ب ه جیاوازییه‌کانه‌وه له‌ژێر چه‌تردا کۆده‌بینه‌وه
›› 11
رۆژنامه‌یه‌کی گشتی هه‌فتانه‌یه ،کۆمپانیای چه‌تر ده‌ریده‌کات
ژمار ه 39
ساڵی یه‌که‌م
دووشه‌ممه 2011/1/10
20ی به‌فرانباری2710
WWW.Chatrpress.com
ناوبردنى (په‌ژاک) ب ه تیرۆریست ،ناڕه‌زایى لێده‌که‌وێته‌وه
نرخ 750 :دینار
«هۆشیار زێبارى ده‌یسه‌لمێنێت ک ه نوێنه‌رى کورد نییه»
[ تایبه‌ت ب ه چه‌تر ]
دواى ئه‌وه‌ى ل ه کۆنگره‌یه‌کى رۆژنامه‌وانیدا له‌گه‌ڵ وه‌زیرى ده‌ره‌وه‌ى ئێراندا( ،هۆشیار زێبارى) وه‌زیرى ده‌ره‌وه‌ى عێراق و ئه‌ندامى سه‌رکردایه‌تى پارتى ،ل ه قسه‌کانیدا (په‌ژاک) ى ب ه تیرۆریست ناوبرد ،ئه‌مه‌ش ناڕه‌زایى لێکه‌وته‌و ه و رۆشنبیرێکیش بۆچوونى وای ه «زێبارى نوێنه‌رى کورد نییه».
هه‌فته‌ى رابردوو (هۆشیار زێبارى) وه‌زیرى ده‌ره‌وه‌ى عێراق و (عه‌لى ئه‌کبه‌ر ساڵحى) وه‌زی��رى ده‌ره‌وه‌ى ئێران ل ه شارى به‌غداد کۆنگره‌یه‌کى رۆژنامه‌وانیان رێکخست ،ئه‌مه‌ش دواى ئ �هوه ه��ات ک ه وه‌زی��رى ده‌ره‌وه‌ى ئێران سه‌ردانى عێراقى کرد بۆ تاوتوێکردنى ره‌وشى سنور و سه‌رچاوه‌کانى ئاو و په‌یوه‌ندى نێوان هه‌ردوو واڵت ،زێبارى ل ه کۆنگره رۆژنامه‌وانییه‌که‌دا وتى :هه‌ردوو واڵت کار دهکهن ل ه دۆسێی رێکخراوه تیرۆریستییه‌کانى وه‌ک موجاهیدینی خه‌لقی ئێرانی و پارتى ژیانى ئازادى کوردستان. ن��اوب��ردن��ى (پ����ه‌ژاک) ب� ه تیرۆریست ل� ه الی�ه‌ن زێبارییه‌وه ،بووه هۆى ناڕه‌زایى ل ه ناوه‌ند‌ه جیاجیاکاندا، لهو باره‌یه‌و‌ه (د.که‌مال میراوده‌لى) نوسه‌ر و رکابه‌رى س �ه‌ره‌ک��ى ب��ارزان��ى ل� ه ه�ه‌ڵ��ب��ژاردن��ى راب�����ردوودا بۆ سه‌رۆکى هه‌رێم ،ب ه (چه‌تر)ى راگه‌یاند« :ئه‌مان ه ک ه ئه‌و قسان ه دهکهن رۆژێک نه‌یانوتوو‌ه کورد لهو
«قسه‌کانی زێباری نیشانه‌ی کاریگه‌ری سیاسه‌ته‌کانی ئێرانه له‌سه‌ر عێراق» واڵتان ه هه‌ی ه و مافى خۆیان ههیه ،له‌به‌رئه‌و‌ه ئه‌وان ه له‌گه‌ڵ پ�ه‌ژاک نیی ه له‌الیه‌ن ئێرانه‌وه ،ک ه ده‌ڵێت ب ه بۆچوونى من به‌هیچ شێوه‌یه‌ک نوێنه‌رى کورد په‌ژاک تیرۆریست ه ده‌یسه‌لمێنێت ک ه نوێنه‌رى کورد نین ،ئه‌گه‌ر نوێنه‌رى کوردبن ده‌بێت به‌رنامه‌یه‌کیان نییه ،چونک ه به‌کارهێنانى زاراوه‌ى تیرۆر بۆ هه‌ر هه‌بێت بۆ یه‌کێتى کورد ،ئه‌وان ل ه کاتێکدا ک ه ده‌ڵێن جواڵنه‌وه‌یه‌کى کوردى به‌ڵگ ه ده‌دات ه ده‌ست واڵتانى پ�ه‌ژاک تیرۆریسته ،هیچ به‌دیلێکى سیاسیشیان ئێران و تورکیا زیاتر ت �ه‌داخ��ول بکه‌ن و ئه‌مه‌ش کێشه‌ى کورد خراپتر ده‌کات . نیی ه ب ه هیچ شێوه‌یه‌ک». هه‌ر له‌وباره‌یه‌و‌ه (شێرزاد که‌مانگه‌ر) ئه‌ندامى میراوده‌لى وتیشى :هۆشیار زێبارى هیچ مافێکى نیی ه ئه‌و شت ه بڵێت ،له‌به‌رئه‌وه‌ى هیچ گفتوگۆیه‌ک کوردیناسیۆنى پارتى ژیانى ئ���ازادى کوردستان
خۆپیشاندانه‌کانى خه‌ڵک کاریگه‌ریان هه‌بوو
بارزانى له ئیمزاکردنی یاسای خۆپیشاندان پهشیمانه [ تایبه‌ت به چه‌تر ] ل��ه ک��ۆب��ون��ه‌وه‌ک��هى پ��ێ��رێ��دا ل��ه‌گ��ه‌ڵ الی �ه‌ن � ه جیاوازه‌کانى هه‌رێمى کوردستان ،سه‌رۆکى هه‌رێم رایگه‌یاندووه ،یاساى قه‌ده‌غه‌کردنى خۆپیشاندانم ئیمزا ن �ه‌ک��ردووه ،وتوشیه‌تى :خهریکه درزێ��ک ده‌که‌وێته ناو میلله‌ته‌که‌مان ،چاودێرانى سیاسیش بۆچونیان وایه ،خودى سه‌رۆکى هه‌رێم لهو درزه به‌رپرسیاره.
له کۆبونه‌وه‌که‌دا (مه‌سعود ب��ارزان��ى) سه‌رۆکى هه‌رێمى کوردستان ،رایگه‌یاندووه« :به راستی من مه‌جبورم ئه‌وه‌ی ب ه زۆرینه‌ی ده‌نگ ده‌نگی له‌سه‌ر ده‌درێ ئیمزای بکه‌م و ئه‌گه‌ر الیه‌نێک پێی وابێ ده‌توانێ ده هه‌زار که‌س دژی یاساک ه کۆ بکاتهوه ،خۆ زۆرینه‌ش ده‌توانێ له به‌رامبه‌ر ئه‌و ده هه‌زار کهسه سه‌د هه‌زار که‌س بێنێته سه‌ر شه‌قام ،به‌اڵم ئایا ئه‌م ه دروس��ت�ه؟ من به هیچ شێوه‌یه‌ک یاسایه‌ک ئیمزا ناکه‌م، که قه‌ده‌غه‌کردنی خۆپێشاندان بکات ،به‌اڵم به رای هه‌مووان رێکخستنه‌وه‌ی شتێکی باشه». بارزانى ئه‌وه‌شى وتووه :من به یه‌ک چاو سه‌یری هه‌موو الیه‌نه‌کان ده‌که‌م ،له به‌رده‌م خوا و میلله‌ت سوێندم خواردووه و به پێی یاساش من نوێنه‌رایه‌تی میلله‌ت ده‌که‌م ،باشه ئه‌گه‌ر
