێمه ناوه‌ندی ده‌وڵه‌ت ـ نهتهوه ده‌وڵه‌تیان ههیه ئازادن؟ .دوو پرسیاری گرنگن به‌تایبه‌ت نیین وه‌ک ئه‌وروپا ،به‌اڵم ئێمه‌ش که‌متر له‌وان شه‌ڕی بۆ گه‌لی کورد که گه‌لێکی ههره دێرینی رۆژهه‌اڵتی ناوخۆمان ن�ه‌ک��ردوه؛ وه‌ک ( )22ده‌وڵ�ه‌ت�ه عه‌ره‌بی ه ناوینه ،به‌اڵم تائێستا وه‌ک نه‌ته‌وه‌یه‌ک ناناسرێت و دروس��ت��ک��راوه‌ک�ه نیین ،ب �ه‌اڵم ئێمه‌ش که‌متر ل �ه‌وان هیچ مافێکیشی پێ ره‌وا نابینرێت .ئێمه مافمان ه مشه‌خۆر و پاندی دهرهوه و گه‌ند ڵ نیین .ئه‌وکات به‌هه‌موو شێوه‌ێک بیر له‌ئازادی خۆمان بکهینهوه راسته ئێمه به‌ناو ده‌وڵه‌ت ،ده‌وڵه‌ت نه‌بووین ،به‌اڵم هه‌موو وه‌ک گه‌لێک ،به‌اڵم مافمان نییه ئه‌و هه‌اڵنه‌ی ک ه ده‌رهاویشته‌کانی ده‌وڵه‌تمان ژیانکردوه. گه‌النی تر ده‌ربازیان کردوه ئێمه‌ش دوباره‌ی بکهینهوه. ده‌ب��ێ وه‌ک ک��ورد زی��ات��ر پرسی مافی چ��اره‌ی پرسیارێک ل �ه‌دوای رووخانی به‌عس له‌هه‌رێمی خۆنووسین لێکۆڵینه‌وه‌ی له‌سه‌ربکه‌ین ،تانه‌که‌وین ه کوردستان زۆر دهکهوێته به‌رگوێم ئه‌ویش ،ئێمه‌ش داوی ده‌وڵ�ه‌ت ـ نه‌ته‌وه‌ی سیسته‌می سه‌رمایه‌داری. مافی خۆمان‌ه ببین‌ه ده‌وڵ���ه‌ت! .ئ �ه‌وه‌ی زیاتر ئه‌و چونکه هه‌ستیاری پرسی کورد له‌رۆژهه‌اڵتی ناوین پێشنیار‌ه ده‌رده‌خات‌ه پێش پارتی ده‌سه‌اڵتدار‌ه به‌پله‌ی ده‌بێ جارێکی تر بیری لێبکرێته‌وه ،ئێمه ناتوانین و ی�ه‌ک�هم .بۆچی ل�ه ئۆتۆنۆمی ه��ات ب��ۆ ده‌وڵ���ه‌ت؟ ناشبێ ببین‌ه ئیسرائیلێکی تر له ناوچه‌دا و شه‌ڕى گه‌ل سااڵنێک ئه‌وان له‌سه‌ر هزری نه‌ته‌وه‌یی و ده‌وڵه‌تخوازی و نه‌ته‌وه‌کانی ترمان پێبکه‌ن .چونکه ئهمه شایسته‌ی ش�ه‌ڕی��ان ده‌ف��رۆش��ت�ه ده‌وروب����ه‌ر ،ب �ه‌اڵم ئ�هم��ڕۆ ئ �ه‌وان گه‌لی ک��ورد نییه .له‌جیاتی ئه‌م دروشمان‌ه ئه‌گه‌ر بوونه‌ت‌ه ده‌وڵه‌تگه‌را؟ له‌ڕاستیدا ئه‌وکاتیش ئه‌وان هه‌ر ئێستا هه‌وڵمان بۆ یه‌کێتی کورد و دیموکراتیزه‌کردنی ده‌وڵه‌تگه‌را ب��وون ،ب�ه‌اڵم له‌چوارچێوه‌ی ئۆتۆنۆمی هه‌رێمه‌ک‌ه هه‌بێت باوه‌ڕده‌که‌م ئ�ه‌وه‌ی سوودمه‌ندیش ه هزر‌ه ده‌وڵه‌تگه‌رایه‌که‌یان ده‌خوالیه‌و‌ه بۆیه به‌ڕای من ئهوهیه. گۆڕانێک نییه ل �ه‌ه��زردا ،به‌ڵکو ئه‌وکات ئاستی پێکهێنانی پرۆس‌ه ده‌وڵه‌تگه‌رایه‌که‌ی تا ئهوهنده بڕی ساڵی یه‌که‌م ژماره 36 دووشه‌ممه 2010/12/20
13
بۆ رۆژنامه‌نوسان زۆر ل �ه رۆژن��ام �ه‌ن��وس��ان ب�ه‌ت��ای��ب�ه‌ت رۆژن��ام��ه‌ن��وس و ن���وس���هره س���ه‌رب���ه‌خ���ۆ و بێ الیه‌نه‌کان ئازایان‌ه به کارى ئاسۆ ساڵح خۆیان هه‌ڵساون و بابه‌ته‌کانیان ل �هس �ه‌ر کێشه گرنگه‌کان خستوه‌ته‌ڕوو به‌تایبه‌ت که ده‌سه‌اڵتى ک��وردى و حزب ه ب��ااڵده‌س��ت�ه‌ک��ان ه��ۆک��ارن ب��ۆ زۆرب����هى کێشه‌و گیرو گرفته‌کان و لێى به‌رپرسیارن. له‌م نوسینه‌دا ئه‌وه‌ى ده‌مه‌وێ تیشکى بخه‌م‌ه سه‌ر و چه‌ند خاڵێکى گرنگن که پێویسته ئاماژه‌ى پێبده‌م و له‌سه‌رى بوه‌ستم ئهوهیه که ده‌بینین ئه‌و هه‌موو نوسین و بابهته گرنگانه‌ى باڵوده‌کرێته‌و‌ه له‌الیه‌ن رۆژنامه‌نوسانه‌وه، الى ده‌سه‌اڵتى هه‌رێمى کوردستان گرنگى و بایه‌خى نیه و ک��ارى له‌سه‌ر ناکرێ و نوسین و پێشنیاز و لێکدانه‌وه‌کانیان به‌هه‌ند وه‌رناگیرێ و هه‌ست و ویژدانیان ناخه‌ن‌ه کار بۆ چاککردنى که‌م و کوڕى و کێشه‌کانى کۆمه‌ڵگاکه‌مان و هه‌ر بێ هه‌ستکردن به به‌رپرسیارێتى و به‌وپه‌ڕى بێ مۆباالتییه‌و‌ه و بێ منه‌ت درێژه به گه‌نده‌ڵى خۆیان ده‌ده‌ن و گوێ له که‌س ناگرن و خه‌ڵگانى ئه‌م واڵته‌ش ورده ورده لهگهڵ گه‌نده‌ڵى دا رادێن و فێریان ده‌که‌ن که گه‌نده‌ڵ بن. زۆربه‌مان ده‌زانین که حکومه‌ت و حزب‌ه بااڵده‌سته‌کان دوو دووانه‌ى لێک جیانه‌کراوه‌ن و تێکهه‌ڵکێشى یه‌کترى بوون و ئه‌مه‌ش هۆکارێک‌ه بۆ گه‌نده‌ڵى .بۆیه ده‌توانین بڵێین حکومه‌ت و حزب پێکهوه ئه‌م واڵته‌یان کردوه ب ه گه‌ندڵستان و رۆژ به رۆژیش کێشه و قه‌یرانه‌کان زیاتر روبه‌ڕوى خه‌ڵکى دهبێتهوه و له‌والوه‌ش ئه‌وان چیان بوێت هه‌ر
ئهوه ده‌که‌ن و گوێ به را و بۆچوونه‌کان و داخوازییه‌کانى خه‌ڵکى کوردستان ناده‌ن و گۆڕانکارییه‌کى جدى ل ه دام و ده‌زگاکاندا ناکه‌ن و خه‌ڵکى شیاو ناخه‌ن‌ه شوێنى شیاو و به میزاجى چه‌ند که‌سێکى نابه‌رپرس ئه‌م واڵت ه به‌ڕێوه‌ده‌به‌ن و گوێ و چاویان له ئاست که‌م و کوڕى کێشه‌ى ئه‌م خهڵکه خه‌واندوو‌ه و هه‌ر ده‌ڵێى نه بایان دیو‌ه و نه‌باران و خۆى به‌کارى الوه‌کییه‌و‌ه خه‌ریک ده‌کات و ئه‌زم‌ه و قه‌یرانه‌کانیش رۆژ به‌ڕۆژ زیاتر ده‌بن!! بۆیه ئه‌مڕۆ زۆر بهداخهوه نوسین وه‌ک سه‌رجه‌م بواره‌کانى ترى ژیان ،هیچ به‌ها و نرخێکى بۆ دانانرێ الى ده‌سه‌اڵتى کوردى و کاربه‌ده‌ستان که له‌سه‌ریان پێویسته هه‌وڵ بده‌ن بۆ چاککردن و باشکردنى ب��وار‌ه جیاجیاکانى ژیانى خه‌ڵکى هه‌رێمى کوردستان ،به‌اڵم بهداخهوه له جیاتى به‌دواداچوون و چاره‌سه‌رى کێشه‌کان ،دێت دادگاییان ده‌کات و غه‌رامه‌یان بۆ داده‌نێ و هه‌ڕه‌ش‌ه و تیرۆر و تۆقاندنیان له‌گه‌ڵدا به‌کاردێنن!... لێره‌دا پرسیارێکى گهوره دێت‌ه پێشه‌وه ،ئه‌ویش ئه‌وه‌ی ه ئایا حکومه‌ت و کاربه‌ده‌ستان تاچه‌ند کاریان له‌سه‌ر نوسینه‌کانى رۆژنامه‌نووسان کردووه ،ئایا تاچه‌ند کار بۆ به‌دادگایى کردنى تاوانبارانى به‌عسى فاشى کراوه که فایلیان ههبووه ،ئێستا به ئاره‌زوى خۆیان ته‌راتێن ده‌که‌ن و جیاوازیان نیه لهگهڵ که‌سێک که سه‌ر و ماڵى ل ه پێناوى کوردستان به‌خشى. ک���وا چ��ى ک���را ب��ۆ لێکۆڵینهوه ل �ه ف��رۆک �ه‌وان � ه راکردووه‌که‌ى که ده‌ستى هه‌بوو له کیمیابارانکردنى شارى ههڵهبجه؟! کوا چاره‌سه‌رى ناعه‌داله‌تى کۆمه‌اڵیه‌تى؟! چى کرا بۆ دادگایى کردنى مسته‌شار‌ه تاوانباره‌کان که ده‌ستیان هه‌بوو له ئه‌نفالى خه‌ڵکى کوردستان و ئێستا
