ب ه جیاوازییه‌کانه‌وه له‌ژێر چه‌تردا کۆده‌بینه‌وه
››
گه‌ش ه دارا :
وه‌زیری ئه‌وقاف ب ه خه‌تابار ده‌زانم
5
رۆژنامه‌یه‌کی گشتی هه‌فتانه‌یه ،کۆمپانیای چه‌تر ده‌ریده‌کات
ژمار ه 38
ساڵی یه‌که‌م
دووشه‌ممه 2011/1/3
13ی به‌فرانباری2710
WWW.Chatrpress.com
نرخ 750 :دینار
یه‌ک ملیۆن دینار سزا ده‌درێت
د.فایه‌ق گوڵپى ل ه یه‌کێتی توڕه‌ی ه و ده‌ڵێ «سزاک ه سیاسییه»
[ تایبه‌ت ب ه چه‌تر ]
به‌هۆى نوسینی وتارێک له‌سه‌ر چۆنێتى به‌ڕێوه‌چوونى یادى کیمیابارانى سێوسێنان و ناوهێنانی به‌رپرسێکى ب�ه‌ڕێ��وه‌ب�ه‌رای�ه‌ت��ى ش�ه‌ه��ی��دان ،ک�ه «پێشتر ل�ه ساڵى ( )1988ته‌سلیمى رژێمى سه‌دام بوه‌ته‌وه» دادگاى که‌تن له سلێمانى بڕى یه‌ک ملیۆن دینار غه‌رامه‌ى (د.فایه‌ق گوڵپى) ده‌کات و ناوبراویش ده‌ڵێت« :سزاکه سیاسییه».
(د.ف��ای �ه‌ق گوڵپى) له وتارێکدا به ناونیشانى (له‌یادی کیمیابارانی سێوسێناندا یه‌کێتی خۆی کیمیاباران کردهوه) ک �ه ت��ای��ب�ه‌ت ب��ۆ ئ �ه‌و ی���اده ل �ه ن����ه‌ورۆزى س��اڵ��ى ()2009دا نوسیویه‌تی سه‌ره‌ڕاى ئه‌وه‌ى ره‌خنه‌ى له سیاسه‌ته‌کانى یه‌کێتى گرتووه ،نوسیویه‌تى« :ئه‌و که‌سه‌ی که ناوی (عه‌بدولکه‌ریم هه‌ڵه‌دنی) بوو و وه‌ک به‌ڕێوه‌به‌ری به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی شه‌هیدانی
حکومه‌تی هه‌رێمی کوردستان وت��اری خوێندهوه ،یه‌کێک له‌و پێشمهرگه دابڕاوانه بوو ،که دوای پرۆسه‌کانی ئه‌نفال و کیمیاباران ساڵی ( )1988ته‌سلیمی رژێمی ئه‌نفال و کیمیاوی سه‌دام بووه‌ته‌وه و تا دوای راپه‌رین له شاره‌کانی کوردستان م��اوه‌ت�هوه ،باشه چۆن ده‌بێت که‌سێک به‌رپرسی ده‌زگای ئه‌نفال و کیمیاباران بێت له کاتی ههره هه‌ستیاردا ریزه‌کانی پێشمه‌رگه‌ی به‌جێهێشتبێت و خیانه‌تی کردبێت و گه‌ڕابێته‌وه باوه‌شی ئه‌و رژێمه‌ی که گه‌لی کوردی ئه‌نفال و کیمیاباران کردووه؟!». به‌هۆى ئه‌وه‌ى (عه‌بدولکه‌ریم هه‌ڵه‌دنی) سکااڵى له دژى (د.ف��ای �ه‌ق گوڵپى) ت��ۆم��ار ک��رد ل�ه‌س�ه‌ر ئ �ه‌و وت���اره ،ک�ه ل ه ماڵپه‌رى (کوردستان پۆست) باڵوکرابوه‌وه ،دادگاى که‌تن له سلێمانى له بڕیارێکیدا که وێنه‌یه‌کى به (چه‌تر) گه‌یشتووه، نوسراوه «دادوه‌ر (سه‌رکه‌وت عه‌ونى عومه‌ر) رێى پێدراوه به
شێر ه نوستووه‌ک ه راده‌په‌ڕێت؟! هه‌ولێر ئاماده‌کارى بۆ خۆپیشاندانێکى [ هه‌ولێر ـ ره‌هێل مامه‌ش ]
فراوان ده‌کات
له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ى رۆژى ( )12/30خۆپیشاندانێک دژى یاساى خۆپیشاندان له شارى هه‌ولێر به‌ڕێوه‌چوو، به‌اڵم رێژه‌یه‌کى زۆر که‌م به‌شداربوون ،رێکخه‌رێکى خۆپیشاندنه‌که‌ش ده‌ڵێ :خه‌ڵکمان ئاگادار نه‌کردبۆ‌وه، ه�ه‌رب��ۆی� ه ب��ۆ جارێکى ت��ر هه‌ولێر ئ��ام��اده‌ک��ارى خۆپیشاندانێکى فراوان ده‌کات.
(راب �ه‌ر ته‌لعه‌ت) چاالکوانى ب��وارى رێکخراوى مه‌ده‌نى ب ه (چه‌تر)ى راگه‌یاند :خۆپیشاندانى رۆژى ( )12/30ته‌نیا بۆ چاالکوانانى رێکخراوه‌کانى کۆمه‌ڵگه‌ى مه‌ده‌نى و ژماره‌یه‌ک ل ه رۆژن��ام�ه‌ن��وس��ان و رۆشنبیران ب��وو ،وات � ه خۆپیشاندانێکى جه‌ماوه‌رى نه‌بوو ،بۆی ه هاواڵتیانى ئاسایی بانگهێشت نه‌کرابوون. ل ه الیه‌کى تر (نیاز ع�ه‌ب��دواڵ) وته‌بێژى که‌مپینى (ن��ا بۆ یاسای رێکخستنی خۆپیشاندان) ل ه لێدوانێکى رۆژنامه‌وانیدا رایگه‌یاند :رۆژی سێ شه‌مم ه ( )2011/1/4ى ل ه شاری
هه‌ولێر ب ه مه‌به‌ستى ناڕه‌زایى ده‌ربڕین دژ ب ه یاسای رێکخستنی خۆپیشاندان و کارکردن بۆ هه‌موارکردنه‌وه‌ى خۆپیشاندانێک ئه‌نجام ده‌ده‌ین. وتیشى :خۆپیشاندانه‌ک ه کاتژمێر ()9:30ی سه‌رله‌به‌یانی له‌به‌رده‌م (پارکی شانه‌ده‌ر)هوه ده‌ستپێده‌کات بۆ به‌رده‌م په‌رله‌مانی کوردستان. وته‌بێژى که‌مپینه‌ک ه باسى له‌وه‌شکرد« :بۆ خۆپیشاندانه‌ک ه پ��ارێ��زگ��اری هه‌ولێرمان ئ��اگ��ادار ک��ردوه‌ت �هوه ،ل ه کاتێکیشدا مۆڵه‌تمان پێنه‌درێت ،هه‌ر خۆپیشاندانه‌که ئه‌نجام ده‌ده‌ین». راشیگه‌یاند :ئه‌م یاسای ه له‌گه‌ڵ بنه‌ما و یاسا نێوده‌وڵه‌تییه‌کاندا ناگونجێت ،بۆی ه ئامانج له‌و خۆپیشاندانه‌مان هه‌موار کردنه‌وه‌یه‌تی، بۆ ئه‌م مه‌به‌سته‌ش ل ه رێگه‌ی لیژنه‌یه‌کی یاساییه‌وه ،پرۆژه‌ی هه‌موارکردنه‌وه‌یمان داڕشتو‌ه و رۆژی (سێشه‌ممه) راده‌ستی په‌رله‌مانی کوردستانی ده‌که‌ین ،داواش ل ه سه‌رجه‌م چین و توێژه‌کانى شارى هه‌ولێر ده‌که‌ین به‌شدارى خۆپیشاندانه‌ک ه بکه‌ن.
ناوى گهلهوه ئه‌م بڕیاره ده‌ربکات» له بڕیاره‌که‌شدا (د .فایه‌ق گوڵپى) به یه‌ک ملیۆن دینار غه‌رامه کراوه. (هیالل ئیبراهیم) پارێزه‌رى د.فایه‌ق له‌و بارهیهوه به (چه‌تر) ى راگه‌یاند« :ئه‌و بڕیاره‌ی دادگا به نادادپه‌روه‌رانه ده‌زانم و جێگه‌ی رهخنه و نیگه‌رانی و ناڕهزاییه ،چونکه دادگا هیچ گوێی له په‌ڕاوی به‌رگریکردنه‌که‌ی ئێمه نه‌گرتووه». (د.فایه‌ق گوڵپى) له چاوپێکه‌وتنێکى تایبه‌تى رۆژنامه‌ى (چه‌تر)دا ،ده‌ڵێت« :ئ�ه‌وان ( )12/26داواى سزادانى منیان ک��ردب��وو ،له کاتێکدا من ( )12/29رۆژى دادگ��ای��م بوو، دوایى که فه‌رمانى حوکمه‌که‌مان ده‌رچوو بینیمان ()12/26 حوکمه‌که‌مان دراوه ،بۆیه ئهمه ئهوه ده‌رده‌خات که ئه‌و حوکم ه پێش وه‌خت بووه و حوکمێکى یاسایى نیه و ته‌واو سیاسیه». له الپهڕه ( )5ده‌قى چاوپێکه‌وتنه‌که هه‌ی ه
«پارتى رێگرى ده‌کات» [ تایبه‌ت ب ه چه‌تر ]
یه‌کێتی بڕیاری کردنه‌وه‌ی باره‌گای نیی ه ل ه پیرمام
ناوچه‌ى (پیرمام) ک ه ب ه پایته‌ختى پارتى دیموکراتى کوردستان ده‌زانرێت ،تا ئێستا جگ ه ل ه باره‌گاى خۆى، هیچ حزبێکى سیاسى تر ب ه (یه‌کێتی)شه‌و ه ل ه پیرمام باره‌گاى نه‌کردۆته‌وه ،بۆچونێکیش هه‌ی ه ده‌ڵێت «پارتى رێگرى ده‌کات ل ه کردنه‌وه‌ى باره‌گاى حزبه‌کانى تر». یه‌کێتى نیشتمانى کوردستان ،که یه‌کێک‌ه له پارت‌ه زلهێزه‌کانى هه‌رێمى کوردستان ،پێش ش�ه‌ڕى ناوخۆ که‌ناڵێکى سه‌ره‌کى له پیرمام هه‌بوو، به‌اڵم ئێستا هیچ بنک‌ه و باره‌گایه‌کى له‌و شوێنه نییه ،ئهمه له کاتێکدا (شه‌قاڵوه) که چه‌ند کیلۆمه‌ترێک له پیرمامه‌و‌ه دووره مه‌ڵبه‌ندى یه‌کێتى لێیه.
(ئارێز عه‌بدوڵاڵ) به‌رپرسى مه‌ڵبه‌ندى یه‌کێتى له سۆران به (چه‌تر) ى راگه‌یاند :له ناو یه‌کێتیدا هیچ بڕیارێک نهبووه و نیه بۆ کردنه‌وه‌ى کۆمیته و مه‌ڵبه‌ندى یه‌کێتى له پیرمام .وتیشى ،کردنه‌وه‌ى باره‌گاى یه‌کێتى له پیرمام به‌هۆى نه‌بونى کادیر نیه له ناوچه‌که ،ته‌نها ئه‌وه‌ی ه که بیرى لێنه‌کراوه‌ته‌وه. ب �ه‌اڵم (عه‌لى ک�ه‌ری��م) رۆژن��ام�ه‌ن��ووس و چاالکوانى کۆمه‌ڵى
مه‌ده‌نى ،له‌باره‌ى نه‌بوونى باره‌گاى ئه‌و حزبانه له پیرمام ،بۆچوونى وایه «پارتى رێگرى ده‌کات له کردنه‌وه‌ى باره‌گاى حزبه‌کانى تر». ناوبراو له درێژه‌ی قسه‌کانیدا وتیشى :پارتى پیرمام به پشتێنه‌ى ئاسایشى خۆى ده‌زانێت و پێى خۆش نیه الیه‌نه‌کانى تر له‌و سنوره نزیک ببنهوه. هه‌ر له‌و بارهیهوه (شه‌پۆل فه‌تحى) ئه‌ندامی کۆمیته‌ی ناوه‌ندی حزبی شیوعی ،وتی« :نازانرێت بۆچى هیچ حزبێکى تر له پیرمام باره‌گاى نیه ،ره‌نگ‌ه بۆ هه‌ندێک حزب پارتى رێگر بێت و هه‌ندێکى تریش نه‌توانن له بێ هێزى خۆیان باره‌گا بکهنهوه». (م�ه‌ول��ود ب��اوه‌م��وراد) ئه‌ندامى مه‌کته‌بى سیاسى یه‌کگرتووى ئیسالمیش باسى لهوه کرد ،یه‌کگرتوو پێویستى بهوه نیه ،که باره‌گاى خۆى له پیرمام بکاتهوه. هاوکات (سه‌فین دزه‌یى) ئه‌ندامى هه‌ڵبژێردراوى سه‌رکردایه‌تى پارتى له لێدوانێکیدا به (چه‌تر)ی وت :پارتى له‌سه‌ره‌تاو‌ه له‌و ناوچه‌ی ه بووه و به هى خۆى ده‌زانێت .وتیشى ،پێویسته له حزبه‌کان بپرسرێت بۆچى باره‌گایان له پیرمام ناکهنهوه ،ئه‌گینا پارتى رێگر نیه ل ه کردنه‌وه‌ى باره‌گاى هه‌ر حزبێک. ل ه الپهڕه ( )3زانیارى زیاتر ههیه
عێراقى نوێ ژنى تێدا نییه
«یاسا رێگ ه ب ه پیاو ده‌دات ژنه‌که‌ى خۆى بکوژێت» [ تایبه‌ت ب ه چه‌تر ]
ل ه خۆپیشاندانێکدا خورماڵ یاسای خۆپیشاندانی سووتاند فۆتۆ :ئینته‌رنێت
ل ه پێنج بواری جیاوازدا شاره‌زایان پێشنیاره‌کانیان بۆ ساڵی( )2011 ده‌خه‌نه‌ڕوو بۆ الپەڕە 3
چاالکوانێکى بوارى مافه‌کانى ژنان ل ه شارى که‌رکوک، ره‌خن ه ل ه لیست ه به‌شداربووه‌کانى حکومه‌تى عێراق ده‌گرێت ،به‌وه‌ى هیچ وه‌زاره‌تێکیان ب ه ژنان نهداوه، ئه‌م ه ل ه کاتێکدا ده‌بوو النى که‌م ()%25ى وه‌زاره‌ته‌کان بدرایا ب ه ژنان.
(س��رود محه‌مه‌د) به‌رپرسی رێکخراوی هیوای عێراقی ل ه شاری که‌رکوک ،ل ه چاوپێکه‌وتنێکى (چه‌تر)دا ده‌ڵێت :ده‌بینین بانگه‌ش ه بۆ عێراقی دیموکرات و ئازاد و قانوون ده‌کرێ ،به‌اڵم له راستیدا بۆچوونه‌کان ئهوه نیشان نادات ،ئه‌گه‌ر به‌شداربوونی ژنان ل ه حکومه‌تدا نیوه نه‌بێت ،ئه‌وا ()%25ی وه‌زاره‌ته‌کان ده‌بێت ژن بێت ،بهداخهوه نوێنه‌رانی لیسته‌کان ب ه هاوپه‌یمانی و عێراقیه‌شه‌و‌ه ک ه خۆیان ب ه عه‌لمانی و پێشکه‌وتوو ده‌زانن که‌سێکی ژنیان ده‌ست نیشان نه‌کردوه. باس له‌وه‌ش ده‌ک��ات :ب ه نیازین ل ه که‌مپینی (نا بۆ کلتوری توندوتیژی ل�ه‌س�ه‌ر ژن���ان) به‌یاننامه‌یه‌ک دژی ئ �ه‌و ب��ڕی��اره‌ی
حکومه‌تی نوێى عێراق ده‌ربکه‌ین. ئه‌وه‌ش ده‌خاته‌ڕوو« :مادده‌ی ( )41ل ه یاسای سزادانی عێراقی رێگه به پیاو ده‌دات به بیانووی ته‌مێکردن ،به ئ��اره‌زووی خۆی تا رۆحی تێدا مابێت لێدان به‌رامبه‌ر ژنه‌که‌ی به‌کاربهێنێت ،ئه‌م یاسای ه دژی مافی مرۆڤه ،هه‌روه‌ها مادده‌ى ()409ش وا ده‌بینم دژی ئاینی ئیسالمیشه ،له‌م مادده‌یه‌دا پیاو بۆی ههیه به ناوی ناموس ژنه‌که‌ی بکوژێت». (س���رود م��ح�هم�ه‌د) ده‌ڵ��ێ��ت :ه�ه‌رب��ۆی�ه ه �ه‌ن��دێ کێشه‌مان ل ه فه‌رمانگه‌ی دادی که‌رکوک هه‌ی ه ،کابرای بکوژ کاتێ ژنه‌که‌ی خۆی ده‌کوژێت خۆی شاهید‌ه و بکوژه و قازیه و هه‌موو شته‌کانه، چۆنێتی چه‌ندین رووداوم���ان شرۆڤه ک��ردوه ده‌رده‌ک �ه‌وێ��ت بکوژ قسه‌ی راستی نه‌کردوه ،ویستویه‌تی ژنی دووه‌م بێنێ ژنه‌که‌ی رازی نهبووه ،یا هه‌وڵی فرۆشتنی خانووه‌که‌ی داوه ،که به‌ناوی ژنه‌که‌یه‌تی قبوڵی نهبووه ،یا حاڵه‌تی وا ههبووه باوک ( )3کچی خۆی له‌سه‌ر په‌یوه‌ندی ته‌له‌فۆن کوشتووه ،دوایی بۆمان دهرکهوتووه کچه‌کان دایکیان مردو‌ه‌و زڕ دایکیان ههیه. ل ه الپهڕه ( )8ده‌قى چاوپێکه‌وتنه‌ک ه ههیه
هەواڵ ساڵی یه‌که‌م ژماره 38 دووشه‌ممه 2710/10/13 - 2011/1/3
2
«ناتوانن شه‌قامه‌کانیشمان لێبستێنن»
خۆپیشاندان دژى «یاساى قه‌ده‌غه‌کردنى خۆپیشاندان» درێژه‌ى ههیه
[ تایبه‌ت به چه‌تر ]
واژۆک��ردن��ى ی��اس��اى خۆپیشاندان ل�ه الی�ه‌ن (ب����ارزان����ی)ی����هوه ب�ه‌ش��ێ��ک��ى خ �ه‌ڵ��ک��ى ه�ه‌رێ��م��ى ک��وردس��ت��ان��ى خستۆته س �ه‌ر ش�ه‌ق��ام�ه‌ک��ان و ب ه دروشمى جۆراوجۆر دژى یاساکه وه‌ستاونه‌ته‌وه و ئ���ه‌و ی��اس��ای �ه ب��ه «ی���اس���اى ق �ه‌ده‌غ �ه‌ک��ردن��ى خ��ۆپ��ی��ش��ان��دان» ده‌زان����ن ،ن��ه‌ک «رێکخستنى خۆپیشاندان». س �ه‌ره‌ت��اى خۆپیشاندانه‌کانیش دژى یاساى خۆپیشاندان له ش��ارى سلێمانیه‌وه به دروشمى «یاساى خۆپیشاندان ،یاساى دیکتاتۆره‌کان» ده‌س��ت��ی��پ��ێ��ک��رد ،پ��اش��ان خ��ۆپ��ی��ش��ان��دان گه‌یشت ه (ران��ی��ه ،چه‌مچه‌ماڵ ،ک���ه‌الر ،ک��ف��رى ،کۆیه، ده‌ربه‌ندیخان ،ق���ه‌اڵدزێ ،ب��ازی��ان ،پیره‌مه‌گرون، هه‌ڵه‌بجه‌ى شه‌هید ،هه‌ڵه‌بجه‌ى ت��ازه ،خورماڵ، زه‌ڕایه‌ن ،عه‌ربه‌ت و چه‌ندین ناوچه‌ى تر) ،ته‌واوى خۆپیشاندانه‌کانیش ،جگه له خۆپیشاندانه‌که‌ى هه‌ولێر ،به بێ مۆڵه‌ت وه‌رگرتن ئه‌نجامدران.
دروش��م �ه‌ک��ان��ى زۆرب�����هى خ��ۆپ��ی��ش��ان��دان�ه‌ک��ان بریتى ب��وون ل�ه «ی��اس��اى خۆپیشاندان ،یاساى دیکتاتۆره‌کان ،نان و ئاویش بۆ خۆتان ،نابین به کۆیله بۆتان ،س�ه‌رۆک بڕیاریداوه ،ئ��ازادى خنکێنراوه ،ناتوانن شه‌قامه‌کانیشمان لێبستێنن، گه‌ر بشمانخه‌نه زیندان ،مۆڵه‌ت وه‌رناگرین لێتان، ئازادى ئازادى...هتد». ل��ه دوای ئ �ه‌ن��ج��ام��دان��ی خ��ۆپ��ی��ش��ان��دان��ێ��ک��ى ب��ێ م��ۆڵ�ه‌ت ل�ه ک��ف��ری ،گ��روپ��ی رۆشنبیرانی س �ه‌رب �ه‌خ��ۆی ک��ف��ری ل �ه ب�هی��ان��ن��ام�هی�ه‌ک��دا ک ه وێنه‌یه‌کى به (چه‌تر) گه‌یشتووه ،داوا له خه‌ڵکی گه‌رمیان به گشتی و کفری به تایبه‌تی ده‌که‌ن ب�ه شێوازێکی مه‌ده‌نیانه ب����ه‌رده‌وام ب��ن له‌سه‌ر ناڕه‌زایه‌تییه‌کانیان دژ به په‌سه‌ندکردنی یاسای خۆپیشاندان. له به‌یاننامه‌که‌دا ده‌ڵێن« :خه‌باتی مه‌ده‌نیان ه پیشانی ده‌س �ه‌اڵت��داران��ی ئ �هم هه‌رێمه ده‌ده‌ی���ن، ب��ڕی��اره‌ک��ان��ی زۆری��ن��ه ب �ه خ��زم �ه‌ت��ی خ �ه‌ب��ات و ق��ورب��ان��ی��دان��ی خه‌ڵکی ن��اش��ک��ێ��ت�هوه ،مه‌عقول ه خه‌ڵکی خوێنی به‌خشی بۆ ئ��ازادی ئێستا ب ه یاسایه‌ک لێی زه‌وت بکرێ؟». (کاروان ساڵح) ئه‌ندامى په‌رله‌مانى کوردستان له‌سه‌ر به‌رده‌وامى خۆپیشاندانه‌کان به (چه‌تر)ى
ئۆجه‌الن په‌رتوکێکى ترى ()792 الپه‌ڕه‌یى نووسی [ چه‌تر ] له چاوپێکه‌وتنى رۆژى هه‌ینى له‌گه‌ڵ پ���ارێ���زه‌ره‌ک���ان���ى (ع���ه‌ب���دواڵ ئ���ۆج���ه‌الن) رایگهیاندووه ،که په‌رتوکێکى ترى ()792 الپه‌ڕه‌یى به ناوى (کێشه‌ى کورد و چاره‌سه‌رى نه‌ته‌وه‌یى دیموکراتى) نوسیوه بۆ دادگاى مافى مرۆڤى ئه‌وروپا و داویه‌تى ب ه به‌رپرسانى زیندانه‌که‌ى.
ئ��ۆج �ه‌الن ک� ه م���اوه‌ى س��ێ هه‌فت ه ب��وو ب�ه بیانوى «خراپى که‌ش و هه‌وا» به‌رپرسانى زیندان نه‌یانهێشتبوو پ��ارێ��زه‌ره‌ک��ان��ى س �ه‌ردان��ى ب��ک�ه‌ن ،باسى ل �هوه ک���ردووه: پرۆژه‌ى خۆبه‌ڕێوه‌بردنى دیموکراتى پانتاییه‌کى فراوانى به‌رگرینامه‌که‌ى داگیرکردوو‌ه و پرۆژه‌ک ه په‌یوه‌ندى ب ه هه‌بوونى کوردانه‌وه ههیه نه‌ک پارچه‌کردنى تورکیا، خۆبه‌ڕێوه‌بردنى دیموکراتى واتا کوردبوونه به خاوه‌نى هه‌بوونى خۆى. ئۆجه‌الن وتوشیه‌تى :له‌م قۆناغه‌دا پێده‌چێت پارتى داد و گه‌شه‌پێدان (ئاکه‌په) له‌گه‌ڵ گالدیۆ (رێکخراوێکى به‌هێزى تیرۆریستى ئیتاڵیایه) سازشى کردبێت بۆ
گرته‌وه ،به دڵنیایه‌وه ده‌بێ ئه‌و یاسایه هه‌موار بکرێتهوه. وتیشى :ئه‌گه‌ر ئه‌و مۆڵه‌ته به ده‌ستى به‌رپرسى یه‌که‌ى کارگێڕى یان وه‌زیرى ناوخۆ بێ ،ده‌توانن ده‌یان پاساوى وه‌کو «خۆپیشاندانه‌که دژى ئادابى گشتییه ،ره‌وشى ئاسایشى له‌بار نییه ،یان ئاژاو‌ه نانه‌وه و ده‌ستى ده‌ره‌ک��ى» مۆڵه‌ت ن�ه‌ده‌ن که‌س خۆپیشاندان بکات ،چونکه بێگومان به‌شێکى خۆپیشاندانى خه‌ڵک دژى گه‌نده‌ڵى و ناداپه‌روه‌رى و نه‌بوونى خزمه‌تگوزارییه. دواى ئه‌وه‌ى په‌رله‌مانى کوردستان له سه‌ره‌تاى مانگى ()11ى ساڵى ( )2010پ��ڕۆژه یاساى رێکخستنى خۆپیشاندانى به زۆری��ن�هى ده‌نگ په‌سه‌ند کرد و ره‌وانه‌ى سه‌رۆکى هه‌رێمى کرد، ب��ارزان��ی��ش رۆژى ( )2010/12/12یاساکه‌ى واژوک��رد و ره‌زامه‌ندى له‌سه‌ر نیشاندا ،ئه‌مه‌ش خه‌ڵکى توڕه کرد. ئ �ه‌و خ��ااڵن �هى ک �ه خ�ه‌ڵ��ک ن��اڕه‌زای��ى ل �ه دژ ده‌رده‌ب����ڕێ����ت ،ب��ری��ت��ی��ن ل �ه «ه �ه‌ب��وون��ى م��ۆڵ�ه‌ت و الب��ردن��ى خۆپیشاندانى ل�ه‌ن��اک��او و س��زادان��ى فۆتۆ:چه‌تر خۆپیشاندانی خه‌ڵکی بازیان دژی « یاسای قه‌ده‌غه‌کردنی خۆپیشاندان» خۆپیشانده‌ر له رێگه‌ى غه‌رامه و زیندانیکردنه‌و‌ه راگه‌یاند :پێموانییه هیچ ده‌سه‌اڵتێک به‌رگه‌ى به به‌رده‌وامى کرد و خۆپیشاندانه‌کانیش هه‌موو له کاتى ئه‌نجامدانى خۆپیشانداندا». ئهوه بگرێت ،که ئه‌گه‌ر هاواڵتیان خۆپیشاندانیان ناوچه‌کانى سنورى هه‌ولێر و دهۆک و بادینانى
به‌رپرسێکى سه‌رسنور :کااڵى قه‌ده‌غه‌کراو ده‌هێنرێت ه هه‌رێمه‌وه [ حاجى ئۆمه‌ران ـ زۆسک چۆمانى ] به‌رپرسێکى کشتوکاڵى حاجى ئۆمه‌ران باس له‌و ه ده‌کات ،سه‌ره‌ڕاى رێگرییه‌کانیان ل ه هێنانى کااڵى زیانبه‌خش« ،به‌اڵم ل ه رێگه‌ى قاچاغه‌و ه ک��ااڵى قه‌ده‌غه‌کراوى ئێرانى ده‌هێنرێت ه هه‌رێمى کوردستانه‌و ه و ل ه بازاڕه‌کاندا ده‌فرۆشرێت و خه‌ڵکیش ده‌یکڕن».
پیالنگێڕان دژى کورد ،هه‌ر له‌به‌رئه‌وه‌ش ل ه داهاتودا هیچ شتێک ب ه بێ ئاگادارى ئاکه‌پ ه ناکرێت. له دی��داره‌ک�هی��دا ئۆجه‌الن پێشبینییه‌کانى خۆیشى خستۆته‌ڕوو :ده‌ک��رێ چ��اره‌س �ه‌رى پێش بکه‌وێت ،بۆ ئه‌وه‌ش ده‌کرێ الیه‌نه‌کان زیاتر چاوپێکه‌وتن سازبکه‌ن و ئێمه‌ش مانگى ئادار ره‌وشه‌که هه‌ڵده‌سه‌نگێنینه‌وه. ئۆجه‌الن گومانه‌کانى خۆیشى خستۆته‌ڕوو و وتویه‌تى: له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا ره‌نگ ه هه‌ر شتێکى نا ئاسایى رووبدات ،له‌و بارهیهوه (ده‌روێ��ش تاهیر) به‌رپرسى بنکه‌ى وه‌ک چۆن له رابردوودا (تۆرگوت ئۆزال)یان کوشت گ�ه‌ره‌ن��ت��ی��ن�هى کشتوکاڵى ح��اج��ى ئ���ۆم���ه‌ران ب ه و چه‌ندین الیه‌نى تریان پاکتاوکرد ،ئه‌گه‌ر منیش لێره رۆژن��ام �هى (چ�ه‌ت��ر)ى راگه‌یاند :سااڵنه له‌گه‌ڵ بمرم مردنێکى ئاسایى نابێت ،به‌ڵکو کوشتن ده‌بێت، ئه‌گه‌ر ئه‌وه‌ش رووب��دات ده‌بێت ه هۆکارى ده‌ستپێکردنى شه‌ڕێکى بێ کۆتایى. ئ��ۆج�ه‌الن داواش���ى ل� ه ک��ورده‌ک��ان ک���ردووه ب� ه هیچ شێوه‌یه‌ک ده‌نگى خۆیان نه‌ده‌ن به ئاکه‌پ ه و بۆ ئه‌وه‌ش وت��ى :ئه‌گه‌ر ئاکه‌په سه‌ربکه‌وێت ئ�ه‌وا ده‌ڵێت «ئێم ه نوێنه‌رى کوردین و کوردیش هیچیان ناوێت». ئاماژه‌ى بۆ ئه‌وه‌ش کردووه :به تێکۆشان ده‌توانرێت ساڵى ( )2011بکرێت ه ساڵى هه‌ڵمه‌تێکى فراوانى دیموکراتى.
پێگه‌یشتنى به‌رهه‌مى خۆماڵى ،یاخود به بوونى ئ�ه‌و نه‌خۆشیانه‌ى له‌سه‌ر زۆرێ��ک ک��ااڵى ئێرانى رووده‌ده‌ن و له پشکنین ده‌رناچن ،به نوسراوى فه‌رمى وه‌زاره‌تى کشتوکاڵ ئاگادار دهکهینهوه که رێگه ب ه هاورده‌بونیان نه‌درێت. ناوبراو رونیکردهوه :له سنوره فه‌رمییه‌کان رێگرى ت �ه‌واو ده‌کرێت و بازرگانان پێش وه‌خ��ت ئاگادار ده‌کرێنه‌و‌ه و ئاگاداریان پێده‌درێت ،ب�ه‌اڵم به‌هۆى بوونى رێگا قاچاغهکانهوه زۆرێک له بازرگانان به‌و رێگای‌ه ئه‌و کااڵ قه‌ده‌غه‌کراوان‌ه ده‌گه‌یه‌نن ه بازار. به‌رپرسى بنکه‌ى گه‌ره‌نتینه‌ى کشتوکاڵى حاجى
«هاواڵتیانیش ده‌توانن ل ه پێشینه‌ى هاوسه‌رگیرى سودمه‌ند بن»
«چه‌ندین ئه‌فسه‌ر موچه‌ى هه‌ژاری وه‌رده‌گرن»
که‌رکوک )25( ،هه‌زار خێزانى هه‌ژار ل ه موچ ه بێبهش ده‌بن [ چه‌تر ـ زانیار داقوقى ]
به‌هۆى هه‌ژارییه‌و ه ل ه سنورى پارێزگاى که‌رکوک ،ساڵى ( )2009نزیکه‌ى ( )31هه‌زار خێزان ب ه مه‌به‌ستى دیاریکردنى موچه‌ى مانگان ه ل ه الیه‌ن وه‌زاره‌تى کاروبارى کۆمه‌اڵیه‌تییه‌وه، ن��اوى خ��ۆی��ان ت��ۆم��ارک��رد و چون ه لیستى موچه‌وه ،به‌اڵم تا ئێستا ته‌نها شه‌ش هه‌زار خێزان موچه‌ى بۆ ته‌رخانکراوه.
له‌و بارهیهوه (جه‌واد جه‌نابى) ئه‌ندامى لیژنه‌ى چاودێرى ک���اروب���ارى ک��ۆم�ه‌اڵی�ه‌ت��ى ل �ه ئه‌نجومه‌نى پ��ارێ��زگ��اى که‌رکوک ،به (چه‌تر)ى راگه‌یاند :به‌هۆى هه‌ژارى و که‌مده‌رامه‌تى و نه‌خۆشى و که‌م ئه‌ندامى له سنورى پارێزگاى که‌رکوک ،ساڵى پار نزیکه‌ى ( )31هه‌زار خێزان ناوى خۆیان تۆمار کرد ،بۆ ئه‌وه‌ى له فه‌رمانگه‌ى
شاره ده‌وڵه‌مه‌نده‌که پڕیه‌تی له هه‌ژار
کااڵی بیانی ته‌ندروستی هاواڵتیان ده‌خات ه مه‌ترسیه‌و‌ه
زیندانیانى مه‌عه‌سکه‌ر سه‌المی ئازاد کرد
کۆمه‌ڵێک زیندانى مانیان گرتووه ،به‌هۆى ئه‌وه‌ى به‌ر لێبوردنه‌که‌ى سه‌رۆکى هه‌رێم که‌وتوون ،به‌اڵم تا ئێستا ئازاد نه‌کراون. (ش����وان ع���ه‌ب���دواڵ) ب���ه‌ڕێ���وه‌ب���ه‌رى زی��ن��دان��ى
فۆتۆ :ئینته‌رنێت
فۆتۆ :ئینته‌رنێت
هه‌فته‌یه‌کمانگرتن
کاروبارى کۆمه‌اڵیه‌تى موچه‌یه‌کیان بۆ ته‌رخان بکرێت. وتیشى :له کۆى ( )31هه‌زار خێزانى هه‌ژار ته‌نها شه‌ش هه‌زار خێزان موچه‌یان بۆ ته‌رخانکراوه. رونیشیکرده‌وه ،که لیژنه‌ى چاودێرى کۆمه‌اڵیه‌تى له ئه‌نجومه‌نى پارێزگاى که‌رکوک ،چه‌ندین نوسراویان ئاراسته‌ى وه‌زاره‌ت کردوه بۆ ئه‌و مهبهسته ،به‌اڵم تا ئێستا هیچ نوسراوێک به ره‌سمى وه‌اڵم نه‌دراوه‌ته‌وه. ج���ه‌واد جه‌نابى ئ�ه‌وه‌ش��ى ئاشکرا ک��رد ،که ئ �ه‌وان وه‌ک لیژنه‌ى چاودێرى کۆمه‌اڵیه‌تى ،هه‌زاران موچه‌ى [ سلێمانى ـ ئاسۆ جه‌وهه‌ر ] ساخته‌یان له فه‌رمانگه‌ى کۆمه‌اڵیه‌تى که‌رکوک ئاشکراکردووه ،به‌اڵم وه‌زاره‌ت هه‌نگاوى جدى نه‌ناو‌ه و سه‌رچاوه‌یه‌ک ل ه زیندانى چاکسازى تا ئێستا بێ دهنگه ،هه‌روه‌ها ئه‌وه‌ش دهرکهوتووه ،ک ه (مه‌عه‌سکه‌ر س���ه‌الم) ل �ه سلێمانى ،ک ه چه‌ندین ئه‌فسه‌ر له که‌رکوک موچه‌ى که‌مده‌رامات و نه‌یویست ن��اوى خۆى ئاشکرا بکات ،ب ه (چه‌تر)ى راگه‌یاند ،نزیکه‌ی ( )10رۆژ ه هه‌ژاری وه‌رده‌گرێت.
چاکسازى (مه‌عه‌سکه‌ر س �ه‌الم) ب ه (چه‌تر) ى راگه‌یاند :ئ�ه‌وان�هى ک ه مانیان ل ه خ��واردن گرتووه ژماره‌یان بیست کهسه ،ئێم ه چاوه‌ڕێى فایله‌کانیان ده‌که‌ین بگهڕێتهوه له سه‌رۆکایه‌تى ه �ه‌رێ��م �هوه ،ئ �ه‌وان �هى ک �ه م��ان��ی��ان ل �ه خ���واردن گرتووه و ته‌ندروستیان باش نییه ،ئێمه خۆمان نه‌خۆشخانه‌مان هه‌ی ه و چاره‌سه‌ریان بۆ ده‌که‌ین. له الیه‌کى تره‌وه (ساالر مه‌حمود) سه‌رۆکى ل��ی��ژن�هى م��اف��ى م��رۆڤ��ى پ�ه‌رل�هم��ان��ى هه‌رێمى کوردستان ،به (چه‌تر)ى وت :ئێم ه پشتیوانى ل ه داواکانى ئه‌و زیندانیی ه مانگرتوان ه ده‌که‌ین،
ئۆمه‌ران وتیشى :له ئێستادا هێنانى هه‌نگوینى ئێرانى به شانه‌و‌ه قهدهغه کراوه ،به‌اڵم له بازاڕدا ب ه رێژه‌یه‌کى به‌رچاو بوونى ههیه و به هۆى هه‌رزانیشى له چ��او هه‌نگوینى خۆماڵى هاواڵتیان په‌نا بۆ کڕینى هه‌نگوینى جۆرى هه‌رزان (ئێرانى) ده‌به‌ن ،ل ه کاتێکدا ئه‌و خۆراک‌ه له تاقیگه‌کان پشکنینى بۆ نهکراوه و به رێگه یاساغه‌کان هێنراوه. ئاماژه‌ى به‌وه‌شدا :له ئێستادا زۆرێ��ک کااڵى ت��رى ئێرانى به ه��ۆى ئ���ه‌وه‌ى که جۆره‌کانیان ل ه کوردستان به‌رهه‌م ده‌هێنرێن و به‌شى پێویستى ناوخۆ ده‌که‌ن ،دیسان له رێگه قاچاغهکانهوه ده‌گه‌یه‌نرێن ه بازاڕه‌کانى هه‌رێمى کوردستان.
راى خۆمان له‌و بارهیهوه داوه‌ت � ه سه‌رۆکایه‌تى په‌رله‌مانى کوردستان. وتیشى :وه‌ک لیژنه‌ى مافى مرۆڤ له‌گه‌ڵ س���ه‌رۆک���ى پ �ه‌رل �هم��ان��ى ک��وردس��ت��ان قسه‌مان ک��ردووه ،که ب ه جدى له رێگه‌ى سه‌رۆکایه‌تى هه‌رێمى کوردستانهوه هه‌وڵ بدرێت به‌دواداچون بۆ دۆسێی ئ�ه‌و کهسانه بکرێت ،که مانیان گ��رت��ووه ل�ه زی��ن��دان��ى چ��اک��س��ازى (معه‌سکه‌ر سه‌الم) له سلێمانى ،فایله‌کانیشیان له به‌رده‌ست س�ه‌رۆک��ای�ه‌ت��ى هه‌رێمى ک��وردس��ت��ان�ه ،وه ئێم ه به‌دواداچونمان کردووه ،ئومێده‌واریشین بتوانین ده‌رئه‌نجامێکى باشمان ده‌ستکه‌وێ له‌و بارهیهوه. دواى ئه‌وه‌ى سه‌رۆکى هه‌رێمى کوردستان ب ه بۆنه‌ى جه‌ژنى قوربانه‌وه بڕیارى لێبوردنى بۆ ( )207زیندانى له هه‌ولێر و سلێمانى و دهۆک ده‌رکرد ،به‌اڵم تا دوێنێ ئه‌و زیندانیانه به‌هۆی ئ���ه‌وه‌ی ئ���ازاد ن �ه‌ک��راب��وون ،مانیان ل�ه خ��واردن گرتبوو ،هه‌ر دوێنێش به پێی زانیارییه‌کانی چ�ه‌ت��ر م��ان��گ��رت��ووان مانگرتنه‌که‌یان شکاند پاش ئ �ه‌وه‌ی به‌ڵێنی ئازادکردنیان پێ درا ل ه ماوه‌یه‌کی نزیکدا.
[ چه‌تر ـ ئاسۆ محه‌ممه‌د ] دواى ئ�ه‌وه‌ى په‌رله‌مانى کوردستان ب ه زۆرینه‌ى ده‌نگى په‌رله‌مانتاران زیادکردنى پێشینه‌ى هاوسه‌رگیرى بۆ پێنج ملیۆن ره‌ت����ک����ردهوه ،ئ �ه‌ن��دام��ێ��ک��ى پ��ه‌رل��هم��ان رایده‌گه‌یه‌نێت ،له‌مه‌ودوا هه‌موو هاواڵتییه‌ک ده‌توانێت سودمه‌ند بێت له‌و بڕه پارهیه، بڕى پاره‌که‌ش به‌پێى ساڵ ده‌گۆڕێت.
(س���ه‌رگ���وڵ ق����ه‌ره‌داغ����ى) ئ �ه‌ن��دام��ى پ �ه‌رل �هم��ان��ى کوردستان به (چه‌تر)ى راگه‌یاند :دواى ئه‌وه‌ى پڕۆژ‌ه یاساى زیادکردنى پێشینه‌ى هاوسه‌رگیرى ئاراسته‌ى سه‌رۆکایه‌تى په‌رله‌مان کرا و داوا کرا پێنج ملیۆن بێت ،به‌اڵم په‌رله‌مانتارانى لیستى کوردستانى داوایان کرد ،که ئێمه ئه‌و بڕه دیارى نه‌که‌ین ،به‌ڵکو حکومه‌ت به‌پێى میزانیه‌ى خۆى دیارى بکات ،له‌به‌ر ئه‌وه‌ى ره‌نگ ه ئه‌م بڕه بۆ ئه‌مساڵ زۆر بێت و بۆ ساڵێکى تر که‌م، بۆیه ئه‌م پێشنیاره به شێوه‌یه‌ک خرایه ده‌نگدانه‌وه ک ه ( )56ده‌نگى هێناو وپێشنیاره‌که‌ى ئێمه ڕه‌تکرایه‌وه. له الیه‌کى تره‌وه (ناسک تۆفیق) په‌رله‌مانتار ل ه لیستى یه‌کگرتوو رایگه‌یاند :هه‌رچه‌ند پڕۆژه‌که به‌و شێوهیه په‌سه‌ند کرا ،به‌اڵم خاڵێکى گرنگى تێدایه ک ه بریتییه له‌وه‌ى ئێستا هه‌موو که‌س ده‌توانێت سودمه‌ند بێت له‌م بڕه پارهیه ،ئه‌گه‌ر فه‌رمانبه‌رى حکومه‌تیش ن�ه‌ب��ن ،ل�ه پێشوودا ته‌نها ف�ه‌رم��ان��ب�ه‌ران ده‌یانتوانى وه‌رى بگرن ،به‌اڵم ئێستا سه‌رجه‌م هاواڵتیان ده‌توانن سودمه‌ند بن لێى. ئه‌و په‌رله‌مانتاره ئاماژه‌ى به‌وه‌ش کرد :که پێویست ه حکومه‌تى هه‌رێم له کاتى په‌سه‌ندکردنى بودجه‌ى ( )2011بودجه‌ى پێویست بۆ پێشینه‌ى هاوسه‌رگیرى دابین بکات.
پیرمام ،جگه ل ه پارتی ده‌رگا بۆ حزبه‌کان ناکاته‌وه
«پارتى رێگرى ده‌کات ل ه کردنه‌وه‌ى باره‌گاى حزبه‌کانى تر» کردنه‌وه‌ى کۆمیته و مه‌ڵبه‌ندى یه‌کێتى له پیرمام. [ ئا /هانا ئازاد ] وتیشى ،کردنه‌وه‌ى باره‌گاى یه‌کێتى له پیرمام به‌هۆى پیرمام ک ه ب ه باره‌گاى سه‌ره‌کى پارتى نه‌بوونى کادیر نی ه ل ه ناوچه‌که ته‌نها ئه‌وه‌ی ه که بیرى دیموکرات داده‌نرێت و ئه‌و ناحیهیه ده‌رگاى لێ نهکراوهتهوه. سه‌رچاوه‌یه‌کى نێو یه‌کێتى وتى ،یه‌کێتى ل ه ساڵى بۆ ک��ردن�ه‌وه‌ى باره‌گاى هیچ حزبێکى تر ناکاته‌وه ،حزبه‌کانیش ده‌ڵێن خۆمان بیرمن ( )2005داواى ک��ردن�ه‌وه‌ى کۆمیته‌ى ک��رد به‌ناوى کۆمیته‌ى (مه‌سیف) ،به‌اڵم پارتى رێگرى لێکرد و ل ه کردنه‌وه‌ی باره‌گا نه‌کردوه‌ته‌وه. ل ه پیرمام که به پایته‌ختى پارتى ناوده‌بردرێت ته‌نها کۆمیته‌که به‌ناوى (تارین) له شاوێس کرایه‌وه. بزوتنه‌وه‌ى گ��ۆڕان که خاوه‌نى ( )25کورسیه ل ه باره‌گاى پارتى لێیه‌وه و هیچ حزبێکى تر له هه‌رێمى کوردستان له‌و ناحیه‌ی ه باره‌گاى نیه .یه‌کێتى ک ه په‌رله‌مانى کوردستان و باره‌گاى له چه‌ند ناوچه‌یه‌کى له ساڵى ()1976هوه هه‌رێم ههیه ،به‌اڵم هاوشێوه‌ى حزبه‌کانى تر باره‌گاى دام������هزراوه و ب ه نیه له پیرمام .له‌مباره‌یه‌وه جه‌الل جه‌وهه‌ر ،هه‌ڵسوڕاوى حزبێکى سه‌ره‌کى بزووتنه‌وه‌ى گۆڕان له هه‌ولێر وتى :گۆڕان نایه‌وێت باره‌گاى زۆرى هه‌بێت ،بۆی ه ب����اره‌گ����اى خ����ۆى ن��اک��ات �هوه ل � ه پ��ی��رم��ام .ل � ه قسه‌کانیدا سه‌فین دزه‌یى: وتیشى :گۆڕان بزوتنه‌وه‌یه‌کى پارتى رێگر نی ه ل ه نوێیه ،به‌اڵم ده‌بوو حزبه‌کانى کردنه‌وه‌ى باره‌گاى ت���ر ب���اره‌گ���ای���ان ه �ه‌ب��ێ��ت ک ه چه‌ندین ساڵه حزبن. هه‌ر حزبێت ل��ه ه �ه‌رێ��م��ى ک��وردس��ت��ان س��ێ ح��زب��ى ئیسالمى هه‌ی ه و دروست بوونى هه‌ریه‌که‌ش لهوانه بۆ پێش چه‌ندین ساڵ هه‌رێمى کوردستان داده‌نرێت و دواى شه‌ڕى ناوخۆى ده‌گه‌ڕێته‌وه ،له‌وان ه بزوتنه‌وه‌ى ئیسالمى کوردستان ل ه له‌گه‌ڵ پارتى و یه‌کگرتنه‌وه‌ى هه‌ر دوو ئیداره‌ى یه‌کێتى ساڵى ( )1987دامهزراوه ،به‌اڵم هاوشێوه‌ى حزبه‌کانى و پارتى و کردنه‌وه‌ى باره‌گاى له زۆربه‌ى شوێنه‌کان تر تا ئێستا له پیرمام باره‌گاى نیه و به‌بۆچوونى ته‌نها ل ه پیرمام تائێستا باره‌گاى نیه له‌کاتێدا پێش وته‌بێژى بزوتنه‌وه‌ى ئیسالمیش حکومه‌تى هه‌رێم واى شه‌ڕى ناوخۆ که‌ناڵێکى سه‌ره‌کى یه‌کێتى له پیرمام کردووه باره‌گاى خۆیان ل ه پیرمام نه‌که‌نه‌وه. شوان قه‌اڵدزه‌یى ،وته‌بێژى بزووتنه‌وه‌ى ئیسالمى ب ه بوو ،شه‌قاڵوه ک ه ته‌نها چه‌ند کیلۆمه‌ترێک دووره له (چه‌تر)ى وت :بزووتنه‌وه‌ى ئیسالمى ل ه حکومه‌ت پیرمام پایته‌خته‌که‌ى پارتى مه‌ڵبه‌ندى یه‌کێتى لێیه. ئارێز ع�ه‌ب��دواڵ ،به‌رپرسى مه‌ڵبه‌ندى یه‌کێتى ل ه ب�ه‌ش��داره و دوو کورسى په‌رله‌مانى کوردستانیشى س���ۆران ب �ه (چ��ه‌ت��ر)ى راگ �هی��ان��د ،ل �ه نێو یه‌کێتى ههیه ،به‌اڵم حکومه‌ت بودجه‌یه‌کى وه‌هایان پێنادات بۆ نیشتمانى کوردستان هیچ بڕیارێک نهبووه و نیه بۆ ئه‌وه‌ى باره‌گا ل ه ناوچه‌کانى ترى هه‌رێمى کوردستان
››
و چه‌ندین ساڵ ل ه پیش پارتیه‌و‌ه خه‌باتى ک��ردووه، به‌اڵم باره‌گاى ل ه پیرمام نیه و ئه‌ندامێکى کۆمیته‌ى ناوه‌ندى شیوعیش پێى وایه حزبى شیوعى کادیرى نی ه تا له‌و ناوچه‌یه باره‌گا بکاتهوه. ش�ه‌پ��ۆل فه‌تحى ،ئه‌ندامی کۆمیته‌ی ن��اوه‌ن��دی حزبی شیوعی ،له‌م بارهیهوه وتی «نازانرێت بۆچى هیچ حزبێکى تر ل ه پیرمام باره‌گاى نیه ،ره‌نگ ه بۆ هه‌ندێک حزب پارتى رێگر بێت و هه‌ندێکى تریش نه‌توانن ل ه بێ هێزى خۆیان باره‌گا بکهنهوه». له‌باره‌ى نه‌بوونى باره‌گاى ئه‌و حزبان ه له پیرمام عه‌لى که‌ریم ،رۆژنامه‌نووس و چ��االک��وان��ى کۆمه‌ڵى م����ه‌ده‌ن����ى ،پ��ێ��ی��وای � ه
بکهنهوه. ق �ه‌اڵدزه‌ی��ى وتیشى «بزوتنه‌وه ک��ادی��رى به‌تواناى هه‌ی ه له سنورى پیرمام ،به‌اڵم نه‌بوونى پاره وایکردوو‌ه باره‌گا له‌م ناوچه‌ی ه نه‌که‌ینه‌و‌ه هه‌رکاتێک بارودۆخى دارایمان باشبوو وه‌ک هه‌ر ناوچه‌یه‌کى ترى هه‌رێمى کوردستان باره‌گاى بزوتنه‌وه ل ه پیرمام دهکهینهوه». یه‌کێکى ت��ر ل � ه ح��زب �ه ئیسالمیه‌کانى ه�ه‌رێ��م یه‌کگرتووى ئیسالمى کوردستان ه و به‌پێى کورسى په‌رله‌مانى و ده‌نگى هه‌ڵبژاردن ل ه پێشه‌وه‌ى حزب ه ئیسالمیه‌کانى تر‌ه و ل ه ساڵى ( )1994راگهیهنراوه و یه‌کگرتووى ئیسالمى ب ه ده‌نگى ده‌نگده‌ران ل ه دهۆک ل ه دواى پارتى دێت و مه‌ڵبه‌ندى ههیه ل ه ناوچه‌که، به‌اڵم باره‌گاى ل ه پیرمام نیه. م�ه‌ول��ود ب��اوه‌م��وراد ،ئه‌ندامى مه‌کته‌بى سیاسى یه‌کگرتووى مه‌ولود باو ه مراد: ئیسالمى بۆ (چه‌تر)ى رونکردهوه، ی�ه‌ک��گ��رت��وو پێویستى ب���هوه نیه یه‌کگرتوو پێویستى ک � ه ب��اره‌گ��اى خ��ۆى ل � ه پیرمام به‌و ه نی ه ک ه باره‌گاى ب��ک��ات �هوه .ل � ه ب����اره‌ی ن�ه‌ب��وون��ی کادر هۆکار بێت وتی «نه‌بوونى خۆى ل ه پیرمام ک��ادی��ر ه��ۆک��ار ن��ی �ه ،ت�ه‌ن��ه��ا ل ه سه‌رکردایه‌تى یه‌کگرتوو قسه‌ى بکاتهوه ل �ه‌س �ه‌رن �ه‌ک��راوه» .راشیگه‌یاند، مه‌ڵبه‌ندى دهۆک ب ه پێویستى نه‌زانیوه یه‌کگرتوو له‌و «پارتى رێگرى ده‌کات ل ه کردنه‌وه‌ى باره‌گاى حزبه‌کانى تر» .ناوبراو ناوچه‌یه باره‌گا بکاتهوه. کۆمه‌ڵى ئیسالمى وه‌ک هه‌ر حزبێکى ترى هه‌رێمى له درێ���ژه‌ی قسه‌کانیدا وتیشى :پارتى پیرمام ب ه ک��وردس��ت��ان خ��اوه‌ن��ی ه�هم��ان مه‌سه‌له‌ی ه له‌کاتێکدا پشتێنه‌ى ئاسایشى خۆى ده‌زانێت و پێى خۆش نی ه ل ه ساڵى ( )2003راگهیهنراوه و چه‌ند کورسى ل ه الیه‌نه‌کانى تر له‌و سنوره نزیک ببنهوه. ه��اوک��ات سه‌فین دزه‌ی���ى ،ئه‌ندامى هه‌ڵبژێرداوى په‌رله‌مانى عێراق و کوردستان ههیه. عه‌بدولستار مه‌جید ،وته‌بێژی کۆمه‌ڵى ئیسالمى ،پارتى بۆ سه‌رکردایه‌تى له لێدوانێکیدا ب ه (چه‌تر)ی ره‌تى کردهوه ک ه پارتى رێگر بێت ل ه کردنه‌وه‌ى باره‌گا وت :پارتى ل ه سه‌ره‌تاو‌ه له‌و ناوچه‌یه بووه و به‌هى خۆى کۆمه‌ڵى ئیسالمى ،وتیشی «به‌اڵم زۆر شوێنى ترماو‌ه ده‌زانێت .وتیشى ،پێویست ه ل ه حزبه‌کان بپرسرێت بۆچى له پیرمام گرنگترن که کۆمه‌ڵ باره‌گاى لێبکاته‌وه» .باره‌گایان ل ه پیرمام ناکهنهوه ئه‌گینا پارتى رێگر نی ه حزبى شیوعى ک� ه زی��ات��ر ل� ه ( )73ساڵه هه‌ی ه ل ه کردنه‌وه‌ى باره‌گاى هه‌ر حزبێک.
››
ل ه پێنج بواری جیاوازدا
بۆساڵی نوێ شاره‌زایان پێشنیاره‌کانیان بۆ (چه‌تر) ده‌خه‌نه‌روو [ ئا /کارزان تاریق ]
ئه‌م گۆڕانکاریان‌ه ده‌بێت به‌گرنگیه‌و‌ه هه‌وڵى خۆیان بخه‌ن ه گه‌ڕ تا بتوانن ناخى گه‌نجان بجوڵێنن بۆ گۆڕانکارى ڕیشه‌یی.
پێنج بواری (رۆشنبیری ،سیاسی ،ئابوریی، ژینگه‌یی ،کۆمه‌اڵیه‌تی) ئه‌و الیه‌نه‌گرنگانه‌ن پێویستی ب ه پالن و به‌رنام ه رێژی گونجاو ه�هی� ه ب��ۆ پێشخستنیان ،ل�هم��ب��اره‌ی�ه‌و ه (چه‌تر) شاره‌زایانی ئه‌و ب��واره‌ی دوان��دووه تا بۆ باشکردنی کۆمه‌ڵگا ل ه ساڵی ()2011دا پێشنیاره‌کانیان بخه‌نه‌ڕوو. ل ه رووی سیاسیهوه
ئه‌حمه‌د میره ،رۆژنامه‌نوس و چاودێرى سیاسى ،پێیوای ه چاکسازى له سیستمى سیاسى له‌هه‌رێمى کوردستان یه‌کێک ده‌بێت له‌و پێکهاته سه‌ره‌کیانه‌ى رۆڵ ده‌گێڕێ له باشترکردنى سیسته‌مى سیاسى چونکه سیسته‌مى سیاسى له هه‌رێمى کوردستاندا جێگیر نیه واته نازانین چۆنێتى حکومڕانى له هه‌رێمى ئێمه (سه‌رۆکایه‌تیه، په‌رله‌مانیه ،دووحکومه‌ته ،چه‌ند حیزبیه). هه‌روه‌ها وتى :شتێکى تر بۆ به‌ر‌ه و پێشچونى سیسته‌مى سیاسى هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ى ئه‌و ڕێکه‌وتن‌ه سیاسیه‌ى نێوان یه‌کێتى و پارتیه ،چونکه هه‌تا بهمشێوهیه درێژه‌ى هه‌بێت ناتوانین باس له‌به‌ر‌ه و پێشچوونى سیسته‌مى سیاسى بکه‌ین، هه‌روه‌ها وتى :پێویسته له ڕوى سیسته‌مى کارگێڕییه‌و‌ه دامه‌زراوه‌کانی حکومه‌ت باش بکرێت و ده‌ستێوه‌ردانى حزب له ناو کایه‌کانى به‌ڕێوه‌بردنى یه‌ک‌ه کارگێڕییه‌کان ببڕێت و ده‌ربهێنرێت ،چونکه هه‌موو ئه‌و گه‌نده‌ڵیانه‌ى ده‌کرێت به‌هۆى شێواوى یه‌ک‌ه کارگێڕیه‌کانه‌وه‌یه. هه‌روه‌ها رێکخستنه‌وه‌ى په‌یوه‌ندی‌ه دیبلۆماسیه‌کانى ن��ێ��وان هه‌رێمى ک��وردس��ت��ان و ب �ه‌غ��داد و س�ه‌ن��دن�ه‌وه‌ى دیبلۆماسیه‌ت له بنه‌ماڵ‌ه ئه‌مه‌ش زۆر باشه بۆ پت‌ه و کردنى په‌یوه‌ندی‌ه نێوده‌وڵه‌تیه‌کان له هه‌موو بواره‌کاندا. هه‌روه‌ها الیه‌نێکى تر ئه‌و پڕۆتۆکۆڵ‌ه نێوده‌وڵه‌تیانه‌ى له‌گه‌ڵ هه‌رێمى کوردستان دێنه پێشهوه شه‌فاف بن چونکه ناتوانرێت ببین‌ه خاوه‌ن سیسته‌مێکى سیاسى تا به‌رنامه‌ى ڕێکه‌وتنه‌کانت له‌گه‌ڵ واڵتاندا ڕوون نه‌بێت، یه‌کێکى تر له خاڵه‌کان ڕێکخستنى په‌یوه‌ندیه‌کانى نێوان ئۆپۆزسیۆن و دهسهاڵته له هه‌رێمى کوردستان چونک ه ده‌سه‌اڵت به ئه‌قڵیه‌تێکى زۆر نه‌گه‌تیڤان‌ه مامه‌ڵ‌ه له‌گه‌ڵ ئۆپۆزسیۆن ده‌کات به‌وه‌ى ههمیشه وه‌ک نه‌یارى سیاسى سه‌یرى ده‌کات واته بنه‌بڕکردنى ئه‌م بۆچوون‌ه بۆ ده‌سه‌اڵت خۆى باشه که ئۆپۆزسیۆن وه‌ک ده‌سه‌اڵتێکى ئیجابى له‌سیسته‌مى سیاسى سه‌یری بکات. ل ه رووی ئابورییه‌وه
یونس عه‌لى ،مامۆستاى ئابورى له‌زانکۆى سلێمانى، ئاماژه‌ى بۆ ئهوه کرد :ده‌بێت بزانرێت بۆ هه‌موو جارێک ده‌وترێ بودجه‌مان کورت دێنێت و ئابوریمان داته‌پیوو‌ه و ئابورى په‌شێومان ههیه .ناوبراو وتى :تێکچونى ئابورى
ل ه رووی ژینگهییهوه
ه�ه‌ر واڵتێک په‌یوه‌ندى به پێکهێنان و خه‌رجکردنى بودجه‌که‌یه‌و‌ه ههیه ،چونکه بودج‌ه زۆر ماناى ههیه وتى: ئێمه ئه‌گه‌ر سه‌یرى بودجه‌که‌مان بکه‌ین ()%95ى له سه‌ر نه‌وت‌ه زۆربه‌ى پشتبه‌ستنه‌کانیشمان کردووه‌ت‌ه سه‌ر نه‌وت ئه‌وه‌ش ماناى ئهوهیه وه‌زاره‌ته‌کانى تر و پرۆژه‌کان و سه‌رچاوه‌کانى ترى داهاتمان فه‌رامۆش کردووه ئه‌مه‌ش وا ده‌ک��ات ناته‌واوییه‌ک ل�ه‌و بودجه‌یه‌دا هه‌بێت ک ه پێویسته چاک بکرێت هه‌روه‌ها له‌ڕوى خه‌رجکردنیشه‌و‌ه وتى :به‌پێى ئاماره‌کان له‌عێراقدا نزیکه‌ى چوار ملیۆن فه‌رمانبه‌ر ههیه که ئه‌مه‌ش نزیکى له ()%10ى خه‌ڵکى عێراق ده‌کات بێجگ‌ه له فه‌رمانبه‌ر‌ه نافه‌رمیه‌کان بۆی ه ئه‌گه‌ر وابێت ئه‌وا زۆرترین پاره بۆ ئه‌و ب��وار‌ه ده‌ڕوات له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ى پێویسته بۆ بوارى گشتى بڕوات هه‌روه‌ها وتى :له‌ڕوى گه‌شتوگوزاری و کشتوکاڵیه‌و‌ه له‌به‌ر ئ �ه‌وه‌ى ئێمه ل �ه‌ڕوى گه‌شتوگوزاریه‌و‌ه که‌ره‌ست ه سروشتیه‌کانمان ه�هی�ه ده‌ت��وان��ی��ن گ�ه‌ش�ه بکه‌ین ب ه تێچویه‌کی که‌متر و له‌ڕوى کشتوکاڵیشه‌و‌ه ئێمه ده‌بێت پشت به‌خۆمان ببه‌ستین و ئاسایشى خۆراک دابین بکه‌ین ئه‌مه‌ش به‌ئاسانکاریکردن و هانى خه‌ڵکى الدێکان بده‌ین بگه‌ڕینه‌وه ،له ئه‌نجامى ئه‌و پاره‌یه‌ى له کشتوکاڵ و
گه‌شتوگوزار ده‌ستمان ده‌که‌وێت بواره‌کانى ترى پێ په‌ر‌ه بده‌ین هه‌روه‌ها وتى :پێویسته په‌یوه‌ندی‌ه نێوده‌وڵه‌تیه‌کان له‌ڕوى بازرگانیه‌و‌ه به‌هێز بکه‌ین بتوانین گهشه به‌ئابورى واڵت بده‌ین.
دارا محه‌مه‌د ،وه‌زی���رى پێشوى وه‌زاره‌ت���ی ژینگه‌ی حکومه‌تی هه‌رێمی کوردستان :ئاماژه‌ى بۆ ئهوه کرد ژینگ‌ه بێبهش نیه له زۆربه‌ى کێشه‌کان وه‌ک وشک‌ه ساڵى و بیابان بونى زه‌وى و گۆڕانى که‌ش و هه‌وا و که‌مبارانى و به‌رزبوونه‌وه‌ى پله‌ى گه‌رما له هاوین و نه‌مانى دارستان ه سروشتیه‌کان ئه‌مان‌ه کۆمه‌ڵێک کێشه‌ن کاریگه‌ریان له‌سه‌ر ژینگه‌ى کوردستان ههیه وتى :پێویسته پالن بۆ ئاوى سه‌ر زه‌وى و ژێر زه‌وى دابنرێ و هه‌وڵ بدرێت سود له ئاوى ڕوباره‌کان وه‌ربگیرێت و چه‌ندین به‌نداوى بچوک و مامناوه‌ند و گهوره دروست بکرێت بۆ گلدانه‌وه‌ى ئاو له‌کاتى پێویستدا به‌کاربێت بۆ ئه‌وه‌ى ڕوب�ه‌ڕوى وشک ه ساڵى ببینه‌و‌ه هه‌روه‌ها وتى :پالنى پێویست دابنرێت بۆ پاراستنى دارستانه‌کان و پانتایی‌ه سه‌وزاییه‌کان زیاد بکه‌ین له‌ماسته‌ر پالنى شاره‌کاندا ناوچ‌ه سه‌وزه‌کان چۆن زیاد بکرێت وتیشى :کێشه‌ى ئاوه‌ڕۆکان که له‌زۆربه‌ى شارو شارۆچکه‌کان چاره‌سه‌ر نهکراوه له گه‌ڵ زبڵ و خۆڵ و خاشاک و پاشه‌ڕۆى مااڵن که به‌ڕێژه‌یه‌کى زۆر چاره‌سه‌رى زانستى بۆ نهکراوه له هه‌ندێک شوێنى نه‌شیاو فڕێ ده‌درێ و دهبێته هۆى پیس بوونى ئاوى خواردنهوه. وتیشى :به‌گه‌ڕخستنه‌وه‌ى یاساى پاراستنى ژینگ ه که‌ئێستا له‌الیه‌ن په‌رله‌مانى کوردستانهوه ده‌رچ��ووه و وه‌کو پێویست کارى پێناکرێ بۆ پاراستنى ئه‌و ناوچ ه سروشتیانه‌ى که هه‌مان‌ه به ئ��اژه‌ڵ�ه کێویه‌کانیشه‌و‌ه ده‌توانرێ ژینگ‌ه ب �ه‌ره‌و پێش بچێت پێویسته وه‌زاره‌ت��ى ژینگ‌ه فراوان بکرێتهوه و ده‌ستی کراوه‌بێت و هه‌وڵ بدرێت ژینگه‌ى کوردستان به‌ره‌و پێشهوه بچێت.