الیه‌نێک که ( )25کورسی له په‌رله‌مان هه‌بێ، ئایا دروسته خۆی به نوێنه‌ری هه‌موو میلله‌ت بزانێ ،ئه‌گه‌ر وابێ ئه‌ی کورسییه‌کانی دیکه نوێنه‌رایه‌تی کێ دهکهن؟ ل �ه‌س �ه‌ر ق��س�ه‌ک��ان��ى ب���ارزان���ى ک �ه به‌شێکى ن��اڕاس��ت�ه‌وخ��ۆ ئاراسته‌ى گۆڕان کراوه (پێشه‌وا تۆفیق) ئه‌ندامى په‌رله‌مان له فراکسیۆنى گ��ۆڕان ،وت��ى :ئێمه خه‌ڵک ه��ان ن��اده‌ی��ن و به‌هیچ شێوه‌یه‌کیش له‌گه‌ڵ هاندانی خه‌ڵکدا نین ،ته‌نها رونمانکردوهتهوه که یاسای رێکخستنی خۆپیشاندان خزمه‌ت به پڕۆسه‌ی سیاسی ناکات. (مه‌سعود عه‌بدولخالق) چ��اودێ��ری سیاسی و رۆشنبیر، سه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌ی ئاماژه‌ی به دره‌نگی کاتی کۆبونه‌وه‌که کرد، وتی :وه‌ک جه‌نابی سه‌رۆکی هه‌رێم وتویه‌تی درز که‌وتووه‌ت ه ناو هه‌رێم ،راسته ،به‌اڵم له‌ژێر سه‌رکردایه‌تی سه‌رۆکی هه‌رێم درز کهوتووهته ناو میلله‌ت و ئه‌و لێی به‌رپرسیاره ،باسی ئه‌وه‌شی کردووه ئه‌و بێالیهنه ،ئهوه دوو خاڵی زۆر زۆر باش و ئیجابیه ،به‌اڵم ئه‌وه‌ی به‌دیده‌کرێت چاره‌سه‌ری ئه‌و درزان ه به شێوه‌یه‌کی دیراسه‌کراو زانستیانه نیه و زیاتر هه‌ر له‌سه‌ر شێوه‌ی پێشوتره. له الپهڕه ( )3زانیارى زیاتر ههیه
وته‌بێژی لیستی سه‌ربه‌خۆی کارمه‌ندانی ته‌ندروستی بۆ (چه‌تر) ده‌دوێت
بۆ الپەڕە 7
چ پێوانه‌یه‌ک رێکخراوێکى تیرۆریستییه؟! هه‌ر بۆی ه داواى رونکردنه‌و‌ه ل ه‌وه‌زاره‌تی دهرهوه و وه‌زی��ره‌ک �هی ده‌که‌ین و داواش ده‌که‌ین، حکومه‌تى هه‌رێمیش رونکردنه‌وه‌یه‌ک بۆ راى گشتى باڵوبکاته‌و‌ه. (چه‌تر) هه‌وڵیدا بۆ وه‌رگرتنى لێدوانى زێ��ب��ارى ،ب���ه‌اڵم ب��ێ ئ��اک��ام ب���وو ،ه �ه‌روه‌ه��ا هه‌وڵدرا لێدوانى پارتى وه‌ربگیرێت ،به‌اڵم (ئارى هه‌رسین) به‌رپرسى راگه‌یاندنى پارتى له سلێمانى وه‌اڵم��ى په‌یوه‌ندی ته‌له‌فۆنی ن�ه‌دای�هوه( ،ره‌س��وڵ ره‌زگه‌یى)یش به‌رپرسى په‌یوه‌ندییه‌کانى پارتى له هه‌ولێر وتى :ئهوه په‌یوه‌ندى به منه‌و‌ه نییه و له‌گه‌ڵ «کاک عیسا» قسه بکه‌ن( ،عیسا)ش که به‌رپرسى مه‌له‌فى ده‌ره‌وه‌ى پارتیه ،وتى :ئاگام لهو شت ه فۆتۆ :ئینته‌رنێت نیی ه و «براده‌رانى قیادیى با وه‌اڵم بده‌نه‌وه». ه �ه‌روه‌ه��ا (ف���ه‌الح مسته‌فا)ش ب �ه‌ڕێ��وه‌ب �ه‌رى (پ���ه‌ژاک) ب ه (چ�ه‌ت��ر)ى راگه‌یاند :به بێ هیچ بنه‌مایه‌کی حقوقی و سیاسی ،پارته‌که‌مان وه‌ک په‌یوه‌ندییه‌کانى حکومه‌تى هه‌رێم وه‌اڵمى ته‌له‌فۆنى رێکخستنێکی تیرۆریستی ن���اوده‌ب���ه‌ن ،ئه‌مه‌ش نه‌دایه‌وه. ه���ه‌ر ل �ه‌م��ب��اره‌ی �هوه م �ه‌ح��م��ود ع��وس��م��ان ئ �ه‌ن��دام گوزارشت ل ه کاریگه‌رییه‌کانی کۆماری ئیسالمی ئێران له‌سه‌ر حکومه‌تی عێراق و قۆناغی سیاسی په‌رله‌مانی عێراق له دژی ئه‌م لێدوان‌ه به‌یاننامه‌یه‌کی باڵوکرده‌وه. ئه‌و واڵت ه‌ده‌کات. وتیشى :ئه‌گه‌ر ل ه پارچه‌یه‌کى ترى کوردستان ل ه الپهڕه ( )4زانیارى زیاتر ههیه حزبێک داواى مافى ره‌واى گه‌له‌که‌ى بکات به
کۆمه‌ڵی ئیسالمی :وه‌زاره‌تى رۆشنبیرى ویستى هه‌را بنێته‌وه
[ تایبه‌ت به چه‌تر]
ئه‌ندامێکى مه‌کته‌بى سیاسى کۆمه‌ڵى ئیسالمى باس لهو ه ده‌کات ،ئه‌گه‌ر بۆ هه‌رانانه‌و ه و سه‌رقاڵکردنى خ �ه‌ڵ��ک ن �ه‌ب��ێ��ت ،ب��ۆچ��ى وه‌زاره‌ت�����ى رۆشنبیرى وشه‌ى جێنده‌ر به‌کاردێنێت؟! ئه‌وه‌ش ده‌خاته‌ڕوو، «لێکدانه‌وه‌ى وشه‌ى جێنده‌ر ده‌گات ه ماره‌کردنى پیاو بۆ پیاو و ژن بۆ ژن».
(عه‌بدولستار مه‌جید) وته‌بێژ و ئه‌ندامی مه‌کته‌بی سیاسی کۆمه‌ڵی ئیسالمی کوردستان له چاوپێکه‌وتنێکى (چه‌تر) دا ده‌ڵێت« :ئێمه وتومانه وشه‌ی (جێنده‌ر) بۆچی به‌کار دێت؟ ئێمه یاسای باری که‌سێتیمان ههیه ئهوه بڕاوهتهوه ،به‌اڵم بۆچی وه‌زاره‌ت��ی رۆشنبیری دێت ئه‌م وشهیه به‌کارده‌هێنێت؟ ئه‌گه‌ر بۆ هه‌را نانه‌و‌ه و بۆ سه‌رقاڵکردنی خه‌ڵک نه‌بێت!». ده‌شڵێت« :ئه‌و ته‌فسیر و لێکدانه‌وانه‌ی ده‌کرێت بۆ وشه‌ی
جێنده‌ر قوڵتر دهبێتهوه ،هه‌تا دهگاته ئه‌وه‌ی لێک ماره‌کردنی پیاو بۆ پیاو ژن بۆ ژن». وته‌بێژه‌که‌ى کۆمه‌ڵ ده‌ڵێت :ئێمه مه‌الکانمان به‌کار نههێناوه، به راستی مه‌الکان بۆ خۆیان هۆشیارن و خۆیان ئاگادارن ،ئێمه به هیچ شێوه‌یه‌ک کۆبونه‌وه‌ی تایبه‌تیمان له‌گه‌ڵ هیچ مه‌ال و مامۆستایه‌ک نهکردووه ،که بێن ئه‌وه‌ی ئێمه پێمان باشه باڵوی بکه‌نه‌وه. ئه‌وه‌ش ده‌ڵێت :ده‌بێت له مه‌الکان پرسیار بکرێت ،ئه‌گه‌ر هێرشیان کردبێت‌ه سه‌ر هه‌ندێک له چاالکانی ژنان ،چونکه به راستی منیش سه‌رنجم له‌سه‌ریان ههیه ،له‌سه‌ر ئه‌و ژنانه‌ی هه‌ندێک قسه‌یان کردووه له سه‌ر مامۆستایان و الیهنه ئیسالمیه‌کان. له الپهڕه ( )5درێژه‌ى چاوپێکه‌وتنه‌که ههیه
په‌رله‌مان پرۆژ ه یاساکانى گۆڕان په‌سه‌ند ناکات [ چه‌تر ] په‌رله‌مانتارێکى گۆڕان ئاماژه بۆ ئهوه ده‌کات، ته‌نها ل�ه‌ب�ه‌رئ�ه‌وه‌ى فراکسیۆنى گ��ۆڕان پ��رۆژه‌ى هاوتاکردنى مووچه‌ى هێزه‌کانى پێشمه‌رگه و پۆلیس و ئاسایشى پێشکه‌ش کرد ،بۆیه زۆرینه‌ى ئه‌ندامانى په‌رله‌مان په‌سه‌ندیان نه‌کرد.