ده‌ستکه‌وته‌کانی کۆنگره‌ی خه‌باتکارانی ته‌ندروستی ل ه ئامه‌د ئه‌بوبه‌کر مه‌جید وه‌ک چۆن شاخ باوه‌ش بۆ به‌فر و شنه‌ی با دهکاتهوه، وه‌ک چۆن دایک باوه‌ش بۆ رۆڵه‌که‌ی دهکاتهوه ،شاری ئامه‌دیش ئه‌مساڵ پاش حه‌سره‌تێکی هه‌زاران ساڵه ،پاش به‌رخۆدانێکی مێژوویی توانی زنجیری کۆیالیه‌تی داڵ�ه شۆڤێنیسته‌کان بپچڕێ و ب��اوه‌ش بۆ ژنانی هه‌ر چ��وار پارچه‌ی کوردستان و هه‌موو جیهان بکاتهوه و له ئامێزیان بگرێ ،به‌الیه‌الیه‌کی هه‌زاران ساڵه بیان الوێنێته‌و‌ه و بیان گه‌ڕێنێته‌و‌ه بۆ رۆژگاری نیۆلێتیک، ئه‌مساڵ ئامه‌د ئامێزی بۆ هه‌موو چین و توێژه‌کانی کۆمه‌ڵگای کوردی له هه‌ر چوار پارچه‌ی کوردستان کردوهتهوه ،هه‌ر له خوێندکار و کرێکار و هونه‌رمه‌ند و خه‌باتکارانی ته‌ندروستیه‌و‌ه له خ���وارهوه بۆ س �ه‌ره‌وه، کۆنگره‌ی کۆمه‌ڵگای دیموکراتیش ده‌زانێ ئامه‌د چه‌ند تامه‌زرۆ و عه‌شقی تێکۆشانی ئازادی و دیموکراتیه، چه‌ند تامه‌زرۆی یه‌کێتی نه‌ته‌وه‌ی کورده چهنده توانای خۆڕاگری و به‌رخۆدانی ههیه ،ده‌زانێت هه‌ر له ژن و پیاوییه‌و‌ه له گهوره و بچوکییه‌و‌ه له هه‌ژار و ده‌وڵه‌مه‌ندییه‌و‌ه به ته‌نگ بانگه‌وازی کوردایه‌تی و دیموکراتییه‌و‌ه دێن، بۆیه هه‌موو کۆڵه‌که‌یان خستۆت‌ه سه‌ر شانی دایک‌ه ئامه‌د، ئه‌و هه‌تا قه‌تره‌یه‌ک خوێن و زه‌ڕه‌یه‌ک وزه‌ی تێدا مابێت
بیروڕا
ماندوێتی ناناسێت و ناکه‌وێت و کۆڵ به هه‌موو زه‌بر و زه‌نگێک ده‌دات ،باوه‌شی دایک چهنده بۆ منداڵ ب ه تاسوق‌ه و ئارام به‌خشه ،خاک و ئاوی ئامه‌دیش بۆکوردان هێنده پیرۆز و ئازارشکێنه ،بۆنی گوڵ‌ه جۆری و ره‌یحان ه ره‌ش �ه چهنده خۆشه ،زمانی رۆڵه‌کانی ئامه‌د هێنده شیرین و خۆشه ،هه‌نسکی منداڵێکی ه�ه‌ژاری برسی چهنده سه‌رنج راکێش و جوانه ،خۆڵ و به‌ردی کۆاڵن و شه‌قامه‌کانی ئامه‌دیش هێنده جوانه ،له‌کاتێکدا پیاو‌ه فێڵباز و ته‌ڵه‌که‌بازه‌کانی پارتی دادو گه‌شه‌پێدان له هه‌وڵی ئ �ه‌وه‌دان به پاره و ده‌س �ه‌اڵت به‌ناوی دینه‌و‌ه رۆله‌کانی ئامه‌د له خشته‌به‌رن بۆ مه‌رام‌ه گاڵو و قێزه‌ونه‌کانیان، چونکه که‌سایه‌تی ئه‌م ش��اره بهڕێزه به ئ��اوی پاکی نیشتیمان په‌روه‌ری و شۆڕشگێڕی رێبازه‌که‌ی ڕێبه‌ر ئاپۆ په‌روه‌رده‌کراون ،هه‌رگیز ژیانی بێشه‌ره‌فی و ته‌سلیم بوون قبوڵ ناکه‌ن ،ئه‌گه‌ر هه‌ر زۆریان لێ کردن رێبازه‌که‌ی مه‌زڵوم دۆغان ده‌گرن‌ه به‌ر که ئه‌ویش به‌رخۆدان ژیان‌ه و ته‌سلیم بوون مردنه ،لهمه زیاتر هیچ ژیانێک قبوڵ ناکه‌ن مه‌گه‌ر مردنێکی به رومه‌ت و شه‌رفه‌مه‌ندانه. هه‌ر وه‌ک چۆن پێشوازی له هه‌موو رۆله‌کانی کرد له مانگی ()2010/12ی زاینیدا پێشوازی له کۆمه‌ڵێ خه‌باتکارانی ته‌ندروستی له هه‌رچوار پارچه‌ی کوردستان کرد و هه‌ر هه‌مویانی به یه‌کتر شاد کردهوه و کردنی به هێزێکی نه‌ته‌وه‌یی دیموکراتی ،به به‌شداری زیاتر له ( )230پزیشک و کارمه‌ند له هه‌رچوارپارچه‌ی
په‌نایان داون و ده‌یانپارێزن؟! چى ک��را بۆ که‌مکردنه‌وه‌ى گه‌نده‌ڵى له‌سه‌رجه‌م جومگه‌کانى ئه‌م هه‌رێمه‌دا. کوا چاره‌سه‌رى و چى کرا بۆ گرانى بازاڕ که رۆژانه و مانگان‌ه نرخ له هه‌ڵکشاندایه چى کرا بۆ کێشه‌ى بێکارى و دامه‌زراندنى گه‌نجان؟ ئهمانه و ده‌یان کێشه‌ى تر که ده‌سه‌اڵتى کوردستان گوێیان پێ نادات و به پراکتیکى کارى له‌سه‌ر ناکات و پێچه‌وانه‌که‌ى گرتووه‌ته‌به‌ر و خه‌ریک‌ه به ئاراسته‌ی دیکتاتۆریه‌ت هه‌نگاو ده‌نێت و مافى هاواڵتیان پێشێل ده‌ک��ات و رێگه له بچوکترین مافیان ده‌گ��رێ ک ه خۆپیشاندان یهکێکه له‌و مافانه‌ى که به‌نیاز‌ه له قاڵبى بدات و یاساى مادده‌ى ده‌ستورى بۆ داده‌تاشن و له‌والوه‌ش به رووک�ه‌ش ته‌پڵى ئ��ازادى و دیموکراسى لێ ده‌دات. هه‌موو ئهمانه ئه‌نجامێکى نێگه‌تیڤى لێ ده‌که‌وێته‌و‌ه و هه‌رێمه‌که‌مان به‌ره‌و رووخان و کاره‌سات ده‌بات و ئه‌ره‌نجام نه‌هامه‌تى بۆ خه‌ڵکى کوردستان دێنێ و زه‌ره‌رمه‌ندى یه‌که‌م میلله‌ت ده‌بێت و باجه‌که‌ى خه‌ڵکى کوردستان ده‌بێ بیدات و به‌رپرسانیش وه‌ک به‌رزه‌کى بانان بۆى ده‌رده‌چ��ن ،چونکه ئه‌وان هه‌ر ده‌مێک‌ه خێزانه‌کانیان ل ه ئه‌وروپا و واڵتانى تر جێگیر کردووه و مشورى خۆیان خواردو‌ه و رێگاکانى ده‌رچونیش بۆ ئه‌وان زۆرن!. بۆیه داوا له رۆژنامه‌نوسان و نوسه‌ران ده‌ک�هم که چاوێک به نوسین و بابه‌ته‌کانیان دا بخشێننه‌و‌ه و بزانن تا کوێ کارى له‌سه‌ر کراوه ،ئه‌گه‌رنا پێموانی‌ه نوسینیش نرخى خۆى مابێ و به‌هاى هه‌بێ ،له‌کاتێکدا ئێوه‌ى به‌ڕێز به‌شێکن له ده‌سه‌اڵتى چوارم. له کۆتاییدا ئ �هوه ده‌ڵێم :ئه‌گه‌ر ه�ه‌ر ئامانجێک ئه‌نجام نه‌پێکێ ،پێموانی‌ه سودى هه‌بێت و پێویسته بیر له رێگه‌یه‌کى تر بکرێتهوه و شێوازێکى ترى پێشکه‌وتو و شارستانى و کاریگه‌ر بگرنه‌به‌ر تا گوێتان لێ بگرن و کار له‌سه‌ر نوسینه‌کانتان بکرێت و هه‌نگاوى بۆ بهاون... کوردستان و ده‌ره‌وه‌ی واڵت ،بۆیه‌که‌مینجار توانرا سنور‌ه ده‌ستکرده‌کانی داگیرکه‌ر‌ه خوێن خۆره‌کان بشکێنن و ماڵێکی نوێی پڕ له شه‌وق و زه‌وق ئاوا بکه‌ن و بڕیاری ئهوه بده‌ن که ئیتر له‌مه‌ودوا هه‌رگیزا و هه‌رگیز پێ ل ه یه‌کتری نه‌بڕن و دهست به‌رداری هه‌موو بیرو بۆچونێکی ته‌سکی حزبایه‌تی و کۆنه‌په‌رستی بن و دهست له‌ناو دهست تێبکۆشن بۆ کۆمه‌ڵگایه‌کی دیموکراتی ،ئه‌م کۆنگره‌ی‌ه گه‌رچی له هه‌ل و مه‌رجێکی سه‌ختدا ئه‌نجام درا ،به‌اڵم توانی ببێت به‌باشترین وه‌اڵم بۆ ئه‌و دورکهوتنهوه و پارچه‌پارچه‌ییه‌ی کوردستان ،له هه‌مانکاتدا ئه‌و بۆچونه‌ی ب�ه‌درۆ خسته‌و‌ه که ده‌ی��وت موسته‌حیل‌ه دوو کوردی دوو پارچه‌ی کوردستان بێن‌ه الی یه‌ک و خۆ لهگهڵ یه‌کدا رێ بخه‌ن ،له‌الیه‌کی ترهوه ئه‌م کۆنگره‌ی ه بوو به روناکییه‌ک بۆ پێشخستنی زانستی پزیشکی له هه‌موو کوردستان ،الیه‌نی کۆمه‌اڵیه‌تی په‌یوه‌ندی تاکه‌کانی کوردی زیاتر به‌هێز بکات و سنور‌ه دهست کرده‌کان بشکێنێ ،دوژمنان به هه‌ر هه‌مویان هه‌وڵی دووبه‌ره‌کی و ناڕێکی تاکه‌کانی کورد ئه‌ده‌ن به هه‌موو توانایه‌کی مادی و مه‌عنه‌وی و راگه‌یاندنی ،وا ئه‌زانن گه‌لی ک��ورد ب �ه‌و س��ۆز و زهنیه‌ته‌ی پێشوو سه‌یری مه‌سه‌له‌کان ده‌کات و هه‌ڵسوکه‌وتی له‌گه‌ڵدا ده‌کات ،به‌م میکانیزم و سیاسهته که ده‌یکه‌ن ده‌رگایه‌ک له سه‌ر ئێم ه داده‌خه‌ن له چه‌ندین الوه بڕبڕه‌ی پشتی خۆیان ده‌شکێنن، ئیتر کورد بوو به خاوه‌ن فه‌لسه‌ف‌ه و ئیراده‌ی ئازادی خۆی ئه‌ویش فه‌لسه‌فه‌ی رێبه‌ر ئاپۆی‌ه که توانی هه‌موو که‌م و کوڕی و الوازیه‌کان چاره‌سه‌ر بکات ،کورد بووهته خاوه‌ن ئه‌و فه‌لسه‌ف‌ه و عه‌قڵ‌ه که بتوانێ رابه‌رایه‌تی جیهانیش بکات نه‌ک هه‌ر خۆی ،بۆیه به‌ستنی ئه‌م کۆنگره‌ی ه هه‌نگاوێکی مێژویی گرنگ‌ه و نیشانه‌ی تێکشکاندنی پیالن‌ه گاڵوه‌کانی دیکتاتۆر و کۆنه‌په‌رسته‌کانه.