س��ۆران محه‌مه‌د ،توێژه‌رى کۆمه‌اڵیه‌تى :ئاماژه‌ى بۆ ئهوه کرد حکومه‌تى هه‌رێم له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ى هه‌ڵگرى کۆمه‌ڵێک خه‌سڵه‌تى جوان و ئه‌رێنی‌ه له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا نه‌رێنى له‌ناخى خۆیدا هه‌ڵگرتوو‌ه ل�ه‌زۆر ب��واردا وه‌ک الیه‌نى کۆمه‌اڵیه‌تى وتى :پێویسته گه‌نجان هه‌وڵ بده‌ن گۆڕانکارى ریشه‌ى بکه‌ن له‌ناو ئه‌م کلتوره‌دا چونک ه پێموایه ئ �ه‌و شتانه‌ى له‌ناو کلتورى ک��وردی��دا جێیان کراوهتهوه و له ناو هزرى تاکى کوردیدا ههیه هۆکارى دواکه‌وتنن کلتور یان ئاین یان شه‌ره‌ف ئه‌مان‌ه شرۆڤ ه بکه‌ین کاریان کردووه‌ت‌ه سه‌ر هزرى تاکى کوردى به‌و ئاقاره‌ى ئێستاى بردوه. ن��اوب��راو وتیشى :ه�هم��وو ک �ه‌س له‌ئاستى خۆیهوه ب�ه‌رپ��رس��ی��اری�ه‌ت��ى ب���ه‌رده‌ک���ه‌وێ ب��ۆ گ��ۆڕان��ک��ارى له‌م ڕه‌وشه‌ی کۆمه‌ڵگه‌ى کوردیدا بۆ نمون‌ه ڕۆشنبیران و ڕێکخراوه‌کانى مه‌ده‌نى پشکى شێریان به‌رده‌که‌وێ بۆ
ئاریان محه‌مه‌د ،رۆشنبیر و سه‌رنوسه‌رى رۆژنامه‌ى ڕێگاى ئ��ازادى :ئاماژه‌ى بۆ ڕۆڵ��ى رۆشنبیر کرد له کۆمه‌ڵگه‌ى ئێمه‌دا که نوخبه‌یه‌ک‌ه یان بژارده‌یه‌ک‌ه ڕۆڵ و به‌رپرسیاریه‌ته‌که‌ى له خه‌ڵکى تر زیاتره هه‌ر بۆی ه ده‌توانرێت له ڕێگه‌ى ڕۆشنبیرانه‌و‌ه پالن و پڕۆژه‌ى گهوره دابنرێت بۆ به‌ره‌و پێش چوونى واڵت وتى :ڕۆشنبیران دابه‌ش بوون و وه‌ک نوخبه‌یه‌کى سه‌ربه‌خۆ مامه‌ڵه‌یان له‌گه‌ڵ ڕوداو‌ه سیاسى و کۆمه‌اڵیه‌تى و ئ��اب��ورى و ڕه‌هه‌ند‌ه جۆراو جۆره‌کانى کۆمهڵگه نهکردووه بۆیه ده‌بێت ڕۆشنبیرى ئێمه له‌و دابه‌شبون‌ه په‌شیمان ببنهوه چونک ه ئه‌و دابه‌شبوون‌ه له‌بوارى ڕۆشنبیریدا ترسناک‌ه وتیشى: ده‌بێت رۆشنبیران له‌پارچه‌کانى ترى کوردستان رۆڵیان هه‌بێت له‌داواکردنى ئازادى له هه‌موو بواره‌کاندا و له‌پرسه کۆمه‌اڵیه‌تیه‌کاندا بونیان هه‌بێت و ئه‌و کاره‌ى که ده‌یکه‌ن مه‌ودای مرۆڤایه‌تی پێو‌ه دیاربێت.
ل ه رووی کۆمه‌اڵیه‌تیه‌وه
ل ه رووی رۆشنبیریه‌وه
راپۆرت ساڵی یه‌که‌م ژماره 38 دووشه‌ممه 2710/10/13 - 2011/1/3
3
راقیسه‌خانه‌ش دروست بوو زانکۆ سه‌ردار وه‌ک هه‌موومان ده‌زانین ئێستا چه‌ندان ی���ان���هى ش���ه‌وان���ه ب ه ئاشکرا له‌م شاره پڕ له خزمه‌تگوزاریه‌دا بوونیان ههیه له پێناو بره‌ودان به داهاتیان ژنانى سه‌ماکارى غه‌یر‌ه کوردیان هێناوه‌ت ه نێو یانه‌کانه‌و‌ه و له به‌رامبه‌ریشدا شاباش و به‌خشینه‌وه‌ى پ���اره ده‌ب��ن �ه ه��ۆک��ارى زیاترى داهاتیان ،بێگومان دروستبونى ئه‌و جۆر‌ه که‌ش و هه‌وای‌ه و هێنانى ئه‌و سه‌ماکاران‌ه و ده‌رئه‌نجامه‌کانى به‌راستى ێ ل ه قابیلى قسه‌کردنى جدی‌ه و ده‌ک��ر زۆر الیه‌نه‌و‌ه هه‌ڵسه‌نگاندنى بۆ بکرێ، بۆ نمون‌ه تێگه‌یشتنى خه‌ڵکى له به‌رامبه‌ر وه‌ه���ا شتێکی تائێستاش ن��ام��ۆدا و له‌به‌رچاوگرتنى الیه‌نى کۆمه‌اڵیه‌تى و پابه‌ندبوون به رێنماییه‌کانى ئیسالمه‌و‌ه که ته‌حه‌کوم به ژیانى میلله‌ته‌و‌ه ده‌کات و له‌هه‌مانکاتدا الیه‌نى ته‌ندروستى ئه‌و ئافره‌تانه‌ى ده‌هێنرێت و...ه��ت��د ،بۆی ه به‌راستى ل��ێ��ره‌دا ناتوانم ل�ه‌ب�ه‌ر که‌مى مه‌وداى نوسینه‌ک‌ه درێژه‌ى پێبده‌م ،بۆی ه ئه‌وه‌ى الم گرنک‌ه له‌م مه‌سه‌له‌یه‌دا توێژى گهنجه. له هه‌موو حاڵه‌ته‌کاندا ئ �هوه گه‌نج ه که دهبێته سه‌رچاوه‌یه‌کى م��ادى باش بۆ داهات و به‌ر‌ه و پێشچوونى ئه‌و شێوه هۆ ڵ و یانانه ..گه‌نجى ئێمه به‌و پێیه‌ى ب ه هه‌موو مانایه‌ک مه‌حروم‌ه له زۆرترین ئه‌و شتانه‌ى پیره‌کان به ئاسانى ده‌ستیان ده‌یانگاتێ ،ب�ه‌و پێیه‌ى له بچوکترین ێ و نه‌یتوانیو‌ه و مه‌وداى ژیاندا ده‌گوزه‌ر ێ فراوانى ئه‌و دنیایه وه‌ک خۆى ناتوان ێ خۆبه‌تا ڵ ێ ن��اچ��اره به کۆمه‌ڵ ببین کردنه‌و‌ه له‌زه‌ت له دنیا ببینێ ،بۆ نمون ه «گه‌نجێک له شه‌وێکى مه‌ستبوونیدا خۆى ده‌کات به یه‌کێک له‌و یانانه‌دا، ئ �ه‌و گهنجه ب��ڕى س��ێ ملیۆنى چاپى ێ له‌وکاته‌دا و په‌شمه‌کى (عێراقى) پێده‌ب به‌بینینى ئه‌و له‌ش و الرانه‌ى که ئه‌و ته‌نها له فیلم‌ه ئیغراییه‌کاندا بینیویه‌تى بڕى دوو ملیۆنى به‌هه‌وانت‌ه سه‌رف ده‌کات» دیاره به‌چون‌ه ژووره‌و‌ه و خواردن و به‌خشین ه نێو سنگ و به‌رۆکى ئه‌و خانمه نیوه جه‌ست‌ه رووتى سه‌ماکارانه‌وه ،ئه‌م نمونه‌ی ه بۆ گه‌نجێک که ک��وڕه ب�ه‌رپ��رس یان سه‌رمایه‌دار و ده‌ستڕۆشتووى ئه‌م واڵته بێت ره‌نگ‌ه ئاسایى بێت له‌به‌ر ئه‌وه‌ى ئه‌و پاره‌یه‌ى گیرفانى به گاڵت‌ه ده‌ست کهوتووه ێ به‌گاڵته‌ش سه‌رفى بکات، بۆیه ده‌توان ب��ه‌اڵم ب��ۆ گه‌نجێکى موچه خ��ۆر یان کاسب به‌راستى جێگه‌ى ههڵوێسته له‌سه‌ر کردنه. ئاخر گه‌نجێک ته‌نها له فیلمه‌کاندا ێ سێکس و ئافره‌تى نیوه رووت��ى بینیب ئێستا له‌به‌رده‌میدا به‌راسته‌وخۆ ئه‌م خانم ه ێ ئیدى رووتان‌ه له نمایشى وه‌هادا ده‌بین ێ ێ و ئه‌و پاران‌ه نابه‌خش چۆن ده‌هرى ناب ێ چ��ۆن په‌یداى که ته‌نها خ��ودا ده‌زان��� ک���ردووه ،باشه ئ�هم گه‌نجان‌ه کاتێک داهاته‌که‌یان لهوه که‌متر بووه که بتوانن وه‌ک ئه‌وانیتر سه‌ردانى ئه‌و یانانه بکه‌ن ێ چى بکه‌ن؟ چۆن په‌یداى ده‌که‌ن؟.. ده‌ب بێگومان ده‌ب��ێ��ت چ���اوه‌ڕوان���ى رێگه‌ى نامه‌شروع بین لێیان بۆ په‌یداکردنى. سهیره ..خ��اوه‌ن بڕیاره بااڵده‌سته‌کانى مه‌مله‌که‌ت بیر له ژیانى تاکه‌کانى ئه‌م واڵته ناکهنهوه ،مامۆستا ئاینیه‌کانیش خه‌مى ئ�ه‌وه‌ی��ان�ه چ��ۆن ل�ه دژى وت��ارى نوسه‌رێک بجه‌نگن و شکایه‌ت و دادگا ێ یاسا بگرن و په‌رله‌مانیش به‌س ده‌زان� ێ و حکومه‌تیش ب�ه‌س فریاى تێپه‌ڕێن ێ ش�ه‌ڕى کوتله‌ى نێو حزبه‌کان ده‌ک�ه‌و که زۆرترین ره‌نگدانه‌وه‌ى سلبى له ژیانى ئاسایى هاواڵتیان ههبووه و له به‌رامبه‌ریشدا ێ ره‌نگى پۆست ئۆپۆزسیۆنیش ده‌ی��ه‌و ێ و پایه‌ى ده‌س �ه‌اڵت بگرێ ..ئیدى ک ێ به‌خه‌مى ژیانى ئه‌م مه‌مله‌که‌ته‌وه‌یه ،ک ێ میلله‌ت چۆن ده‌ژى؟ ده‌زان ێ بۆ ئه‌وه‌ى وه‌لحاڵ ..من ناڵێم بانه‌ب نه‌ڵێن کابرایه‌کى دواکه‌وتوو‌ه و له ماناى ێ نه‌ک پێشکه‌وتن نازانێ ،ناشڵێم با هه‌ب مامۆستا ب�ه‌ڕێ��زه‌ک��ان��ى ئاینى شکاتم لێبکه‌ن و دادگام لێبگرنه‌به‌ر.
کوردستانی و هەرێمی
( )138ساڵ سزاى زیندانى بۆ رۆژنامه‌نووسێکى کورد بڕدرایه‌وه
ساڵی یه‌که‌م ژماره 38 2010/11/8 ممه‌ممه دووشه 2710/10/13 - 2011/1/3 دووشه
4
[ ئا /چه‌تر ] دادگ��اى ش��اری ئ��ام �ه‌د-ی باکوری ک��وردس��ت��ان ،س��زای زیندانی ()138 ساڵی بۆ ئامینه ده‌میر ،به‌ڕێوه‌به‌رى ن��وس��ی��ن��ى رۆژن����ام����هی «ئ���ازادی���ا واڵت» ده‌رک��رد ،به تۆمه‌تی ئه‌وه‌ی بانگه‌شه‌ی بۆ رێکخستنى نایاساى کردووه ،سه‌رنوسه‌رى رۆژنامه‌که‌ش رای��ده‌گ �ه‌ێ��ن��ێ��ت ک��ه ئ���ه‌وان ب��ۆ ئ�ه‌و گوشارانه سه‌ر دانانه‌وێنن.
رۆژن���ام���هی ئ���ازادی���ا واڵت ک �ه ب �ه زم��ان��ی کوردی له باکوری کوردستان ده‌رده‌چێت ،رۆژى هه‌ینى ( )2010/12/31ل�ه الی �ه‌ن پێنجه‌مین دادگ��اى س��زای گرانى ئامه‌د ،به‌ڕێوه‌به‌رى ئه‌و رۆژنامه‌یه به زیندانى کردن سزادرا به تۆمه‌تى ئه‌وه‌ى که له سااڵنی ()2009 -2008دا هه‌واڵ و بانگه‌شه‌ى ل�ه ب���اره‌ى رێکخستنى نایاسایى (پارتی کرێکارانی کوردستان) باڵوکردووه‌ته‌وه و به پێی دادگای ئه‌و واڵته‌ش ئهمه تاوانکردن ه و ده‌بێت به سزا بگه‌یه‌ندرێت .له‌باره‌یه‌وه دادگای ت��اوان �ه‌ک��ان ل �ه ش���اری ئ��ام �ه‌د به‌یاننامه‌یه‌کی باڵوکردوه‌ته‌وه گوایه ئامینه ،به‌ڕێوه‌به‌رى نوسینى رۆژنامه‌ی ئازادیا واڵت له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی که ()84 جار له رۆژنامه‌که‌یدا تاوانی ئه‌نجامداوه بۆی ه ( )84س��زای بۆ ده‌رک��راوه که هه‌ر سزایه‌کیش م��اوه‌ک �هی ساڵێک و ش �ه‌ش م��ان��گ زیندانی کردنى بۆ ب��ڕدراوه‌ت �هوه و ه�ه‌روه‌ه��ا به تۆمه‌تى ئ �ه‌وه‌ى که ئه‌ندامى رێکخستنه و له‌سه‌ر ناوى ئ �ه‌و رێکخستنه ت��اوان��ى ک���ردووه ( )12ساڵى تر س��زاى گرتنى بۆ ب��ڕای�هوه ،له الی �ه‌ن خۆیهوه
سه‌روه‌ت ئۆزان ،پارێزه‌ری به‌ڕێوه‌به‌ری رۆژنامه‌ی ئازادیا واڵت ناڕه‌زایی له هه‌مبه‌ر ده‌رکردنی ئه‌و سزایه‌ی دادگ��ا ده‌رب��ڕى که ده‌ره �ه‌ق به ئامین ه ده‌میر ده‌ری��ک��ردووه ،ئ�ه‌وه‌ش��ی ره‌ت��ک��ردۆت�هوه ک ه ئه‌م خانمه رۆژنامه‌نووسه هیچ په‌یوه‌ندییه‌کی به ()PKKهوه هه‌بێ .ئهمه جگه له‌وه‌ى خاوه‌ن ئیمتیازه‌که‌شى ش �ه‌ش س��اڵ س��زاى زی��ن��دان�ه بۆ بڕدرایه‌وه له‌به‌ر ئه‌وه‌ى که دوو جار پروپاگه‌نده‌ى بۆ رێکخستن کردوو. ل���ه م������اوه‌ى راب���������ردوودا وی������داد ک���ورش���ون، رۆژن��ام�ه‌ن��وس��ى ه�هم��ان رۆژن��ام �ه ( )166ساڵ سزاى زیندانى بۆ بڕدرایه‌وه ،رۆژنامه‌ى ناوبراو تا ئێستا ده‌ی��ان ج��ار ل�ه‌الی�ه‌ن داگ��اى تورکیاو‌ه ناو به‌ناو داخ��راوه و رۆژنامه‌نوسه‌کانى چه‌ندین س��اڵ س��زاى زیندانى کردنیان بۆ ب��ڕدراوه‌ت �هوه، رۆژنامه‌که له راپۆرتێکیدا جه‌خت لهوه دهکاتهوه که دواى ئه‌وه‌ى له باکورى کوردستان کوردان خۆیان ده‌ستیان ک���ردووه به خوێندن به زمانى کوردى ،تورکیا وه‌ک ئه‌وه‌ى ویستویه‌تى وه‌اڵمى ئهمه بداته‌وه له دواى کۆبوونه‌وه‌ى ئه‌نجومه‌نى ئ��اس��ای��ش��ى ت���ورک ( )MGKو ل��ێ��دوان�ه‌ک�هى س����ه‌رۆک وه‌زی����ران ره‌ج����ه‌ب ت �هی��ب ئ���ه‌ردۆغ���ان، سه‌ردانه‌که‌ى سه‌رۆک کۆمار عه‌بدواڵ گول بۆ ئاماد ،ئه‌م سزایانه له‌سه‌ر رۆژنامه‌که‌مان وه‌ک هێرشێک به‌کار هێندرا. هه‌روه‌ها سه‌رۆکى سه‌ندیکاى رۆژنامه‌نوسانى تورکیا و زۆر نوسه‌ر و رۆژنامه‌نوس ئیدانه‌ى ئه‌و سزایه‌ى ده‌وڵه‌تیان کرد و به رێگرییه‌کیان زانى دژى ئ��ازادى راده‌رب��ڕی��ن ،بۆیه ی��وردان ئه‌تاکان، ئ�ه‌ن��دام��ى ب �ه‌ڕێ��وه‌ب �ه‌رى ک��ۆم�ه‌ڵ�هى ئه‌کادیمیاى چاپه‌مه‌نى ،ئ��ام��اژه‌ى ب �ه‌وه‌ک��رد که ئهمه دژى ماف و بنه‌ماکانى ئازادى و رۆژنامه نوسییه و وتى :ده‌بێت له هه‌ر شوێنێکى واڵت بۆ پشتگیرى ده‌نگمان بڵند بکه‌ین ،هه‌روه‌ها ده‌بێت حکومه‌ت ئه‌و یاسایه بگۆڕێت که ئازادى بیروڕا سزاده‌دات. س��زاى دادگ��ا ن �ه‌ک ه �ه‌ر رۆژن��ام �هى ئ��ازادی��ا واڵت ،به‌ڵکو پشکێکیشى به‌ر غوربه‌ت چاکار ب �ه‌ڕێ��وه‌ب �ه‌رى گ��ۆڤ��ارى «ه��ی��وى ژن» ک���ه‌وت و
››
«د ه‌بێت له هه‌ر شوێنێکى واڵت بۆ پشتگیرى ،د ه‌نگمان بڵند بکه‌ین ،هه‌رو ه‌ها د ه‌بێت حکومه‌ت ئه‌و یاسایه بگۆڕێت که ئازادى بیروڕا سزاد ه‌دات» سێ ساڵ سزاى زیندانى بۆ بڕیه‌وه ،به‌تۆمه‌تى ئه‌وه‌ى ئه‌میش بانگه‌شه‌ى بۆ رێکخستنى نایاساى
کردووه. م���ح���هم���ه‌د ئ���هم���ی���ن ی����ڵ����درم ،س���ه‌رن���وس���هى رۆژنامه‌ى ئازادیا واڵت له باکورى کوردستانهوه له پێوه‌ندییه‌کدا به(چه‌تر)ى راگه‌یاند :له‌به‌ر ئه‌وه‌ى ئێمه راستى ده‌ڵێین و گه‌لى کورد هۆشیار دهکهینهوه و پیالنه‌کانى ده‌وڵه‌تى تورکیا ئاشکرا ده‌که‌ین ،ده‌بینه ئامانجى ده‌وڵ�ه‌ت .له‌به‌ر ئه‌وه‌ى ده‌وڵه‌ت ده‌ڵێت یه‌ک نه‌ته‌وه ،یه‌ک واڵت ،یه‌ک زمان ههیه و له هه‌موو کاتێکیشدا ئهمه ده‌ڵێت که یه‌ک ده‌ن��گ بێت .ئاماژه‌ى بۆ ئه‌وه‌شکرد ده‌وڵه‌تى تورکیا ده‌ڵێت له‌به‌ر ئه‌وه‌ى من پێویستم ک �ه‌س شتێک نه‌ڵێت ،ده‌م �ه‌وێ��ت کۆمه‌ڵگا ب ه گوێره‌ى خۆم بێت. وتیشی :ل�ه‌و ک��ات�ه‌وه‌ى رۆژنامه‌که‌مان بووه ب�ه رۆژان���ه ،وات��ه ل�ه ()2006/8/15هوه هه‌تا ئیستا به ت���ه‌واوى هه‌شت ج��ار س��زاى داخستنى رۆژن��ام �ه‌ک �هم��ان دراوه .ل �ه س��اڵ��ى ()2010دا
هه‌ڤاڵى ئێمه وی��دات ک��ورش��ون ( )166س��اڵ و شه‌ش مانگ ،ئۆزان کلنچ ( )21ساڵ و س ێ مانگ و ئێستاش هه‌ڤاڵى ئێمه ئامینه ده‌میر، به‌ڕێوه‌به‌رى نوسینى رۆژنامه‌که‌مان ( )138ساڵ س��زاى گرتنى بۆ ب��ڕدرای �هوه ،به‌گشتى ()331 ساڵ و نۆ مانگ سزاى گرتنمان بۆ بڕدرایه‌وه. س���ه‌رن���وس���ه‌رى ئ���ازادی���ا واڵت ئ���ام���اژه‌ى بۆ ئه‌وه‌شکرد له به‌رامبه‌ر ئه‌و گوشار و هێرشانه‌ى له‌سه‌رمانه کارى خۆمان هه‌ر به‌رده‌وام ده‌که‌ین، له‌به‌ر ئه‌وه‌ى ئه‌و ژیانه‌ى ئازادى تێدا نه‌بێت ئێم ه به نه‌بوو ئ�ه‌ژم��ارى ده‌ک�هی��ن .بۆ ئ��ازادى گه‌لى ک���ورد گ�ه‌ل��ێ��ک ق��ورب��ان��ى دراوه ب �ه ه��ێ��زى ئ�ه‌و که‌سانه‌ى که بۆ ئ���ازادى گه‌لى ک��ورد گیانى خۆیان به‌خشیوه ئه‌م گه‌له‌ش که بۆ ئازادى خۆى تێده‌کۆشێت ،ئه‌مانه‌ش ب��اوه‌ڕى م�ه‌زن ده‌ده‌ن ب ه ئێمه و وامان لێده‌که‌ن که هیچ کاتێک سه‌رمان له به‌رامبه‌ر ئه‌و گوشار و هێرشانه دانه‌نه‌وێنین.
ل ه ()%20ى کوردى رۆژئاواى کوردستان ناچار کراون نیشتمانه‌که‌یان جێبهێڵن [ ئا /باران ره‌خت ه ] رێ��ک��خ��راوى چ��اودێ��ری ک��وردۆس��ای��د رۆژئ����اواى ک��وردس��ت��ان (چ���اک) ل هبهیاننامهیهکدا رایده‌گه‌یه‌نێت ک ه ده‌وڵه‌تى سوریا له گه‌اڵڵه‌نامه‌یه‌کى خۆیدا مافى ک���وردان له‌سه‌ر خاکى خۆیان بێبهش ده‌ک��ات و ئه‌و سیاسه‌ته‌ش واى کردو ه رێژه‌یه‌کى زۆر ل ه کورد کۆچ بکه‌ن.
رێ��ک��خ��راوى چ��اودێ��رى ک��وردۆس��ای��د ب��ۆ پرسى ئه‌و کوردانه‌ى که له سوریادا ده‌ژین ،له رۆژانى رابردوودا ل ه ئاژانسى هه‌واڵى فوڕاتدا لێداوانێکى نوسراوى باڵو ک��ردهوه .له‌و لێدوانه‌دا ک ه واژوى گابار چیان ،جێگرى سه‌رۆکى رێکخراوى چاودێرى کوردۆساید و ئ��ازاد ح �هی��ده‌ر-ى سه‌رپه‌رشتیارى رێکخراوى چ��اودێ��رى ک��وردۆس��ای��د-ى رۆژئ���اواى
کوردستانى پێوه‌یه .له لێدوانه‌که‌دا ئاماژه بهوه کراوه ک ه له پێناو ئاشناکردنی کێشه‌ی کوردان ل ه سوریا و ئه‌م کێشه هه‌م ه الیهنه روون بکرێتهوه و ل ه شوباتی ساڵی ()2011دا له ستۆکۆلم پایته‌ختى سوید ،کۆنفرانسێکى نێوده‌وڵه‌تی ده‌به‌سترێت بۆ چ��اره‌س �ه‌ر ک��ردن��ى پرسه‌که .ه �ه‌روه‌ه��ا ئ��ام��اژه‌ش کراوه ب ه گه‌اڵڵه‌نامه‌که‌ى بهشار ئه‌سه‌د ،سه‌رۆک کۆماری سوریا و که‌مه‌ربه‌ندی ع�ه‌ره‌ب��ی ،ک ه هاواڵتیانى کورد ل ه مافیان بێبهش ده‌کات. ه �ه‌روه‌ه��ا چ��اک ئ��ام��اژ‌ه ب��ۆ ئ���ه‌وه‌ش ده‌ک��ات ک��� ه ل���ه‌پ���اش واژوک����ردن����ی گ �ه‌اڵڵ �ه‌ن��ام �ه‌ک �هی سه‌رکۆماری سوریا ،ک ه ک��وردان بێبه‌شده‌کات ل� ه مافی خ��اوه‌ن��دارێ��ت��ی و فرۆشتن و کڕین و به‌کرێدان و به‌کرێگرتنی زه‌وی و خانووبه‌ره و ده‌ستبه‌سه‌رداگرتنی زه‌ویه‌کانیان ،که ئه‌مه‌ش بووه هۆی ناچارکردنی ک��وردان به ئ��اواره بوون
و هه‌ڵکه‌ندنیان ل ه ناوچه‌کانی خۆیان ،وتیشی: ل ه رێکه‌وتی ( 10ئه‌یلولی )2008دا سه‌رۆک کۆماری سوریا بهشار ئه‌سه‌د گه‌اڵڵه‌نامه‌یه‌کی تایبه‌تی راگهیاندووه ل ه دژی کوردان ک ه مافیان ل ه کڕین و فرۆشتنی زه‌ویه‌کانیان لێده‌سه‌ندرێت و خاوه‌ندارێتی زه‌ویه‌کانیان لێده‌سه‌ندرێت. ف و ژیانی کوردان له‌و گه‌اڵڵه‌نامه‌یه‌دا که ما له‌سه‌ر نیشتمان س��ن��ووردار ده‌ک��ات و ناچاریان ده‌ک��ات ک ه واڵت به‌جێبهێڵن ،ل �ه‌و ک��ات�هوه ک ه گه‌اڵڵه‌نامه‌که واژو ک��راوه تا ئێستا رێ��ژه‌ی ئه‌و ک��وردان�هی که واڵتیان ب �ه‌ره‌و لوبنان و ئه‌وروپا به‌جێهێشتوو‌ه بۆ ( )%20به‌رزبۆته‌وه. هه‌روه‌ها ئه‌و رێکخراوه ل ه راگه‌یاندراوه‌که‌یدا هێما ب��ۆ ئ���هوه ده‌ک����ات ک �ه ئ��ام��ان��ج��ی ئ �ه‌وه‌ی � ه ده‌سه‌اڵتدارێتی سوریا سیاسه‌تی خ��ۆی له‌مه‌ڕ کوردان بگۆڕێت و ل ه درێژه‌ى به‌یانامه‌که‌ى چاکدا
ئ�ه‌وه‌ش هاتووه وتویه‌تى :ب ه ئامانجی پاراستنی مافی مرۆڤی کورد په‌یوه‌ندی به ئێمهوه بکه‌ن و هه‌روه‌ها ده‌رگه‌کانی په‌یوه‌ندی کردن به‌رووی ئ��ێ��م�ه‌دا ب��ک �ه‌ن �هوه ،ت��ا پ��ێ��ک�هوه ب��ت��وان��ی��ن ل�ه‌س�ه‌ر خاڵه‌کانی هاوکاریکردن ده‌ستبکه‌ین ب ه دانوستان و ههڵوێسته پێکردن به ده‌سه‌اڵتدارێتی سوریا تا روونکردنه‌وه‌ی ته‌واو بدات سه‌باره‌ت به داڕشتنی گه‌اڵڵه‌نامه‌ی ( )49ئه‌و گه‌اڵڵ ه نامه‌یه که بهشار ئه‌سه‌د ده‌ریکردوه کورد بێبهش ده‌کات ل ه مافى موڵکدارێتى و کڕین و فرۆشتن و به‌کرێدان ،ناچار کردنیشیان به کۆچپێکردن له‌سه‌ر خاکى خۆیان، کاربکرێت بۆ هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی ،له‌هه‌مانکاتدا فشار بخرێت ه سه‌ر رژێمی‌سوریا تا کۆتایى بهێنێت ب ه ئه‌شکه‌نجه‌دانی کوردانی ده‌ستگیرکراوی ناو گرتوخانه‌کان. هه‌روه‌ها رێکخراوى ناوبراو ،ل ه راگه‌یه‌ندراوه‌که‌دا
ده‌رب���اره‌ى پرسى ک��ورد ل ه رۆژئ���اواى کوردستان ه��ێ��م��ا ب��ۆ ئ����هوه ده‌ک����ات ک�� ه ل��ه چ��وارچ��ێ��وه‌ی چاالکیه‌کانیاندا له‌گه‌ڵ نوێنه‌رانی هه‌ریه‌ک ل ه پارته‌کانی؛ م��ۆدێ��رات و ژینگ ه و چه‌په‌کان و سۆسیال دیموکراته‌کان و کرستیان ه‌دیموکراته‌کان و ن��اوه‌ن��دی نێوده‌وڵه‌تی ئۆڵف پاڵمێ دا دی��دار و وت��ووێ��ژی ف�ه‌رم��ی��ان ئ �ه‌ن��ج��ام��داوه ،ئه‌نجامی دیداره‌کانیش ئه‌رێنی بوون. ل ه درێژه‌ی راگه‌یاندراوه‌که‌ی ناوه‌ندی چاک دا هاتووه که دیدار و په‌یوه‌ندیه‌کانیان له‌گه‌ڵ ناوه‌ند و ده‌زگا‌نێوده‌وڵه‌تییه‌کان دا درێژ‌ه پێده‌ده‌ن و ئه‌نجامی دیداره‌کانیش بۆ ناوه‌نده‌کانی راگه‌یاندن و گه‌لی کورد ده‌خه‌نه‌ڕوو بۆ ئه‌وه‌ی ده‌سه‌اڵتدارێتی سوریا سیاسه‌ته‌کانی له‌مه‌ڕ کوردان بگۆڕێت ،هه‌روه‌ها هه‌ڵده‌ستێ به سازدانی زنجیره چاالکییه‌ک ل ه سه‌رانسه‌ری واڵتانی جیهان.
هـــــه‌واڵی کوردستانی ئاماری شه‌ڕى ()2010
له چه‌ند رۆژى راب���ردودا ،بڕیارگه‌ی ناوه‌ندی هێزه‌کانی پاراستنی گ�ه‌ل ( )HPGئه‌نجامی شه‌ڕه‌کانی ساڵی ()2010ی باڵوکرده‌وه .به گوێره‌ی لێدوانه‌ک‌ه له ساڵی ()2010دا ( )195ئۆپه‌راسیۆن ئ�ه‌ن��ج��ام��دراون )283( .س�ه‌رب��از و تیمی تایبه‌ت کوژراون و ( )93گه‌ریالش له‌شه‌ڕه‌کاندا کوژراون، له یه‌کی تشرینى دووه‌م تا ()31ى ئایار)52( ، ئۆپه‌راسیۆن ئه‌نجامدراون .له ئه‌نجامی شه‌ڕه‌کاندا ( )19گه‌ریالی هه‌په‌گ‌ه گیانیان به‌خت کردووه و ( )100سه‌رباز و تیمی تایبه‌تی ئه‌رته‌شی تورکیش کوژراون .له یه‌کی حوزه‌یران تا ()13ی ئه‌یلول ،له‌و قۆناغه‌شدا ( )58ئۆپه‌راسیۆن کراون )42( .گه‌ریال کوژراون و ( )152سه‌رباز و تیمی تایبه‌تی ئه‌رته‌شی تورکیاش کوژراون )HPG( .وتیشى :ئه‌رته‌شی تورک له رێکه‌وتی ()14ی ئه‌یلوله‌و‌ه تا ()28ی کانونى یه‌که‌م ( )85ئۆپه‌راسیۆنی ئه‌نجام داوه و ل ه ئه‌نجامدا ( )32گه‌ریال گیانیان له‌ده‌ست داوه.
پێداگرى له‌سه‌ر تاک‌زمانی کرد
س���ه‌رۆک ک��ۆم��اری تورکیا ع�ه‌ب��دواڵ گول پێنج شه‌ممه‌ى رابردوو ( )2010/12/30سه‌ردانی شاری ئامه‌دی باکوری کوردستانی کرد و وتی، زمانی فه‌رمی تورکییه ،شاره‌داری گهوره شاری ئامه‌دیش ،عوسمان بایده‌میر ئاماژه‌ى به‌وه‌کرد ک ه به‌رگه‌نه‌گرتنی زمانی دایکی و خۆبه‌ڕێوه‌به‌ری دیموکراتى له الیه‌ن ده‌وڵه‌ته‌وه ،ئێمه‌ی نیگه‌ران ک��ردووه .سه‌رۆک کۆماری تورکیا ،سه‌ردانی شاره‌داری گهوره شاری ئامه‌د کرد ،له‌وێ وتى: «زمانی فه‌رمی تورکییه و له داهاتوشدا هه‌ر به‌و شێوهیه ده‌بێت» شاره‌داری ئامه‌دیش ،عوسمان ب��ای��ده‌م��ی��ر ،فه‌رهه‌نگێکی زم��ان��ی ک���وردی و تورکی پێشکه‌ش به سه‌رۆک کۆماری تورکیا کرد و وتی :ته‌حه‌مول نه‌کردنی زمانی دایکی و خۆبه‌ڕێوه‌به‌ری دیموکراتى له الیه‌ن ده‌وڵه‌ته‌وه، ئێمه‌ی نیگه‌ران کردووه .وتیشى :کێشه‌ی کورد، پرسێکی دیموکراسییه.
نه‌خشه‌ی رێگاى ئۆجه‌الن
وه‌زاره‌تی دادی تورکیا له‌سه‌ر داوای ئۆجه‌الن «نه‌خش ه رێگا»که‌ی نارد‌ه دادگای مافی مرۆڤی ئه‌وروپا .پارێزه‌ری ئۆجه‌الن عیرفان دوندار ئاماژه‌ى به‌وه‌کرد «کاتێک نه‌خش ه رێگا که‌وت‌ه ناو دۆسیه‌ی داوای مافی مرۆڤی ئه‌وروپا ده‌درێت‌ه ده‌ست ئێمه‌ش». نه‌خش‌ه رێگاکه‌ی ئۆجه‌الن له ( )156الپهڕه پێکهاتووه و له‌الیه‌ن زیندانهوه ده‌ستی به‌سه‌ردا گیرابوو به هۆکاری ئ���ه‌وه‌ی ک �ه «خ��راپ �ه ب��ۆ ب�ه‌رژه‌وه‌ن��دی��ی�ه‌ک��ان��ی ده‌وڵ���ه‌ت، ناوه‌رۆکه‌که‌ی پروپاگه‌نده‌ی تیرۆر ده‌کات» .ده‌بوو مانگی ئابی ( )2009له رێگای پارێزه‌ره‌کانیه‌و‌ه گه‌ێنرابای‌ه رای گشتی ،ئۆجه‌الن له رێگای پارێزه‌ره‌کانیه‌و‌ه له داداگای تاوانه‌کانی بۆرساو‌ه ناڕه‌زایی نیشاندا تا به‌شى پێنجه‌مى به‌رگرینامه‌که‌ى «مانیفیستۆى شارستانى دیموکراتى» به‌ناوى «پرسى کورد و چاره‌سه‌رى نه‌ته‌وه‌یى دیموکراتى» وه‌ربگرنه‌وه .به‌رگرى نامه‌ک‌ه له ( )792الپهڕه پێکدێت. ده‌وڵه‌تی تورکیا نه‌خش‌ه رێگای ئۆجه‌النی سانسۆر کردوه و ناوی نه‌خش‌ه رێگای لێ ده‌رخستوو‌ه و وه‌ک به‌شێک له به‌رگرینامه‌ی دوایی راده‌ستی دادگای مافی مرۆڤ کراوه.
مانگرتن ل ه زیندانه‌کانى سوریا
له هه‌ڵمه‌تێکی واژو کۆکردنه‌وه‌دا ( )17رێکخراو و نوسه‌ر و رۆژنامه‌نوسى باشورى کوردستان رهخنه له سیاسه‌ته‌کانى رژێمى سوریا ده‌گرن به‌وه‌ى «چه‌ندین رووناکبیر و شاعیری رۆژئاوای کوردستانیان به بێ تاوان خزاندۆت‌ه زیندانهوه». له هه‌ڵمه‌ته‌که‌دا س���ه‌ره‌ڕاى ئ���ه‌وه‌ى داوا ده‌ک �ه‌ن خه‌ڵک له رێگه‌ى جیمه‌یڵى (@)kempin21 ب �ه‌ش��دارى ب��ک �ه‌ن ،ب��اس ل���هوه ده‌ک����ه‌ن ،ل �ه م��اوه‌ی چه‌ند رۆژی راب��ردوو «رژێمی سوریا هه‌ڵساو‌ه به تیرۆرکردنی کوردێکی رۆژئاوای کوردستان و له‌م رۆژانه‌ش ده‌زگا هه‌واڵگرییه‌کانی ئه‌و واڵته چه‌ندین رووناکبیر و شاعیری رۆژئاوای کوردستانیان به‌بێ تاوان خزاندۆت‌ه زیندانه‌کانى ئه‌و واڵته و ده‌نگۆی ئهوه ههیه ،که زۆرینه‌ی ئه‌و زیندانیانه‌ی مانیان گرتووه تا دوا ساتی ژیانه ،به تایبه‌تی (شاعیر عومه‌ر عه‌بدی ئیسماعیل ،شاعیر عه‌بدولسه‌مه‌د حسێن مه‌حمود، شاعیرى میللی ئه‌حمه‌د فه‌تاح ئیسماعیل)».
خۆبه‌ڕێوه‌به‌رى دیموکراتى به‌ره‌وپێش ده‌چێت
له ناوچه‌ی جزیری شرناخ-ى باکورى کوردستان، پرۆژه‌ی خۆبه‌ڕێوه‌به‌ری دیموکراتى له‌الیه‌ن هاواڵتیانه‌و‌ه هه‌نگاو به‌هه‌نگاو ده‌خ��رێ��ت�ه ب���واری ک��رداری��ی �هوه. ل�ه‌وب��اره‌ی�هوه دوو به‌ڕێوه‌به‌ری هه‌رێمی له ناوچه‌ی جودی دامه‌زرێندران .له چوارچێوه‌ی خۆبه‌ڕێوه‌به‌ری دیموکراتیدا ،به‌پێى هه‌واڵێکى نه‌ورۆز تیڤى به‌ستنی کۆبونه‌وه‌کان بۆ دامه‌زراندنی به‌ڕێوه‌به‌ری هه‌رێمی و ب �ه‌ڕێ��وه‌ب �ه‌ری ش���اره‌ک���ان ،ب���ه‌رده‌وام���ه .ل �ه شرناخ کۆنگره‌یه‌ک به به‌شداری ( )250که‌س به‌سترا. ئه‌ساد ماڵکوچ ،سه‌رۆکی پارتى ئاشتى و دیموکراتى ()BDPى جزیره ،ئاماژه‌ى بۆ ئه‌وه‌کرد که گرنگی دامه‌زراندنی به‌ڕێوه‌به‌ریی‌ه هه‌رێمییه‌کان جێبه‌جێده‌که‌ین، ێ هه‌ڵبژاردن به‌ڕێوه‌چوو و ( )15که‌س له‌ناویاندا له‌و ( )2ژن وه‌ک مه‌جلیسی هه‌رێمی گابار-ى باکورى کوردستان هه‌ڵبژێردران .هاواڵتیان به شادى و خۆشیه‌وه دامه‌زراندنی به‌ڕێوه‌به‌ری هه‌رێمی گاباریان به هه‌ڵدانی ته‌ره‌قه‌ی هه‌وایی و گێڕانی شایی پیرۆز کرد.
گهشه دارا حه‌فید سه‌باره‌ت به وشه‌ی
دیدار
جێنده‌ر:
«پێش مه‌الکان وه‌زیری ئه‌وقاف به خه‌تابار ده‌زانم» [ دیداری /شاخه‌وان شوانی ] سه‌رۆکی لیژنه‌ی داکۆکیکردن ه ل ه مافی ئافره‌تان و ئه‌ندامی لیژنه‌ی وه‌رزش و الوانه له‌م دی��دار ه تایبه‌ته‌ی (چه‌تر)دا گه‌ش ه دارا حه‌فید ،په‌رله‌مانتاری یه‌کێتی له‌سه‌ر لیستی کوردستانی ،باس ل ه وشه‌ی جێنده‌ر و ئه‌و الیه‌نانه‌ی ل ه پشت ئه‌و هه‌رایه‌ی مه‌الکانه‌و ه بوون ده‌کات و راشیده‌گه‌یه‌نێت ئه‌و خۆپیشاندانانه‌ی ک ه کراون دژی یاسای خۆپیشاندان و ده‌ستی سیاسی ل ه پشته‌وه‌ن. چه‌تر :ل ه چه‌ند رۆژی رابردوودا سه‌رۆکی هه‌رێم یاسای وه‌رزش و الوانی گێڕایه‌و ه بۆ په‌رله‌مان تا وشه‌ی (جێنده‌ر) روونبکرێته‌وه، ده‌مه‌وێت بپرسم بۆچی په‌رله‌مان کۆمه‌ڵێک وش ه و زاراوه‌ی الستیکی به‌کار ده‌هێنێت؟
سه‌رۆکایه‌تی هه‌رێم ئه‌و یاسایه‌ی ناردوهتهوهلهسهر ئ�ه‌و وشهیه ،له‌کاتێکدا گفتوگۆی پ��رۆژه یاسای وه‌رزش و الوان ک��را ،یه‌کێک له ئامانج و ئ �ه‌رک �ه‌ک��ان��ی وه‌زاره‌ت�����ی وه‌رزش و الوان ئ �هوه بێت یه‌کسانی ج��ێ��ن��ده‌ری ب���ه‌دی بهێنێت ،دی��اره پێشنیاره‌که‌ی سه‌رۆکی هه‌رێم به‌وشێوه‌ی‌ه هاتووه که یان وشه‌ک‌ه البرێت یان پێناسه‌یه‌کی بۆ بکرێت. سه‌باره‌ت به پرسیاره‌که‌ی جه‌نابت ره‌نگ‌ه ئاگاداربن ل ه رێکه‌وتن‌ه نێوده‌وڵه‌تیه‌کاندا و کۆنگر‌ه نێوده‌وڵه‌تیه‌کان وشه‌ی جێنده‌ر ستاندارد‌ه ل �ه‌ڕووی بابه‌تی بوونهوه، دیاره وشه‌ی جێنده‌ر وشه‌یه‌کی نوێیه و له کۆنه‌و‌ه به‌کار نه‌هاتووه ،به‌اڵم پێداگری ئێمه له‌و روانگه‌یه‌و‌ه ب��وو که جێنده‌ر مانایه‌کی تایبه‌تی خ��ۆی ههیه، نابێت خه‌ڵکانێک به مه‌به‌ستی سیاسی وشه‌کان ده‌ستکارى و شیکردنه‌وه‌ى بۆ بکه‌ن ،ده‌بێت ئه‌و ده‌زگایانه‌ی که ناوه‌ندی بڕیارن ئه‌وان رێ پیشانده‌ربن بۆ خه‌ڵک ،هه‌ر له‌کاتی پرۆژه یاساکه‌دا ئه‌و وشه‌ی ه به‌قه‌ده‌ر هه‌موو پرۆژه یاساکه قسه‌ی له‌سه‌ر کرا، خۆشبه‌ختان‌ه سه‌رۆکی په‌رله‌مانیش کاتێکی باشی بۆ ته‌رخان کرد .به‌اڵم بهداخهوه له‌الیه‌ن که‌سانێکه‌و‌ه گفتوگۆ کرا که ل ه ب���ه‌ش���ێ���وه‌ی���ه‌ک
فراکسیۆنه گه‌وره‌که‌ی تر گ��ۆڕان و کوردستانی ده‌نگیان پێدا ئه‌گه‌ر بچین ئه‌و سه‌رچاوا‌نه‌ی له‌سه‌ر ئه‌م وشهیه ههیه بخوێنینه‌و‌ه ده‌زانین که هیچ پێچه‌وانه‌ی ئاینی ئیسالم و بنه‌ماکانی نیه ،له ئێستاو‌ه ده‌یڵێم له‌گه‌ڵ ئ�ه‌وه‌دا نیم که به هیچ شێوه‌یه‌ک وشه‌ک ه الببرێت ،ئه‌گه‌ر الببرێت دوو مانا ده‌گه‌یه‌نێت ،یان ئێمه نه‌مانزانیو‌ه که ده‌نگمان داوه به‌موشه‌ی‌ه یان به‌و نیه‌ت‌ه ده‌نگمانداو‌ه که ئ�ه‌وان شیکردنه‌وه‌یان بۆ کرد ،له‌به‌ر ئهوه سورم له‌سه‌ر مانه‌وه‌ی ،به‌اڵم ئه‌و پێشنیاره‌ی سه‌رۆکی هه‌رێم باشه که پێناسه‌ی بۆ بکرێت .ئه‌گه‌ر سه‌یر بکه‌ین ئه‌م وشهیه پێچه‌وانه‌ی بنه‌ماکانی ئاینی ئیسالم نیه ئه‌گه‌ر سه‌یری ئه‌و چه‌مکان‌ه بکه‌ین که یه‌کسانی جێنده‌ری کاری بۆ ده‌کات هه‌ر له مه‌سه‌له‌ی توندوتیژی و بازرگانیکردن به ژنانه‌و‌ه و به‌دڕه‌وشتی ،ئه‌مان‌ه یه‌کسانی جێنده‌ری کار بۆ نه‌هێشتنی ده‌ک��ات ،هه‌روه‌ها له مه‌سه‌له‌ی هه‌لی کارکردن و وه‌ک یه‌کی بۆ ژن و بۆ پیاو، ئێمه ده‌مێک‌ه ک��ار بۆ ئه‌مان‌ه ده‌ک�هی��ن ئایا هیچ ره‌وتێکى ئیسالمی ههیه دژایه‌تی ئه‌مان‌ه بکات، الیهنه ئیسالمیه‌کانیش هه‌وڵ بۆ ئهوه ده‌ده‌ن ژن بگات ه ناوه‌نده‌کانی ده‌سه‌اڵت و بڕیار.
››
«مه‌الکان زیاتر گوێیان لێده‌گیرێت تا ئێمه»
››
ئه‌گه‌ر ئه‌و وشه‌ی ه ده‌ربێت ل ه یاساکه‌دا مانای وایه مه‌الکان گه‌وره‌ترن ل ه په‌ڕله‌مان
ساڵی یه‌که‌م ژماره 38 دووشه‌ممه 2710/10/13 - 2011/1/3
5
زۆرینه‌ی په‌رله‌مان گرتووه ،بۆی ه ئیمزام کرد ،به‌اڵم بۆ ئه‌مجار ه ئ �ه‌وه‌ی نه‌کرد و گێڕایه‌و ه له‌سه‌ر ئه‌و وشهیه؟
سه‌رۆکی هه‌رێم ئه‌و ده‌سه‌اڵته‌ی ههیه یاساکانلهسهر هه‌ر بابه‌تێک یان چه‌مکێک که به‌دڵی نه‌بێت بیگێڕێته‌وه ،ده‌بێت ئێمه ره‌چاوى شوێنه‌که‌ى سه‌رۆکی هه‌رێمیش بکه‌ین که ئه‌و ده‌بێت زۆر بێ‌الیه‌ن بێت و به‌پێی ئه‌و واقیع‌ه نیشتمانیه‌ی تیایدا ده‌ژین مامه‌ڵ ه بکات له‌گه‌ڵ الیه‌نه‌کاندا ،زۆرینه‌ی خه‌ڵکی ئێم ه موسڵمانه به‌خۆشمانه‌و‌ه ههیه زۆر به‌ساده‌یی سه‌یری ئه‌م بابهته بکات و نه‌چێت‌ه قواڵییه‌وه ،له‌به‌ر ئهوه داوا ده‌کات بۆ ئه‌وه‌ی کێشه دروست نه‌بێت و خه‌ڵکانی تر له پشت ئه‌مه‌و‌ه ئه‌و بابهته به‌کار نه‌هێنن ،مه‌سه‌له‌ی یاسای خۆپیشاندانیش سه‌رۆکی هه‌رێم وه‌ک وتم ده‌سه‌اڵتی خۆیه‌تی دیاره پێی وابوو‌ه ئه‌مه‌یان پشێوی دروس��ت ده‌ک���ات ،چونکه م�ه‌الک��ان زیاتر گوێیان لێده‌گیرێت تا ئێمه که عیلمانی سه‌یر ده‌کرێین، چونکه زۆرینه‌ی خه‌ڵکی ئێمه موسڵمانه. درێژه‌ی چاوپێکه‌وتنه‌ک ه بۆ ل 11
چه‌تر :مه‌الکان ل ه زۆر شتدا قس ه ده‌که‌ن بیرتان له‌و ه نه‌کردووه‌ته‌و ه سنورێکیان بۆ دابنێنن؟
ئه‌ساسدا به‌و شێوهیه نیه ،هه‌ر له ناو هۆڵی په‌رله‌ماندا ب�ه‌ش��ێ��وه‌ی�ه‌ک گفتوگۆ ک��را ک �ه مه‌به‌سته‌که‌ی به‌وشێوه‌ی‌ه لێک نه‌ده‌درایه‌وه ،بهداخهوه دوای ئه‌وه‌ى چ�ه‌ن��د رۆژێ��ک��ى پێچوو ئ�ه‌وک��ات�ه ه���ه‌اڵی له‌سه‌ر دروست بوو ،پرسیاره‌که‌ی ئێمه له‌وێدایه ،بهداخهوه ده‌ڵێم به‌شێوه‌یه‌کی رێکخستو و کاری له‌سه‌ر کراوه له‌مینبه‌ری مزگه‌وته‌کانه‌و‌ه به‌رپه‌رچی ئه‌م وشه‌ی ه ببنهوه و ش��ی��ک��ردن�ه‌وه‌ى زۆرخ��راپ��ی��ان ب��ۆ ک���رد ،ل ه
پرۆفایل:
پێموایه وه‌زاره‌ت��ی ئه‌وقاف که وتم گلهییهکهمئاراستهی وه‌زیر ده‌که‌م که چووه ئه‌و بازنه‌یه‌و‌ه ک ه دژایه‌تی ئه‌و بابهته بکات .وه‌زاره‌ت ده‌بێت به‌رنامه‌ی کاری ئه‌و حوکمه‌ت‌ه په‌یڕه‌و بکات که ههیه ،نه‌ک لیستی زۆرین‌ه که حکومه‌تی پێکهێناو‌ه هه‌موو لیسته‌کان یه‌کێک له به‌رنامه‌یان یه‌کسانی جێنده‌ریه. مه‌به‌ستم ئهوهیه که تۆ هاتویت‌ه ناو حوکمه‌تێکه‌و‌ه و پێش هه‌مویانه‌و‌ه وه‌زیری ئه‌وقاف به خه‌تابار ده‌زانم به‌شداریت تێدا کردووه ده‌بێت په‌یڕه‌وی سیاسه‌ته‌کانی له‌و بابه‌ته‌دا ،له‌به‌ر ئه‌وه‌ی له راگه‌یاندندا پرسیاری ئه‌و حکومهته بکه‌یت .یاسا و رێنمایی ههیه ک ه لێکراوه زۆر به‌شێوه‌یه‌کی ن��اڕه‌وا پێناسه‌ی وشه‌ی پێویسته ئه‌و مه‌الیان‌ه پابه‌ندی ئه‌و یاسایان‌ه بن .ئێم ه جێنده‌ر ده‌کات. داوامان کردووه که لێپێچینه‌و‌ه بکرێت به‌رامبه‌ر ئه‌و چه‌تر :ئه‌و فراکسیۆنه‌ی دژایه‌تی کرد کێ مه‌الیان‌ه چونکه ناوی په‌رله‌مانتاریان به به‌دڕه‌وشت بوو؟ و ناشرین ده‌به‌ن. ه ��� � وت ه ر ی ه زۆرب������ و �ی � لام � �س � �ی � ئ ڵ��ی ه ک��ۆم�� چه‌تر :بۆچی سه‌رۆکی هه‌رێم پێشتر ل ه ئیمزا ئیسالمیه‌کان دژی وه‌س��ت��ان�هوه ،و زۆری��ن �هی دوو کردنی یاسای خۆپیشانداندا وتی رێزم له
گه‌ش ه دارا حه‌فید ماسته‌ری هه‌ی ه ل ه یاسادا ئه‌ندامی په‌رله‌مانی کوردستان ه ل ه سه‌ر لیستی کوردستانی (یه‌کێتی) سه‌رۆکی لیژنه‌ی داکۆکیکردن ه ل ه مافی ئافره‌تان و ئه‌ندامی لیژنه‌ی وه‌رزش و الوانه
د.فایه‌ق گوڵپی:
ێ ته‌شهیر نی ه «شاره‌زا ده‌ڵ به‌اڵم دادگا ده‌ڵ ێ ته‌شهیر ه»
[ دیداری /زانکۆ سه‌ردار ] دک��ت��ۆر ف��ای �ه‌ق گوڵپی ،ل��هم دی���دار ه تایبه‌ته‌ی (چه‌تر)دا باس له‌و دادگای ه ده‌کات ک ه له‌سه‌ر وتارێکی ب ه یه‌ک ملیۆن دینار سزادرا و رایده‌گه‌یه‌نێت ئه‌و داوای ه سیاسی ه و باسیش له‌و ه ده‌کات دادگا پێش دادگایی کردن بڕیاری ده‌رکردووه. چه‌تر :له‌سه‌ر نوسینى وتارێک ده‌درێن ه دادگا ،هۆکارى ئه‌م دادگایی کردن ه چیبوو؟
له یادى ( )20ساڵه‌ى کیمیابارانکردنى سێوسێنانداوتارێکم نوسى سه‌باره‌ت به‌وه‌ى حزبى ده‌سه‌اڵتدار ئه‌و مه‌راسیمه‌ى ئاماده‌ى کردبوو شایسته‌ى ئه‌و ماته‌مینی ه نه‌بوو ،له چه‌ند روویه‌که‌و‌ه ره‌خنه‌م له مه‌راسیمه‌ک ه گرتبوو یه‌ک لهوانه باسم له که‌سێک کردبوو ک ه کراوه به به‌ڕێوه‌به‌رى به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تى شه‌هیدان و ئه‌نفال، کاتى خۆى پێشمهرگه بووه و خۆى ته‌سلیمى رژیمى به‌عس کردووه‌ته‌وه ،دیاره ته‌سلیم بوونهوه له‌وکاته‌دا ئێمه به خیانه‌تمان ده‌زان��ى که بووه‌ت‌ه خزمه‌تکارى رژێمێک که له‌سه‌ر ده‌ستى ئه‌ودا ئه‌نفال و کیمیاباران دروست بووه تا راپه‌ڕین ،بێگومان نابێت خه‌ڵکى وه‌ها بکرێت‌ه به‌رپرسى ئه‌نفال و کیمیاباران ،ئه‌و که‌سه‌ش که (عه‌بدولکه‌ریم هه‌ڵه‌دنى)ی‌ه داوایه‌کى یاسایى له‌سه‌ر ئه‌و بنهمایه هه‌بوو م��اوه‌ى سا ڵ و نیوێک زیاتره ئێمه ده‌به‌ن و ده‌مانهێنن و ناڕه‌حه‌تى زۆریان توش کردین له دادگا.
چه‌تر :هیچ شتێک ل ه پشتى ئه‌و داوایه‌و ه ێ یان ته‌نها داوایه‌کى ده‌بینى ک ه بوونى هه‌ب شه‌خسی ه و هیچی تر؟
نا ...داوایه‌کى شه‌خسى نیه ،ئه‌و مهسهلهیهىباسمکرد مه‌سه‌له‌یه‌کى سیاسى گشتیه ،چونک ه ته‌سلیم بوونهوه و دواتر بوون به سه‌رباز له وه‌زاره‌تى به‌رگرى عێراق ئهمه بۆخۆى سیاسیه ،ره‌خنه‌م ل ه حزبێکى ده‌سه‌اڵتدار گرتووه که که‌سى واى داناوه له‌و
پۆسته ،به‌اڵم ره‌نگ‌ه حزبه ده‌سه‌اڵتداره‌کان بیکه‌ن‌ه شتى شه‌خسى له کاتێکدا شتى شه‌خسیم له‌گ‌ه ڵ که‌سدا نیه و سه‌الم و که‌المیشمان له‌گ‌ه ڵ ئه‌و براده‌ر‌ه پێکه‌و‌ه ههیه ،به‌راستى نه‌شم زانیبوو که دواى خۆته‌سلیم کردنه‌وه‌که‌ى ئه‌و بووه‌ت‌ه سه‌رباز تا له ئیفاده‌ى دادگادا خۆى باسیکردبوو ،جا ته‌سلیم بوونه‌وه‌ش شتێکى زۆر ێ که یه‌کێک ته‌سلیمى رژێمی خراپه ،چونکه کات ێ به‌عس ده‌ب��ووه ،ده‌ب��وو پاکان‌ه بۆخۆى بکات و بڵ نه‌مزانیو‌ه و به‌هه‌ڵه‌دا چووم و ئه‌وان خائینن و یه‌کێتى و پارتى و شۆڕشى ک��وردى پیاوى بێگانه‌ن ،ده‌بوو
››
ێ تهشهیره ،ئه‌ى ێ ته‌شهیر نیه ،به‌اڵم دادگا ده‌ڵ ده‌ڵ ێ ئه‌وانه‌ى که ته‌سلیم بوونهتهوه باشه یاسایه‌ک نیه بڵ باشیان کردوه یان خراپ؟ چونکه له رووى سیاسیهوه ده‌س��ت �ه‌واژه‌ى «پێشمه‌رگه‌ى داب��ڕاو و پێشمه‌رگه‌ى دان �ه‌ب��ڕاو» ههیه ،ئ�ه‌وان�هى داب���ڕاون مافیان وه‌ک پێشمه‌رگه‌ى دانه‌بڕاو نیه مافیان که‌متره ،ئهوه له‌رووى سیاسیهوه سزادراون ،بۆیه شاره‌زای زمانه‌وانیه‌که‌ش ێ ئهمه ته‌شهیر نیه ،رۆژى حکومدانه‌که‌ش دادوه‌ر ده‌ڵ گوێى له به‌رگرى من و پارێزه‌ره‌که‌م نه‌گرت ،ئه‌وان ( )12/26داواى سزادانى منیان کردبوو له کاتێکدا
››
«ئه‌وانه‌ى خۆیان ته‌سلیم کرده‌و ه هه‌ندێکیان بۆ له‌سێداره‌دران و ئه‌و هیچى لێنه‌کرا؟»
ده‌یانجار بیوتای‌ه ئه‌وان خائینن ،کاتى خۆى خیانه‌تم کردوه که پێشمه‌رگایه‌تیم کردوه ،ئه‌وسا لێیان قبو ڵ ده‌کرد و رازى ده‌بوون دابنیشێ ،به‌اڵم بهداخهوه دادگا باسکردنى راستى به ته‌شهیر ده‌زانێت.
چه‌تر :که‌وات ه تا چه‌ند ه دادگا توانیویه‌تى له‌و کێشه‌یه‌دا بێالیه‌نى نیشان بدات؟
به‌شێوه‌یه‌کى گشتى له‌م هه‌رێمی کوردستانىباشوردا ئه‌و که‌سانه‌ى دادوه‌رن و له دادگ��ا ئیش ێ سه‌ر به حزبی ده‌سه‌اڵتدار بن ،دادگا الى ده‌که‌ن ئه‌ب ئێمه سه‌ربه‌خۆ نیه ،له واڵته دیموکراتیه‌کاندا دادگا سهربهخۆیه و به گوێره‌ى یاسا کار ده‌کات ،به‌اڵم لێره وه‌ها نیه بۆ نمون‌ه ئه‌و وتاره‌ى نوسیوم‌ه درا به شاره‌زای ێ تهشهیره یان ته‌شهیر زمانه‌وانى له دادگا تا بزان نیه ،وه‌اڵمى ش��اره‌زا دواى هه‌ڵسه‌نگاندنى هاتۆته‌و‌ه
دادوه‌رى ئه‌و کاتیش زۆر ناشرینان‌ه مامه‌ڵه‌ى له‌گ‌ه ڵ کردم «هه‌رچه‌ند حاکمه‌که‌ى ئێستا پیاوێکى باش بوو» ،زۆریان هێنام و زۆریان بردم و ویستیان هیالکم بکه‌ن ،ئه‌گینا بڕۆ داوا له‌سه‌ر به‌رپرسێک تۆمار بکه ئه‌سڵه‌ن هه‌ر لێى ناپرسنه‌وه ،چه‌ندین جار شکاتم ههبووه له به‌رپرسى ئاسایش له پارێزگار له پۆلیسى هه‌ولێر که‌چى تائێستا هه‌ر لێشیان نه‌پرسیوه‌ته‌وه ،به‌اڵم بۆ ئه‌وانه‌ى له ده‌ره‌وه‌ى ده‌سه‌اڵتن به‌زوترین کات لێى ده‌پرسنه‌و‌ه و ئیهانه‌ى ده‌که‌ن ،بۆخۆم داواکارى گشتى زۆر ئیهانه‌ى کردم ،چونکه له‌ده‌ره‌وه‌ى ده‌سه‌اڵتم ،بۆی ه
یه‌کێتی هێزێکی دیموکرات نیه و رهخنه قبوڵ ناکات
م��ن ( )12/29رۆژى دادگ��ای��م ب���وو ،دوای���ى که فه‌رمانى حکومه‌که‌مان ده‌رچوو بینیمان ()12/26 حکومه‌که‌مان دراوه ،بۆیه ئهمه ئهوه ده‌رده‌خات ک ه ئه‌و حوکم‌ه پێش وه‌ختبوو‌ه و حکوم‌ه حکومێکى یاسایى نیه و حکومێکى سیاسیه ،ئامانج لێى ئهوهیه ده‌مکوت بکرێم و نوسین و چاالکى سیاسیم نه‌بێت ،بۆ خۆشتان ده‌زان���ن ماوه‌یه‌ک‌ه له رێگاى دادگاکانى کوردستانهوه سزاى چه‌ندین رۆژنامه‌نوس و نوسه‌ر و رۆشنبیر دراوه ،ده‌سه‌اڵتى سیاسى باشورى ێ له رێگه‌ى دادگاکانیه‌و‌ه سنور کوردستانیش ده‌یه‌و بۆ رۆژنامه‌نوس و ئۆپۆزسیۆن دابنێت ،بێگومان ئ�هم�هى منیش ه �ه‌ر ئ �ه‌و حه‌مله‌ی‌ه و ئ�ه‌وان�ه هه‌ر خۆیان ویستویان‌ه ئه‌و سزایه‌ى من بده‌ن ،یه‌که‌م جار (عه‌بدولکه‌ریم هه‌ڵه‌دنى) که شکاتى له من کرد پۆلیس به شێوه‌یه‌کى زۆر ناشرین مامه‌ڵه‌یان کرد و
ێ ساحه‌ک ه شته‌کان یاسایى نین و ئ �ه‌وان ده‌ی��ان�ه‌و بۆخۆیان چۆ ڵ ببێت. چه‌تر :جۆرى سزاکه‌ت چیبوو؟
سزاکه غه‌رامه‌ی‌ه به بڕى ( )1,000,000دینارىێ ئه‌گه‌ر پاره‌ک‌ه نه‌ده‌م بۆ ماوه‌ى ساڵێک چاپى نو زیندانى ده‌کرێم به‌پێى یاساش ده‌بێت هه‌ر ئه‌و رۆژه بیده‌یت بۆیه منیش پاره‌که‌مدا ،به‌اڵم به نیازم ته‌میزى بکه‌مه‌وه.
چه‌تر :ئه‌وکات ئه‌گه‌ر خاوه‌ن هه‌ق بووى چیده‌که‌یت و به‌رنامه‌ت چیه؟
ئێستاش خ����اوه‌ن ه �ه‌ق��م ،ئ���ه‌و ک���ات پ��اره‌ک� هوهردهگرمهوه و ره‌نگ‌ه خاوه‌نى ئه‌م هه‌سته‌ى ئێستاش نه‌بم و بڵێم الیه‌نێکى دادگا سهربهخۆیه ،بۆ نمون ه دادگاى که‌تن ده‌سه‌اڵتى له پشت بێت ،به‌اڵم دادگاى
ته‌میز زیاتر یاسایى و دادوه‌رى بێت ،سه‌ره‌تا ده‌مویست داواى ئهوه بکه‌م که له‌پاى ئه‌و هه‌موو بێن‌ه و به‌رده‌ی ه داواى قه‌ره‌بوو بکه‌م ،چونکه چاوه‌ڕێى ئه‌وه‌م نه‌ده‌کرد به‌راستى سزا بدرێم ،چونکه من له‌سه‌ر هه‌ق بووم. چه‌تر :ئه‌م شه‌ڕ ه بۆ هه‌ر له‌گ ه ڵ یه‌کێتى؟
پێشتر هه‌ر یه‌کێتى بووم وازم له یه‌کێتى هێناوه،رهخنه له سیاسه‌تى یه‌کێتى ده‌گرم و ئه‌وان به‌و شێوه‌ی ه ێ من سه‌رکوت بکه‌ن ،هۆکاره‌که‌ى ئه‌وه‌ی ه ده‌یانه‌و یه‌کێتى هێزێکى دیموکرات نیه و رهخنه قبو ڵ ناکات ،به‌اڵم بۆ پارتیش ره‌نگ‌ه ئه‌وان زۆر جار من ێ وه‌ک خه‌ته‌رێک بۆ سه‌ر خۆیان نه‌بینن و هه‌ند ێ وه‌ک ئه‌وه‌ى من باوک و برا و مامم ئیعتبار هه‌ب شه‌هیدى پارتین ،ب �ه‌اڵم ئه‌گه‌ر پارتى و یه‌کێتى ێ ێ دژای�ه‌ت��ى من بکه‌ن ئ �ه‌وا پارتى نایه‌و بیانه‌و راسته‌وخۆ ئه‌و دژایه‌تی‌ه بکات ،چونکه له‌وانی‌ه له‌ناو بنه‌ماڵه‌ى شه‌هیده‌کان و پێشمهرگه دێرینه‌کانى پارتیدا ناڕه‌زایه‌تیه‌ک دروست ببێ.