(نه‌ریمان ع�ه‌ب��دواڵ) ئه‌ندامى لیژنه‌ى ناوخۆ و ئاسایش و ئه‌نجوومه‌نه خۆجێیه‌کان له په‌رله‌مانى کوردستان ،له لێدوانێکى رۆژنامه‌وانیدا رایگه‌یاند :پاش هه‌وڵ و داکۆکى زۆر له‌الیه‌ن ئه‌ندامانى په‌رله‌مانى کوردستان له لیسته ئۆپۆرزسیۆنه‌کان و به‌تایبه‌ت فراکسیۆنى گۆڕان ،بۆ یه‌کسان کردنى موچه‌ى هێزه‌کانى پۆلیس و ئاسایش و پێشمه‌رگه‌ى هه‌رێمى کوردستان له‌گه‌ڵ حکومه‌تى عێراق ،به نوسراوى ژماره ( )31له به‌روارى ( )2009/11/18پ���رۆژه ب��ڕی��ارێ��ک ل �ه‌الی �ه‌ن فراکسیۆنى گۆڕانه‌وه پێشکه‌ش به په‌رله‌مانى کوردستان ک��را ،ب�ه‌اڵم ب ه بیانوى جۆراوجۆر دواخرا و پاش چه‌ندین مانگ سه‌ره‌نجام
( )2010/12/30پرۆژه‌که گه‌ڕایه‌وه بۆ حکومه‌ت و په‌سه‌ند نه‌کرا. په‌رله‌مانتاره‌که‌ى فراکسیۆنى گۆڕان بۆچوونیشى وابوو ،ئه‌و بیانوانه‌ى پرۆژه‌که‌ى فراکسیۆنه‌که‌یانى پێ ره‌تکرایه‌وه ئهوه بوو ،پرۆژه‌که له‌الیه‌ن فراکسیۆنى گ��ۆڕان پێشکه‌ش کرابوو بۆئه‌وه‌ى نه‌بێته بڕیارێک بۆ هاوتاکردنى موچه‌کانیان ته‌نها ئه‌مه‌یه بیانوه‌که. س���ه‌ب���اره‌ت ب���ه ره‌وان���ه‌ک���ردن���ى پ���رۆژه‌ک���ه ب���ۆ ح��ک��وم �ه‌ت، په‌رله‌مانتاره‌که‌ى فراکسیۆنى گ��ۆڕان ل�ه لیژنه‌ى ن��اوخ��ۆ و ئاسایش و ئه‌نجومه‌نه خۆجێیه‌کان رایگه‌یاند :ره‌وانه کردنه‌وه‌ى پ��رۆژه‌ک �ه ب��ۆ ح��ک��وم�ه‌ت ب��ۆ ئ �ه‌وه‌ی �ه ه �ه‌ر کاتێک ویستیان ده‌ستکارى پرۆژه‌که بکه‌نه‌وه ،ههرچهنده به‌ڵێنیان پێداوین ک ه جێبه‌جێى بکه‌ن ،به‌اڵم زۆرجار په‌شیمان بوونه‌وه‌مان بینیوه ل ه به‌ڵێنه‌کانیان.
هەواڵ
خه‌اڵتى ئه‌فریقاى باشور بۆ ئاشتى ،ب ه ئۆجه‌الن ده‌به‌خشرێت
ساڵی یه‌که‌م ژماره 39 دووشه‌ممه 2710/10/20 - 2011/1/10
2
[چه‌تر ـ حه‌یده‌ر ناسیح] کۆمیته‌ى ئه‌فریقاى باشوور بۆ به‌خشینى خه‌اڵت به خه‌باتگێڕان ،له مه‌راسیمێکى ش��ک��ۆداردا ،له ش��ارى (که‌یپ) یه‌که‌مین خ�ه‌اڵت��ى نێوده‌وڵه‌تى خ��ۆى ل�ه ب��وارى ئاشتیدا به‌خشى به رێبه‌رى زیندانیکراوى کورد (عه‌بدوڵاڵ ئۆجه‌الن).
به‌گوێره‌ى ئه‌و زانیاریانه‌ى له ماڵپه‌رى (کوردنێت) دا باڵوکراوه‌ته‌وه (عیسا موسا) سه‌رۆکى گروپى به‌رگریکردن له مافى مرۆڤى ک��ورد ،له جیاتى (عه‌بدوڵاڵ ئۆجه‌اڵن) خه‌اڵته‌که‌ى وه‌رگ��رت ،ئه‌و گروپه له شارى (که‌یپ) له ئه‌فریقاى باشوور ،ل ه ()1997/2/14هوه دامه‌زرێنراوه ،که رێکخراوێکى
ن��ا سیاسیى س�ه‌رب�ه‌خ��ۆی�ه و ل �ه‌پ��ێ��ن��او پ��اراس��ت��ن��ى م��اف��ى مرۆڤى کورددا تێده‌کۆشێت، به بێ گه‌ڕانه‌وه بۆ جیاوازى بیربۆچوونى سیاسى و ئایین و ره‌گ�����ه‌ز ،ئ���ه‌م ڕێ��ک��خ��راوه ت��ێ��ده‌ک��ۆش��ێ��ت ل �ه‌پ��ێ��ن��او ب ه ئ��اش��ت��ی��ان�ه چ��اره‌س �ه‌رک��ردن��ى کێشه‌ى کورد له رۆژهه‌اڵتى ناوه‌ڕاست و له تورکیادا به تایبه‌تى. ل���ه ئ��ام��ان��ج �ه‌ک��ان��ى ت��رى ئ��ه‌م ڕێ��ک��خ��راوه ،بریتیه ل ه به‌ئاگاهێنانه‌وه‌ى خه‌باتى کورد بۆ ناساندنى ئه‌و مافانه‌ى ک ه هاونیشتمانیانی ماندێال خه‌اڵتی ئاشتی به‌ئۆجه‌الن ده‌به‌خشن ده‌بێت به ده‌ستى بهێنێت ،وه‌ک هه‌روه‌ها هه‌وڵدان بۆ دروستکردنى ڕێکخراوى مافه‌کانى مرۆڤ و مافى پراکتیزه‌کردنى کلتور و کلتورى و پیاده‌کردن و به‌کارهێنانى زمانى کوردى نه‌ریتى خۆى و پاراستنى ئه‌و مافانه. له بوارى خوێندن و نوسین و پێگه ئه‌لیکترۆنییه‌کادا
«ل ه یه‌ک ساڵدا ( )32هه‌زار منداڵ له‌دایکبوون»
ژماره‌ى دانیشتوانى سلێمانى به‌ره‌و دوو ملیۆن ده‌چێت
[ چه‌تر ـ ئاسۆ محه‌مه‌د] هه‌ر له ئاماره‌که‌دا هاتووه ،ژماره‌ى دانیشتوانى شارى ب�ه‌گ��وێ��ره‌ى ئامارێکى به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تى سلێمانى له ساڵى ()2010دا بریتى بووه له()1,493,348 ره‌گه‌زنام ه و ب��ارى شارستانى پارێزگاى یه‌ک ملیۆن و چوار سه‌د و نه‌وه‌د و سێ هه‌زار و سێ سلێمانى ،ک � ه ل � ه کۆتایى ساڵى ( )2010سه‌د و چل و هه‌شت هاواڵتى بووه. هه‌ر لهو ئاماره‌ى که به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تى ره‌گه‌زنام‌ه و بارى ب�ڵاوک��راوه‌ت��ه‌و ه و وێنه‌یه‌کى ب � ه (چه‌تر) گ�هی��ش��ت��ووه ،ب��اس ل���ه‌و ه ک���راو ه ژم���اره‌ى شارستانى باڵوى کردوه‌ته‌وه ،هاتووه :له ساڵى ()2010دا له دانیشتوانى شارى سلێمانى ل ه ساڵى ( )2010سنورى پارێزگاى سلێمانى ( )32,250منداڵ له‌دایکبوون، لهو رێژه‌یه‌ش ()16,369ی���ان کوڕ و ()15,881یشیان گه‌یشتوه‌ت ه نزیکه‌ى یه‌ک ملیۆن و نیو. له ئ��ام��اره‌ک�ه‌دا ئ��ام��اژ‌ه ب �هوه ک���راوه ،که له م��اوه‌ى کچن. له ئاماره‌که‌دا ئه‌وه‌ش خراوه‌ته‌ڕوو ،که له هه‌مان ساڵدا ساڵى ()2010دا ته‌نها له سنورى پارێزگاى سلێمانیدا ( )197,478ناسنامه و( )70,960ره‌گ �ه‌زن��ام �ه ب ه ( )5,878هاواڵتى گیانیان لهدهستداوه ،لهو رێژه‌یه‌ش ()2,931یان نێرن و ()2,947یشیان له ره‌گه‌زى مێ بوون. هاواڵتیان دراوه.