بیروڕا
چاره‌سه‌رى کێشه‌ى کورد باشترین چاره‌سه‌ره
ساڵی یه‌که‌م ژماره 36 دووشه‌ممه 2010/12/20
14
تورکیا وه‌ک واڵتێک ک���ه ل���ه الی�����ه‌ن س��ی��اس��ى و ئ���اب���وری���ی���هوه خ�����اوه‌ن پێگه‌یه‌کى ستراتیژیی ه ل���ه ن���اوچ���ه‌ک���ه و پ���ردى په‌یوه‌ندى نێوان خۆرهه‌اڵت و خ��ۆرئ��اواش �ه ،هه‌میش ه عه‌دنان محه‌مه‌دى ل����ه ه����ه‌وڵ����ى ئ����ه‌وه‌دای���� ه وه‌ک س��ت��رات��ی��ژى بوونى پێگه‌که‌ى لهگهڵ رۆژئاوا و واڵت��ان��ى خ��ۆره �ه‌اڵت��ى ن��اوه‌ڕاس��ت��ی��ش مامه‌ڵ ه بکات ،بۆیه له ناوچه‌که‌دا بۆ یه‌کالیى کردنه‌وه‌ى کێشه‌کانى ئیسرائیل ـ فه‌له‌ستین و عێراق و سوریا و...هتد ،خۆى وه‌ک فریادڕه‌س نیشانه ده‌دات ،
له‌کاتێکدا خۆى خاوه‌ن گه‌وره‌ترین کێشه‌ى ناوچه‌یى و جیهانییه که تائێستاش بێ چاره‌سه‌ر ماوهتهوه و گه‌وره‌ترسین زه‌برى به‌ژێرخان و سه‌رخانى ئتبورى ئه‌و واڵته گه‌یاندوه .ماوه‌ى ( )85ساڵیشه ده‌وڵه‌تى تورک خۆى له ئاستى ئه‌م کێشهیه گێل کردوه و سیاسه‌تى ره‌تکردنه‌وه و نکۆڵیکردن و ئاسیمیالسیۆن ب��ه‌رام��ب��ه‌ر ب��ه ک��ێ��ش �هى ک����ورد ب���ه‌ڕێ���وه ده‌ب����ات. ت��ورک��ی��ا ل���ه الی����ه‌ک ئ���ام���اده‌ی���ه ب���ۆ ه �هم��وو ن��اوب��ژی��وان��ی��ی�ه‌ک ل �ه ه���ه‌ر ج��ێ��گ�ه‌ی�ه‌ک ب��ێ��ت بۆ چاره‌سه‌رکردنى کێشه‌ى واڵتانى دیکه و بانگه‌وازى زمانى سه‌رده‌م بۆ چاره‌سه‌رکردنیان ده‌کات ،له الیه‌کى تریشه‌وه بۆ چاره‌سه‌رکردنى پرسى کورد سیاسه‌تى په‌راوێزخستن و موخاته‌ب نه‌گرتن په‌یره‌و ده‌کات. ئایا پرسى کورد که له ناوچه‌که‌دا هه‌ر چوار واڵت ه گهوره و خاوه‌ن پێگه ستراتیژى وه‌ک ئێران و عێراق و تورکیا و سوریا په‌یوه‌ندیدار ده‌کات ،چاره‌سه‌ر نه‌کردنى به‌شێوازێکى ئاشتى چ زیانێک به‌ناوچه‌ک ه به‌گشتى و ئه‌و والتانه به‌تایبه‌تى ده‌گه‌یه‌نێت؟ ئایا به‌بێ چاره‌سه‌رى کێشه‌ى ک��ورد ،چ ع �ه‌ره‌ب ،چ تورک و چ فارس ده‌توالنن په‌یوه‌ندییه‌کى سروشتى لهگهڵ گه‌لى ک��ورد ل �ه‌و ده‌وڵ �ه‌ت��ان �ه‌دا ببه‌ستن؟
له کاتێکدا له تورکیا تائێستاش هه‌ستیارییه‌کى زۆر له به‌رامبه‌ر زمانى ک��وردى و ن��اوى کوردى دا ههیه ،له سوریا س �ه‌ره‌ڕاى ئ�ه‌وه‌ى گه‌لى کورد ل �هس �ه‌ر خ��اک و واڵت��ان��ى خ��ۆی��ان ده‌ژی���ن ،ب �ه‌اڵم هێشتا به ه�ه‌زاران که‌س خاوه‌ن ناسنامه‌ى خۆیان نین و به ئ���اواره له قه‌ڵه‌م ده‌درێ���ن و رۆژان���ه ل ه الیهن رژێمى سوریاوه روب �ه‌ڕوى گرتن و زیندانى کردن دهبنهوه ،له عێراقیش وه‌ک ده‌زانرێت مافى گه‌لى کورد له چوارچێوه‌ى ده‌ستورى هه‌میشه‌یى ع��ێ��راق دا ب�ه‌ج��ێ ک���راوه ،ب���ه‌اڵم هێشتا م���ادده‌ى ( )140جێبه‌جێ نهکراوه و رۆژ له دواى رۆژیش له الیهن شۆڤێنییه‌کانه‌وه بۆ دواخستنى پالنى تازه ده‌گێڕن ،هه‌روه‌ها له ئێرانیش هه‌ر که‌سێک ک ه دهست بۆ مافى خۆى ببات و تۆزێک ده‌نگى به‌رز بکاتهوه ،به‌تاوانى دوژمنى خودا له‌سێداره ده‌درى. وه‌ک چۆن چاره‌سه‌رى بنه‌ڕه‌تى کێشه‌ى کورد ب�ه ئ��ام�ه‌د دا ده‌رب���ازده‌ب���ێ و رێ��گ��اى چ��وون�ه نێو تورکیا بۆ یه‌کێتى ئه‌وروپاش به‌هه‌مان شێوهیه ،ل ه الیه‌کى تریشه‌وه چاره‌سه‌رى بنه‌ڕه‌تى کێشه‌کانى خۆرهه‌اڵتى ناوه‌ڕاستیش به چاره‌سه‌رکردنى پرسى کورد ده‌سته‌به‌ر ده‌بێت ،ره‌وڕه‌وه‌ى پێشکه‌وتنه‌کان ل ه
ئاستى جیهان و ناوچه‌که‌دا رۆژ له دواى رۆژ ب �ه‌ره‌و خێراییه‌کى زۆرت��ر ده‌چ��ن و ئه‌و خێراییه‌ش به‌وشێوه‌یه نیه که به‌دڵى ئه‌و ده‌وڵه‌تانه بێت یان ب �ه‌گ��وێ��ره‌ى ب �ه‌رژه‌وه‌ن��دی��ی �ه‌ک��ان��ی��ان ب��ێ��ت .چونک ه ه�ه‌ر یه‌کێکیان خ��اوه‌ن سیسته‌مێکى حوکمڕانى تۆتالیتارى ،ئۆلیگارشى و ئه‌نتى دیموکراتین، له الیه‌کى تریشه‌وه رۆژان �ه له‌سه‌ر پێشێلکردنى م��اف��ى م���رۆڤ و چ �ه‌ن��دان کێشه‌ى ت��ر ل�ه الی�ه‌ن واڵت��ان��ى دهرهوه روب���ه‌ڕوى ره‌خ��ن�هى توند ده‌ب��ن�هوه، ئه‌م ئاڵۆزیانه‌ش به‌گشتى که له ناوچه‌که‌دا هه‌ن رێگایان بۆ واڵتانى رۆژئ��اوای��ى خۆش ک��ردوه تا باشتر و ئاسانتر له کاروبارى ناوخۆیى ناوچه‌ک ه دهست وه‌ربده‌ن ،له الیه‌کى تریشه‌وه به‌حوکمى ئه‌وه‌ى چ له الیهن جوگرافى و چ له الیهن دانیشتوانه‌و‌ه به‌شى ه�هره گ �ه‌وره‌ى کوردستان ده‌وڵه‌تى تورکیا داگیرى کردوه ،ههرچهنده له باشورى کوردستانیش خ��اوه‌ن حکومه‌تێکى فیدرالى بین ،ب �ه‌اڵم به‌بێ چ���اره‌س���ه‌رک���ردن���ى ک��ێ��ش �هى ک����ورد ل���ه ب��اک��ورى کوردستان چاره‌سه‌رییه‌کى بنه‌ڕه‌تى پێک نایه‌ت و ناتوانین ئه‌و ده‌ستکه‌وتانه‌ى که چه‌ندین ساڵ ه به خوێنى شه‌هیدان و فیداکارى گه‌ل هاتوونه‌ت ه
دى بیپارێزین ،له‌م نێوانه‌شدا تورکیا که گه‌وره‌ترین هاوپه‌یمانى ناتۆیه ب�ه‌و سیاسهته پشتگیریانه‌ى ل�ه الی �ه‌ک ب��ۆ ئ �ه‌و واڵت و رێ��ک��خ��راوان�هى دژى ب�ه‌رژه‌وه‌ن��دی�ه‌ک��ان��ى ئه‌مریکان ل�ه ن��اوچ�ه‌ک�ه واى کردوه له جاران زیاتر متمانه‌ى ئه‌مریکا له دهست بدات و ئه‌مریکاش تا راده‌یه‌ک به سیاسه‌ته‌کانى ل �ه ب �ه‌رام��ب �ه‌ر ت��ورک��ی��ادا ب��چ��ێ��ت�هوه .ل �ه الی�ه‌ک��ى تریشه‌وه هه‌نگاوه‌کانى بۆ ن��او یه‌کێتى ئه‌وروپا به که‌مبوونه‌وه به‌رێژه‌ى ( )%30خاو بوونهتهوه. ه����ه‌روه‌ه����ا ل���ه ه���ه‌وڵ���ه ن���اوب���ژی���وان���ه‌ک���ان���ى بۆ چاره‌سه‌رکردنى کێشه‌کانى خۆرهه‌اڵتى ناوه‌ڕاست له ئاستێکى ب �ه‌رزدا چ له ئێران و چ له عێراق شکستیان هێنا ،ئه‌م شکستانه‌ش بوونه هۆى ئه‌وه‌ى توشى شکستى سیاسى و دیپلۆماسى بێت و ل ه ناوچه‌که‌شدا تا راده‌یه‌کى زۆر متمانه‌شى له دهست ب��دات ،فرسه‌تێکى باشیش بۆ ک��ورد بره‌خسێ تا ب�ه به‌هێزکردنى ن��اوخ��ۆی��ى هه‌نگاوه‌کانى ب �ه‌ره‌و چاره‌سه‌رییه‌کى ئاشتیانه فراوانتر و خێراتر بکات، به‌ته‌واوه‌تى پشت به ئیراده‌ى خۆى ببه‌ستێ و چاوه‌ڕێى ده‌ستى ( )AKPو هیچ هێزێکى تر نه‌کات.
نه‌وتی که‌رکوکمان ناوێت به‌رهه‌می نه‌وتی بازیان دابه‌شکرا !! کورد و نه‌وت مێژوویه‌کی دێرین‌ه یه‌که‌میان له سه‌ر خاک و دووه‌میان له ژێر خاکی ئه‌م واڵته‌دا بونیان ههیه ،کوردستان کوردۆ شوانی به‌النکه‌ی مرۆڤایه‌تی داده‌نرێت و کوردیش له ره‌گ و ریشه‌ی ئه‌و مرۆڤانهوه سهرچاوه ده‌گرێت که له‌سه‌رده‌ستی ئه‌وان یه‌که‌مین گوند ئاواکراوه، بێگومان چاندنی کشتوکاڵ و ماڵی کردنی ئاژه‌ڵ بۆ یه‌که‌مجار له مێژووی مرۆڤایه‌تیدا داهێنانێک ه و ده‌ستپێکی قۆناغێکی نوێیه که له «گوندی چه‌رموو»سه‌ری هه‌ڵدا ،له‌و سۆنگه‌یه‌و‌ه ئه‌وه‌مان بۆ روون دهبێتهوه ته‌واوی جیهان و مرۆڤایه‌تی که ئێستا له لوتکه‌ی پێشکه‌وتن و داهێناندای‌ه قه‌رزاری کورد و کوردستانن ،چونکه س��ه‌ره‌ڕای ئ �ه‌وه‌ی ئه‌م گه‌ل و خاک‌ه رۆڵی دایکایه‌تییان بینیو‌ه بۆ مرۆڤایه‌تی که‌چی ه�ه‌زاران ساڵ به‌سه‌ر ئه‌و قۆناغه‌دا تێپه‌ڕیو‌ه گه‌لی ک��ورد گه‌وره‌ترین ن�ه‌ت�ه‌وه‌ی دنیای‌ه تائێستا خاوه‌نی ده‌وڵه‌تی سه‌ربه‌خۆ نییه ،بێگومان ئه‌وه‌ش زلهێز‌ه ب �ه‌رژه‌وه‌ن��دخ��وازه‌ک��ان که خۆیان به‌پارێزه‌ری مافی مرۆڤ ده‌زانن لێی به‌رپرسیارن لهگهڵ ئه‌وه‌ی که‌مته‌رخه‌می و هه‌ڵه‌کانی رابه‌ره‌کانیشی که‌م نین، وه‌ک ئاشکرا بووه کوردستان و به‌تایبه‌ت که‌رکوک خاوه‌نی باشترین و پاکترین نه‌وتی جیهان‌ه که له‌م سه‌رده‌مه‌دا به زێڕی ره‌ش ناوزه‌د ده‌کرێت ،به‌اڵم به
داخهوه داهاته‌که‌ی بۆ هه‌موو کهسێکه ته‌نها بۆ خودی هاواڵتی کورد نه‌بێت ،ههرچهنده یه‌که‌م بیر‌ه نه‌وت له‌ساڵی ( )1927له شاری که‌رکوک هه‌ڵکه‌ندرا، به‌اڵم «هیرۆدۆتیس» ناوی باب‌ه گوڕگوڕی له‌شێوه‌ی ئه‌فسانه‌یه‌ک دا له ساڵی ()570ی پێش زایین باس ده‌کات ،دواتریش راوێژکاری دارایی سوڵتانی عوسمانی «گولبانگیان» له‌ساڵی ( )1890هه‌واڵی به‌سوڵتان دا که ئه‌و ده‌ڤ �هره نه‌وتی تێدایه ،نه‌وتی که‌رکوک که یه‌که‌م ده‌رکه‌وتنی ئه‌و سامانه گرنگ ه جیهانیه‌ی‌ه له‌کوردستاندا هیچ کاتێک نه‌بوه‌ت‌ه مایه‌ی ئاسوده‌یی بۆگه‌لی کورد ،ئه‌و داهات‌ه زۆر و زه‌وه‌نده‌ی نه‌وت ههمیشه نه‌هامه‌تی بۆ کورد لهگهڵ خۆیدا هێناوه و به‌دبه‌ختی زیاتریش بۆ ئه‌و ناوچانه‌بوو‌ه نه‌وتی تێددۆزراوه‌ته‌وه. له ساڵی ( )1974به‌های فرۆشی نه‌وتی که‌رکوک ( )7.5ملیۆن دۆالر بووه ،گومان له‌وه‌دانیی‌ه به‌شی زۆری ئه‌و پارهیه دراوه به‌تۆپ و تانگ و کوردستانی پێ خاپور کراوه ،ته‌نها یه‌ک ساڵ دواتر شۆڕشێکی خ��اوه‌ن سه‌د ه�ه‌زار پێشمه‌رگ‌ه کۆتای پێهات وه‌ک ده‌ڵێن له‌پێناوی که‌رکوک دابووه ،تائێستاش ئه‌و شاره پڕ له نه‌وت‌ه که دوو له‌سه‌ر سێی نه‌وتی هه‌موو عێراق له چاڵ‌ه نه‌وته‌کانیه‌و‌ه ده‌رده‌هێنرێت به‌ئه‌ندازه‌ی زۆری نه‌وتی ژێرخاکه‌که‌ی زبڵ له‌سه‌رخاکه‌که‌ی فڕێدراوه، ئه‌م ش��اره دێرینه‌ی که پایته‌ختی «گۆتییه‌کان» بووه چوار هه‌زار ساڵ پێش ئێستا ،هێشتا له‌سایه‌ی نه‌وته‌که‌یه‌و‌ه له‌گوندێکی گ �ه‌وره‌ی وێ��ران ده‌چێت!!