چه‌تر :پێتوای ه ده‌س���ه‌اڵت ئ�ه‌وه‌ن��ده‌ى دادگاکان ل ه رۆژنامه‌نوسان و رۆشنبیران ێ پێویست ه ئه‌وه‌ند ه دادگا له‌و که‌سان ه ده‌گر ێ ک ه ته‌سلیمى رژێمى به‌عس بوونهتهوه؟ بگر
بێگومان ده‌بێت رووى دادگا له‌وان بگیرێ ،چونک هکاتى خۆى هیچیان لێ نه‌کرا ،ئه‌ى بۆ نه‌پرسین ئه‌وانه‌ى خۆیان ته‌سلیم کردهوه کاتى خۆى هه‌ندێکیان ێ رووى بۆ له‌سێداره‌دران و ئه‌و هیچى لێنه‌کرا ،ئه‌ب ێ که فایلیان ههبووه هه‌ربه‌ناوى دادگا لهوانه بگیر پێشمهرگه و به‌رپرسى پێشمه‌رگه‌و‌ه فه‌رمانیان ده‌دا که خه‌ڵک چاالکى بکات و دوای��ش ده‌رچ��وو ک ه ێ دادگا روو له‌وان ه سیخوڕى حکومه‌تى عێراقین ،ده‌ب بکات که تاریق ره‌مه‌زان و وه‌فیق سامه‌ڕائى و نزار خه‌زره‌جی ده‌پارێزن و ئازادیان ده‌که‌ن له زیندان ،ئهوه چۆن دادگایه‌ک‌ه و فڕى به‌سه‌ر دادگاو‌ه نیه ،دادگا چیه یاسا چیه ئه‌وان‌ه ئامرازێکن بۆ پاراستنى مافى خه‌ڵکى ،به‌اڵم له‌م کاته‌دا بووه به ئامرازێک بۆ مافى ئه‌وانه‌ى که دژى خه‌ڵکن.
به‌دواداچوون ساڵی یه‌که‌م ژماره 38 دووشه‌ممه 2710/10/13 - 2011/1/3
6
سه‌ربارى نه‌بوونى ئیمزاى جێبه‌جێکردن
داواکارییه‌کانى کورد کێشه‌ى له‌سه‌ر ه و پێ ده‌چێت به‌غدا خاڵى کۆتایی جێبه‌جێ نه‌کات
به‌ڵێنى جێبه‌جێکردنى به سه‌رکرایه‌تى سیاسی کوردى دراوه و «هیچ نوسراوێکى ئیمزاکراو پشتڕاستى [ ئا /رێبوار عه‌زیز ] جێبه‌جێکردنى راستى داواکارییه‌کان ناکات». هه‌واڵه‌کان جه‌خت دهکهنهوه به‌ئێستاشه‌و‌ه چه‌ند سه‌ربارى وه‌رگرتنى ته‌نها به‌ڵێن بۆ جێبه‌جێکردنى داواکارییه‌کانى کورد له حکومه‌تى ناوه‌ندى ،هێشتا خاڵێکی داواکارییه‌کانی کورد گفتوگۆی له‌سه‌ر چه‌ند خاڵێکى داواکارییه‌کان گفتوگۆی له‌سه‌ر ده‌کرێت‌و به هه‌ڵپه‌سپێردراوى ماوه‌ته‌و‌ه‌و خاڵى ()18 ده‌کرێت و س�ه‌رۆک وه‌زیرانیش تێبینى له‌سه‌ر دوا ى داواکارى سیاسیه‌کانى کورد بووه‌ت‌ه کێشه‌ى نێوان خاڵى رێکه‌وتنه‌ک‌ه ههیه و پێ ده‌چێت ئ�ه‌و خاڵه ئیئتالفى لیسته کوردستانیه‌کان‌و لیسته عێراقیه‌کانى تر له‌نێو هۆڵى ئه‌نجومه‌نى نیشتیمانیدا. په‌راوێز بخرێت. رۆژنامه‌ى شه‌رقولئه‌وسه‌تى عه‌ره‌بی له ژماره‌ى سه‌رکردایه‌تى سیاسی کورد و نوێنه‌رانى کورد له ب�ه‌غ��داد وه‌ک پێشمه‌رجى به‌شداریکردنیان له هه‌فته‌ى رابردوویدا ئاماژه‌ى بۆ ئه‌و گرفت‌ه کردووه خولی نوێی سه‌رۆکایه‌تی کردنى ن��ورى مالیکى و له زارى سه‌رچاوه‌یه‌کى ئیئتیالفى فراکسیۆنه له حکومه‌تى عێراقیدا ،ماوه‌یه‌ک له‌مه‌وبه‌ر ( )19کوردستانیه‌کانه‌و‌ه ئ �ه‌وه‌ى رایگهیاندووه که خاڵى خاڵیان ب���ه‌رز ک����ردووه و دواى وه‌رگ��رت��ن��ى به‌ڵێنى ژماره ( )18له داواکارییه‌کان ،وه‌ک چاره‌سه‌رێکى جێبه‌جێکردنیان ،پشتیوانیان له پێکهێنانى حکومه‌ت ناوه‌ندى هه‌موار کراوه‌ته‌و‌ه‌و رێکه‌وتنه‌ک‌ه بهمشێوهیه کردوو له کۆی ( )42وه‌زاره‌تى حکومه‌ت ته‌نها ( )7گۆڕاو‌ه «له‌کاتى هه‌ر پێشێلکاریه‌کى ده‌ستوریدا له الیه‌ن حکومه‌ته‌وه ،پێویسته له هه‌نگاوى یه‌که‌مدا وه‌زاره‌تیان وه‌رگرت. نوێنه‌رێکى لیستى هاوپه‌یمانى کوردستانى له په‌نا ببرێت‌ه به‌ر لیژنه‌ى بااڵى نێوان ه�ه‌ردوو الیه‌نى به‌غداد به ئاژانسی رۆیته‌رزى ئه‌مریکى راگهیاندووه (حکومه‌تى عێراقی‌و ئیئتالفى کوتله‌کان) ،ئه‌گه‌ر که کورد نه‌یتوانیو‌ه پۆستى گرنگ وه‌ربگرێت ،به‌اڵم لیژنه‌ک‌ه نه‌یتوانى چارسه‌ری بکات ،ئه‌وا ده‌گوازرێته‌وه به‌گشتی نوێنه‌رانى کورد له ئه‌نجومه‌نى نیشتمانى بۆ داداگاى فیدراڵی‌و له‌کاتى شکستى چاره‌سه‌ریدا مافى الیه‌نى په‌یوه‌ندیدار‌ه له حکومه‌ت بکشێته‌و‌ه‌و عێراقی ئه‌و لێدوان‌ه ره‌تده‌که‌نه‌وه. چاودێرانى باردۆخه‌ک‌ه ئاشکراى ده‌که‌ن که ( )19دواتر الیه‌نه‌کانى تریش پێویسته له‌سه‌ریان پابه‌ندبن خاڵه‌که‌ى کورد له الیه‌ن د.نورى مالیکى سه‌رۆک پێوه‌ى و له حکومه‌تى عێراقی بکشێنه‌وه ،به‌وه‌ش وه‌زیرانى تازه هه‌ڵبژێردراوى حکومه‌تى عێراقیه‌و‌ه ته‌نها حکومه‌ت به هه‌ڵوه‌شاو‌ه داده‌نرێت). [ ئا /ئیحسان مه‌ال فوئاد ] پاش باڵوکردنه‌وه‌ی راپۆرتێکی رێکخراوی وادی ئه‌ڵمانی که( )70%ژنان خه‌ته‌نه‌کراون، خه‌ته‌نه‌کردنی مێین ه وه‌ک دیارده‌یه‌ک له کوردستان ده‌نگیدایه‌و ه و رای جیاوازی له‌سه‌ر درووست بوو ،توێژه‌رێکی مه‌یدانی ئه‌و بوار ه رایده‌گه‌یه‌نێت ک ه ئه‌و ئاماره گوماناویی ه و راست نییه. نیشتمان ج �هم��ی��ل ،ت���وێ���ژه‌رى ک��ۆم �ه‌اڵی �ه‌ت��ی له سه‌نته‌رى روناکبیری و کۆمه‌اڵیه‌تی ژنان ئۆفیسی سه‌رقه‌اڵ ده‌ڵێت «ئێمه داتایه‌کی ته‌واومان نییه به‌وه‌ى خه‌ته‌نه‌کردنی مێینه ماو‌ه یان نا ،به‌اڵم ساڵی پار ئێمه له‌گه‌ڵ به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی مافی م��رۆڤ له گه‌رمیان که‌مپینێکمان هه‌بوو ،وه‌ک توێژه‌ر له ( )10گوند م��ح��ازه‌ره‌م وت��ووه‌ت��هوه و لێپرسراوی سه‌نته‌ریش ب��ووم له ( )12گوند ،له‌و هه‌موو گوند‌ه که‌مترین رێژه‌ی خه‌ته‌نه‌کردن هه‌بوو ،خه‌ڵکی ئه‌و گوندانه‌ش ده‌یانوت له دواى ئه‌نفاله‌و‌ه خهتهنه ن �ه‌ک��راوه ،ئیتر پێم سهیره رێکخراوی وادی ئه‌ڵمانی یا خود هه‌ر رێکخراوێکی تر داتایه‌کی ناڕاست باڵو دهکاتهوه». ئ��ه‌و ت��وێ��ژه‌ر‌ه روون��ی��ده‌ک��ات �هوه و پێیوانیی‌ه وادی ئه‌ڵمانی به مه‌یدانی کاره‌کانی ئه‌نجامدابێت ،ده‌ڵێت «پێموانییه رێکخراوی وادی ئه‌ڵمانی به مه‌یدانی چووبێت‌ه گونده‌کان ،بۆ نمون‌ه گوندی نازێی گهوره وتوویانه تا ئێستا هیچ رێکخراو و الیه‌نێک نه‌هاتووه‌ته گونده‌که‌مان سه‌باره‌ت به‌و دیاردهیه ،به‌اڵم ئێمه یه‌که‌م رێکخراو بووین چووینه‌ت‌ه ئه‌و گوند‌ه و باسی توندوتیژی و خ�ه‌ت�ه‌ن�ه‌ک��ردن��م��ان ک���رد ،ب��ۆی�ه ب�ه‌ڕاس��ت��ی کاتێک
ماڵپه‌رێکى لۆکاڵى له دواى هه‌موار کردنه‌وه‌ى خاڵى پێش کۆتایی له داواکارییه‌کانى کورد ،ئه‌وه‌ى ب�ڵاو ک���ردهوه که جێبه‌جێکردنى داواکارییه‌کانى کورد به‌ستراوه‌ته‌و‌ه به‌سێ قۆناغى یه‌ک له دواى یه‌که‌وه ،له‌نێوان حکومه‌تى عێراق‌و ئیئتیالفی لیسته کوردستانیه‌کاندا. سه‌رچاوه‌یه‌کى فه‌رمى له ئه‌نجومه‌نى نیشتمانى عێراقی له لیستى هاوپه‌یمانى نیشتیمانى بۆ (چه‌تر) رونیکردهوه که ن��ورى مالیکى ره‌زام�ه‌ن��دى زاره‌ک��ى له‌سه‌ر جێبه‌جێکردنى زۆربه‌ى داواکارییه‌کانى کورد به جێبه‌جێکردنى راپرسی له ناوچ‌ه ناکۆکى له‌سه‌ره‌کان کردوه‌ته‌وه. خاڵى ( )18ئه‌و داواکارییانه به‌الى نورى مالیکیه‌وه جێگه‌ى تێبینى کردنه ،سه‌رچاو‌ه فه‌رمیه‌که‌ى لیستى هاوپه‌یمانى نیشتیمانى پێیوایه ناتوانرێت له‌مکاته‌دا راپرسی له ناوچ‌ه ناکۆکى له‌سه‌ره‌کان ئه‌نجام بدرێت، کێشه‌ی کورد له عێراق چاره‌سه نهکراوه ئ �ه‌و ده‌ڵێت «ئ���هوه پێویستى به‌هه‌موار ک��ردن�ه‌وه‌ى ره‌جه‌ب ئاڵى چاودێرى سیاسی عێراقی گومانى پشتراستى ئه‌مه‌شى به «ناکۆکیه‌کانى نێوان لیسته ده‌ستوری عێراقی ههیه». داواکارییه‌کانى کورد له نۆزد‌ه خاڵ پێک دێت ،له جێبه‌جێکردنى داواکارییه‌کان کورد ههیه له الیه‌ن کوردیه‌کان‌و لیسته‌کانى تر» دێنێته‌وه. ره‌جه‌ب ئاڵى بۆ (چه‌تر)ى رونکردهوه که مالیکى مالیکى به‌شێوه‌یه‌کى زاره‌ک��ى ره‌زامه‌ندى پیشانداوه س�ه‌رۆک وه‌زی��ران�هوه ،ده‌ڵێت «پێویست بوو ئهوه له له‌سه‌ر جێبه‌جێکردنى ( )18خاڵیان و تێبینى ههیه قاڵبى به‌ڵێن نه‌مایه‌ته‌و‌ه و بخرای‌ه سه‌ر کاغه‌ز‌و ئیمزاى ره‌نگ‌ه ته‌نها هه‌ندێک له خاڵه‌کانى کورد جێبه‌جێ بکات و ئه‌وانى تر پشتگوێ بخات ،له‌به‌رامبه‌ر له‌سه‌ر خاڵى ( )19هه‌م سه‌باره‌ت به جێبه‌جێکردنى دوو قۆڵى بکرایه». ئه‌و چاودێر‌ه سیاسیه پێیوایه ته‌نها ئه‌و داواکاریانه ئه‌مه‌شدا کورد ئه‌وه‌ى له به‌رده‌ستدای‌ه «ده‌ستبه‌ردارى مه‌رجى کورد بۆ سه‌ندنه‌وه‌ى متمان‌ه له حکومه‌ته‌که‌ى مالیکى له حاڵه‌تى کشانه‌وه‌ى وه‌زیر‌ه کورده‌کان له جێبه‌جێ ده‌کرێن که قورس له‌سه‌ر خودى مالیکى‌و پۆسته وه‌زاره‌یه‌کانى حکومه‌ته‌که‌ى مالیکى ببێت، لیسته‌کانى ترى نێو ئه‌نجومه‌نى نیشتیمانى ناکه‌وێت ،ئه‌مه‌یان جێگه‌ى مه‌ترسی‌ه بۆ خودى مالیکى». حکومه‌ته‌که‌یدا.
«ئاماره‌که‌ى رێکخراوی وادى ئه‌ڵمانی راست نییه»
به‌ڕێوه‌به‌ری وادی :هه‌رکه‌سێ ده‌ڵێ ئه‌و ئامار ه راست نی ه له‌خۆیه‌و ه قس ه ده‌کات
داتایه‌ک باڵوده‌کرێته‌و‌ه ناکرێت قسه له‌سه‌ر ( )50ساڵ پێش ئێستا بکرێت ،هه‌موو ده‌زانین که ( )30ساڵ پێش ئێستا ره‌نگ‌ه ژنانی گه‌رمیان له ()%90ی خهتهنه کرابن ،به‌اڵم ئێستا زۆربه‌ى مامانه‌کان ده‌ڵێن له دوای پرۆسه‌ى ئه‌نفاله‌و‌ه خه‌ته‌نه‌مان نهکردووه». نیشتمان ده‌ڵێت :له وادی ئه‌ڵمانی ده‌پرسم به چ شێوه‌یه‌ک ده‌توانن بیسه‌لمێنن که ئه‌و داتای‌ه راستییه، به‌اڵم بهوه ده‌یسه‌لمێنم که چوومه‌ت‌ه نێو گونده‌کانه‌و‌ه و ژنانی گوندم کۆکردووه‌ته‌و‌ه و باسی ئه‌و دیارده‌یه‌م بۆ کردون وتوویانه خه‌ته‌نه‌کردن هه‌ر نهماوه ،ته‌نانه‌ت ژنى وا ههبووه وتویه‌تی «ئه‌و دیاردهیه نهماوه و ئێوه هاتوون زیندوی دهکهنهوه ،چونکه مۆدێلی نهماوه ئیتر ئێوه بۆ باسی ده‌که‌ن». ئه‌ندامه‌که‌ى سه‌نته‌رى روناکبیری باس له‌وه‌ش ده‌کات که له گوندی نازێی گهوره له‌گه‌ڵ مامانێکدا قسه‌ی کردووه وتویه‌تی تاوه‌کو ئێستا هیچ که‌سێک نه‌هاتووه پێم بڵێت خه‌ته‌نه‌کردن قه‌ده‌غه‌ی‌ه و تۆ یه‌که‌م که‌سیت ک�ه‌وات پێی وت��ووم و چۆن ب��اوه‌ڕت پێبکه‌م ،وتی تۆ مه‌الیه‌ک بهێن‌ه بڵێت خه‌ته‌نه‌کردن حه‌رام‌ه من ئیتر
نایکه‌م. نیشتمان جه‌میل رای��ده‌گ �هی �ه‌ن��ێ��ت ک �ه مامۆستا ئاینیه‌کان ده‌توانن رۆڵێکی گهوره له‌م ب��واره‌دا ببینن، به تایبه‌ت بۆ گونده‌کان« ،ئه‌وه‌ى من به‌ساڵێک ناتوانم خه‌ڵک وشیار بکه‌مه‌وه ،سه‌رجه‌می مه‌الکان ده‌توانن له‌وتاری یه‌ک هه‌ینی ئه‌و رۆڵ‌ه ببینن». ئ �ه‌و راپ��ۆرت��هى رێ��ک��خ��راوى وادى ئه‌ڵمانى ک�ه له ناوه‌ڕاستى ساڵى ()2010دا باڵو کرایه‌وه ،له ناوچه‌کانى گه‌رمیان و چه‌ند ناوچه‌یه‌کى تر ئه‌نجامدرابوو ،له کۆى ( )1408ژن که ته‌مه‌نیان له نێوان ( 14بۆ )19سااڵنه له ()%50ى خهتهنه کراون. فەالح مورادخان بەڕێوبەری رێكخراوی وادی ئەڵمانی دەربارەی ئەو ئامارە بە(چەتر)ی راگەیاند «كارەكانمان بەشێوەی مەیدانی بووە ،هەركەسێك دەڵێت ئەو ئامارە راست نیە ئاگای لە راپۆرتەكە نیە و خوێندنەوەی بۆ نەكردووە و زانیاری لەسەر كاری ئێمە نیە و لەخۆیەوە قسە دەكات». بەڕێوەبەری رێكخراوی وادی ئەڵمانی باسی لەوەكرد ئ���ەوان ل��ە ئەنجامی ك��اری چەندین س��اڵ و متمانە
پەیداكردن لەو بوارەدا ئەو لێكۆڵینەوەیەیان ئەنجامداوە، وتی« :ئەو توێژینەوانەشی كە لەدوای راپۆرتەكەوە كراون دەرئەنجامەكانیان زۆر نزیك و ئەگەر هەڵەشی تێدابوبێت ئێمە هەوڵمانداوە بۆگەرمكردنی باسەكە و ئەنجامدانی توێژینەوەی دیكە بۆ دۆزینەوەی چارەسەر». دەربارەی ئەوەی لە راپرسیدا ئامارێكی ورد و دەقیق دەستدەكەوێت ،ن��اوب��راو دەڵێت« :ق��ەد رێ��ژەی دەقیقت دەسناكەوێت لەوجۆرە توێژینەوانە ،ئێمە ناوچەكانمان دی��اری ك��ردوە و نمونەمان لێدەرهێناوە ،بۆیە ئەو جۆرە قسانە لەخۆوە دەكرێت و راست نیە ،چونكە ئەگەر ئەو دەرئەنجامانە راست نەبوایە ،ئەوا دەبوو ئێمە ڕووبەڕووی زۆر كێشە ببوینایەتەوە ،بۆیە ئەو توێژەرەی سەنتەری ژنان نەك ئەو توێژینەوەی نەخوێندوەتەوە ،بەڵكو نەشیبینیوە، بۆیە من قسەم لەسەر ئەو جۆرە كەسانە نیە». ناوبراو دەرب��ارەی تەمەنەكانی ناو راپرسیەكە دەڵێت «توێژینەوەكە لە چواردە ساڵەوە بۆ هەشتا ساڵ بووە بۆ تەمەنە بچوكەكان پرسیار لەدایكیان ك��راوە ،بۆیە هەتاوەكو تەمەنەكانیش زۆربێت رێژەكەش زیاتر دەبێت». مامانێک له ناحیه‌ی سه‌رقه‌اڵ که نه‌یویست ناوی
بهێنرێت به(چه‌تر)ی راگه‌یاند «ئێستا خه‌ته‌نه‌کردن نهماوه و له دوای راپه‌ڕینه‌وه‌ک‌ه دهکاته ( )18ساڵ وازم له‌و کاره هێناوه ،چونکه باوکم مه‌ال بوو ،چه‌ندین جار وتویه‌تی پێویست ناکات و فه‌رز نهکراوه ئافره‌ت خهتهنه بکرێت ،به‌ڵکو سونهته و ئه‌گه‌ر نه‌شکرێت ئاساییه، بۆیه منیش له‌و کاته‌و‌ه که‌سم خهتهنه نهکردووه و زۆر ده‌ستخۆشیش له‌و سه‌نته‌ر و رێکخراوانه ده‌که‌م که کاریان له‌سه‌ر ئه‌م دیاردهیه کردووه و ده‌یکه‌ن ،هه‌روه‌ها منیش زۆر په‌شیمانم له‌و کاره‌ى له رابردوودا کردوومه». م �ه‌ال ب�ه‌ه��اددی��ن ئه‌مین ،پێشنوێژ و وتارخوێنی مزگه‌وتی مه‌ال عه‌بدولکه‌ریمی موده‌ریس له گه‌ره‌کی ئیمام محه‌مه‌دی کفری سه‌باره‌ت به فه‌رز و سونه‌تبوونی خه‌ته‌نه‌کردنی مێینه ،ده‌ڵێت «له‌روانگه‌ى شه‌رعه‌وه خه‌ته‌نه‌کردن بۆ پیاو واجب‌ه (ئ��ه‌رک) و ف��ه‌رزه‌و بۆ ئافره‌تیش سونهته ،ئه‌و سونه‌ته‌ش ئه‌و شوێنان‌ه ئه‌گرێته‌وه که گه‌رمه ،ئه‌گه‌ریش ئافره‌ت خهتهنه بکات یان نه‌یکات به‌هیچ شێوه‌یه‌ک گوناهبار نابێت ،چونکه فه‌رز نییه، ب�ه‌اڵم ئه‌سڵوای‌ه خهتهنه نه‌کرێت به‌تایبه‌ت له شوێنه سارده‌کان ،هه‌ر که‌سێکیش بێت پرسیارم لێ بکات هه‌ر به‌و شێوه وه‌اڵمی دهدهمهوه و ده‌ڵێم خه‌ته‌نه‌کردنی ئافره‌ت فه‌رز نییه». مامۆستا به‌هادین وتیشی ب�ه‌الی منه‌و‌ه جێگه‌ی شانازیی‌ه بۆ ئه‌و مامۆستا ئاینییه‌ی بتوانێت له‌سه‌ر مینبه‌ر باسی خه‌ته‌نه‌کردنی ئافره‌تان بکات ،چونکه ئهمه بابه‌تێک‌ه جێی خۆیه‌تی باس بکرێت بۆ ئه‌وه‌ى موسوڵمانان لێی تێبگه‌ن و چیتر خه‌ڵکی رهخنه له ئیسالم نه‌گرێت و وانه‌زانێت خهتهنه کردن ئیسالم فه‌رزی کردووه.
یاریگاى شه‌هید (مامه‌قاله) فه‌رامۆش کراو ه به‌ڕێوه‌به‌رى ناحیه‌ى شۆڕش :تا ئێستا هیچ وه‌زاره‌تێک‌و ده‌زگایه‌کى وه‌رزشى نه‌یگرتووه‌ت ه خۆى
[ ئا /عه‌دنان عه‌لى ] الوان‌و وه‌رزشه‌وانانى یاریگاى شه‌هید (مامه‌قاله) گله‌یى زۆریان له الیه‌نى په‌یوه‌ندیدار ههیه به هۆى بوونى که‌مورتیه‌کى زۆرى له یاریگاکه‌یاندا و نه‌بونى پاسه‌وانه‌وه ،به‌ڕێوه‌به‌رى ناحیه‌که‌ش هۆکارى گرنگی نه‌دان به یاریگاکه ده‌گه‌ڕێنێته‌و‌ه بۆ ئه‌وه‌ى که هیچ وه‌زاره‌تێک نایگرێت‌ه خۆى. وه‌رزش�����ه‌وان ،ئ���ازاد حهمه س��اڵ��ح ،ت�هم�ه‌ن ()27 ساڵ ،سه‌ره‌ڕاى ئه‌وه‌ى یارگاکه‌ى پێباشه ،به‌اڵم باس له پشتگوێ خستنى ده‌کات و ئاماژه بهوه ده‌کات یاریگاى شه‌هید مام‌ه قال‌ه تا راده‌یه‌ک باشه و ئێمه‌ى وه‌رزشه‌وان سودى لێ ده‌بینین‌و هه‌ندێکجار خولى تێدا دهکهنهوه»،به‌اڵم له‌ڕووى خزمه‌تگوزارییه‌و‌ه به ته‌واوى فه‌رامۆش کراوه و ئاوڕى لێنه‌دراوه‌ته‌وه ،یاریگاکه دوو ژوورى تێدا دروستکراوه بۆ ئ�ه‌وه‌ى یاریزانان و وه‌رزشه‌وانان خۆیانى تێدا بگۆڕن ،به‌اڵم ئه‌و دوو ژووره ده‌رگا و په‌نجه‌ره‌ى پێو‌ه نهماوه و هه‌مووى شکاوه«. ناوبراو باسى له‌وه‌کرد زیاتر له ساڵێک‌ه ئه‌و زیانانه له‌و یاریگایه کهوتووه ،ده‌ڵێت «تا ئێستا نه الیه‌نى به‌رپرس‌و نه‌خه‌مخۆرێک خۆى لێ تێنه‌گه‌یاندوو‌ه و الیه‌نى به‌رپرس له‌به‌رامبه‌ر ئه‌م گرفتانه‌دا خۆى کردووه به‌که‌ڕه‌ى شه‌ربه‌ت». ئازاد روونیکرده‌و‌ه ماوه‌ى چه‌ند ساڵێک‌ه ئه‌و یاریگایه دروستکراوه ،به‌اڵم تا ئێستا فریز نهکراوه و خۆڵه، ده‌ڵێت «له‌کاتى یاریکردندا ئ�ه‌وه‌ن��د‌ه ت�ه‌پ و تۆز ێ جارى وا ههیه تۆپه‌ک‌ه نابینین ،ئاویشى هه‌ڵده‌ست
لێ نییه و تانکیه‌کانى یاریگاکه له شاره‌وانییه ،نازانین بۆچى براو‌ه بۆ ئه‌وێ». ئه‌و هاواڵتی‌ه گله‌یى له الیه‌نى به‌رپرسى ئه‌و ناحی‌ه ده‌کات و ده‌ڵێت «به‌ڕاستى له‌م ناحیه‌دا گرنگى به وه‌رزش و وه‌رزش�ه‌وان��ان نادرێت ،ئه‌و چاالکیانه‌شى ده‌کرێت ،وه‌رزشه‌وانان خۆیان ئه‌نجامى ده‌ده‌ن ،هیوامان وایه ئاوڕمان لێببده‌نه‌و‌ه تائێمه‌ش وه‌ک وه‌رزش �ه‌وان��ان��ى ت��رى کوردستان له‌م بواره‌دا پێشکه‌وین‌و تیپى هه‌ڵبژارده و یانه‌ى تایبه‌ت به خۆمان هه‌بێت و س��ااڵن��ه ب���ه‌ش���دارى خ��ول�ه‌ک��ان��ى کوردستان بکه‌ین». ه�ه‌ن��دێ��ک ل �ه وه‌رزش����ه‌وان����ان به راشکاویى و به‌شێوه‌یه‌کى ئاشکرا الی�ه‌ن��ى ب �ه‌رپ��رس ب�ه ه��ۆک��ارى ئه‌و کێشان‌ه ده‌زانن‌و پێیانوایه ئه‌گه‌ر پاسه‌وانێکیان بۆ ئه‌و یاریگایه دابنایه ،ئه‌و هه‌موو زیانه‌ى به‌ر نه‌ده‌که‌وت، هیوا ئه‌حمه‌د ،ته‌مه‌ن ( )23سا ڵ هاواڵتیه‌کى ئه‌و ناحیهیه باسى ل �ه‌وه‌ک��رد نه‌بوونى پ��اس �ه‌وان بۆ ئه‌و یاریگایه س �ه‌رچ��اوه‌ى هه‌موو گرفته‌کانه ،ده‌ڵێت «یاریگایه‌کى له‌م شێوهیه پاره‌یه‌کى زۆرى تێدا خه‌رج ێ پاسه‌وان ماوته‌و‌ه ئه‌وه‌ش بووه‌ت‌ه هۆى ئه‌وه‌ى کراوه ،به‌ب زیانى به‌رکه‌وێت».
ئه‌و هاواڵتی‌ه پێیوایه به دانانى پاسه‌وانێک یاریگاکه پارێزراو ده‌بێت ده‌ڵێت «پێم سهیره له‌م ناحیه‌دا ده‌یان هاواڵتى‌و گه‌نج‌و ده‌رچووى زانکۆ بێکارن‌و خوازیارى ئه‌وه‌ن کارێکیان ده‌ست بکه‌وێت ،که‌چى که‌سێک وه‌ک پاسه‌وان بۆ ئه‌و یاریگایه دانانێن که له‌الیه‌که‌وه پارێزگاریى له یاریگاکه بکات‌و له الیه‌کى تریشهوه بێکارێک ده‌خرێت‌ه سه‌ر کار». رێباز خالید ،ته‌مه‌ن ( )21س��ا ڵ که سه‌رقاڵى خۆئاماده‌کردن بوو بۆ یاریکردن ده‌رب��اره‌ى بابه‌ته‌که
ب��اس��ى ل���ه‌وه‌ک���رد ک �ه ئ���اگ���اداره ل �ه‌وه‌ى چه‌ند ساڵێک له‌مه‌وبه‌ر پاسه‌وانێکیان ب��ۆ ئ �ه‌و یارگایه دان�������اوه ،ده‌ڵ���ێ���ت «م���اوه‌ی���ه‌ک چ��اودێ��ری��ى ی��اری��گ��اک �هى ک��رد، به‌اڵم ئێستا له ماڵهوه دانیشتووه و موچه‌ى خۆى وه‌رده‌گ��رێ��ت بێ ئ�ه‌وه‌ى یه‌ک سه‌عات چاودێریى یاریگاکه بکات ،هه‌روه‌ها دواتریش پاسه‌وانێکى تریان بۆ دانا ،به‌اڵم ئه‌میش پاش ماوه‌یه‌کى که‌م له چاودێریکردنى یاریگاکه ،ئێستا له ماڵهوه دانیشتووه و موچه‌ى خۆى وه‌رده‌گ��رێ��ت ،که به‌ڕاستى ئهمه جێگه‌ى قبوڵکردن نییه». (چ��ه‌ت��ر) ب��ۆ زان���ی���ارى زی��ات��ر ل���ه‌س���ه‌ر ب��اب �ه‌ت �ه‌ک �ه پ �هی��وه‌ن��دی��ى ک��رد ب �ه (س����ه‌ردار محه‌مه‌د)ى به‌ڕێوه‌به‌رى ناحیه‌ى شۆڕشه‌و‌ه کرد ،ناوبراو سه‌باره‌ت به کێشه و که‌موکورتییه‌کانى ئه‌و یاریگایه باسى له‌وه‌کرد که هه‌ر پرۆژه‌یه‌ک ئه‌نجام ده‌درێت ،ده‌بێت الیه‌نى په‌یوه‌ندیدار ئه‌و پرۆژهیه وه‌ربگرێت ،بۆ ئه‌وه‌ى سه‌رپه‌رشتیى بکات ،چ له رووى دانانى پاسه‌وان و چ له رووى دابینکردنى که‌لوپه‌ل و چاره‌سه‌رکردنى هه‌موو گرفته‌کانیه‌وه ،وتى «به‌اڵم کێشه‌ک‌ه ئهوهیه ئه‌و یاریگایه پاش چه‌ند ساڵێک له دروستکردنى،
تا ئێستا هیچ وه‌زاره‌ت��ێ��ک و ده‌زگایه‌کى وه‌رزش��ى ن�هی��گ��رت��ووه‌ت�ه خ���ۆى ،ب��ۆی�ه کێشه‌کانى چ��اره‌س �ه‌ر نهکراوه». ئ�ه‌و ب�ه‌ڕێ��وه‌ب�هره باسى ل�ه‌وه‌ک��رد زیانگه‌یاندن به یاریگاکه په‌یوه‌ندى به ئاستى هۆشیاریى خه‌ڵکه‌وه ههیه ،ده‌ڵێت «ئه‌و یاریگایه بۆ خزمه‌تکردن به خه‌ڵکى به‌گشتى‌و توێژى الوان به‌تایبه‌تى دروستکراوه ،هه‌ق نییه خه‌ڵکى ئه‌م ناحیهیه زیان به به‌رژه‌وه‌ندى گشتى بگه‌یه‌نن ،گواستنه‌وه‌ى تانکییه‌کانیش بۆ شاره‌وانى، شتێکى کاتیی‌ه تا زیانى به‌رنه‌که‌وێت ،هه‌رکاتێک وه‌زاره‌تێک یاریگاکه‌ى گرت‌ه خۆى ،ئێمه تانکییه‌کان ده‌گه‌ڕێنینه‌و‌ه بۆ یاریگاکه». به‌ڕێوه‌به‌رى ناحیه‌ک‌ه سه‌باره‌ت به‌نه‌بونى پاسه‌وان وتى «ئێمه ناتوانین له هه‌موو بینایه‌کى حکومى و ده‌زگایه‌ک پاسه‌وانێک دابنێین ،چونکه ژماره‌ى پاسه‌وانمان ئهوهنده زۆر نییه به‌شى هه‌موو بینا و ده‌زگایه‌ک بکات ،به‌اڵم له‌گ‌ه ڵ سه‌رۆکى شاره‌وانى قسه‌مان ک��ردووه و ه �ه‌و ڵ ده‌ده‌ی��ن به‌زووترین کات پاسه‌وانى بۆ دابنێین». ناوبراو ئاماژه‌ى بۆ ئه‌وه‌کرد ئاگادارى ئهوه نیه که تا ئێستا دوو پاسه‌وانى بۆ دان��راوه و له ماڵه‌وه‌ن و چاودێریى یاریگاکه ناکه‌ن ،وتى «لهوه دڵنیا نیم، ته‌ئکید ده‌ک�هم�هوه ،نابێت پاسه‌وان ده‌وام نه‌کات و موچه وه‌ربگرێت ،به‌دواداچوون ده‌که‌م ،ئه‌گه‌ر شتى وا هه‌بێت ،به‌توندیى لێپێچینه‌و‌ه له‌گ‌ه ڵ ئه‌و پاسه‌وانانه ده‌که‌ین».
به‌ڕێوه‌به‌رى رێکخراوى دۆستایه‌تى کورد ـ یابان
[ دیدار /هێڤار قه‌ره‌داغی ]
ئه‌گه‌ر هه‌ڵه‌بج ه و ئه‌نفال نه‌ب ێ په‌رله‌مان و حکومه‌ت قودسیه‌تى نیه چه‌تر :رۆڵى حکومه‌ت چی بووه له چونى ئێو ه بۆ یابان؟
فه‌ره‌یدون محه‌مه‌د ساڵح ،به‌ڕێوه‌به‌رى رێکخراوى دۆستایه‌تى کورد -یابان له‌م دی��داره‌ى (چه‌تر)دا ئاماژه به‌وه‌ده‌کات ئ��ه‌وان��هى ب��وون �ه ق��ورب��ان��ى هه‌ڵه‌بجه و ش �ه‌ه��ی��دب��وون ئ��هم ئ��ازادی��ه ئ��ه‌وان دروس��ت��ی��ان��ک��ردووه ،ده‌ڵێت «شۆڕشى کوردیان پێشخست ،حکومه‌ت و په‌رله‌مان ئه‌گه‌ر هه‌ڵه‌بجه و ئه‌نفالى لێ ده‌ربکه‌یت هیچ قودسیه‌تێکى نامێنێت». چه‌تر :دامه‌زراندنى رێکخراوه‌که‌تان ده‌گ���ه‌ڕێ���ت���هوه ب���ۆک���هى ،م �ه‌ب �ه‌س��ت له‌دامه‌زراندنى چى بوو؟
ئێمه ک��ۆم�ه‌ڵ��ێ��ک خ��وێ��ن��دک��ار ب��ووی��ن ل هزانکۆى سلێمانى له ساڵى ()2004دا بیرمان ل �ه دروس��ت��ک��ردن��ی رێ��ک��خ��راوێ��ک ک����ردهوه که ساڵڕۆژى کاره‌ساتى هه‌ڵه‌بجه ببه‌ینه هێرۆشیما ت��اوه‌ک��و بیکه‌ینه ده‌س��ت�ه خوشکى هێرۆشیما، بیرمانکرده‌وه کۆمه‌ڵێک خه‌ڵک به‌رینه یابان و بۆ ئه‌و مه‌به‌سته‌ش سه‌ردانى د.به‌رهه‌م ساڵح مان کرد که ئه‌و کاته جێگرى سه‌رۆکى حکومه‌تى عێراق ب��وو ،ئه‌ویش ناردینیه الى د.جه‌عفه‌رى و ئیتر ل�ه رێ��گ�هى سه‌فیرى ی��اب��ان ل�ه ع��ێ��راق و دواى دانیشتنێک گه‌یشتینه ئ��ه‌وه‌ى سه‌ردانى یابان بکه‌ین ،وه‌فده‌که‌مان که له ( )14که‌س پ��ێ��ک��ه��ات��ب��وو ل��ه زۆرب�����هى چ��ی��ن و ت��وێ��ژه‌ک��ان��ى تێدا ب��وو ،ل �ه‌وێ شانۆگه‌ریه‌کمان ک��رد به‌ناوى «هیچ که‌س هاوڕێمان نیه جگه له کێوه‌کان» له‌گه‌ڵ ک��ردن �ه‌وه‌ى پێشه‌نگایه‌کى فۆتۆگرافى کاره‌ساته‌کانى هه‌ڵه‌بجه و ئه‌نفال و چه‌ند کۆڕ و سمینارێکیشمان به‌زمانى ئینگلیزى پێشکه‌ش ک��رد ،ئ�هوه یه‌که‌م سه‌ردانى وه‌ف��دى ک��وردى بوو بۆ واڵتى یابان له ساڵیادى هێرۆشیمادا له ساڵى ( ،)2006زۆرب �هى سه‌فیرى واڵت��ان ئاماده‌بوون، ئه‌و سه‌ردانه به سه‌رپه‌رشتى راسته‌وخۆى سه‌فیرى عێراق له یابان د.غانم الجوبیلى ب��وو ،جێگرى سه‌رۆکى حکومه‌تى یابان شیوازۆکیۆ بانگهێشتى کردین ،ئێمه‌ش چه‌ند داواکاریه‌کمان خسته‌ڕوو، داوامانکرد نه‌خۆشخانه‌یه‌ک له هه‌ڵه‌بجه دروست
ح��ک��وم �ه‌ت ه���اوک���ارىک�����ردوی�����ن ،ئ��ێ��م��ه ه���هم���وو م��ام��ۆس��ت��ا و خ��وێ��ن��دک��ار و کاسب بووین و تواناى ئه‌وه‌مان ن��ه‌ب��وو ،س��ااڵن �ه ()20000 دۆالر س �ه‌رف بکه‌ین ،بۆیه ح���ک���وم���ه‌ت الی����ه‌ن����ى ک���هم کرێ ته‌یاره و نیوه‌ى کرێى ئوتێله‌که‌ى بۆ سه‌رفکردین، رێ���ک���خ���راوه‌ک���ان���ی���ش ل���ه‌وێ م�ه‌س��روف��ات��ی م��ان �ه‌وه‌ی��ان بۆ دابینکردین. چ��ه‌ت��ر :تێڕوانینى ی��اب��ان��ی �ه‌ک��ان ل �ه‌س �ه‌ر کاره‌ستى هه‌ڵه‌بجه چی بوو؟
فه‌ره‌یدون محه‌مه‌د ساڵح فۆتۆ :زانکۆ بکه‌ن ،له‌و ساڵه‌وه به‌شدارى ساڵیادى کاره‌ساتى هێرۆشیما ده‌که‌ین و بوونى خۆمان ده‌سه‌لمێنین، هه‌ر له ()2006هوه به‌شدارى کۆنفرانسى ئاشتى ق �ه‌ده‌غ �ه‌ک��ردن��ى چ �ه‌ک��ى ئ�ه‌ت��ۆم��ی��م��ان ک���رد له ناکازاکى.
چه‌تر :کارکردنتان ته‌نها له سنورى هه‌ڵه‌بجه‌دا خ��ۆى ده‌بینێته‌وه ی��ان له ته‌واوى کوردستان؟
ل�ه‌ت�ه‌واوى کوردستان کار ده‌که‌ین ،یهکهمک���ارم���ان ل���ه‌س���ه‌ر ک���ه‌رک���وک ب���وو ب���ۆ ئ���ه‌وه‌ى بیسه‌لمێنین ک �ه ک��وردس��ت��ان��ی �ه ،کتێبێکمان ب�ڵاوک��ردوه‌ت �هوه ب �ه‌ن��اوى نه‌هامه‌تیه‌کانى ک��ورد کۆتایى پێهاتووه.
ب �ه‌ه��ۆى چ��ون��ى ئێمهوهخ �ه‌ڵ��ک �ه‌ک �هى ئ����ه‌وێ زی��ات��ر ئ��اش��ن��اب��وون ،ئ���ه‌و س��ه‌ردان��ه نه‌بوایه رێکخراوێکى وه‌ک پ��ی��س��وی��ن��دس و ج��ای��ک��ا و سه‌یفنشنترن نه‌یانده‌توانى بێن و لێره کاربکه‌ن.
چه‌تر :ئه‌و رێکخراوان ه توانیویانه لێره له چ بوارێکدا خزمه‌ت بکه‌ن؟
ئه‌وانیش به‌ڵێنیان دا ،به‌اڵم جێبه‌جێیان نهکردووه.
ساڵی یه‌که‌م ژماره 38 دووشه‌ممه 2710/10/13 - 2011/1/3
7
چه‌تر :به بۆچونى ئێوه هیچ کراوه بۆ به‌رکه‌وتوانى چه‌کى کیمیاوى؟
ئێمه الیه‌نى جێبه‌جێکار نین و الیه‌نى داواکارین، ئه‌وانه‌ى بوونه قوربانى هه‌ڵه‌بجه و شه‌هیدبوون ئیشه‌که‌ش هى ئێمه بوو ،هه‌رکه‌سێکیش دهڵێتئهم ئازادیه ئه‌وان دروستیان کرد ،شۆڕشى کوردیان ئیشى منه با بێ به بهڵگه بیسه‌لمێنێت ،بۆیه پێشخست ،حکومه‌ت و په‌رله‌مان ئه‌گه‌ر هه‌ڵه‌بجه ئهمه به‌رهه‌مى ئه‌و سه‌ردانه‌مان بوو. چه‌تر :به‌ڕاى تۆ راگه‌یاندنه‌کان تاچه‌ند و ئه‌نفالى ل��ێ��ده‌رب��ک�هی��ت ،هیچ قودسیه‌تێکى نامێنێت ،به راستى هه‌ڵه‌بجه و ئه‌نفال دۆسیه‌ى توانیویانه کار له‌سه‌ر که‌یسى هه‌ڵه‌بجه گ �ه‌ل��ى ک����وردى ب���رده ل��وت��ک�ه ،ب���ه‌اڵم ب �ه‌داخ �هوه بکه‌ن؟ ئاگادارم وه‌زیر ههبووه چووه بۆ ئه‌ڵمانیا بۆئهوهندهى ئاگاداربم ئه‌و به‌رکه‌وتوانه براونه‌ته ئێران و نه‌مسا ،به‌اڵم تا ئێستا به شێوه‌یه‌کى رێک و پێشه‌نگایه‌کى کتێب که کتێبى ک��وردى تێدا نمایشکراوه له که‌ناڵه‌کانه‌وه پیشاندراوه ،زۆر پێک نه‌یانتوانیوه کار بکه‌ن بۆ ئه‌و بریندارانه. چه‌تر :پێتوایه تێچووى چاره‌سه‌رى ره‌خنه‌م ههیه له هه‌ندێک له ده‌زگا راگه‌یاندنه‌کان، که‌سێک له‌و به‌رکه‌وتوانه هێنده زۆر بێت ئێمه ده‌چین گه‌لى یابان ده‌هێنینه کوردستان و کاره‌ساتى هه‌ڵه‌بجه و هێرۆشیما ده‌که‌ینه یه‌ک و له توانادا نه‌بێت بۆى ئه‌نجام بدرێت؟ چ �ه‌ن��دان رێ��ک��خ��راوى س �ه‌رب �ه‌خ��ۆ ه�هی�ه که پێنچ جار سه‌فه‌رمان کرد ،خه‌ڵکمان برده ئه‌وێ ودهت��وان�ێ تێچوى ده‌ی��ان ک�ه‌س بگرێته ئه‌ستۆى ئه‌و هه‌موو چاالکیه‌مان کرد و نهخۆشخانه دروست خۆى ،به‌اڵم ئه‌مان زیاتر گرنگیان به نوسراو و ده‌که‌ین ،باى ( )350,000دۆالر ده‌رمانمان داوه به نه‌خۆشخانه‌ى هیوا به ئاماده‌بوونى قایمقامى نانوسراوى وه‌زاره‌ت و ئه‌نجومه‌نى وه‌زیران داوه. چه‌تر :بودجه‌ى ئه‌و نه‌خۆشخانه‌یه هه‌ڵه‌بجه ،به‌اڵم بهداخهوه له راگه‌یاندنه‌کانه‌وه باس نه‌کرا ،له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا خۆشحاڵ ده‌بم گه‌ر بتوانم چهنده و کێ دابینى کردووه؟ _ ئه‌و نه‌خۆشخانه‌یه به ناوى عومه‌رى کوڕى به‌ردێک له‌سه‌ر به‌ردێک بۆ خه‌ڵکى شاره‌که‌م خ��اوه‌ره‌وه‌ی�ه واڵت��ى یابان بودجه‌که‌ى له ئه‌ستۆى دابنێم. خ��ۆى گ��رت��ووه ب��ڕى ( )562,000دۆالرى بۆ ته‌رخانکراوه ،ئێمه ته‌نها پردى په‌یوه‌ندى بووین له‌م پرۆفایل: پرۆژه‌یه‌دا.
چه‌تر :له‌دواى ته‌واوبوونى پرۆژه‌که چ سه‌رنجێکتان هه‌بوو له‌سه‌رى؟
ئ��ێ��م �ه ت �ه‌ن��ه��ا ره‌خ���ن���هى ئ����ه‌وه‌م����ان ه �ه‌ب��وو رێکخراوى «پیسویندس» یه‌که‌م رێکخراو په‌یوه‌ندیشمان به قایمقامى هه‌ڵه‌بجه (گ��ۆرانبووه له الیه‌ن جێگرى سه‌رۆکى حکومه‌تى ژاپۆنه‌وه ئه‌دهه‌م)هوه کرد که هیچ نه‌بوایه نوێنه‌رێکمان ن��اردن��ى ت��اوه‌ک��و نه‌خۆشخانه‌یه‌ک ل�ه هه‌ڵه‌بج ه له کاتى کردنه‌وه‌ى ئه‌و پرۆژه‌یه‌دا له‌وێ هه‌بوایه، دروست بکه‌ن ،ئێمه‌ش ده‌مانه‌وێت شته‌کان بگاته چونکه ئ �ه‌و دیکۆمێنته‌ى الى م��ن ههیه الى مه‌به‌ست ئیتر دوایى کێ خۆى پێده‌کاته قاره‌مان وه‌زیرى ته‌ندروستییش نیه. گرنگ نیه. چه‌تر :واته ئێوه بانگهێشت نه‌کران،
چه‌تر :بۆ به‌رکه‌وتوانى چه‌کى کیمیاوى که ئێستا له ژیاندا ماون چیتان کردووه؟
کراوه
هۆکاره‌که‌ى چى بوو؟
به‌ڵێ بانگهیش نه‌کراین ،دیاره لێره خهڵکپێى خۆش نیه کارێک بکرێت.
ئ������ه‌وان ن �ه‌خ��ۆش��ی �ه‌ک��ی��ان ه���هی���ه ب���ه‌ن���اوىدا، «هه‌باکوشه« که زۆر ش���اره‌زان ل�ه‌و بابهته چ��ه‌ت��ر :ب��ۆچ��ى ئ��ێ��وه سه‌رپه‌رشتى ئێمه‌ش داوام��ان��ک��رد گروپێکى پزیشکى بنێرن ،پرۆژه‌که‌تان نه‌کرد؟
فه‌ره‌یدون محه‌مه‌د ساڵح نامدار ساڵى ( )1968ل ه هه‌ڵه‌بج ه له‌دایکبووه به‌ڕێوه‌به‌رى گشتى رێکخراوى دۆستایه‌تى کورد -ژاپۆن ه و ده‌رچووى کۆلێژى زمان به‌شى ئینگلیزییه
به‌ڕێوه‌به‌رى پرۆژه‌ى گۆران سیتى:
چاوه‌ڕوانى زه‌ره‌رى باشین ل ه هه‌ڵه‌بجه [ ئا /ئارام شه‌مێرانى ] هاواڵتیانى هه‌ڵه‌بجه‌ى شه‌هید گله‌یى ل��ه‌و کۆمپانیا ب �هره �هم هێنه‌رانه‌ى دروستکردنى خانوو د ه‌ک��ه‌ن به‌هۆى به‌رزى نرخى یه‌که‌کانى نیشته‌جێبون، به‌ڕێو ه‌به‌رى پ��رۆژ هى گ��ۆران سیتیش د ه‌ڵێت «خه‌ڵکى د ه‌توانن کرێچى بن ن��ات��وان��ن خ��ان��وو ب��ک��ڕن ،له‌وانه‌شه له‌برى قازانج زیان بکه‌ین و هه‌موو کۆمپانیاکانیش پێیانوتوین پ��رۆژ ه له‌هه‌ڵه‌بجه‌دا مایه‌ى ز ه‌ر ه‌ر ه».
ه���ه‌ژار ک��اک�ه ح �هم �ه ،ت �هم �ه‌ن ( )36ساڵ دانیشتووی شارى هه‌ڵه‌بجه له‌باره‌ى زۆرى نرخى ئ�ه‌و خانوانه‌وه ئ��ام��اژه‌ى بۆ ئ�ه‌وه‌ک��رد خه‌ڵکى هه‌ڵه‌بجه به‌گشتى داهات و پاشه‌که‌وتیان کهمه و ناتوانن له‌و یه‌کانه سوودمه‌ند ببن ،وتى «له کوێم بوو چوار ده‌فته‌ر و حه‌فتا وه‌ره‌ق�ه بده‌م به خانوویه‌ک ،ئ��اواره‌م و کرێچیم و خاوه‌نى س��ێ منداڵم یه‌کێکیان نه‌خۆشه و ههمیشه به‌ڕێگاوه‌م بۆ به‌غداد بۆچاره‌سه‌رکردنى ،یه‌ک دینارێکیش موچه‌م له‌م حکومهته نیه». ه�ه‌ژار باسى له‌وه‌کرد قوربانیداوه و شه‌ڕى له‌پێناوى ئ�هم خاکه‌دا ک��ردووه و برایه‌کیشى ش�ه‌ه��ی��د ب���ووه ،ده‌ڵ��ێ��ت «ش���اره‌وان���ى هه‌ڵه‌بجه ده‌توانێت ی�ه‌ک ده‌ش��ت زه‌وى به ب�ه‌الش بدات به کۆمپانیاى به‌ڕێز و گ��ۆران سیتى ،به‌اڵم ناتوانێت پارچه زه‌وییه‌ک بدات به من تاخۆم بیکه‌مه‌وه به خانوو ،ئه‌و خانوانه ئهوهنده گرانن
له کڕین ن��ای�ه‌ت ،س���ه‌ره‌ڕاى ئ �ه‌وه‌ش له‌وپه‌ڕى شاره‌وه‌یه و خزمه‌تگوزارى نیه». هاوسه‌ر حهمه ئه‌مین که پیشه‌ى مامۆستایه، خانویه‌کى کڕیووه به بڕى ( )57ملیۆن دینار، ده‌ڵێت «ئه‌گه‌رچى نرخه‌که‌ى زۆره ،به‌اڵم بیر ده‌که‌مه‌وه له‌وه‌ى که ماوه‌که‌شى زۆره و ()10 س��اڵ ک��ات ههیه ب��ۆ دان���ه‌وه‌ى ئ �ه‌و پ��اره‌ی�ه به باشى ده‌زانم». ئ�ه‌و مامۆستایه رونیکردهوه چ��وار مانگ جارێک بڕى ( )774هه‌زار دینار ده‌دات به‌و کۆمپانیایه‌ى که خانووه‌که‌ى لێکڕیوه ،ده‌ڵێت «ئه‌و ئه‌رزه‌ى کڕیومه ( )200مه‌تره و ()136 مه‌ترى لێکراوه به خانوو ،مانگانه بڕى ()774 هه‌زار دینار ده‌ده‌م به کۆمپانیاکه و دواتریش قه‌رزى حکومه‌ت دهدهمهوه». بیالل حه‌سه‌ن ،به‌ڕێوه‌به‌رى پ��رۆژه‌ى گۆران سیتى له هه‌ڵه‌بجه‌ى شه‌هید باسى له‌وه‌کرد ئه‌و پرۆژهیه له الیه‌ن کۆمپانیاى به‌ڕێزه‌وه جێبه‌جێ ده‌کرێت بۆ م��اوه‌ى پێنج س��اڵ تا یه‌که‌کانى نیشته‌جێبوون به‌شێوه‌ى وه‌به‌رهێنان بکهنهوه و بیفرۆشنه‌وه ب�ه ه��اواڵت��ی��ان ،وت��ى «()1038 یه‌که‌یه و ( )450یه‌که‌ى له قۆناغى جێبه‌جێ کردندایه و ( )60یه‌که‌ش کلیله‌کانى ته‌سلیم ب �ه خ��اوه‌ن �ه‌ک��ان��ی��ان ک����راوه )350( ،ی�ه‌ک�ه‌ش له‌قۆناغى سه‌ر بادلۆ و سه‌قفدایه«. ب����ه‌ڕێ����وه‌ب����ه‌رى پ�������رۆژه‌ى گ�������ۆران س��ی��ت��ى رون��ی��ک��ردهوه داوای���ان ل�ه ش��اره‌وان��ى ک��ردوه بۆ ئه‌وه‌ى زه‌وی��ان بداتێ ،وتى «ئه‌وانیش به پێى رێنماییه ئیداریه‌کانى خۆیان زه‌وییان به ئێمه‌ى
له هه‌ڵه‌بجه پرۆژه‌کان مایه‌ی زه‌ره‌رن
››
«خه‌ڵکى ده‌توانن کرێچى بن‌و ناتوانن خانوو بکڕن ،له‌وانه‌ش ه له‌برى قازانج زیان بکه‌ین»
وه‌به‌رهێنه‌ر داوه» ،له‌باره‌ى بوونى گرفتیشه‌و‌ه له الی�ه‌ن ئه‌و خ��اوه‌ن زه‌وی��ان�هى کشتوکاڵین و تاپۆى ره‌شیان ههیه و داواى قه‌ره‌بوو دهکهنهوه، ئ���ه‌و ئ���ه‌ن���دازی���اره وت���ى «ئ����هوه پ��هی��وه‌ن��دى به شاره‌وانییه‌وه ههیه نه‌ک ئێمه ،هه‌روه‌ها سودى مادى ئه‌م پڕۆژه‌یه بۆ حکومه‌ت و شاره‌وانى نیه ،چونکه ئێمه گه‌ڕه‌کێکى ن��وێ دروس��ت ده‌که‌ین ده‌که‌وێته سنورى شاره‌وانى هه‌ڵه‌بجه‌وه و ئ �ه‌رک��ى ن��ی��ش��ت�ه‌ج��ێ��ب��وون ل �ه‌س �ه‌ر ح��ک��وم�ه‌ت که‌مده‌که‌ینه‌وه». ن���اوب���راو ئ �ه‌وه‌ش��ى ن���ه‌ش���ارده‌وه ک �ه خه‌ڵکی ه���ه‌ڵ���ه‌ب���ج���ه ه�������ه‌ژار و ک����هم����ده‌رام����ه‌ت����ن و له‌توانایاندا نیه ئه‌و خانوانه بکڕن« ،خه‌ڵکى ده‌ت��وان��ن کرێچى بن و ناتوانن خانوو بکڕن، ل���ه‌وان���ه‌ش���ه ل���ه‌ب���رى ق���ازان���ج زی����ان ب��ک �هی��ن و هه‌موو کۆمپانیاکانیش پێیانوتوین پرۆژه له
هه‌ڵه‌بجه‌دا مایه‌ى زه‌ره‌ره». هه‌روه‌ها به‌ڕێوه‌به‌رى گشتى کۆمپانیاى به‌ڕێز یاسین مه‌حمود بڕیارى داوه ئه‌گه‌ر خێرێکى مادى بکه‌ن ده‌یکه‌ینه‌وه به پرۆژه‌یه‌کى تر بۆ هه‌ڵه‌بجه‌ییه‌کان ،وت��ى «هیچ خێرێکمان له هه‌ڵه‌بجه ناوێت و ئه‌وه‌شى ده‌ستمان ده‌که‌وێته‌وه هه‌ر ده‌یکه‌ینه‌وه به پرۆژه بۆ خزمه‌تى ئه‌و شاره شه‌هیده». (چ��ه‌ت��ر) چ�ه‌ن��دی��ن��ج��ار پ �هی��وه‌ن��دى ک���رد به خدر که‌ریم ،سه‌رۆکى شاره‌وانى هه‌ڵه‌بجه بۆ زانینى ئ�ه‌و زه‌وییانه که موڵکى شاره‌وانین ی��ان موڵکى هاواڵتیانه و تاپۆیان ههیه یان زه‌وى کشتوکاڵین و ق�ه‌ره‌ب��ووى خاوه‌نه‌کانیان ده‌ک��رێ��ت �هوه ی���ان ن���ا ،ب���ه‌اڵم وه‌اڵم���م���ان ده‌س��ت نه‌که‌وت و هیچ لێدوانێکمان له‌و بارهیهوه بۆ نه‌درا.
ژنان ساڵی یه‌که‌م ژماره 38 دووشه‌ممه 2711/10/13 - 2011/1/3
8
بۆ لە ناو گێژاوی گومان بژین
حکومه‌ته‌که‌ی مالیکی ب ه حکومه‌تی پیاوان ناو ده‌برێت [ ئا /سه‌الحه‌دین ساڵه‌یی که‌رکوک ] ده‌رباره‌ی په‌راوێز بوونی ژنان له پێکهاته‌ی نوێی حکومه‌تی عێراق ،حاڵی نه‌بوونی هه‌ندێ م �ه‌الی مزگه‌وته‌کان له زاراوه‌ی جێنده‌ر و بوونی نا یه‌کسانی له یاسای سزادانی عێراقی به‌رامبه‌ر ژنان ،له دیدارێکدا (سرود محه‌مه‌د) چاالکوانی بواری ژنانی که‌رکوک بۆ رۆژنامه‌ی (چه‌تر) به‌مجۆره دوا: چه‌تر /هۆکاری بێ به‌ش بوونی ژن��ان ل ه حکومه‌تی نوێى عێراقی چۆن شرۆڤه ده‌که‌ن؟
››
چه‌تر /ده‌رباره‌ی حاڵی نه‌بوونی هه‌ندێ له مه‌الکان بۆ زاراوه‌ی جێنده‌ر تێبینیتان چییه؟
ئه‌گه‌ر ل ه قورئانی پیرۆز بۆ وشه‌ی جێنده‌ر بگه‌ڕێینه‌وه، ئه‌وا یه‌کسانی جێنده‌ری ل ه قورئاندا هاتووه
چه‌تر /جێنده‌ر به‌شێوه‌یه‌کی زانستی چۆن پێناسه ده‌کرێت؟
وشه‌ی جێنده‌ر وشه‌یه‌کی یۆنانیه ،ئه‌و هه‌ڵسوکه‌وته‌یه،ب��ۆ ن��م��ون�ه کچێک ل �ه‌دای��ک ده‌ب��ێ��ت ی�ه‌ک��س�ه‌ر جلی س��ور و زه‌ردی له‌به‌ر ده‌ک��رێ ،بۆ کوڕیش ج��ۆری تر به‌پێچه‌وانه ،که ک��وڕ گ �هوره ب��وو له‌گه‌ڵ ب��اوک بۆ ب��ازار ده‌چ��ێ و ده‌بێت له ماڵهوه ئاگای له کچه‌کان بێت ،ببێته شوانی کچه‌کان ،کچێک ته‌مه‌نی بیست ساڵه ده‌بێ له‌گه‌ڵ براکه‌ی ته‌مه‌نی ( )5ساڵه بڕوات بۆ دهرهوه ،بۆ ئه‌وه‌ی کۆمه‌ڵکا زیاتر رێزی لێ بگرێ، جێنده‌ر ئه‌و جیاوازییه و هه‌موو ئه‌و شتانه ده‌گۆڕێت، جێنده‌ر له واڵتێکه‌وه بۆ واڵتێکی تر ده‌گۆڕێت ،وشه‌ی جێنده‌ر له ئه‌رد له دێیه‌ک بۆ شار ده‌گۆڕێت ،سه‌یری ئهوه بکه ژنێکی دانشتووی (حه‌ویجه) له دوای پیکاب سوار بووه و جگه‌ره ده‌کێشێت ،ئه‌و ره‌فتاره الی ئه‌وان ئاساییه ،ئایا کچێکی ن��او ش��ار ئ�ه‌و هه‌ڵسوکه‌وته‌ی پێده‌کرێت له ناو شه‌قام جگه‌ره بکێشێت بێگومان ب ه چاوێکی ک�هم سه‌یری ده‌ک��رێ��ت ،یا ره‌ش پێستێک یا جوله‌که‌یه‌ک له کۆمه‌ڵگا ب���ه ک �هم��ی ئ���ام���اژه‌ی پ��ێ��ده‌ک��رێ��ت،
››
چه‌تر /تا چه‌ند ماده‌ی ( )41و ()409ى یاسای عێراقی مافی ژنان پێشێل ده‌کات؟
ماده‌ی ( )41له یاسای سزادانی عێراقی رێگا بهپیاو ده‌دات به بیانووی ته‌مێ کردن به ئاره‌زوی خۆی تا رووحی تێدا مابێت لێدان به‌رامبه‌ر ژنه‌که‌ی به‌کار بهێنێت ،ئه‌م یاسایه دژی مافی مرۆڤه)409( .ش ئه‌م ماده‌یه وا ده‌بینم دژی ئاینی ئیسالمیشه ،له‌م ماده‌ی ه پیاو بۆی ههیه به ن��اوی ناموس ژنه‌که‌ی بکوژێت، له حاڵه‌تی زینا یا له جێگاکه‌ی پیاوێکی نامۆی بینی ،سزاکه‌شی سووکه له ( )6مانگ بۆ ( )3ساڵ زیندانی ،بۆ ئه‌وه‌شى ژنیش پیاوه‌که‌ی له خیانه‌ت بینی ده‌توانێت بیکوژێت ،بۆ ئه‌م مهبهسته هه‌ندێ کێشه‌مان له فه‌رمانگه‌ی دادی که‌رکوک وه‌رگرتووه ،کابرای بکوژ کاتێ ژنه‌که‌ی خۆی ده‌کوژێت خۆی شاهید‌ه و بکوژه و قازیه و هه‌موو شته‌کانه ،چۆنێتی چه‌ندین رووداوم��ان شرۆڤه کردوه و ده‌رده‌که‌وێت بکوژ قسه‌ی راستی نه‌کردوه ،ویستویه‌تی ژنی دووه‌م بێنێ ژنه‌که‌ی رازی نهبووه ،یا هه‌وڵی فرۆشتنی خانووه‌که‌ی داوه ک�ه ب�ه‌ن��اوی ژنه‌که‌یه‌تی قبوڵی ن �ه‌ب��ووه ،ی��ا حاڵه‌تی وا ه �ه‌ب��ووه ب���اوک ( )3ک��چ��ی خ��ۆی ل�ه‌س�ه‌ر پ�هی��وه‌ن��دی ت�ه‌ل�ه‌ف��ۆن ک��وش��ت��ووه ،دوای���ی بۆمان ده‌رک�����ه‌وت ک��چ �ه‌ک��ان دای��ک��ی��ان م����ردوه و زڕ دایکیان ههیه ،رۆژانه باوک به قسه‌ی باوه‌ژن به ئاگر جه‌سته‌ی منداڵه‌کانی داغ ک��ردوه ،ل ه خۆشه‌ویستی بێ به‌شی کردون ،ئه‌وکاره تااڵن ه وای له کچه‌کان ک��ردوه له ده‌ره‌وه‌ی م��اڵ بۆ خۆشه‌ویستی بگه‌ڕێن.
ده‌بینین بانگه‌ش ه بۆ عێراقی دیموکراس و ئازاد و یاسا ده‌کرێ، به‌اڵم ل ه راستیدا بۆچوونه‌کان ئه‌و ه نیشان نادات
ئ�ه‌گ�ه‌ر ل�ه ب�ه‌رام��ب�ه‌ر چه‌مکه ج��ی��اوازه‌ک��انوش���هی ژن���ان ب �ه‌ک��ار بهێنیت ئ���ه‌وا ب �ه تێبینی سه‌یرت ده‌کرێت ،به‌هه‌مان شێوه بڵێیت ئافره‌ت یا خوشکان یا خانمان ،هه‌ندێ که‌س ده‌ڵێن ئه‌گه‌ر خانمین بۆ هاتووین بۆ ئێره له رێکخراوه‌کان کار ده‌که‌ین ،ئه‌گه‌ر هه‌ر ناوێک بێت گرنگ نییه ،نابێت جیاوازی بکرێت ،گرنگ ناوه‌رۆک و کاره‌کانمانه خزمه‌تى سه‌رتاسه‌ری هه‌موو ژنان و ئافره‌تان و خانمان و خوشکان بکات.