ساڵى رابردوو گه‌رمیان له‌ناو ئاگردا گوزه‌رى کرد
له‌ناو خوێندکاراندا پارتى فۆرمى حزبی بوون باڵوده‌کاته‌وه
ده‌کات که خوێندکاران فۆڕمى ئه‌ندام بون [ هه‌ولێر ـ هانا ئازاد ] پڕ بکه‌نه‌وه ،له فۆڕمه‌که‌دا داواى چه‌ندین ب ه گوێره‌ى فۆڕمێکى لقى دووى پارتى زانیارى ده‌ک��ات لهو خوێندکاره‌ى که پڕى دیموکراتى کوردستان ،ک ه ل ه رێگه‌ى دهکاتهوه. وتیشى :زانکۆ و په‌یمانگاکان شوێنێکى نوێنه‌رى یه‌کێتى قوتابیان ل ه زانکۆ و په‌یمانگاکانى هه‌ولێر دابه‌شده‌کرێت ،حکومین ،به‌اڵم حزب به هه‌موو شێوه‌یه‌ک زانیارى له‌سه‌ر خوێندکاران کۆده‌کرێته‌و ه ده‌س��ت��ى خستۆت‌ه ن��او ک��اروب��اره‌ک��ان��ی��ی�هوه، و فۆڕمه‌که‌ش ب ه هه‌زار دینار ده‌فرۆشرێت ه یه‌کێتى قوتابیان ده‌یه‌وێت کارى لقى دوو ل ه زانکۆ و په‌یمانگاکان ئه‌نجام بدات. خوێندکاران. لهو فۆڕمه‌ى که پارتى به‌سه‌ر خوێندکارانى به گوێره‌ى فۆرمێکى لقى دووى پارتى دیموکراتى کوردستان ،که له رێگه‌ى نوێنه‌رى یه‌کێتى قوتابیان زانکۆ و په‌یمانگاکانی هه‌ولێردا دابه‌شیکردو‌ه له زانکۆ و په‌یمانگاکانى هه‌ولێر دابه‌شده‌کرێت ،و وێنه‌یه‌کى به (چه‌تر) گه‌یشتووه ،داواى زان���ی���ارى ل �ه‌س �ه‌ر خ��وێ��ن��دک��اران ک��ۆده‌ک��رێ��ت �هوه و زیاتر له ( )12زانیارى وه‌ک (ناوى چوارى، فۆرمه‌که‌ش به هه‌زار دینار ده‌فرۆشرێت‌ه خوێندکاران .شوێنى دانیشتن ،هه‌ڵوێستى سیاسى به‌ر له فۆڕمه‌که‌دا وێ��راى ئ �ه‌وه‌ى ت���ه‌واوى زانیارى ل �ه پ �هی��وه‌ن��دى ،خ��زم��ى پله ی�ه‌ک��ى س �ه‌ر ب ه له‌سه‌ر خوێندکاره‌ک‌ه کۆده‌کرێته‌وه ،دوات��ر داواى الیه‌نه‌کانى تر...هتد) ده‌کات لهو که‌سه‌ى لێده‌کرێت فشار بخاته سه‌ر ئه‌و خزم‌ه نزیکانه‌ى ،ک ه که فۆڕمى الیه‌نگرى پڕ دهکاتهوه و هه‌زار سه‌ر به الیه‌نه‌کانى ترن ،بۆ ئه‌وه‌ى بیهێنن‌ه ریزه‌کانى دیناریش له به‌رانبه‌ردا وه‌رده‌گرن. لهو باره‌یه‌و‌ه (فاتیح مه‌وله‌وى) وته‌بێژى پارتیه‌وه. له‌م باره‌یه‌و‌ه خوێندکارێکى په‌یمانگاى ته‌کنیکى سکرتاریه‌تى یه‌کێتى قوتابیانى کوردستان ب ه هه‌ولێر ،که نه‌یوست ناوى باڵوبکرێته‌وه ،به (چه‌تر) (چه‌تر)ى راگه‌یاند :دابه‌شکردنى ئه‌و فۆرمه ى راگه‌یاند :پارتى ماوه‌ى چه‌ند رۆژێک‌ه فۆڕمى په‌یوه‌ندى به ئ�ه‌وان�هوه نیه و ته‌نها ئ �ه‌وان فۆرمى ئه‌ندام بوون له‌نێوان خوێندکاراندا دابه‌شده‌کات ،داوا قوتابیان دابه‌ش دهکهن و ئه‌و فۆرمه هى لقى دووى
به‌گوێره‌ى ئه‌و هه‌واڵه‌ى ل ه به‌روارى ( )2011/1/3ل ه ژمار ه ()104ى رۆژنامه‌ى (ئااڵ) باڵوکراوه‌ته‌وه ،ب ه مانشێتێکى گه‌ور ه ئاماژ ه به‌و ه کراوه ،ک ه «له‌سه‌ر به‌ڵگه‌کانى ویکیلیکس ئه‌مریکییه‌کان له‌گه‌ڵ (د.فایه‌ق گوڵپى) کۆده‌بنه‌وه« ،د.فایه‌قیش ده‌ڵێت: هه‌ر شتێک به‌رژه‌وه‌ندى میلله‌تى تێدابێت پێشوازى لێده‌که‌م
[ چه‌تر ـ زانیار داقوقى ]
ب ه گ��وێ��ره‌ى ئامارێکى به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی به‌رگری شارستانی گه‌رمیان ،ک ه وێنه‌یه‌کی بۆ (چه‌تر) نێردراوه ،ساڵی ڕابردوو نزیکه‌ی دوو هه‌زار رووداوی ئاگرکه‌وتنه‌و ه ل ه ناوچه‌ی گه‌رمیان رویداو ه و به‌و هۆیهشهوه ،چه‌ندین که‌س بوونه‌ت ه قوریانی.
ب �ه گ��وێ��ره‌ى ئامارێکى ب �ه‌ڕێ��وه‌ب �ه‌رای �ه‌ت��ی ب�ه‌رگ��ری شارستانی گه‌رمیان ،که وێنه‌یه‌کی بۆ (چه‌تر) نێردراوه، ساڵی ڕابردوو نزیکه‌ی دوو هه‌زار رووداوی ئاگرکهوتنهوه له ناوچه‌ی گه‌رمیان رویداو‌ه و به‌و هۆیهشهوه ،چه‌ندین که‌س بوونهته قوریانی. به گوێر‌ه ى ئاماره‌که ،له ساڵی ()2010دا له ناوچه‌ی
گه‌رمیان ( )1986حاڵه‌تی ئاگرکهوتنهوه روویداو‌ه و به‌و هۆیهشهوه پێنج که‌س گیانیان لهدهستداوه و هه‌روه‌ها ()17 که‌سیش برینداربوون ،لهو ژماره‌یه‌ش هه‌شتیان پۆلیسی به‌رگریی شارستانی بوون. هه‌روه‌ها له ئه‌نجامی ئاگره‌کانیشدا زیاتر له ()100 ش و پاوان‌و با خ و ره‌ز‌و ده‌غڵودان) هه‌زار دۆنم زه‌وی (پوو له‌گه‌ڵ ده‌ی��ان ئۆتۆمبێل و س �ه‌دان م��اڵ س��ووت��اون ،ل ه به‌رامبه‌ریشدا له‌الیه‌ن تیمه‌کانی به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی به‌رگی شارستانی زیاتر له ( )500هه‌زار دۆنم زه‌وی ،به سه‌دان نزیخانه و کارگ‌ه‌و دووکان و ده‌یان ما ڵ و ئۆتۆمبێل‌و به که‌ره‌سته‌ی دیکه له سووتان رزگارکراون. ئ�ه‌و ئامار‌ه ئ��ام��اژه‌ى بۆ ئ �ه‌وه‌ش ک���ردووه ،ئ�ه‌و زیان ه مادییانه‌ی له ئه‌نجامی ڕووداوه‌کاندا که‌وتۆته‌و‌ه به زیاتر له یه‌ک ملیۆن و ( )240هه‌زار دۆالر مه‌زه‌ند‌ه ده‌کرێت.
مه‌ترسى ته‌عریب به‌رده‌وامه
[ که‌رکوک ـ سه‌اڵحه‌دین ساڵه‌یی ]
ب ه گوێره‌ى زانیارییه‌کان ل ه دوای روخانی رژێمی به‌عس ،که‌رکوک و ده‌وروبه‌ری دووبار ه ب ه شێوازێکی تر رووب��ه‌ڕووی ب ه عه‌ره‌بکردن ده‌بنه‌و ه و ماوه‌یه‌کیش ه ل ه شارۆچکه‌ی داقوق به‌عسییه‌کان پاڵپشتی لیستی عێراقیی ه خه‌ریکی کڕینه‌وه‌ی زه‌وی و زاری کوردن. (هاشم عاسى کاکه‌یى) نوسه‌ر له شارى که‌رکوک ب ه (چه‌تر)ى وت :هه‌ندێ که‌س له ناوچهکه ده‌یانه‌وێت ئه‌و زه‌وییان‌ه بفرۆشن‌ه عه‌ره‌بی ه��اورد‌ه که مه‌رامێکی سیاسی له‌دواوه‌ییه ،پێویسته حکومه‌تی هه‌رێم یارمه‌تی ئه‌و خه‌ڵک ه بدات ،یان خۆی ئه‌و زه‌وییان‌ه بکڕێت ،له دوای رووخانی رژێمى به‌عس به هیچ شێوه‌یه‌ک هاوکاری کاکه‌ییه‌کان نهکراوه،
له که‌رکوک و داقوق تا ئێستا زیاتر ( )150کاکه‌یی ب ه هۆکاری کورد بوون شه‌هید و بریندار بوونه ،به‌اڵم تا ئێستا نه حکومه‌تی عێراق نه حکومه‌تی هه‌رێم قه‌ره‌بووی ئه‌و شه‌هیدو بریندارنه‌ی نه‌کردوه‌ته‌وه. (د.ئه‌میر خوا که‌ره‌م) قائیمقامی شارۆچکه‌ی داقوق ب ه (چه‌تر)ى راگه‌یاند :ده‌رب��اره‌ی ئه‌و زه‌وییانه‌ی شارۆچکه‌ی داقوق و ده‌وروبه‌ری ،که مه‌زه‌ند‌ه ده‌کرێ ( 15تا )20هه‌زار دۆنم بێت ،ناوی الیه‌ن نابه‌م ،به‌اڵم عه‌ره‌بی هاورد‌ه به نیازبوون ئه‌و زه‌وییانه‌ی کورد بکڕن ،به‌اڵم ئێمه وه‌ک س�ه‌رۆک و ئه‌نجومه‌نی شارۆچکه‌ی داقوق خاوه‌نی زه‌وییه‌کانمان ئاگادار کردۆتهوه که ئه‌و زه‌وییان‌ه نه‌فرۆشرێن‌ه عه‌ره‌بی ه��اوه‌رد‌ه ل ه ناوچهکه.
پارتیه.