که‌یسى ئه‌نفال له‌وه‌زاره‌تى ده‌ره‌وه‌دا
کرێکارێک له‌حاجیاوا ماوه‌ى زیاتر ل ه ()40
ده‌قیق ه به‌دارتێلى کاره‌با دهمێنێتهوه!!!...
Abdulrehman_resul@yahoo.com
ب��ۆ م���اوه‌ى چ�ه‌ن��دی��ن ساڵ ه ح���زب���ه‌ک���ان���ى ب����زوت����ن����ه‌وه‌ى کوردایه‌تى و ناسیۆنالیستى ک����ه ی���ه‌ک���ێ���ت���ى و پ���ارت���ى عه‌بدولڕه‌حمان خ��ۆی��ان ب �ه‌ڕاب �ه‌ر و پێشه‌واى ئ����هم ج���واڵن���ه‌وه‌ی��� ه ده‌زان�����ن، ره‌سوڵ س�ه‌رى زم��ان و بنى زمانیان ل �ه‌ڕاگ �ه‌ی��ان��دن �ه‌ک��ان��ی��ان �هوه و له‌گشت بۆنه‌کانیاندا و به‌تایبه‌ت له‌رۆژانى یادکردنه‌وه‌ى یه‌کى ئایار ک ه رۆژى جیهانى چینى کرێکاره زۆر به‌شان و باڵى چینى کرێکار ه �ه‌ڵ��ده‌ده‌ن ،روکه‌شان ه بۆ فرێودانى و ده‌سته‌مۆ کردنى ئه‌م چین ه به‌ش مه‌ینه‌ته خۆیان به‌پشتیوانى چینى کرێکار و ره‌نجده‌ران ده‌زانن، زۆرج��ار شایی و لوخان و ئاهه‌نگ بۆ یه‌کى ئایار ساز ده‌ک�ه‌ن ،بێگومان هه‌موو خه‌ڵکێکى ئ���ازادی���خ���واز و ی�ه‌ک��س��ان��ی��خ��واز و خه‌ڵکێک که‌مێک هۆشیارى هه‌بێ دڵنیایه له‌وه‌ى که ن ه یه‌کێتى و نه پارتى زه‌ڕه‌یه‌ک باوه‌ڕیان به‌مافى کرێکاران و زه‌حمه‌تکێشان و خه‌ڵکى هه‌ژار و به‌شمه‌ینه‌ت به‌تایبه‌تى و مافى مرۆڤ به‌گشتى نی ه گه‌رنا بارودۆخى خه‌ڵکى کرێکار و ره‌نجده‌ر بهمشێوهیه ن �ه‌ده‌ب��وو ک �ه به‌کولل ه م �ه‌رگ��ى و هه‌ژارى و نه‌دارى و ده‌رده‌سه‌رى ژیان بگوزه‌رێنن. پ��اش بیست س��اڵ له‌ده‌سه‌اڵتدارێتى ئ�ه‌و دوو حزب ه له‌حکومه‌تدا هیچ و یاسا و ریاسایه‌کیان ده‌رنه‌کرد و به‌فعلى کاریان بۆ نه‌کرد بۆ ئه‌وه‌ى ژیانى چینى کرێکار و زه‌حمه‌تکێش به‌خته‌وه‌ر و ئاسود‌ه ژیانى بگوزه‌رێت و به‌ئاسانى هه‌ر وه‌ک س�ه‌رم��ای�ه‌داران ده‌س �ه‌اڵت��داران ده‌ستى بگات ب ه
Abdulrehman_resul@yahoo.com
لێره ،باس له ئه‌نفال ده‌که‌ین، به‌هرۆز جه‌عفه‌ر وه‌ک پرۆژه ،نه وه‌ک جواڵندنى هه‌ست و سۆز ،باس لهوه ده‌که‌ین بۆچى کاتێک له‌سه‌ر تۆڕى ئینته‌رنێت ئه‌نوسین هۆڵۆکۆست هه‌زاران سه‌رچاوه‌ى زانستى و دۆکۆمێنتت پێش چاو ده‌که‌وێت ،به‌اڵم هیچ شتێکت ل �هس �ه‌ر ئه‌نفال ده‌س���ت ناکه‌وێت، بۆچى به‌سه‌دان کلیپى هونه‌رى کلتورکوژ و نامۆ به‌کۆمه‌ڵگ‌ه و ته‌قالیدى کوردى له‌کوردستاندا ههیه، به‌اڵم به‌هه‌مووى چوار حه‌یران و مه‌قاممان له‌سه‌ر ئه‌نفال نییه .ئیتر کات و س �ه‌رده‌م چاوه‌ڕێی هیچ که‌س و گه‌لێک ناکات تاڕێره‌وى خۆى بگۆڕێت ی��ان ن��ا ،هه‌مومان ده‌زان��ی��ن و بیستوومانه‌ته‌و‌ه ک ه به‌هه‌شت قۆناغى به‌رنام‌ه ب��ۆداڕێ��ژراو ئه‌نجامدرا، به‌عس بۆ ره‌وای��ی��دان به‌کار‌ه ن��اڕه‌واک�ه‌ی��ان زاراوه‌ى (االنفال)یان له‌قورئان ده‌رهێنا و کردیان‌ه پ��رۆژه‌ى ئیباده‌کردنى گه‌لێکى موسڵمان ،واته تێگه‌یشتنمان بۆ ئه‌نفال ئۆتۆماتیکى تێگه‌یشتن‌ه بۆ به‌عس. به‌اڵم به‌عس و سه‌رکرده‌کانى له‌عێراق حه‌وت ساڵ ه له‌ناوچوون ،له‌ناوچوون به‌مانا روکه‌شیه‌که‌ى ئه‌گینا ئه‌نفالکردنه‌وه‌ى کورد له‌خه‌م نه‌ڕه‌خسیو‌ه بۆجارێکى تر. دواب���ه‌دواى ئ�هم روخان‌ه به به‌رچاوه‌یان له‌عێراق، ئ�ه‌گ�ه‌رچ��ى ک���ورد نه‌فه‌سێکى ک��ران��ه‌وه‌ى هه‌بوو لهگهڵ جیهان و خاوه‌ن راگه‌یاندنێک و په‌یوه‌ندی ه گشتیه‌کانى خۆى بوو ،به‌اڵم دواى پرۆسه‌ى ئازادى عێراق دیبلۆماسیه‌تى کوردى گوڕێکى پێش چاوى به‌خۆیه‌و‌ه بینى ،ئێستا ته‌نها له‌هه‌ولێر زیاتر له‌شانز‌ه نوێنه‌رایه‌تى واڵتان ههیه ،ئایا ئهمانه چ کارێک ده‌ک�ه‌ن...؟ ئێمه ده‌توانین ئه‌نفال وه‌ک پرۆژه‌یه‌ک بۆ ئاینده‌ى ئه‌م واڵته ته‌قدیم بکه‌ین..؟ کورد له‌به‌غدا چوارساڵى به‌ڕێکرد له‌پۆستى وه‌زاره‌تى ده‌ره‌وه‌ى عێراقدا ئایا وه‌زیرى دهرهوه که کورد بوو چى له‌سه‌ر ئه‌نفال کردووه..؟ ئێمه مه‌به‌ستمان نییه له ئه‌هه‌میه‌تى وه‌زیر و وه‌زاره‌ته‌ک‌ه که‌مبکه‌ینه‌وه ،به‌اڵم دواجاریش جێگاى
داخ‌ه که ل��ه‌ده‌ره‌وه‌ى واڵت تراژیدیا و مه‌رگه‌سات و کولله‌مه‌رگى ئه‌م میلله‌ت‌ه ده‌گێڕیته‌وه ،وه‌ک چیرۆک و شتێکى باوه‌ڕپێنه‌کراو لێت ده‌ڕوان��ن، ئێستا بۆچى له‌ئاستى دهرهوه مه‌سه‌له‌ى گازبارانى ههڵهبجه ره‌سمى تره و لهگهڵ هێرۆشیمادا ناوى دێت و ناوبانگێکى جیهانى ههیه ،خۆ تاوانى ئه‌نفال زۆر له‌هه‌ڵه‌بج‌ه زیاتر و گه‌وره‌تر و درێژخایه‌نتریش بوو، چونکه ههڵهبجه تاڕاده‌یه‌کى باش به‌وێن‌ه و بابه‌تى ڤیدیۆییه‌و‌ه به‌دۆکۆمێنت کراوه .کێ ده‌ڵێت ئه‌نفال به بهڵگه و دۆکۆمێنت نابێت..؟ به‌دڵنیاییه‌و‌ه ههیه، به‌اڵم پێش چاوناخرێت ...ده‌بوو وه‌زیرى دهرهوه لهگهڵ ده‌ستبه‌کاربوونى له‌ناوبیناى وه‌زاره‌ت به‌شێکى تایبه‌تى بۆ ئه‌م که‌یس‌ه بکردبایه‌ته‌وه .چونکه یه‌کێک له‌کارى دیبلۆماسیه‌ت و ئامانجى دیبلۆماتکاران دواجار ئه‌وه‌ی ه که زانیارى و داتاى پێویست له‌سه‌ر هه‌رناوچه‌یه‌ک و کۆى ئه‌و واڵته بزانن که کارى تێدا ده‌که‌ن ،یان سه‌ردانى ده‌که‌ن ،به‌اڵم نه‌مانبینى وه‌زیرى دهرهوه له‌هیچ بۆن‌ه و مه‌حفه‌لێکدا ته‌نانه‌ت له‌چوارچێوه‌ى تاوانه‌کانى به‌عسیشدا ئ��ام��اژ‌ه به‌مه‌سه‌له‌ى ئه‌نفال بکات. ئه‌گه‌ر سبه‌ى رۆژێ ده‌رفه‌تێکى وا بۆ ئه‌رمه‌نه‌کان رێبکه‌وێ دڵنیام مه‌سه‌له‌ى قاتوقڕى خۆیان ده‌قۆزنه‌و‌ه بۆ ره‌فاهیه‌تى سبه‌ینێیان .ئهوه راسته له‌سیاسه‌تدا هه‌ست و سۆز و سه‌رنج راکێشان نییه و ئه‌م قسان ه بۆدڵدارى ده‌شێن ،به‌اڵم کاتێک پارێزه‌ر و نوسه‌رى پۆڵه‌ندى «راف��ای��ل لیمکین» بۆ ب�ه‌رگ��رى کردن له‌مافى ئ �ه‌و ئه‌رمه‌نیی‌ه رزگ���ارب���ووه‌ى ک�ه دوات��ر ئه‌ندازیارى تراژیدیاک‌ه ده‌کوژێت .ب �ه‌رده‌م ده‌رگاى نهتهوه یه‌کگرتووه‌کان به‌رنادات و ده‌ڵێت :بۆچى له‌هه‌رشارێکدا له‌دادگایه‌ک زیاتر ههیه بۆدادگایی کردنى که‌سێک ،به‌اڵم له‌جیهاندا دادگایه‌ک نیی ه بۆلێپرسینه‌و‌ه له له‌ناوبردنى گه‌لێک ...نه‌مانبینى ت �ه‌ن��ان �ه‌ت ب��ۆ ل �هس��ێ��داره‌دان��ى س �ه‌دام��ی��ش وه‌زی���رى دهرهوه یان هه‌ر به‌رپرسێکى کورد ئهمه بگه‌یه‌نن ه جیهان و ناوچهکه که ئه‌نفال فه‌رامۆشکراوه.