سرود محه‌مه‌د پرۆفایل: ده‌رچووی کۆلێژی کشتوکاڵی موسڵ ل ه ساڵی ( )1993و ل ه ساڵی ()2005هوه تا ئێستا به‌رپرسی رێکخراوی هیوای عێراقی ل ه شاری که‌رکوک ه و چاالکوانى بوارى ژنانه
شه‌پۆلى یه‌که‌مى بزوتنه‌وه‌ى ژنان له چاره‌کى سێهه‌مى سه‌ده‌ى نۆزده‌هه‌م واته له نێوان سااڵنى (1848ت��ا )1880شاهیدى شکڵگرتنى شه‌پۆلێکى نوێ ل ه بزوتنه‌وه‌ى ژنان له سه‌ر بنه‌ماى گوتارى لیبرالیستى یه‌کسانى ژن و پیاو بووین .ئاخێوێک که له سه‌ر خستن‌ه ڕووى بیروڕا و گوتاڕى مودێرن و کۆمه‌ڵیک ده‌سته‌واژ‌ه وه‌ک ئاست و تاکگه‌رایى مرۆیى و مافى یه‌کسانى مرۆیى و ئ��ازادى له خۆ گرتبوو. ژنانى رۆژئاوایى به پێگه‌ى دژب‌ه یه‌ک و جیاواز و پرسیار خولقێن روبه‌رو ده‌بوون که ده‌بوو‌ه هۆى شکڵگرتنى شوناسى ژنانه و دواتر کۆمه‌ڵیک جواڵنه‌وه‌ى لێده‌که‌وته‌وه .ئه‌م ڕه‌وتان ه له ئه‌وروپا له چوارچێوه‌ى بزوتنه‌وه‌کان و خه‌باتى سندیکالیستى و ئانارشیستى ده‌رکه‌وتن ،به‌اڵم به شێوه‌یه‌کى تایبه‌تى شوێنى سه‌ره‌کى خواسته‌کانى ژنان ئه‌مه‌ریکا بوو .سه‌ده‌ى نۆزد‌ه ل ه ئه‌مریکا هاوکات له‌گه‌ل پرسى خه‌بات له دژى کۆیالیه‌تى و هاتنه ئاراى بزوتنه‌وه‌ى هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ى سیسته‌مى کۆیالیه‌تى بوو .ئه‌م ڕه‌وت‌ه له الیه‌ن کۆیله ئازادکراوکان و که‌سایه‌تی ه لیبڕاڵه‌کان که دژى کۆیالیه‌تى بوون له‌گه‌ڵ پشتگیرى کلێس ه پرۆتستانه‌کان رێبه‌ڕى ده‌کرا.له کۆتاییه‌کانى ساڵى ()1820 وات�ه له سه‌ره‌تاى دروستبوونى بزوتنه‌وه‌ى هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ى سیسته‌مى کۆیله‌دارى ژنێکى سپى پێست سه‌ر به یه‌کێ ل ه ویالیه‌ته‌کانى باشورى ئه‌مریکا نامه‌یه‌ک بۆ گوڤارێکى ژنان ه ده‌نوسى و به پێ وارسکه‌یه‌کى خۆماڵى و چاکسازى ژنان ه داوایان لێ ده‌کات له دژى کۆیالیه‌تى راپه‌ڕن. ل�ه‌و کاته به دواوه ژن��ان ب �ه‌ره‌ب �هره دێنه س�ه‌ر گ��ۆڕه‌پ��ان و کۆمه‌لێ له دام���هزراوه دژى کۆیالیه‌تى دروس��ت ده‌ک �ه‌ن. ده‌توانین ئاماژه به هه‌ندێکیان بکه‌ین وه‌ک (خوشکانى گریمکى سارا و ئانجێال ،له‌کرسامات و سارا داگالس) که
ئ �هم��ری��ک��ا ژن��������������ان��������������ى چاالک‌گێر له مه‌یدانى دژى ک��ۆی�لای �ه‌ت��ى و دژى به‌کارهێنانى مه‌ى یه‌کیان گرت و به گوێره‌ى پێویستیه‌کان و خواست ه هاوبه‌شه‌کانى رێکخراوه‌و به جیا له‌پرسه‌کانى په‌یوه‌ندیدار ب ه هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ى کۆیالیه‌تى و ب�����ه‌رگ�����رى ل����ه م���هى خواردنهوه سه‌ربه‌خۆ پرسى ژنانیان هێنای‌ه گوڕێ.
ش��اره‌زای��ان��ی ح�هی��ران به‌گشتی ده‌ق��ی ح�هی��ران ب ه په‌خشان‌ه شیعر یان شێوازێکی تایبه‌تی شیعری ئازاد ێ سه‌روای له‌قه‌ڵه‌می ده‌ده‌ن ،ل�ه‌رووی سه‌رواشه‌و‌ه س ههیه ک�ه بریتییه ل�ه سه‌ربه‌ند ناوبه‌ند و دواب�ه‌ن��د ئه‌مه‌ش ل �ه‌ڕووی ده‌ق �هوه حه‌یران له الوک و به‌یت و به‌ست‌ه و سیاچهمانه و هۆره و جۆره‌کانی دیکه‌ی سترانبێژی ج��ودای ده‌ک��ات �هوه .ش��اره‌زای��ان��ی ب��واری میۆزیکی کوردیش ئه‌وه‌یان ده‌ستنیشان کردووه حه‌یران زیاتر له‌سه‌ر په‌یژه‌ی مه‌قامی به‌یات ده‌گووترێت و زۆرکه‌م به په‌یژه‌ی مه‌قامی دیکه ده‌چڕدرێت. ئه‌مه‌ش نه‌ک هه‌ر حه‌یرانی سنوردار کردووه، به‌ڵکو وایکردوو‌ه له‌هه‌موو جۆره‌کانی دیکه‌ی سترانبێژی و ده‌نگبێژی جودا ببێتهوه و له‌هیچ شتیکی دیکه نه‌چێت .هه‌روه‌ها حه‌یرانیش وه‌ک ه �ه‌ر ژان��رێ��ک��ی دی��ک�هی سترانبێژی ده‌کرێ به نۆته‌ش بنووسرێته‌و‌ه و بخوێنرێته‌وه. باسوخواسی س�ه‌ره‌ک��ی ح�هی��ران ده‌ربڕینی رازونیاز و هیوا و حه‌سره‌ته‌کانی نێوان کوڕه‌تیم ه و کچه‌تیم‌ه حه‌یرانه ،یان بڵێین گێڕانه‌وه‌ی کورته چیرۆکێک یان هه‌ڵوێسته‌یه‌ک یان گفتوگۆیه‌کی نێوانیان‌ه که ئه‌ڤینداری یه‌کترن و به‌هۆی دووری نێوانیانه‌و‌ه و به‌ربه‌ستی کۆمه‌اڵیه‌تی و کلتوورییه‌و‌ه ناتوانن به‌یه‌کتر یان به‌مرازی دڵی خۆیان بگه‌ن .زۆر که‌م له حه‌یرانه‌کان چیرۆکێکی درێژ له‌خۆ ده‌گرن، هه‌روه‌ها سه‌رجه‌م به‌ندی حه‌یرانه‌کان یان له‌سه‌ر زمانی کچه‌تیم‌ه یان کوڕه‌تیمه‌ى حه‌یرانه، ی��ان له‌نێو خ��ودی ح�هی��ران�ه‌ک�ه‌دا گفتوگۆی نێوان هه‌ردووکیان به‌یه‌که‌وه‌یه ،واتا حه‌یرانبێژ چ ژن بێت یان پیاو ،یان روو له کهسه حهیرانبووهکهی خۆی ده‌کات و حه‌سره‌ت و داواکانی خۆی بۆ باس ده‌کات ،یان روو له گوێگرانی خۆی ده‌کات و باس له حهیرانبووهکهی خ��ۆی ده‌ک��ات .وات��ا حه‌یرانبێژ ب���ه‌رده‌وام به ران��اوی (ئ�هم��ن) چیرۆک و به‌سه‌رهاتی ساتێکی خۆی له‌گه‌ڵ ئه‌ڤینداره‌که‌ی ده‌گێڕێته‌وه ،یاخود به راناوی (ئه‌تۆ) روو له کهسه حهیرانبووهکهی ده‌کات .بۆی ه حه‌یرانبێژان زۆر که‌م ل‌ه‌حه‌یرانه‌کانیاندا چیرۆک و باسوخواسی که‌سێکی دیکه ده‌گێڕنه‌وه .زۆر که‌م ل ه حه‌یرانه‌کاندا باسوخواسی کۆمه‌اڵیه‌تی و سیاسی و ئایینی تێدا ره‌نگیداوه‌ته‌وه .مخابن ماوه‌یه‌ک‌ه چه‌ند حه‌یرانبێژێک له‌چوارچێوه‌ی ئه‌قڵییه‌ت و به‌رنامه‌ی ره‌وت���ی ئیسالمی سیاسیدا ،ه �ه‌وڵ��ده‌ده‌ن ح�هی��ران ل ه جه‌وهه‌ر و ناوه‌رۆکی راستهقینه و رۆمانسیانه‌ی خۆی دووربخرێته‌وه ،باسوخواس‌ه ئایینیه‌کانی تێو‌ه ده‌ئاخنرێت و به فۆرم و ئاوازی حه‌یران رووپۆش ده‌کرێت .ئه‌مه‌ش جۆرێک‌ه له شێواندنی که‌له‌پووری ره‌سه‌نی نه‌ته‌وه‌یه‌ک به‌گشتی و حه‌یران به‌تایبه‌تی .ئه‌گه‌رنا هه‌موو ئایین و ئایینزایه‌ک به‌گوێره‌ی هزر و رامانی خۆی ئاواز و هونه‌ری تایبه‌ت به‌خۆی ههیه و چ پێویست ده‌کات هانا بۆ شێواندنی به‌شێک له که‌له‌پوورێکی ره‌سه‌نی وه‌ک حه‌یران ببرێت؟ حه‌یران له‌ڕووی زمانی دهربڕینهوه به‌شێوه‌زارێکی زۆر ساد‌ه و ساکاری ئه‌و هه‌رێمه‌ى لێی له دایک ده‌بێت ده‌رده‌ب��ڕدرێ��ت و به ئاوازێکی زۆر ناسک له قوڕگی حه‌یرانبێژه‌و‌ه چریکه‌ی دێت و کاریگه‌ریخۆی له‌سه‌ر گوێگرانی خۆی ده‌کات .ده‌کرێ ئه‌و راستیی ه گرنگه بخه‌ینه‌ڕوو که شوێنی سه‌رهه‌ڵدانی حه‌یران گوند و الدێکان‌ه و تایبهته به چین و توێژه‌کانی ژێ���ره‌وه‌ی کۆمه‌ڵگا و ه��ون�ه‌ری خه‌ڵکی جووتیار و سه‌پان و باخه‌وان و ه �ه‌ژار‌ه و هیچ په‌یوه‌ندی ب ه چینی سه‌ره‌و‌ه و بااڵده‌ستی کۆمه‌ڵگاو‌ه نییه و به‌هیچ شێوه‌یه‌کیش گوزارشت له رازونیازی کوڕ‌ه‌ده‌ره‌به‌گ و ئاغا و میره‌و‌ه ناکات .کاتێکیش له مه‌جلیس و کۆشک و دیوه‌خانی به‌گ و ئاغایانیش ده‌گووترێت، س�ه‌رچ��اوه‌ک�هی بۆ کاریگه‌ری و ئاستی هونه‌ری حه‌یران و حه‌یرانبێژان ده‌گه‌ڕێته‌وه .پێچه‌وانه‌ی ئه‌و بۆچوون و رایه‌ی که سه‌رچاوه‌ی به‌شێکی حه‌یران ده‌گه‌ڕێننه‌و‌ه بۆ ناو مه‌جلیسی کۆشک و دیوه‌خانانی به‌گ و ئاغایان ،ئه‌گه‌ر ئه‌و بۆچوون‌ه له راستییه‌و‌ه نزیک بووای‌ه ئه‌وا ناوه‌رۆک و باسوخواسی حه‌یرانیش له ساده‌یی و مراز و راز و حه‌سره‌تی ئه‌ڤیندارانه‌ی
راستترده‌بوو .له‌الیه‌کی تریشهوه ئه‌گه‌ر ناکرێ هه‌ر له‌به‌ر ئهوهیه حه‌یرانبێژ به‌ده‌نگێکی به‌رز حه‌یرانه‌که‌ی ده‌چ��ڕێ��ت ،به‌حه‌یرانه‌که‌ی ئ�ه‌و بگووترێت حه‌یرانی سه‌رچیایی و ئ��ه‌وه‌ی به ده‌نگی نزمیش بیچڕێت پێی بگووترێت حه‌یرانی مه‌جلیسی ،ئهمه له‌کاتێکدا ده‌کرێ هه‌مان ئه‌و حه‌یرانه‌ی له‌سه‌ر چیا وتوویه‌تی، له ده‌شتایی و ته‌نانه‌ت له‌ناو مه‌جلیسی دیوه‌خانانیشدا به‌ده‌نگێکی به‌رز بیڵێته‌و‌ه و وتراویشه‌وه. له خودی حه‌یران و ده‌قی حه‌یراندا هیچ ئاماژه و تایبه‌تمه‌ندییه‌کی نابینریت که ئ�هم حه‌یرانه‌یان ب��ۆ سه‌رچیا و ئ �ه‌و حه‌یرانه‌یان ب��ۆ نێو مه‌جلیسان ئاماده‌کراوه ،چونکه شوێنی راسته‌قینه‌ی حه‌یران بۆخۆی ناخی حه‌یرانبێژه‌که‌یه ،کاتێکیش حه‌یرانبێژ حه‌یرانه‌که‌ی له ناخ و هزری خۆیدا ئافراندوویه‌تی هیچ حسابێک بۆ شوێنی وتنه‌که‌ی ناکات .هیچ به‌ڵگه‌یه‌کیش نییه حه‌یرانبێژان به‌و مهبهسته حه‌یرانیان ئافراندبێت .ته‌نانه‌ت ئه‌گه‌ر به‌وردی بڕوانین‌ه ئه‌و وش ه و ده‌سته‌واژ‌ه و رستانه‌ی له حه‌یراندا زۆر به‌کراوه‌یی ده‌رده‌ب���ڕدرێ���ن ،ک �ه ل �ه‌گ �ه‌ڵ داب��ون�ه‌ری��ت��ی داخ���راوی مه‌جلیسی دیوه‌خاناندا نه‌گونجێت. بۆیه ئه‌و پۆلێنکردنانه‌ی تا ئێستا بۆ جۆره‌کانی حه‌یران ک��راون ،کورتیان هێناوه و نه‌توانراوه ،وه‌ک ت سروشت و تایبه‌تمه‌ندیی‌ه هه‌مه‌الیه‌نه‌کانی پێویس حه‌یران ئاشکرا بکرێت .له‌سه‌ر ئه‌م بنهمایه پێویست ده‌ک��ات لۆژیک و شێوازی دیکه‌ی لێکۆڵینه‌وه‌ی که‌له‌پوورناسی بۆ پۆلێنکردنی جۆره‌کانی حه‌یران به‌کاربهێنرێت ،ل �ه‌گ �ه‌ڵ سروشتی هه‌مه‌الیه‌نه‌ی حه‌یراندا یه‌کانگیر ببێتهوه ،ئیدی ئه‌م پۆلێنکردن‌ه چ له‌ڕووی ده‌ق و ناوه‌رۆکه‌و‌ه بێت ،یان ریتم و ئاواز و په‌یژه‌ی مه‌قامه‌وه ،یاخود وێنه‌ی شیعریی و وه‌سف و ئاستی هونه‌رییه‌وه ،یان شوێن و هه‌رێمی سه‌رهه‌ڵدانی هه‌ر حه‌یرانێکه‌و‌ه بێت .ئه‌وه‌ی گرنگه له پۆلێنکردن و ده‌ستنیشانکردنی ج��ۆرو فۆرمه‌کانی حه‌یراندا تایبه‌تمه‌ندی به‌شه‌کانی حه‌یران بخرێته‌ڕوو و سیحر و ئیستاتیکای حه‌یران و کاریگه‌رییه‌کانی زیاتر ئاشکرا بکرێت. ئه‌گه‌ر به‌مشێواز‌ه سه‌رله‌نوێ حه‌یران و پێکهاته‌کانی شرۆڤه بکرێت ،ئه‌وا ده‌توانرێت ئاسانکاری ئه‌وه‌مان ب��ۆ ب��ک��ات ل����ه‌ڕووی ک�ه‌ل�ه‌پ��وورن��اس��ی��ی�هوه م��ێ��ژووی سه‌رهه‌ڵدانی حه‌یران و جوگرافیای باڵوبوونه‌وه‌ی حه‌یرانیش ده‌ستنیشان بکرێت ،کاریگه‌ری‌ه هه‌رێمیه‌کان ل �ه‌س �ه‌ر ح �هی��ران و ک��اری��گ �ه‌ری ح�هی��ران��ی��ش له‌سه‌ر
حه‌سه‌ن سیساوه‌یی
ن :حۆمیرا مۆشیرزادا و :ژیال ئیبراهیمى
دواتر بوون به پێشڕه‌وانى مافى ژنان .له هه‌مان کاتدا به‌شێکى گهوره له ژنان ،به تێروانینێکى جیاواز له بزوتنه‌وه‌ى له‌ناوبردنى کۆیالیه‌تى به‌شدار بوون ،هه‌ر له روانین‌ه کۆنه‌پارێزییه‌کان ک ه ته‌نیا به‌پێى هه‌ستى ئه‌خالقى ژنانه وب‌ه جه‌خت کردنه‌و‌ه له‌سه‌ر رۆڵى کالسیکى ژنانه هاتبوون‌ه گۆڕه‌پان تا خه‌ڵکانى توندڕه‌و رادیکاڵ که له کاتى هاتنیان به ناو ئه‌م ڕه‌وت‌ه خوازیارى به‌شدارى جدى و یه‌کسانى له‌گه‌ڵ پیاوان بوون. له ره‌وت��ى چاالکى ژن��ان له ب��زوت��ن�ه‌وه‌ى هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ى کۆیالیه‌تى ئه‌وان ورده هه‌ستیان به‌وه‌کرد که له‌گه‌ڵ بوونى چاالکى به‌رچاو له قازانجى بزوتنه‌وه‌ى ئارمانخوازى مرۆیى و وه ئه‌خالقى نه‌ک هه‌ر له کۆمه‌ڵگاو نه ته‌نانه‌ت له‌ناو جوالنه رووبه‌ڕووی شتی دژه‌باو نابێت .وادیار بووک‌ه کۆمه‌لێک له رێبه‌رانى بزوتنه‌وه‌ى هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ى کۆیالیه‌تى ته‌نها ده‌یانه‌وێت ژنان ،ژێرده‌ستى پیاوان بن و رۆڵێکى جدى نه‌خه‌ن‌ه ئه‌ستویان. له ساڵى()1848هه‌ندێک له ژنانى چاالک له بزوتنه‌وه‌ى هه‌ڵوه‌شاندنى کۆیالیه‌تى که له‌و بارودۆخ‌ه زاڵه‌و‌ه هاتبوون ب ه بانگه‌وازێکى گشتى له هه‌موو پیاوان و ژنان بۆ به‌شدارى ک��ردن ل�ه ک��ۆب��وون �ه‌وه‌ی �ه‌ک ل�ه میدانى «سنکاڤاڵ» ل ه نیویورک بانگهێشت ک��ران .له‌م بڕیارنامه‌ى کۆتایى ئه‌م کۆبوونه‌و‌ه دوورۆژه‌یی‌ه که زۆرتر له ژنانى سپى پێستى چینى ناوه‌ندى ئه‌مریکاى تیا بوو ،پێداگرى له‌سه‌ر چه‌وساندنه‌وه‌ى ژنان له الیه‌ن پیاوانه‌و‌ه به درێژایى مێژوو کرابوو ،له بواره‌کانى کۆمه‌الیه‌تى و ئابورى و پ�ه‌روه‌رده‌ی��ى و ئایینى و سیاسى. ئه‌م کۆبونه‌وه‌ی‌ه به خالێکى وه‌رچه‌رخان له مێژووى بزوتنه‌وه‌ى ده‌سپێکى جوالنه‌وه‌ى ژنان هاته ئه‌ژماردن .به درێژایى ئه‌م گوڕانکاریان‌ه له کۆمه‌ڵگاى ئه‌مریکا بزوتنه‌وه‌ى به‌رگرى ل ه نه‌هێشتنى مه‌ى یه‌کێک له جواڵنه‌وه‌کانى شوێندا‌ر له سه‌ر شکڵگرتنى بزوتنه‌وه‌ى ژنان بوو .ڕێبه‌رانى ئه‌م جواڵنه‌و‌ه کلێس ه و پیاوانى ئایینى بوون .به‌اڵم ژنان وه‌ک قوربانى سه‌ره‌کى به‌کارهێنانى م�هى له الی �ه‌ن پیاوان به‌شێکى چ��االک له‌م
بزوتنه‌وه‌ى پێک ده‌هێنا .که‌سانێک وه‌ک (سوزان ئانتونى و الیزابت استنتون) که دوات��ر بوونه ڕێبه‌رى سه‌ڕه‌کى بزوتنه‌وه‌ى مافى ده‌نگدان له چاالکانى بزوتنه‌وه‌ى رێگرى به‌کارهێنانى مه‌ى .به‌دواى هێنان‌ه گورێی داواکارى پرسى دژایه‌تى کردنى به‌کارهێنانى مه‌ىخواردنه‌وه، کومه‌لێک له داواکاریه‌کانى ژنانیش باس کران. بۆ نمون‌ه ئه‌وان خوازیارى مافى جیابوونه‌و‌ه بوون له پیاوێک که خۆى به مه‌ى گرتبوو که ده‌بوو‌ه هۆى ئازاردانى ژن و منداڵه‌کانى ،به درێژایى ش��ه‌ڕه‌ن��اوخ��ۆی��ی��ه‌ک��ان��ى
ح�هی��ران شێوازێکی ره‌س�ه‌ن��ی هونه‌ری سترانبێژی میللیی ه و به‌شێکی ده‌وڵه‌مه‌ندی که‌له‌پووری کوردییه .سروشت و پێکهاته‌ی هونه‌ری حه‌یران تایبه‌تمه‌ندی جیاوازی پێدراو ه و ل ه هونه‌ر ه میللییه‌کانی دیکه‌ی جوداکردۆته‌و ه و هه‌ر ئه‌و تایبه‌تمه‌ندییانه‌شی وایکردوو ه به‌نه‌مری و زیندوویی بمێنیته‌و ه و ت��ا رۆژگ���اری ئ�هم��ڕۆ وه‌ک یه‌کێک ل ه جۆشدارترین هونه‌ری میللی کوردی چه‌ش ه و چێژی تایبه‌تی خۆی ههیه.
9
››
ره‌وتی ئیسالمی سیاسی هه‌وڵده‌دات حه‌یران ل ه جه‌وه‌هه‌ر و ناوه‌رۆکی راسته‌قین ه و رۆمانسیانه‌ی خۆی دووربخرێته‌و ه
چۆپی فه‌تاح
بهداخهوه وا هه‌ست ده‌که‌م هه‌ندێ له مهالکانبه هه‌ڵه له زاراوه‌ی جێنده‌ر گه‌یشتبن،
چه‌تر /چه‌مکی رێکخراوه جیاوازه‌کانی ژنان چۆن ده‌بینیت؟
ی] [ ئا /حه‌سه‌ن جود
ساڵی یه‌که‌م ژماره 38 دووشه‌ممه 2711/10/13 - 2011/1/3
عایش ه شان و ره‌سوڵ بێزار گه‌ردی
له پێکهاته‌ی نوێی حکومه‌تی عێراق فهرامۆشبوونی ژن��ان نیگه‌ڕانی کردین ،ده‌بینین بانگه‌شه بۆ عێراقی دی��م��وک��راس و ئ���ازاد و یاسا ده‌ک���رێ ،ب�ه‌اڵم له راستیدا بۆچوونه‌کان ئ �هوه نیشان ن��ادات ،ئه‌گه‌ر به‌شداربوونی ژنان له حکومه‌تدا نیوه نه‌بێت ئه‌وا ()25 ی وه‌زاره‌ته‌کان ده‌بێت ژن بێت ،له ناو حزب و لیسته‌کان ژنی رابه‌ر بوونی ههیه ،بهداخهوه نوێنه‌رانی لیسته‌کان به هاوپه‌یمانی و عێراقیه‌ش که خۆیان به عیلمانی و پێشکه‌وتوو ده‌زان���ن که‌سێکی ژنیان ده‌س��ت نیشان نه‌کردوه ،له به‌غدا بزوتنه‌وه‌ی ژنان که ناسراون ب �ه (ت���ۆری ژن��ان��ی ع��ێ��راق��ی) کۆبوونه‌ویه‌کی ریکالمیان ئه‌نجامدا به ئاماده‌بوونی میدیاکان ل�ه‌وب��اره‌ی�هوه نیگه‌رانی خۆیان نیشاندا ،بۆ ئه‌م مهبهسته پشتگیری خ��ۆم��ان ب��ۆ ت���ۆری ژن��ان راگه‌یاند ،حکومه‌ته‌که‌ی مالیکی به حکومه‌تی پیاوان ناو ده‌برێت ،ئه‌گه‌ر ده‌ڵێن ژنان بۆ له ناو په‌رله‌مان رۆڵ و فشاریان نهبووه ،هۆکار هه‌موو ژنان نین ،چونکه ده‌زانین بۆ کێ ده‌نگمان داوه ئاستی ژنانی خۆمان ده‌ناسین و لێهاتوون ،ب ه نیازین له که‌مپینی نا بۆ کلتوری توندوتیژی له‌سه‌ر ژنان به‌یاننامه‌یه‌ک دژی ئه‌و بڕیاره‌ی ح��ک��وم�ه‌ت��ی ن���ۆی ده‌رب���ڕی���ن ،ب���ه‌اڵم چ����اوه‌ڕوان ده‌کرێ هه‌ڵوێستی حکومه‌تی نوێ گۆڕانکاری تێدا ئه‌نجام بدرێت.
جێنده‌ر به‌مانای یه‌کسانی ره‌گه‌زی له مافه‌کاندا دێت، ئه‌گه‌ر له قورئانی پیرۆز بۆ وشه‌ی جێنده‌ر بگه‌ڕێینه‌وه، ئه‌وا یه‌کسانی جێنده‌ری له قورئاندا هاتووه ،له قورئاندا ده‌بێت مه‌الکان بزانن چه‌ندجار ناوی ژن و پیاو پێکه‌و‌ه هاتووه ،وه‌ک (املۆمنین و املۆنات ،املسلمین واملسلامت، الزانی والزانیات) یا له فه‌رموده‌ی (به‌هه‌شت له ژێر پێی دایکاندایه) ،ناڵێت له ژێ پێی پیاواندایه ،هه‌ندێ مه‌ال ده‌یانه‌وێت خه‌ڵکی له ئاینی ئیسالم دوورخه‌نه‌وه، ده‌وڵ�ه‌ت��ی ئ�ه‌وروپ��ی توانیان س��ود له قورئان وه‌رگ��رن و زاراوه‌ی یه‌کسانی جێنده‌ری لێ ده‌رهێنن ،ئێستا وای لێهاتووه ئه‌و زاراوه‌یه به ئیستیراد بۆمان ده‌گه‌ڕێته‌وه، ئه‌گه‌ر سه‌یری ئایه‌تی (الرجال قوامون عىل النسا) بکه‌ن و مه‌الکان سه‌یری ئه‌و ئایه‌ته بکه‌ن له رێگای ته‌قوا ن�ه‌ک له رێگای ع���ه‌زه‌اڵت ،ئێستا ئ�ه‌و رۆژه نهماوه رۆژگ���اری ته‌کنه‌لۆژیا و ئینته‌رنێت و کۆمپیوته‌ر‌ه و جیهان ب���ه‌ره‌و پێشکه‌وتن ه�ه‌ن��گ��اوی خ��ۆی ده‌نێت، بهداخهوه هه‌ندێ مه‌ال ده‌یانه‌وێ ناوی ئیسالم ناشرین بکرێت ،هه‌ندێ م�ه‌الی کۆڵه‌وار که وا دام��هزراوه و هیچ نازانێت به ئاره‌زویی خۆی قسه ده‌کات ،ده‌ڵێت (الرجال قوامون عىل النسا) یا پیاو بۆی هه‌ی ه ( )4ژن بهێنێت ،له قورئان مه‌رج هه‌ی ه ده‌ڵێت (وان تعدلوا) که ئ �هوه زۆر
زه‌حمه‌ته.
کۆمه‌ڵگا هه‌ڵسوکه‌وت ده‌ست نیشان ده‌کات بۆ ئه‌وه‌ی له به‌ر بکرێت.
روانینێکی نوێ بۆ حه‌یران قه‌ده‌غه‌کارى په‌‌یوه‌ندیی ه سۆزدارییه‌کانی نێوان هه‌ردوو ره‌گه‌ز ،چریکه‌ی حه‌یرانی ئافراند
کاره‌کته‌ری کوڕه‌تیم‌ه و کچه‌تیم‌ه حه‌یران ده‌گۆڕدرا و له‌جێی ئه‌مه‌دا باس هه‌ر باسی شانوشه‌وکه‌ت و جوامێری ئاغا و ب�ه‌گ و میران ده‌ب���وو .ته‌نانه‌ت زۆرێک له‌و حه‌یرانانه‌ی له‌ناو جه‌رگه‌ی شاریشه‌و‌ه سه‌ریانهه‌ڵداوه ،مۆرکی ساده‌یی و مراز و را‌زه‌کانی گوندێتی پێو‌ه دیاره .هه‌ڵبه‌ت‌ه پێکهاته‌یه‌کی گرنگی حه‌یران وه‌سفی سروشت و جوگرافیای‌ه و له‌زۆربه‌ی ههره زۆری حه‌یرانه‌کاندا وه‌سفی سروشتی گوند و ده‌ش��ت و چیا و ره‌ز و باخ و کانی و مه‌زاره‌کانی هه‌رێمه‌ک‌ه له‌خۆ ده‌گ��رێ��ت ،ئ�ه‌گ�ه‌ر باسی شاریش بکات ،ئه‌وا وه‌ک شوێنی رووداو و به‌سه‌رهاتی ناو حه‌یرانه‌ک‌ه نییه ،به‌ڵکو زیاتر وه‌ک کوڕه‌تیم‌ه چووبێت ه شاره‌که‌و‌ه ،یان نیازی چوون‌ه شارێکی هه‌بووبێت ناوی شاره‌ک‌ه دێت. بۆیه ئه‌گه‌ر باس له جۆره‌کانی حه‌یران بکرێت ئه‌وا ناکرێ حه‌یران بۆ حه‌یرانی سه‌رچیایی و حه‌یرانی مه‌جلیس و دیوه‌خانان دابه‌ش بکرێت .ئه‌م پۆلینکردن ه ل�ه‌گ�ه‌ڵ س��روش��ت و تایبه‌تمه‌ندییه‌کانی حه‌یراندا ناگونجێت .چونکه ناکرێت ح�هی��ران به‌شێکی ل ه سه‌رچیاکان و به‌شێکیشی له نێو مه‌جلیس و دیوه‌خاناندا سه‌ریهه‌ڵدابێت .ئه‌م پۆلێنکردن‌ه نه پۆلێنکردنێکی ته‌واو جوگرافیی‌ه و نه پۆلێنکردنێکی ته‌واو جڤاکییه. له‌کاتێکدا ئه‌گه‌ر بوترابا حه‌یرانی سه‌رچیایی و حه‌یرانی ده‌شتایی ،یان حه‌یرانی مه‌جلیسی و ده‌ره‌وه‌ی مه‌جلیسان ،هێشتا ل �ه‌ڕووی لۆژیکی پۆلێنکردنه‌و‌ه
و ت �ه‌وه‌ر‌ه سه‌ره‌کییه‌ی ک�ه‌وا له خ��ودی حه‌یراندا ب ه کراوه‌یی و بێپه‌روا له ده‌وریدا ده‌خولێته‌وه ،بزانین ک ه مێژووی سه‌رهه‌ڵدان و گه‌شه‌کردنی حه‌یران ره‌گێکی قووڵی مێژووی هه‌زاران ساڵه‌ی ههیه و شیمان‌ه ده‌کرێ له‌گه‌ڵ ده‌ستپێکردن و زیادبوونی قۆناغ به قۆناغی فشار و چه‌پاندنه‌کانی دابونه‌یتی داخراو و قه‌ده‌غه‌کار بۆ سه‌ر پهیوهندییه سۆزدارییه‌کانی نێوان ه�ه‌ردوو ره‌گه‌ز به‌تایبه‌تی بۆ سه‌ر ره‌گه‌زی ژن ،له‌گه‌ڵ خۆیدا وه‌ک کاردانه‌وه‌یه‌ک چریکه‌ی حه‌یرانی ئافراند بێت، تا فشار و کۆتگیرییه‌کان زیاتر ته‌شه‌نه‌ی سه‌ندووه، حه‌یرانیش وه‌ک ج��ۆر‌ه یاخیبوون و پێه‌هاگرتنێک له‌به‌رامبه‌ر به‌و دابونه‌ریت‌ه تاهاتوو‌ه په‌ره‌یسه‌ندوو‌ه و لق و پۆپه‌ی لێبۆته‌و‌ه و جۆر و شێوازه‌کانی زیاتر بووه ،تاهاتوو‌ه سیحر و کاریگه‌رییه‌که‌یشی زیاتربووه. ئیدی وه‌ک هونه‌رمه‌ندی حه‌یرانبێژی مه‌زن حه‌سه‌ن سیساوه‌یی ده‌ڵ��ێ��ت« :ح �هی��ران تشته‌کی گه‌له‌ک غه‌ریب‌ه ،ئینسان دڵی پێده‌کرێته‌وه». ئ�ه‌وان�هی له هونه‌ری حه‌یرانیان کۆڵیوه‌ته‌و‌ه راو بۆچوونی جیاوازیان سه‌باره‌ت به شوێنی سه‌رهه‌ڵدانی حه‌یران ههیه .هه‌ندێک هه‌رێمی هه‌ولێر و هه‌ندێکی تریش هه‌رێمی موکریان به کانگای سه‌رهه‌ڵدانی حه‌یران ده‌زانن .هه‌ندێکیش زۆر به‌رته‌سکتر ده‌ڕوانن و چه‌ند گوندێک یان ناوچه‌یه‌کی زۆر بچووک ده‌ستنیشان ده‌که‌ن و به‌زێدی سه‌رهه‌ڵدانی حه‌یرانی داده‌نێن ،به‌اڵم له‌راستیدا وه‌ک چۆن سیاچهمانه ل ه هه‌رێمی هه‌وراماندا سه‌ریهڵداو‌ه و په‌ره‌یسه‌ندوو‌ه و زیاتر تێنه‌په‌ڕیو‌ه و هه‌ورامان جوگرافیای ره‌سه‌نی سیاچه‌مانه‌ی‌ه و به‌شێوه‌زاری هه‌وارمی ده‌چ��ڕدرێ. ئ��ی��دی ن��اک��رێ ل �ه‌ه �ه‌وارام��ان��ی��ش��دا ده‌ستنیشانی گوندێک ی��ان ناوچه‌یه‌کی بچووکی ه �ه‌ورام��ان بکه‌ین‌ه کانگای سیاچهمانه ،ئ �ه‌وا حه‌یرانیش ل ه ک��وردس��ت��ان��دا ج��وگ��راف��ی��ای�ه‌ک��ی خ��ۆی ه �هی �ه ،ئه‌و جوگرافیای‌ه به‌شێوه‌یه‌کی الکێشه‌یی سنووری هه‌رێمی موکریان و هه‌رێمی هه‌ولێر دهگرێتهوه و به‌و شێوه‌زار‌ه ده‌چ����ڕدرێ ک�ه ت��اڕاده‌ی��ه‌ک ش��ێ��وه‌زاری هاوبه‌شی ه����ه‌ردوو ه�ه‌رێ��م�ه‌ک�هی�ه .پێده‌چێت ه��اوش��ێ��وه‌زاری��ش هۆکارێک بووبێت بۆ په‌ره‌سه‌ندنی حه‌یران له‌هه‌ردوو هه‌رێمی هه‌ولێر و موکریان .ده‌شکرێت له‌قۆناغێکدا به‌گوێره‌ی ب��ارودۆخ��ی سیاسی و کۆمه‌اڵیه‌تی و کلتووری هه‌رێمێکیان له هه‌رێمه‌که‌ی دیکه زیاتر په‌ره‌یسه‌ندبێت و له هه‌رێمه‌که‌ی تردا هه‌مان بارودۆخ له‌ئارادا نه‌بووبێت و پێچه‌وان‌ه که‌وتبێته‌و‌ه و له‌ویتریان ده‌رفه‌تی پێشکه‌وتنی حه‌یرانی تێدا زیاتر بووبێت .بۆی ه ناکرێ له‌ڕوانگه‌یه‌کی ناوچه‌گه‌ریانه ،یان له‌به‌رئه‌وه‌ی له رابردوویه‌کی نزیکدا یان له ئێستادا حه‌یران ل ه هه‌رێمێکی دی��اری��ک��راودا ده‌رف�ه‌ت��ی په‌ره‌سه‌ندنی بۆ ره‌خساوه ،ئیدی بگووترێت کانگای حه‌یران فالن ه هه‌رێمه. راستییه‌که‌ی ئهوهیه که پێویسته به‌دواداچوونی هه‌مه‌الیه‌ن‌ه ب��ۆ م��ێ��ژووی س�هره�ه‌ڵ��دان��ی ح �هی��ران و قۆناغه‌کانی په‌ره‌سه‌ندنی بکرێت و حه‌یران له هه‌موو رووێکه‌و‌ه بناسرێت .بۆ ئه‌مه‌ش پێویسته په‌یمانگای تایبه‌تی بۆ لێکۆڵینه‌و‌ه له هونه‌ری سترانبێژی و ده‌نگبێژیی‌ه میللییه‌کان به‌گشتی بکرێتهوه و بۆ هه‌ریه‌ک له (هۆره ،سیاچهمانه ،گه‌لۆوبه‌یت ،الوک و مه‌قامه‌کان) به‌شی تایبه‌تی دابمه‌زرێت ،به‌هه‌مان شێوه‌ش به‌شی تایبه‌ت به‌حه‌یرانیش داب��م�ه‌زرێ��ت و هه‌وڵبدرێت تۆمار و ئه‌رشیف بکرێن و خوێندنگای تایبه‌تی و به‌شی تایبه‌تی له په‌یمانگا هونه‌رییه‌کاندا بۆ فێربوونی حه‌یران بکرێتهوه و که‌ناڵ‌ه رادیۆیی و ته‌له‌فیزیۆنه‌کانیش شانبه‌شانی بواره‌کانی دیکه‌ی هونه‌ر و که‌له‌پوووری میللی کورد ،گرنگی تایبه‌تی ب �ه ح �هی��ران ب���ده‌ن و وه‌ک سامانێکی ب �ه‌ه��اداری که‌له‌پووری میللی و نه‌ته‌وه‌یی ببینرێت و بپارێزرێت.
مام خدر
كۆمەڵگای ك��وردی مەستورە مەحمود ك��ۆم��ەڵ��گ��ای��ەك��ە ،كە ت��ا ئێستاش نامۆیە بە زۆرب���ەی ئ��ەو بابەت و گۆڕانكاریانەی دێتە ئاراوە ،كراوەشە بە وەرگرتنی زۆربەی ئەو تەكنەلۆژیانەی كە دێتە ناویەوە ،بەاڵم ك��راوە بە كام ئاراستەیە؟ وەرگرتنی ئەو تەكنەلۆژیایانە و بەكارهێنانی بە شێوەیەكی دروست‌و بەكارهێنانی وەك پێویستی خۆی ی��ان الیەنێكی ت��ر .ئەمەیە زۆربەمانی خستوەتە ناو سەرقاڵی و گومانەوە ،لە جیهاندا ئەو پێشكەوتنە تەكنەلۆژیایانەی كە دێنە ئ��اراوە بۆ خزمەتكردنی زیاتری م���رۆڤ ی���ان ك��ارئ��اس��ان��ی ب��ۆ خ��ەڵ��ك‌و نزیككردنەوەی شتەكان لە یەكترین بۆ ئەوەن كە مرۆڤ كاتی زیاتری بۆ بگەڕێتەوە و ئاگاداری زۆر شت بێت ،بەاڵم بەداخەوە لەم كۆمەڵگایەی ئێمەدا ئەو تەكنەلۆژیایانە هاتنە ن��اوەوە وخەڵك زوو خۆی لەگەڵدا گونجاند ،ب��ەاڵم بە ئاراستەی پێویستی خۆی‌و دروست نەیتوانی بەكاری بهێنیت، بەڵكو پێچەوانە بەكاریهێنا ،ئەمەش زۆر كێشەی لەگەڵ خۆی هێنایە ئاراوە ،بە نمونە مۆبایل یان ئینتەرنێت كە دوو تەكنەلۆژیان وا دەك��ات مرۆڤەكان زیاتر ه��ەواڵ لەیەك بزانن‌و زیاتر ئاگاداربن ،بەاڵم الی ئێمە زۆر خ��راپ بەكاردێت وا دەك��ات متمانە لە نێوان مرۆڤەكاندا نەهێڵێت و گومان لە نێوانیاندا دروس��ت بكات ،كە ئەمەش مەترسیەكە لەسەر پەیوەندیەكان ،بە داخەوە ئەوەی رۆژانە لە ناو روپەری رۆژنامەكان دەیخوێنینەوە یان ئەو كەیسانەی رودەكەنە ناو رێكخراوە ژنانەكان یان ئەو كەیسانەی لە بەڕێوەبەرایەتی نەهێشتنی توندوتیژی دژی ژنانن یان ئەو جیابوونەوانەی لە ناو دادگا تۆمار دەكرێت رۆژانە بێ ئومێدمان دەكەن لەوەی متمانەمان هەبێت بە چواردەورمان، كاتێك دەچینە ئاهەنگێك كە تۆ بۆ ساتێك خۆشی دەچیت هەمیشە دەبێت ئاگاداری دەوروبەربیت نەكات بە مۆبایل وێنەت بگرن و دوات��ر خراپ بەكاریبهێنن ،یان رۆژانە خەڵكی بێ كار هەن دادەنیشن تەلەفۆن بۆ ئەم كەس‌و ئەو كەس دەك��ەن كە زۆركات ئ��ەوان��ە كێشەی خێزانی لێدەكەوێتە بە ێ ئەوەی كەسی تاوانبار بزانرێت كێیە، ب ئ��ەم��ەش وا دەك���ات گ��وم��ان بكەیت لە دەوروب��ەر و مرۆڤەكان متمانەیان بە یەكتر نەمێنێت ،بێگومان ئەوەی بە پێی نەریتی ئەم كۆمەڵگایەش زەرمەند ئەبێت رەگەزی مێینەیە ،وەك زۆربەی شتەكانی تر ،لێرەدا كە مێینەش زەرمەند دەبێت بە بێ ئەوەی ئاگاداری هیچ شتێكیش بێت ،كە ئەمەش تاوانێكی گ��ەورەی��ە دەره��ەق��ی دەك��رێ��ت، لە هەموو ئ��ەوان��ەش ناخۆشتر تا ئێستا خێزانەكانیش لەوە تێنەگەیشتوون زۆركات ئەو كچە یان ئەو ژنە تاوانبار نیە یەكسەر بە مخاتب دەیگرن ،كەواتە لێرەدا دووجار تاوان بەرامبەر ئەو مێینەیە دەكرێت ،جارێك ئەو كەسە هەست نزمەی ئاژاوە دەخاتە ناو خێزانەكەوە یەكێكش خێزانە كە تا ئێستا زۆر كەسی كۆمەڵگاكەی نەناسیوە كە هیچ كات ناتوانێت بە ئاراستەی باش شتەكان بەكاربهێنێت ،ب��ەداخ��ەوە بۆ كۆمەڵگای ئێمە كە ناتوانێت ئاراستەی شتەكان وەك خ��ۆی بەكاربهێنێتەوە ،هەمیشە ه��ەوڵ دەدات شتەكان پێچەوانە بەكاربهێنێت ،وەك چۆن ناتوانێت ئینتەرنێتیش بۆ پێویستی بەكاربێت ،بەڵكو بۆ كاری سەیر و سەمەرە بەكاری دێنێت. ئەوەی پێویستە خەمی بخۆین ئەوەیە با هەوڵ بدەین كۆمەڵگا هۆشیار بێتەوە لە ئاست ئەم شتانە ،بۆ دەبێت ئەو مێینە سادە و ساكارانە بخەینە ناوگێژاوی گومان‌و بێمتمانەییەوە ،تاكەی ئەو تەمەڵیەی خەڵك، وەك مێشكی ناتوانێت داهێنانێك بكات با ئەوەشی كە هەیە خراپ بەكاری نەهێنێت.
چاالکوانى بواری ژنان ل ه که‌رکوک:
ئه‌ده‌ب و هونه‌ر
ک�ه‌ل�ه‌پ��ووری ه �ه‌ر هه‌رێم و ناوچه‌یه‌کدا ببینرێت. ێ که‌له‌پوور و فۆلکلۆری میللیی و به‌مه‌ش ده‌کر نه‌ته‌وه‌یی گه‌لی کوردیش باشتر بناسرێت .چونکه تا ئێستا به‌شێوه‌یه‌کی روون و یه‌کالییکه‌ره‌و‌ه مێژووی سه‌رهه‌ڵدانی حه‌یران و پێداویستی ده‌رکه‌وتنی له‌و کاته‌دا نه‌خراوه‌ته‌ڕوو. ناکرێت وه‌ک هه‌ندێک راوبۆچوون بیربکرێته‌و‌ه که پێیان وایه ته‌مه‌نی حه‌یران سه‌ده‌یه‌ک یان دوو سێ سه‌ده‌بێت ،ئهمه له‌کاتێکدا له‌ڕووی ناوه‌رۆک و فۆرم و زمانی دهربڕینهوه پێده‌چێت ره‌گێکی قووڵی مێژوویی هه‌بێت و بگهڕێتهوه بۆ ئه‌و قۆناغه‌ی ک ه به‌هۆی دابونه‌ریت و باوه‌ڕ‌ه کۆنه‌پارێز و غه‌واره‌کانه‌وه، پهیوهندییه سۆزدارییه‌کانی نێوان ه�ه‌ردوو ره‌گه‌ز ل ه کۆمه‌ڵگای کورده‌واری تاهاتوو‌ه به‌رته‌سک کراوهتهوه، له‌ئاکامی ئه‌و چه‌پاندن و فشارانه‌ی خراوه‌ت‌ه سه‌ر ئه‌و په‌یوه‌ندییانه ،هونه‌ری حه‌یران ئه‌و سنووربه‌ندی و کۆتگیرییه‌ی به‌زاندوو‌ه و وه‌ک کاردانه‌وه‌یه‌کی هونه‌ریان‌ه به راشکاوی و بێ پ �ه‌رد‌ه باسی ئاستى پهیوهندییه سۆزدارییه‌کانی نێوان کوڕه‌تیم و کچه‌تیمى حه‌یران کردووه ،که مراز و رازیانى ئه‌وه‌بوو‌ه به‌و ئاسته بگه‌ن که له‌حه‌یراندا گوزارشتی لێیکردووه. ئ�هم روانین‌ه کۆمه‌ڵناسیی‌ه ئ �ه‌وه‌ش ده‌ستنیشان ده‌ک��ات که حه‌یرانبێژ له‌هه‌ردوو ره‌گ �ه‌زدا ههبووه و ته‌نانه‌ت زیاتر به‌والیه‌شدا ده‌شکێته‌و‌ه که به‌رهه‌می راز و مرازی خه‌فه‌کراوی ژن بووبێت تا هى پیاو .ته‌نانه‌ت زۆرێک له‌و حه‌یرانانه‌ی پیاوانیش ده‌یچڕن ،پڕن له داخوازی و حه‌سره‌ته‌کانی ژنان ،که گوایه کچه‌تیم به کوڕه‌تیمى حه‌یرانى گووتووه ،ته‌نانه‌ت زێده‌ڕۆیی نابێت ئه‌گه‌ر بگووترێت ک��اره‌ک��ت�ه‌ری س�ه‌ره‌ک��ی و ته‌وه‌ری سه‌ره‌کی زۆرێک له حه‌یرانه‌کان ژن و راز و ئه‌ڤیندارێتی ژنه ،ئه‌مه‌ش ئهوه ده‌خاته‌ڕوو که حه‌یران ت��اڕاده‌ی �ه‌ک مۆرکی ژن��ان�هی پێو‌ه دی���اره .له‌گه‌ڵ تێپه‌ڕبوونی قۆناغه‌کانی بااڵده‌ستی پیاوساالرێتیدا تا هاتووه پیاوانیش داخ��وازی و رازو حه‌سره‌ته‌کانی خۆیان تێو‌ه ئاخنیو‌ه و تێکه‌ڵی راز و نیازه‌کانی ژنان بووه ،دابونه‌ریت و باوه‌ڕیی‌ه کۆنه‌پارێزه‌کان خه‌ف‌ه و چه‌پاندوویانه .ته‌نانه‌ت هه‌ندێک له‌و حه‌یرانانه‌ی حه‌یرانبێژانی ژن ده‌یچڕن تایبه‌تن به خودی ژنانه‌و‌ه و وه‌ک شێوازێکی الواندنده‌و‌ه و سه‌ردولک‌ه و شیوه‌نگرتن له کۆڕ و مه‌جلیسی ژناندا وتوویانه. لێرهوه په‌یوه‌ندی به مێژووی سه‌رهه‌ڵدانی حه‌یرانه‌وه، ده‌ک���رێ له‌میانه‌ی شرۆڤه‌کردنی ئ �ه‌و باسوخواس
››
ب ه وردی بڕوانین ه ئه‌و وش ه و ده‌سته‌واژانه‌ی له حه‌یراندا ده‌رده‌بڕدرێن له‌گه‌ڵ دابونه‌ریتی داخراوی مه‌جلیسی دیوه‌خاناندا ناگونجێت
ژنان ساڵی یه‌که‌م ژماره 38 دووشه‌ممه 2711/10/13 - 2011/1/3
8
بۆ لە ناو گێژاوی گومان بژین
حکومه‌ته‌که‌ی مالیکی ب ه حکومه‌تی پیاوان ناو ده‌برێت [ ئا /سه‌الحه‌دین ساڵه‌یی که‌رکوک ] ده‌رباره‌ی په‌راوێز بوونی ژنان له پێکهاته‌ی نوێی حکومه‌تی عێراق ،حاڵی نه‌بوونی هه‌ندێ م �ه‌الی مزگه‌وته‌کان له زاراوه‌ی جێنده‌ر و بوونی نا یه‌کسانی له یاسای سزادانی عێراقی به‌رامبه‌ر ژنان ،له دیدارێکدا (سرود محه‌مه‌د) چاالکوانی بواری ژنانی که‌رکوک بۆ رۆژنامه‌ی (چه‌تر) به‌مجۆره دوا: چه‌تر /هۆکاری بێ به‌ش بوونی ژن��ان ل ه حکومه‌تی نوێى عێراقی چۆن شرۆڤه ده‌که‌ن؟
››
چه‌تر /ده‌رباره‌ی حاڵی نه‌بوونی هه‌ندێ له مه‌الکان بۆ زاراوه‌ی جێنده‌ر تێبینیتان چییه؟
ئه‌گه‌ر ل ه قورئانی پیرۆز بۆ وشه‌ی جێنده‌ر بگه‌ڕێینه‌وه، ئه‌وا یه‌کسانی جێنده‌ری ل ه قورئاندا هاتووه
چه‌تر /جێنده‌ر به‌شێوه‌یه‌کی زانستی چۆن پێناسه ده‌کرێت؟
وشه‌ی جێنده‌ر وشه‌یه‌کی یۆنانیه ،ئه‌و هه‌ڵسوکه‌وته‌یه،ب��ۆ ن��م��ون�ه کچێک ل �ه‌دای��ک ده‌ب��ێ��ت ی�ه‌ک��س�ه‌ر جلی س��ور و زه‌ردی له‌به‌ر ده‌ک��رێ ،بۆ کوڕیش ج��ۆری تر به‌پێچه‌وانه ،که ک��وڕ گ �هوره ب��وو له‌گه‌ڵ ب��اوک بۆ ب��ازار ده‌چ��ێ و ده‌بێت له ماڵهوه ئاگای له کچه‌کان بێت ،ببێته شوانی کچه‌کان ،کچێک ته‌مه‌نی بیست ساڵه ده‌بێ له‌گه‌ڵ براکه‌ی ته‌مه‌نی ( )5ساڵه بڕوات بۆ دهرهوه ،بۆ ئه‌وه‌ی کۆمه‌ڵکا زیاتر رێزی لێ بگرێ، جێنده‌ر ئه‌و جیاوازییه و هه‌موو ئه‌و شتانه ده‌گۆڕێت، جێنده‌ر له واڵتێکه‌وه بۆ واڵتێکی تر ده‌گۆڕێت ،وشه‌ی جێنده‌ر له ئه‌رد له دێیه‌ک بۆ شار ده‌گۆڕێت ،سه‌یری ئهوه بکه ژنێکی دانشتووی (حه‌ویجه) له دوای پیکاب سوار بووه و جگه‌ره ده‌کێشێت ،ئه‌و ره‌فتاره الی ئه‌وان ئاساییه ،ئایا کچێکی ن��او ش��ار ئ�ه‌و هه‌ڵسوکه‌وته‌ی پێده‌کرێت له ناو شه‌قام جگه‌ره بکێشێت بێگومان ب ه چاوێکی ک�هم سه‌یری ده‌ک��رێ��ت ،یا ره‌ش پێستێک یا جوله‌که‌یه‌ک له کۆمه‌ڵگا ب���ه ک �هم��ی ئ���ام���اژه‌ی پ��ێ��ده‌ک��رێ��ت،
››
چه‌تر /تا چه‌ند ماده‌ی ( )41و ()409ى یاسای عێراقی مافی ژنان پێشێل ده‌کات؟
ماده‌ی ( )41له یاسای سزادانی عێراقی رێگا بهپیاو ده‌دات به بیانووی ته‌مێ کردن به ئاره‌زوی خۆی تا رووحی تێدا مابێت لێدان به‌رامبه‌ر ژنه‌که‌ی به‌کار بهێنێت ،ئه‌م یاسایه دژی مافی مرۆڤه)409( .ش ئه‌م ماده‌یه وا ده‌بینم دژی ئاینی ئیسالمیشه ،له‌م ماده‌ی ه پیاو بۆی ههیه به ن��اوی ناموس ژنه‌که‌ی بکوژێت، له حاڵه‌تی زینا یا له جێگاکه‌ی پیاوێکی نامۆی بینی ،سزاکه‌شی سووکه له ( )6مانگ بۆ ( )3ساڵ زیندانی ،بۆ ئه‌وه‌شى ژنیش پیاوه‌که‌ی له خیانه‌ت بینی ده‌توانێت بیکوژێت ،بۆ ئه‌م مهبهسته هه‌ندێ کێشه‌مان له فه‌رمانگه‌ی دادی که‌رکوک وه‌رگرتووه ،کابرای بکوژ کاتێ ژنه‌که‌ی خۆی ده‌کوژێت خۆی شاهید‌ه و بکوژه و قازیه و هه‌موو شته‌کانه ،چۆنێتی چه‌ندین رووداوم��ان شرۆڤه کردوه و ده‌رده‌که‌وێت بکوژ قسه‌ی راستی نه‌کردوه ،ویستویه‌تی ژنی دووه‌م بێنێ ژنه‌که‌ی رازی نهبووه ،یا هه‌وڵی فرۆشتنی خانووه‌که‌ی داوه ک�ه ب�ه‌ن��اوی ژنه‌که‌یه‌تی قبوڵی ن �ه‌ب��ووه ،ی��ا حاڵه‌تی وا ه �ه‌ب��ووه ب���اوک ( )3ک��چ��ی خ��ۆی ل�ه‌س�ه‌ر پ�هی��وه‌ن��دی ت�ه‌ل�ه‌ف��ۆن ک��وش��ت��ووه ،دوای���ی بۆمان ده‌رک�����ه‌وت ک��چ �ه‌ک��ان دای��ک��ی��ان م����ردوه و زڕ دایکیان ههیه ،رۆژانه باوک به قسه‌ی باوه‌ژن به ئاگر جه‌سته‌ی منداڵه‌کانی داغ ک��ردوه ،ل ه خۆشه‌ویستی بێ به‌شی کردون ،ئه‌وکاره تااڵن ه وای له کچه‌کان ک��ردوه له ده‌ره‌وه‌ی م��اڵ بۆ خۆشه‌ویستی بگه‌ڕێن.
ده‌بینین بانگه‌ش ه بۆ عێراقی دیموکراس و ئازاد و یاسا ده‌کرێ، به‌اڵم ل ه راستیدا بۆچوونه‌کان ئه‌و ه نیشان نادات
ئ�ه‌گ�ه‌ر ل�ه ب�ه‌رام��ب�ه‌ر چه‌مکه ج��ی��اوازه‌ک��انوش���هی ژن���ان ب �ه‌ک��ار بهێنیت ئ���ه‌وا ب �ه تێبینی سه‌یرت ده‌کرێت ،به‌هه‌مان شێوه بڵێیت ئافره‌ت یا خوشکان یا خانمان ،هه‌ندێ که‌س ده‌ڵێن ئه‌گه‌ر خانمین بۆ هاتووین بۆ ئێره له رێکخراوه‌کان کار ده‌که‌ین ،ئه‌گه‌ر هه‌ر ناوێک بێت گرنگ نییه ،نابێت جیاوازی بکرێت ،گرنگ ناوه‌رۆک و کاره‌کانمانه خزمه‌تى سه‌رتاسه‌ری هه‌موو ژنان و ئافره‌تان و خانمان و خوشکان بکات.
سرود محه‌مه‌د پرۆفایل: ده‌رچووی کۆلێژی کشتوکاڵی موسڵ ل ه ساڵی ( )1993و ل ه ساڵی ()2005هوه تا ئێستا به‌رپرسی رێکخراوی هیوای عێراقی ل ه شاری که‌رکوک ه و چاالکوانى بوارى ژنانه
شه‌پۆلى یه‌که‌مى بزوتنه‌وه‌ى ژنان له چاره‌کى سێهه‌مى سه‌ده‌ى نۆزده‌هه‌م واته له نێوان سااڵنى (1848ت��ا )1880شاهیدى شکڵگرتنى شه‌پۆلێکى نوێ ل ه بزوتنه‌وه‌ى ژنان له سه‌ر بنه‌ماى گوتارى لیبرالیستى یه‌کسانى ژن و پیاو بووین .ئاخێوێک که له سه‌ر خستن‌ه ڕووى بیروڕا و گوتاڕى مودێرن و کۆمه‌ڵیک ده‌سته‌واژ‌ه وه‌ک ئاست و تاکگه‌رایى مرۆیى و مافى یه‌کسانى مرۆیى و ئ��ازادى له خۆ گرتبوو. ژنانى رۆژئاوایى به پێگه‌ى دژب‌ه یه‌ک و جیاواز و پرسیار خولقێن روبه‌رو ده‌بوون که ده‌بوو‌ه هۆى شکڵگرتنى شوناسى ژنانه و دواتر کۆمه‌ڵیک جواڵنه‌وه‌ى لێده‌که‌وته‌وه .ئه‌م ڕه‌وتان ه له ئه‌وروپا له چوارچێوه‌ى بزوتنه‌وه‌کان و خه‌باتى سندیکالیستى و ئانارشیستى ده‌رکه‌وتن ،به‌اڵم به شێوه‌یه‌کى تایبه‌تى شوێنى سه‌ره‌کى خواسته‌کانى ژنان ئه‌مه‌ریکا بوو .سه‌ده‌ى نۆزد‌ه ل ه ئه‌مریکا هاوکات له‌گه‌ل پرسى خه‌بات له دژى کۆیالیه‌تى و هاتنه ئاراى بزوتنه‌وه‌ى هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ى سیسته‌مى کۆیالیه‌تى بوو .ئه‌م ڕه‌وت‌ه له الیه‌ن کۆیله ئازادکراوکان و که‌سایه‌تی ه لیبڕاڵه‌کان که دژى کۆیالیه‌تى بوون له‌گه‌ڵ پشتگیرى کلێس ه پرۆتستانه‌کان رێبه‌ڕى ده‌کرا.له کۆتاییه‌کانى ساڵى ()1820 وات�ه له سه‌ره‌تاى دروستبوونى بزوتنه‌وه‌ى هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ى سیسته‌مى کۆیله‌دارى ژنێکى سپى پێست سه‌ر به یه‌کێ ل ه ویالیه‌ته‌کانى باشورى ئه‌مریکا نامه‌یه‌ک بۆ گوڤارێکى ژنان ه ده‌نوسى و به پێ وارسکه‌یه‌کى خۆماڵى و چاکسازى ژنان ه داوایان لێ ده‌کات له دژى کۆیالیه‌تى راپه‌ڕن. ل�ه‌و کاته به دواوه ژن��ان ب �ه‌ره‌ب �هره دێنه س�ه‌ر گ��ۆڕه‌پ��ان و کۆمه‌لێ له دام���هزراوه دژى کۆیالیه‌تى دروس��ت ده‌ک �ه‌ن. ده‌توانین ئاماژه به هه‌ندێکیان بکه‌ین وه‌ک (خوشکانى گریمکى سارا و ئانجێال ،له‌کرسامات و سارا داگالس) که
ئ �هم��ری��ک��ا ژن��������������ان��������������ى چاالک‌گێر له مه‌یدانى دژى ک��ۆی�لای �ه‌ت��ى و دژى به‌کارهێنانى مه‌ى یه‌کیان گرت و به گوێره‌ى پێویستیه‌کان و خواست ه هاوبه‌شه‌کانى رێکخراوه‌و به جیا له‌پرسه‌کانى په‌یوه‌ندیدار ب ه هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ى کۆیالیه‌تى و ب�����ه‌رگ�����رى ل����ه م���هى خواردنهوه سه‌ربه‌خۆ پرسى ژنانیان هێنای‌ه گوڕێ.