د.فایه‌ق گوڵپى و به‌ڵگه‌کانى ویکیلیکس [چه‌تر ـ ئاراس عوسمان ]
ساڵی ( )2010هه‌رێمی کوردستان له‌ناو ئاگردا بوو
و ب����ن����ه‌ب����ڕک����ردن����ى پ��ێ��ش��ێ��ل��ک��اری �ه‌ک��ان��ى م�����اف�����ى م���������رۆڤ و چ��اره‌س��ه‌رک��ردن��ى ئ�ه‌و پ��رس��ان �ه بهشێوهیهکى ئاشتیانه ،به تایبه‌تى له واڵت��ى تورکیا ،ل ه رێ���گ���هى رێ��ک��خ��راوه ک�����وردی�����ی�����ه‌ک�����ان و ن���وێ���ن���ه‌ران���ى خ�ه‌ڵ��ک��ى کوردستانه‌وه. ئ����ه‌ن����دام����ان����ى ئ���ه‌و رێ��ک��خ��راوه بریتین ل ه (عیسا موسا) پارێزه‌ر له بوارى مافى مرۆڤ، (پى نسیوب) پرۆفیسۆر، (شێخ خان) سه‌رکرده‌یه‌کى ئاینى موسوڵمان( ،ئیمام سۆلۆمۆن) ئه‌ندامى په‌رله‌مانى ئه‌فریقاى باشوور،
(تى بووڵى) چاالکوانى بوارى مافه‌کانى مرۆڤ، (ساڵ بێرت) پارێزه‌ر( ،ئێڵ پاڵدشۆک) پڕۆفیسۆر، (پى دێکسته‌ر) ئه‌ندامى په‌رله‌مان. عه‌بدواڵ ئۆجه‌الن له ساڵى ()1978وه پارتى ک��رێ��ک��اران��ى ک��وردس��ت��ان��ى دام���ه‌زران���دوه و ساڵى ( )1984پارته‌که‌ى ده‌ستى به خه‌باتى چه‌کدارى کردووه ،دامه‌زراندنى ئه‌و پارته له الیه‌ن ئۆجه‌ال‌نه‌و‌ه دواى ئهوه هات ،که ماوه‌یه‌کى زۆر بوو له تورکیادا شۆرشه کوردییه‌کان سه‌رکوت کرابوون و زمان و ناسنامه‌ى کورد بوون قهدهغه بوو ،تێکۆشانى ئۆجه‌الن هه‌ر زوو بووه مایه‌ى سه‌ر ئێشه بۆ تورکیا. هه‌ر بۆیه له ساڵى ( )1999له واڵت��ى کینیا ب�ه ه��اوک��ارى کۆمه‌ڵێک واڵت��ى زلهێزى جیهان ده‌ستگیرکرا و ره‌وانه‌ى تورکیا کرا ،نزیکه‌ى ()11 ساڵه ئۆجه‌الن له زیندانى تاکه‌که‌سى ئیمرالیدا گۆشه‌گیر کراوه ،به‌اڵم بێده‌نگ نه‌بووه و هه‌وڵه‌کانى بۆ چاره‌سه‌رکردنى کێشه‌ى کورد به‌رده‌وامه.
رۆژنامه‌ک‌ه باسى لهوه کردووه ،ئه‌مریکییه‌کان له‌گه‌ڵ د.ف��ای �ه‌ق گوڵپى دانیشتن و کۆبونه‌و‌ه دهکهن له‌سه‌ر ئه‌و به‌ڵگانه‌ى ویکیلیکس که له‌سه‌ر هه‌رێمى کوردستان باڵوکراوه‌ته‌وه ،هه‌روه‌ها ئاماژه به‌و‌ه کراوه ،که شاندێکى کۆنگرێسى ئه‌مریکى
له دوو سیناتۆرى ئه‌و واڵته پێکهاتووه ،سه‌ردانى عێراق و هه‌رێمى کوردستان ده‌ک��ه‌ن و پرسیار له‌باره‌ى واقیعبینى ڕاپۆرتى ماڵپه‌رى ویکیلیکس دهکهن. ئ��ه‌وه‌ش باسکراوه،لهو س �ه‌ردان �هى بۆ هه‌رێمى کوردستانى ده‌ک �ه‌ن به فه‌رمى دانیشتن له‌گه‌ڵ گوڵپى دهکهن ،تا بۆچونى خۆى له‌سه‌ر راستى و دروستى به‌ڵگه‌کانى ویکیلیکس بخاته‌ڕوو له‌باره‌ى ئه‌و زانیاریانه‌ى که له‌سه‌ر کوردستان باڵوکراوه‌ته‌وه. (د.ف��ای�ه‌ق گوڵپى) سیاسه‌تمه‌دارى هه‌رێمى کوردستان ،لهو باره‌یه‌و‌ه به (چه‌تر)ى رایگه‌یاند: «بۆخۆم ئاگادارى هیچ لهو سه‌ردان و دانیشتنانه نیم ،ب �ه‌اڵم ئه‌گه‌ر سه‌ردانێکى وا هه‌بێت ئێم ه ئاماده‌ین بۆ گفتوگۆ ،هه‌رشتێک ب�ه‌رژه‌وه‌ن��دى میلله‌تى تێدا بێت منیش پێشوازى لێده‌که‌م».
وتیشى :پێشتر له‌گه‌ڵ ئه‌مریکاییه‌کان چه‌ند جارێک دانیشتنمان ههبووه ،یان داوام��ان کردوه قسه‌یان له‌گه‌ڵدا بکه‌ین ،له ساڵى ()2009ش��دا وه‌فدێکى زانکۆى شیکاگۆ هاتن ،نزیکه‌ى دوو کاتژمێر دانیشتنمان ئه‌نجامدا ل�ه‌ب��اره‌ى ره‌وش��ى کوردستانه‌وه ،بڕیار ب��وو کۆنگره‌یه‌ک ئه‌نجام بدرێت له‌سه‌ر کوردستان له ئه‌مریکا ،به‌اڵم هیچ ده‌نگێکى نه‌بوو. ئه‌وه‌شى وت:ئه‌گه‌ر هه‌ر کات دانیشتنى تازه هاته‌پێش بۆخۆم ئاماده‌م گفتوگۆ ئه‌نجام بده‌م ،ک ه له باشورى کوردستاندا دوو کێشه‌ى سه‌ره‌کیمان ههیه ،کێشه‌ى نه‌ته‌وه‌یى بوون و کێشه‌ى دیموکراتى له‌سه‌ر ئاستى هه‌رێمى کوردستان ،ئه‌وه‌ى بمه‌وێت باسى بکه‌م له‌م دوو ته‌وه‌ره‌دا ده‌بێت.
دهۆک ،رێژه‌ى ته‌اڵق‌و جیابوونه‌و ه به‌رز دهبێتهوه
[چه‌تر ـ رێبوار عه‌زیز ]
ب���ه‌گ���وێ���ره‌ى ئ��ام��ارێ��ک��ى دادگ�����اى تێهه‌ڵچوونه‌و ه ل ه پارێزگاى ده��ۆک، ته‌اڵق و جیابوونه‌وه‌ى هاوسه‌ران له‌گه‌ڵ ساڵی ()2009دا ،ب ه ڕێ��ژه‌ى ( )%15زیاد ده‌کات و سه‌رۆکى دادگاش هۆکاره‌که‌ى بۆ به‌رزبونه‌وه‌ى هۆشیارى هاواڵتیان‌و چه‌ند هۆکارێکى تر دهگێڕێتهوه
به‌گوێره‌ى ئامارێکى دادگ��اى تێهه‌ڵچوونه‌و‌ه ل ه پارێزگاى دهۆک ،ته‌اڵق‌و جیابوونه‌وه‌ى هاوسه‌ران
له‌گه‌ڵ ساڵی ()2009دا ،به ڕێژه‌ى ( )%15زیاد ده‌ک���ات‌و س �ه‌رۆک��ى دادگ����اش ه��ۆک��اره‌ک �هى بۆ به‌رزبونه‌وه‌ى هۆشیارى هاواڵتیان‌و چه‌ند هۆکارێکى تر دهگێڕێتهوه. به‌گوێره‌ى ئه‌و ئاماره‌ى له دادگاى تێهه‌ڵچوونه‌وه‌ى دهۆکه‌و‌ه ده‌ستى رۆژنامه‌ى (چه‌تر) که‌وتووه ،ل ه ساڵى ()2010دا زیاتر له ( )500سکااڵى یاسایی تایبه‌ت به ته‌اڵق و جیابوونهوه رووب �ه‌ڕووى دادگا ک��راوه‌ت �هوه ،به شێوه‌یه‌ک ( )274سکااڵیان له سه‌نته‌رى شاره‌و‌ه ئاراست‌ه کراون ،به‌مه‌ش به به‌راوردى
ساڵی ( )2009رێژه‌که‌ى ( )%15به‌رزبوونه‌وه‌ى به خۆیهوه دیووه. (محه‌مه‌د ئه‌مین شه‌رفانى) سه‌رۆکى دادگاى تێهه‌ڵچوونه‌وه‌ى پارێزگاى ده��ۆک ،له لێدوانێکى رۆژنامه‌وانیدا هۆکارى به‌رزبوونه‌وه‌ى ئه‌و حاڵه‌تانه‌ى گه‌ڕانده‌و‌ه بۆ زیادبوونى ئاستى هۆشیارى هاواڵتیان، هه‌روه‌ک ئه‌و بۆچوونى وایه ،ده‌ستێوه‌ردانى خزمانى ه��اوس�ه‌ران و نه‌بوونى تێگه‌یشتنى پوخت له‌نێوان هاوسه‌راندا و هۆکاره‌کانى ترى وه‌کو توندوتیژی پیاو و کۆچکردن ،هۆکار گه‌لێکن بۆ جیابوونهوه.