تۆبڵێی نه‌وت له‌هه‌رشوێنێک سه‌ر ده‌ربێنێت مایه‌ی نه‌هامه‌تی بێت بۆخه‌ڵکی ناوچهکه یان ئه‌و ده‌رد‌ه ه �ه‌ر کوردستانی گ��رت��وه‌ت �هوه؟ بۆنه‌گبه‌تی چه‌ند ساڵێکه له‌هه‌رێمی کوردستان گه‌ڕان و پشکنین ب ه دوای نه‌وتدا ده‌ستی پێکردوه ،له‌هه‌ر جێیه‌کیش نه‌وت دۆزرابێته‌و‌ه لهگهڵ گڕی ئاگره‌که‌ی دا ئاسوده‌یی خه‌ڵکی ئه‌و ده‌ڤ �ه‌ره‌ی سوتاندو‌ه و کێشه و ئاڵۆزی دروست کردووه. ئێستا ریزی ته‌نکه‌ر‌ه پڕ له نه‌وته‌کانی کوردستان که ئاودیو ده‌کرێت و که‌س نازانێت پاره و داهاته‌که‌ی بۆ کێیه .هاواڵتییه‌کی بیانی بێ ئاگا له حاڵی ک���ورد ل �ه ش��اش �ه‌ی ت��ی ڤ��ی ی �ه‌ک��ان �هوه ته‌ماشای بکات خۆزگ‌ه ده‌خوازێت دانیشتوی ئه‌و نیشتمان ه پڕ له نه‌وت‌ه بێت بۆ ئ �ه‌وه‌ی پشکی خ��ۆی له ئه‌و سامانه سروشتیی‌ه وه‌ربگرێت ،به‌اڵم بهداخهوه نازانێت ه�ه‌روه‌ک چۆن ده‌نگی دهۆڵ له‌دورخۆشه ،ره‌نگی بیر و پااڵوگ‌ه و ته‌نکه‌ری پڕ له نه‌وتیش هه‌ر ل ه دوور جوانه ،ته‌نکه‌ر‌ه پڕ له نه‌وته‌کان زیان به‌خه‌ڵک ده‌گ�ه‌ی�ه‌ن��ن ب�ه روداوی هاتوچۆ و هه‌ڵته‌کاندنی رێگه‌وبان و...هتد ،پااڵوگ‌ه و بیر‌ه نه‌وته‌کانیش بوونه‌ت ه مایه‌ی نه‌هامه‌تی ،له‌هه‌ر گوندێکی کوردستان نه‌وت دۆزرابێته‌و‌ه کێشه‌و ئاڵۆزی سه‌ری هه‌ڵداوه ،ماوه‌یه‌ک به‌ر له ئێستا له هه‌واڵی میدیاکانه‌و‌ه راگه‌یه‌ندرا کۆمپانیایه‌کی نه‌وت له ده‌شتی شه‌مامک ()500 کرێکار و پاسه‌وانی ده‌رکردو‌ه سه‌رجه‌میان دانیشتوی گونده‌کانی ده‌وروبه‌ری بیره‌نه‌وته‌که‌ن ،به هه‌موو پێوه‌ر
و یاسا و رێسایه‌ک مافی ئه‌و خه‌ڵکه‌ی‌ه کرێکاری و پاسه‌وانی بکه‌ن له‌و کۆمپانیایه‌دا ،نه‌ک کرێکاری ع���ه‌ره‌ب ،له‌کاتێکدا ده‌ب���وو رێ��ژه‌ی �ه‌ک ل�ه داهاتی ئه‌و نه‌وت‌ه به‌سه‌ریاندا داب�ه‌ش بکرایه یان له‌پرۆژه‌ی خزمه‌تگوزاری بۆیان سه‌رف بکرایه و گونده‌کانیان پێی ئاوه‌دان بکردایه‌ته‌و‌ه به‌شێوه‌یه‌کی سه‌رده‌میانه ،که‌چی کرێکاریشیان پێ ڕه‌وا نابینن!! ئێستا ده‌ڤه‌ری بازیانیش بووه به ناوچه‌یه‌کی پیشه‌سازی و جگه له‌زیان هیچی دیکه‌ی بۆ خه‌ڵکی به‌دی نه‌هێناوه ،تا ئه‌م ساته وه‌خت ه له سنوری ناحیه‌ی بازیان دوو کارگه‌ی چیمه‌نتۆ و یه‌ک کارگه‌ی غاز ،دوو بیری نه‌وت و یه‌ک پااڵوگه‌ی نه‌وت له رووبه‌رێکى به‌رته‌سک دا بونیاد نراوه ،به‌اڵم زۆرترین کرێکار که له ده‌ره‌وه‌ی شاره‌وه بۆ شاری سلێمانی ده‌چێت و له‌پیش مزگه‌وتی گهوره له‌چاوه‌ڕوانی کرێیه‌کی رۆژانه دایه ئه‌و کرێکارانه‌ن که له نزیک کارگه‌کان و بیر‌ه نه‌وته‌کانه‌و‌ه ده‌ڕۆن و له چاوه‌ڕوانی رۆژانه‌یه‌ک دان تا منداڵه بێنازه‌کانیان پێی پ �هروهرده بکه‌ن! له‌کاتێکدا ه �ه‌زاران کرێکاری عه‌ره‌ب ،میسری و عێراقی و بیانیش له‌و کارگانه‌دا به‌بڕ‌ه پاره‌یه‌کی باش ک��ارده‌ک�ه‌ن ،هه‌ر وه‌ک چۆن کۆمپانیای نه‌وتی که‌رکوک له دوانز‌ه هه‌زار کرێکار ته‌نها حه‌وسه‌د و په‌نجا کرێکاری کوردی تێدایه ل ه کوردستان‌ه ئازاده‌که‌ش کرێکاری کورد وه‌رناگیرێت!! ئای‌ه ده‌بێت فه‌رمانڕه‌واکان کرێکاری کورد به ئاگر بزانن وا نایه‌ڵن نزیکی نه‌وت ببێته‌وه؟! ته‌نها شتێک که ئێستا بۆ خه‌ڵک به‌ڕه‌وا بینراو‌ه ل ه
بازیانی پیشه‌سازیدا به‌بێ جیاوازی به‌سه‌ر هاواڵتیاندا دابه‌ش ده‌کرێت ،ته‌پ و تۆزی چیمه‌نتۆ و دوکه‌ڵی نه‌وت و بۆنی غ��ازه!! ماوهیهکه له ش�ه‌ودا بۆنێکی زۆر ناخۆش و کایگه‌ر به‌ناوچه‌که‌دا باڵوده‌بێته‌وه، ب �ه‌ج��ۆرێ��ک راس��ت �ه‌وخ��ۆ ک��اری��گ �ه‌ری خ����راپ ل ه س�ه‌رخ�ه‌ڵ��ک دروس���ت ده‌ک���ات به‌تایبه‌ت م��ن��داڵ و به‌سااڵچوان و نه‌خۆش توشی هه‌ناسه‌ته‌نگی ده‌کات، بێگومان بۆ هه‌موو ک�هس زیانبه‌خش‌ه و زه‌ره‌ر ب ه ته‌ندروستی ده‌گه‌یه‌نێت ،زۆرترین پشکی ئه‌و داهات ه و دابه‌شکردنه‌ش به‌ر ئه‌و گوندان‌ه ده‌که‌وێت که بیر‌ه نه‌وته‌کان دوو تا سێ کیلۆمه‌تر له‌ماڵه‌کانیانه‌و‌ه دووره ،دوای ئه‌وانیش بۆ شاروچکه‌ی به‌رده‌قاره‌مان و شوێنه‌کانی دیکه به یه‌کسانی دابه‌ش ده‌کرێت ،بۆیه ل ه جێی خۆیدایه له‌کاربه‌ده‌ستانی به‌ڕێز بپرسین :به‌ڕێزین ه ئه‌و دابه‌شکردنه‌ی داهات له‌نێوان خۆتان و خه‌ڵک دا ئاسمان و رێسمان به‌ینێتی ،هه‌تاکه‌ی داهات و دۆالر بۆ ئێوه بێت و هه‌ڵکێشانی هه‌ناسه‌ی نائومێدی پڕ له دوکه‌ڵ بۆخه‌ڵک؟ هه‌تاکه‌ی ژیانی ئه‌فسوناوی بۆ ئێوه بێت و مه‌رگ به‌ناوی ژیانهوه بۆخه‌ڵک؟ ئه‌گه‌ربه‌مافی خۆتانی ده‌زان��ن س �ه‌روه‌ت و سامانی واڵت قۆرخ بکه‌ن ،خه‌ڵکیش مافی ئه‌وه‌ی ههیه بڵێت تکایه ته‌نها زیان به ته‌ندروستیمان مه‌گه‌یه‌نن لێگه‌ڕێ با هه‌روه‌ک و مرۆڤه‌کانی گوندی «چه‌رموو»ی دێرینمان به ئاسوده‌یی بژین ،با کوردستان هه‌ر ده‌ریای زێڕی ره‌ش بێت ،به‌چی ده‌چێت که هاواڵتی لێی بێبه‌ش بێت؟!!
سامانه م��ادى و مه‌عنه‌وه‌ییه‌کانى کۆمه‌ڵگا، هه‌موو ئهمانه له‌رۆژانى یه‌که‌مى حکومدارى ئه‌م حزبان ه ره‌وتى ئاڵوگۆره‌کان پێچه‌وان ه که‌وته‌و‌ه رۆژ ب���ه‌ڕۆژ ژی��ان��ى ئ �هم چینه خه‌راپترده‌بێ، هه‌موومان ده‌زانین هه‌رچى کۆشک ،ته‌الر و بااڵخان ه ههیه ،هه‌رچى سه‌یاره‌ى جوان و ئوتێل و فرۆک ه و زانستى سه‌رده‌مى ههیه به‌ئاسانى ده‌بێت ه موڵکى سه‌رمایه‌داران و ده‌س�ه‌اڵت��داران، ب���ه‌اڵم ب���ارودۆخ���ى رۆژان����هى ئ��هم چینه‌ش بۆ هه‌ر یه‌کێکمان زۆر ئاشنای ه بابیرێکبکه‌ینه‌و‌ه و پرسیار له‌خۆمان بکه‌ین ئایا هه‌ریه‌کێک له‌مانه‌ى له‌به‌رده‌ستمان ه ه�ه‌ر له‌کۆمپیوته‌ر و سه‌یار‌ه و....هتد هه‌مووى به‌ده‌ستى کرێکاران به‌رهه‌م هاتووه ،به‌اڵم که‌مترین هه‌ق ده‌ستى به‌ر ده‌که‌وێت ک ه به‌رژه‌وه‌ندى و ماف ه ئینسانییه‌کانى کرێکاران و زه‌حمه‌تکێشان بپارێزێت ،کوا یاسا بۆ بیمه‌ى بێکارى و بیمه‌ى نه‌خۆشى و پاراستنى س �ه‌الم �ه‌ت��ى ک��رێ��ک��اران ل�ه‌ک��ات��ى ک��ارک��ردن��دا. کوا پێداویستی ه سه‌رده‌مییه‌کان بۆ پاراستنى ژیانیان له‌کاتى کارکردندا؟! ئه‌وه‌تا ل�ه‌رۆژى ( )2010/12/11سه‌ر له‌به‌یانى له‌سه‌عات (8 بۆ )8:40ده‌قیق ه زیاتر یه‌کێک له‌کرێکارانى ف�ه‌رم��ان��گ�هى ک��اره‌ب��اى ش��ارۆچ��ک �هى حاجیاوا ب �ه‌ن��اوى (خ��ال��ی��د م��ح�هم�ه‌د ح �هس �ه‌ن) ته‌مه‌نى له‌سه‌رویى ( )55ساڵ بوو ،له‌کاتى کارکردنیدا له‌سه‌ر دار تێلى کاره‌با کاره‌با ده‌یگرێت و بۆ ماوه‌ى زیاتر له ( )40ده‌قیق ه به‌دار تێله‌کانه‌و‌ه دهمێنێتهوه له‌ناو جه‌رگه‌ى ب��ازارى شارۆچکه‌ى حاجیاوا ،به‌گوێره‌ى ئه‌وانه‌ى له‌و شوێنه نزیک بوون چه‌ندینجار ته‌له‌فۆن بۆ به‌ڕێوه‌به‌رى کاره‌با و به‌رپرسانى تر کراوه ،به‌اڵم وه‌اڵمیان نهبووه .ئه‌م
ئینسان ه زه‌حمه‌تکێش و ماندو‌ه به‌مشێوه‌ی ه گیانى خۆى کرده قوربانى له‌پێناوى ئه‌وه‌ى خه‌ڵک دور له‌کاره‌با و روناکى نه‌ژیا ،ئه‌م کرێکاره ته‌نها ک��رێ��ک��ار نی ه به‌مشێوه گیانى ل�ه‌ده‌س��ت��داب��ێ، سااڵنه چه‌ندین کرێکارى ک��اره‌ب��ا به‌مشێواز‌ه گیانى ل �ه‌ده‌س��ت��داوه ل�ه‌ش��ار و شارۆچکه‌کانى تریش نمون ه زۆره ،بۆی ه دڵنیام هه‌ر یه‌کێک له‌ئێوه‌ى خوێنه‌ر چه‌ندین نمونه‌تانه له‌الی ه هى خزم و خۆشه‌ویست و هاورێیانتان که له‌سه‌ر کار گیانى له‌ده‌ستداوه یان که‌وتوه‌ت ه به‌ر ئامێر و مه‌کاینه‌کان یان به‌ربۆته‌و‌ه یان به‌ر ئوتۆمبێل کوتوو‌ه یاخود به‌شێوازى جۆراوجۆرى تر و...هتد بوون ه قوربانى یاخود به‌که‌م ئه‌ندامى ماونه‌ته‌وه. بۆی ه پێویست ه له‌سه‌رجه‌م سه‌ندیکا و رێکخراو‌ه کرێکارییه‌کانى کوردستان و عێراق ،شانبه‌شانى خ�ه‌ڵ��ک��ى ئ���ازادی���خ���واز و ی�ه‌ک��س��ان��ی��خ��واز ،رێ��ز له‌ماندوبونى ئه‌م کرێکاران ه بگرن ک ه به‌مجۆر‌ه بوون ه قوربانى ،تێکۆشان بکه‌ن بۆ ئ �ه‌وه‌ى به‌ر به‌م رووداو و کاره‌ساتان ه بگیرێت و فشار بۆ سه‌ر ده‌سه‌اڵت به‌رن بۆ ئه‌وه‌ى هه‌رچى زوتر‌ه ئه‌و پێداویستیه سه‌رده‌میان بۆ سه‌رجه‌م کرێکاران و فه‌رمانبه‌ران دابین بکات ک ه بۆ پاراستن بکاردێت له‌کاتى کارکردندا ،هه‌روه‌ها فشار بخرێت ه س �ه‌ر ده‌س���ه‌اڵت له‌ڕێگاى مانگرتن و خۆپیشاندانه‌کانه‌و‌ه ک ه به‌جدى هه‌نگاو بندرێ بۆ ده‌رک��ردن��ى چه‌ندین یاسا ک ه له‌به‌رژه‌وه‌ندى چ��ی��ن��ى ک��رێ��ک��ار و ره‌ن����ج����ده‌ران و ج��وت��ی��اران داب��ێ��ت .ئ�ه‌وان��ی��ش وه‌ک ی��اس��اى دابینکردنى بیمه‌ى بێکارى و بیمه‌ى نه‌خۆشى و یاساى زه‌مانه‌تى پاراستنى کرێکار له‌کاتى کارکرندا.