ش��اره‌زای��ان��ی ح�هی��ران به‌گشتی ده‌ق��ی ح�هی��ران ب ه په‌خشان‌ه شیعر یان شێوازێکی تایبه‌تی شیعری ئازاد ێ سه‌روای له‌قه‌ڵه‌می ده‌ده‌ن ،ل�ه‌رووی سه‌رواشه‌و‌ه س ههیه ک�ه بریتییه ل�ه سه‌ربه‌ند ناوبه‌ند و دواب�ه‌ن��د ئه‌مه‌ش ل �ه‌ڕووی ده‌ق �هوه حه‌یران له الوک و به‌یت و به‌ست‌ه و سیاچهمانه و هۆره و جۆره‌کانی دیکه‌ی سترانبێژی ج��ودای ده‌ک��ات �هوه .ش��اره‌زای��ان��ی ب��واری میۆزیکی کوردیش ئه‌وه‌یان ده‌ستنیشان کردووه حه‌یران زیاتر له‌سه‌ر په‌یژه‌ی مه‌قامی به‌یات ده‌گووترێت و زۆرکه‌م به په‌یژه‌ی مه‌قامی دیکه ده‌چڕدرێت. ئه‌مه‌ش نه‌ک هه‌ر حه‌یرانی سنوردار کردووه، به‌ڵکو وایکردوو‌ه له‌هه‌موو جۆره‌کانی دیکه‌ی سترانبێژی و ده‌نگبێژی جودا ببێتهوه و له‌هیچ شتیکی دیکه نه‌چێت .هه‌روه‌ها حه‌یرانیش وه‌ک ه �ه‌ر ژان��رێ��ک��ی دی��ک�هی سترانبێژی ده‌کرێ به نۆته‌ش بنووسرێته‌و‌ه و بخوێنرێته‌وه. باسوخواسی س�ه‌ره‌ک��ی ح�هی��ران ده‌ربڕینی رازونیاز و هیوا و حه‌سره‌ته‌کانی نێوان کوڕه‌تیم ه و کچه‌تیم‌ه حه‌یرانه ،یان بڵێین گێڕانه‌وه‌ی کورته چیرۆکێک یان هه‌ڵوێسته‌یه‌ک یان گفتوگۆیه‌کی نێوانیان‌ه که ئه‌ڤینداری یه‌کترن و به‌هۆی دووری نێوانیانه‌و‌ه و به‌ربه‌ستی کۆمه‌اڵیه‌تی و کلتوورییه‌و‌ه ناتوانن به‌یه‌کتر یان به‌مرازی دڵی خۆیان بگه‌ن .زۆر که‌م له حه‌یرانه‌کان چیرۆکێکی درێژ له‌خۆ ده‌گرن، هه‌روه‌ها سه‌رجه‌م به‌ندی حه‌یرانه‌کان یان له‌سه‌ر زمانی کچه‌تیم‌ه یان کوڕه‌تیمه‌ى حه‌یرانه، ی��ان له‌نێو خ��ودی ح�هی��ران�ه‌ک�ه‌دا گفتوگۆی نێوان هه‌ردووکیان به‌یه‌که‌وه‌یه ،واتا حه‌یرانبێژ چ ژن بێت یان پیاو ،یان روو له کهسه حهیرانبووهکهی خۆی ده‌کات و حه‌سره‌ت و داواکانی خۆی بۆ باس ده‌کات ،یان روو له گوێگرانی خۆی ده‌کات و باس له حهیرانبووهکهی خ��ۆی ده‌ک��ات .وات��ا حه‌یرانبێژ ب���ه‌رده‌وام به ران��اوی (ئ�هم��ن) چیرۆک و به‌سه‌رهاتی ساتێکی خۆی له‌گه‌ڵ ئه‌ڤینداره‌که‌ی ده‌گێڕێته‌وه ،یاخود به راناوی (ئه‌تۆ) روو له کهسه حهیرانبووهکهی ده‌کات .بۆی ه حه‌یرانبێژان زۆر که‌م ل‌ه‌حه‌یرانه‌کانیاندا چیرۆک و باسوخواسی که‌سێکی دیکه ده‌گێڕنه‌وه .زۆر که‌م ل ه حه‌یرانه‌کاندا باسوخواسی کۆمه‌اڵیه‌تی و سیاسی و ئایینی تێدا ره‌نگیداوه‌ته‌وه .مخابن ماوه‌یه‌ک‌ه چه‌ند حه‌یرانبێژێک له‌چوارچێوه‌ی ئه‌قڵییه‌ت و به‌رنامه‌ی ره‌وت���ی ئیسالمی سیاسیدا ،ه �ه‌وڵ��ده‌ده‌ن ح�هی��ران ل ه جه‌وهه‌ر و ناوه‌رۆکی راستهقینه و رۆمانسیانه‌ی خۆی دووربخرێته‌وه ،باسوخواس‌ه ئایینیه‌کانی تێو‌ه ده‌ئاخنرێت و به فۆرم و ئاوازی حه‌یران رووپۆش ده‌کرێت .ئه‌مه‌ش جۆرێک‌ه له شێواندنی که‌له‌پووری ره‌سه‌نی نه‌ته‌وه‌یه‌ک به‌گشتی و حه‌یران به‌تایبه‌تی .ئه‌گه‌رنا هه‌موو ئایین و ئایینزایه‌ک به‌گوێره‌ی هزر و رامانی خۆی ئاواز و هونه‌ری تایبه‌ت به‌خۆی ههیه و چ پێویست ده‌کات هانا بۆ شێواندنی به‌شێک له که‌له‌پوورێکی ره‌سه‌نی وه‌ک حه‌یران ببرێت؟ حه‌یران له‌ڕووی زمانی دهربڕینهوه به‌شێوه‌زارێکی زۆر ساد‌ه و ساکاری ئه‌و هه‌رێمه‌ى لێی له دایک ده‌بێت ده‌رده‌ب��ڕدرێ��ت و به ئاوازێکی زۆر ناسک له قوڕگی حه‌یرانبێژه‌و‌ه چریکه‌ی دێت و کاریگه‌ریخۆی له‌سه‌ر گوێگرانی خۆی ده‌کات .ده‌کرێ ئه‌و راستیی ه گرنگه بخه‌ینه‌ڕوو که شوێنی سه‌رهه‌ڵدانی حه‌یران گوند و الدێکان‌ه و تایبهته به چین و توێژه‌کانی ژێ���ره‌وه‌ی کۆمه‌ڵگا و ه��ون�ه‌ری خه‌ڵکی جووتیار و سه‌پان و باخه‌وان و ه �ه‌ژار‌ه و هیچ په‌یوه‌ندی ب ه چینی سه‌ره‌و‌ه و بااڵده‌ستی کۆمه‌ڵگاو‌ه نییه و به‌هیچ شێوه‌یه‌کیش گوزارشت له رازونیازی کوڕ‌ه‌ده‌ره‌به‌گ و ئاغا و میره‌و‌ه ناکات .کاتێکیش له مه‌جلیس و کۆشک و دیوه‌خانی به‌گ و ئاغایانیش ده‌گووترێت، س�ه‌رچ��اوه‌ک�هی بۆ کاریگه‌ری و ئاستی هونه‌ری حه‌یران و حه‌یرانبێژان ده‌گه‌ڕێته‌وه .پێچه‌وانه‌ی ئه‌و بۆچوون و رایه‌ی که سه‌رچاوه‌ی به‌شێکی حه‌یران ده‌گه‌ڕێننه‌و‌ه بۆ ناو مه‌جلیسی کۆشک و دیوه‌خانانی به‌گ و ئاغایان ،ئه‌گه‌ر ئه‌و بۆچوون‌ه له راستییه‌و‌ه نزیک بووای‌ه ئه‌وا ناوه‌رۆک و باسوخواسی حه‌یرانیش له ساده‌یی و مراز و راز و حه‌سره‌تی ئه‌ڤیندارانه‌ی
راستترده‌بوو .له‌الیه‌کی تریشهوه ئه‌گه‌ر ناکرێ هه‌ر له‌به‌ر ئهوهیه حه‌یرانبێژ به‌ده‌نگێکی به‌رز حه‌یرانه‌که‌ی ده‌چ��ڕێ��ت ،به‌حه‌یرانه‌که‌ی ئ�ه‌و بگووترێت حه‌یرانی سه‌رچیایی و ئ��ه‌وه‌ی به ده‌نگی نزمیش بیچڕێت پێی بگووترێت حه‌یرانی مه‌جلیسی ،ئهمه له‌کاتێکدا ده‌کرێ هه‌مان ئه‌و حه‌یرانه‌ی له‌سه‌ر چیا وتوویه‌تی، له ده‌شتایی و ته‌نانه‌ت له‌ناو مه‌جلیسی دیوه‌خانانیشدا به‌ده‌نگێکی به‌رز بیڵێته‌و‌ه و وتراویشه‌وه. له خودی حه‌یران و ده‌قی حه‌یراندا هیچ ئاماژه و تایبه‌تمه‌ندییه‌کی نابینریت که ئ�هم حه‌یرانه‌یان ب��ۆ سه‌رچیا و ئ �ه‌و حه‌یرانه‌یان ب��ۆ نێو مه‌جلیسان ئاماده‌کراوه ،چونکه شوێنی راسته‌قینه‌ی حه‌یران بۆخۆی ناخی حه‌یرانبێژه‌که‌یه ،کاتێکیش حه‌یرانبێژ حه‌یرانه‌که‌ی له ناخ و هزری خۆیدا ئافراندوویه‌تی هیچ حسابێک بۆ شوێنی وتنه‌که‌ی ناکات .هیچ به‌ڵگه‌یه‌کیش نییه حه‌یرانبێژان به‌و مهبهسته حه‌یرانیان ئافراندبێت .ته‌نانه‌ت ئه‌گه‌ر به‌وردی بڕوانین‌ه ئه‌و وش ه و ده‌سته‌واژ‌ه و رستانه‌ی له حه‌یراندا زۆر به‌کراوه‌یی ده‌رده‌ب���ڕدرێ���ن ،ک �ه ل �ه‌گ �ه‌ڵ داب��ون�ه‌ری��ت��ی داخ���راوی مه‌جلیسی دیوه‌خاناندا نه‌گونجێت. بۆیه ئه‌و پۆلێنکردنانه‌ی تا ئێستا بۆ جۆره‌کانی حه‌یران ک��راون ،کورتیان هێناوه و نه‌توانراوه ،وه‌ک ت سروشت و تایبه‌تمه‌ندیی‌ه هه‌مه‌الیه‌نه‌کانی پێویس حه‌یران ئاشکرا بکرێت .له‌سه‌ر ئه‌م بنهمایه پێویست ده‌ک��ات لۆژیک و شێوازی دیکه‌ی لێکۆڵینه‌وه‌ی که‌له‌پوورناسی بۆ پۆلێنکردنی جۆره‌کانی حه‌یران به‌کاربهێنرێت ،ل �ه‌گ �ه‌ڵ سروشتی هه‌مه‌الیه‌نه‌ی حه‌یراندا یه‌کانگیر ببێتهوه ،ئیدی ئه‌م پۆلێنکردن‌ه چ له‌ڕووی ده‌ق و ناوه‌رۆکه‌و‌ه بێت ،یان ریتم و ئاواز و په‌یژه‌ی مه‌قامه‌وه ،یاخود وێنه‌ی شیعریی و وه‌سف و ئاستی هونه‌رییه‌وه ،یان شوێن و هه‌رێمی سه‌رهه‌ڵدانی هه‌ر حه‌یرانێکه‌و‌ه بێت .ئه‌وه‌ی گرنگه له پۆلێنکردن و ده‌ستنیشانکردنی ج��ۆرو فۆرمه‌کانی حه‌یراندا تایبه‌تمه‌ندی به‌شه‌کانی حه‌یران بخرێته‌ڕوو و سیحر و ئیستاتیکای حه‌یران و کاریگه‌رییه‌کانی زیاتر ئاشکرا بکرێت. ئه‌گه‌ر به‌مشێواز‌ه سه‌رله‌نوێ حه‌یران و پێکهاته‌کانی شرۆڤه بکرێت ،ئه‌وا ده‌توانرێت ئاسانکاری ئه‌وه‌مان ب��ۆ ب��ک��ات ل����ه‌ڕووی ک�ه‌ل�ه‌پ��وورن��اس��ی��ی�هوه م��ێ��ژووی سه‌رهه‌ڵدانی حه‌یران و جوگرافیای باڵوبوونه‌وه‌ی حه‌یرانیش ده‌ستنیشان بکرێت ،کاریگه‌ری‌ه هه‌رێمیه‌کان ل �ه‌س �ه‌ر ح �هی��ران و ک��اری��گ �ه‌ری ح�هی��ران��ی��ش له‌سه‌ر
حه‌سه‌ن سیساوه‌یی
ن :حۆمیرا مۆشیرزادا و :ژیال ئیبراهیمى
دواتر بوون به پێشڕه‌وانى مافى ژنان .له هه‌مان کاتدا به‌شێکى گهوره له ژنان ،به تێروانینێکى جیاواز له بزوتنه‌وه‌ى له‌ناوبردنى کۆیالیه‌تى به‌شدار بوون ،هه‌ر له روانین‌ه کۆنه‌پارێزییه‌کان ک ه ته‌نیا به‌پێى هه‌ستى ئه‌خالقى ژنانه وب‌ه جه‌خت کردنه‌و‌ه له‌سه‌ر رۆڵى کالسیکى ژنانه هاتبوون‌ه گۆڕه‌پان تا خه‌ڵکانى توندڕه‌و رادیکاڵ که له کاتى هاتنیان به ناو ئه‌م ڕه‌وت‌ه خوازیارى به‌شدارى جدى و یه‌کسانى له‌گه‌ڵ پیاوان بوون. له ره‌وت��ى چاالکى ژن��ان له ب��زوت��ن�ه‌وه‌ى هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ى کۆیالیه‌تى ئه‌وان ورده هه‌ستیان به‌وه‌کرد که له‌گه‌ڵ بوونى چاالکى به‌رچاو له قازانجى بزوتنه‌وه‌ى ئارمانخوازى مرۆیى و وه ئه‌خالقى نه‌ک هه‌ر له کۆمه‌ڵگاو نه ته‌نانه‌ت له‌ناو جوالنه رووبه‌ڕووی شتی دژه‌باو نابێت .وادیار بووک‌ه کۆمه‌لێک له رێبه‌رانى بزوتنه‌وه‌ى هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ى کۆیالیه‌تى ته‌نها ده‌یانه‌وێت ژنان ،ژێرده‌ستى پیاوان بن و رۆڵێکى جدى نه‌خه‌ن‌ه ئه‌ستویان. له ساڵى()1848هه‌ندێک له ژنانى چاالک له بزوتنه‌وه‌ى هه‌ڵوه‌شاندنى کۆیالیه‌تى که له‌و بارودۆخ‌ه زاڵه‌و‌ه هاتبوون ب ه بانگه‌وازێکى گشتى له هه‌موو پیاوان و ژنان بۆ به‌شدارى ک��ردن ل�ه ک��ۆب��وون �ه‌وه‌ی �ه‌ک ل�ه میدانى «سنکاڤاڵ» ل ه نیویورک بانگهێشت ک��ران .له‌م بڕیارنامه‌ى کۆتایى ئه‌م کۆبوونه‌و‌ه دوورۆژه‌یی‌ه که زۆرتر له ژنانى سپى پێستى چینى ناوه‌ندى ئه‌مریکاى تیا بوو ،پێداگرى له‌سه‌ر چه‌وساندنه‌وه‌ى ژنان له الیه‌ن پیاوانه‌و‌ه به درێژایى مێژوو کرابوو ،له بواره‌کانى کۆمه‌الیه‌تى و ئابورى و پ�ه‌روه‌رده‌ی��ى و ئایینى و سیاسى. ئه‌م کۆبونه‌وه‌ی‌ه به خالێکى وه‌رچه‌رخان له مێژووى بزوتنه‌وه‌ى ده‌سپێکى جوالنه‌وه‌ى ژنان هاته ئه‌ژماردن .به درێژایى ئه‌م گوڕانکاریان‌ه له کۆمه‌ڵگاى ئه‌مریکا بزوتنه‌وه‌ى به‌رگرى ل ه نه‌هێشتنى مه‌ى یه‌کێک له جواڵنه‌وه‌کانى شوێندا‌ر له سه‌ر شکڵگرتنى بزوتنه‌وه‌ى ژنان بوو .ڕێبه‌رانى ئه‌م جواڵنه‌و‌ه کلێس ه و پیاوانى ئایینى بوون .به‌اڵم ژنان وه‌ک قوربانى سه‌ره‌کى به‌کارهێنانى م�هى له الی �ه‌ن پیاوان به‌شێکى چ��االک له‌م
بزوتنه‌وه‌ى پێک ده‌هێنا .که‌سانێک وه‌ک (سوزان ئانتونى و الیزابت استنتون) که دوات��ر بوونه ڕێبه‌رى سه‌ڕه‌کى بزوتنه‌وه‌ى مافى ده‌نگدان له چاالکانى بزوتنه‌وه‌ى رێگرى به‌کارهێنانى مه‌ى .به‌دواى هێنان‌ه گورێی داواکارى پرسى دژایه‌تى کردنى به‌کارهێنانى مه‌ىخواردنه‌وه، کومه‌لێک له داواکاریه‌کانى ژنانیش باس کران. بۆ نمون‌ه ئه‌وان خوازیارى مافى جیابوونه‌و‌ه بوون له پیاوێک که خۆى به مه‌ى گرتبوو که ده‌بوو‌ه هۆى ئازاردانى ژن و منداڵه‌کانى ،به درێژایى ش��ه‌ڕه‌ن��اوخ��ۆی��ی��ه‌ک��ان��ى
ح�هی��ران شێوازێکی ره‌س�ه‌ن��ی هونه‌ری سترانبێژی میللیی ه و به‌شێکی ده‌وڵه‌مه‌ندی که‌له‌پووری کوردییه .سروشت و پێکهاته‌ی هونه‌ری حه‌یران تایبه‌تمه‌ندی جیاوازی پێدراو ه و ل ه هونه‌ر ه میللییه‌کانی دیکه‌ی جوداکردۆته‌و ه و هه‌ر ئه‌و تایبه‌تمه‌ندییانه‌شی وایکردوو ه به‌نه‌مری و زیندوویی بمێنیته‌و ه و ت��ا رۆژگ���اری ئ�هم��ڕۆ وه‌ک یه‌کێک ل ه جۆشدارترین هونه‌ری میللی کوردی چه‌ش ه و چێژی تایبه‌تی خۆی ههیه.
9
››
ره‌وتی ئیسالمی سیاسی هه‌وڵده‌دات حه‌یران ل ه جه‌وه‌هه‌ر و ناوه‌رۆکی راسته‌قین ه و رۆمانسیانه‌ی خۆی دووربخرێته‌و ه
چۆپی فه‌تاح
بهداخهوه وا هه‌ست ده‌که‌م هه‌ندێ له مهالکانبه هه‌ڵه له زاراوه‌ی جێنده‌ر گه‌یشتبن،
چه‌تر /چه‌مکی رێکخراوه جیاوازه‌کانی ژنان چۆن ده‌بینیت؟
ی] [ ئا /حه‌سه‌ن جود
ساڵی یه‌که‌م ژماره 38 دووشه‌ممه 2711/10/13 - 2011/1/3
عایش ه شان و ره‌سوڵ بێزار گه‌ردی
له پێکهاته‌ی نوێی حکومه‌تی عێراق فهرامۆشبوونی ژن��ان نیگه‌ڕانی کردین ،ده‌بینین بانگه‌شه بۆ عێراقی دی��م��وک��راس و ئ���ازاد و یاسا ده‌ک���رێ ،ب�ه‌اڵم له راستیدا بۆچوونه‌کان ئ �هوه نیشان ن��ادات ،ئه‌گه‌ر به‌شداربوونی ژنان له حکومه‌تدا نیوه نه‌بێت ئه‌وا ()25 ی وه‌زاره‌ته‌کان ده‌بێت ژن بێت ،له ناو حزب و لیسته‌کان ژنی رابه‌ر بوونی ههیه ،بهداخهوه نوێنه‌رانی لیسته‌کان به هاوپه‌یمانی و عێراقیه‌ش که خۆیان به عیلمانی و پێشکه‌وتوو ده‌زان���ن که‌سێکی ژنیان ده‌س��ت نیشان نه‌کردوه ،له به‌غدا بزوتنه‌وه‌ی ژنان که ناسراون ب �ه (ت���ۆری ژن��ان��ی ع��ێ��راق��ی) کۆبوونه‌ویه‌کی ریکالمیان ئه‌نجامدا به ئاماده‌بوونی میدیاکان ل�ه‌وب��اره‌ی�هوه نیگه‌رانی خۆیان نیشاندا ،بۆ ئه‌م مهبهسته پشتگیری خ��ۆم��ان ب��ۆ ت���ۆری ژن��ان راگه‌یاند ،حکومه‌ته‌که‌ی مالیکی به حکومه‌تی پیاوان ناو ده‌برێت ،ئه‌گه‌ر ده‌ڵێن ژنان بۆ له ناو په‌رله‌مان رۆڵ و فشاریان نهبووه ،هۆکار هه‌موو ژنان نین ،چونکه ده‌زانین بۆ کێ ده‌نگمان داوه ئاستی ژنانی خۆمان ده‌ناسین و لێهاتوون ،ب ه نیازین له که‌مپینی نا بۆ کلتوری توندوتیژی له‌سه‌ر ژنان به‌یاننامه‌یه‌ک دژی ئه‌و بڕیاره‌ی ح��ک��وم�ه‌ت��ی ن���ۆی ده‌رب���ڕی���ن ،ب���ه‌اڵم چ����اوه‌ڕوان ده‌کرێ هه‌ڵوێستی حکومه‌تی نوێ گۆڕانکاری تێدا ئه‌نجام بدرێت.
جێنده‌ر به‌مانای یه‌کسانی ره‌گه‌زی له مافه‌کاندا دێت، ئه‌گه‌ر له قورئانی پیرۆز بۆ وشه‌ی جێنده‌ر بگه‌ڕێینه‌وه، ئه‌وا یه‌کسانی جێنده‌ری له قورئاندا هاتووه ،له قورئاندا ده‌بێت مه‌الکان بزانن چه‌ندجار ناوی ژن و پیاو پێکه‌و‌ه هاتووه ،وه‌ک (املۆمنین و املۆنات ،املسلمین واملسلامت، الزانی والزانیات) یا له فه‌رموده‌ی (به‌هه‌شت له ژێر پێی دایکاندایه) ،ناڵێت له ژێ پێی پیاواندایه ،هه‌ندێ مه‌ال ده‌یانه‌وێت خه‌ڵکی له ئاینی ئیسالم دوورخه‌نه‌وه، ده‌وڵ�ه‌ت��ی ئ�ه‌وروپ��ی توانیان س��ود له قورئان وه‌رگ��رن و زاراوه‌ی یه‌کسانی جێنده‌ری لێ ده‌رهێنن ،ئێستا وای لێهاتووه ئه‌و زاراوه‌یه به ئیستیراد بۆمان ده‌گه‌ڕێته‌وه، ئه‌گه‌ر سه‌یری ئایه‌تی (الرجال قوامون عىل النسا) بکه‌ن و مه‌الکان سه‌یری ئه‌و ئایه‌ته بکه‌ن له رێگای ته‌قوا ن�ه‌ک له رێگای ع���ه‌زه‌اڵت ،ئێستا ئ�ه‌و رۆژه نهماوه رۆژگ���اری ته‌کنه‌لۆژیا و ئینته‌رنێت و کۆمپیوته‌ر‌ه و جیهان ب���ه‌ره‌و پێشکه‌وتن ه�ه‌ن��گ��اوی خ��ۆی ده‌نێت، بهداخهوه هه‌ندێ مه‌ال ده‌یانه‌وێ ناوی ئیسالم ناشرین بکرێت ،هه‌ندێ م�ه‌الی کۆڵه‌وار که وا دام��هزراوه و هیچ نازانێت به ئاره‌زویی خۆی قسه ده‌کات ،ده‌ڵێت (الرجال قوامون عىل النسا) یا پیاو بۆی هه‌ی ه ( )4ژن بهێنێت ،له قورئان مه‌رج هه‌ی ه ده‌ڵێت (وان تعدلوا) که ئ �هوه زۆر
زه‌حمه‌ته.
کۆمه‌ڵگا هه‌ڵسوکه‌وت ده‌ست نیشان ده‌کات بۆ ئه‌وه‌ی له به‌ر بکرێت.
روانینێکی نوێ بۆ حه‌یران قه‌ده‌غه‌کارى په‌‌یوه‌ندیی ه سۆزدارییه‌کانی نێوان هه‌ردوو ره‌گه‌ز ،چریکه‌ی حه‌یرانی ئافراند
کاره‌کته‌ری کوڕه‌تیم‌ه و کچه‌تیم‌ه حه‌یران ده‌گۆڕدرا و له‌جێی ئه‌مه‌دا باس هه‌ر باسی شانوشه‌وکه‌ت و جوامێری ئاغا و ب�ه‌گ و میران ده‌ب���وو .ته‌نانه‌ت زۆرێک له‌و حه‌یرانانه‌ی له‌ناو جه‌رگه‌ی شاریشه‌و‌ه سه‌ریانهه‌ڵداوه ،مۆرکی ساده‌یی و مراز و را‌زه‌کانی گوندێتی پێو‌ه دیاره .هه‌ڵبه‌ت‌ه پێکهاته‌یه‌کی گرنگی حه‌یران وه‌سفی سروشت و جوگرافیای‌ه و له‌زۆربه‌ی ههره زۆری حه‌یرانه‌کاندا وه‌سفی سروشتی گوند و ده‌ش��ت و چیا و ره‌ز و باخ و کانی و مه‌زاره‌کانی هه‌رێمه‌ک‌ه له‌خۆ ده‌گ��رێ��ت ،ئ�ه‌گ�ه‌ر باسی شاریش بکات ،ئه‌وا وه‌ک شوێنی رووداو و به‌سه‌رهاتی ناو حه‌یرانه‌ک‌ه نییه ،به‌ڵکو زیاتر وه‌ک کوڕه‌تیم‌ه چووبێت ه شاره‌که‌و‌ه ،یان نیازی چوون‌ه شارێکی هه‌بووبێت ناوی شاره‌ک‌ه دێت. بۆیه ئه‌گه‌ر باس له جۆره‌کانی حه‌یران بکرێت ئه‌وا ناکرێ حه‌یران بۆ حه‌یرانی سه‌رچیایی و حه‌یرانی مه‌جلیس و دیوه‌خانان دابه‌ش بکرێت .ئه‌م پۆلینکردن ه ل�ه‌گ�ه‌ڵ س��روش��ت و تایبه‌تمه‌ندییه‌کانی حه‌یراندا ناگونجێت .چونکه ناکرێت ح�هی��ران به‌شێکی ل ه سه‌رچیاکان و به‌شێکیشی له نێو مه‌جلیس و دیوه‌خاناندا سه‌ریهه‌ڵدابێت .ئه‌م پۆلێنکردن‌ه نه پۆلێنکردنێکی ته‌واو جوگرافیی‌ه و نه پۆلێنکردنێکی ته‌واو جڤاکییه. له‌کاتێکدا ئه‌گه‌ر بوترابا حه‌یرانی سه‌رچیایی و حه‌یرانی ده‌شتایی ،یان حه‌یرانی مه‌جلیسی و ده‌ره‌وه‌ی مه‌جلیسان ،هێشتا ل �ه‌ڕووی لۆژیکی پۆلێنکردنه‌و‌ه
و ت �ه‌وه‌ر‌ه سه‌ره‌کییه‌ی ک�ه‌وا له خ��ودی حه‌یراندا ب ه کراوه‌یی و بێپه‌روا له ده‌وریدا ده‌خولێته‌وه ،بزانین ک ه مێژووی سه‌رهه‌ڵدان و گه‌شه‌کردنی حه‌یران ره‌گێکی قووڵی مێژووی هه‌زاران ساڵه‌ی ههیه و شیمان‌ه ده‌کرێ له‌گه‌ڵ ده‌ستپێکردن و زیادبوونی قۆناغ به قۆناغی فشار و چه‌پاندنه‌کانی دابونه‌یتی داخراو و قه‌ده‌غه‌کار بۆ سه‌ر پهیوهندییه سۆزدارییه‌کانی نێوان ه�ه‌ردوو ره‌گه‌ز به‌تایبه‌تی بۆ سه‌ر ره‌گه‌زی ژن ،له‌گه‌ڵ خۆیدا وه‌ک کاردانه‌وه‌یه‌ک چریکه‌ی حه‌یرانی ئافراند بێت، تا فشار و کۆتگیرییه‌کان زیاتر ته‌شه‌نه‌ی سه‌ندووه، حه‌یرانیش وه‌ک ج��ۆر‌ه یاخیبوون و پێه‌هاگرتنێک له‌به‌رامبه‌ر به‌و دابونه‌ریت‌ه تاهاتوو‌ه په‌ره‌یسه‌ندوو‌ه و لق و پۆپه‌ی لێبۆته‌و‌ه و جۆر و شێوازه‌کانی زیاتر بووه ،تاهاتوو‌ه سیحر و کاریگه‌رییه‌که‌یشی زیاتربووه. ئیدی وه‌ک هونه‌رمه‌ندی حه‌یرانبێژی مه‌زن حه‌سه‌ن سیساوه‌یی ده‌ڵ��ێ��ت« :ح �هی��ران تشته‌کی گه‌له‌ک غه‌ریب‌ه ،ئینسان دڵی پێده‌کرێته‌وه». ئ�ه‌وان�هی له هونه‌ری حه‌یرانیان کۆڵیوه‌ته‌و‌ه راو بۆچوونی جیاوازیان سه‌باره‌ت به شوێنی سه‌رهه‌ڵدانی حه‌یران ههیه .هه‌ندێک هه‌رێمی هه‌ولێر و هه‌ندێکی تریش هه‌رێمی موکریان به کانگای سه‌رهه‌ڵدانی حه‌یران ده‌زانن .هه‌ندێکیش زۆر به‌رته‌سکتر ده‌ڕوانن و چه‌ند گوندێک یان ناوچه‌یه‌کی زۆر بچووک ده‌ستنیشان ده‌که‌ن و به‌زێدی سه‌رهه‌ڵدانی حه‌یرانی داده‌نێن ،به‌اڵم له‌راستیدا وه‌ک چۆن سیاچهمانه ل ه هه‌رێمی هه‌وراماندا سه‌ریهڵداو‌ه و په‌ره‌یسه‌ندوو‌ه و زیاتر تێنه‌په‌ڕیو‌ه و هه‌ورامان جوگرافیای ره‌سه‌نی سیاچه‌مانه‌ی‌ه و به‌شێوه‌زاری هه‌وارمی ده‌چ��ڕدرێ. ئ��ی��دی ن��اک��رێ ل �ه‌ه �ه‌وارام��ان��ی��ش��دا ده‌ستنیشانی گوندێک ی��ان ناوچه‌یه‌کی بچووکی ه �ه‌ورام��ان بکه‌ین‌ه کانگای سیاچهمانه ،ئ �ه‌وا حه‌یرانیش ل ه ک��وردس��ت��ان��دا ج��وگ��راف��ی��ای�ه‌ک��ی خ��ۆی ه �هی �ه ،ئه‌و جوگرافیای‌ه به‌شێوه‌یه‌کی الکێشه‌یی سنووری هه‌رێمی موکریان و هه‌رێمی هه‌ولێر دهگرێتهوه و به‌و شێوه‌زار‌ه ده‌چ����ڕدرێ ک�ه ت��اڕاده‌ی��ه‌ک ش��ێ��وه‌زاری هاوبه‌شی ه����ه‌ردوو ه�ه‌رێ��م�ه‌ک�هی�ه .پێده‌چێت ه��اوش��ێ��وه‌زاری��ش هۆکارێک بووبێت بۆ په‌ره‌سه‌ندنی حه‌یران له‌هه‌ردوو هه‌رێمی هه‌ولێر و موکریان .ده‌شکرێت له‌قۆناغێکدا به‌گوێره‌ی ب��ارودۆخ��ی سیاسی و کۆمه‌اڵیه‌تی و کلتووری هه‌رێمێکیان له هه‌رێمه‌که‌ی دیکه زیاتر په‌ره‌یسه‌ندبێت و له هه‌رێمه‌که‌ی تردا هه‌مان بارودۆخ له‌ئارادا نه‌بووبێت و پێچه‌وان‌ه که‌وتبێته‌و‌ه و له‌ویتریان ده‌رفه‌تی پێشکه‌وتنی حه‌یرانی تێدا زیاتر بووبێت .بۆی ه ناکرێ له‌ڕوانگه‌یه‌کی ناوچه‌گه‌ریانه ،یان له‌به‌رئه‌وه‌ی له رابردوویه‌کی نزیکدا یان له ئێستادا حه‌یران ل ه هه‌رێمێکی دی��اری��ک��راودا ده‌رف�ه‌ت��ی په‌ره‌سه‌ندنی بۆ ره‌خساوه ،ئیدی بگووترێت کانگای حه‌یران فالن ه هه‌رێمه. راستییه‌که‌ی ئهوهیه که پێویسته به‌دواداچوونی هه‌مه‌الیه‌ن‌ه ب��ۆ م��ێ��ژووی س�هره�ه‌ڵ��دان��ی ح �هی��ران و قۆناغه‌کانی په‌ره‌سه‌ندنی بکرێت و حه‌یران له هه‌موو رووێکه‌و‌ه بناسرێت .بۆ ئه‌مه‌ش پێویسته په‌یمانگای تایبه‌تی بۆ لێکۆڵینه‌و‌ه له هونه‌ری سترانبێژی و ده‌نگبێژیی‌ه میللییه‌کان به‌گشتی بکرێتهوه و بۆ هه‌ریه‌ک له (هۆره ،سیاچهمانه ،گه‌لۆوبه‌یت ،الوک و مه‌قامه‌کان) به‌شی تایبه‌تی دابمه‌زرێت ،به‌هه‌مان شێوه‌ش به‌شی تایبه‌ت به‌حه‌یرانیش داب��م�ه‌زرێ��ت و هه‌وڵبدرێت تۆمار و ئه‌رشیف بکرێن و خوێندنگای تایبه‌تی و به‌شی تایبه‌تی له په‌یمانگا هونه‌رییه‌کاندا بۆ فێربوونی حه‌یران بکرێتهوه و که‌ناڵ‌ه رادیۆیی و ته‌له‌فیزیۆنه‌کانیش شانبه‌شانی بواره‌کانی دیکه‌ی هونه‌ر و که‌له‌پوووری میللی کورد ،گرنگی تایبه‌تی ب �ه ح �هی��ران ب���ده‌ن و وه‌ک سامانێکی ب �ه‌ه��اداری که‌له‌پووری میللی و نه‌ته‌وه‌یی ببینرێت و بپارێزرێت.
مام خدر
كۆمەڵگای ك��وردی مەستورە مەحمود ك��ۆم��ەڵ��گ��ای��ەك��ە ،كە ت��ا ئێستاش نامۆیە بە زۆرب���ەی ئ��ەو بابەت و گۆڕانكاریانەی دێتە ئاراوە ،كراوەشە بە وەرگرتنی زۆربەی ئەو تەكنەلۆژیانەی كە دێتە ناویەوە ،بەاڵم ك��راوە بە كام ئاراستەیە؟ وەرگرتنی ئەو تەكنەلۆژیایانە و بەكارهێنانی بە شێوەیەكی دروست‌و بەكارهێنانی وەك پێویستی خۆی ی��ان الیەنێكی ت��ر .ئەمەیە زۆربەمانی خستوەتە ناو سەرقاڵی و گومانەوە ،لە جیهاندا ئەو پێشكەوتنە تەكنەلۆژیایانەی كە دێنە ئ��اراوە بۆ خزمەتكردنی زیاتری م���رۆڤ ی���ان ك��ارئ��اس��ان��ی ب��ۆ خ��ەڵ��ك‌و نزیككردنەوەی شتەكان لە یەكترین بۆ ئەوەن كە مرۆڤ كاتی زیاتری بۆ بگەڕێتەوە و ئاگاداری زۆر شت بێت ،بەاڵم بەداخەوە لەم كۆمەڵگایەی ئێمەدا ئەو تەكنەلۆژیایانە هاتنە ن��اوەوە وخەڵك زوو خۆی لەگەڵدا گونجاند ،ب��ەاڵم بە ئاراستەی پێویستی خۆی‌و دروست نەیتوانی بەكاری بهێنیت، بەڵكو پێچەوانە بەكاریهێنا ،ئەمەش زۆر كێشەی لەگەڵ خۆی هێنایە ئاراوە ،بە نمونە مۆبایل یان ئینتەرنێت كە دوو تەكنەلۆژیان وا دەك��ات مرۆڤەكان زیاتر ه��ەواڵ لەیەك بزانن‌و زیاتر ئاگاداربن ،بەاڵم الی ئێمە زۆر خ��راپ بەكاردێت وا دەك��ات متمانە لە نێوان مرۆڤەكاندا نەهێڵێت و گومان لە نێوانیاندا دروس��ت بكات ،كە ئەمەش مەترسیەكە لەسەر پەیوەندیەكان ،بە داخەوە ئەوەی رۆژانە لە ناو روپەری رۆژنامەكان دەیخوێنینەوە یان ئەو كەیسانەی رودەكەنە ناو رێكخراوە ژنانەكان یان ئەو كەیسانەی لە بەڕێوەبەرایەتی نەهێشتنی توندوتیژی دژی ژنانن یان ئەو جیابوونەوانەی لە ناو دادگا تۆمار دەكرێت رۆژانە بێ ئومێدمان دەكەن لەوەی متمانەمان هەبێت بە چواردەورمان، كاتێك دەچینە ئاهەنگێك كە تۆ بۆ ساتێك خۆشی دەچیت هەمیشە دەبێت ئاگاداری دەوروبەربیت نەكات بە مۆبایل وێنەت بگرن و دوات��ر خراپ بەكاریبهێنن ،یان رۆژانە خەڵكی بێ كار هەن دادەنیشن تەلەفۆن بۆ ئەم كەس‌و ئەو كەس دەك��ەن كە زۆركات ئ��ەوان��ە كێشەی خێزانی لێدەكەوێتە بە ێ ئەوەی كەسی تاوانبار بزانرێت كێیە، ب ئ��ەم��ەش وا دەك���ات گ��وم��ان بكەیت لە دەوروب��ەر و مرۆڤەكان متمانەیان بە یەكتر نەمێنێت ،بێگومان ئەوەی بە پێی نەریتی ئەم كۆمەڵگایەش زەرمەند ئەبێت رەگەزی مێینەیە ،وەك زۆربەی شتەكانی تر ،لێرەدا كە مێینەش زەرمەند دەبێت بە بێ ئەوەی ئاگاداری هیچ شتێكیش بێت ،كە ئەمەش تاوانێكی گ��ەورەی��ە دەره��ەق��ی دەك��رێ��ت، لە هەموو ئ��ەوان��ەش ناخۆشتر تا ئێستا خێزانەكانیش لەوە تێنەگەیشتوون زۆركات ئەو كچە یان ئەو ژنە تاوانبار نیە یەكسەر بە مخاتب دەیگرن ،كەواتە لێرەدا دووجار تاوان بەرامبەر ئەو مێینەیە دەكرێت ،جارێك ئەو كەسە هەست نزمەی ئاژاوە دەخاتە ناو خێزانەكەوە یەكێكش خێزانە كە تا ئێستا زۆر كەسی كۆمەڵگاكەی نەناسیوە كە هیچ كات ناتوانێت بە ئاراستەی باش شتەكان بەكاربهێنێت ،ب��ەداخ��ەوە بۆ كۆمەڵگای ئێمە كە ناتوانێت ئاراستەی شتەكان وەك خ��ۆی بەكاربهێنێتەوە ،هەمیشە ه��ەوڵ دەدات شتەكان پێچەوانە بەكاربهێنێت ،وەك چۆن ناتوانێت ئینتەرنێتیش بۆ پێویستی بەكاربێت ،بەڵكو بۆ كاری سەیر و سەمەرە بەكاری دێنێت. ئەوەی پێویستە خەمی بخۆین ئەوەیە با هەوڵ بدەین كۆمەڵگا هۆشیار بێتەوە لە ئاست ئەم شتانە ،بۆ دەبێت ئەو مێینە سادە و ساكارانە بخەینە ناوگێژاوی گومان‌و بێمتمانەییەوە ،تاكەی ئەو تەمەڵیەی خەڵك، وەك مێشكی ناتوانێت داهێنانێك بكات با ئەوەشی كە هەیە خراپ بەكاری نەهێنێت.
چاالکوانى بواری ژنان ل ه که‌رکوک:
ئه‌ده‌ب و هونه‌ر
ک�ه‌ل�ه‌پ��ووری ه �ه‌ر هه‌رێم و ناوچه‌یه‌کدا ببینرێت. ێ که‌له‌پوور و فۆلکلۆری میللیی و به‌مه‌ش ده‌کر نه‌ته‌وه‌یی گه‌لی کوردیش باشتر بناسرێت .چونکه تا ئێستا به‌شێوه‌یه‌کی روون و یه‌کالییکه‌ره‌و‌ه مێژووی سه‌رهه‌ڵدانی حه‌یران و پێداویستی ده‌رکه‌وتنی له‌و کاته‌دا نه‌خراوه‌ته‌ڕوو. ناکرێت وه‌ک هه‌ندێک راوبۆچوون بیربکرێته‌و‌ه که پێیان وایه ته‌مه‌نی حه‌یران سه‌ده‌یه‌ک یان دوو سێ سه‌ده‌بێت ،ئهمه له‌کاتێکدا له‌ڕووی ناوه‌رۆک و فۆرم و زمانی دهربڕینهوه پێده‌چێت ره‌گێکی قووڵی مێژوویی هه‌بێت و بگهڕێتهوه بۆ ئه‌و قۆناغه‌ی ک ه به‌هۆی دابونه‌ریت و باوه‌ڕ‌ه کۆنه‌پارێز و غه‌واره‌کانه‌وه، پهیوهندییه سۆزدارییه‌کانی نێوان ه�ه‌ردوو ره‌گه‌ز ل ه کۆمه‌ڵگای کورده‌واری تاهاتوو‌ه به‌رته‌سک کراوهتهوه، له‌ئاکامی ئه‌و چه‌پاندن و فشارانه‌ی خراوه‌ت‌ه سه‌ر ئه‌و په‌یوه‌ندییانه ،هونه‌ری حه‌یران ئه‌و سنووربه‌ندی و کۆتگیرییه‌ی به‌زاندوو‌ه و وه‌ک کاردانه‌وه‌یه‌کی هونه‌ریان‌ه به راشکاوی و بێ پ �ه‌رد‌ه باسی ئاستى پهیوهندییه سۆزدارییه‌کانی نێوان کوڕه‌تیم و کچه‌تیمى حه‌یران کردووه ،که مراز و رازیانى ئه‌وه‌بوو‌ه به‌و ئاسته بگه‌ن که له‌حه‌یراندا گوزارشتی لێیکردووه. ئ�هم روانین‌ه کۆمه‌ڵناسیی‌ه ئ �ه‌وه‌ش ده‌ستنیشان ده‌ک��ات که حه‌یرانبێژ له‌هه‌ردوو ره‌گ �ه‌زدا ههبووه و ته‌نانه‌ت زیاتر به‌والیه‌شدا ده‌شکێته‌و‌ه که به‌رهه‌می راز و مرازی خه‌فه‌کراوی ژن بووبێت تا هى پیاو .ته‌نانه‌ت زۆرێک له‌و حه‌یرانانه‌ی پیاوانیش ده‌یچڕن ،پڕن له داخوازی و حه‌سره‌ته‌کانی ژنان ،که گوایه کچه‌تیم به کوڕه‌تیمى حه‌یرانى گووتووه ،ته‌نانه‌ت زێده‌ڕۆیی نابێت ئه‌گه‌ر بگووترێت ک��اره‌ک��ت�ه‌ری س�ه‌ره‌ک��ی و ته‌وه‌ری سه‌ره‌کی زۆرێک له حه‌یرانه‌کان ژن و راز و ئه‌ڤیندارێتی ژنه ،ئه‌مه‌ش ئهوه ده‌خاته‌ڕوو که حه‌یران ت��اڕاده‌ی �ه‌ک مۆرکی ژن��ان�هی پێو‌ه دی���اره .له‌گه‌ڵ تێپه‌ڕبوونی قۆناغه‌کانی بااڵده‌ستی پیاوساالرێتیدا تا هاتووه پیاوانیش داخ��وازی و رازو حه‌سره‌ته‌کانی خۆیان تێو‌ه ئاخنیو‌ه و تێکه‌ڵی راز و نیازه‌کانی ژنان بووه ،دابونه‌ریت و باوه‌ڕیی‌ه کۆنه‌پارێزه‌کان خه‌ف‌ه و چه‌پاندوویانه .ته‌نانه‌ت هه‌ندێک له‌و حه‌یرانانه‌ی حه‌یرانبێژانی ژن ده‌یچڕن تایبه‌تن به خودی ژنانه‌و‌ه و وه‌ک شێوازێکی الواندنده‌و‌ه و سه‌ردولک‌ه و شیوه‌نگرتن له کۆڕ و مه‌جلیسی ژناندا وتوویانه. لێرهوه په‌یوه‌ندی به مێژووی سه‌رهه‌ڵدانی حه‌یرانه‌وه، ده‌ک���رێ له‌میانه‌ی شرۆڤه‌کردنی ئ �ه‌و باسوخواس
››
ب ه وردی بڕوانین ه ئه‌و وش ه و ده‌سته‌واژانه‌ی له حه‌یراندا ده‌رده‌بڕدرێن له‌گه‌ڵ دابونه‌ریتی داخراوی مه‌جلیسی دیوه‌خاناندا ناگونجێت
وه‌رگێڕان ساڵی یه‌که‌م ژماره 38 دووشه‌ممه 2711/10/13 - 2011/1/3
10
کورد له‌میدیا جیهانییه‌کاندا ( )40عێراقی ل ه سعودی ه ل ه سێدار‌ه ده‌درێن به پێی ده‌زگ��ای هه‌واڵگری فارس له رۆژان���ی راب���ردوو ده‌وڵ �ه‌ت��ی سعودیه ( )40که‌س له زیندانیانی عێراقی له به‌رچاو خه‌ڵک له سێدار‌ه داوه و ته‌نانه‌ت هه‌ندێکیانی س�ه‌رب��ڕی��وه .ل �هم ب��اره‌وه‌ی�ه وه‌حید ئه‌لحلی ئه‌ندام په‌رله‌مانی عێراق به «عرا القانون» ده‌ڵێت :هه‌ر چه‌شن‌ه لێکۆڵینه‌و‌ه ی��ا دادگ��ای��ی ب�ه‌ب��ێ یاسا نێونه‌ته‌وه‌ییه‌کانی مافه‌کانی مرۆڤ قبوڵ ناکرێت و ناتوانین ناوی عه‌داله‌تی لێ بنیین. به گوێره‌ی هه‌واڵه‌کان بۆ ناڕه‌زایه‌تی ده‌رب����ڕی����ن دژی وه‌ه����ا ک����رده‌وه‌ی����ه‌ک عێراقیه‌کانی زی��ن��دان��ی ع �ه‌رع �ه‌ر له سعودیه ده‌س��ت��ی��ان داوه‌ت���ه مانگرتن و چه‌ندکه‌سیان بۆ نهخۆشخانه راگوێزراون. ک������ازم ئ���ه‌ل���م���وس���ه‌وی ن���وێ���ن���ه‌ری فراکسیۆنی ه��اوپ�هی��م��ان��ی ن�ه‌ت�ه‌وه‌ی��ی ع��ێ��راق��ی ه�ه‌ف��ت�هی راب�����ردوو رخنه‌ی توندی له سعودیه گرت و تۆمه‌تباری ک���ردن ک�ه گ��وای��ا عێراقیه‌کانی سه‌ر سنور به مه‌به‌ستی گۆڕینه‌و‌ه له‌گه‌ڵ تیرۆریستانی زیندانی له عێراق ده‌ڕفێنن.
ئێزیدی ل ه سوریا ل ه ژێر زه‌ختی نژادپه‌رستی و دینیدان ب���ه‌پ���ێ ل��ێ��ک��ۆڵ��ی��ن �ه‌وه‌ی ن���اوه‌ن���دی KurdWatchل���ه ئ �ه‌ل��م��ان��ی��ا ،ئ �ه‌و ئێزیدییانه‌ی له ناو سنوره‌کانی سوریادا ده‌ژی�����ن ،ل��ه ژێ���ر زه‌خ����ت و گ��وش��اری گ������ه‌وره‌دان .ل �ه راپ���ۆرت���ه‌ک���ه‌دا ه��ات��ووه ک�ه ئێزیدی ل�ه‌ب�ه‌ر ئ���ه‌وه‌ی کوردیشن، رووب����ه‌ڕووی دووچ��اوه‌ک��ی ده‌ب��ن �هوه .له الیه‌که‌ی تریشهوه له‌به‌ر ئه‌وه‌ی مسوڵمان نین ،له ژێر چه‌وساندنه‌وه‌دان. له راپۆرته‌که‌دا ده‌ستنیشان ده‌کرێت ک���ه ک���وردان���ی ئ��ێ��زی��دی ه���هم ل �ه‌ب �ه‌ر کوردبوون و هه‌م له‌به‌ر مسوڵمان‌بوونیان رووب�����ه‌ڕووی زه‌خ��ت��ی ده‌وڵ �ه‌ت��ی سوریا دێ�����ن .ب �ه‌پ��ێ��ی راپ���ۆرت���ه‌ک���ه ئ��ێ��زی��دی که‌مایه‌تییه‌کی دی��ن��ی ب��چ��وک��ن که خۆیان وه‌ک دینێکی خاوه‌ن ناسنامه‌ی کورد ده‌ناسێنن و زۆربه‌ی ئه‌و که‌سانه‌ی خاوه‌نی ئه‌م بڕوایه‌ن ،له تورکیا ،عێراق و سوریا ده‌ژین .ده‌ستنیشان ده‌کرێت که دوای شه‌ڕی جیهانی دووه‌م که سنوری کوردستان پارچه کرا ،دینی ئێزیدیش بێبهش نه‌بوو له‌م پارچه‌بوونه.
تاوانی بیست هەزار TLبۆ كاپالن ل�ه رۆژن��ام �هی رادی��ک��اڵ��ی تورکیدا هاتووه؛ ئه‌ردۆغان ،سه‌رۆک وه‌زیرانی تورکیا ،حه‌سیب کاپالن ،په‌رله‌مانتاری ()BDPی به بیانۆی «هێرشکردن‌ه سه‌ر مافه‌کانی تاکه‌که‌سی» تاوانبار کرد و به داوای ( )20ملیۆن TLهوه له به‌رامبه‌ریدا دۆزی کردهوه. کاپالن له کۆبوونه‌وه‌ی پارته‌که‌ی ()BDPدا له سه‌ر که‌سێتی ئه‌ردۆغان قسه‌ی کرد و وتی :ئه‌ردۆغان به نیازی ده‌ستدرێژیی‌ه له سه‌ر مافی که‌سێتی و به تاوان و به‌ڵگه‌وه سوکایه‌تی به شه‌ره‌ف و ناموسی مرۆڤه‌کان ده‌کات». کاپالن له به‌ر ئه‌و قسانه به ئه‌نجامده‌ری «هێرشی ناحه‌ق و دژه‌حقوقی» تاوانبار ک���را و ل �ه س��ک��ااڵن��ام �ه‌ک �ه‌دا ه��ات��ووه: «له ده‌ره‌وه‌ی سنوره‌کانی ره‌خنه‌گرتن، ل �ه ب �ه‌رام��ب �ه‌ری ئ���ه‌ردۆغ���ان ئ��ی��ف��اده‌ی بچوککردنی به‌کار هێناوه و ئه‌م تاوانان‌ه بێ‌بنه‌ما و بێ‌مه‌نتقه».
شێوازی حکومه‌تداری مالیکی جێگه‌ی پرسیاره
«یا ده‌بێت ه که‌سایه‌تییه‌کی سته‌مکاری راستهقینه یان فه‌رمانڕه‌وایه‌کی دیکتاتۆر» ئا /لیز سالى ،به‌غداد و /بارام سوبحى به‌ر له‌چه‌ند هه‌فته‌یه‌ک ژماره‌یه‌ک وێنه‌ى گه‌وره‌ى سه‌رۆک وه‌زیرانى عێراق ،نورى مالیکى له گۆڕه‌پانێکى ناوه‌ڕاستى به‌غداد دانرا ،به‌اڵم کاردانه‌وه‌ى نوسینگه‌ى مالیکى خێراو ی�ه‌ک�لاک�ه‌ره‌و‌ه ب��وو ،بۆیه ده‌ستبه‌جێ هێزه‌کانى پۆلیسیان نارد‌ه ئه‌و شوێنه و وێنه‌کانیان البرد، که یاده‌ره‌وه‌ى رۆژانى حوکمى سه‌رۆکى پێشووى عێراق سه‌دام حسێنى وه‌بیر هێنایه‌وه. ئ�ه‌گ�ه‌ر بێت و ل���ه‌الى س���ه‌رۆک وه‌زی��ران��ى عێراق به‌کرده‌و‌ه مه‌یلى دیکتاتۆرى هه‌بێت ،وه‌ک ره‌خنه‌گرانى ده‌ڵێن ،به‌اڵم یاریده‌ده‌رانى مالیکى ده‌ڵێن زۆر توڕه بووه وێنانه و واى و سکااڵى ک��ردووه له هه‌ڵواسینى ئه‌و لێکداوه‌ته‌و‌ه که به مه‌به‌ستى ناشرینکردنى ناوبانگى ب���ووه ،ل �ه ساتێکى زۆر ه�ه‌س��ت��ی��ارى قۆناغه‌کانى دانوستانى پێکهێنانى حکومه‌تى ن��وێ ،به‌ئامانجى ب�����ره‌ودان ب���ه‌و ل��ێ��ک��دان �ه‌وان �هى ک �ه ده‌ڵ��ێ��ن مالیکى دیکتاتۆرێکى عێراقییه. مه‌سه‌له‌ى ئه‌وه‌ى ئایا مالیکى دیکتاتۆر‌ه یان نا، یه‌کێک‌ه له‌و باسه هه‌ستیارانه‌ى که ده‌ورى پرۆسه‌ى بن ،له‌نێوانیاندا ده‌سته‌ى نه‌زاه‌ه که بۆ لێکۆڵینه‌و‌ه ل ه ده‌ک �هن‌و ده‌ڵێن ئه‌و کهسێکه نیشتمانى خۆش ده‌وێت دیموکراتى ساواى عێراقى داوه که له‌گه‌ڵ ده‌ستپێکردنى گه‌نده‌ڵى دامه‌زراو‌ه‌و ده‌سته‌ى سکااڵى موڵکایه‌تى ک ه و ته‌نها ده‌خوازێت سه‌قامگیرى بۆ واڵته‌که‌ى به‌دی ویالیه‌تى دووه‌مى مالیکى تا ئێستاش فه‌شه‌ڵه .وه‌ک ناکۆکییه موڵکایه‌تییه‌کانى سه‌رده‌مى سه‌دام یه‌کال بهێنێت .سامى عه‌سکه‌رى ،یه‌کێک له راوێ��ژک��اره ره‌خنه‌گرانى ده‌ڵێن نه‌زعه‌ى سته‌مکاران‌ه به شێوه‌یه‌کى دهکاتهوه ،به‌ڕێوه‌به‌ره‌کانى البران که په‌رله‌مان دیاری ن��زی��ک �ه‌ک��ان��ى م��ال��ی��ک��ى وت���ى «ک��ات��ێ��ک مالیکى به‌هێز له م��اوه‌ى چ��وار س��اڵ و نیوى راب����ردوودا الى کردبوون و له برى ئ�ه‌وان الیه‌نگرانى مالیکى دانرا ،ل �ه‌س��اڵ��ى ( )2006پ��ۆس��ت �ه‌ک �هى وه‌رگ�����رت ،ع��ێ��راق ب�ه‌ره‌و ف�ه‌وزا ده‌چ��وو ،سونن‌ه و شیع‌ه له‌شه‌قامه‌کاندا مالیکى ههبووه .کاتێک مالیکى له‌ساڵى ( )2006به‌بێ ئه‌وه‌ى ره‌زامه‌ندى په‌رله‌مان وه‌ربگیرێت. کابین‌ه نوێیه‌که‌ى مالیکى وه‌زاره‌ته‌کانى به‌رگرى هه‌ندێکیان هه‌ندێکى تریان ده‌کوشت‌و ده‌زگا ئه‌منیی ه هه‌ڵبژێردرا ،به که‌سێکى الواز و بێ‌ده‌سه‌اڵت ده‌هات ه به‌رچاو ،به‌اڵم توانى بیسه‌لمێنێ که سه‌رکرده‌یه‌کى و ناوخۆ و ئاسایشى نه‌ته‌وه‌یى له‌خۆ نه‌گرتبوو ،له‌برى عێراقیه‌کانیش هه‌وڵى چاککردنى ئه‌و دۆخه‌یان ده‌دا. سیاسى به‌هێز و خۆراگر‌ه و زیره‌کان‌ه هه‌یمه‌نه‌ى خۆى ئهوه ،مالیکى رایگه‌یاند به‌وه‌کاله‌ت خۆى ئه‌و پۆستان ه ئه‌و که‌سایه‌تییه‌کى به‌هێزه ،به‌اڵم دیکتاتۆر نییه ،ئازای ه به‌کارهێنا بۆ به‌هێزکردنى ده‌سه‌اڵتى به سه‌ر ژماره‌یه‌کى بهڕێوه ده‌بات .هه‌ندێک له عێراقییه‌کان وا ته‌ماشاى و له کاتى پێویستدا له بڕیاره قورسه‌کان دوودڵ نییه». رایان کرۆکه‌ر ،باڵێوزى پێشووى ئه‌مریکا له عێراق ئه‌م هه‌نگاو‌ه ده‌که‌ن که مالیکى ده‌یه‌وێت له‌م رێگه‌یه‌و‌ه زۆر له دامهزراوه دیموکراتیی‌ه تازه له‌دایکبووه‌کان. به‌سیفه‌تى س�ه‌رک��رده‌ى گشتى هێزه چه‌کداره‌کان ،کۆنترۆڵى خۆى به‌شێوه‌یه‌کى سه‌رباره‌کى به‌سه‌ر هێزه له م��اوه‌ى سااڵنى ( 2007ـ ،)2009له‌و که‌سانه‌ی ه به شێوه‌یه‌کى زۆر رێزى مالیکى ده‌گرێت .به حوکمى مالیکى سه‌رکرد‌ه کارگێڕییه‌کانى سوپاى به‌و سه‌رکرد‌ه ئه‌منییه‌کاندا توند بکاتهوه. شاره‌زا له کاروبارى عێراق له زانکۆى له‌نده‌ن ،تۆبى پۆسته‌که‌شى ،ههفتانه چه‌ند جارێک چاوى به مالیکى نوێیان‌ه گۆڕى که خۆى دی��اری کردبوون ،سه‌نته‌رى سه‌رکردایه‌تیی‌ه هه‌رێمییه‌کانى خست‌ه ژێر کۆنترۆڵى دۆدگ ،ده‌ڵێت «ده‌بینین مالیکى به وردبینییه‌کى کهوتووه بۆ چاودێرى زیادبوونى هێزه‌کانى ئه‌مریکا، خۆیهوه و ب �ه‌ره‌و کۆنترۆڵکردنى ئاژانسى هه‌واڵگرى لێهاتووان‌ه له‌پێناوى سه‌پاندنى کۆنترۆڵى خۆى به‌سه‌ر پ��اش��ان چ��ووه ن��او دانوستانه‌کان له‌گه‌ڵیدا ل�ه‌ب��اره‌ى جواڵ .هێزه‌کانى لیواى به‌غدا که راسته‌وخۆ فه‌رمانیان سوپا و پاشان ده‌زگ��اى هه‌واڵگرى ده‌جوڵێت .ئینجا رێککه‌وتنامه‌ى ئه‌منى ک�ه به‌نده‌کانى کشانه‌وه‌ى له نوسینگه‌که‌ى وه‌رده‌گ���رت ،مالیکى به‌شێوه‌یه‌کى هه‌وڵى دابینکردنى پێگه‌یه‌کى پته‌و و توند به‌سه‌ر سوپاى ئه‌مریکاى ل ه کۆتایى ساڵى ( )2011دیاری دام���هزراوه مه‌ده‌نییه‌کانى ده‌وڵه‌تدا ده‌دات .ئه‌مانه‌ش کرد .کرۆکه‌ر ده‌ڵێت «دونیابینى مالیکى ئهوهیه ک ه دووباره دژى رکابه‌ر‌ه سیاسییه‌کانى به‌کاری هێنا. هه‌ریه‌ک له رێکخراوه‌کانى لێبوردنى نێوده‌وڵه‌تى و مامه‌ڵه‌ى سه‌رکرده‌یه‌کى دیموکراتى نامه‌رکه‌زى نییه ،ده‌بێت سه‌رۆک وه‌زیران جێده‌ستى خۆى به‌سه‌ر هه‌موو چاودێرى مافى مرۆڤ ،مالیکى بهوه تۆمه‌تبار ده‌که‌ن به‌ڵکو هه‌ڵسوکه‌وتى پیاوێک‌ه ده‌خوازێت زۆرترین بڕى کونجێکى ده‌سه‌اڵتدا بسه‌پێنێت ،ئه‌گه‌رنا ئه‌وا ئه‌و هێزان ه ده‌رده‌په‌ڕن که مه‌رکه‌زیان ناوێت‌و عێراق دهبێته واڵتێکى زیندانى نهێنى بۆ ئه‌شکه‌نجه‌دانى تۆمه‌تبار‌ه سوننه‌کان گونجاوى ده‌سه‌اڵت بخات‌ه ژێرده‌ستى خۆیهوه. الیه‌نگرانى مالیکى ،به‌رگرى له هه‌ڵسوکه‌وته‌کانى پێکه‌و‌ه نه‌گونجاو .مالیکى هه‌وڵ ده‌دات زۆرترین بڕى ههبووه .هه‌روه‌ک ئه‌و ده‌ستانه‌شى که ده‌بوو سه‌ربه‌خۆ
گونجاوى ده‌سه‌اڵت کۆبکاته‌وه .به‌اڵم بڕوام وایه دواى چه‌ند ساڵێکى دیکه دهبێته که‌سایه‌تییه‌کى سته‌مکارى راستهقینه یان فه‌رمانڕه‌وایه‌کى دیکتاتۆر». ب �ه چ��اوی��ل��ک�ه ق����ه‌راغ ئاڵتونییه‌کانى و گ���رژ و مۆنی‌ه ب �ه‌رده‌وام �ه‌ک �هى ،مالیکى له زۆرب���هى کاتدا وه‌ک مامۆستایه‌کى ت��وڕه زیاتر له دیکتاتۆرێک ده‌رده‌ک �ه‌وێ��ت .ئه‌وانه‌ى که ده‌یناسن ده‌ڵێن ل �ه‌ده‌ره‌وه‌ى بازنه‌ى راوێژکار‌ه نزیکه‌کانى ،متمانه‌ى به‌ژماره‌یه‌کى که‌مى خه‌ڵکى ههیه .ئه‌مه‌ش میراتێک‌ه ره‌نگ‌ه له‌و ساڵ ه زۆرانه‌و‌ه بۆى مابێته‌وه ،که وه‌ک سه‌رۆکى حزبى دهعوه و ئۆپۆزسیۆنى سه‌دام حسێن به‌سه‌ریبرد .هه‌وه‌سێکى ئه‌فسانه‌یى ههیه ،ب�ه‌اڵم خاوه‌نى رۆحیه‌تێکى گاڵت ه ئامێز‌ه وه‌ک یه‌کێک له یاریده‌ده‌رانى پێشووى وتى. کرۆکه‌ر ،وتى «من به ئازایه‌تى‌و کۆڵنه‌دانى مالیکى سه‌رسامم ،ئه‌و خاوه‌نى توانایه‌کى فراوانى کارکردنه، کهسێکه له‌ماوه‌ى حه‌وت رۆژى هه‌فته‌دا ،رۆژانه پانزه کاتژێر کار ده‌کات». به‌رده‌وامى مالیکى له پۆسته‌که‌یدا به به‌ڵگه‌یه‌ک ده‌ژم��ێ��ردرێ��ت ل �ه‌س �ه‌ر ل��ێ��زان �ى‌و ت��ۆک��م�هی��ى سیاسى‌و توانایه‌کى زۆر له‌تێپه‌ڕاندنى ئه‌و ته‌نگژه‌یه‌ى که دواى هه‌ڵبژاردنه‌کانى مانگى ئ��ازار ،بۆ ماوه‌ى نۆ مانگ به‌رده‌وام بوو ،سیاسه‌تمه‌دار‌ه ناکۆکانى سوننه‌‌و شیعه‌ى عێراق ،ته‌نها له‌دژایه‌تى مالیکى بۆ دووباره‌بوونه‌وه‌ى ب ه سه‌رۆک وه‌زیران کۆک بوون ،ئه‌مه‌ش نیشانه‌ی‌ه له‌سه‌ر ئه‌و دژومنایه‌تی‌ه له میانى هه‌وڵه‌کانى بۆ به‌هێزکردنى ده‌سه‌اڵته‌که‌ى روویداوه. به‌اڵم ئه‌زمونه‌ک‌ه ئه‌و وانه‌یه‌ى به مالیکى به‌خشى، که ناتوانێت به‌بێ پشتیوانى هاوپه‌یمانه‌کانى حوکمى عێراق بکات ،ئه‌مه‌ش به‌وته‌ى په‌رله‌مانتارى پێشووى عێراق ،قاسم داود ،که یه‌کێک‌ه له ره‌خنه‌گر‌ه تونده‌کانى مالیکى .داود وتى «هیوادارم مالیکى له‌دواکه‌وتنى پێکهێنانى حکومه‌ت وان�هی�ه‌ک فێربوبێت ،چونک ه سکااڵى سه‌ره‌کى دژى ئه‌و بوو .بڕوام وا نییه چیتر خاوه‌نى ئ�ه‌و ئ���ازادى مامه‌ڵه‌کردن‌ه بێت ،که ب�ه‌ر ل ه به‌هێزکردنى ده‌سه‌اڵتى هه‌یبوو». ب �ه‌رپ��رس �ه ئ�هم��ری��ک��ی�ه‌ک��ان وه‌ک ئ��ام��رازێ��ک بۆ س��ن��وورداک��ردن��ى ده‌س�ه‌اڵت�ه‌ک��ان��ى س���ه‌رۆک وه‌زی���ران، پ��ێ��ش��ن��ی��ارى دروس��ت��ک��ردن��ى ئ �ه‌ن��ج��وم �ه‌ن��ى سیاسه‌ت ه ستراتیژییه‌کانیان ک��رد ،که ئه‌یاد ع �ه‌الوى رکابه‌ر‌ه به‌هێزه‌که‌ى مالیکى سه‌رۆکایه‌تى ده‌کات ،به‌اڵم تائێستا ده‌سه‌اڵته‌کانى ئه‌و ئه‌نجومه‌ن‌ه دیارنییه .هاوپه‌یمانه‌کانى مالیکى ده‌ڵێن ئه‌و ئه‌نجومه‌ن‌ه خاوه‌نى ده‌سه‌اڵتێکى زۆر نابێت .سه‌رکرده‌ى دیارى حزبى دهعوه ،عه‌لى ئه‌دیب، وتى «دڵنیا بن که ئه‌و ئه‌نجومه‌ن‌ه ده‌ست وه‌رنادات ه دهسهاڵته جێبه‌جێکارییه‌کانى سه‌رۆک وه‌زیرانه‌وه».