مه‌ریوان نه‌قشبه‌ندى له وته‌بێژى ئه‌وقاف الده‌برێت
[چه‌تر ـ ئاسۆ محه‌مه‌د]
دواى ئه‌وه‌ى وه‌زیری ئه‌وقاف و کاروباری ئایینی حکومه‌تی هه‌رێمی ب ه فه‌رمانێکى وه‌زارى ل ه به‌روارى ( )1/3فه‌رمانى البردنى (م �ه‌ری��وان نه‌قشبه‌ندى) وه‌ک وته‌بێژى وه‌زاره‌ت ده‌رکرد و (عوسمان ره‌شادى) له جێگه‌ى دانا.
(مه‌ریوان نه‌قشبه‌ندى) وته‌بێژى پێشووى وه‌زاره‌تى ئ �ه‌وق��اف ل�ه لێدوانێکیدا ب��ۆ رۆژن��ام �هى (چه‌تر)
الى خۆشیه‌و‌ه (عوسمان ره‌ش��اد) وته‌بێژى نوێى رایگه‌یاند :ئاگادارى ئه‌و بڕیار‌ه نیم ،که ده‌رچ��ووه من البراوم کاک عوسمان دانراو‌ه به وته‌یێژى ره‌سمى وه‌زاره‌تى ئه‌وقاف له لێدوانێکیدا بۆ (چه‌تر) رایگه‌یاند: وه‌زاره‌ت ،هیچ پرس و رایه‌ک یان به من نهکردووه .من ته‌نها ئهوهنده ئاگادارم ،که رۆژى پێنج شه‌مم ه نه‌قشبه‌ندى وتیشى :من هیچ هۆکارێک نازانم ئ��اگ��ادارک��رام �هوه وه‌ک وته‌بێژى وه‌زاره‌ت ده‌س��ت چیه بۆ البردنم هیچ شتێکم نه‌وتوه ،که پێچه‌وانه‌ى به‌کاربم. وتیشى :کاک مه‌ریوان النه‌براوه ،به‌ڵکو پله‌ى خۆى سیاسه‌تى حکومه‌ت بێت ،هه‌موو وه‌زیره‌کانم گۆڕیو‌ه له‌گه‌ڵ پارتى و یه‌کێتى و بزوتنه‌و‌ه کارم کردووه ب ه ههیه له وه‌زاره‌ت ،ئه‌و پله‌یه‌ى من به‌ڵێ وته‌بێژى پێى سیاسه‌تى حکومه‌ت و هێڵ‌ه گشتییه‌کانى وه‌زاره‌ت وه‌زاره‌ته ،به‌اڵم به‌دیلى کاک مه‌ریوان نیم. کارم کردووه ،بۆیه من هۆکارى البردنه‌که‌م نازانم.
بارزانی ل ه ئیمزاکردنی یاسای خۆپیشاندان پهشیمانه
«به‌رامبه‌ر ب ه میلله‌تی خۆیان ته‌نازول بکه‌ن سه‌ربه‌رزیه» [ ئا /هاوژین غه‌ریب ] ب��ارزان��ی ل � ه ئیمزاکردنی یاسای خۆپیشاندان په‌شیمان ه و ک���ۆب���ون���ه‌وه‌ک���هی رۆژی ش �ه‌م��م �هی راب�����ردووش هه‌ر ل��ه‌و چ��وارچ��ێ��وه‌ی��ه‌دا ب��وو ه په‌رله‌مانتارانیش رایده‌گه‌یننن ب ه ئاشکرا هه‌ستی پێده‌کرا ک ه په‌شیمان ه به‌اڵم ب ه فه‌رمی رایان نه‌گه‌یاندووه.
رۆژی شه‌مم‌ه ()2011/1/8 مسعود بارزانی سه‌رۆکی هه‌رێمی کوردستان له سه‌اڵحه‌دین سه‌رپه‌رشتی ک��ۆب��وون �ه‌وه‌ی �ه‌ک��ی ف���راوان���ی ک��رد ک �ه ت��ی��ای��دا س �ه‌رۆک��ی په‌رله‌مانی کوردستان و جێگره‌که‌ی و جێگری س �ه‌رۆک��ی ئه‌نجومه‌نی وه‌زی�����ران و وه‌زی��ران��ی داد و ناوخۆ و ئه‌وقاف و سه‌رۆکی لیژنه‌ی یاسایی په‌رله‌مان و سه‌رۆکی ئه‌نجومه‌نی دادوه‌ری و سه‌رۆکی یه‌کێتی زانایانی ئاینی ئیسالمی و س �ه‌رۆک و نوێنه‌رانی فراکسیۆنه‌کان و نه‌قیب و جێگری نه‌قیبی سه‌ندیکای رۆژنامه‌نووسان و راوێژکاری یاسایی سه‌رۆکی هه‌رێم ئاماده‌ی بوون .بارزانی له قسه‌کانیدا وتی «ئه‌وه‌ی هه‌موومان شانازی پێوه ده‌که‌ین یه‌کریزی ماڵی کوردستانییان‌ه که ئه‌مرۆ هه‌ست ده‌که‌م خه‌ریک ه درزێکی تێ بکه‌وێ که ئه‌وه‌یش خۆی له ئیرهابی فیکرییه‌و‌ه ده‌بینێته‌وه» ل�ه‌م ب��اره‌ی�هوه پێشه‌وا تۆفیق، په‌رله‌مانتارێکی گۆڕان که به‌شداری ئه‌و کۆبونه‌وه‌ی ه ب��ووه به ناسه‌رکه‌وتووی وه‌س��ف ده‌ک��ات .له‌به‌ر ئه‌وه‌ی «کۆمه‌ڵێک رهخنه و تۆمه‌ت خرای‌ه پاڵ ئۆپۆزسیۆن به‌تایبه‌ت ئێمه وه‌کو گۆڕان» به‌نمونه‌ش ئه‌وه‌ی که‌وتی ئه‌گه‌ر ئۆپۆزسیۆن هه‌زاران خه‌ڵک بهێنێت‌ه سه‌ر شه‌قام ئه‌وا ده‌توانین سه‌د ه�ه‌زار خه‌ڵک بێنین‌ه سه‌ر شه‌قام. له‌م باره‌یه‌و‌ه مه‌سعود عه‌بدولخالق ،چاودێری سیاسی و رۆشنبیر ،وتی «خۆی بێالیه‌ن کردووه نه‌یوتوو‌ه ئێم ه ده‌یهێنین وتویه‌تی ئه‌وان ده‌یهێنن ،به‌اڵم خۆی هه‌ڕه‌شه‌ی ه یانی ئێو‌ه که‌مایه‌تین بێ ده‌نگ بن ئهوه مه‌نتیقێکی راست نیه». په‌رله‌مانتاره‌که‌ی گۆران وتی« :ئهمه په‌یامێک بوو بۆ ئه‌وه‌ی که ئێمه له‌پشتی ئه‌و مه‌سه‌النه‌وه‌ین هه‌روه‌کو جێگری سه‌رۆکی په‌رله‌مان ته‌ئکیدی کردهوه» ناوبراو ئاماژه‌ی به‌و‌ه کرد که رهخنه و تێبینیه‌کانیان له‌سه‌ر یاساک‌ه بۆ سه‌رۆکی هه‌رێم روونکردوه‌ته‌و‌ه وتی« :ئێم ه خه‌ڵک ه��ان ن��اده‌ی��ن و به‌هیچ شێوه‌یه‌کیش له‌گه‌ڵ هاندانی خه‌ڵکدا نین ته‌نها رونمانکردوهتهوه که یاسای رێکخستنی خۆپیشاندان خزمه‌ت به پڕۆسه‌ی سیاسی ناکات» ،به‌اڵم له به‌رامبه‌ردا حاجی بیالل ،نوێنه‌ری
فراکسیۆنی کۆمه‌ڵی ئیسالمی ،له کۆبونه‌وه‌که‌دا وتی: «تاڕاده‌یه‌کی زۆر سه‌رکه‌وتوو بوو» چونکه گفتوگۆی روون و شه‌فاف کرا .ناوبراو رایگه‌یاند که سه‌رۆکی هه‌رێم داوایکردوو‌ه زیاتر گفتوگۆ له‌باره‌ی یاساکانه‌وه بکرێت و به که‌موکورتیه‌و‌ه نه‌نێردرێت ب��ۆالی .ئه‌و په‌رله‌مانتار‌ه ئه‌مه‌شی وه‌ک خاڵێکی گرنگ وه‌سف کرد. عومه‌ر عه‌بدولعه‌زیز سه‌رۆکی فراکسیۆنی یه‌کگرتوو، له‌وباره‌یه‌و‌ه له لێدوانێکیدا به (چه‌تر)ی وت «لهو جۆر‌ه کۆبونه‌وان‌ه جاریتریش بووه به‌اڵم ئه‌وه‌نده‌ی تیادایه لێک تێگه‌یشتنی زیاتری تیادایه ،دیاربوو سه‌رۆکی هه‌رێم ده‌یویست ڕا و سه‌رنجی هه‌موو الیه‌نه‌کان بزانێت ل ه نزیکه‌وه ،ئێمه پێمانوای‌ه به‌شێوه‌یه‌کی گشتی ئه‌و جۆر‌ه کۆبونه‌وان‌ه خزمه‌ت دهکهن» .ئه‌و په‌رله‌مانتار‌ه وتیشی «بۆ سه‌رۆکی هه‌رێم روونبویه‌و‌ه که ئێمه به ڕه‌هایی دژی یاسای خۆپیشاندان نین وتمان دژی کۆمه‌ڵێک بڕگه‌ی یاساکه‌ین» ناوبراو له قسه‌کانیدا وتی «ئێم ه هه‌ستمان کرد نیگه‌رانیه‌ک ههیه له ته‌شه‌ن‌ه سه‌ندنی خۆپیشاندانه‌کان لهوێوه میسداقیه‌تی بۆچونی ئێم ه ده‌رکه‌وت که وتمان ئه‌و یاسایه له هه‌رێمی کوردستاندا جێبه‌جێ ناکرێت». مه‌سعود عه‌بولخالق ،س �ه‌ڕای ئ �ه‌وه‌ی ئاماژه‌ی ب ه دره‌نگی کاتی کۆبونه‌وه‌که‌دا وتی «مه‌به‌ستی ئیشه‌ک ه وه‌کو جه‌نابی سه‌رۆکی هه‌رێم وتویه‌تی درز که‌وتووه‌ت ه ناو هه‌رێم راسته ،له‌ژێر سه‌رکردایه‌تی خۆی سه‌رۆکی هه‌رێم درز کهوتووهته ناو میلله‌ت ئه‌و لێی به‌رپرسیاره، باسی ئه‌وه‌شی کردووه ئه‌و بێالیهنه ئهوه دوو خاڵی زۆر