پرسی چه‌تر پرسی چه‌تر ،پانتاییه‌ک ه (چه‌تر) بۆ گوزارشتکردنی رای ئێوه‌ی هاواڵتی ره‌خساندوو ه تائازادان ه لێرهوه هه‌ر هه‌فته و له‌سه‌ر پرسێکی گه‌رم بۆچوونی خۆتان بخه‌نه‌ڕوو. پرسى ئه‌م هه‌فته‌ی ه تایبه‌ت ه ب ه (ڕاى ئێوه له‌باره‌ى بدای‌ه که واژوکردنی ئه‌و پرۆژه یاسایه دژی گه‌له‌که‌یه‌تی واژوى سه‌رۆکى هه‌رێم له‌سه‌ر یاساى خۆپشاندان ،بۆیه واباش‌ه هاواڵتیان له دژی ئه‌و بڕیاره بوه‌ستن و بێده‌نگ نه‌بن. پێتانوای ه ده‌بێت لهوبارهیهوه چى بکرێت؟ پشتیوان قادر ـ کاسب /بهداخهوه واژو کردنی یاسای فایز‌ه ره‌حیم ـ چاالکوان ل ه بواری ژنان /کاتێک خۆپشاندان ئهوه ده‌گه‌یه‌نێت ئێمه‌ی هاواڵتی نه‌توانین داوای گوێبیستی ئه‌و بڕیاره بوم له راگه‌یاندنه‌کانه‌و‌ه توشی مافه‌کانمان بکه‌ین ،کاتێک مافه‌کانمان لێده‌سه‌نرێته‌و‌ه و ش��ۆک ب���ووم ،چونکه بڕیارێکی ل�ه‌وش��ێ��وه‌ی�ه س��ود و ئه‌مه‌ش قابیلی قبوڵ نیه و وا پێویست ده‌کات خۆپشاندان قازانجی بۆ هیچ تاکێک نیه بگر‌ه به واژو کردنی دژی بکرێت. روخۆش محه‌مه‌د ـ مامۆستا /وه‌ک ژنێک نیگه‌رانی بڕیاری له‌وشێوه‌ی ئێمه‌ی هاواڵتی بێده‌سه‌اڵت تر ده‌که‌ن و خۆم به واژو کردنی ئه‌و بڕیاره له‌الیه‌ن سه‌رۆکی ههرێمهوه ناشتوانین داواى مافه‌کانی خۆمان بکه‌ین. ح�� هس��ه‌ن م��ح�� هم��ه‌د ـ مامۆستا /ده‌رده‌ب��ڕم و داواش ده‌که‌م له هاواڵتیان دژی ئه‌و بڕیاره س �ه‌ب��اره‌ت ب �هم یاسایه ک�ه له‌الیه‌ن بوه‌ستن ،چونکه زیانی هاواڵتیانی تێدایه بۆ ئ�ه‌وه‌ی سه‌رۆکه‌و‌ه بڕیاری له‌سه‌ر دراوه زۆر هه‌رکات بڕیارێک دژی ئێمه‌ی هاواڵتی بۆ به‌رژه‌وه‌ندی نایاسایی و نایه‌کسانیه ،چونکه خۆیان بێت نه‌توانین دژی بوه‌ستین و ئه‌وه‌ش ده‌یسه‌لمێنێت دهست خراوهته بیناقاقای کۆمهڵگه سه‌رۆکی هه‌رێم لهگهڵ چینی هه‌ژار و هاواڵتیاندا نیه. محه‌مه‌د شێخانی ـ مامۆستای بۆ ئه‌وه‌ی به هیچ شێوه‌یه‌ک نه‌توانرێت داوای مافه‌کانی هونه‌ر /به‌راستی سه‌رۆکی هه‌رێم خۆی بکات و رای خۆی به ئازادان‌ه ده‌رببرێت. به واژوکردنی ئه‌و یاسایه له بری دڵ��ش��اد خورشید ـ چاالکوانی کۆمهڵگه به‌ره‌و پێش به‌رێت به‌ر‌ه و ب��واری کۆمه‌ڵگه‌ی م��هدهن��ی /دی��اره دواوه‌ی ده‌بات بۆیه پێویسته خه‌ڵک ئیمزاکردنی ئه‌م پرۆژه یاسایه له‌الیه‌ن س���ه‌رۆک���ی ه��ه‌رێ��م��هوه ب��ڕی��ارێ��ک به‌گشتى برژێن‌ه سه‌ر شه‌قامه‌کان و خۆپیشاندان بکه‌ن و ب��وو چ��اوه‌ڕوان��ی ن �ه‌ده‌ک��را ،چونکه ئه‌و واژوی‌ه قبوڵ نه‌کرێت. س�����ه‌رۆک خ���ۆی ل����هوه گ���ه‌وره‌ت���ره ئا /تاهیر تۆفیق بڕیارێکی وا ده‌ربکات و ده‌بوو خۆی لهوه گه‌وره‌تر نیشان
ئاگاداری رۆژنامه‌ی چه‌تر ده‌یه‌وێت لۆگۆی خۆی بگۆڕێت هونه‌رمه‌ندان ده‌توانن پێشنیاره‌کانیان بۆ رۆژنامه‌ک ه بنێرن
ب ه سێ لۆگۆی هه‌ڵبژێردراو دیاری تایبه‌ت ده‌درێت. Email: cetir2010@gmail.com
ئاگاداری
به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تى پاسپۆرتى پارێزگاى سلێمانى ئاگادارى هاواڵتیان دهکاتهوه ک ه رۆژانى شه‌مه‌ش هه‌ر وه‌ک رۆژه‌کانى ترى ده‌وام ،ده‌توانن سه‌ردانى ئه‌و به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی ه بکه‌ن بۆ وه‌رگرتنه‌وه‌ى پاسپۆرته‌کانیان. به‌ڕێوه‌به‌رێتى پاسپۆرتى پارێزگاى سلێمانى
ئاگاداری رۆژنامەكەمان ئاگاداری گشت الیەنەكان و هاواڵتیان دەكات كە سكااڵ و ده‌رفه‌تی كار بۆ سەرجەم كۆمپانیا و دامودەزگاكان و هاواڵتیان ئێستا بەبێ بەرامبەر باڵو دەكاتەوە.
هه‌مه‌ڕ ه‌نگ
سکااڵ و داخوازی وه‌ک هه‌مووالیه‌ک ده‌زانن رۆژنامه‌ى سینه‌ما کوردیکا ئێستا به‌شێوه‌یه‌کى کاتى مانگى جارێک ده‌رده‌چێت ،ب ه یه‌که‌م رۆژنامه‌ى کوردى تایبه‌ت ب ه سینه‌ما دێت ه ژماردن و ( )10ژماره‌ى جوان و زانستى سه‌رنج راکێشى لێ ده‌رچووه ،نیازمان وای ه له‌سه‌ر ئه‌و کاره‌مان به‌رده‌وام بین و خوێنه‌ران و هونه‌رمه‌ند و هونه‌ردۆستانى کورد ل ه سینه‌ما کوردیکا بێبه‌ش نه‌که‌ین. ئه‌وه‌ى راستى بێت سینه‌ما کوردیکا سه‌ر ب ه هیچ الیهن و گروپ و حزب و ده‌زگایه‌ک نیی ه ته‌نها هه‌وڵ و شه‌ونخونى چه‌ند که‌سانێکى دڵسۆز‌ه بۆ سینه‌ماى کوردى ،ن ه ئۆفیس و نه‌که‌لوپه‌لى پێویست و نه‌کامیرا و نه‌ریکۆرده‌ر و نه‌په‌یامنێر و نه‌بودج ه و نه....مان نییه ،راست ه هه‌ندێکجار ناوى ده‌زگایه‌ک وه‌ک به‌شێک ل ه سپۆنسه‌رى ئه‌و کاره‌مان باڵوده‌که‌ینه‌و‌ه ئێم ه سوپاسیان ده‌که‌ین ک ه به‌شێک ل ه ئه‌رکه‌کانمان بۆ سوک ده‌که‌ن ،به‌اڵم ئهوه هه‌موو شتێک نییه ،ئێم ه خه‌ون و ئامانجى گه‌وره‌ترمان ههیه ،پێویستمان ب ه بودج ه و ئۆفیس و کۆمپیوته‌ر و دیزاینه‌رى تایبه‌ت و که‌ل و په‌لى کارکردن و خه‌رجى هاتوچۆ و په‌یوه‌ندى و زیادکردنى الپه‌ڕه‌کان و فراوانکردنى ئیش و کاره‌کانمان ههیه. بێگومان بۆ ئه‌و کار‌ه په‌نا نابه‌ین ه به‌ر هیچ حزب و ده‌زگایه‌کى حکومى ،چونک ه ده‌مانه‌وێ سه‌ربه‌خۆیى رۆژنامه‌ى سینه‌ما کوردیکا بپارێزین. بۆ ئه‌و مه‌به‌ست ه داوا ل ه هه‌موو ئه‌و که‌س و کۆمپانیا و ده‌زگایان ه ده‌که‌ین ک ه ده‌یانه‌وێ ل ه ساڵى ( )2011هه‌موو ژماره‌کانى سینه‌ما کوردیکایان به‌ده‌ست بگات ئه‌وانه‌ى ل ه ناوه‌وه‌ى واڵتن بڕى ( )25000دینار ل ه جیاتى ( )12ژماره ده‌ده‌ن ،ئه‌وانه‌ى ل ه ده‌ره‌وه‌ى واڵتن و له‌رێگاى ئیمه‌یڵ بۆیان ده‌چێت ( )50دۆالر بۆ ساڵێک ده‌ده‌ن ،ئه‌گه‌ر هه‌ر دڵسۆزێک حه‌ز ده‌کات هاوکارى پێشکه‌ش به‌و رۆژنامه‌ی ه بکات به‌و ئه‌درێس ه په‌یوه‌ندى بکات.. ژماره ته‌له‌فۆنى ()9647504464367+ى عه‌دنان عوسمان عه‌لى یان ئیمه‌یڵى : cinemakurdika@yahoo.com هه‌روه‌ها ئه‌گه‌ر هه‌ر کۆمپیانیا و ده‌زگایه‌کى تر ده‌یانه‌وێت ریکالمه‌کانیان ل ه شوێنێکى دیار و به‌رچاوى سینه‌ما کوردیکا باڵو بکهنهوه با به‌و ته‌له‌فۆن و ئیمه‌یڵ ه په‌یوه‌ندى بکه‌ن. لهگهڵ رێز و سوپاسى ستافى سینه‌ما کوردیکا