کورده‌کان ده‌بێ چی بکه‌ن؟
ده‌وڵه‌ت ن ه پرۆژه‌ی هه‌ی ه و ن ه داواکاری ره‌وا قبوڵ ده‌کات نووسینی :ئاسێل ئایدن تاشباش وه‌رگێڕان ل ه تورکییه‌وه /هێدی ئه‌حمه‌د سه‌الحه‌دین ده‌میرتاش ،هاوسه‌رۆکی ()BDP وێ��رای ته‌مه‌نی گه‌نجی ،یه‌کێک له خه‌تیبترین که‌سانی ئه‌م خوله‌ی دوایی په‌رله‌مانه .گرنگترین ت��ای��ب�ه‌ت��م�ه‌ن��دی ل �ه س��ه‌ر ت��ری��ب��ون ،وه‌ک خه‌تیبه ئاگراوییه‌کانی ( )BDPواته (حه‌سیب کاپالن) و (سه‌واهیر بایندێر) نیه که کاتی قسه‌کردن ده‌ماریان هه‌ڵده‌ستێت ،به‌ڵکو به زه‌رده‌خه‌نه‌یه‌کی هێمن و مه‌نتقێک دوور ل �ه نکۆڵیکردن قسه ده‌کات. ئ �ه‌و رۆژه‌ش ل �ه گ��روپ��ی ()BDPدا وش �ه به وشه قسه‌ی کرد و قه‌د ده‌نگی ب�ه‌رز نه‌کرده‌وه. ب �ه‌اڵم ده‌م��ی��رت��اش ل �ه‌و نێوکاتژمێره قسه‌کردنه‌دا سه‌رکه‌وتووانه ده‌رچ���وو .ب�ه‌و ش��ێ��وازه هێمنه‌یه‌وه، ئه‌و وته‌ی «فریوی گاڵو»ی ته‌یب ئه‌ردۆغانی به‌ته‌واوی تێکدا .کاتێک ده‌ڵێم تێکی دا ،زیاده‌ڕه‌وی ن��اک��هم .ده‌م��ی��رت��اش ،گرنگترین تایبه‌تمه‌ندی ( )AKPوه‌ک «الیه‌نگری ریفۆرم» به‌نام کرد که په‌سه‌ندی نه‌کرد ،پاشان وتی «ته‌نانه‌ت که‌نان ئه‌وره‌ن ئیتر له هێڵێکی دیموکرات‌تردایه»)AKP( ، گه‌ڕایه‌وه بۆ پاراستنی پێگه‌ی ده‌سه‌اڵت .ئاشکرا له به‌رامبه‌ر ئ�ه‌و ک��ورده‌ی وا داوای مافه‌که‌ی ده‌کات ،له‌گه‌ڵ سه‌رکوتکردنی داواکارییه‌کانی، گاڵته‌ی به مافه‌کانی کرد. ئه‌گه‌ر له‌بیرتان بێت ،ئ�ه‌ردۆغ��ان تا راده‌ی �ه‌ک به مه‌به‌ستی ه�ه‌ڵ��ب��ژاردن�هوه ،م��اوه‌ی راب���ردوو له دیاربه‌کردا به وتنی «زمانی هاوبه‌ش تورکییه، خۆبه‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی فریوێکی گاڵوه» ،وه‌اڵمێکی ت��ون��دی دای�����هوه .زات����ه‌ن ت��ا ک��ات��ی ئ���ه‌ردۆغ���ان، ه��هم ف �ه‌رم��ان��ده‌ی گشتی ه��هم ک��اروان��ێ��ک��ی پڕ ل��ه ()AKPی������ی ،ک�هم��پ��ی��ن��ی «ل���ه ()BDP ب��ده‌ن»ی��ان ده‌س��ت پێکرد .به ک��ۆرت��ی)AKP( ،
ییه‌کان ،س�ه‌ب��اره‌ت به قسه‌کردنی مرۆڤه‌کان ب ه زمانی خۆیان و داخوازییه‌کانی جێگرتنی زیاتر له به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی ،به وتنی «کاتی نیه ،ئهمه بۆ دیموکراسی ،له‌م مه‌مله‌که‌ته‌دا ئه‌گه‌ر مافێک ب��درێ��ت ئ��هوه ئێمه‌ین ک�ه دی���اری ده‌ک �هی��ن» ئه‌و داواکارییانه ره‌ت دهکهنهوه .وا قسه ده‌که‌ن ده‌ڵی له زه‌مینێکی ره‌وادا ،مافی ره‌وای هه‌ر که‌سێکیان داوه و قسه‌ی راست و ته‌واو ده‌که‌ن. به‌اڵم سه‌رۆکی ( )BDPچی وت؟ ده‌میرتاش جه‌ختی له سه‌ر ئه‌م ناکۆکییه کردهوه« :ئێوه ده‌ڵێن چه‌که‌کان بێدهنگ بکه‌ن ،له سیاسه‌تدا به دوای چاره‌سه‌ریدا بگه‌ڕێن ،به‌اڵم کاتێک ئێمه قسه‌ش ده‌که‌ین ،قیامه‌ت به‌رپا ده‌که‌ن». خ����ۆب����ه‌ڕێ����وه‌ب����ه‌رای����ه‌ت����ی دی���م���وک���رات���ی���ک و داخ��وازی��ی �ه‌ک��ان��ی ج��ووت��زم��ان��ی ،چ��ه‌ک و حیله ن��ی �ه ،ب�ه‌ڵ��ک��و ل �ه ک��ۆب��وون �ه‌وه‌ی �ه‌ک��ی پارتییه‌کی سیاسی و به‌شداری رۆشنبیران رێگه له ب�ه‌رده‌م گفتوگۆکردنی ک��رای �هوه .ب�ه س��ااڵن�ه وتوومانه چه‌ک دانێن ،وه‌رن به‌شداری سیاسه‌ت بن ،به‌اڵم تا دواڕاده بێ‌ته‌حه‌ممولی دیموکراتیک ههیه له به‌رامبه‌ر بزووتنه‌وه‌ی کورددا». ده‌میرتاش له به‌رده‌وامدا ده‌ڵێت« :له سه‌ر مێز پ��رۆژه‌ی �ه‌ک دان���را ،ده‌ت��وان��ن ره‌خ��ن�هی ل��ێ بگرن، به‌اڵم چۆن به پرۆژه‌ی پارتییه‌کی سیاسی ده‌ڵێن هه‌ڵخه‌اڵتاندنه؟ ک �ه‌وات �ه ک��ورده‌ک��ان ده‌ب��ێ چی بکه‌ن؟ به‌ردهاویشتن قهدهغه ،دروشمدان قهدهغه، تابلۆنووسین قهدهغه ،کهواته ئێوه بڵێن ئێمه چی بکه‌ین؟» ده‌میرتاش وتی یه‌کێک له‌و کهسانه که له به‌ر ئه‌وه‌ی پرۆژه‌که‌ی له سه‌ر مێز داناوه ،رووبه‌ڕووی زیاتر رهخنه بۆته‌وه خ��ودی منم« :ئێمه باس له ره‌واترین شێوه‌ی سیاسه‌ت ده‌که‌ین ،ده‌ڵین با هه‌ست و بیری (ب��ا بێ چ�ه‌ک چ��اره‌س�ه‌ر بێت) ،پ�ه‌ره‌ی پێ بدرێت ،به‌اڵم قیامه‌ت به‌رپا ده‌بێت .ئه‌و کات شێوه‌یه‌ک به ئێمه بڵێن ،ئایا ده‌بێ کورده‌کان بۆ
قسه‌کردن له ناوه‌ڕاستدا بمێننهوه؟» داخ��وازی خۆبه‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی که له‌م دواییه‌دا له ئامه‌د هاته رۆژه‌ڤ����هوه ،له‌راستیدا ن��وێ نیه، مه‌سه‌له‌یه‌کی س��ێ س��اڵ�هی�ه .ئ��ای��ا پ��رۆژه‌ی�ه‌ک��ی زۆر ش��ازه؟ وا دی��اره پرۆژه‌یه‌کی نێوه و ناته‌واوه. ب �ه‌اڵم کێشه ئه‌مه‌یه؛ پ��رۆژه‌ی�ه‌ک��ی ت��ر نیه .ئه‌و رۆژه‌ش ده‌میرتاش پرسیاری ک��رد« :ه �ه‌ر شێوه پرۆژه‌یه‌کی هه‌شبووبێت ،ئایا ئێمه تێکمان داوه؟ چ پێشنیارێکتان ههیه بۆ ستاتیکۆی هه‌نووکه؟ له دۆلمه‌باغچه‌شدا ،هونه‌رمه‌ندان و نووسه‌ران و وه‌رزشکاران چیان شی کردهوه؟» به‌راستیش وێ��رای ت�ه‌واوی به‌رفراوانی پرۆژه‌ی ک��ران �ه‌وه‌ی دیموکراتیک ،ده‌وڵ���ه‌ت س �ه‌ب��اره‌ت به زم��ان��ی دای��ک��ی و داخ��وازی��ی �ه‌ک��ان��ی ه�ه‌رێ��م��ی،
پێشنیارێکی روونی نیه .له‌به‌ر ئه‌وه‌ی سه‌رۆکی ش��اره‌وان��ی (س���ور) ب��اس��ی ج��ووت��زم��ان��ی ک���رد ،ل ه ئه‌رکه‌که‌ی الب���ردرا ،ئه‌مجاره دیاربه‌کر و جزره ده‌ڵێن جووتزمانی؛ ( )KCKو ( )DTPداده‌خه‌ن، ( )DTKو ( )BDPدێنه ئاراوه. وتنی «نیگه‌ران مه‌بن ،ئێمه له‌گه‌ڵ ئۆجه‌الن چاره‌سه‌ری ده‌که‌ین» ،نابێته وه‌اڵم بۆ هه‌موو ئه‌م داواک��اری��ی�ه (ح �ه‌ق یا ناحه‌قانه) که ل�هم ب��واره‌دا ده‌هێنرێته زمان. م�ه‌س�ه‌ل�ه‌ش ،مه‌سه‌له‌ی ئ��ۆج�ه‌الن و ئه‌حمه‌د و مه‌حمود نیه به‌ڵکو ئیفاده‌کردنی داخوازییه‌کانی کورده‌کانه له هه‌لێکی دیموکراتیکدا. وێ���رای ئ�هم�ه ،ئایا ب�ه راس��ت��ی ئێمه ب��ۆ ئهمه ئاماده‌ین؟
له‌سه‌رده‌مى پاش پیشه‌سازیدا
تیۆری
دیموکراسى نمونه‌یى ل ه قه‌یراندایه
ساڵی یه‌که‌م ژماره 38 دووشه‌ممه 2710/10/13 - 2011/1/3
11
گۆشه‌یه‌کی تایبهته و ههفتانه ئه‌حالم مه‌نسور ده‌ینوسێت
هه‌موو شتێک هه‌ر سفره
ئێستا به نێو بارودۆخێکدا تێده‌په‌ڕین که زۆر له‌ودیوى دیمانه‌ى :پۆل ئه‌لسینا پاش پیشه‌سازییه‌وه‌یه ،زۆر له‌و الى ته‌کنه‌لۆژیاکانى وه‌رگێڕانى :حه‌یده‌ر ناسیح قۆناغى پ��اش پیشه‌سازییه‌وه‌یه ،ب��ه‌ره‌و جیهانێک ل �هم دیمانه‌یه‌دا پرۆفیسۆرى زانستى ده‌چین که له‌گه‌ڵ خۆمان مشتومڕ ده‌که‌ین زیاتر کۆمه‌ڵناسى سیاسى (ئاالن تۆرێن) مامۆستا له‌وه‌ى که هه‌ر شتێکى تر بکه‌ین.
ل ه زانکۆى سۆربۆن ل ه فه‌ڕه‌نسا وه‌اڵمى چه‌ند پرسیارێک ده‌داته‌و ه سه‌باره‌ت ب ه سه‌رده‌مى پاش پیشه‌سازى و مۆدێلى دیموکراسی له‌و سه‌رده‌مه‌دا. پ��ۆڵ ئه‌لسینا :ئێو ه یه‌کێک ب��وون له خوڵقێنه‌رانى چه‌مکى پاش پیشه‌سازى، چ��ۆن ده‌ڕوان��ن � ه ئ �ه‌و گۆڕانکاریانه‌ى که پ��اش پیشه‌سازى پێیدا تێپه‌ڕیوه؟ ئایا ئه‌و گۆڕانکاریان ه په‌یوه‌ندى ب ه داهێنان و تازه‌گه‌رییه‌و ه ههیه؟ ئاالن تۆرێن :ئێمه مافى خۆمانه که الیهنه
ئه‌رێنییه‌کانى ئه‌و گۆڕانکارییانه‌ى ئه‌زمونیان ده‌که‌ین بخه‌ین‌ه سه‌روى مه‌سه‌له‌کانى تره‌وه ،به‌اڵم ئه‌مڕۆش هه‌موو شته‌کان ئه‌رێنی نین ،ئه‌مڕۆش شه‌ڕ و برسێتى و توندوتیژى کۆمه‌الیه‌تى و زۆر شتى تر هه‌ن ،ئێمه پێویسته سه‌رنج له چه‌ند الیه‌نێکى گرنگى دیکه بده‌ین ،خه‌ڵکانێکى زۆر کۆچ ده‌که‌ن ،له هه‌ندێک جێگ‌ه پیشه‌سازى هه‌ره‌سى هێناوه ،هه‌ڵوه‌شانه‌وه‌ى پ�هی��وه‌ن��دی�ه کۆمه‌اڵیه‌تیه‌کان ل �ه چه‌ندین واڵت��ى ده‌وڵه‌مه‌ند له زۆربووندایه .نزیکه‌ى ( 40ـ)%50ى دانیشتوان له‌ده‌ره‌وه‌ى هه‌موو ئه‌و پێشکه‌وتنانه‌دا ده‌ژین که ئێمه باسیان ده‌که‌ین ،واتا له ده‌ره‌وه‌ى به‌شدارى سیاسى و ملمالنێى کلتور و میکانیزمه‌کانى داهێنان و نوێگه‌رى که به‌ستراون به پیشه‌سازییه‌وه. ئه‌و گه‌شه‌سه‌ندنه‌ى که ئه‌مڕۆ ئه‌زموونى ده‌که‌ین وا ده‌رده‌ک��ه‌وێ��ت ک�ه ل�ه ه�هم��وو شته‌کانى پێشوو گرنگتر بێت که ئه‌زمونمان کردووه ،به‌اڵم گرنگ کۆنترۆڵکردنى دنیاى دهرهوه نیه ،به‌ڵکو گرنگ تواناى داهێنان و خوڵقاندن و کارکردن له‌سه‌ر ناوه‌وه‌ى خۆمان و کۆنترۆڵکردنى ئاکارمانه .پێموایه ئه‌وه‌ى ئێمه ئێستا ده‌یبینین له دواى کۆمه‌ڵگاى پیشه‌سازى بریتیه له رۆیشتن له کۆمه‌ڵگاى ئامێرهوه ب�ه‌ره‌و کۆمه‌ڵگاى زمان ،چونکه واى ده‌بینم که که‌م تا زۆر به‌شێوه‌یه‌کى راسته‌وخۆ په‌یوه‌ندى به زمانه‌وه ههیه ،چونکه زمان هۆکارى ئاڵوگۆڕى کلتورى و ملمالنێکانه.
ئه‌لسینا :ئایا ئه‌م ه دوات���ر م���رۆڤ و شارستانیه‌تى مرۆڤ له‌مڕۆدا ده‌ستنیشان ده‌کات؟ ئاالن تۆرێن :به‌ڵێ ،ئه‌وه‌ى مرۆڤ و شارستانیه‌تى
ئه‌مڕۆ ده‌ستنیشان ده‌ک��ات بریتیه ل�ه‌وه‌ى که چۆن که‌سێک خۆى ئاراست‌ه ده‌کات ،ئه‌وه‌ى شارستانیه‌ت و مرۆڤى ئه‌مڕۆ جیا دهکاتهوه بریتیه له گهڕانهوه بۆ خ��ود ،ئ�ه‌و چه‌مکه‌ى که له الى کۆمه‌ڵناسى گ�هوره (ئه‌نتۆنى گیدینز)هوه هاتووه ،واتا ئێمه له ب��ارودۆخ��ێ��ک��دا ژی���ان ده‌گ��وزه‌رێ��ن��ی��ن ک�ه به‌رهه‌مى خۆمانه ،ئێمه وه‌ک خه‌ڵکانى سه‌ده‌ى هه‌ژد‌ه خه‌ریکى دۆزی��ن�هوه و گ �ه‌ڕان له شوێن سروشت نین ،له‌سه‌ر پارچه زه‌وییه‌کى چیمه‌نتۆکراو راوه‌س��ت��اوی��ن که خۆمان دروستمان کردووه و ئه‌وانى تر نه‌خشه‌که‌یان بۆ کێشاوه .که‌سانێک هه‌ن پێیانوایه که ئێمه له دنیایه‌کى ئاینییه‌و‌ه ب �ه‌ره‌و دنیایه‌کى عه‌لمانى و لۆژیکى رۆیشتووین ،له دنیایه‌کى کاریگه‌ره‌وه ب�ه‌ره‌و دنیایه‌کى که‌ره‌سته‌یى ،من سه‌راپا ناکۆکم له‌گه‌ڵ ئه‌م تێڕوانین‌ه که به‌چه‌ند شێوه‌یه‌ک له الیه‌ن که‌سانى سه‌ر به قوتابخانه‌ى فرانکفۆرته‌و‌ه به‌کار ده‌هێنرێت ،پێموانی‌ه مه‌سه‌له‌ک‌ه ئاوها س��اده بێت، دی��ارد‌ه بنه‌ڕه‌تیه‌ک‌ه بریتیه له به زاتیکردن (کردن به به‌شێک له خ��ود)ى سه‌رجه‌م به‌ها و رێساکانى ده‌ره‌وه‌ى خود ،وه‌ک خودا و مێژوو و سروشت و پۆله کۆمه‌اڵیه‌تیه‌کان و کۆمه‌ڵگاى فره‌یى و ...ئێمه
››
وشه‌ى «دیموکراسى» به‌رده‌وام لێڵ و نادیار بوو ه له نێو ئه‌و وێنه‌یه‌ى ک ه رۆژئاوا بۆ دیموکراسى نهخشاندوه
››
له هه‌ندێک جێگ ه پیشه‌سازى هه‌ره‌سى هێناوه ،هه‌ڵوه‌شانه‌وه‌ى په‌یوه‌ندی ه کۆمه‌اڵیه‌تیه‌کان ل ه چه‌ندین واڵتى ده‌وڵه‌مه‌ند له زۆربووندایه
ئه‌لسینا :ئایا ئێم ه خه‌ریکین ده‌گه‌ڕێینه‌و ه ب���ۆ رۆڵ���� ه س��ه‌ره‌ک��ی��ی��ه‌ک��هى ش��ێ��وازى به‌رهه‌مهێنانى خودگه‌رایى؟ ئ��االن ت��ۆرێ��ن :ئ����هوه دروس���ت���ه و کاتێکیش
ده‌گه‌ڕێیته‌و‌ه بۆ شێوازى داهێنه‌رانه ،پێم باشه ئه‌م ته‌عبیر‌ه هه‌نووکه‌یی‌ه به‌کار بهێنیت «به‌خودکردنى پرۆسه‌ى داهێنان» .زۆر قسه له سه‌ر ئه‌و پرۆسه‌یه ده‌ک�هم ،له‌ڕاستیدا من ئه‌و ده‌ربڕینه‌م نه‌خوڵقاندووه ب�ه‌ڵ��ک��و زۆر ل���ه‌الی���ه‌ن (م��ای��ک��ڵ ف���ۆوک���ۆڵ���ت)هوه ب�ه‌ک��ارده‌ه��ێ��ن��رێ��ت .ل�ه‌ڕاس��ت��ی��دا (ئۆبژێکتیڤیزمی مادییه‌ت) نیو سه‌ده‌ی‌ه به‌رگرییه‌کى زۆرى لێده‌کرێت، به‌تایبه‌تى ل�ه‌س�ه‌رده‌م��ى پاش-مارکسیزم و پاش- مۆدێرنیزم و پاش-بونیادگه‌رایى ،گرنگترین شتى ئه‌و زه‌مه‌نه‌ش له پاش مارکسیزمدا رووی نه‌دا ،به‌ڵکو له پاش-نیچیزمدا روویدا ،ئه‌و شته‌ش دژى ته‌واوى سیسته‌مى کۆمه‌اڵیه‌تى و مۆراڵى بوو ،بۆیه به‌رده‌وام
زه‌مه‌نێک بووه له گهڕانهوه له ده‌ره‌وه‌ى شته‌کانه‌وه به‌ره‌و نێوخۆى شته‌کان .به‌بێ ئه‌وه‌ى ئه‌و نێوخۆییبوون ه پێکهاته‌یه‌کى وه‌هاى پێبدرێت که بتوانێت ئهوه دیاری بکات چى شتێک ده‌توانرێت یان پێویسته جێبه‌جێ بکرێت.
ئه‌لسینا :ئایا ئه‌م ه به‌و واتای ه دێت ک ه گۆڕانێک ل ه عامیل ه کۆمه‌اڵیه‌تیه‌کاندا ڕوو بدات؟ ئاالن تۆرێن :ئ �ه‌و س �ه‌رده‌م �ه ئیدى هێمایه‌ک
له ئ���ارادا نه‌بوو له‌مه‌ڕ کۆمه‌ڵگاى پیشه‌سازى و سه‌رمایه‌دارى و خه‌باتى چینایه‌تى ،ب�ه‌اڵم ئه‌مڕۆ گران‌ه بڕوانیت‌ه کۆمه‌ڵگاى پیشه‌سازى به‌م ئه‌کته‌رانه‌ى ئێستایه‌و‌ه که هه‌یه‌تى ،ئه‌و شتانه ون بوون ،هه‌ر ئه‌و کاته‌ى که سیسته‌مه‌که‌ى سۆڤێت ،یه‌کێتی بازرگانى و جیهانى کرێکارانى قوتدا ،ئه‌وه‌ش زیاتر قوڵ بووه‌وه. دواى ئه‌وه‌ى که له ساڵى ()1947دا ئه‌وروپا دابه‌ش بوو و هه‌موو هاوکێشه‌کان گۆڕان ،به‌اڵم له ڕاستیدا گۆڕانکارى و گوێزانه‌وه‌یه‌کى ئه‌رێنی له ساڵى ( )1989ڕوویدا .به‌تایبه‌ت مه‌سه‌له‌ى رووخانى ئه‌و دی��وار‌ه وات��اى رووخانى کۆنترۆڵى بیرکردنه‌و‌ه بوو، به‌اڵم بهداخهوه ئه‌مه‌ش زۆرى نه‌خایاند ،ئهوه بوو له ()11ى سێپته‌مبه‌رى ساڵى ( )2001جارێکى تر گرنگى دنیاى شه‌ڕ و ناکۆکى خۆى نیشانماندا. بۆیه ئیدى پێناچێت سه‌رده‌مێکى دوور و درێژ له بێ ئاژاوه‌یى هه‌بێت. ورده ورده ،به‌تایبه‌ت له نێوان سااڵنى هه‌شتا بۆ سه‌ره‌تاى سه‌ده‌ى بیست و یه‌ک ،ده‌توانى ئهوه ببینى که کۆمه‌ڵگایه‌کى ن��وێ له پێناو ش�ه‌ڕ و ئ��اژاوه و ناکۆکى ئاینی و ...له سه‌رهه‌ڵداندایه .ئه‌وه‌ى زۆر گرنگه بۆ ئێمه ئهوهیه که بزانین ئێمه هیچ پشتیوانیه‌کمان له ده‌ره‌وه‌ى خۆمان ده‌ست ناکه‌وێت، به‌ڵکو ده‌بێت ماف و رێکخستنى شته‌کان له نێو خۆماندا به‌ده‌ست بهێنین .ئ�هوه مرۆڤه که مافى ئه‌وه‌ى ههیه له دنیایه‌کدا که سیمبول و باوه‌ڕ و ئاینى خۆى هه‌بێت و لێره‌شه‌و‌ه نه‌ک ته‌نها سێبه‌ر و روکه‌شى خۆى نمایش بکات ،به‌ڵکو رووناکى و شه‌وقى خۆى نیشان بدات .ئه‌وه‌ى ئه‌مڕۆ زیاتر له گۆڕه‌پانى سیاسى و کۆمه‌اڵیه‌تیدا بوونى ههیه بریتیه له مافه‌کانى ژنان که ده‌یانه‌وێت بیخه‌ن‌ه چوارچێوه‌ى پرۆسه‌یه‌کى دووب��اره به‌خودکردنه‌و‌ه و کردنه‌وه‌ى چه‌مکه‌کان به به‌شێک له‌خود سه‌بژێکتیڤیزم.
ئه‌لسینا :چۆن ده‌ڕوانیت ه ئه‌و شێوازه‌ى ک ه ئێم ه ئه‌مڕۆ تێیدا مشتومڕ ده‌که‌ین ل ه سه‌ر قه‌یرانى دیموکراسى نمونه‌یى و بوژاندنه‌وه‌ى ب ه ئاراسته‌ى دیموکراسیه‌تێک ک ه هه‌موان تێیدا به‌شدار بن؟ ئاالن تۆرێن :له‌ڕاستیدا مه‌سه‌له‌ک‌ه له قه‌یرانێک
زیاتره و وشه‌ى «دیموکراسى» به‌رده‌وام لێڵ و نادیار بووه له‌و نێو ئه‌و وێنه‌یه‌ى که رۆژئاوا بۆ دیموکراسى نهخشاندوه (ژانژاک رۆسۆ و تۆماس هۆبز) .ئه‌وه‌ى به‌الى منه‌و‌ه گرنگه ئهوهیه که به‌رگرى له تاک بکرێت وه‌ک مرۆڤێکى ته‌کنه‌لۆژى له‌م سه‌رده‌مه‌دا له به‌رامبه‌ر هه‌ر لۆژیک و ده‌س �ه‌اڵت و هێزێکى پ��اوان��خ��واز و س��وڕى جیهانگیرى و شه‌پۆله‌کانى چه‌وسانه‌وه. ق �هی��ران��ى دی��م��وک��راس��ى نمونه‌ییش ب��وون��ى ههیه، له‌به‌رچى؟ له‌به‌ر ساده‌ترین هۆکار ،چونکه چیتر پۆله کۆمه‌اڵیه‌تیه‌کان وه‌ک س�ه‌رده‌م��ان��ى پێشتر خۆیان وه‌ده‌ر ناخه‌ن و نه‌ماون ،وه‌ر‌ه قسه له‌سه‌ر چینى کرێکاران بکه ،ئ �هم چینى کرێکاران‌ه ک��وان له کوێدان؟ به‌مانایه‌کى تر ئه‌و پۆلێن‌ه کۆمه‌اڵیه‌تیانه‌ى پێشوو به‌سه‌رچوون ،بۆیه زۆر ده‌بینین قسه له سه‌ر دیموکراسى نمونه‌یى ده‌کرێت ،بۆ نمون‌ه له «پۆرتۆ ئه‌لێگرى» و شوێنه‌کانى تر ،به‌اڵم بایه‌خى کهمه و شتێکى س��ن��ورداره ،بۆیه دیموکراسى نمونه‌یى له‌قه‌یراندایه.
ـ جاران کتێب خ��وێ��ن��دن �هوه ،ی �ه‌ک �هم ب����ه‌ردی بناغه‌ی رۆشنبیری بوو ،رۆشنبیرانمان گرنگییه‌کی زۆریان به خوێندنهوه ده‌دا ،هه‌روه‌ها گه‌نجان. به‌رگی ئه‌و کتێبانه ده‌بوون‌ه چاکه‌ت و الپه‌ڕه‌کان ده‌بوون به کراس .ئه‌نجامی ئه‌و خوێندنه‌وه‌ی‌ه تۆڕێکی شاراو‌ه بوو و ته‌نها گه‌مارۆی زمانیانی ده‌دا ،واته هه‌ر به زاراوه‌ی نوێ و بیری نوێ دیالۆگیان ده‌کرد و له ئه‌نجامدا ده‌بوو به شه‌ڕه‌جنێو ،نه‌یانده‌زانی که دیالۆگ هونه‌ری خۆی ههیه و زه‌مینه‌که‌ی به شارستانی بوونی خوێنده‌واره ،بۆیه تا ناوه‌ڕاستی هه‌شتاکانیش ره‌خنه‌ی ئه‌ده‌بی کوردی نه‌بوو ،له چاخان‌ه و له سه‌ر رووی الپه‌ڕه‌کانی رۆژنامه و گۆڤاره‌کان ته‌نها قسه‌ی سووک و بوختان کردن به «دزی ئه‌ده‌بی» که دوو به‌ردی بناغه‌ی ره‌خنه‌ی کوردی بوون ده‌بوون‌ه خۆڵى ناو ته‌نه‌که‌کان. ـ ئه‌م به‌زم‌ه منداڵێکی ئیفلیج ب��وو ،له ورگی پیاو‌ه نووسه‌ره‌کان وه‌ک به‌رهه‌مێک له‌دایک ده‌ب��وو« ،به‌خیلی ک��ردن به یه‌کتری +قسه و قسه‌لۆک +زه‌م و زه‌مکاری +بوختان کردن +به‌کارهێنانی فه‌رهه‌نگی جنێو= قۆناغێک له که‌ش و هه‌وای ئه‌ده‌بی کوردی». ـ (شه‌یتانه‌کان)ی دیستۆفیسکیم خوێندهوه، ن�ه‌خ��ۆش ک �ه‌وت��م ،چ��ووم�ه الی ده‌روون���ن���اس ،به عه‌ره‌بی وتی« :تووشی نه‌خۆشی االعیا‌ء العقلي» بووی ،ده‌رمانی دامێ و تا له خوێندنه‌وه‌ی بیست و هه‌شت به‌رگم له شاکاره‌کانی دیستۆفیسکی له زستانی ()1978دا خوێندهوه ،خه‌ریک بوو شێت ببم تا ئێستاش «ستافرۆجین»م له بیر ناچێته‌وه، وه‌ی وه‌ی وه‌ی ،وه‌ی... ـ مه‌به‌ستم ئهوهیه «مه‌حمود زام��دار» وته‌نی: «ئێمه ته‌نها ب �ه‌چ��او ده‌خ��وێ��ن��ی��ن �هوه» ،راسته کاریگه‌ری بیر و فه‌لسه‌فه‌ی ئه‌و هه‌موو کتێبانه له سه‌ر ئاکارمان سفر بوون ،چونکه په‌تا و درمی داب و نه‌ریتی کورده‌واری مێشک و هۆشمه‌ندی و هزری هه‌موومانی ئیفلیج کردبوو .که‌سایه‌تییه‌کی کۆپی کراوی باو و باپیرمان بووین. ـ ئه‌گه‌ر خوێندنهوه تێکه‌ڵی خوێن نه‌بێت و له ده‌ماره‌کانی له‌ش نه‌سووڕێته‌وه ،هه‌روه‌ها ده‌ماره باریکه‌کانی مێشکمان نه‌بێت و له هه‌ڵوێستدا به‌رجه‌سته‌ی نه‌که‌ین ،خوێندنه‌وه‌ی پێ ناوترێت. خوێندنهوه خۆراکی سه‌ره‌کی مرۆڤه ،پانتۆڵی ته‌سکی کاوبۆی نیه ،زوڵفی کورت و درێژ نیه، ده‌م و چاوهه‌ڵگرتنی گه‌نجان نیه ،قژی (کارێ) نیه ،به‌ڵکو به شارستانی بوونی مرۆڤه ،نه‌ک ته‌نها به ئه‌وروپی بوونی ،چونکه له ئه‌وروپاشدا به‌شێک له گه‌نجان ناخوێننه‌و‌ه و هه‌ر فڕیان به
سه‌ر فه‌لسه‌فه‌و‌ه نیه. ـ چه‌ند ساڵێک‌ه میدیاکانی کوردستان گوێزی (کۆمه‌ڵگای م�ه‌ده‌ن��ی)م��ان بۆ ده‌ژم��ێ��رن ،هه‌ر ده‌یڕێسن ،ئێمه‌ش کاکڵه‌ی ئه‌و گوێزان‌ه ده‌خه‌ین‌ه ناو مه‌نجه‌ڵێک و ده‌یخه‌ین‌ه به‌رده‌می شێخ و مه‌الکان. ئێمه له هونه‌ری (بێ‌ده‌نگی و گوێگرتن)دا، تێناگه‌ین ،ئێمه هه‌ر قسه ده‌که‌ین ،واته قسه له پێناوی قسه‌دا ،دوو کوردم بۆ بهێنن کاتێک که به‌یه‌که‌و‌ه داده‌نیشن ،بێدهنگ بن. هه‌روه‌ها دیالۆگی شارستانیشمان نیه ،مندااڵن ب �ه‌ده‌م یاریکردن جنێو به یه‌کتری ده‌ده‌ن ،ژنان، ئه‌گه‌ر شاته‌شات نه‌که‌ن خۆ هه‌ر ده‌یڕێسن ،پیاوان به‌یه‌که‌و‌ه بۆ نیوکاتژمێر قسه ده‌که‌ن دوایی یه‌خه‌ی یه‌کتر ده‌گرن. شه‌پۆله‌کانی رادیۆ هه‌ر قسه دووباره و هه‌زارباره دهکهنهوه ،ته‌له‌فزیۆنه‌کان هه‌مان شت ،به راده‌یه‌ک، هاواڵتیان بێزار بوون و پڕ به‌دڵ ده‌ڵێن« :هه‌مووی درۆیه». ـ کچێکی قاچ رووت له بازاردا خه‌ریکی ئارایشت کڕینه ،پارسه‌نگی بازار تێک ده‌چێت و ئه‌و دوو قاچ‌ه هه‌زار و یه‌ک که‌س به شه‌و له ژێر لێفدا خه‌ونی پێو‌ه ده‌بینن. بهداخهوه مێشکمان له ناو سه‌رماندا نیه ،به‌ڵکو له ن��او گه‌ڵماندایه ،ه�ه‌روه‌ه��ا چێژی هونه‌ریمان نیه ،رۆژانه کوڕ و کچی کورد له ئه‌وروپا قه‌د روو ناکه‌ن‌ه هۆڵه‌کانى ئۆپێرا ،یان بلیت بکڕن بۆ گوێگرتن له سه‌مفۆنیاکانی بیتهۆڤن و باخ و ...له ئاهه‌نگه‌کانیاندا له سه‌ر ته‌په‌ته‌پی گۆرانییه‌کانی عه‌زیز وه‌یسى وه‌ک مه‌یمون هه‌ڵه‌که‌سه‌ما ده‌که‌ن. ـ زۆربه‌ی زۆری گه‌نجانی کورد له پێناوی ئازادی روو ده‌که‌ن‌ه ئه‌وروپا و ئه‌م باگراوند‌ه شارستانییه‌یان نیه ،بۆیه له بێهۆده‌ییدا ده‌ژی��ن و هیچ به هیچ ناکه‌ن ،جگه له قاچاغچێتی و موعتادی تریاک کێشان و ...هیچ شتێکی تر ناکه‌ن. ـ ئه‌گه‌ر یه‌کێک توشی نیگه‌رانی یان خه‌مۆکی ببێت ،ئه‌گه‌ر پێی بڵێیت «س�ه‌ردان��ی ده‌رونناس بکات» توڕه ده‌بێت و بهمشێوهیه وه‌اڵمت ده‌داته‌وه: «بۆچی من شێتم؟» .شێتی له کوردستاندا به عه‌یب‌ه له قه‌ڵه‌م ده‌درێت ،به راده‌یه‌ک خوێڕییه‌کان له په‌نای دیوارێکدا ئه‌تکیان پێ ده‌که‌ن و زکیان پڕ ده‌که‌ن .که‌چی فه‌یله‌سوفێک وه‌ک میشێل فۆکۆ له کتێب‌ه به‌نرخه‌که‌یدا به ناوی «مێژووی شێتی» ده‌روونناس‌ه گه‌وره‌کانی ورووژاندووه. ـ مرۆڤێکم بۆ بهێن‌ه نه‌خۆشی ده‌رونی نه‌بێت؟! ـ له کۆتاییدا هه‌موومان به نهێنی به خۆمان ده‌ڵێین« :من خۆم به رۆشنبیر ده‌زانم ،کهواته من توتییه‌کی جوانم».
درێژه‌ی (پێش مه‌الکان وه‌زیری )... چه‌تر :پێتوانی ه ئه‌مجار ه ئه‌گه‌ر ئه‌و وشه‌ی ه ده‌ربێت ل ه یاساکه‌دا مانای وای ه مه‌الکان گه‌وره‌ترن ل ه په‌رله‌مان؟
-به‌دڵنیایه‌وه.
چه‌تر :حاکم رزگار شوێنه‌که‌ی چی لێهات؟ ده‌ست له‌کار کێشانه‌وه‌که‌ی قبوڵ کرا؟
نه‌خێر قبوڵ نهکراوه ،به‌پێی ئه‌و نوسراوه‌ی بهڕێزیانئاراستهی سه‌رۆکایه‌تی کردبوو ،بۆچوونی خۆی بوو که پێی ناکرێت له‌مه‌ودوا کار له په‌رله‌ماندا بکات کێشه‌ی خۆیه‌تی له‌گه‌ڵ سه‌رۆکدا. چه‌تر :خۆت له‌گه‌ڵ یاسای خۆپیشاندان بوویت؟
-من له سه‌فه‌ر بووم.
چه‌تر :ئه‌و یاسایه‌ی که‌وت ه بواری جێبه‌جێ کردنه‌و ه له‌گه‌ڵیدایت؟
یاساکه زۆر به‌باشی ده‌زانم ،له‌و چه‌مک و بنهمایانهیکه زه‌مینه‌ی دیموکراسی بۆ هه‌رێمی کوردستان خۆش ده‌ک �ه‌ن له‌گه‌ڵیدام ،چونکه ئه‌گه‌ر ب��اس ل �هوه بکه‌ین ل ه هیچ شوێنێکی دونیا نهبووه خۆپیشاندان به‌بێ مۆڵه‌ت بکرێت .ماوه‌یه‌ک له‌مه‌وپێش له‌گه‌ڵ په‌رله‌مانتارێکی سویدی کۆبوینه‌و‌ه به‌تایبه‌تی ئه‌و پرسیارانه‌مان لێکرا ئایا خۆپیشاندانه‌کان چۆن ده‌کرێت له‌وێ؟ وه‌اڵمه‌که‌ی ئهوه بوو به‌ڵێ خۆپیشاندان ده‌بێت به مۆڵه‌ت بێت ،ئێستا ئه‌وانه‌ی ک ه دژی یاساکه وه‌ستاونه‌ته‌وه ،ئه‌گه‌ر سبه‌ی له خۆپیشاندانێکدا ئه‌گه‌ر خوێنی لوتی منداڵێک به‌ربێت ئه‌وکات‌ه جارێکی تر جنێو ده‌ده‌نه‌و‌ه به حکومه‌ت له‌به‌ر ئهوه ئه‌رکی حکومه‌ت ه ئاسایشی واڵت بپارێزێت و ماڵ و گیانی ئێمه بپارێزێت. ئێمه به چاوێکی به‌رپرسانه‌و‌ه سه‌یری ئه‌و یاسایه ده‌که‌ین پێمانوای‌ه یاسایه‌کی زۆر باشه ،به‌اڵم ئه‌گه‌ر من و هه‌ندێک له هاوڕێکانم کێشه‌یه‌ک هه‌بێت به‌المانه‌و‌ه خۆپیشاندانی له‌ناکاوه ،ئه‌ویش نه‌ده‌بوو به‌شێوه‌یه‌کی ف�ه‌وزا بوای‌ه ده‌بوو رێکبخرایه ،ئه‌ویش بۆ ئ�ه‌وه‌ی هه‌ر شتێک که رووب��دات حکومه‌ت لێپێچینه‌وه‌ى خۆی بکردایه.
چون به‌ردیان گرت‌ه پهروهرده و ماڵی میلله‌تیان وێران کرد؟ پێم وانیه! ئه‌و بۆچون‌ه ههڵهیه کاتێک خۆپیشاندانه‌کان ده‌سه‌اڵت تێیدا به‌شدار بێت به هێمنی ده‌ڕوات بهڕێوه ،به‌اڵم ده‌کرێت هه‌موومان به چاوێکی به‌رپرسانه‌و‌ه سه‌ری بکه‌ین کاتێک پشێوی ده‌که‌وێته‌وه ،ده‌بێت ئاسایش بپارێزرێت راسته ده‌بێت تا ئه‌و جێگه‌یه‌ى ده‌کرێت به شێوه‌یه‌کی هێمنان‌ه بێت کاتێک له ده‌ست ده‌رچوو ده‌بێت هه‌ڵبژاردن بکات و که‌مترین زیان هه‌ڵبژێرێت ،پێموایه ئه‌گه‌ر پێشتر شتێک هه‌بووبێت پێموانی ه له دوای ئه‌و یاسایه‌و‌ه ئازادیه‌کان به‌رته‌سک ببنهوه .دوای ئهوه هه‌ر له سلێمانیدا سه‌کۆی ئازاد ههیه ئهوه به‌ده‌ر‌ه ل ه هه‌ر شتێک ،ئێمه ده‌توانین به‌رگری لهوه بکه‌ین که له هه‌ر شارێکدا مینبه‌رێکی وا هه‌بێت بۆ به‌رگری له ئازادی.
چ��ه‌ت��ر :ل��ه‌گ��ه‌ڵ ده‌رچ���ون���ی ی��اس��اک �هی �ه ،ئه‌و خۆپیشاندانانه‌ی کران به‌سه‌دان هه‌زار خه‌ڵک چوون ه سه‌ر جاد ه رای نه‌گۆڕیت؟
ده‌ستی سیاسی له پشته .بمانه‌وێت و نه‌مانه‌وێت ههربهشه و وه‌الئی بۆ الیه‌نێک ههیه که‌سی بێ الیه‌ن نیه ب ه من و تۆیشه‌وه ،ئه‌و شتانه رێکخراون ،هه‌ر به نمون‌ه پێشینه‌ی هاوسه‌رگیری که چه‌ند رۆژێک پێش ئێستا په‌سه‌ندمانکرد ده‌کرێت منی لیستی زۆرین‌ه که پێمان ده‌وترێت لیستی ده‌سه‌اڵت ،بڕیار بده‌م له‌سه‌ر شتێک که حکومه‌ت نه‌توانێت پێکی بهێنێت و موزایه‌ده‌ش بکه‌م به‌سه‌ر گه‌نجه‌و‌ه و بێم بڵێم ئه‌وه‌تا ئه‌وه‌نده‌م بۆ زیاد کردیت ،حکومه‌تیش نه‌توانێت بیکات.
چه‌تر :خۆپیشاندانه‌کان کاریگه‌ری ل ه لیستی کوردستانی نه‌کرد؟
پێموایه ده‌بێت به‌چاوی به‌رپرسیارێتیه‌و‌ه سه‌یری کۆمه‌ڵگ هبکهین ،به‌تایبه‌ت ئێمه که لیستی زۆرینه‌ین پێش روودانی شته‌کان ده‌رکی پێ بکه‌ین .ئه‌گه‌ر که‌موکورتیه‌ک هه‌بێت له‌وه‌دای‌ه که وتم (خۆپیشاندانی له ناکاو) ئه‌وه‌ی تێدابوای ه باشتر بوو ،مانای ئهوه نیه بڵێین یاساکه هیچ مانایه‌کی نیه. چه‌تر :دوا شت بته‌وێت بیڵێیت؟
چه‌تر :به‌گوێره‌ی به‌دواداچونێکی ژماره‌ی رابردووی هیوادارم رۆژنامه‌که‌ی ئێوه که یه‌کێک‌ه له‌و رۆژنامانهیرۆژنامهکهمان ل ه ساڵی ()2003هوه تا کۆتایی ( )2010که پشکی ههیه له ئازادی راده‌ربڕین و ئازادیه‌کانی خه‌ڵک زۆرینه‌ی خۆپیشاندانه‌کان ئاسته‌نگ ک��راون ،ئه‌م ه ههمیشه هاوکار بێت بۆ ده‌رخستنی راستیه‌کان ،رونکردنه‌وه‌ی بۆچی وای لێدێت؟ هه‌بێت له‌سه‌ر ئه‌و بابه‌تانه‌ی که روو ده‌ده‌ن. -پرسیارێک له تۆده‌که‌م ئه‌و خۆپیشاندانان‌ه راستبوون ک ه
گه‌جنان ساڵی یه‌که‌م ژماره 38 دووشه‌ممه 2710/10/13 - 2011/1/3
12
گه‌نج و خوێندنى ئێواران ب��������ه‌ه��������ۆى ئ������ه‌و سۆران مه‌هدى ف���ش���اره‌ى ک��ه ل �ه‌س �ه‌ر زان���ک���ۆ و پ �هی��م��ان��گ��اک��ان ه��هی��ه بۆ وه‌رگرتنى خوێندکار ئ �هوه ( )2ساڵ ه وه‌زاره‌ت����ى خوێندنى ب���ااڵى حکومه‌تى هه‌رێمى ک��وردس��ت��ان ل�ه ن��او په‌یمانگا ته‌کنیکیه‌کاندا چه‌ند به‌شێکى به ناوى خوێندنى ئێوارانه‌و‌ه کردۆتهوه بێ ئه‌وه‌ى ئ�ه‌رک و مه‌هامه‌کانى ئه‌م بابهته ب ه روونى بزانرێت ،چونکه له‌ڕووى ئه‌رکه‌وه خوێندکارى به‌یانیان و ئێواران هاوبه‌شن و یه‌ک رۆڵ ده‌بینن ،به‌اڵم له رووى مافه‌وه جێاوازیان ئاسمان و رێسمانه ،له‌به‌ر ئه‌وه‌ى خوێندکارى به‌یانیان ده‌رماڵه‌ى بۆ خه‌رج ده‌کرێت و به‌شى ناوخۆییان بۆ دابین ده‌کرێت ،هاوکات خوێندکارى ئێواران سااڵنه و سه‌رانه‌ى لێ وه‌رده‌گیرێت ک ه بڕه‌که‌ى سێ سه‌د هه‌زار دینار‌ه و به‌شى ناوخۆیشى پێ نادرێت که ئه‌نجامى ئه‌م پالنه‌ى وه‌زاره‌ت جگه له نه‌خۆشخستن و تێکشکاندنى ده‌روون����ى خوێندکاره هیچى تر نیه ،چونکه ئه‌م جیاکاری‌ه ب ه شێوه‌یه‌کى ستونى کاریگه‌رى گه‌وره‌ى ده‌بێت له‌سه‌ر چه‌پاندن و مراندنى توانا جه‌سته‌یى و زهنیه‌کانى خوێندکارى ئێواران. ک��ردن �ه‌وه‌ى خوێندنى ئ��ێ��واران به‌هه‌ر پاساوێکه‌و‌ه بێت ده‌بیت‌ه فاکته‌رێکى ک���اری���گ���ه‌ر ب���ۆ ل���ه‌ب���ارب���ردن���ى خ �ه‌ون � ه ئاڵتونیه‌کانى گ �ه‌ن��ج ،چونکه له‌ناو واڵت���ێ���ک���دا ک���ه ه��ێ��ش��ت��ا گ���ه‌ن���ج بۆ ت �ه‌واوک��ردن��ى خوێندن ده‌ب��ێ��ت پشت ب ه خ��ێ��زان�ه‌ک�هى ببه‌ستێت چ��ۆن بتوانێـت سااڵنه ئه‌و بڕه پارهیه بخات‌ه گیرفانى ح��ک��وم�ه‌ت�هوه ،ئیدى ل��ێ��ره‌و‌ه حکومه‌ت له رێگه‌ى کۆده‌کانى خۆیهوه هه‌موو ده‌رگ���اک���ان ب����ه‌رووى گ�ه‌ن��ج��ان��دا کڵۆم ده‌دات و دوری���ان ده‌خ��ات �هوه ل�ه هه‌موو چاالکی‌ه کۆمه‌اڵیه‌تی و سیاسى و ف�هره�ه‌ن��گ��ى و زان��س��ت��ی�ه‌ک��ان ،ئ�ه‌گ�ه‌ر که‌مێکیش له چۆنێتى خه‌رجکردنى ئه‌و پارهیه وردبینه‌و‌ه که حکومه‌ت وه‌ک سواڵ له خوێندکارانى وه‌رده‌گرێت ئه‌وا ب��ۆم��ان روون ده‌ب��ێ��ت�هوه ک�ه ئ �هم پاره‌ی ه راگره‌کان به ئاره‌زوى خۆیان ته‌خشان و په‌خشانى س�ه‌ر کۆمه‌ڵێک مامۆستا و فه‌رمانبه‌رى ده‌که‌ن که موچه‌که‌یان چه‌ند هێنده‌ى ه�ه‌ر کارمه‌ندێکى ترى حکومهته ،به‌ناوى کارمه‌ندى ئێوارانه‌و‌ه به سه‌دان ملیۆن دینار له گیرفانى ره‌ش و روتترین ت��وێ��ژى ن��او کۆمه‌لگا ک ه گهنجه ده‌رده‌هێنرێت ،ته‌نانه‌ت له زۆر په‌یمانگادا ئه‌م پارهیه بوه‌ت‌ه هۆى دروست بوونى ملمالنێ له نێوان مامۆستایاندا و به ده‌ستکه‌وتێکى مه‌زنى ده‌زان��ن بۆ ده‌سته‌به‌رکردنى خه‌ون‌ه رزیوه‌کانى خۆیان، زۆرب�هى راگره‌کان بێ ئاگا ل�ه‌وه‌ى ک ه ئه‌و پاره‌یه‌ى له خوێندکارانى وه‌ره‌گ��رن ئاره‌قى نێوچاوان و به‌رهه‌مى شه‌ونخۆنى س���ه‌دان ب��اوک و دای��ک��ى ئ �هم واڵته‌ی ه ده‌چن ده‌یکه‌ن‌ه مه‌کره‌م‌ه و به ئاره‌زوى خۆیان ئه‌و کهسانه ده‌که‌ن‌ه وانبێژ ک ه خزم و دۆستى خۆیانن ،چونکه وه‌ک خۆیان ده‌ڵێن پاره‌ک‌ه ئهوهنده زۆره نازانن بیخه‌ن‌ه گیرفانى کێوه؟! ب��ۆی�ه ده‌ک��رێ��ت وه‌زاره‌ت�����ى خوێندنى ب��ااڵ چ��اوێ��ک ب�ه ب��ڕی��اره‌ک��ان��ى خۆیدا بخشێنێته‌و‌ه و چ��اودێ��ری �ه‌ک��ى وردى چۆنێتى خه‌رجکردنى ئه‌و پارهیه بکات و هه‌وڵى جدیش ب��ده‌ن بۆ ئ �ه‌وه‌ى پاره‌ى وان �ه وت��ن �ه‌وه‌ى ئ��ێ��واران له‌سه‌ر بودجه‌ى وه‌زاره‌ته‌که‌ى بێت و به‌شى ناوخۆیش بۆ خوێندکاران دابین بکات ئه‌مه‌ش ب ه ئامانجى که‌مکردنه‌وه‌ى ئه‌و بارگرانیه‌ى که‌وته‌ت‌ه سه‌رشانى خوێندکاران له‌به‌ر ئه‌وه‌ى رووب �ه‌ڕوى ماندوبونێکى زهنى و جه‌سته‌یى توند بوونهتهوه.
«حزبه‌کان له‌الیه‌ن چه‌ند که‌سێکه‌و ه قۆرخ کراون و بوار بۆ گه‌نج نه‌ماوه‌ته‌وه» [ ئا /کارزان و دیمه‌ن ] گه‌نجان ئ��ام��اژ ه ب��ۆ ئ���ه‌و ه ده‌ک���ه‌ن ک ه ب�ه‌ه��ۆى قورخکردنى ده‌س �ه‌اڵت��ى سیاسى له‌الیه‌ن نه‌وه‌ى کۆنه‌و ه ناتوانن بێن ه نێو کایه‌ى سیاسى و رۆڵ��ى خۆیان بگێڕن و مامۆستایه‌کى قانون سیاسه‌ش رایده‌گه‌ێنێت ک ه ن �ه‌وه‌ى کۆن هه‌وڵى ئه‌وه‌ی ه که‌مترین ێ بێت ه ده‌سه‌اڵت. نه‌وه‌ى نو
ئازا ئیبراهیم ،ته‌مه‌ن ( )26ساڵ ،رۆژنامه‌نوس، پێیوایه گه‌نج ل ه توانایدا هه‌ی ه ده‌س�ه‌اڵت��ى ک��وردى بهڕێوه ببات هه‌ر وه‌ک چۆن رۆڵى سه‌ره‌کى هه‌ی ه ل ه کایه‌کانى ترى کۆمه‌ڵگا وه‌ک رۆشنبیرى و وێژ‌ه و هونه‌ر ،به‌هه‌مان شێوه‌ش ده‌توانێت ل ه سیاسه‌تدا رۆڵى به‌رچاو بگێڕێ ناوبراو وتى :گه‌نجان رۆژانه چه‌ندین به‌رنامه‌ڕێژى ده‌ک��ه‌ن وه‌ک به‌ڕێوه‌بردنى چه‌ندین که‌مپین و خۆپشاندان دژى هه‌ر یاسا و بڕیارێک ک ه سودى هاواڵتیانى تێدا نه‌بێت ،ئه‌مه‌ش به‌شدارى کردنه ل ه سیاسه‌ت ،له‌به‌ر ئه‌وه‌ى سیاسه‌ت بریتیه ل ه به‌رنامه‌ڕێژى. ئازا ،ئاماژه بۆ ئه‌وه‌ش ده‌کات به‌شدارى نه‌کردنى گه‌نج ل�ه سیاسه‌ت ده‌گ �ه‌ڕێ��ت �هوه ب��ۆ قۆرخکردنى ده‌س �ه‌اڵت له‌الیه‌ن حزبه‌کانه‌و‌ه و ئه‌و که‌سانه‌ى ک ه به‌ڕێوه‌ى ده‌به‌ن به په‌نجه‌ى ده‌ست ده‌ژمێردرێن و له کاتى هه‌ڵبژاردنه‌کاندا ئاڵوگۆڕیان پێده‌کرێت ،ئه‌مه‌ش واى کردوه هیچ بوارێک بۆ گه‌نج نهمێنێتهوه بۆ به‌شدارى کردنى گه‌نج ل ه کایه‌ى سیاسى ،ئه‌م گهنجه درێژه‌ى به قسه‌کانیدا و وت��ى :ئه‌گه‌ر حزبێکى سه‌ربه‌خۆى گه‌نجان هه‌بێت ده‌توانێت م��اف و داواکارییه‌کانى گه‌نج به‌ده‌ست بهێنێت ،له‌به‌ر ئه‌وه‌ى ئه‌و ده‌سه‌اڵته‌ى ئێستا له پێناو ب�ه‌رژه‌وه‌ن��دى چه‌ند که‌سێک ه و هیچ به‌رژه‌وه‌ندیه‌کى گه‌نج و کۆمه‌ڵگه‌ى تێدا نیه. هه‌روه‌ها وتى :گه‌نج حه‌زى ب ه گۆڕانکاریه ،به‌اڵم هه‌تا شۆڕشێک ل ه مێشکى گه‌نجان خۆیان دروست نه‌بێت بۆ پێشکه‌شکردنى داواکاریه‌کانیان له عه‌رزى واقیع متمان ه ب ه خۆیان دروست ناکه‌ن ،هه‌ر الیه‌نێک ده‌عمى مادیان بکات ئه‌وانیش له‌گه‌ڵ ئه‌و الیه‌ن ه ده‌بن. ساڤینا ،ئهوه قسانه‌ى ئه‌و گهنجه رۆژنامه‌نووس ه ره‌تده‌کات ه و پێیوایه هۆکارى بێبه‌شى گه‌نجان ل ه سیاسه‌ت ده‌گ�ه‌ڕێ��ت�هوه بۆ که‌مته‌رخه‌مى گه‌نجان خۆیان ،له نه‌چون ه ناو پرۆسه‌ى سیاسیهوه جه‌ختى ک��ردهوه :گه‌نجان ئه‌وه‌نده‌ى خولیاى کارى هونه‌رى و رۆشنبیرین ،ئهوهنده حه‌ز ب ه ب��وارى سیاسى ناکه‌ن، ئه‌و گه‌نجانه‌ش حه‌ز ده‌که‌ن له مه‌جالى سیاسى کار
گه‌نجان ،پێکهاته توڕه‌که‌ی کۆمه‌ڵگا بکه‌ن ،ئه‌وا الیهنه سیاسیه‌کان بواریان بۆ ناڕه‌خسێنن و ده‌ی��ان �ه‌وێ ه�ه‌ر خۆیان ل�ه‌و پۆسته‌دا بمێننهوه و ک��ار بکه‌ن ،له هه‌مانکاتدا هه‌بونى کێشه له ناو رێکخراوه‌کاندا واى کردوه گه‌نج دوربێ ل ه سیاسه‌ت، ساڤینا محه‌مه‌د ،ته‌مه‌ن ( )18س��اڵ ،خوێندکارى زانکۆى سلێمانیه و هێماى بۆ ئه‌وه‌ش کرد :گه‌نجان ئاگایان له‌و کاران‌ه نییه ک ه به ناوى ئه‌وانه‌و‌ه ده‌کرێ ئه‌مه‌ش هه‌ڵه‌یه‌کى گ �ه‌وره‌ی �ه ل�ه‌الی�ه‌ن گه‌نجانه‌وه، له‌به‌ر ئه‌وه‌ى هه‌موو الیه‌نه‌کان ل ه پێناو به‌رژه‌وه‌ندی ه تایبه‌ته‌کانى خۆیاندا ئه‌و کاران‌ه ئه‌نجام ده‌ده‌ن ،بۆی ه ناوبراو جه‌ختیکرده‌و‌ه و وتى« :ئه‌م ه زیان به گه‌نج ده‌گه‌یه‌نێت و به‌رژه‌وه‌ندیه‌کانى گه‌نج ده‌خات ه ژێر ده‌ستى ئه‌و الیه‌نانه‌وه» ،هه‌روه‌ها وتیشى :ئه‌گه‌ر گه‌نج بیه‌وێ ده‌توانێ پۆستى سیاسى وه‌ربگرێ هیچ نه‌بێ وه‌ک گه‌نجێک له ناخى گه‌نجه‌کانى تر ده‌گات و ده‌توانێ کارى باشیان بۆ بکات و خواسته‌کانیان بێنێت‌ه دى. ه �ه‌روه‌ه��ا ئ�ه‌ن��دام��ان��ى ح��زب و رێ��ک��خ��راوه‌ک��ان ب ه شێوه‌یه‌کى تر قس ه له گه‌نج ده‌ک �ه‌ن ل ه نێو کایه‌ى سیاسیدا ،ره‌نجگه‌ر ئه‌مین ،ت�هم�ه‌ن ( )21س��اڵ، کارگێڕى لقى زانکۆى کۆمه‌ڵه‌ى خوێندکاران‌ه ل ه زانکۆى سلێمانى ،وتى :رۆڵى گه‌نج ل ه کۆمه‌ڵگه‌ى ک��وردی��دا به‌تایبه‌تى ل �هم چه‌ند س��اڵ�هى ده‌س�ه‌اڵت��ى کوردیدا سیاسه‌ت ب ه شێوازێک په‌یڕه‌و ک��راوه الى
فۆتۆ :ئاسۆ گه‌نج نه‌شاز‌ه و نائه‌خالقى ده‌زانێت ،چه‌ندین رێکخراوى پیشه‌ى و خوێندکارى هه‌ی ه گه‌نج به‌ڕێوه‌یان ده‌بات و ل ه ئاستێکى زۆر باشدان ،به‌اڵم تا ئێستا ده‌سه‌اڵتى سیاسى هیچ به‌گرنگییه‌و‌ه سه‌یریان ناکات به‌مه‌ش رۆڵى ئه‌م رێکخراوانه ده‌رنه‌که‌وتوه. ره‌نجگه‌ر ،ئاماژه‌ى بۆ ئه‌وه‌شکرد که ئه‌و سیاسه‌ته‌ى که حزبه‌کان پ�هی��ڕه‌وى ده‌ک �ه‌ن واى ک��ردوه زۆرب �هى گه‌نجان باوه‌ڕیان ب ه کارى سیاسى نه‌مێنێت و نزیکى نه‌که‌ونه‌و‌ه و ئه‌و رێژ‌ه که‌مه‌ش که حه‌زیان ل ه سیاسه‌ت ه له رێگه‌ى رێکخراوه حزبیه‌کانه‌و‌ه تێکه‌ڵى ده‌بن. هاژ‌ه حسێن ،ته‌مه‌ن ( )22ساڵ ،شه‌شى ئاماده‌یى ت���ه‌واو ک���ردوه و تائێستا ن���اوى ل� ه هیچ زان��ک��ۆ و په‌یمانگایه‌ک نه‌هاتوه‌ته‌و‌ه زۆر ب ه بێ هیواییه‌و‌ه وتى: «ل ه ئێستادا ئاواتى گه‌نج زۆر ب ه ئاسانى له‌ده‌ست ده‌چێت و هیچکه‌س خۆى به‌خاوه‌نى گه‌نج نازانێ» وتى :ته‌نها ئاره‌زوم ته‌واو کردنى خوێندن بوو ،به‌اڵم ئه‌و دهسهاڵته سیاسیه‌ى ک ه ئێستا هه‌ی ه بێ هیواى کردم له‌و ئاواته‌ى ک ه هه‌مبوو ،ئیتر چۆن ئاره‌زوى کارى سیاسى بکه‌م ب ه هه‌مان شێوه‌ى من چه‌ندین گه‌نج ل ه مافى سیاسى خۆى بێبهش کراوه ،ئه‌وه‌شى وت :زۆر گه‌نجمان ههیه ل ه ناو ده‌سه‌اڵت و ل ه رێکخراوه‌کان و ل ه بوارى سیاسى کارده‌که‌ن ،به‌اڵم وه‌ک پێویست رۆڵى خۆیان نه‌گێڕاوه. غه‌ریب به‌کر ،ته‌مه‌ن ( )24ساڵ ،ک ه کاسبکارێکى
نێو ب��ازاڕى سلێمانیه ،پێیوای ه ژیانى گه‌نج زۆر ب ه ئاراسته‌یه‌کى خراپدا ده‌ڕوات ،ئه‌گه‌ر متمان‌ه نه‌خات ه س �ه‌ر خ��ۆى ئ �ه‌وا ناتوانێ ل �هم واڵت���ه‌دا ب��ژى ،وت��ى: «ژیانێکى زۆر خۆش بۆ کوڕ‌ه مه‌سئوله‌کان دابینکراوه و هه‌ر ئه‌وان نوێنه‌رى گه‌نجن له ناو سیاسه‌تدا» ئه‌م گه‌نج ه پێشیوایه کۆمه‌ڵگه‌ى کوردى دواکه‌وتو‌ه ل ه هه‌موو کۆمه‌ڵگه‌کانى تر» ،وتیشى :گه‌نج تائێستا نازانن ل ه ناو ئه‌م کۆمه‌ڵگه‌ی‌ه چ پێکه‌یه‌کان ههیه، ده‌سه‌اڵتى کوردیش هیچ پرۆژه‌یه‌کى نی ه بۆ گه‌نج. ره‌زوان ئه‌بوبه‌کر ،ته‌مه‌ن ( )21ساڵ ،خوێندکارى ل ه کۆلێژى زانست‌ه مرۆڤایه‌تیه‌کان له چه‌مچه‌ماڵ، پێیوایه گه‌نج به‌شدارى له سیاسه‌ت و به‌ڕێوه‌بردنى ده‌سه‌اڵت کردوه به شێوه‌یه‌کى که‌م ک ه رێژه‌ى به‌شدارى نه‌کردنه‌که‌ى زی��ات��ره له ب�ه‌ش��دارى کردنى سیاسى، وتى :گه‌نج تینوى زۆر شتى تر‌ه وه‌ک پڕکردنه‌وه‌ى پێداویستی‌ه سه‌ره‌تاییه‌کانى ،هۆکاره‌که‌شى دواکووتویى واڵته‌که‌مانه. ئ���ام���اژه‌ى ب �ه‌وه‌ش��ک��رد «ح��زب � ه ئیسالمیه‌کان و عیلمانیه‌کانیش به‌ده‌ست کۆمه‌ڵ‌ه که‌سێکى نوخبه‌وه‌ن و مۆنۆپۆل کراون تا ئێستا رێگه بۆ گه‌نج نهکراوهتهوه تا بتوانێ ل ه بوارى سیاسیدا پێگه‌ى خۆى بگرێ»، هه‌روه‌ها وتیشى :دورکه‌وتنه‌وه‌ى گه‌نجان کاریگه‌رى سلبى ههیه له‌سه‌ر دواکه‌وتنى پرۆسه‌ى سیاسى ل ه کوردستاندا و پێویسته له هه‌موو ده‌سه‌اڵتێکدا چهنده پشت به کهسه به ئه‌زمونه‌کان ده‌به‌سترێت ئه‌وه‌نده‌ش گرنگى ب � ه گ�ه‌ن��ج ب��درێ��ت و ل �ه ت����ه‌واوى م��ێ��ژووى واڵتانیشدا بگه‌ڕێ ئه‌و ئیش‌ه پێشکه‌وتووانه‌ى گه‌نج کردویه‌تى به‌ته‌مه‌نه‌کان نه‌یان کردوه ،بۆیه له هه‌موو واڵتێکدا پشتیان به گه‌نج به‌ستوه. یوسف محه‌مه‌د ،مامۆستاى ق��ان��ون سیاس‌ه ل ه زانکۆى سلێمانى ،پێیوای ه نه‌وه‌ى کۆن ئه‌و نه‌وه‌یه‌ی ه که پێشتر سه‌رکردایه‌تى شۆڕشه‌کانى کوردستانى ک�����ردووه ،ه���ه‌وڵ و ت���وان���اى خ���ۆى ده‌دات کلیلى موفاته‌حه‌کان به ده‌ستى خۆى بێت ،که‌مترین نه‌وه‌ى ێ بچن ه س�ه‌ر ده‌س���ه‌اڵت .وت��ى :توێژى گه‌نجان ن��و زۆر به‌شه‌رمنان‌ه دێنه پێشهوه ،کێشه‌که‌ش له‌وه‌دای ه موباده‌ره‌یه‌کى ئیجابى به‌هێزیش نییه الى گه‌نجان بۆ چوون‌ه پێشهوه ،ئه‌گه‌ر موباده‌ر‌ه هه‌بێت گه‌نج ده‌توانێت شوێن بۆخۆى دابین بکات و بچێت ه سه‌ر ده‌سه‌اڵت، ته‌نها له ده‌ره‌وه‌ى ده‌سه‌اڵت نهمێنێتهوه .هه‌روه‌ها وتى: گه‌نج له ئیستادا سلبى نیی ه ده‌یه‌وێت رۆڵ ببینێت و ێ ل ه داخوازیه‌کانى بگیرێت ،چونکه گه‌نج چۆت ه گو په‌رله‌مان و ل ه ئه‌نجومه‌نى نوێنه‌راندا بوونى ههیه، له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ش هه‌ندێک جار گه‌نج رۆڵى سیاسیى ده‌بێنن و به‌شدارى سیاسى ناکه‌ن ،به‌اڵم ل ه زۆربه‌ى کاتیشدا رێژه‌ى به‌شدارى گه‌نج روو له زیادبوونه.