زۆر باش و ئیجابیه ،به‌اڵم ئه‌وه‌ی به‌دیده‌کرێت چاره‌سه‌ری ئه‌و درزانه‌ی‌ه به‌شێوه‌یه‌کی دیراس‌ه کراو زانستیانه نیه و زیاتر هه‌ر له‌سه‌ر شێوه‌ی پێشوتره». سه‌رۆکی هه‌رێم له کۆبونه‌وه‌که‌دا وتی «به هیچ شێوه‌یه‌ک یاسایه‌ک ئیمزا ناکه‌م که قه‌ده‌غه‌کردنی خۆپێشاندان بکات ،به‌اڵم به‌ڕای هه‌مووان رێکخستنه‌وه‌ی شتێکی باشه» بارزانی له درێژه‌ی قسه‌کانیدا وتیشی «ئه‌گه‌ر ده‌سه‌اڵت مافی خۆپێشاندانی قهدهغه کردبێت هه‌قی هه‌موو که‌سێک‌ه دژی بوه‌ستێت ،به‌اڵم که یاساک ه ئه‌و هه‌قه‌ی له که‌س قهدهغه نه‌کردبێ ،پێویسته ئه‌و الیه‌نه‌ی که تێبینی له‌سه‌ر هه‌ندێ بڕگه‌ی ناو یاساک ه ههیه پاش ماوه‌یه‌ک داوای هه‌موارکردنی بکات» له‌م وتانه‌ی سه‌رۆکی هه‌رێمدا ئهوه به‌دی ده‌کرێت ک ه پهشیمانه له ئیمزا کردنی یاساک‌ه له‌م باره‌یه‌و‌ه حاجی بیالل وتی «ناتوانم بڵێم پهشیمانه خۆی ده‌توانێت بڵێت، به‌اڵم واهه‌ست ده‌ک�ه‌م دوای ئ�ه‌وه‌ی ئیمزاکه‌ی کردوه و هه‌ستی به‌وه‌کردوو‌ه که نیگه‌رانیه‌کان زیاتر‌ه له‌وه‌ی پێشبینی ده‌کرا ،پێموایه ته‌نها ئۆپۆزسیۆنیش نیه ک ه لهو یاسایه ن��اڕازی�ه« ناوبراو وتیشی ئه‌و هاتن‌ه سه‌ر شه‌قامه‌ی خهڵکه وای��ک��ردوه که «س�ه‌رۆک��ی هه‌رێم نیگه‌ران بێت له‌وه‌ی که یاسایه‌ک دهرچووه له په‌رله‌مان جێگه‌ی نیگه‌رانی خهڵکه» ه�ه‌ر ل�ه‌ب��اره‌ی په‌شیمان بونه‌وه‌ی بارزانی له ئیمزاکه‌ی ،سه‌رۆکی فراکسیۆنی یه‌کگرتوو به چه‌تری وت «به‌سه‌رۆکی هه‌رێمیشه‌و‌ه و به فراکسیۆنی هاوپه‌یمانیشه‌و‌ه دی��ار ب��وو چونک ه ده‌ی��ان��وت با چ���اوه‌ڕێ بکه‌ین بچێته واری جێبه‌جێ
ک��ردن�هوه ،چ په‌له‌یه‌کمان‌ه ئێمه وتمان نه‌خێر چ پێویسته‌کات ئه‌م تاقیکردنه‌وه‌ی ه بکه‌ین» عومه‌ر عه‌بولعه‌زیز له درێژه‌ی قسه‌کانیدا وتی «ئه‌و به‌راشکاوان‌ه نه‌یوت من په‌شیمانم یان نا به‌اڵم خوێندنه‌وه‌ک ه ل���ه‌وێ���وه دروس�����ت ده‌ب���ێ���ت ک���ه وت��ی��ان باچاوه‌ڕێ بکه‌ین جێبه‌جێ بکرێت بزانین سه‌رکه‌وتوو‌ه یان سه‌ر نه‌که‌وتووه» .هه‌ر له‌م باره‌یه‌و‌ه چاودێر‌ه سیاسیه‌ک‌ه مه‌سعود رایگه‌یاند «ئ �ه‌گ �ه‌ر سایکۆلۆژیه‌تی لێدوان و هه‌ڵسوکه‌وته‌کان بخوێنینه‌و‌ه ئهوه به‌دیده‌کرێت ئه‌گه‌ر بیزانیبای‌ه ئه‌و ئه‌نجامه‌ی ده‌ب��ێ��ت ئیمزای ن �ه‌ده‌ک��رد، ئه‌گه‌ر سه‌رۆکی هه‌رێم الیه‌نی زۆرین ه بگرێت و که‌مین‌ه وه‌البنێت ئ �هوه پێی ناوترێت دیموکراتی» ن��اوب��راو پێیوایه په‌شیمان بوونهوه هیچ عه‌یبی تیادا نی ه وتی «خۆمان ده‌زانین سه‌رکرده‌کانی خۆمان به‌رامبه‌ر به خه‌ڵکی تر سه‌دان جار ته‌نازولیان کردووه ،ئێستا به‌رامبه‌ر به میلله‌تی خۆیان بیکه‌ن سه‌ربه‌رزیه» عه‌بدولخالق پێشیوای‌ه ده‌سه‌اڵت و میلله‌ت کهوتوونهته دوو سه‌نگه‌ری جیاواز و لێک جیابونه‌ته‌و‌ه و ئه‌گه‌ر سه‌رۆکی هه‌رێم الی ده‌سه‌اڵت بگرێت ئه‌وا ده‌سه‌اڵت و دیمه‌نی سه‌رۆکیش ناشیرین ده‌بێت و به‌پێچه‌وانه‌شه‌و‌ه الی میلله‌ت بگرێت زیاتر پێگه‌ی به‌هێز ده‌بێت. له ب��اره‌ی ئه‌و وشه‌یه‌ی که باسی تیرۆری فکری ده‌کات پێشه‌وا تۆفیق ،وتی «مه‌به‌ستی روون و ئاشکرا بوو کورت‌ه باسێک بوو له‌سه‌ر ئازادی رۆژنامه‌نوسی و رایگه‌یاند که ته‌شهیر به خودا و به پێغه‌مبه‌ریش ده‌کرێت دیار‌ه مه‌به‌سته‌که‌ی لهوه بوو که ئه‌و نوسینانه‌ی ک ه ماوه‌یه‌ک‌ه به‌شێک له رۆشنبیرانی هه‌رێمی کوردستان رهخنه ده‌گرن ،ده‌الله‌ت‌ه لهوه و گله‌یشی له مه‌الکان کرد ک ه خه‌ڵک هان ده‌ده‌ن بۆ هه‌ندێک پرسی دیاریکراو ئه‌مه‌ش قابیلی قبوڵ نیه» ناوبراو ته‌ئکیدی لهوه کردهوه که ب ه رۆشنبیرانی وتووه «به بۆچونی من ئیرهابی فکری ئه‌و وتار و نوسینانه‌ی‌ه که ماوه‌یه‌ک‌ه باس لهوه ده‌کات سه‌رۆکی هه‌رێم وه‌ک سه‌رۆکی پارتێکی ده‌سه‌اڵتدار داوای���ان له‌سه‌ر رۆشنبیران تۆمارکرد لهو روانگه‌یه‌وه به‌کاری هێناوه»( .چه‌تر) بۆ وه‌رگرتنی رای سه‌ندیکا و نه‌قیبه‌که‌ی په‌یوه‌نید پێوه کرد و نه‌قیبی سه‌ندیکای رۆژنامه‌نوسان ،له‌م باره‌یه‌و‌ه وتی من لێکدانه‌وه‌یه‌کم نی ه بۆ قسه‌کانی سه‌رۆکی هه‌رێم وتی زۆر رێکوپێک بوو من ناتوانم لهوه زیاتر بڵێم .به‌اڵم مه‌سعود عه‌بولخالق وتی «ئیرهابی فکری پێشتر راگه‌یاندنه‌کانی پارتی دیموکراتی کوردستان ئه‌وه‌یان رونکردووه‌ته‌و‌ه جێگه‌ی داخ‌ه ته‌عبیر لهو ڕای‌ه ده‌کات که ده‌ڵێن ئه‌و رۆشنبیر و رۆژنامه‌نوسانه‌ی ده‌نوسن که وه‌اڵمیان ده‌ده‌ینه‌و‌ه قوبوڵی ناکه‌ن ئهوه جۆرێک‌ه له ئیرهابی فکری».