سکااڵ بۆ به‌ڕێز سه‌رۆکی هه‌رێمی کوردستان
رێزدار سه‌رۆکی هه‌رێمی کوردستان ،هه‌موو که‌س ده‌زانێت جه‌نابتان به‌رده‌وام داکۆکی ل ه مافی تاک ده‌که‌ن بۆ به‌دیهێنانی یه‌کسانی و دادپه‌روه‌ری ل ه کۆمه‌ڵگادا ،به‌اڵم ل ه ژێر سایه‌ی حکومه‌تی هه‌رێمی کوردستان و ئااڵ پیرۆزه‌که‌ی چه‌ند که‌سێک بۆ به‌رزبوونه‌وه‌ی پله‌ی وه‌زیفی و به‌رژه‌وه‌ندی خۆیان ،خه‌ڵکانی دیک ه ب ه ناوی موخبیر فێر کردووه کڕین و فرۆشتن ب ه مادد‌ه هۆشبه‌ره‌کانه‌و‌ه ده‌که‌ن و هه‌ر خۆشیان ب ه گرتنی ده‌ده‌ن ،یاخود ل ه ئێران خه‌ڵک هه‌ڵده‌خه‌ڵه‌تێنن و تلیاکیان پێ ده‌کڕن و پێیان دێنن بۆ سه‌ر سنور ب ه بیانۆی شاره‌زانه‌بوونی رێگا و بان و ده‌ربازبوونیان ل ه پیالنه‌کانی ئێران ،پێشتر ئاماده‌کاری کراوه بۆیان ،له‌کتێکدا هه‌ر ک ه گه‌یشتن ه سه‌ر سنور مه‌فره‌ز‌ه ده‌یانگرن و به‌و شێوه‌ی ه رای گشتی و به‌ڕێزتان چه‌واش ه کراوه به‌وه‌ى گوای ه ئه‌وان ه بازرگانی مادده‌هۆشبه‌ره‌کانن. ئێم ه ک ه نزیکه‌ی شه‌ست که‌سین ب ه تاوانی بازرگانیکردن ب ه مادده‌هۆشبه‌ره‌کان ده‌ستبه‌سه‌ر کراوین ل ه زیندانی سلێمانی .ب ه مه‌به‌ستی ده‌رکه‌وتنی راستییه‌کان و به‌دواداچوونیان ،روونکردنه‌وه‌یه‌کمان ئاراسته‌ی ئه‌ندامانی په‌رله‌مانی کوردستان کرد ل ه کۆتایی ساڵی ()2009دا لیژنه‌ی مافی مرۆڤی په‌رله‌مان سه‌ردانیان کردین و چه‌ند داواکارییه‌کمان پێشکه‌ش کردن ک ه ئه‌م خااڵنه‌ى خوارهوه کورته‌یه‌کن لێى: 1ـ که‌سانێک ل ه ئێم ه هیچ شتێکی پێوه نه‌گیراوه ،هه‌ر ئه‌و که‌سانه‌ی سیناریوه‌که‌یان بۆ دارشتووین خۆشیان ل ه دادگا سوێندی ناڕه‌وایان له‌سه‌ر خواردوین ،ئێمه‌ش ک ه زیاتر ل ه چه‌ند مانگێک ل ه ژووری تاکه‌که‌سی و ئه‌شکه‌نجه‌ی رۆحی و جه‌سته‌یی و وه‌رگرتنی ئیفاده ،په‌نجه‌مۆر ب ه چاوی به‌سراو مافی پارێزه‌ری سه‌ربه‌خۆمان پێنه‌دراوه .ئه‌وانه‌ی کوردیش نین کاتی لێکۆڵینهوه و وه‌رگێڕیان نهبووه نازانن چییان بۆ نووسراوه. 2ـ هیچ کام ل ه ئێم ه مادده‌هۆشبه‌رمان نه‌فرۆشتوو‌ه و پێشینه‌ی ئه‌م کاره‌مان نی ه ته‌نانه‌ت ئه‌وانه‌ی خه‌ڵکی واڵتانی دراوسێن ده‌ڵێن با پۆلیسی ئینته‌رپۆل به‌دواداچوونی ئێم ه بکات. 3ـ ئه‌گه‌ر ئێم ه بازرگانی مادده‌هۆشبه‌ره‌کانین ،ئه‌و مادده‌یه‌مان بۆ که‌سێک هێناوه موخبیره‌کان ،زانیارییان ههبووه ل ه سه‌ر ئه‌م کار و ده‌زگا ئه‌منییه‌کانیان ئاگادار کردووه و ئێمه‌یان به‌گرت داوه ،ئه‌وه‌ی جێگای شانازی و ئه‌رکی سه‌رشانی هه‌ر هاواڵتییه‌ک ه هه‌ستێ ب ه دژایه‌تییکردنی ئه‌م کار‌ه قێزه‌ونه ،به‌اڵم بهداخهوه ئه‌وان ه خۆیان هانده‌ری هاتنی مادده‌هۆشبه‌ره‌کانن بۆ ناو کوردستان .هانده‌ر خۆی تاوانباری سه‌ره‌کییه، بیگۆمان ئه‌م مادده‌ی ه بۆ که‌سێک هاتووه ک ه کڕیارن ،ئه‌ی باش ه کڕیار کییه؟ الی دادوه‌ر‌ه به‌رێزه‌کانیش ناوی ئه‌و که‌سانه‌مان وتووه ب ه چه‌شنی راوچی ئێمه‌یان ب ه داوه‌و‌ه کردووه ،به‌اڵم نه‌ته‌نیا نه‌گیراون به‌ڵکو خه‌اڵتیش ده‌کرێن. 4ـ هه‌ر لێره ل ه کوردستان ( )90گرام تلیاکیان داوه ب ه که‌سێک خۆشیان لێی بوون ب ه کڕیار .وات ه کڕیار و فرۆشیار هه‌ر دووکیان موخبیرن ،که‌سی سێهه‌م هه‌شت ساڵ ه ل ه زێنداندایه ،هه‌روه‌ها پیاوێکی کاروانچی هه‌ڵده‌خه‌ڵه‌تێنن فۆرمی دانیشتوی که‌رکوکی بۆ پڕ دهکهنهوه ب ه بیانۆی ئه‌وه‌ی ل ه هه‌ژاری رزگاری ده‌بێ ،دوایی ده‌ینێرنه‌و‌ه مه‌هاباد و تلیاکى پێ دێنن ،ک ه گوای ه به‌م کار‌ه خزمه‌ت ب ه کوردستان ده‌کات و ئه‌و تلیاکه‌یان بۆ ده‌رمانسازی پێویسته ،که‌سێکى ترى هه‌شتا ساڵ ه ک ه بازرگان بووه ،قه‌رزێکی زۆری الی براده‌رێک ماوهتهوه ،داوای قه‌رزه‌که‌ی ده‌کات و ئه‌و براده‌ر‌ه ده‌ڵێت ب ه مه‌رجێک پاره‌که‌ت ده‌ده‌مه‌وه بڕێک تلیاکم بۆ بێنی و ئه‌ویش ئه‌م کار‌ه ده‌کات و ئه‌م نموونان ه دڵۆپێکن ل ه ده‌ریاک هه‌رگیز ل ه توانایی مندا نی ه باسی ده‌ریا بکه‌م. جه‌نابی سه‌رۆک به‌ڕێزتان چه‌ندین جار ل ه راگه‌یاندنه‌کانه‌و‌ه ب ه توندی به‌ره‌نگاری مادده‌هۆشبه‌ره‌کان بوونهتهوه .ئێوه رابه‌ری گه‌لی کوردن و بڕیاره‌کانتان ل ه سه‌ر چاومانه، به‌اڵم باوه‌ڕبفه‌رمون ئێم ه ئه‌م تاوانبار‌ه نین بیست ساڵ زیندانی بکرێن .ل ه هه‌موو دنیا مرۆڤ کێشه‌یه‌کی ده‌بێ په‌نا بۆ یاسا ده‌بات ،ئه‌و یاسایه‌ی سه‌روی هه‌مووانه ،به‌اڵم بهداخهوه یاسا به‌وات ه مه‌غۆلییه‌که‌ی بۆ ئێم ه به‌کارهاتووه .کۆمه‌ڵێک ل ه ئێمه‌یان کردووه ب ه پلیکان بۆ سه‌رکه‌وتنی خۆیان و بازرگانیان ب ه ژیانمانه‌و‌ه کردووه .هه‌ڵسوکه‌وتی ئه‌م که‌سان ه بۆت ه هۆی ئه‌وه‌ی ناوی کوردستانی ئازیزمان بکه‌وێت ه ریزی واڵتانی پێشێلکاری مافی مرۆڤ ،ئه‌شکه‌نجه‌گه‌ری دونیاوه .جه‌نابتان بابی میلله‌تن و بێگومان هیچ باوکێک حه‌ز ناکات ل ه ماڵه‌که‌ی ماف بخوات .هه‌ر بۆی ه داواکارین بۆ به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی ئه‌م ناعه‌داڵه‌تی و سه‌رکه‌وتنی دروشمی سه‌روه‌ری یاسا ب ه کردهوه هاوکاری ئاسانکاری بۆ لیژنه‌ی ناوبرا بکه‌ن تا راستییه‌کان ده‌ربکه‌وێت. له‌کۆتاییدا داوا ل ه هه‌موو الیهن ه په‌یوه‌ندیداره‌کان ده‌که‌ین ب ه هانامانه‌و‌ه بێن .چۆن زۆربه‌مان ژیانمان فه‌وتاو‌ه و بنه‌ماڵه‌مان هه‌ڵوه‌شاوه .منداڵمان هه‌ڵوه‌دای مااڵنن .ئه‌گه‌ر کارێکمان بۆ نه‌که‌ن ناچارین مردن هه‌ڵبژێرین له‌م ژیان ه باشتره ،شایانی باس ه رۆژنامه‌ی هاواڵتی رۆژی ( )2009/12/30کاناڵی ئاسمانی په‌یام هه‌ر هه‌مان شه‌و بابه‌تێکیان بۆ باڵوکردینه‌و‌ه تا ئێستا هیچ که‌س به‌م تاوان ه نه‌گیراوه .وات ه ئه‌م سیناریۆی ه کاری پێ ناکرێت که‌س نی ه تلیاکیان بۆ بێنێت.