رێکخراوه‌کانی گه‌نجان نوێنه‌رایه‌تی کچان ناکه‌ن
گه‌نجێک :رێکخراوه‌کان کچ وه‌ک ئامراز به‌کار ده‌هێنن نه‌ک وه‌ک ئامانج
فه‌تاح ،ته‌مه‌ن ( )20ساڵ ،ئاماژه بۆ ئهوه ده‌کات نایه‌نه رێکخراوه‌کان؟ ئه‌و خۆ دوورگرتنه کچان [ ئا /دیمه‌ن عوسمان ] ئه‌م رێکخراوانه زیاتر ته‌قلیدین بۆیه نه‌ک کچان ،له خۆیانه‌وه‌یه که نایه‌نه رێکخراوه‌کانه‌وه ،خۆم گ �ه‌ن��ج��ان ن�ه‌ه��ات��ن�ه پ��ێ��ش �ه‌وه‌ى کچان به‌ڵکو زۆرب�هى کوڕانیش خۆیان لێ به‌دور ده‌گرن هه‌وڵێکى زۆریشمداوه ،هیچ جیاوازیه‌ک ناکه‌ین ل ه به‌شێوه‌یه‌کى ک��ارا ل �ه رێکخراوه‌کانى جه‌ختى له‌مه ک���ردهوه وت���ى :رێ��ک��خ��راوه‌ک��ان کچ نێوانماندا .پێشیوایه که کچان له‌م ب��واره‌دا نایه‌ن ه گه‌نجان و خوێندکاریندا ده‌گ��ێ��ڕن�ه‌و ه وه‌ک ئامراز به‌کار ده‌هێنن نه‌ک وه‌ک ئامانج ،پێشهوه ئهوهیه که له‌منداڵییه‌وه که پهروهرده کراون ب��ۆ بێمتمانه‌یى ئ��ه‌و رێ��ک��خ��راوان �هوه و هۆکارێکى تر کچان خۆیانن که هه‌وڵ بۆ ئه‌م ه جیاوازى له نێوان هه‌ردوو ره‌گه‌زه‌که‌دا کراوه رێگه ناکۆیه‌کانى ،پێشیانوایه که ئه‌وان ،کچان ناده‌ن ،به‌اڵم بهداخهوه له کۆمه‌ڵگه‌ى ئێمه‌دا کچان دراوه به کوڕه‌که بچێته دهرهوه ،به‌اڵم بۆ کچه‌ک ه ههمیشه چاویان بڕیوه‌ته ره‌گ �ه‌زى به‌رامبه‌ریان تا قهدهغه ب��ووه ی��ان پێى شانازى ب��ووه ک��وڕه‌ک�هى ل ه وه‌ک ئامارازێک به‌کار دێنن. شاناز حه‌سه‌ن ،ته‌مه‌ن ( )21ساڵ ،خوێندکارى مافه‌کانیان و ژیانیان بۆ مسۆگه‌ر بکه‌ن و خۆیان رێکخراوێک بێت ،ب �ه‌اڵم پێى شه‌رمه کچه‌که‌ى ئه‌ندامى رێکخراوێک بێت .ه�ه‌روه‌ه��ا ئ��اری��ان ،ل ه زانکۆ ،پێیوایه هه‌موو رێکخراوه‌کان به رێکخراوه نابه‌نه پێشهوه له زۆربه‌ى بواره‌کاندا. ورریا ،وتى :پێویسته کچان داواى مافى خۆیان درێ���ژه‌ى قسه‌کانیدا وت��ى :هۆکارێکى ت��ر ئه‌وه‌ی ه خوێندکاریه‌کانیشه‌وه ح��زب ده‌ی��ب��ات ب �ه‌ڕێ��وه ک ه ئه‌مه‌ش دهبێته کارێکى سیاسى و کچانیش حه‌ز بکه‌ن چیتر پیاوان نه‌که‌ن به وه‌سیله تا کاریان بۆ کۆمه‌ڵگه‌ى ئێمه به‌زروفێکى سیاسى ن��ال�ه‌ب��اردا ب �ه ک���ارى س��ی��اس��ى ن��اک��ه‌ن ،ه��ۆک��ارێ��ک��ى تریشى بکه‌ن ،گریمان با رێکخراوه‌کانیش ئه‌م هاوسه‌نگی ه ه��ات��ووه ،ل �ه‌گ �ه‌ڵ زۆر ک��چ��دا ق��س�هم ک���ردووه بۆم بۆ کۆمهڵگه گێڕایه‌وه و جه‌ختى ل �هوه ک��ردهوه :نه‌پارێزن ،کهواته رۆڵى کچان له کوێدا ده‌رده‌که‌وێ دهرکهوتووه که ئێستاش کارى رێکخراوى و کارى حزبى بهوه ده‌زانێ که دژى حزبێکى تر بوه‌ستێ یان «له‌گۆمه‌ڵگه‌ى ئێمه‌دا شتێکى نامۆیه ئه‌گه‌ر کچ ئه‌گه‌ر خۆیان ئه‌م هاوسه‌نگیه یه‌کسان نه‌که‌نه‌وه. له به‌ریه‌کى به‌ربه‌ره‌کانیدا ئاریان له‌تیف ،لێپرسراوى پۆستێکى به‌رزى سیاسى وه‌رگرێ». ب���ێ ل���ه‌گ���ه‌ڵ ب���ه‌رام���ب���ه‌ر، ئه‌م خوێندکاره ئاماژه‌ى به‌وه‌شکرد که کچانیش ک����ۆم����ی����ت����هى ک���ۆل���ێ���ژى «به‌شدار نه‌بوونى نه‌خێر ئهمه وانییه ،ب�ه‌اڵم خ��ۆی��ان ک���هم ت �ه‌رخ �هم��ن ل �ه ب �ه‌ش��داری��ک��ردن��ی��ان ل ه په‌روه‌رده‌ى بنه‌ڕه‌تى کۆمه‌ڵه‌ى ئ���ه‌وان واتێگه‌یشتون ئه‌م ه رێکخراوه‌کان پێشیوایه کچانێکى که‌م ههیه بێن ه خ��وێ��ن��دک��اران ،ل �ه زان��ک��ۆى ه رێکخراو ه ل کچان واى له کچان کردوه ده‌ڵێن ناو رێکخراوه‌کان ئه‌و کچانه‌ش زیاتر له راستى کچ سلێمانى قسه ل �هوه ده‌ک��ات تێده‌گه‌ن و ده‌زانن که کچ حه‌زى به‌و کاره نییه بۆیه که کچان له رێکخراوه‌کان مه‌ده‌نیه‌کان ره‌هه‌ندى ح�ه‌زم��ان ل�ه ک��ارى سیاسى نییه ،له‌هه‌مانکاتدا چه‌ندین زیاتر نوێنه‌رى کوڕ ده‌ک�ه‌ن و وه‌ک ئ�ه‌وان ره‌فتار هاتوونهته پێشهوه باس لهوه وان مێژوویى هه‌ی ه و ئه‌م رێ���ک���خ���راوى گ �ه‌ن��ج��ان��م��ان ده‌کات که کۆمیته‌ى ئه ده‌که‌ن. ه پیاو ساالرییه‌ى ه���هی���ه و ک���چ���ان زۆر ب ه الزه حسێن ،خوێندکارى ()12ى ئاماده‌یى ،حه‌ز پێکهاتووه له ( )8که‌س و سیسته‌م ب��اش��ى ب���ه‌ش���دارى ده‌ک����ه‌ن، ده‌کات بگاته ئه‌و ئاسته‌ى به‌شدارى له رێکخراوێکدا لێپرسراوى کۆمیته‌که)4( ، بکات و خ��زم�ه‌ت ب�ه کۆمه‌ڵگاکه‌ى بگه‌یه‌نێت ،ى ک��چ�ه و ()4ى ک���وڕه ،هاتووه‌ت ه کۆمه‌ڵگه‌و ه ئاماژه‌ى به‌وه‌شکرد هه‌تا ئه‌م هۆکارانه هه‌بێت ئه‌وا کچان ئاماژه‌ى به‌وه‌شکرد زۆر له رێکخراوه‌کان ب�ه‌رده‌وام ک�ه‌وات�ه ه��ه‌ردوو ره‌گ�ه‌زه‌ک� ه نج ه گ کچانى ه وایکردو ناتوانن به پێى پێویست بێن ه ناکۆکى له نێوانیاندا ههیه ،لهوانهیه توشى چه‌ندین یه‌کسانن ،وتى :ئێمه بۆمان پێشهوه له رێکخراوه‌کان. کێشه ببێت ل�ه‌و رێکخراوانه ،وت��ى :پێموایه ئهوه نییه که‌سێک به‌زۆر بێنین‌ه به‌گشتى ل ه هه‌موو ماف ه رێکان سه‌باح ،لێپرسراوى هۆکارێکه که کچان به‌شێوه‌ى به‌رچاو به‌شدارى له‌م ناو ڕێکخراوه‌که‌مان ،چونک ه ه���هم���وو ک �ه‌س��ێ��ک ئ����ازاد‌ه سیاسى و سه‌ره‌تاییه‌کانى رێ����ک����خ����راوى ک���ۆم���ه‌ڵ���هى رێکخراوانه‌دا ناکه‌ن. ژیانه‌وه‌ى گه‌نجان ،پێیوای ه ه �ه‌روه‌ه��ا ک��وران��ی��ش پێیانوایه رێ��ک��خ��راوه‌ک��ان��ى ئ �ه‌وه‌ش به ه�ه‌وڵ��دان ده‌بێت ،خۆیان بێ به‌ش بن» رێ��ک��خ��راوه م�ه‌ده‌ن��ی�ه‌ک��ان ب ه گه‌نجان کچ وه‌ک ئامارازێک به‌کار ده‌هێنن ،وریا به‌اڵم ئه‌وه‌ى که بۆچى کچ
››
هۆى ئه‌و هه‌موو که‌م و کورتیه‌ى ههیه تا ئێستا نه‌یانتوانیوه به‌شێوه‌یه‌ک ناسنامه‌ى ته‌واوى گه‌نجان وه‌رگ��رن به ه�ه‌ردوو ره‌گ �ه‌زه‌وه ،وتى :رێکخراوه‌که‌ى ئێمه ئامانجى ئهوهیه گه‌نج به‌هێز بکات و وابکات خۆیان بچنه پێشهوه و ئه‌و فه‌رامۆشییه‌ى که ل ه ئاستى ده‌سه‌اڵتدا به‌ره‌و رووى گه‌نج ههیه گه‌نج خۆى هه‌وڵى چاره‌سه‌رکردنى بدات ،ئاماژه‌ى به‌وه‌شکرد، به‌شدار نه‌بوونى کچان له رێکخراوه مه‌ده‌نیه‌کان ره‌ه�ه‌ن��دى مێژوویى ههیه ئ�ه‌و ئ�هم سیسته‌مه پیاو س��االری��ی��هى ه��ات �ه‌ت �ه ک��ۆم �ه‌ڵ��گ �هوه واى ک����ردووه کچانى گه‌نج به‌گشتى له هه‌موو مافه سیاسى و سه‌ره‌تاییه‌کانى خۆیان بێ به‌ش بن. رای��ان عوسمان ،توێژەری كۆمەاڵیەتی ،پێیوایە ئ��ەو تێڕوانینە خراپانەی كە كۆمەڵگا بەرامبەر بە كچ هەیەتی هۆكارێكە وادەك��ات كچان كەمتر بچنە ناو رێكخراوەكانەوە ،دەبێت كچانیش خۆیان كەمتەرخەم نەبن و زەمینە س��ازی بكەن و مافی خۆیان بسێنن. وت���ی :ئ���ەو ت��ێ��ڕوان��ی��ەن��ە ب��ااڵدەس��ت��ەی رێ��گ��ری دەكات لە كچان ،كۆمەڵگا و كلتورە لەبەر ئەوەی تێگەیشتنێكی زۆر ك��ورت هەیە لە ناو كۆمەڵگا س��ەب��ارەت ب��ە ب��ەش��داری ك��ردن��ی ك��چ��ان ،كچانیش ك��اردان��ەوەی باشیان نیە ،هێمای ب��ۆ ئەوەشكرد، رێكخراوەكانیش زۆر بەكەمی بوار بۆ ژنان دەڕەخسێنن وەك ئ��ەوەی ئەیبینین زۆرب��ەی رێكخراوەكان تەنها كوڕن زۆر بەكەمی كچ تیایاندا دەمێنێتەوە هەروەها وتیشی :لەبەر ئەوەی كۆمەڵگەی ئێمە پیاوساالریە تەنها رێگە بە كوڕ دەدرێت لە بواری رێكخراوەییدا كار بكات بۆیە دەبێت رێكخراوەكان سەرەتا هەوڵبدەن ئ��ەو رێچكەیە بشكێنن ك��ە ب��ە دەس��ەاڵت��ن بەسەر دۆس��ی��ەی ب��ەش��داری كردنی ژن و كچاندا ،رێگە بۆ كچان بكاتەوە ئەگەر نەهاتن ئەوا كێشەكە الی خۆیانەوەیە.
( )2011ساڵێکی چاره‌نووس‌ساز ساڵی «»2010مان به‌چه‌ندین رووداوی جۆراوجۆر تێپه‌ڕاند ،چ له‌سه‌ر ئاستی جیهانی ،هه‌رێمی و کوردستانیه‌وه ،زۆرب �هی ئه‌و سه‌ردار ستار رووداوانه‌ش که‌وتن‌ه الپه‌ڕه‌کانی م��ێ��ژووه‌وه .هه‌ڵبه‌ت هه‌ندێکیان له‌خراپه‌دا شوێنیان گ��رت ،هه‌ندێکیش له الپ �ه‌ڕه‌ی زێڕین .هه‌ندێک له‌و رووداوان���ه جێگای دڵخۆشی بوون هه‌ندێکیشیان ئازاربه‌خش .بۆیه ئه‌گه‌ر چاوێک به‌رووداوه‌کانی ساڵى «»2010دا بخشێنین ئه‌وا تا ئاستێکی ب��اش ده‌توانین پێشهاته‌کانی «»2011 بزانین. ناخۆشترین رووداوه‌ک��ان ،هێشتا له کوردستان و له جیهانیش شه‌ڕ نه‌بڕاوه‌ته‌و‌ه و له ساڵی راب��ردووش ب ه س�ه‌دان که‌س بوونه قوربانی ،له کوردستان به‌پله‌ی یه‌که‌م تورکیا و ئێران له کوشتن و گرتنی رۆڵه‌که‌نمان ده‌ستیان نه‌پاراست ،ئه‌گه‌ر پێداگری الیه‌نی کوردی له‌سه‌ر ئاگربه‌ست نه‌بووای‌ه گومان ده‌که‌م قوربانیه‌کانمان چه‌ند قات زیادی بکردایه .له الیه‌کی تر زۆرترین که‌سی سیاسیمان له‌سێدار‌ه دراون «فه‌رزاد ،فه‌رهاد، شیرین و عه‌لی» بوونه سیمبولی ساڵمان ،ئ��ازاری ئه‌وان وایکرد که به‌یه‌ک ده‌نگ رێگری له سزای سه‌ر حه‌بیبواڵ له‌تیفی بکه‌ین .له‌شه‌ڕی داسه‌پاوی س �ه‌ر کوردستاندا ئێمه‌ش ل�ه ب��اش��وری واڵت سێ رۆڵه‌مان به‌رکه‌وت له شاره‌کانی شێالدزێ ،رواندز و هه‌ولێر ،که‌سێکیشمان بووه قوربانى تیرۆری ناوخۆ که«سه‌رده‌شت عوسمان» بوو. ل�ه ساڵی راب����ردووش داگ��ی��رک�ه‌ران��ی کوردستان داکۆکیان له بێچاره‌سه‌ریدا کرد ،بۆیه‌ش پێداگری له‌سه‌ر سیاسه‌تی نکۆڵی و قڕکردن ده‌که‌ن ،گه‌وره‌ترین
سوکایه‌تیش ئ �هوه بوو کاتێک دادگ��ای ئامه‌د ل ه به‌رامبه‌ر به‌رگرینامه‌ی به‌زمانی کوردی ،زیندانیانی سیاسی کورد وتی؛ زمانێکی نه‌ناسراوه!!! ئهمه هه‌ست ه الشعوره‌کانی هه‌ژاندین ،دوای بیست هه‌زار سا ڵ له‌سه‌ر ئه‌و خاکانه ،ئه‌وانه‌ی دوێنێ هاتوون بۆ ئێره له‌به‌ر ئه‌وه‌ی سه‌رده‌ستن به‌زمانه‌که‌ت بڵێن نه‌ناسراو. گ���ه‌وره‌ت���ری���ن رووداوه‌ک���ان���ی���ش ئ�����ه‌وه‌ی جیهانی ده‌س�ه‌اڵت��داران��ی هه‌ژاند باڵوکردنه‌وه‌ی به‌ڵگه‌کانی وه‌زاره‌تی ده‌ره‌وه‌ی ئه‌مریکا بوو له ماڵپه‌ڕی ویکلیکس، له راستیشدا ده‌وڵه‌تی پشت په‌رده‌ی ئه‌مریکا به ئۆباما و پارتی دیموکراتی وت؛ سه‌رده‌می ئێوه ته‌واوبوو، چونکه ئۆباما له‌و دوو ساڵه‌ی حوکمه‌که‌ی هیچی بۆ ئه‌مریکا زیاد نه‌کرد ،بۆیه عه‌رشه‌که‌یان هه‌ژاند. س �ه‌رس��وڕم��اوت��ری��ن رووداوی�����ش دروس���ت نه‌بوونی حکومه‌تی عێراقی بوو بۆ ماوه‌ی هه‌شت مانگ و گه‌وره‌ترین کابینه‌ی حکومه‌تیش بێت له مێژووی نه‌وه‌ت ساڵه‌ی عێراقدا به « »42وه‌زیر. گرنگترین رووداوی��ش راگه‌یاندنی خۆبه‌ڕێوه‌بردنی دیموکراتی بوو له شاری ئامه‌د ،دوای هه‌شتا و پێنج سا ڵ ج��اری یه‌که‌م بوو له ناوخۆی باکوری واڵت پ��رۆژی چاره‌سه‌ری کورد رابگه‌ێنرێت ،هه‌مانکات دوای ساڵی « »1991جاری یه‌که‌م بوو که زۆرترین په‌رله‌مانتاری کورد له دانیشتنی فه‌رمی په‌رله‌ماندا قسه به کوردی بکه‌ن. ل�ه ساڵی راب����ردوو زۆرت��ری��ن فشار هاتوهته سه‌ر رۆژنامه‌نووسان له باکور و باشور ،دوو رۆژنامه‌نووس بوونه‌ت‌ه قوربانی ،دوو رۆژنامه‌نووسیش له «»130 سا ڵ زیاتر سزای زیندانیان بۆ بڕاوه‌ته‌وه ،له باشوریش به‌ملیۆنان دینار سزا بۆ رۆژنامه و رۆژنامه‌نوسان له‌گ‌ه ڵ زیاتر له د‌ه رۆژنامه‌نوس و نوسه‌ریش که‌وتووتنه‌ت‌ه به‌ر سکااڵ و بانگکردنی دادگا و گرتنیان .له باشور و
کێ له سه‌رۆک و په‌رله‌مان ده‌مانپارێزێت دواى ئ�����ه‌وه‌ى ل���ه الی���ه‌ن پ �ه‌رل �هم��ان��ى ک��وردس��ت��ان �هوه ی������اس������اى رێ���ک���خ���س���ت���ن���ى خۆپیشاندانه‌کانى په‌سه‌ند کرد سه‌الح هه‌ورامى ئهوه بوو ناڕه‌زاییه‌کى زۆرى له الیه‌ن خه‌ڵکى ئازادیخواز و رێکخراوه‌کانى کۆمه‌ڵگاى مه‌ده‌نى لێکه‌وته‌وه ،خه‌ڵکى به گشتى هیوایان وابوو ک ه سه‌رۆکى هه‌رێم وه‌ک پارێزه‌رى مافه‌کانى کۆمه‌ڵگا یاساکه په‌سه‌ند نه‌کات و قبوڵ نه‌کات بۆ داواکردنى مافى ره‌واى خه‌ڵکى مۆڵه‌ت وه‌ربگیرێت .دواى رۆژێک له وتاره‌که‌ى بۆ کۆنگره‌ى ( )13حزبه‌که‌ى که باسى پابه‌ندبوون ب�ه ئ���ازادى ک��ردب��وو( ،مه‌سعود ب��ارزان��ى) س�ه‌رۆک��ى پارتى ب��ب��ورن ،که س�ه‌رۆک��ى هه‌رێم یاساى رێکخستنى خۆپیشاندانى واژو کرد هه‌موو ناڕه‌زاییه‌کانى سه‌ر یاساکه‌ى پشتگوێ خست. باشه ده‌پرسم سه‌رۆکى هه‌رێم بۆچى ئهوهنده بێ منه‌ت ه به‌رامبه‌ر به ناڕه‌زاییه‌کانى خه‌ڵک گوێ بۆ هیچ که‌سێک ناگرێت و لهوانهیه سه‌رۆک له هه‌موو که‌سێک دڵسۆزتر بێت و ماندوتر بێت بۆیه حه‌ز به پێشێلکردنى مافى خه‌ڵى ناکات و بۆ ئ�هوه سااڵنێک خه‌باتى کرد تا خه‌ڵکى له زوڵم و چه‌وساندنه‌و‌ه رزگاریان بێت ،خۆم شاهیدم له کۆنگره‌ى حزبه‌که‌ى دا سوێندى به گه‌وره‌یى خوا خوارد ک ه بۆ ئهوه خه‌باتى نه‌کرد که سه‌رۆک بێت ،به‌ڵکو ته‌نها ل ه به‌رژه‌وه‌ندى گه‌له‌که‌مان خه‌باتمان کردوه ،باشه سه‌رۆک قۆرخکردنى ده‌سه‌اڵت و به‌فیڕۆدانى سامانى گشتى و ب ه حزبى کردنى په‌رله‌مان و هه‌ڕه‌شه‌کردن له رۆژنامه‌نوسان و په‌رله‌مانتارانى واڵته‌که‌ت و ته‌سک کردنه‌وه‌ى ئازادى و گوێ نه‌گرتن بۆ ناڕه‌زاییه‌کانى خه‌ڵکى کام له‌مان‌ه ل ه به‌رژه‌وه‌ندى گه‌ل دان ،مه‌گه‌ر به‌ڕێزتان به ده‌نگى خه‌ڵکى نه‌بوون به سه‌رۆک ئێستا ئهوهنده بێ منه‌تن و گوێ به ناڕه‌زاییه‌کانى کۆمه‌ڵگا ن��اده‌ن و کاتێک خه‌ڵکى ده‌ڕژێن‌ه سه‌ر شه‌قام بۆ داواکردنى مافه سه‌ره‌تاییه‌کانى خۆیان به خائین و خۆفرۆش و گێر‌ه شێوێن ناویان ده‌به‌ن. جه‌نابى سه‌رۆک نیگه‌ران مه‌ب‌ه گه‌ر بڵێین به‌رپرسى یه‌که‌مى گیان و ماقه‌کانى ئێمه‌ى کاتێک که به‌ڕێزت ته‌حه‌مولى دهنگه ئازاده‌کان ناکه‌یت و ناته‌وێ خه‌ڵکى داواى خۆى بکات ،پێویسته ده‌ست له کار بکێشیته‌وه، خه‌ڵکى بۆ ئهوه ده‌نگیان به به‌ڕێزت نه‌دا تا له رێگه‌ى یاساوه سه‌رکوتیان بکه‌یت ،هه‌رچه‌ند‌ه به‌شێک له خه‌ڵکى به‌رپرسیار‌ه له‌و سه‌رکوت‌ه یاسایی‌ه که له الیه‌ن به‌ڕێزته‌و‌ه واژوى بۆ ک��راوه ،پێنج ساڵ له‌مه‌وبه‌ر (له ئۆکرانیا) کاتێک رۆژنامه‌نوسان پریساریان له خه‌ڵک ده‌کرد بۆچى ده‌نگى به (شۆڕشى پرته‌قاڵى) ده‌ده‌ن هه‌ندێک ل ه خه‌ڵک وه‌اڵمه‌که‌یان ئهوه بوو ئه‌گه‌ر سه‌رۆک هیچمان بۆ نه‌کات به‌س نییه کسێکى نه‌رم و نیان و روخسار جوان‌ه جار جار به روویه‌کى جوانه‌و‌ه ده‌رده‌که‌وێت و دڵمان خۆش ده‌کات. باشه ده‌پرسم خه‌ڵکى کوردستان بۆچى ده‌نگتان ب ه سه‌رۆکى هه‌رێم دا ،له‌به‌ر ئه‌وه‌ى که سامانى ئه‌م واڵته‌ى له به‌رژه‌وه‌ندى خۆى و حزبه‌که‌یدا سه‌رف بکات یان له‌به‌ر ئه‌وه‌ى له رێگه‌ى یاساوه سه‌رکوتتان بکات و په‌رله‌مان ب ه حزبى بکات و ئازادیتان لێ زه‌وت بکات و هه‌ڕه‌شه‌تان لێ بکات چ بهڵگه بۆ ئه‌وه‌ى که باسم کرد به‌فیڕۆدانى
سامانى ئه‌م واڵته و سه‌رفکردنى له به‌رژه‌وه‌ندى حزبدا ئه‌و هه‌موو نه‌وته‌ی‌ه که به قاچاغ ئاودیو ده‌کرێ له کاتێکدا سه‌رۆکى حکومه‌ت و وه‌زیرى دارایى هه‌رێم بێ ئاگایى خۆیان پیشاندا له داهاته‌که‌ى که نازانن ده‌چێت‌ه گیرفانى کێوه .سه‌رکوتکردنى خه‌ڵکى له رێگه‌ى یاساوه ،ئاشکرای ه واژوکردنى یاساى خۆپیشاندانه‌کان که سه‌رۆک گوێ به‌و هه‌موو ناڕهزاییه ن �ه‌دا ،به‌حزبى کردنى په‌رله‌مان هه‌موو که‌سێک خاوه‌نى بیرکردنه‌و‌ه و رایه‌کى جیاوازه، به‌اڵم په‌رله‌مانتاره‌کانى ده‌س�ه‌اڵت هه‌موو یه‌ک بڕیار و یه‌ک بیرکردنه‌وه‌یان ههیه له کاتى ده‌نگدان له سه‌ر یاسایه‌ک ئه‌وه‌ش ئهوه ده‌گه‌یه‌نێت که په‌رله‌مان له‌سه‌ر بڕیارى حزب یاساکان په‌سه‌ند ده‌کات ،ناڵێم په‌رله‌مانى هیچ واڵتێک به کۆى ده‌نگ هیچ یاسایه‌ک په‌سه‌ند ناکات ،به‌اڵم پێش په‌سه‌ندکردنى هه‌ر یاسایه‌ک بیروڕاى جیاواز و خوێندنه‌وه‌ى بۆ ده‌کرێ بۆ ئاینده‌ى یاساکه، به‌اڵم په‌رله‌مانى کوردستان به‌بێ هیچ بیروڕایه‌کى جیاواز ده‌نگ به یاساکان ده‌ده‌ن. زه‌وتکردنى ئ��ازادى و هه‌ڕه‌شه‌کردن ئ�ه‌و رۆژه‌ى له ئاهه‌نگێکى حزبیدا ،سه‌رۆک هه‌ڕه‌شه‌ى ده‌کرد ده‌یوت ده‌ستى ده‌وڵه‌تانى دوژمنن ،من وامزانى باسى ()31ى ئاب ده‌ک��ات که ده‌بابه‌کانى دوژم��ن هه‌ولێریان داگیر کرد .سه‌رۆک ده‌یوت جێگه‌یان نابێته‌و‌ه دڵم خۆشبوو وامزانى باسى ئه‌وان‌ه ده‌کات که ته‌یاره‌ى تورکیایان هێنای ه کوردستان و شه‌ڕى برا کوژیان پێ کرد .سه‌رۆک قبوڵى ناکه‌م وامزانى به‌وان‌ه ده‌ڵێت که ده‌ستى ئیتیالعاتى ئێران و میتى تورکیایان گرتووه بۆ لێدانى دیموکرات و په‌که‌که. هه‌روه‌ها وتى هیچ کۆسپێکمان له به‌رده‌م دا نییه بۆ ته‌مێ کردنیان ،وتم ته‌واو سه‌رۆک سه‌برى ئه‌یوبى نه‌ما چیتر ته‌حه‌مولى بۆمبارانکردنى الدێکانى بنارى قه‌ندیل ناکات ،زۆر باشه با س �ه‌رۆک ده‌ستى به‌عسییه‌کان ببڕێته‌و‌ه و کوردستان بکات‌ه گۆڕى دوژمنان و رازى نه‌بێت ئێران و تورکیا الدێکانى کوردستان بۆردومان بکه‌ن و ژیان له هاواڵتیان بشێوێنێ ،به‌اڵم بهداخهوه من سه‌رۆکم نه‌بینى هه‌ڕه‌ش‌ه له‌مان‌ه بکات ،سه‌رۆک به هه‌ر ( )10په‌نجه‌که‌ى هه‌ڕه‌شه‌ى له میدیاى ئازاد و خه‌ڵکى ئازادیخواز ده‌کردئێم‌ه نامانه‌وێت س �ه‌رۆک ده‌س��ت ل ه دیاربه‌کر وه‌ربدات و نه‌هێڵێت ژه‌نه‌راڵه‌کان به ئارامى رۆژ بکهنهوه .ئێمه نامانه‌وێت سه‌رۆک له یه‌ک کاتدا ل ه به‌رامبه‌ر چوار ده‌وڵه‌تى به هه‌یمه‌نه‌ى ناوچه‌که‌دا بوه‌ستێته‌و‌ه و خاکى کوردستان له ژێر پێیاندا بکات به ئاگر ،به‌ڵکو ئێمه ده‌مانه‌وێت چیتر سه‌رۆک هه‌موو هه‌وڵێک نه‌دات له رێگه‌ى یاساوه خه‌ڵکى سه‌رکوت بکات و په‌رله‌مان ب ه حزبى نه‌کات و سامانى ئه‌م واڵته له به‌رژه‌وه‌ندى خۆى و حزبه‌که‌یدا سه‌رف نه‌کات و هه‌ڕه‌ش‌ه له خه‌ڵکى به‌ش مه‌ینه‌ت و هه‌ژاره‌که‌ى کوردستان نه‌کات ،خه‌ڵکى ب ه خائین و خۆفرش و گێر‌ه شێوێن ناو نه‌بات و خواى گهوره به شاهید نه‌گرێت که خه‌باتى بۆ گه‌ل و واڵت کردوه، با سه‌رۆک باش بزانێت خه‌ڵکى بۆ کۆتایى هێنانى ب ه ده‌سه‌اڵته‌که‌ى ئه‌و خۆپیشاندانان‌ه ناکات ،به‌ڵکو خه‌ڵکى هه‌ست به زوڵمێکى گ �هوره ده‌ک��ات که ده‌ڕژێن‌ه سه‌ر شه‌قام و داواى مافه‌کانى خۆیان ده‌که‌ن ،سه‌رکوتکردنى خه‌ڵکیش له به‌رژه‌وه‌ندى ده‌سه‌اڵتدا نییه ،جگه له ده‌ست گرتنى گۆمه‌ڵگا بۆ یاخى بوون و توندوتیژى که دواجار به‌نه‌مانى ده‌سه‌اڵت کۆتایى پێدێت.
باکور به‌گوێره‌ی زانیاریه‌کانی من زۆرترین په‌رتووکی فرۆشرابن به‌رگرینامه‌کانی به‌ڕێز ئۆجه‌الن بوونه. هه‌مانکات زۆرترین نووسینیش له ک��ورد له‌ماوه‌ی ئه‌و ساڵه‌دا که به‌ده‌ستی خوێنه‌ری گه‌یاندبێ وه‌ک په‌رتووک دیسان به‌ڕێز ئۆجه‌الن بووه. زۆرترین رێپێوان و خۆپیشاندان له ئاستی جیهانیدا ل ه ساڵی پار له باکوری کوردستان بووه ،به‌تایبه‌تیش ل ه کۆبوونه‌وه‌ی نه‌ورۆز و حه‌وت رۆژ له‌سه‌ر پێ مانه‌و‌ه بۆ پێشوازی له گروپی ئاشتی ،بۆیه ئه‌وه‌شی له‌گ‌ه ڵ زیاد بکه‌ین بوێرترین رووداوی ساڵیش چوونه‌وه‌ی هه‌ر دوو گرووپی ئاشتی مه‌خمور و قه‌ندیل بوون بۆ تورکیا. له خراپترین کاره‌کانی ب��اش��ور؛ به‌جیا که‌وتن ه هه‌ڵبژاردنه‌کانی عێراق و جیابونه‌وه‌ی گ��ۆڕان ل ه فراکسیۆنی کوردستانیه‌کان له به‌غدا ،ئیمزاکردنی یاسای خۆپیشاندان له الی �ه‌ن سه‌رۆکی هه‌رێمه‌وه، هه‌روه‌ها تاوانی کوشتنی سه‌رده‌شت خستن‌ه ئه‌ستۆی گروپێکی ئیسالمی و له‌سه‌ر خۆ هاویشتنی .هه‌روه‌ها داڵده‌دانی قاسما ئاغای کۆیه و سه‌دان سه‌رۆک جاشی تر و به دادگا نه‌گه‌یاندنیان .له‌گ‌ه ڵ قه‌ده‌غه‌کردنی مۆسیقا و شانۆ و هونه‌ر له به‌غدا ،ئه‌مه‌ش بانگه‌شه‌ی ه بۆ گه‌ڕانه‌وه‌ی سه‌رده‌م‌ه تاریکه‌کان. له‌پڕ ده‌نگدانه‌وه‌تریش؛ کۆنفرانسی ژنانی نه‌ته‌وه‌یی بوو له شاری ئامه‌د و به‌رده‌وامیه‌که‌ی له دهۆک و سازدانی کۆنفرانسی رۆژهه‌اڵتی ناوینی ژنان و ئاماده‌کاری بۆ کۆنگره‌ی ژنانی جیهان له فه‌نزوێال. دوای���ی ئ �ه‌و هه‌موو ره‌ش �ه‌ک��وژی �هی که رۆژان���ه ژن رووبه‌ڕووی دهبێتهوه. دوو گه‌وره‌ترین کۆنگره‌ی پارتی و یه‌کێتی دوای هه‌شت نۆ سا ڵ ترس له کۆنگر‌ه و کۆبوونه‌وه‌ی حزبی، جارێکیتر شوێن پێی خۆیان له ناو حزبه‌کانیان قایم کردهوه ،بۆ جاری یه‌که‌میش بوو زۆرترین ژن بخه‌ن ه
ن��او سه‌رکردایه‌تی حزبه‌که‌یان و سیسته‌می کۆتا به‌کاربێنن. ئه‌و رووداوانه‌ی باسمکردن بۆ ئهوه بوو بزانین ئایا له ساڵی داهاتوو ئاراسته‌ی کۆمه‌ڵگاکه‌مان به‌ره‌و کوێ ده‌چێت؟ ده‌توانین به‌دوو الیه‌نه‌و‌ه هه‌ڵسه‌نگاندن بکه‌ین، الیه‌نێکی ئهوهیه که کورد له ئاستێکدای‌ه لهوانه نیی ه بتوانرێت بگه‌ڕێنرێته‌و‌ه دواوه ،چونکه خاوه‌ن ده‌ستکه‌وتی گرنگه به‌تایبه‌ت له باکور و باشور ،له رۆژهه‌اڵتیش ئیتر خوێن به‌ده‌ماره‌کانیدا دیسان هاتووچۆ ده‌کات و رۆژئاواش له ده‌رفه‌تێک ده‌گه‌ڕێت تاکو پرۆژه‌کانی جێبه‌جێ بکات .ج��اران ک��ورد له‌الیه‌نی چه‌کداری به‌هێز بوو ،به‌اڵم پرۆژه‌ی چاره‌سه‌ری زۆردیار نه‌بوو، بۆیه ب�ه‌رده‌وام له‌فه‌له‌کی پرۆژه‌کانی هێزه سه‌رده‌ست ه جیهانیه‌کاندا ده‌سوڕایه‌وه .ئه‌مڕۆ بزوتنه‌وه‌ی کوردی له باکوری کوردستان پرسه‌کانی تا ئاستێکی باش له رووی فه‌لسه‌فی و ئایدیۆلۆژی چاره‌سه‌رکردوه، به‌هه‌مانشێو‌ه خاوه‌ن ستراتیژی چاره‌سه‌رکردنی کێشه‌ی نه‌ته‌وه‌یی و کێشه سیاسی و کۆمه‌اڵیه‌تیه‌کان‌ه و خاوه‌ن هێزێکی تۆکمه‌ی پاراستنی ره‌وای�ه و له راپه‌ڕینی جه‌ماوه‌ریشدا رۆژان �ه زۆر بوێران‌ه سه‌ر شه‌قامه‌کان ده‌گرێت ،ل �ه‌وه‌ش گرنگتر هه‌موو چین و توێژه‌کان پێکه‌و‌ه له جوڵه‌دان ،ئه‌وه‌ی کهمه ئه‌ویش چۆن ئه‌و پێشکهوتنه گشتگیر بکرێن و ت���ه‌واوی کۆمه‌ڵگا بخات‌ه ناوخۆی ،چونکه هێشتا هه‌ندێک ده‌نگی ناساز ده‌بینین چ له ناو پارتی ده‌س �ه‌اڵت و چ هه‌ندێک پارتی کۆنه‌په‌رست که نه به‌خۆیان هیچیان پێده‌کرێت، نه ئاماده‌شن بکه‌ون‌ه ناو ئه‌و شۆڕش‌ه گشتگیره‌ی ک ه ماوه‌ی چڵ ساڵه بێ پسانه‌و‌ه دێت. له باشوری کوردستانیش ده‌ستکه‌وتنه‌کانمان ل ه م��اوه‌ی ئه‌و ح�ه‌وت ساڵه‌ی دوای��ی شتێکمان له‌سه‌ر زی��اد ن �ه‌ک��ردون ،پێچه‌وان‌ه له موسڵ و که‌رکوک به‌ره‌ودواو‌ه گه‌ڕاینه‌وه ،له به‌غداش وه‌ک رابردوو نین، چونکه یه‌کگرتوو نه‌بووین .هێزی بنه‌ڕه‌تی خۆمان لێره زۆر پته‌و نییه زیاتر پشتمان به‌ستوو‌ه به‌دوو هێز یه‌کیان هاوسه‌نگیه‌کانن دووه‌میش زڵهێزه‌کانی جیهانن به‌تایبه‌تیش ئه‌مریکا و ئینگلیز ،ئه‌وانیش به‌تامان له‌م
بیروڕا ساڵی یه‌که‌م ژماره 38 دووشه‌ممه 2710/10/13 - 2011/1/3
13
ساڵه‌دا بگه‌ڕێنه‌وه ،بۆیه دوای��ی ئ �ه‌وان چی ده‌بێت دیارنییه .بۆیه نه‌کێشه‌ی که‌رکوک چاره‌سه‌ر بووه و نه‌دیاریش‌ه چاره‌سه‌ر ببێت .هه‌مانکات له هه‌رێمیش دیموکراتیه‌ت ب���ه‌ره‌و دواوه ده‌گ �ه‌ڕێ��ت �هوه ،چونک ه نه‌گه‌ندڵی ئ��ی��داری و نه‌سیاسه‌تی په‌یوه‌ست بوون ب�ه‌ده‌ره‌و‌ه چاره‌سه‌رنه‌بوون له‌گ‌ه ڵ ئه‌وه‌شدا ئه‌و رێگری و هه‌ڵوێستانه‌ی له رابردوو له به‌رامبه‌ر خۆپیشانده‌ران و الیهنه دیموکراتیخوازه‌کان که‌م بینرا ،بۆیه یاسای رێگری له خۆپیشاندانیشی هاته‌سه‌ر .له‌پێناو ئه‌وه‌ی ده‌ستکه‌وته‌کانی باشور گره‌نتی ببن ده‌بێ باکوری کوردستان ب�ه‌ره‌و چاره‌سه‌ری بچێت ،هه‌مانکات بۆ ئه‌وه‌ی ده‌وڵه‌تی تورک هیوا بڕاو بێت له باشور دبێ کۆنفرانسی نه‌ته‌وه‌یی ببه‌سترێ له‌و الیه‌نه‌و‌ه باشور رۆڵێکی گرنگی ههیه. مه‌ترسێکی گهوره چاوه‌ڕێمان ده‌کات به مه‌رجێک ئه‌گه‌ر بۆ چ��اره‌س�ه‌ری هه‌نگاو نه‌هاویشترێت ،ئه‌و لێدوانه‌ی دوایی ئه‌ردۆگان له په‌رله‌مانی ئه‌و واڵت ه ده‌بێ به‌که‌می وه‌رنه‌گرین ،بۆیه ئه‌گه‌ر سود له‌قۆناغی ئاگربه‌ست‌ه وه‌رنه‌گیردرێت و خۆبه‌ڕێوه‌بردن جێبه‌جێ نه‌کرێت و زمانی کوردی نهبێته زمانی فه‌رمی گومان ده‌کرێت ساڵی « »2011ببێته ساڵێکی خوێناوی هه‌تا وا پێشبینی ده‌کرێت به‌وێنه‌ی شۆڕشه‌کانی روسیا و فه‌ڕه‌نسا بێت .بۆیه ده‌بێ بڵێین «»2011چاره‌نوسسازه له هه‌موو الێکه‌وه.
شار گوندی تێکدا ،نه‌ک گوند شار پ��ێ��ش��ن��ی��ار وه‌اڵم���ێ���ک ب���ۆ س���ه‌رۆک���ی ش���اره‌وان���ی سلێمانی خه‌سره‌و که‌مال له ماڵپه‌ڕی خ�ه‌ن��دان دا نه‌جیب ه قه‌ره‌داغى راپ��ۆرت �ه هه‌واڵێکم له‌سه‌ر ل���ێ���دوان���ێ���ک���ی س���ه‌رۆک���ی ش��اره‌وان��ی سلێمانی خه‌سره‌و که‌مال خوێندهوه ک ه وه‌اڵمێکی زۆر دوور و درێ��ژ و ق��وڵ هه‌ڵده‌گرێ، ده‌کرێ بکرێت ه سه‌ره‌تای گفتوگۆیه‌کی ته‌ندروستان ه ب��ۆ ئ �ه‌و داڕم��ان �هی س�ه‌رت��اپ��ای ب��واره‌ک��ان��ی ژیانی کۆمه‌ڵگای گرتۆته‌وه .بۆ ئ �ه‌وه‌ی که س�ه‌رۆک ش��اره‌وان��ی به‌ڕێز نه‌کرێته ناونیشانی هه‌موو ئه‌و داڕمانانه ،به ویژانه‌وه هه‌وڵ ده‌ده‌ن ته‌نیا له‌م نوسین ه سنورداره‌دا ئه‌وه‌ی وه‌ک چه‌مک و دی��ارد‌ه به‌سه‌ر شێوه بیرکردنه‌وه‌ی ده‌سه‌اڵت و کۆمه‌ڵگه‌دا هاتووه بخه‌م ه روو ،په‌یوه‌ست به کلتوری گوند و شار، هه‌وڵیش ده‌ده‌م به‌پێی لێدوانه‌که‌ی ئ�ه‌و ،که‌مێک به‌رپرسیارێتیش که ل ه ئه‌ستۆی دا ههیه ده‌ست نیشانى بکه‌م. دی��دی سه‌رۆکی ش��اره‌وان��ی ل ه زهنیه‌تی ش��ارهوه س���هی���ری گ��ون��د ده‌ک������ات ،وه‌ک دوو ک��ل��ت��وری دواک �ه‌وت��ووی گوند و شارستانیه‌تی شارنیشانیان ده‌دا ،دیدێکی سه‌رده‌ستانه‌ی ه و تێیدا دابه‌شکردنی سه‌رده‌ست و بن ده‌ست ههیه ،ل ه سه‌ره‌و‌ه سه‌یر کردنی کۆمه‌ڵگا و دابه‌ش کردنی به‌و دیده خۆی له خۆیدا سه‌رچاوه‌ی هه‌موو کێشه‌کانی نه‌ک سلێمانی ه ب ه ته‌نیا ،به‌ڵکو کێشه‌ی هه‌موو رۆژهه‌اڵتی ناوین و مرۆڤایه‌تیشه ب ه درێژایی مێژووی پێنج هه‌زار ساڵه، وێ��ران کردنی گوند ل ه رژێمی به‌عسه‌وه ده‌ستی پێنه‌کردووه ،به‌ڵکو گه‌وره‌کردنی شار ل ه سه‌ر حسابی وێ���ران ک��ردن��ی گوند ده‌س��ت��ی پ��ێ��ک��ردووه ن �ه‌ک ب ه پێچه‌وانه‌ی ک ه سه‌رۆکی شاره‌وانی باسی ده‌کات،
ڕاسته ل ه مێژووی هاوچه‌رخ دا گونده‌کان ب ه ده‌ستی به‌عس وێرانکران ،چونکه به‌عس له هه‌موو که‌س باشتر ده‌یزانی گوند بۆ کورده‌کان گوزاری ه ل ه چی؟ کۆکردنه‌وه‌ی ده‌سه‌اڵت ،سه‌رمای ه ،زیاد‌ه به‌رهه‌م و بازرگانی ل ه شاردا له الیه‌ک ک ه سه‌رۆک شاره‌وانی وه‌ک شارستانی ناوی ده‌بات و په‌کخستنی گوند و کلتوره به‌رهه‌مهێنه‌که‌ی ،ژیانی گوندی وێران کرد و روو کردنه شار له کلتوری گونددا گۆڕانکاری مه‌ترسیداری به‌خۆو‌ه بینی ،النی که‌م له کلتوری گونددا تاکڕه‌وی نیه ،بیرۆکراتیه‌تی ده‌وڵه‌ت نیه، سه‌رده‌ستی و بن ده‌ستی به‌و شێوه چڕه‌ی شار نیه، ئ �ه‌وه‌ی کلتوری سه‌رده‌ستی ده‌وڵ���ه‌ت ل ه ش��اره‌وه‌ی� ه گوندیشی تێک داوه ،ئ�ه‌گ�ه‌ر ل� ه ش��ار زهنیه‌تی هه‌ره‌وه‌زی تا سه‌رده‌مێک هه‌بوو که ئێستا خۆزگه‌ی پێ ده‌خوازین ئهوه ده‌بێ بزانرێ که خێری کلتوری گوند ئه‌و کلتوره ههیه. ش���وێ���ن���ه‌واره م��ێ��ژووی��ی��ه‌ک��ان پ��ێ��م��ان ده‌ڵ���ێ���ن و ئه‌رکۆلۆگه‌کان ده‌یسه‌لمێنن ئه‌و کلتوره‌ی ک ه ل ه گوند ژن په‌ره‌ی پێ دا ،سه‌ره‌تایه‌کی مرۆڤبونی بۆ مرۆڤایه‌تی دروست کرد ،ئه‌ی ئهوه نی ه ل ه گوند ب ه ده‌گمه‌ن پێویست به شار ده‌بینی بۆ پێداویستیه‌کانی، گوند به‌رهه‌مهێنه ،کۆمه‌اڵیه‌تی ب��وون ،کۆمه‌ڵگا ب��وون ،وی��ژدان و ئه‌خالق (ب� ه وات��ای به‌پرسیارێتی تاک و کۆمه‌ڵگا له به‌رامبه‌ر یه‌ک) له ئاستی ب �ه‌رزدای �ه ،داخ��ۆ ئ�ه‌و لێک کۆبونه‌وه و داکۆکی ک��ردن ل�ه یه‌کتریه‌ی گوند پێشکه‌وتووه ی��ان ئه‌و تاکڕه‌وێتی و الته‌ریک بوونه‌ی ژیانی شار ،داخۆ ئه‌و به‌رهه‌مه‌ی ل ه گوند به‌رهه‌م ده‌هێنرێ ته‌ندروست ه بۆ ژیان یان ئه‌وه‌ی ل ه شار به‌رهه‌م دێ ،کۆبونه‌وه‌ی به‌ر ئاگردانی شه‌وانه‌ی زستان ل ه گوند ،مۆراڵ ب ه مرۆڤ ده‌به‌خشێ یان ئه‌و داڕمان ه ئه‌خالقیه‌ی ک ه رۆژان � ه س�ه‌ردێ��ڕی رۆژنامه‌کانن ل ه ش��ار ،ه��ۆره‌ی پیر و کااڵنی گونده‌کان خۆشتر‌ه یان ئه‌و کلتوره
ئارابیسکه‌ی که ب ه رێکه‌وت نه‌بێ سه‌یری ناکه‌م ل ه کلتوری السایی که‌ره‌وه‌ی شاردا ،کلتوری گوند ب ه کۆمه‌اڵیه‌تی تر ده‌زان��م ،چونک ه بیرۆکراتیه‌تی ده‌وڵه‌تی تێدا نی ه و بۆ چاره‌سه‌ری پرسه‌کانی پێویست ب ه بیرۆکراتیه‌تی ده‌وڵه‌ت نی ه و خه‌مه‌کانی خه‌ڵک هاوبه‌شن ،ل ه گوند ت�ه‌واو کلتورێکی کۆمیناڵ و هه‌ره‌وه‌زی ههیه. ئ �ه‌وه‌ی ک ه سه‌رۆکی ش��اره‌وان��ی پێی ده‌ڵ��ێ ره‌ق و کین (حقد) کاردانه‌وه‌ی که‌ڵکه بوو و چاره‌سه‌ر ن�ه‌ک��راوی سه‌رتاپای کۆمه‌ڵگه‌که‌ی ه ن�ه‌ک ته‌نیا کلتوری گوند .زهنیه‌تی کورسی و ده‌س �ه‌اڵت و سه‌رده‌ستی ئه‌وه‌ی ه ک ه کاتێ خراپی هه‌بێ خه‌ڵک ب� ه ب�ه‌رپ��رس��ی��ار ده‌زان���ێ و ک��ات��ێ شتێکی باشیش هه‌بێ خۆی ده‌کات ه خاوه‌نی .س �ه‌رۆک شاره‌وانی به‌رپرس ه ل ه ژیانی خه‌ڵک به گوند و شاره‌وه ،ئه‌گه‌ر چه‌مکی شاره‌وانی و به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی هه‌رێمی به‌و ئاست ه پێشکه‌وتبێ! به‌اڵم پێشنه‌که‌وتنی چه‌مکی ب �ه‌ڕێ��وه‌ب �ه‌ری ه�ه‌ری��م��ی و خۆجێی و ک��ۆب��ون�ه‌وه‌ی ده‌س �ه‌اڵت ل ه س �ه‌ره‌و‌ه ل ه ده‌س��ت چه‌ند که‌سێک دا و په‌راوێز کردنی کۆمه‌ڵگ ه ب ه گوند و ش��ارهوه ل ه میکانیزمای بڕیاردان دا ،کێشه‌یه‌کی گه‌وره‌ی وای دروست کردووه هه‌ڵوێستی جدی پیویسته بۆ چاره‌سه‌ر کردنی نه‌ک وه‌س��ف کردنی ک��اردان�ه‌وه‌ی خه‌ڵک به‌حقدی کلتوری گوند .کاتێک پ��رۆژه‌ی هانده‌ر بۆ گه‌رانه‌وه‌ی گوند و پرۆژه‌گه‌لی گه‌شه‌سه‌ندنی ب��واری کشتوکاڵ نه‌بێ ،له س �ه‌رو هه‌مووشیانه‌و‌ه خزمه‌تگوزاری پێویستی بۆ دابین ن�ه‌ک��رێ ،زۆر ئاسایی ه که خه‌ڵکێکی زۆر ڕوو له شاره‌کان بکه‌ن له‌گه‌ڵ ئ �ه‌وه‌ی ک ه ب��اوه‌ڕم نیه خزمه‌تگوزاری بۆ شاریش ب�ه‌و ئاسته‌ی ب��اس ک���راوه ،دابین کرابێ. بره‌ودان به گوند و کلتوره ڕه‌سه‌نه‌که‌ی ده‌کرێ زۆر کێش ه ل ه‌شاریش چاره‌سه‌ر بکات ،نه‌ک بێ پالن و پرۆگرام شار وه‌ک شێرپه‌نج ه گهوره ببێ.
(گه‌وره‌م حه‌مه‌یش تۆ ده‌ناسێ) گ �ه‌وره‌م :ئه‌م به‌یانی ه حهمه شێتم بینی ،ل ه ژێر په‌رچه‌می زه‌ردی رێبوار هه‌رزه‌له‌یی دارت����ووی����ه‌ک����دا خ��ۆی گ��رم��ۆڵ �ه ک���ردب���وو ل ه سه‌رما هه‌ڵده‌له‌رزی... ب���ه دووک����ه‌ڵ����ی ج���گ���ه‌ره‌ک���هی خ����ۆی گ���ه‌رم ده‌ک���ردهوه ،فرمێسک وه‌ک به‌ختی هه‌ڵوه‌ریو له چاوی سووری گوڵ ئاسا ده‌که‌وتنه خوار، له‌به‌ر خۆیهوه ده‌ی وت( :هه‌ر به نێره‌که‌ری بێ ناموسی ده‌که‌م). ئاخر حهمه گیان بێ ناموسیه‌که‌ی تۆ چیه؟ ل �ه کێشانی ج��گ �ه‌ره‌ی �ه‌ک ی��ان خ���واردن���ه‌وه‌ی بیره‌یه‌ک زی��ات��ر ...خۆ تۆ نه خ��اوه‌ن��ی ڤێالو نه خ��اوه‌ن��ی ن �ه‌وت و نه س�ه‌روه‌ت��ی دن��ی��ای .ن ه ده‌ت��وان��ی ته‌نیا ش�ه‌وێ��ک ل�ه نێو پێخه‌فێکی رازاوه‌دا و له باوه‌شی کچێکی چوارده ساڵی ن��ه‌رم و ن��ۆڵ��دا ب��خ �ه‌وی ،ت��ا دره‌ن���گ وه‌ختانێ
به‌ده‌م ده‌نگێکی مۆسقا ئاساوه به ئاگابێیت و ده‌ستێکی نه‌شمیالنه ده‌ستت بگرێت و له‌سه‌ر مێزێکی رازاوه داتنیشینێ و هه‌رچی حه‌زت لێی بێت بیکات به‌ده‌مته‌وه!... گ������ه‌وره‌م .ح �هم �ه ه��هم��وو ش����ه‌وێ ،ه �هم��وو رۆژێ به‌ده‌م هه‌ناسه‌یه‌کی سارده‌وه تف بارانی ب�ه‌خ��ت��ی خ��ۆی��ی و روخ���س���اری ش��ۆس��ت�ه‌ک��ان��ی شار ده‌ک��ات ...له چاویا ده‌یخوێنمه‌وه ،هه‌زار گومان به‌م شاره ده‌بات ...ده‌پرسێ مه‌له‌کانی ئازادی له‌کوێن ...بۆ شه‌قه‌ی باڵیان نایه‌ت؟ هه‌ناسه‌کانی ئاسووده‌یی به کام په‌لی دره‌خته‌و‌ه ه���ه‌ڵ���واس���راون...؟ ده‌رگ��اک��ان��ی ئ��هم ش���اره بۆ به‌ڕوومدا داخراون...؟ ده‌پرسێ بۆ چی هه‌موو خه‌ڵکی به گیرفانی گه‌رم و به ده‌ستی پڕه‌و‌ه ده‌ڕۆن�����هوه؟ ک �ه‌چ��ی منیش ب���ه‌ده‌م س��ووت��ان��ی جگه‌ره‌یه‌که‌وه تا به‌یانی به‌م کۆاڵنه تاریکانه‌دا ده‌سوڕێمه‌وه!... گه‌وره‌م .هه‌موو رۆژێ کوالنه‌ی سه‌گه‌که‌ت
خ��اوێ��ن ده‌ک���رێ���ت���هوه ،س �ه‌گ �ه‌ک �ه‌ش��ت باشترین خۆراکی پێ ده‌درێ!... خزمه‌ت ک��اره‌ک�ه‌ت قردیله‌ی س��وور له ملی ده‌به‌ستێ و هه‌موو به‌یانییه‌ک قژ و کلکی بۆ شانه ده‌ک���ات ...که‌چی حه‌مه‌ی ئینسان به نێو زبڵدانه‌کاندا بۆ خ��واردن ده‌گ �ه‌ڕێ!... شه‌وان خۆی ده‌پێچێ له پاڵتۆ شڕه‌که‌یه‌وه و ب ه ده‌م مژی جگه‌ره‌یه‌که‌وه خه‌وی لێ ده‌که‌وێ... گه‌وره‌م .باڵه‌خانه‌کانت سه‌ریان له هه‌ور گیر کردووه و ده‌ته‌وێت له سه‌ریانه‌وه خوا ببینی... به‌اڵم حه‌مه‌ش له خواره‌وه نابینی که به‌رده‌وام رووناکی جگه‌ره‌که‌ی بریسکه‌ی دێ ...وه‌ک تابلۆکه‌ی پیکاسۆ له ناو تاریکیدا نقوم بوو ب��ێ !...تۆ ژیان له ناو تڕانزیتی سیاسه‌ت و ب��ازه‌رگ��ان��ی��دا ش�ه‌پ��ۆل پ��ێ ده‌ی��ت و ه �ه‌زاره‌ه��ای وه‌ک ح �هم �هی ت��ێ��دا ئه‌خنکێنی !...بیر ل ه هه‌موو شتێ ئه‌که‌یته‌وه ،به‌اڵم هه‌رگیز بیر ل ه مردنی مرۆڤه‌کان ناکه‌یته‌وه.
بیروڕا
ناڕوونی ل ه ئامانج و ستراتیژیه‌تی سیسته‌می په‌روه‌رده‌ی هه‌رێم
ساڵی یه‌که‌م ژماره 38 دووشه‌ممه 2710/10/13 - 2011/1/3
14
ئ����������ه‌وه‌ی ج���ێ���گ���ای���ی ن��اک��ۆک��ی ن��ی �ه ئ �ه‌وه‌ی � ه ک���ه‌وا ه �ه‌ن��دێ بنه‌مای عه‌بدولعه‌زیز هاشم گ���رن���گ���ی پ���������ه‌وه‌رده و خوێندن هه‌ن که بریتین له قوتابی (خوێندکار) و مامۆستا و پڕۆگرامه، ئ�هم سێ بنهمایه له الی شاره‌زایانی پ �هروهرده بناغه‌ی کاری پ �ه‌وره‌ده و فێرکردنن که ئه‌گه‌ر به‌شێوه‌یه‌کی زانستیانه هه‌ڵسوکه‌وتیان له‌گه‌ڵدا نه‌کرێت ،ئه‌وا ناتوانن ئامانجی خۆیان بپێکن ،ئه‌و مه‌به‌سته‌ی که ههیه ناهێننه‌دی ،چونکه زۆر گرنگه له ک��اری پ �ه‌وره‌ده‌ی��دا دوو شت روون و ئاشکرا بن ئه‌گینا ده‌ره‌نجامی پرۆسه‌ی پهروهرده ناڕوون ده‌بێت ،ئه‌م دوو شته بریتین: یه‌که‌م :ئامانج دووه‌م :ستراتیژیه‌ت هه‌ر سیسته‌مێکی پ�ه‌وره‌ده‌ی��ی ئه‌بێت له پێناو ئامانجێکی دی��اری��ک��راو و ب �ه س��ت��رات��ی��ژی�ه‌ت و هۆکار و پالنی دیاریکراوه‌وه ببه‌سترێته‌وه ئه‌گینا پڕۆسه‌که دهبێته به‌فیڕۆدانی کات و سه‌رمایه و تواناکان ،سه‌ره‌نجام ئه‌م به‌رهه‌مه‌ی که به‌ده‌ست دێ��ت به‌دڵی خاوه‌نه‌که‌ی نابێت .له سیسته‌می په‌روه‌رده‌ی هه‌رێمی کوردستان تاوه‌کو ئێستا ڕوون نیه ئاخۆ پ���ه‌روه‌رده‌ی کوردستان ده‌ی�ه‌وێ��ت کام مرۆڤ دروست بکات ،ئایا که‌سێکی پێگه‌یشتوو و رۆشنبیر و کراوه و خاوه‌ن هزری داهێنانی ئه‌وێت یانیش که‌سێکی تری ئه‌وێت که دیار نیه چیه؟ ئه‌بێت به‌ر له‌وه‌ی ستراتیژ دابڕێژرێت ئامانج زۆر به‌ڕاشکاوی و دیار و به‌رچاو په‌نچه‌ی بخرێته‌سه‌ر و جه‌ختی لێ بکرێتهوه بۆ ئ�ه‌وه‌ی بزانرێت کام ستراتیژ هه‌ڵده‌بژێرێت .ئه‌و ده‌زگایه‌ی ئامانجی دیار نیه ئیتر له‌م نێوه‌نده‌دا دووچاری سه‌رلێشێوان ده‌بێت و شه‌پۆڵی به‌هێزی رۆژگ���ار پشتگوێی ده‌خات و ده‌یکاته پاشکۆ ،ئه‌مڕۆش پاشکۆ بوون ئ �هوه نیه تۆ دوا مۆدێل ئامێرت هه‌بێت و دوا مۆدێل که‌لوپه‌ل بخه‌یته به‌رده‌ستی به‌کارهێنه‌ران ئه‌وه‌نده‌ی ئه‌وه‌ی که مه‌به‌ست له‌م ئامێر و که‌لوپه‌ل ه چیه که گرنگترینه ،هه‌موو که‌س کۆمپیوته‌ر
به‌کار ئه‌هێنی ههیه بۆ مه‌به‌ستی پێشکه‌وتنی ژی��ان و ههیه بۆ تێکدانی ژی��ان ،هه‌موو که‌س ئینته‌رنێت به‌کار ئه‌هێنێ ،به‌هه‌مان شێوه هه‌موو ئامێره‌کانی تر ،ئ �ه‌وه‌ی گرنگه لێره‌دا مه‌به‌ست و مه‌رامی مرۆڤه‌کانه ،ئینجا ئایا له‌م نێوه‌نده‌دا ئامانجی پهروهرده له کوردستان ئه‌بێت چی بێت؟ هه‌ڵبژادنی ستراتیژیه‌ت و پرۆسیجه‌ره‌کانی به‌دیهێنانی ئامانجێکی دیاریکراو ئه‌بێت له‌سه‌ر بنه‌مای ئ�هم ئامانجه بێت که تۆ له‌به‌رچاوت گ��رت��ووه و زۆر ب �ه‌ڕوون��ی دی��اری��ت ک����ردووه ،بۆ نه‌ته‌وه‌یه‌کی خ��اوه‌ن کێشه و ده‌ورب���ه‌ر ت�ه‌ن��راو ب ه گرفت و کێشه‌ی نه‌ته‌وه‌یی و خاوه‌ن زه‌مینه‌یه‌کی ن��ال�ه‌ب��ار ب��ۆ پێشکه‌وتن خ���اوه‌ن ن�ه‌وه‌ی�ه‌ک��ی نوێ ک�ه چ��اوی ب�ه دنیایه‌ک هه‌ڵهێناوه ل�ه هه‌موو الیهکهوه نادادگه‌ری و گه‌نده‌ڵی و خۆ په‌رستی به‌سه‌ریدا زاڵه ،ئه‌بێت ئامانج چی بێت؟ ،بۆ ئێم ه زۆر گرنگه ئه‌و نه‌وه‌یه به‌شێوه‌یه‌ک پێبگه‌یه‌نین که‌وا له ئاینده‌دا په‌نجه‌ی په‌شیمانی نه‌گه‌زین، نه‌وه‌یه‌ک که‌وا چاوی به‌دنیا هه‌ڵهێناوه و هه‌موو ئامێر و که‌لوپه‌له‌کان له‌به‌ر ده‌ستیه‌تی ،که‌چی ک ه ئه‌ڕواته قوتابخانه هه‌مان قوتابخانه‌ی ( )30ساڵ به‌ر له ئێستایه له رووی پێشکه‌وتن و ئامێرهوه، ن �ه‌وه‌ی �ه‌ک هه‌موو که‌لوپه‌لی ژیانی به‌رده‌ست ه که‌چی ئه‌و مامۆستایه‌ی که وانه‌ی پێ ده‌ڵێته‌و‌ه له زۆر رووه‌وه له‌و که‌موکورتی زیاتره له رووی مادیه‌وه ئیتر دڵی چی به‌م خوێندنه خۆش بێت ده‌بینێت ئه‌وانه‌ی له رێگای خوێندنهوه خه‌بات ده‌که‌ن له چه‌وساوه‌ترین که‌سانی ناو کۆمه‌ڵگه‌ن، که‌چی ئه‌وانه‌ی که‌وا له رێگای حزب و واسته و رێگای تره‌وه که هه‌ندێکیان ناشه‌رعین بارودۆخی ژیانیان زۆر لهوانه باشتره. ئه‌بێت ده‌زگ��ای په‌روه‌رده‌یی له هه‌رێم بیر لهوه بکاتهوه کاتێک قوتابی دهکاته سه‌نته‌ر مه‌به‌ست چیه له‌م سه‌نته‌ر بوونه ئایا مه‌به‌ست لێی ئه‌وه‌ی ه دوو بنه‌ماکه‌ی تر پیشت گوێ بخات هه‌ر وه‌ک ک��راوه یان مه‌به‌ستی ئهوهیه هه‌موو الیه‌نه‌کانی پ �هروهرده له پێناو پێگه‌یاندنی قوتابی کاربکه‌ن که ئه‌مه‌یان ڕاستتره ،به‌اڵم ئایا قوتابی بکرێت ه سه‌نته‌ر و مامۆستا و پڕۆگرام پشتگوێ بخرێت، ئهمه ته‌رازووه‌که نا هاوسه‌نگ ناکات؟ ئه‌وه‌ی ئێستاش هاتوهته دی له ده‌ره‌نجامی ئه‌م سیسته‌م ه په‌روه‌رده‌ییه‌ی که‌وا له هه‌رێم پیاده کراوه ئاماژه‌ی ئه‌وه‌ن که‌وا ئه‌م پرۆسه‌یه که‌موکورتی و که‌لێنی گ���ه‌وه‌ری تێدایه ،بۆیه ئ�هم ن�ه‌وه‌ی�هی به‌رهه‌می هێناوه سه‌رنجام ئهوه نیه که‌وا چ��اوه‌ڕوان ده‌کرا، ئه‌مه‌ش ئه‌بێت لێکۆڵینه‌وه‌ی له‌سه‌ر بکرێت ئایا بۆچی نه‌توانرا دوای چه‌ندین س��اڵ ئ��ازادی و
هه‌وڵدان نه‌وه‌یه‌ک بێته بوون که‌وا خولیای سه‌ری زانست بێت و ئامانجی خزمه‌تی نه‌ته‌وه و نیشتمان بێت و ئاستی زانستی رۆژ به‌ڕۆژ له‌به‌رز بوونه‌وه‌دا بێت؟ ئ �هم پرسیارانه زۆر گرنگن ک �ه‌وا ئاراسته‌ی به‌رپرسانی ئ�هم پرۆسه‌یه بکرێن ،ئ�هم نه‌وه‌یه‌ی ئێستا ل �ه ب �ه‌رده‌س��ت��دای �ه ب �ه‌گ��وێ��ره‌ی ئ �هم پ��ێ��وه‌ر‌ه زانستیانانه نین ک���ه‌وا ل �ه‌س �ه‌ر ئاستی جیهان دان��راون ،له‌به‌ر ئه‌وه‌ی لێره خوێندن بۆ مه‌به‌ستی داهێنان و به‌رهه‌م هێنان و بنیادنان نیه ،به‌ڵکو خوێندن بۆ مه‌به‌ستی دامه‌زراندن و هه‌میش بۆ مه‌به‌ستی موچه وه‌رگرتنه و ئه‌گه‌رچی موچ ه مافی هه‌موو کهسێکه ،ب�ه‌اڵم کاتێک هه‌موو پ��رۆس�ه‌ک�ه ب��چ��وک بکرێتهوه ل �هم خ��اڵ �ه‌دا ئ�ه‌وا
››
ئه‌بێت به‌ر له‌وه‌ی ستراتیژ دابڕێژرێت ئامانج زۆر به‌ڕاشکاوی و دیار و به‌رچاو په‌نچه‌ی بخرێته‌سه‌ر و جه‌ختی لێ بکرێتهوه
ده‌بینین خه‌ڵکانێک سامانێکی زۆر کۆده‌که‌نه‌و‌ه بێ ئه‌وه‌ی رۆژێک بچنه قوتابخانه و بێ ئه‌وه‌ی هیچ بڕوانامه‌یه‌کیان هه‌بێت ،واته خوێندن گرنگی و بایه‌خی خۆی له‌ده‌ستداوه ،خوێندن ئامانج لێی موچه و دامه‌زراندنه ،که‌چی له‌والوه دامه‌زراندن و موچه بێ خوێندن به‌ده‌ست دێن ،ئه‌ی که‌وات ه گرنگی و بایه‌خی خوێندن چیه ،ئه‌گه‌ر مه‌به‌ست لێی بڕوانامه‌که بێت ئه‌وا ئه‌میش ئه‌توانرێت به‌پار‌ه به‌ده‌ست بهێنرێت ،هه‌ر وه‌ک ده‌بینین ،بێگومان زۆر که‌س هه‌ن بێ بڕوانامه له شوێنی گرنگ و هه‌ستیار کار ده‌که‌ن و دواتر به هه‌ر شێوه‌یه‌ک بێت بوون به خاوه‌نی بڕوانامه‌که‌ش به‌هۆی ئه‌وه‌ی که ئه‌گه‌ر مه‌به‌ست له خوێندن ته‌نها ئهوه بێت ئه‌وا ئه‌میش به‌ده‌ست هات. گرنگی ئامانج و ستراتیژیه‌تی پ �ه‌روه‌رده‌ی��ی ل��ێ��ره‌دا ده‌رده‌ک���ه‌وێ���ت ،ک �ه ئه‌میش بریتییه ل ه پێگه‌یاندنی ک��ۆم�ه‌ڵ��گ��ای�ه‌ک ل �ه‌س �ه‌ر ش��ێ��وازی ژی��ان و ش��ێ��وازی ب���ه‌ره‌و پێشچوون و فێربوونی ئ�ه‌وه‌ی که‌وا زانست بنه‌مای پێشکهوتنه نه‌ک هۆکاری موچه به‌ده‌ستهێنان ،ئه‌بێت ستراتیژیه‌تی
(ره‌وشت ل ه عه‌قڵدای ه نه‌ک له...دا) ده‌س�����ت�����ان خ�����ۆش ب��ێ��ت سروشت عومه‌ر مامۆستایانى ئایینى بۆ ئ �ه‌و سه‌رکه‌وتنه مه‌زنه‌ى له بردنه‌وه‌ى دۆسیه‌که‌تان، به بڕینه‌وه‌ى شه‌ش مانگ زی��ن��دان��ى ب��ۆ رۆشنبیرێک و ت��ا س��ێ ساڵیش به‌شدارى هیچ کۆر و کۆبوونه‌وه‌یه‌ک نه‌کات و هیچیش ب�ڵاون�ه‌ک��ات�هوه ب�ه ب��ڕی��ارى دادگ��اى حکومه‌تى هه‌رێمى کوردستان بۆچى؟ له‌به‌ر ئه‌وه‌ى ته‌نها چیرۆکێکى ئیرۆتیکى (سێکسى) له زمانى عه‌ره‌بیه‌وه وه‌رگێڕاوه‌ته سه‌ر زمانى کوردى له گۆڤارێکدا باڵوى کردۆتهوه .ئه‌مه‌ش به مه‌زنده‌ى مه‌الیان دهبێته هۆى باڵوبوونه‌وه‌ى فه‌سادى و به‌ره‌اڵیی و ره‌چاونه‌کردنى ئادابى گشتى و ه�ه‌ڵ��وه‌ش��ان�ه‌وه‌ى خێزانى کۆمه‌ڵگاى ک���وردى م��وس��ڵ��م��ان .مامۆستایانى ئاینیش ئ�ه‌رک��ی��ان پاراستنى کۆمه‌ڵگاى ک��وردی �ه تا نه‌هێڵن بێ ره‌وش��ت��ى و فاحیشه له ناوماندا چه‌که‌ره بکات .هه‌ستان داوایان له دادگا تۆمار کرد .ئه‌م نوسه‌ره‌یان بۆ ته‌مێ بکات .نه‌وه‌ک میلله‌تى کورد له داوى فاحیشه‌وه بگلێن و پێوه‌ى ئالوده بن و له‌الیه‌کى دیکه‌شه‌وه ببێته په‌ندێک بۆ هه‌موو ئه‌و نوسه‌ره ئازادیخوازانه‌ش به بێ ئه‌وه‌ى به فلته‌رى ئه‌ماندا بڕوات سه‌رکێشى ئهوه بکه‌ن له‌مجۆره بابه‌تانه ب�ڵاو بکهنهوه ،له‌به‌ر ئ���ه‌وه‌ى ئێمه کۆمه‌ڵگه‌یه‌کى موسڵمانیین. هه‌ر وه‌ک به‌ختیار عه‌لى ده‌ڵێت (ئه‌م چیرۆک ه ئه‌گه‌ر س �ه‌د که‌سێک بیخوێنێته‌وه ی��ان نا)، ب �ه‌اڵم پرسیار ئ�ه‌وه‌ی�ه بۆچى م�ه‌الک��ان ئهوهنده له باسکردنى جنس و له‌سه‌ربه‌ستى ئافره‌تان ده‌ترسن و زۆربه‌ى وتاره‌کانیان له ده‌ورى زینا و جه‌سته‌ى حه‌رامکراوى مێینه‌دا ده‌خولێته‌وه .ل ه ئامۆژگاریه‌کانیاندا به شێوه‌یه‌کى ناراسته‌وخۆ هانى ب��اوک و ب��را و خ��اڵ و م��ام و ئامۆزا ئه‌ده‌ن خوشک و دایک و کچ و ژنیان بخه‌ن ه ژێر چاودێرییه‌کى ورده‌وه .ئه‌مه‌ش دواج��ار له ماڵه‌کاندا توندوتیژى لێکه‌وتوه‌ته‌وه.
ده‌ڵێن ئاینى ئیسالم بێ به‌ریه له ژن کوشتن و توندوتیژى به‌رامبه‌ر به‌ژنان ئهوه داب و نه‌ریتى خێڵه‌کییه به چاوى نزم سه‌یرى ئافره‌ت ده‌کات ن��ه‌ک ئایینى ئیسالم ل �ه کاتێکدا س��ه‌د ل ه سه‌د پێچه‌وانه‌که‌ى راسته .رێژه‌ى قوربانیه‌کان له سوتان و ده‌رم��ان خ��واردن و خۆخنکاندن و سه‌ر هه‌ڵگرتن له‌م کۆمه‌ڵگا موسڵمانه‌ى ئێمه‌دا ش��ای �ه‌دى قسه‌کانمانن ،ل �ه ب��اس�ه‌ک�هم��ان زۆر نه‌چینه دهرهوه .به‌کورتى به یاساکانى به‌عسى سه‌دامى ئه‌نفالچى نوسه‌رێک دادگایى کرا و ب ه سوتاندنى کورته چیرۆکێکى عه‌ره‌بى ئیرۆتیکى رێگا له ب�ڵاوب��وون�ه‌وه‌ى فاحیشه گیرا .منیش ده‌ڵێم مامۆستایانى ئاینى گه‌ر ئێوه خۆتان ب ه خه‌مخۆرى میلله‌تى کوردى سته‌مدیده‌ى موسڵمان بزانیایه کاتێک شه‌ڕى ناوخۆ هه‌ڵگیرسا ئێوه ل ه کوێ بوون ،چیتان ده‌کرد چ فتوایه‌کتان ده‌رکرد بۆ کوژانه‌وه‌ى ئه‌و شه‌ره نه‌گریسه .جگه له‌وه‌ى داب�ه‌ش��ب��وون به س �ه‌ر هێزه ش�ه‌ڕک�ه‌ره‌ک��ان��دا (ب ه ئێستاشه‌وه) سه‌یرى خوێن له‌به‌ر رۆیشتنى ته‌رمى گهنجه بێ نازه‌کانى میلله‌ته‌که‌متان ده‌ک��رد و ده‌نگتان لێوه نه‌ده‌هات .ئه‌ى باشه به‌ڕێزین ه بۆچى ئێستا له‌سه‌ر چاره‌نوسى ئه‌و قوربانیانه‌ى ل�ه ش��ه‌ڕى ده‌س���ه‌اڵت و پ���اره‌دا گ��وم ب��وون یان زیندانین ،نایکه‌نه هه‌اڵ و ئه‌و به‌رپرسانه‌ى ک ه بوونه هۆکارى له ناوچونى ئه‌م الوانه بیانده‌ن ه دادگا ،خۆتان باش ده‌زانن ته‌نها گوناحیان ئهوه بوو رۆڵ �هى موسڵمانان ب��وون .ئه‌ى ئێوه خۆتان ب�ه پ��ارێ��زه‌رى کۆمه‌ڵگاى ک���وردى سته‌مدید‌ه نازانن .ئه‌وانیش منداڵ و خوشک و دایک و برا و که‌سوکاریان ههیه چاوه‌رێى گه‌ڕانه‌وه‌یان ده‌که‌ن .یان سۆراخیان بزانن .رۆژێک نه‌ماندى دادوه‌رێک یان په‌رله‌مانتارێک بده‌نه یاسا له‌سه‌ر ئه‌وه‌ى سوێنده‌که‌ى به درۆ خواردوه خیانه‌تى ل ه هه‌موو ئه‌و به‌ڵێنانه کردوه که ده‌نگتان پێداوه. سه‌روه‌ت و سامانى واڵت به به‌رچاوى ره‌شتانه‌و‌ه ئاودیو ده‌کرێت هیچ ناڵێن پیاو کوژ و ژن کوژ و داوێ��ن پیس لێبوردنى گشتیان بۆ ده‌رده‌ک��رى
و نقه‌تان لێوه نایه به به‌ر چاوتانه‌وه قوتابیه‌کى زان��ک��ۆ رف��ێ��ن��را و ک����وژرا چ هه‌ڵوێستێکى جدیتان ن��وان��د ت��ا ئ �ه‌و ت��اوان �ه دێ��زه به‌ده‌رخۆن ه نه‌کرێت و جارێکى تر روو نه‌داته‌وه .به‌ڕێزین ه له هه‌ڵبژاردنه‌کاندا غه‌لوغه‌ش و پ��اره و پای ه ده‌به‌خشرایه‌وه .رۆژێکى هه‌ینیتان بۆ ته‌رخان نه‌کرد .ن��اداد پ���ه‌روه‌رى و نایه‌کسانى تا بین ه قاقامانى گ��رت��ووه هه‌ڵویستێکتان نیه ئ �ه‌وه‌ى ئه‌م هه‌موو ناهه‌قیانه ببینێت و لێى بێدهنگ بێت له رۆژى دواییدا له به‌رده‌م خواى گه‌وره‌دا چ��ۆن له رووى دێ��ت س�ه‌ر هه‌ڵبڕێت .ئ�هى ئه‌م هه‌موو ناعه‌داله‌تى و زولمانه نابنه هۆکارێکى باڵوبونه‌وه‌ى فسق و فجور و فاحیشه ،یا ئێوه فاحیشه ته‌نها له ...مێینه‌دا ده‌بیننه‌وه. به‌ڕێزان به کردهوه سه‌لمێنراوه ئه‌خالق له ئه‌قڵدای ه نه‌ک له ناو گه‌ڵدا بێت نمونه‌شمان خۆرئاوای ه س �ه‌روه‌رى یاسا و داد پ �ه‌روه‌رى کۆمه‌اڵیه‌تى و رێکخستنى ژیانیان سه‌د به‌رامبه‌ر له چاو ئێمه‌دا باشتره .ئێوه رۆشنبیرێکتان به‌و یاسایه دادگایى کرد که منداڵێکى له‌سه‌ر دزینى دوو کۆتر ب ه پێنچ ساڵ حوکم دا ،سێ که‌س له‌سه‌ر دزینى مقه‌ڵیه‌ک که نه‌شیان بردبوو ساڵێک زیندانى بن ،هه‌رزه‌کارێک له سه‌ر بردنى ته‌له‌فزیۆنێک پانزه ساڵ حوکم بێت .له‌کاتێکدا واڵتى عێراقى موسڵمان دواى سۆماڵ دووه‌م واڵتى جیهانه له گه‌نده‌ڵیدا ،کهواته زۆر ئاساییه نوسه‌رێکیش له‌سه‌ر کورته چیرۆکێک سزا بدرێت له کاتێکدا ک��ێ ت��اق�ه‌ت��ى ه�هی�ه چیرۆکێک بخوێنێته‌و‌ه ب�ه س���ه‌دان ه���ه‌زار سایتى سێکسى و که‌ناڵى سه‌ته‌الیتى بورنۆ ههیه جگه له هه‌زاران هه‌زار رۆمان و چیرۆک و کورته چیرۆکى سێکسى له ئینته‌رنێتدا ئاماده ک��راوه هه‌موو که‌سێک گه‌ر بیه‌وێت به چه‌ند کلیکێک ده‌گاته ده‌ستى. دواجاریش جگه له زه‌واج��ى مسیار و موتع ه و ج��ۆره‌ک��ان��ى ک �ه س �ه‌رت��اس �ه‌رى کۆمه‌ڵگاى موسڵمانى گرتۆته‌وه تازه به تازه مامۆستایانى ئاینى ده‌یانه‌ویت ئاسنى سارد بوکتن.
په‌روه‌رده‌یی بۆ ماوه‌ی دوور و درێژ پیاده بکرێت نه‌ک به‌پێی ویستی تاکه‌کان بگۆڕیت ،ئه‌بێت پهروهرده دوور بکه‌وێته‌وه له ده‌سه‌اڵتی حزب و ل ه بازنه‌یه‌کی زۆر لهوه گه‌وره‌تر بۆی بڕوانین ،حزب ته‌نها ئامانجی به‌شێکه له خه‌ڵکی ناو کۆمه‌ڵگا که‌چی په‌وره‌رده ئامانجی ئێستا و ئاینده‌ی هه‌موو خه‌ڵکه ،کاتێک له وه‌زیرێکه‌وه بۆ وه‌زیرێکی تر پرۆسه‌ی پهروهرده گۆڕانکاری به‌سه‌ردا دێت ،ئهوه زیانێکی گهوره له واڵت ده‌دات له چه‌ندین رووه: -1به‌فێڕۆدانی هه‌موو ئه‌م ئ�ه‌رک و ماندوو بوون و سامان و کاته‌ی که‌وا پێشتر به‌کار خراوه. -2نه‌بوونی ش��اره‌زای��ی له‌الیه‌ن به‌شداربووانی پرۆسه‌که ل�ه‌س�ه‌ری ،چونکه کاتێک بۆ چوار ساڵ وه‌زیرێک دێت و سیسته‌مێک داده‌ڕێژێت و دوات��ری��ش یه‌کێکی ت��ر دێ��ت ئ���ه‌وه‌ی وه‌زی��ری پێشوو هه‌موو ده‌دا به ئاوا ئه‌وکات ،ماوه‌ی ته‌واو ناڕه‌خسێت بۆ ئ �ه‌وه‌ی ش��اره‌زای��ی ل�هم سیسته‌م ه په‌یدا بکرێت. -3ماندووبونی گشت ده‌زگاکان به هۆی ئه‌م گۆڕانکاریه خێراییانه. -4سه‌رلێشێوانی پسپۆڕان و مامۆستایان و قوتابیان ،له‌م نێوانه‌دا که‌وا نازانن چی بکه‌ن و کامیان ڕاسته و کامیان ههڵهیه و کامیان کۆن ه و کامیان نوێ ،هه‌ر وه‌ک ده‌بینین که‌وا چۆن بڕیاره‌کان له ناکاو ده‌گۆڕێن و جاری وا ههیه له رۆژی پشوودا بڕیاره‌کان به‌ده‌ست قوتابخانه‌کان ده‌گه‌ن. -5نه‌بوونی ستراتیژیه‌ت له ئه‌نجامدا نه‌وه‌یه‌ک به‌رهه‌م ده‌هێنێت که‌وا زۆر نامۆ بێت ،وه‌ک ئه‌و نه‌خۆشه‌ی کۆمه‌ڵێک دکتۆر ده‌کات و هه‌ریه‌ک ه و چاره‌سه‌رێکی پێ ده‌ده‌ن و ئیتر نازانێت کامیان ب �ه‌ک��ار بهێنێت و ئ �ه‌گ �ه‌ری ئ���ه‌وه‌ش ه�هی�ه ئ�هم جیاوازیانه له ناوی ببه‌ن. -6نا دادگه‌ری له هه‌موو کایه‌کانی په‌روه‌ده‌دا، ک��ات��ێ��ک ده‌ب��ی��ن��ی ق��وت��اب��خ��ان�هی وا ه �هی �ه سێ شه‌فت ده‌وامی تێدایه و له‌الیه‌کی تر قوتابخان ه ههیه بیناکه‌ی ته‌واو کراوه که‌چی که‌س تێیدا ناخوێنێت ،هه‌روه‌ها په‌رتووکه‌کان ده‌گۆڕێن و تا ت �ه‌واو بوونی کۆرسی یه‌که‌م به‌ده‌ست قوتابیان ن��اگ��ات .ل �ه ه �ه‌ن��دێ ق��وت��اب��خ��ان�ه ب��اب�ه‌ت��ێ��ک ل ه پێویستی خ��ۆی زی��ات��ر مامۆستای ههیه و ل ه هه‌ندێکی تر مامۆستا نیه بۆ ئه‌و وانه‌یه .ئه‌وه‌ش به هۆی ئه‌وه‌وه‌یه ستراتیژیه‌ت نیه ،به‌ڵکو ته‌نها به‌هۆی واسته‌کاریه‌وه‌یه. ل �ه‌ن �ه‌ب��وون��ی س��ت��رات��ی��ژی �ه‌ت ب��ۆ پ�����ه‌وره‌ده ک �ه‌وا گرنگترین ج��وم��گ�هی کۆمه‌ڵگایه و هه‌موو که‌سێک ئه‌بێت تیایدا پێ بگات ئه‌گه‌ر پالنێکی
دور و درێژ نه‌بێت که‌وا رۆڵی وه‌زیر و ده‌زگاکانی پ���هروهرده تیایدا ته‌نها جێبه‌جێ کردنی بێت و پێش بڕکێ بکه‌ن له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی چۆن به باشترین شێوه ئه‌نجامی بده‌ن یان چۆن به‌ره‌و پێشتری ببه‌ن نه‌ک له‌ڕه‌گ و ریشه‌وه هه‌ڵی که‌نن و هی تری له شوێن دابنێن .ئهمه پێی ده‌وترێت تاکتیک، که بێگومان له ن��او پ����ه‌روه‌رده‌دا که‌متر به‌کار ده‌هێنرێت ،چونکه پرۆسه‌یه‌کی زۆر هه‌ستیاره و هه‌ڵه‌کردن تیایدا کۆمه‌ڵگا به‌ره‌و هه‌ڵدێر ده‌بات. بۆیه گرنگترین و مه‌ترسیدارترین قۆناغ دوای دیاریکردنی ئامانجی پهروهرده له‌هه‌رێم بریتیه ل ه ستراتیژیه‌ت ئه‌مه‌ش ،پێویستی بهوه ههیه که‌وا ئه‌م پرۆسه‌یه له‌به‌ر رۆشنایی خوێندنه‌وه‌یه‌کی فراوان و زانستیانه و له گشت الیه‌نه‌کانی کۆمه‌اڵیه‌تی و سایکۆلۆجی و مێژووی و ژینگهییهوه ،به‌ڵکو له‌الیه‌نی سیاسیشه‌وه ئه‌م ئامانجه زۆر به روونی دی���اری بکرێت و دوات���ر ب�ه پ��ێ��وه‌ری جیهانی و زانستیانه ستراتیژیه‌تێکی درێژخایه‌ن دابڕێژرێت بۆ ئ �ه‌وه‌ی چیتر قوتابی ک��ورد نهبێته قوربانی گۆڕانی ئ�هم وه‌زی��ر و ئ �ه‌وی ت��ر ،که هه‌موویان له دڵ��س��ۆزی خۆیانه‌وه ک��اره‌ک��ان ده‌ک���ه‌ن ،به‌اڵم بۆ که‌سێک که م��اوه‌ی زیاتر له ( )12ساڵ له ناو پرۆسه‌ی پ���ه‌ره‌وه‌رده‌دا بێت ئ�ه‌وه‌ی گرنگ ه ئهوهیه چ ئامانجێک ههیه و چ ستراتیژیه‌تێک گیراوه‌ته‌به‌ر بۆ گه‌یشتن به ئامانج. تاوه‌کو ئێستا چ��وار وه‌زی��ری پ���ه‌روه‌رده‌م بینیو‌ه که‌وا گۆڕاون ،هه‌ر هه‌مووشیان به‌پێی سه‌رده‌م و ساتی خۆیان کاریان کردووه ،به‌اڵم له سه‌رده‌می ک��اب��ی��ن �هی پ��ێ��ن��ج�هم زۆر ب��وێ��ران �ه ده‌س��ت��ک��اری پ��ڕۆگ��رام �ه‌ک��ان ک���راو ه���ه‌وڵ���درا سیسته‌مێکی پ�ه‌روه‌رده‌ی��ی نوێ بێته دی که هه‌ندێک که‌س به سیسته‌می سویدی ناوی ده‌ب�ه‌ن و هه‌ندێکی ت��ری��ش ب �ه سیسته‌می ن���وێ ،ل �ه ه�هم��ان��ک��ات��دا کۆنفڕانسی بۆ به‌ستراوه له سالی ( ،)2007به‌اڵم وا دیاره ئێستا که کابینه‌ی شه‌شه‌م وه‌زیرێکی تر پۆسته‌که‌ی وه‌رگرتووه و هه‌ندێ یاسا و ڕێنمایی نوێ گیراونه‌ته‌به‌ر بۆ به‌ره‌و پێشبردنی پڕۆسه‌ی پ���هروهرده ،ئ �ه‌وه‌ش وا ده‌گه‌یه‌نێت که سیسته‌می پێشوو به‌سه‌ر چووه و ئه‌وه‌یان نوێتره ،له‌م نێوانه‌دا ئ����ه‌وه‌ى م��ای �هی رام��ان��ه ئ��ه‌وه‌ی��ه ستراتیژیه‌تی پ �ه‌ره‌وه‌رده‌ی��ی له هه‌رێمی کوردستان نیه ،وه‌ک چ��ۆن له زۆرب���هی الیه‌نه‌کانی تریش ه��ه‌روا ب ه سیاسه‌تی دیفاکتۆ ک��اره‌ک��ان ب�ه‌ڕێ��وه ده‌ڕوات. ئ �هم �ه‌ش م��ای �هی م�ه‌ت��رس��ی�ه ،ب��ۆ س��ه‌ر ئاینده‌ی هه‌رێمه‌که‌مان که ده‌مانه‌وێت له هه‌موو الیهکهوه له‌پێشه‌وه بێت.
حزب ل ه جه‌وهه‌ردا س��������ه‌ره‌ت��������ا ده‌م�������ه‌وێ�������ت ئاماژه‌یه‌ک بهوه بده‌م که حزب بۆ چ ئامانجێک دێته کایه‌وه، نه‌به‌رد ره‌حیم هۆى هاتنه کایه‌وه‌ى چییه ،یان باشتر بڵێم پاڵنه‌رى سه‌ره‌کى چی بووه بۆ هاتنه کایه‌وه‌ى، دواتر ئه‌و کردارانه چین که ده‌بێت ئه‌م حزبه به ئه‌نجامیان بگه‌یه‌نێت؟ ل �ه س��ه‌ره‌ت��اى م��رۆڤ��ای �ه‌ت��ی �هوه ت��اوه‌ک��و ئ �هم��رۆ و دواس��ات��ى مرۆڤایه‌تى ه �ه‌رده‌م سته‌مکار ی��ان بڵێین (کار ناڕاست) کار راستیان لێ په‌یدابووه و بوون به هۆکارێک بۆ شکست پێهێنانیان به هۆى پشتبه‌ستن به کۆمه‌ڵگاکه‌یان. ل �هم س �ه‌رده‌م �هى ئێستاشدا به‌تایبه‌تى ل�ه واڵت� ه پێشکه‌وتوه‌کاندا حزب له‌سه‌ر ئه‌ساسى باشترکردنى ژیانى تاکه‌کان و پێشکه‌شکردنى خزمه‌تگوزارى و هه‌وڵدان بۆ وه‌گه‌رخستن و باشترکردنى که‌رته‌کانى وه‌ک کشتوکاڵ ،ئ��اب��ورى ،پیشه‌سازى و ت �ه‌واوى ک�ه‌رت�ه‌ک��ان��ى ت��ر ک��ه‌وا ده‌ب��ن�ه ه��ۆى به‌ده‌ستهێنانى ژیانێکى باش‌و شیاو بۆ تاکه‌کانى ئه‌و کۆمه‌لگایه، حزب دیته دروستکردن. له‌کاتێکدا ئهمه کارنامه و جه‌وهه‌رى دروستبونی حزبێک بێت دواجار کۆمه‌لگا ده‌بێت به پشتیوان و هاوکاری بۆ سه‌رخستنیان به‌سه‌ر ئه‌و قه‌یرانه‌ى که‌وا له ئێستایاندا ژیانى تیادا به‌سه‌ر ده‌به‌ن. ه �ه‌روه‌ک ت �ه‌واوى جیهان ،ئه‌م هه‌رێمه‌ى ئێمه‌ش بێبهش نییه له‌و چه‌مکى حزبایه‌تیه و له‌م هه‌رێمه‌ى ئێمه‌دا زیاتر له چه‌ند حزبێک بوونى ههیه ،هه‌ر یه‌کێک له‌و حزبانه هه‌ر له‌سه‌ره‌تاى دروستبوونیه‌و‌ه تاوه‌کو ئێستاش فۆرمێکى تایبه‌ت به خۆیان هه‌ی ه که‌وا خۆى له چه‌ندین دروشم دهگرێتهوه ،سه‌ره‌تاى دروستبوونى به‌شێک له‌م حزبانه ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ چل‌و حه‌فتاکانى سه‌ده‌ى رابردوو که‌وا جه‌وهه‌رى حزبوونیان و هۆکارى سه‌ره‌کى هاتنه‌کایه‌وه‌یان بۆ رزگارکردنى کۆمه‌ڵگا و به‌ده‌ستهێنانى خ��ۆش��گ��وزه‌ران��ى بوو ب��ۆ میلله‌ت و ل�ه س���ه‌رووى ه�هم��ووش��ی��ان�هوه ک�ه‌وا دروش��م��ى ئه‌ساسى سه‌ره‌تایان ب��وو به ده‌ستخستنى (ئ������ازادى) ده‌رئ���ه‌ن���ج���ام ئ���هم دروش����م و ف��ۆرم��ان � ه ب��وون به هۆکارێک ک �ه‌وا سه‌رتاپاى ئ�هم هه‌رێم ه به‌شارنشین و گوندنیشینه‌وه پاڵپشت و هاوکاریان
بن بۆ به‌جێگه‌یاندنى ئه‌و دروش��م و میکانیزمانه‌ى ک �ه‌وا ئ �هم حزبانه‌ى ل�ه‌س�ه‌ری دروس��ت��ب��وون ،دواج��ار دواى به‌ده‌ستهێنانى ئ �هم پیشتیوانیه ج�هم��اوه‌ری� ه خاڵى وه‌رچ�ه‌رخ��ان و سه‌رکه‌وتن له‌م ده‌ڤ��ه‌ره‌دا هات ه تۆمارکردن ،به‌اڵم سه‌یر له‌وه‌دابوو هه‌ر زوو ته‌واوى ئ�ه‌و درووش���م و به‌رنامانه‌یان وه‌الوه‌ن���ا که له‌سه‌رى ته‌واوى پشتیوانى میلله‌تیان پێ به‌ده‌ستهێنا. دروستبوونى ئه‌وان دژ به چه‌وسانه‌وه و دوژمنى میلله‌ت ب��وون که‌چى له ئێستادا چه‌وسێنه‌روو دژ به‌میلله‌تن ،خۆیانن دروشمى بنه‌ڕه‌تیان وه‌دستخستنى ئ��ازادى بۆ تاکه‌کانى گۆمه‌ڵگا بوو بۆ ده‌ڕبڕینى راکانیان‌و ئازاد له بیر و بۆچوونه‌کانیاندا که‌چى ل ه ئێستادا هه‌ر خودى ئه‌و حزبانه که‌وا ئازادى دروشمیان بوو ،ئێستا فاکته‌رێکن بۆ نه‌هێشتى ئه‌و ئازادیه و پاڵنه‌رێکن بۆ له‌باربردنى ئه‌و ئازادیه‌یه ...خاڵێکى هه‌ستپێکراوه ب �ه‌الى خ��ودى حزبه بااڵده‌سته‌کانه‌و‌ه که‌وا له‌سه‌ره‌تاى دروستبوونیان میلله‌ت هاوکار و پشتیوانیان بوو بێ بوونى هیچ به‌رامبه‌رێک ،به‌اڵم له ئێستادا ته‌نها هۆکارێک بۆ به‌ستنه‌وه‌یان به‌و حزبانه ترسه جا ئه‌و ترسه چ له نانبڕین بێت ،یان .........؟ خاڵێکى ت��ر ئ �ه‌وه‌ی �ه ک���ه‌وا ئ��هم ح��زب��ان�ه هه‌ست ب �ه‌ت��وڕه‌ی��ى کۆمه‌لگا ده‌ک���ه‌ن ل �ه‌ب �ه‌رام��ب �ه‌ردا کار ب��ۆ ه��ێ��ورک��ردن�ه‌وه‌ى ئ �هم ت��وڕه‌ی �ه ب��ه‌رده‌وام��ه ناکه‌ن ه��ۆک��ارى ک��ار نه‌کردنیشیان ب��ۆ ئ��اش��ت��ک��ردن�ه‌وه‌ى کۆمه‌ڵگا له‌گه‌ڵ خودى خۆیان ئهوهیه که‌وا له کات ه پێویسته‌کاندا ئه‌و به‌تاڵه‌یه‌ى که‌وا توڕه‌یى میلله‌ت بۆ ئه‌و حزبانه‌ى دروستده‌کات ،تایبه‌تیتریان کاتى هه‌ڵبژاردنه به‌میکانیزم‌و شێوازى تایبه‌تى خۆیان ئه‌و به‌تاڵه‌یه پڕ دهکهنهوه. ده‌رئه‌نجام توڕه‌یى کۆمه‌ڵگا سنور ده‌به‌زێنێت و مێژوو دووباره دهبێتهوه وه‌ک ته‌واى حزبه فاشیل و چه‌وسێنه‌ره‌کانى ترى ئه‌م دنیایه ،به‌عێراقیشه‌وه ،ک ه توڕه‌یى کۆمه‌ڵگا بوو به‌هۆى له‌ناوبردنیان و شکست پێهێنانیان ،سه‌ره‌تاى ئه‌م توڕه‌بوونه‌ش ده‌ستی پێکردو‌ه دژ به‌و دهسهاڵته زه‌به‌الحه‌ى ئه‌م حزبانه له‌م هه‌رێمه‌دا، دیارترین نمونه‌شیان هانابردنى تاکى ئه‌م هه‌رێمه‌ی ه بۆ حکومه‌تى عێراقى بۆ داواک��ردن��ى مافه‌کانیان ه��ۆک��اره‌ک�ه‌ش��ی الدان���ى حزبه‌کانه ل�ه پره‌نسیپ و جه‌وهه‌رى کاریان.
زیاتر ل ه ( )4500که‌سێتی داکۆکی ل ه جه‌عفه‌ر په‌ناهی ده‌که‌ن
پرسی چه‌تر پرسی چه‌تر ،پانتاییه‌ک ه (چه‌تر) بۆ گوزارشتکردنی رای ئێوه‌ی هاواڵتی ره‌خساندوو ه تائازادان ه لێرهوه هه‌ر هه‌فته و له‌سه‌ر پرسێکی گه‌رم بۆچوونی خۆتان بخه‌نه‌ڕوو.
ئا /که‌ژوان عه‌لی
پرسی ئه‌م هه‌فته‌ی ه تایبه‌ت ه ب ه (راى ئێوه له‌سه‌ر ئه‌رکى ڕاگه‌یاندنه کانى کوردستان و ڕێکخراوه‌کانى له‌سێداره‌دانى کوردان له‌ڕۆژ هه‌اڵتى کودستان و پێویست ه کۆمه‌ڵگاى مه‌ده‌نى ده‌بێت له ئارابێت و هه‌ڵوێستى مرۆڤانه‌ى خۆیان ئه‌نجام بده‌ن کوردان چۆن ڕووبه‌ڕووى بوه‌ستنه‌وه؟؟). ڕه‌نگین سه‌الم ــ ڕۆژنامه نوس /ڕۆژبه‌ڕۆژ توندوتیژى غه‌ریب ئه‌مین ــ قوتابى زانکۆ /و له‌سێداره‌دان ڕووب���ه‌ڕووى برا کورده‌کانمان دهبێتهوه هه‌موو جیهان بێ ئاگا نیه له‌و ئهمه جێگاى ئ��ازاردان��ێ��ک��ى ق��ووڵ�ه بۆیه داوام وای�ه وه‌زع����هى ئ��ێ��ران ب �ه‌س �ه‌ر ک��وردی��دا له‌سه‌رکردایه‌تى سیاسى ک��ورد و ه�ه‌رچ��وارپ��ارچ�هى ده‌هێنێت و پێشێل کردنى مافه کوردستان بێنه‌ده‌نگ و هه‌وڵى خۆیان بخه‌نه‌گه‌ڕ بۆ س �ه‌ره‌ت��ای��ی �ه‌ک��ان��ى گ �ه‌ل��ى ک��ورد ڕێگرتن و فشارخستنه‌سه‌ر ده‌وڵه‌تى ئێران بۆ وه‌ستانى پێویسته کورد چاوێک به خۆیدا بخشێنێت و یه‌ک ئه‌وکاره نامرۆڤانه ،داواش له ک��وردان ده‌ک �هم چیتر ده‌نگ بێت و هه‌ڵوێست وه‌ربگرێت به‌رامبه‌ر به‌و زڵم و ڕانه‌وه‌ستن له داواکردنى مافى ڕه‌واى خۆیان. زۆره‌ى به‌سه‌ر کوردانى ڕۆژهه‌اڵت و پارچه‌کانى ترى کوردستان ده‌کرێت. ژی��ل��وان عوسمان ـ��ـ خوێندکارى عیسا ئه‌حمه‌د ـ فه‌رمانبه‌ر /ئێمه‌ى ئ���ام���اده‌ی���ى /ئ���ه‌رک���ى س �ه‌رش��ان��ى هه‌موو کوردێک و ڕۆشنبیران و ئینسان مافێکى تایبه‌تى خۆمان ڕۆژنامه‌نوسان و هه‌موو چینه‌کانى ههیه ،به‌اڵم له هه‌مان کاتدا گه‌لى ت��رى کۆمه‌ڵگا (ل��ۆب��ى) دروس��ت کورد له‌ڕووى مافه سه‌ره‌تاییه‌کانى بکه‌ن چ له کوردستان بێت یاخود خۆى له‌ته‌واوى دوونیادا به‌تایبه‌تى له واڵت��ى تورکیاو ئێراندا به‌ته‌واوه‌تى بێ به‌شبوون له واڵتانى ئه‌وروپا و ئه‌مریکا و نه‌ته‌وه‌یه‌کگرتووه‌کان ل�هم��اف�ه ڕه‌واک���ان���ى خ��ۆی��ان و ڕووب�����ه‌ڕووى گ��رت��ن و ئاگادار بکرێتهوه له‌وکاره نامرۆڤانه‌ى ئێران به‌رامبه‌ر له‌سێداره‌و زیندانى کردن ده‌بنه‌وه‌و ،پێویسته کوردانى کورده‌کان ده‌یکات ،بێدهنگ بونیش له‌و مه‌ترسیانه‌ى باشور هه‌ڵوێستى جدى وه‌ربگرن فشار له‌سه‌ر کۆمارى بۆسه‌ر ژیانى هه‌رکوردێکى چوارپارچه‌ى کوردستان ههیه مه‌ترسیداده‌بێت. ئیسالمى ئێران دروست بکه‌ن. ج���ه‌ب���ارح���ه‌س���ه‌ن ـ���ـ ب �ه‌رپ��رس��ى ن���اوه‌ن���دی چ��االک��ى پێگه‌یاندنى الوانى سیروان /ده‌بێت ئه‌وکوردانه‌ى
له هه‌رجێگایه‌کى ئ�هم دونیایه‌دا هه‌بن به‌جدى ده‌ن��گ هه‌ڵبڕن و به‌رامبه‌ر ئه‌و زوڵ��م و زۆره‌ى له‌سه‌رکوردانى ڕۆژه���ه‌اڵت ههیه ،هه‌ڵوێست وه‌رب��گ��رن ،داواش له س �ه‌رۆک ب��ارزان��ى ده‌ک �هم وه‌کو سه‌رکردایه‌تى ک��ورد هه‌ڵوێست وه‌ربگرێت به‌رامبه‌ر به‌وکاره دژه مرۆڤانه‌ى ڕووبه‌ڕووى کوردانى ڕۆژهه‌اڵت ده‌کرێت. ئ������ارام ـ���ـ ش���اع���ی���ر /ب����ه‌داخ����هوه ل���ه‌س���ێ���داره‌دان���ى ئ���ه‌وک���وردان���هى ڕۆژهه‌اڵت له‌سه‌ر کورد بوونیانه‌و هه‌ستى کورد بوونیان گه‌یشتوه‌ته ئه‌وپه‌ڕى کوردایه‌تى به‌اڵم بهداخهوه لێره ئه‌وهه‌سته زۆر الوازه‌و سه‌رکردایه‌تى کورد هیچ هه‌ڵوێستێکى نه‌نواندووه
بۆ به‌ده‌م الیه‌ن ه به‌رپرسه‌کان
دواى ئ �ه‌وه‌ى ده‌رهه‌ێنه‌رى ئێرانى (جه‌عفه‌ر په‌نایى) به شه‌ش ساڵ زیندانى بێده‌ست به‌سه‌رکردن و ( )20ساڵ دورخسته‌نه‌وه له فیلم سازى سزادرا ،زیاتر له ( )4500که‌سایه‌تى له سینه‌ماگه‌ر ،ئه‌کته‌ر ،نووسه‌ر ،پارێزه‌ر و پزیشکان به واژوکردنی تومارێک ،ناڕه‌زایه‌تی خۆیان سه‌باره‌ت به‌و سزایه ده‌ربڕى. جه‌عفه‌ر په‌ناهی ده‌رهێنه‌ری ئێرانی دوای هه‌ڵبژاردنی س �ه‌رۆک کوماری ئێران ده‌ستگیر کرا ،به شه‌ش ساڵ زیندانى بێده‌ستبه‌سه‌رکردن و ( )20ساڵ دوورخستنه‌وه له فیلمسازی ،نووسینى فیلم ،گه‌شت بۆ ده‌ره‌وه‌ی ئێران و گفتوگۆ له‌گه‌ڵ راگه‌یاندنه‌کانی ناوخۆ و ده‌ره‌وه‌ی ئێران مه‌حکوم کرا .زۆر که‌س پێیان وایه که ئه‌م ده‌رهێنه‌ره مه‌زنه له‌به‌ر ئه‌وه‌ی له‌گه‌ڵ ده‌رهێنه‌رانی تری جیهاندا وێنه‌ی گرتووه ده‌ستگیر کراوه و ئه‌و سزایه‌ى بۆ بڕاوه‌ته‌وه ،و له سزایه‌کى تریشدا (محه‌مه‌د ره‌سوڵ ئۆفى)ى ده‌رهێنه‌ریش ،شه‌ش ساڵ زیندانی سوکی به سه‌ردا سه‌پێنراوه. له به‌یاننامه‌ی کومیته‌ی پشتگیری له جه‌عفه‌ر په‌ناهی و محه‌مه‌د ره‌سوڵ ئۆفى هاتووه «جه‌عفه‌ر په‌ناهی ئه‌مڕۆ ئیتر ناتوانێت به دوای کارو خه‌باتی سینه‌مایی خۆیدا بڕوات و ئه‌م گورزه قورسه ،هۆکاره بۆ بێبهش کردنی په‌ناهی له ئازادی .ئهمه له‌حاڵێکدایه که ته‌نیا تاوانی جه‌عفه‌ر ،خواستی بۆ به‌رده‌وامکردنی پیشه‌که‌یه له ئازادی کامڵدا». به واژوکردنی تومارێک ،زیاتر له ( )4500که‌سایه‌تى له سینه‌ماگه‌ر ،ئه‌کته‌ر، نووسه‌ر ،پارێزه‌ر و پزیشکان ناڕه‌زایه‌تی خۆیان سه‌باره‌ت به‌و سزایه ده‌ربڕى له ناو واژوکه‌رانی ئه‌م به‌یاننامه‌دا (ژیل ژاکوب) سه‌رۆکی فستیڤاڵی ونیز( ،ئۆلویه ئه‌سایاس) ده‌رهێنه‌ری فه‌ڕه‌نسایی( ،دیه‌گۆ گاالن) به‌ڕێوه‌به‌ری فستیڤالی سن سباستیان و (کوستا گاوراس) سه‌رۆکی سینه‌مای ته‌کی فه‌ڕه‌نسا( ،الرنس فون ته‌ریه) خاوه‌ن خه‌اڵتی نه‌خلی زێڕینی که‌ن( ،برتران تاورنیه ،شیرین نشات و مه‌رجان ساتراپ)یش هه‌ن. شایانی باسه جه‌عفه‌ر په‌ناهی ساڵی ( )1995له فستیڤاڵی سینه‌مایی (کان) خه‌اڵتی (کامێرای زێڕین)ی به هۆی فیلمی میزڵدانی سپی وه‌رگ��رت .فیلمی «دای��ره« له کاره‌کانی جه‌عفه‌ر په‌ناهی له چه‌ندین فستیڤاڵدا ستایشی لێکرا ،به تایبه‌ت خه‌اڵتی (شێری زێڕین)ی فستیڤاڵی ونیزی وه‌رگ��رت .په‌ناهی له ساڵی ()2006دا له‌به‌ر فیلمی (ئافساید) له فستیڤاڵی سینه‌مایی برلین خه‌اڵتی (ورچی زیو)ی وه‌ک باشترین ده‌رهێنه‌ری وه‌رگرت.
پ���ش���ک���ۆ ح�����هم�����ه ف����������ه‌ره‌ج ـ
ن���ووس���ه‌ر /ت��رس��ى ل �ه‌س��ێ��داره‌دان��ى م����رۆڤ ل �ه‌ه �ه‌رک��وێ��ی �ه‌ک��ى ئ �هم جیهانه‌دابێت جێگه‌ى مشتومڕر ق���س���ه‌ل���ه‌س���ه‌رک���ردن���ه ،ت��اوان��ه‌ک��ه ه�ه‌رچ��ی�ه‌ک بێت ،ل�ه‌س��ێ��داره‌دان��ى چاالکانى سیاسى ک��ورد له‌ڕۆژهه‌اڵتى کوردستاندا پرسێکى ئێجگار مرۆڤ هه‌ژێنه‌و به‌هیچ شێوه‌یه‌ک مایه‌ی قبوڵکردن نیه بۆ هیچ که‌سێک چ جاى بۆ ئێمه‌ى کورد ،ده‌بێت میلله‌تى کورد له‌هه‌رچوار پارچه‌ى ک��وردس��ت��ان له‌ئاستێکى ب���ه‌رزى ف�ه‌رم��ى و ش�ه‌ق��ام و ریکخراوه‌کانى کۆمه‌ڵگه‌ى مه‌ده‌نى به‌توندى پرۆتیستۆى ئ�ه‌و ک��اره دژه مرۆڤانه بکه‌ن ،که ته‌نها به تاوانی کوردبونیانه و هیچى تر ،پێویسته کوردانى تاراوگه‌ش به‌هه‌موو توانایانه‌وه لۆبى بکه‌ن بۆ په‌یداکردنى پشتیوان میله‌تان و تێگه‌یاندنیان له‌و زوڵم و زۆره‌ى به‌رامبه‌ر به‌میلله‌ته‌که‌ى ئێمه ده‌کرێت.
سکااڵ
ئا /چۆمان عوسمان په‌ناهی ب ه هۆی ئه‌م وێنه‌یه‌و‌ه رووبه‌ڕووی سزا بووه‌وه
من ک ه له‌ساڵی ( )1998پێشمه‌رگه‌ی حزبی سۆسیالست دیموکراتی کوردستان بووم ،رۆژێک ب ه فه‌رمانی ) محه‌مه‌دی حاجی مه‌حمود( من و (عومه‌ر که‌ریم شه‌ریف) و (جه‌مال حه‌مه‌موراد)یان نارد بۆ خاڵی گومرگی بانیبنۆک (ناوچه‌ی سورێن) به‌مه‌به‌ستی ده‌وامی پێشمه‌رگایه‌تی ،پێش ئێم ه هه‌ندێک پێشمه‌رگه‌ی تری لێبوو وه‌ک (بورهانی عیزه‌ت به‌گ) ک ه په‌یوه‌ندی له‌گه‌ڵ ده‌زگای ئیتاڵعاتی ئێراندا بوو ،دواى ماوه‌یه‌ک ده‌وامکردن رۆژێک کوڕێکی ئێرانی ب ه ناوی (ئیسماعیل) له‌و ناوچه‌یه‌ی ئێمه‌ی لێبوین کوژرا ،منیش به‌هیچ شێوه‌یه‌ک دوورو نزیک نه‌دیبم و ن ه ده‌مناسى ،به‌اڵم ب ه هۆى ئه‌وشوێنه‌ی کوڕه‌که‌ی لێکوژرابوو نزیکی ئێم ه بوو گومانیان خست ه سه‌ر ئێمه .له‌ونێوه‌نده‌دا (بورهانی عیزه‌ت به‌گ) و ئامۆزایه‌کی ب ه ناوی (مسته‌فا) ل ه به‌رامبه‌ر وه‌رگرتنی ()40 وه‌ره‌ق ه شاهیدیان له‌سه‌ر ئێمه‌دابوو ل ه ئێران و کوشتنی ئه‌و که‌سه‌یان خست ه ئه‌ستۆی ئێمه .ئێرانیش گوشاری خسته‌سه‌ر حزبی سۆسیالست تا ده‌ستگیر بکرێین ،له‌سه‌ر داوای ئێران (که‌مال حه‌م ه شه‌ریف) و (جه‌مال حه‌م ه موراد) له‌الیه‌ن حسکه‌و‌ه ده‌ستبه‌سه‌ر کران ،دوای ده‌ستبه‌سه‌رکردنیان نازانم چ رێکه‌وتنێک له‌نێوان یه‌کێتی و حسکدا هه‌بوو هه‌ردووکیانی ته‌سلیمی یه‌کێتی کردبوو ،ئه‌ویش دوای ( )15رۆژ ل ه ئاسایشی سلێمانی هه‌ردووکیانی ته‌سلیمی ئێران کران .جه‌مال حه‌م ه موراد خۆی په‌یوه‌ندی له‌گه‌ڵ ئێراندا هه‌بوو ئازادکرا .به‌اڵم عومه‌ر که‌ریم شه‌ریف تا ئێستاش ک ه ( )10ساڵه ،ل ه زینانه‌کانی ئێراندایه. به‌اڵم کاتێک داواى ده‌ستگیرکردنى منیان کرد بۆ ئه‌وه‌ى ڕاده‌ستى ئێرانم که‌ن ،پێم زانی و هه‌ڵهاتم بۆ هه‌ولێر و له‌وێ بووم ب ه پێشمهرگه ،ئێران له‌وێش داوای ل ه پارتی کرد ته‌سلیمم بکاتهوه پارتی ته‌سلیمى نه‌کردم و پێیان وتبوون ده‌ستگیری ده‌که‌ین و خۆمان دادگایی ده‌که‌ین .رۆژی ( )2001/11/6له‌الیه‌ن ئاسایشی پارتیه‌و‌ه بانگهێشت کرام ،له‌گه‌ڵ (ئه‌نوه‌ری حاجی عوسمان) ئه‌وکات ه جێگری وه‌زیری کاروباری پێشمه‌رگه‌بوو ڕۆیشتم به‌و مه‌رجه‌ی زیندانیم نه‌که‌ن ،به‌اڵم به‌گه‌یشتنم ب ه ئاسایش به‌ندکرام ماوه‌ی ساڵێک ل ه به‌ندیخانه‌ی مه‌سیف مامه‌وه، له‌کاتێکدا ئه‌و کوڕ‌ه ئێرانیه‌م نه‌دیو‌ه ن ه ناسیوم ه ن ه هیچ دانپێدانێنێکم ههبووه به‌بێ هیچ به‌ڵگه‌یه‌ک و هیچ راپۆرتێکی پزیشکی سه‌ره‌ڕای ئه‌وانه‌ش حه‌وت که‌س شاهیدم هه‌ی ه ک ه ئه‌و رۆژه‌ی ئه‌و قه‌زیه‌ی ه رویداو‌ه ل ه پرسه‌ی مامێکم بووم ل ه سه‌ید سادق ،هه‌روه‌ها له‌کاتی دادگایی کردنه‌که‌مدا هیچ که‌سێک وه‌کو داواکار ئاماده‌نه‌بووه، ماڵى کوڕه‌ش ده‌ڵێن ده‌زانین تۆ بکوژی کوڕی ئێم ه نیت ،له‌کاتێکدا ئه‌م به‌ڵگانه به‌ته‌واوی بێتاوانیم ده‌سه‌لمێنن (حاکم ئیسماعیل) له‌به‌رچاوینه‌گرت و له‌سه‌ر قسه‌ی دوو که‌سی ئێرانی به‌بێ ئه‌وه‌ی بیاناسم ب شاهیدیاندا و وتیان گوای ه من بکوژی ئه‌و کوڕه‌م به‌م شێوه‌ی ه سزای له‌سێداره‌دانی منی ده‌رکرد. تا ئێستا ماوه‌ی وا ( )10ساڵ ه له‌زینداندا ژیان به‌سه‌ر ده‌به‌م و حکومه‌تیش ن ه له‌سیداره‌م ده‌دات و ن ه چاره‌نوسم دیاری ده‌کات .سه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌ی له‌ومایه‌دا چه‌ندین لێبوردن بۆ زیندانیه‌کان ده‌رچووه ،به‌اڵم ل ه هه‌موویان بێ به‌ش بووم ،چونک ه ده‌بێت لێخۆشبونت هه‌بێت بۆی ه دایکم و باوکم و چه‌ند که‌سێکیترم نار بۆالی ئه‌و بنه‌ماڵ ه ل ه ئێران و ئه‌وان وتبوویان کوڕی ئێمه‌ی نه‌کوشتوو‌ه ئێم ه هیچ شتێکمان له‌گه‌ڵ ئه‌ودا نی ه پێشیان وتبوون ده‌وه‌رن ل ه دادگا ته‌نازولی بۆ بکه‌ن تا له‌و کێشه‌ی ه رزگاری ببێت ،به‌اڵم ئه‌وان ووتوبیان ئێم ه ده‌مانه‌ویت بێین به‌اڵم ده‌زگای ئیتاڵعات پێیان وتوین نابێت بچن ،ئه‌وکات ه دایک و باوکی کوڕ‌ه کوژراوه‌ک ه وتویان ه ئه‌وه‌ی کوڕه‌که‌ی ئێمه‌ی کوشتووه ئه‌و دوو که‌سه‌بوون ک ه هاتن ه به‌رده‌م ماڵهوه و وتیان تا (پایه‌گا) بنکه‌ی سه‌ربازی وه‌ر‌ه ئیشمان پێت ه به‌اڵم دوای دوو کاتژمێر ته‌رمه‌که‌مان بۆ هاته‌وه. ئێستا من ک ه یه‌کێکم ل ه زیندانیانى معه‌سکه‌ر سه‌الم چاره‌نوسم نادیار‌ه و ته‌واوی گه‌نجیه‌تی ژیانم ل ه زینداندا دوور ل ه مناڵ و خێزانه‌که‌م له‌م ناعه‌داله‌تیه‌دا به‌سه‌رده‌به‌م ناتوانم ل ه خۆشی و ناخۆشیه‌کانی بنه‌ماڵه‌که‌م به‌شداری بکه‌م. جه‌الل ئه‌حمه‌د ساڵح
پۆزش
ل ه ژماره ( )37ل ه الپهڕه ( )9ڕۆژنامه‌که‌مان ڕاپۆرتێک له‌سه‌ر ژیانى هونه‌رمه‌ندى کۆچکردوو (ته‌ها خه‌لیل) له‌الیه‌ن (کوردۆ فه‌ره‌جه‌وه) ئاماده کرابوو ،به‌اڵم به‌ناوى (هێڤا قه‌ره‌داخی)یه‌و‌ه دابه‌زیبوو.
کاریکاتێری سه‌ر ساڵ
ئاگاداری کۆمه‌ڵێک رۆشنبیرى نه‌ته‌وه‌یى دیموکرات له‌سه‌ر (گرنگى یه‌کێتى نه‌ته‌وه‌یى گه‌لى کورد ل ه چاره‌سه‌ر کردنى کێشه‌ى کورددا) کۆڕێک بۆ (د.فایه‌ق محه‌مه‌د گوڵپى) سازده‌که‌ن .ئه‌م کۆڕ‌ه ل ه رۆژى ( )2011/1/6کاتژمێر دووى پاش نیوه‌ڕۆ ل ه (هۆڵى سایه) بهڕێوه ده‌چێت ،به‌رامبه‌ر فولکه‌ى ده‌ساڕه‌که‌ى شارى سلێمانیه ،هاتنتان نیشانه‌ى به‌ته‌نگه‌و‌ه هاتنتان ه بۆ دۆزى ره‌واى گه‌لى کورد.
کۆمه‌ڵێک رۆشنبیرى نه‌ته‌وه‌یى دیموکرات
هه‌مه‌ڕ ه‌نگ ساڵی یه‌که‌م ژماره 38 دووشه‌ممه 2710/10/13 - 2011/1/3
15
له‌م گۆشه‌یه‌دا هه‌رجار‌ه و زانیارییه‌کی پزیشکی له‌الیه‌ن پزیشکێکی پسپۆڕه‌وه ده‌خرێته‌ڕوو
د .نزار محمد
نەخۆشی لەبیرچوونەوە
ب��ی��رچ��وون��ەوە نیشانەی چەند نەخۆشیەكە و تا ڕادەیەكی زۆر دەتوانین بڵێین لە ئێستادا زۆر باوە .چونكە زیادبوونی قەلەقی باری دەرون��ی م��رۆڤ وایكردوە بیرچوونەوە بەشێوەیەكی بەرچاو پەرە بسێنێت. ئه‌م نیشانه دابه‌ش ده‌کرێت بۆ سێ جۆر:
ج���ۆرى ی �ه‌ک �هم /ئ��ەو نیشانەیە ئێستا زۆر ب��اوە لەزۆربەی كەسدا هەیە .هۆكارەكەشی دەگەڕێتەوە بۆ سەرقاڵ بوونی مێشك و شپرزەی و قەلەقی و ئەو دڵەڕواوكێیەی كە ئێستا خەڵك توشی بووە ،بەهۆی سەختی ژیان و ئەو بارودۆخەی ئێستا خەڵكی تیدا دەژی ،لە ئەنجامی ئ��ەوەش قەلەقی و دڵەڕاوكێ دروس��ت دەبێت ،م��رۆڤ ئەو زانیاریانەی كە وەری دەگرێ لە ڕێگەی هەستەكانیەوە وەك هەستی چاو، گوێ ،لوت یان هەر شتێك كە تۆمار ناكات یاخود هەڵی ناگرێت لەناو مێشكیدا بۆیە ئەگەر مرۆڤ بیەوێت ئەو زانیاریانە وەرگریتەوە بیهێنیتەوە هۆشی خۆی ناتوانیت ،چونكە لە بنەڕەتدا تۆمار نەبوون و نەماون نەچونەتە ناو هەڵگرەكانی یادەوەری مرۆڤەوە و ئەمەش یەكێكە لە بیرچوونەوە دیارەكان كە ئیستا خەڵك زۆر پێوەی دەناڵێنێت. ج���ۆرى دووه‌م /ئ��ەو ب��ی��رچ��ون��ەوان��ەی ك��ە م��رۆڤ بەهۆی زەبرێك بەر سەری دەكەوێت یان بەر جەستەی دەكەوێت ئیتر بە هۆی لێدانەوە بێت یان كەوتنەخوارەوە لە شوێنێكی بەرز ،یان بە سەیارە وەرگەڕێت یاخود سەیارە لێیبدات ،لە ئەنجامی ئەمانەدا شڵەقانێكی دەماغی دروست دەبێت لەو شوێنانەی كە بەرپرسن لە هەڵگرتن و پاراستن ،ئەوانە توشی زەبر دەبن و لەئەنجامیشدا مرۆڤ شتی كۆنی لەبیر نامێنێ و پێدەچێت شتی تازەشی لە بیر نەمێنێ بەو هۆیەوە. جۆرى سێیه‌م /ئەو مرۆڤانەی چوونەتە تەمەنەوە ب��ە تایبەتی ئ��ەوان��ەی ك��ە ئەخڵەفێن تەمەنیان لە نێوان (65ـ )70ساڵیدایە ،ئەو جۆرە كەسانە هەندێك لە شانەكانی مێشكیان بە تایبەتی ئەو شوێنانەی بەرپرسیارن لە بیرەوەرییەكانی مرۆڤ و وردە وردە ئەپوكێنەوە .ئیتر ئەو مرۆڤە وای لێدیت شتی لە بیر بچێتەوە ،سەرەتا بە بیرچوونەوەی شتە تازەكان دەست پێدەكات نزیكە و دورخایەن نیە ،بۆ نمونە نوێژ دەكات و دوای ( )10دەقە بیری دەچێتەوە و نوێژ دەكاتەوە یان پرسیارێك دەكات دوای ماوەیەكی كەم پرسیارەكەت لێدەكاتەوە .كاتێك ئەم حاڵەتە زیاد دەكات دەگاتە ئەوەی ئەم كەسە شتی كۆنی بیر نامێنێ. کاریگه‌ریه‌کانى له س�ه‌رده‌روون :بێگومان كاریگەری زۆرە ،بەتایبەتی جۆری یەكەم چونكە باری دەرونی كەسەكە خۆی جێگیر نیە و ئەو قەلەقی و دڵەڕاوكێیە دەبێتە ه��ۆی ئ��ەوەی ب��اری دەرون��ی كەسەكە ب��ەرەو خراپی بچێت .ئەمەش وا دەكات لە بیرچوونەوەكەی بەرەو خرابتر بچێت ،ئەگەر لەو جۆرش بێت كە دەچنە تەمەنەوە و پێشتر مرۆڤێكی چ��االك بووبێ واتە مامۆستای زانكۆ یان لەهەر بواری وادا بووبێت و چەندین زانیاری ال هەبووبێت ،كاتێك هەوڵ دەدات جارێكی تر ئەو زانیاریانە بگێڕێتەوە و بگەیەنێت، بەاڵم لە بیری چۆتەوە .ئەو كاتەش باری دەرونی خراب دەبێت و بێزار و بێ‌تاقەت دەبێت بار و دۆخی ڕوو لە خراپی زیاتر دەكات. نیشانه‌کان :بیرچوونەوە نیشانەی چەند نەخۆشیەكە یەكێك لەنیشانەكان خەڵەفاوییە كە زۆر كاریگەری هەیە و لەوانەیە ئەو كەسە ناوی خۆی لە بیر بچێتەوە و تەنانەت نەشزانێ چۆن جلوبەرگ لەبەر بكات و شوێنی ماڵی خۆیانی لەبیر بچێتەوە كە لە كوێیە. بێگومان حاڵەتی تریش هەیە وەك وڕێنەی كەسەكە كە دوایی بیری نامێنێ ئەمەش دەرئەنجامی چەند نەخۆشیەكە وەك تا گەشكە یان لەژێر كاریگەری دەرمانێك بێت یاخود لە حاڵەتی مەی خواردنەوە ڕوو دەدات كە وا دەكات شتەكان تۆمار نابن لە مێشكی مرۆڤدا. چ��اره‌س��ه‌ر :بەپێی ه��ۆك��ارەك��ان��ی نەخۆشیەكەیە چارەسەر دەكرێت .بۆ نمونە ئەگەر قەلەقی و شپرزەی و دڵ��ەڕاوك �ێ بێت كە بێگومان دەبێت چ��ارەس��ەری دڵەڕاوكێكە ب��ك��رێ ،ئ��ەوی��ش ب��ە چەندین وەرزش��ی دەرونی یاخود بەكارهێنانی دەرمانی ئارامكەرەوەی بۆ ماوەیەكی كورت بدرێتێ و ئەگەر هۆكارەكەش خەڵەفاوی بێت ئ��ەوا بەهیچ شێوەیەیەك ناتوانین چارەسەری بكەین چونكە ئەوەیان چاكبونەوەی نیە. ئا/کارزان تارق
Be ciyawaziyekanewe le jêr Çetir da kodebînewe ژماره‌ی متمان ه خاوه‌ن ئیمتیاز سه‌رنوسه‌ر دیزاین چاپ باڵوکردنه‌وه راوێژکاری یاسایی ناونیشان تیراژ
212 که‌مال حه‌سه‌ن حهمه ره‌زا کاروان ساالر ناوه‌ندی گرافیکی رۆژیار چاپخانه‌ی کوردستان کۆمپانیان په‌یپه‌ر سیروان ئه‌حمه‌د حامد سلێمانی گه‌ڕه‌کی عه‌لی ناجی 07710299753 - 07480179510 5000 cetir2010@gmail.com cetir2010@yahoo.com
WWW.Chatrpress.com
Be ciyawaziyekanewe le jêr Çetir da kodebînewe
( )138ساڵ زیندانی بۆ رۆژنامه‌وانێک روانینێکی نوێ بۆ حه‌یران
9
4
No: (38) Mo.3/1/2011 - 13 Befranbari 2710
ریکالم
ده‌روێشی ده‌سه‌اڵت و پاره
ریکالم
ی�ه‌ک��ێ��ک له‌جومگ ه کاروان ساالر گرنگه‌کانی کۆمه‌ڵگا ی����ان ب���ا راس���ت���ر بڵێین حوکمڕانی هه‌ر کۆمه‌ڵگایه‌ک بریتییه ل ه په‌رله‌مان .ئه‌رکی ئه‌م په‌رله‌مانه‌ش پاش ئ �ه‌وه‌ی له‌الیه‌ن گهلهوه هه‌ڵده‌بژێردرێت، ئهوهیه ئه‌ندامه‌کانی واز له‌هه‌رشتێکی به‌رژه‌وه‌ندی تاک‌ه که‌سی خۆیان بهێنن و ڕووی خۆیان وه‌ربگێڕن‌ه خزمه‌تی خه‌ڵک، تا به‌و خزمه‌ت‌ه رووی خۆیان له‌الی ئه‌وان ه سپی بکهنهوه که ده‌نگیان پێداون ،به‌اڵم ئایا ئ�ه‌ن��دام په‌رله‌مانه‌کانی کوردستان به‌ڕاستی توانیویانه رووی خۆیان سپی بکهنهوه؟!. ماوه‌ی چه‌ند مانگی رابردوو له هه‌رێمی ب��اش��وری ک��وردس��ت��ان چه‌ندین رووداو و چه‌ندین بابه‌تی هه‌ستیار هه‌بوو که ده‌بوو ئه‌ندام په‌رله‌مانه‌کان به هه‌ڵوێسته‌کانیان م��ۆری خۆیان له‌مێژوو پێ بدای‌ه و له‌و رووداوان�������ه‌دا زۆر ک���اری گرنگیان بۆ خه‌ڵک و رای گشتی بکردایه تاوه‌کو خۆیان له‌به‌رده‌م مێژوودا ئیسپات بکردای ه ک�ه ده‌ن��گ��ی خه‌ڵکیان ب �ه‌ه �ه‌ده‌ر ن���ه‌داوه. که‌مپینی (هه‌ر ئێستا خوێندن به‌زمانی کوردی بێته دامه‌زراندن) له گشت شارو شارۆچکه‌کانی ئه‌م هه‌رێمه‌دا چاالکی ج���ۆراو ج���ۆری ئه‌نجامدا ب��ۆ پشگیری خوێندن به‌زمانی ک���وردی ،ه�ه‌روه‌ه��ا ل ه چه‌ند رۆژی رابردوودا دژ به له سێداره‌دانی چاالکی کورد (حه‌بیبواڵ له‌تیفی) له‌ئێران، چه‌ندین چ��االک��ی ن��اڕه‌زای��ی ل�ه ئاستی ناوخۆیی هه‌رچوار پارچه‌ی کوردستان و دهرهوه ئه‌نجامدرا .به‌اڵم ئه‌وه‌ی مایه‌ی رام����ان ب���وو ل���هم چ��االک��ی��ان �ه‌دا و ده‌ی���ان چاالکیتریش جگه له هه‌ندێک هه‌ڵوێستی شه‌خسی چه‌ند په‌رله‌مانتارێکی که‌م هیچ هه‌ڵوێستێکی فه‌رمی و فعلی په‌رله‌مانمان نه‌بینی ،بگر‌ه له هه‌ندێک دۆخدا له‌م پرس ه چاره‌نوسسازانه‌دا وه‌کو ئه‌وه‌ی هیچ رووی نه‌دابێت وابوو‌ه له‌الی ئه‌و په‌رله‌مانتارانه. ئهمه له‌کاتێکدا په‌رله‌مانتارانی کورد ل �ه ب��اک��وری ک��وردس��ت��ان ل �ه‌ژێ��ر ده‌ستی ده‌وڵه‌تێکی داگیرکاری وه‌ک تورکیادا زۆر ج��ار بینیومانن ل�ه پێناوی ئ �ه‌وه‌ی هه‌ڵوێست ده‌رببڕن بۆ پرسێکی چاره‌نوسساز چاالکان‌ه هاتوونهته مه‌یدان و ته‌نانه‌ت له‌و هه‌ڵوێستانه‌یاندا رووبه‌ڕووی گرتن و لێدان و ئه‌شکه‌نج‌ه و ته‌نانه‌ت له‌سه‌ر کار البردن ب��وون �ه‌ت �هوه ...له‌راستیدا ئهمه نمونه‌ی پ �ه‌رل �هم��ان��ت��اری س �ه‌رک �ه‌وت��وو ن��وێ��ن�ه‌ری گه‌ل‌ه نه‌ک په‌رله‌مانتارێک له‌به‌رئه‌وه‌ی رووبه‌ڕووی ره‌خنه‌ی حزب دهبێتهوه له‌گه‌ڵ هه‌ڵوێست و خه‌می گه‌لدا نه‌بێت ،بهێڵێت زۆر به سانایی رووداوه‌ک��ان له به‌رچاویدا رووب��دات و ته‌نانه‌ت له یاسایه‌کی وه‌ک خۆپیشانداندا که ئێستا ده‌نگی ناره‌زایی گشت چین و توێژه‌کانی کۆمه‌ڵگای ل�ه‌س�ه‌ر ب���ه‌رز ب���ووه‌ت���هوه ،زات ن�ه‌ک��ات ب ه هه‌ڵوێستی خۆیدا بچێته‌و‌ه و بڕیارێکی بوێران‌ه بدات له‌وه‌ی که رایبگه‌یه‌نێت ئه‌و بڕیاره‌ی ئه‌و داویه‌تی خه‌ڵک لێی ناڕازیی ه بۆیه ده‌بێت ده‌ن��گ و ن��اڕه‌زای��ی خه‌ڵک ن��ادی��د‌ه نه‌گیرێت و پێداچوونه‌و‌ه بۆ ئه‌و یاسایه بکرێت. بهداخهوه زۆربه‌ی زۆری په‌رله‌مانتارانی ئێمه هێنده‌ی ئه‌وه‌ی ده‌روێشی ده‌سه‌اڵت و پاره‌ن نیو هێنده له‌خه‌می میلله‌ت و گه‌لدا نین و له‌گه‌ڵ ئازاره‌کانی گه‌لدا ناژین، چونکه ئه‌گه‌ر له‌گه‌ڵ خه‌می خه‌ڵکدا بوونای‌ه ده‌ب��وو النی که‌م زۆرترین کاتی خۆیان له‌ناو خه‌ڵک و جه‌ماوه‌ردا به‌ڕێ بکردایه نه‌ک له‌نێو کۆشک و ته‌الر و سه‌یرانگاکاندا ،به‌شدار بوونای‌ه له سه‌رجه‌م ئ�ه‌و چاالکیی‌ه مه‌ده‌نیانه‌ی که خه‌ڵک ئه‌نجامی ده‌دات و ت�ه‌ن��ان�ه‌ت کلتوری ده‌ست له‌کار کێشانه‌وه‌یان پیاده بکردای ه له‌کاتێکدا ک �ه ح��زب ب���ه‌ره‌و کۆنترۆڵ کردنیان ده‌بات ،به‌اڵم بهداخهوه شه‌یدایی بۆ پاره و ده‌سه‌اڵت ده‌رفه‌تی ئه‌وه‌ی نهداوه ده‌ست له‌کارکێشانه‌و‌ه و به‌جێهێشتنی هۆڵی په‌رله‌مان ببێته مۆدێلێکی دیموکراسی.