له‌الیه‌ن به‌ندکراوان به‌تاوانى بازرگانى ب ه ماده هۆشبه‌ره‌کان
ساڵی یه‌که‌م ژماره 36 دووشه‌ممه 2010/12/20
15
له‌م گۆشه‌یه‌دا هه‌رجار‌ه و زانیارییه‌کی پزیشکی له‌الیه‌ن پزیشکێکی پسپۆڕه‌وه ده‌خرێته‌ڕوو
د.زریان جه‌زا
نه‌خۆشیه‌کانى ددان و پوک یاخود پوکه‌سۆ
به‌شى یه‌که‌م پوک ،به‌شێکه له‌و په‌رده‌یه‌ى ناو ده‌م که ده‌ورى ددان�ه‌ک��ان��ى داوه و ئێسکى ت��وره‌ک �هى ددانه‌کانى داپۆشیوه ،روپۆشى ره‌گى ددانه‌که به (سمینته‌م) ن��او ده‌ب��رێ��ت ل�ه‌گ�ه‌ڵ ئ �ه‌و به‌سته‌ره شانانه‌ى رووى ده‌ره‌وه‌ى ره‌گى ددان به‌ستۆته‌وه به ئێسکى توره‌که‌ى ددان ،ئیسکى توره‌که‌ى ددانیش به به‌شێک له شانه‌کانى ددان ده‌ورى ددان داده‌نرێت ،هه‌موویان پێکهوه ددانه‌کان له‌ناو ده‌م��دا و له‌شوێنى خۆیان راگیر ده‌که‌ن. ئه‌م شانانه‌ى ده‌ورى ددان وه‌ک هه‌ر شانه‌یه‌کى تر توشى نه‌خۆشى و هه‌وکردن ده‌بن بۆ نمونه پوکه سۆ ،یاخود هه‌وکردنى پوک به یه‌کێک له ههره نه‌خۆشیه ب�ڵاوه‌ک��ان��ى جیهان داده‌ن��رێ��ت ،ب���ه‌دووه‌م نه‌خۆشى ه �ه‌وک��ردن دان��رێ��ت ل�ه جیهاندا ،بریتیه له توشبوون به هه‌وکردن و هه‌ڵئاوساندنى پوکى ده‌ورى ددان که ئه‌گه‌ر چاره‌سه‌ر نه‌کرێت رهنگه ئه‌و هه‌وکردنه به‌شه‌کانى ترى شانه‌کانى ده‌ورى ددان بگرێته‌وه و ببێته هۆى له‌ده‌ستدانى ددانه‌که. هۆکاره‌کانى توشبوونى /کاتێک خواردن ده‌خۆین و ددان���ه‌ک���ان ن��اش��ۆی��ن ،ددان���ه‌ک���ان ب �ه م��اده‌ی �ه‌ک داده‌پۆشرێت پێى ده‌وت��رێ��ت به‌ڵغ یاخود (ی��االگ) که پێکهاتوه له کۆبونه‌وه‌ى پاشماوه‌ى خۆراک و کۆبونه‌وه‌ى رێژه‌یه‌کى زۆر له به‌کتریاى ناو ده‌م، ئ�ه‌و به‌کتریایانه‌ش ب�ه‌و پاشماوه خۆراکیانه زیاد ده‌ب��ن و م��اده‌ی�ه‌ک��ى ژه‌ه���راوى ده‌رده‌ده‌ن و زی��ان به پوک و شانه‌کانى ترى ناو ده‌م ده‌گه‌یه‌نن و دواجار دهبێته هۆى هه‌وکردن ،یاالک یاخود به‌ڵغ له‌دواى دوو کاتژمێر له‌نان خ��واردن دروس��ت ده‌بێت ئه‌گه‌ر ددانه‌کان نه‌شۆرێت ،ده‌گۆرێت بۆ ماده‌یه‌کى ره‌قى به‌کلس بوو له دواى چل و هه‌شت کاتژمێر ئه‌گه‌ر ال نه‌برێت ،ئه‌وکات ماده ره‌قه‌که به‌شۆردن و فڵچه و هه‌ویرى ددان الناچێت ،ئه‌م ماده‌یه کاتێک که له ژێر پوکه‌وه دروس��ت بوو ئه‌وکات دهبێته هۆى توشبوون ب�ه ه �ه‌وک��ردن و هه‌ڵئاوسانى پووکه‌که و له‌به‌ر ئ�ه‌وه‌ى ئه‌م کردارانه هه‌مووى ئ��ازارى نیه که‌س هه‌ستى پێناکات تا ئه‌وکاته‌ى که پوکه‌که زۆر خ��راپ ده‌بێت ،جگه ل�ه‌و هۆکاره سه‌رکیانه هه‌وکردن زۆرج��ار هۆکار یاخود فاکته‌رى تریشى ههیه که ی��اری��ده‌ى خراپکردن و توشبوونى پوک ده‌ده‌ن به هه‌وکردن له‌وانه 1ـ دابه‌زینى به‌رگرى له‌شى مرۆڤه له‌و که‌سانه‌دا که جگه‌ره ده‌کێشن به‌هۆى ئه‌وه‌ى ئۆکسیجین که‌م ده‌چیت بۆ خانه‌کان و شانه‌کانى پ��وک به‌مه‌ش ئه‌گه‌رى توشبوون له جگه‌ره‌کێشدا نزیکى ()7-2 ئه‌وه‌نده‌ى کهسێکه که جگه‌ره ناکێشێت. -2ن �ه‌خ��ۆش��ى ش��ه‌ک��ره ،ئ����ه‌وه‌ش ب �ه‌ه��ۆى زۆرى رێ��ژه‌ى شه‌کره له خوێندا دهبێته ه��ۆى دواک�ه‌وت��ن و سارێژبونه‌وه‌ى برین و داخورانى توره‌که‌ى ددان و شانه‌کانى ده‌ورى ددان. -3بوونى ته‌نگه‌ژه‌ى ده‌روونى ئه‌گه‌رى توشبونى به پۆکه سۆ ههیه ،هه‌روه‌ها له کاتى دووگانی و سوڕى مانگانه‌دا و له کاتى به‌کارهێنانى ده‌رمانى به‌رگرى ئه‌گه‌رى توشبون به پوکه سۆ زیاد ده‌کات له‌به‌ر ب�ه‌رزب��ون�ه‌وه‌ى ئاستى ه��ۆرم��ان له له‌شیدا و دابه‌زینى به‌رگرى له‌شى که‌سه‌که. 4ـ به‌کارهێنانى هه‌ندێ ده‌رمانى وه‌ک ده‌رمانى شێرپهنجه و ده‌رمانى به‌رزبونه‌وه‌ى فشارى خوێن و ئه‌و ده‌رمانانه‌ى که لیکى ده‌م که‌م دهکهنهوه ده‌بێنه هۆى هه‌وکردنى پوک. نیشانه‌کانى توشبوون /له‌به‌ر ئه‌وه‌ى پوکه سۆ، له‌سه‌رتادا به‌ئازار ده‌س��ت پێناکات ،بۆیه زۆرج��ار له‌الیه‌ن توشبوانه‌وه گرنگى پێ نادرێت تا ئه‌و کاته‌ى حاڵه‌ته‌که‌ى به‌ره‌و خراپى ده‌ڕوات ،له‌نیشانه‌کانى ئه‌م نه‌خۆشیه بریتیه له هه‌ڵئاوسان و سوربونه‌وه‌ى پوکى ده‌ورى ددان و خوێن لێهاتن ک�ه زۆر ک �هس ئه‌و گرفته‌یان ههیه که پوکیان له‌کاتى شۆردن یاخود له‌کاتى ئاساییدا یان له‌کاتى نانخواردندا به‌پێى خراپى هه‌وکردنه‌که توشى خوێن به‌ربوونى پوک ده‌ب��ن ،هه‌روه‌ها ناخۆش بونى بۆن و تامى ن��اوده‌م، کلس و توشبوون به‌هه‌وکردنى ددان. ئا /بێریڤان
داوای چاره‌سه‌ری ل ه حکومه‌ت ده‌کات 6 ژماره‌ی متمان ه خاوه‌ن ئیمتیاز سه‌رنوسه‌ر دیزاین چاپ و باڵوکردنه‌وه راوێژکاری یاسایی ناونیشان
Be ciyawaziyekanewe le jêr Çetir da kodebînewe
212 که‌مال حه‌سه‌ن حهمه ره‌زا کاروان ساالر ناوه‌ندی گرافیکی رۆژیار چاپخانه‌ی ره‌نج سیروان ئه‌حمه‌د حامد سلێمانی گه‌ڕه‌کی عه‌لی ناجی 07710299753 - 07480179510
تیراژ 5000
BeciyawaziyekanewelejêrÇetirdakodebînewe
cetir2010@gmail.com cetir2010@yahoo.com
WWW.Chatrpress.com
هه‌واڵ عوسمان نیگه‌ران ه9 No: (36) Mo.20/12/2010
ریکالم
ئه‌مانه‌وێ هه‌ناس ه بده‌ین مۆڵه‌ت ده‌ده‌ن مه‌ستور‌ه مه‌حمود
ریکالم
وه‌ک ئ���اگ���اداری���ن ی��اس��اى خۆپیشاندان ل ه په‌رله‌مان دواى ئه‌و گفتوگۆیه‌ی له‌سه‌رى ک��را ب �ه ب��ڕی��ارى زۆری��ن �ه پ�هس�ه‌ن��د ک��را، دوابه‌دواى ئه‌ویش لهگهڵ ئه‌و هه‌موو واژو ک��ۆک��ردن�هوه و دروستکردنى که‌مپین و فشارى رێکخراوه‌کانى کۆمه‌ڵگاى مه‌ده‌نى ب��ۆ ئیمزا نه‌کردنى ئ �ه‌و یاسایه له‌الیه‌ن سه‌رۆکى ههرێمهوه دواجار به بێ حساب کردن بۆ ئه‌و هه‌موو ده‌نگه‌ى خه‌ڵک واژوى له‌سه‌ر یاساکه کرد و یاساکه‌ى په‌سه‌ندکرد، بهداخهوه بۆ ده‌سه‌اڵتدارانى باشور بڕیارێکى ئاوهایان داو یاساکه‌یان له‌به‌ر به‌رژه‌وه‌ندى ته‌سکى خۆیان په‌سه‌ندکرد ،ئه‌ى باشه بۆ ده‌ڵێن واڵتێکى ئازاد و دیموکراسى ،ئازادى و دیموکراتى ته‌نها بۆ جوانکردنى قسه‌کان و جوانکردنى ئ�هم هه‌رێمه‌ی‌ه له دهرهوه، یان ته‌نها بۆ ڕازان��دن�ه‌وه‌ى دروشمه‌کان و بریقه‌دارکردنێتى ،نازانرێ تا ئێستا له‌م هه‌رێمه‌دا ئازادى راسته‌قین‌ه واتاو پێناسه‌ى چ��ی�ه الى ده‌س����ه‌اڵت����داران ،ی���ان ئ���ازادى هه‌ویرێک‌ه‌و هه‌رکات ویستیان به‌و پێوانه‌ی ه به‌کاری دێنن. خۆپیشاندان مافى خهڵکه ،خۆپیشاندان له‌دژى پێشێلکردنى ماف ده‌کرێت ،ئه‌کرێت م��ۆڵ�ه‌ت��ى ب��ۆ وه‌رگ��ی��رێ��ت؟ ن��ازان��م ئه‌م ه شتێکى ت��ازه‌ی �ه ،خۆپیشاندان هه‌ڵبڕینى ده‌ن��گ��ى ن��اڕه‌زای��ى و ه�ه‌ن��اس�ه‌دان�ه‌وه‌ى ئه‌و پێشێلکاریانه‌ی‌ه که ده‌ره�ه‌ق به توێژێک یان خه‌ڵک به‌گشتى ده‌کرێت ،ئه‌کرێت بڵێین ئه‌مانه‌وێ هه‌ناس‌ه بده‌ین مۆڵتمان پێ ده‌ده‌ن .به نموون‌ه له ئێستادا خه‌ڵک وته‌نی کاره‌بای نیشتمانی که‌مکراوه‌ته‌و‌ه جا هه‌ر که وترا ده‌بێ که‌م بکرێتهوه به‌رپرسیاران به ئ��ار‌هز‌وى خۆیان کاره‌با ده‌ده‌ن �ه مااڵن، ئێستا یه‌کێک له گه‌ڕه‌که‌کانى سلێمانى ماوه‌ى هه‌فته‌یه‌ک‌ه به‌هۆی به‌ناو سوتانی محاویله‌و‌ه کاره‌بای نیه ،الیه‌نى په‌یوه‌ندیدار لهگهڵ ئ �ه‌وه‌ى ده‌شزانێت نایه‌ت به‌الیه‌و‌ه و هێشتا ئ �هم ده‌س �ه‌اڵت �ه نه‌گه‌یشتووه‌ت ه ئ�ه‌وه‌ی محاویله‌یه‌ک ته‌نانه‌ت له بیست و چ��وار کاتژمێردا پێ چاکبکرێته‌و‌ه و به‌هه‌فته‌یه‌ک چاکی دهکاتهوه!...؟ ئه‌م ه راس��ت�ه؟ ئ�هى باشه که رژای��ت�ه سه‌رجاد‌ه ده‌بێت داواى مۆڵه‌ت بکه‌یت بۆ ئهمه، به‌ڕاستى ئه‌م هه‌رێم‌ه بوه‌ت‌ه مه‌ته‌ڵ که‌س ناتوانێت وه‌اڵمه‌که‌ى بزانێت ،زۆرئاسایی ه ئه‌گه‌ر باوه‌ڕتان به ئ��ازادى و دیموکراسى نه‌بێت به زمانیش بیڵێن ،خه‌ڵک له ئێستا ت مورتاحتر ئه‌بێت ،ئیتر خه‌ڵکیش تێده‌گا و شێوازێکى تر ده‌گرنه‌به‌ر له داواکردنى داواکاریه‌کانیان. م����اوه‌ى بیست س��اڵ �ه ئ���هم خ�ه‌ڵ��ک�ه ل ه ن��او مه‌له‌لى ئ��ازادی��دای�ه ،کاتێکیش قس ه ده‌ک �ه‌ی��ت ئه‌ڵێن ل���هوه ئ���ازادى ت��ر چیتان ده‌وێت ،ئهوه ئازایه‌تى که‌س نیه مرۆڤ ب ه ئازادى له دایک ئه‌بێت ئه‌وه‌ى دواى ئهوه گرنگ‌ه تا چه‌ند ئازاده ،یان زۆر کات ده‌ڵێن ئ�هم خهڵکه چى ده‌وێ��ت با له سه‌رده‌مى حزبى به‌عسدا وای��ان بکردایه و ده‌نگیان هه‌ڵبڕیایه ،ئه‌ى ئێستا ئێوه به ده‌نگى ئه‌و خهڵکه نه‌بوونه‌ت‌ه ئ �ه‌و ده‌س��ه‌اڵت��داره یان خه‌ڵکتان بیرچۆته‌وه ،زۆر شه‌رم‌ه ئێستا به‌راورد بکه‌ن به سه‌رده‌مى به‌عس ،چونک ه ئهوه زۆر ترسناک‌ه بۆ مێژووى گه‌له‌که‌مان، بۆیه پێویسته ده‌ستى ئێمه ل�هوه تێبگات و چ��او ب�ه‌و ه�ه‌اڵن�ه‌دا بخشێنێته‌وه ،ڕازى کردنى خه‌ڵک له ده‌سه‌اڵت گرنگتره ،ئهوه دروشمى واڵت �ه دیموکرات و ئازاده‌کانه ن �ه‌ک به‌کارهێنانى ه�هم��وو شێوازێک ت و زیاترکردنى، بۆ هێشتنه‌وه‌ى ده‌س �ه‌اڵ ئ��اوڕێ��ک ل �ه ڕاب����ردوو و ل �ه‌و خه‌ڵکه‌ش ب��ده‌ن �هوه ،ه��ی��وادارم ئ �ه‌و یاسایه هه‌موار وه و ئ�هم ج��اره موناقه‌شه‌ى جدى بکرێته له‌سه‌ر بکرێت به گوێره‌ى پێوانه نێوده‌وڵه‌تى و مافه‌کانى مرۆڤ بڕیارى له‌سه‌ر بدرێت نه‌ک الیه‌نێکى تر.