له‌دهۆک ،فرۆشتنى رۆژنامه‌ى ئه‌هلى کابینه‌ک ه ده‌سوتێنێت
«ناکرێت ل ه شارێکدا فرۆشتنى هه‌ندێک رۆژنام ه قه‌ده‌غه‌بکرێت» [ ئا/هێما کۆیى ] به‌پێى چه‌ند زانیاریه‌کى تایبه‌ت ک ه ده‌ست (چه‌تر) که‌وتووه پارتى دیموکراتی کوردستان له‌رێگه‌ى رێگرتن ل ه رۆژنام ه ئه‌هلیه‌کانی هه‌رێمى کوردستان له‌دهۆک ده‌یه‌وێت ناوچه‌ى بادینان به‌بێ کێشه نیشان بدات و ئه‌ندامێکى په‌رله‌مانى کوردستانیش ئه‌و زانیاریان ه پشت راست دهکاتهوه. « فرۆشتنى هه‌ندێک رۆژنام ه سوتاندنى له‌دوایه»
به‌پێى ب �ه‌داواداچ��وون��ێ��ک��ى (چ �ه‌ت��ر) ل � ه ده��ۆک رۆژنامه‌فرۆشه‌کان له‌الیه‌ن که‌سانێکى دیارى کراوه‌و‌ه ئاگادارکراونه‌ته‌و‌ه ئه‌گه‌ر هه‌ندێک رۆژنامه و گۆڤار بفرۆشرێن و هه‌ڵبواسرێت دوات��ر کابینه‌ى رۆژنام ه فرۆشه‌ک ه ده‌سوتێنرێت. رۆژنامه‌فرۆشێکى دهۆک بۆ (چه‌تر) وتى :دواى باڵوکردنه‌وه‌ى چه‌ند بابه‌تێک له‌هه‌ندێک رۆژنام ه له‌سه‌ر پارتى و سه‌رکرده‌کانى ،پارتى له‌رێگه‌ى چه‌ند کهسێکهوه که سه‌ر به ئاژانسى پاراستنن سه‌رجه‌م رۆژنامه‌فرۆشه‌کانى دهۆک لهوه ئاگادارکراونه‌ته‌و‌ه نابێت ئه‌و رۆژنامانه بفرۆشن که دژ به‌پارتى ده‌رده‌چن و به‌ئازادی و ئه‌هلى ناویان ده‌بردرێت. ئ���ه‌و رۆژن��ام��ه‌ف��رۆش��هى ده���ۆک وت��ی��ش��ى :ه�ه‌ر رۆژنامه‌فرۆشێک پابه‌ند نه‌بێت به‌م قسه‌یه‌یى کراوه کابینه‌ى رۆژن��ام �ه فرۆشتنه‌که‌ى ده‌سوتێنرێت و ده‌ستگیر ده‌کرێت. هاوکات عه‌بدواڵ مه‌النورى ،ئه‌ندامى فراکسیۆنى گ����ۆڕان ل �ه‌پ �ه‌رل �ه‌م��ان��ى ک��وردس��ت��ان ب��ۆ (چ �ه‌ت��ر)ى رونکرده‌وه ،له‌ماوه‌ى رابردوو فراکسیۆنه‌که‌یان سه‌ردانى
››
مه‌یدانى ناوچه‌ى بادینانى کردووه ی ساڵى ()2007ى کردووه «پارتى، و له شارى دهۆک هه‌ستیان ب ه به‌جۆرێک له‌ماوه‌ى راب��ردوو ه چه‌ندین رۆژنامه‌نوس و گۆڤار حاڵه‌تێکى له‌م شێوهیه کردوه .له‌ڕێگرتنى له رۆژنام وت��ی��ش��ى «ب���ری���ارم���ان���داوه ل ه ل�ه‌الی�ه‌ن پ��ارت��ى دیموکراته‌و‌ه رێگه‌ى راپۆرتێکه‌وه سه‌رۆکایه‌تى و گۆڤارى ئه‌هلى سکااڵیان له‌سه‌ر تۆمارکراوه په‌رله‌مان و حکومه‌ت ئاگادار و به‌پاره‌ى زیاتر له‌وه‌ی که‌ل ه ک ه و دهۆک وێت ه ی ه د بکهینهوه ک ه ناکرێت له شارێکدا یاساى رۆژنامه‌گه‌ریدا دیاری که به‌شێک‌ه له‌هه‌رێم فرۆشتنى هه‌رێمێکى سه‌ربه‌خۆ کراوه سزادراون. ه�ه‌ن��دێ��ک رۆژن س���ک���رت���ێ���رى س �ه‌ن��دی��ک��اى بکرێت»���.ام���ه و گ��ۆڤ��ار نیشان بدات» قهدهغه رۆژن��ام�ه‌ن��وس��ان��ى کوردستان ئ �ه‌ن��دام �ه‌ک �هى ف��راک��س��ی��ۆن��ى نیگه‌رانى ل��هوه ده‌رب���ڕى ک ه گ���ۆڕان ئ �ه‌وه‌ش��ى خ��س��ت �ه‌روو ،ده‌ب��ێ��ت ئ�ه‌وک�ه‌س��ان�هى تائێستا له‌دادگاکانى هه‌رێمى کوردستان یاساى قه‌ده‌غه‌یانکردوه بیسه‌لمێنن بۆ ق�ه‌ده‌غ�ه‌ک��راوه ئایا ڕۆژن��ام �ه‌گ �ه‌رى ژم���اره ( )35ى س��اڵ��ى ()2007 ئه‌و رۆژنام ه و گۆڤاران ه مه‌ترسیان له‌سه‌ر ئاسایشى به‌ته‌واوى جێبه‌جێ ناکرێت. نیشتمانى ههیه؟. ح��ام��ی��د م���ح���ه‌م���ه‌د ،س��ک��رت��ێ��رى س �ه‌ن��دی��ک��اى الى خۆشیه‌و‌ه ئه‌حمه‌د میره ،سه‌رنوسه‌رى گۆڤارى رۆژن��ام �ه‌ن��وس��ان��ى ک��وردس��ت��ان وت���ى :ب������ه‌رده‌وام ل ه لڤین به (چه‌تر)ی وت :دواى باڵوبوونه‌وه‌ى چه‌ند راپۆرته‌کانى سه‌ندیکاى رۆژنامه‌نوسانى کوردستان راپ��ۆرت��ێ��ک ل�ه‌س�ه‌ر پ��ارت��ى م���اوه‌ى چه‌ند مانگێک ه ره‌خ��ن�ه‌م��ان ل �ه‌وه‌گ��رت��ووه ک�ه ی��اس��اى رۆژن��ام �ه‌گ �ه‌رى گ��ۆڤ��ارى لڤین ل�ه ده��ۆک ق �ه‌ده‌غ �ه‌ک��راوه و نابێت جێبه‌جێ ناکرێت و له دادگاکانى هه‌رێمى کوردستان بفرۆشرێت .وتیشى «چه‌ندین جار ویستومانه له‌گه‌ڵ پابه‌ندى ئه‌ویاسای ه نابن. کۆمپانیاى دابه‌شکردن و سه‌ندیکاى رۆژنامه‌نوسان ناوبراو راشیگه‌یاند «ئه‌م پابه‌ند نه‌بوونه‌ى دادگاکان و ئاسایش ئه‌م کێشه‌یه چاره‌سه‌ربکه‌ین ،به‌اڵم سه‌رى پێشێلکردنى مادده‌ى ()12ى یاساى رۆژنامه‌گه‌ریه، ن�ه‌گ��رت��ووه ،ل�ه‌گ�ه‌ڵ ئ���ه‌وه‌ى ئه‌م ه دی��ارده‌ی �ه‌ک��ى زۆر له‌یاساى رۆژنامه‌گه‌ریدا س��زاى غه‌رام ه دان��راوه بۆ ناشارستانى و نادیموکراسیه». رۆژنامه‌نوسان ئه‌گه‌ر سزابدرێن ،بۆی ه ناکرێت یاساى میره پێیوای ه «پارتى ده‌یه‌وێت له‌م رێگهیهوه شارى تر به‌کاربهێنرێت بۆ سزادانى رۆژنامه‌نوسان». دهۆک وه‌ک هه‌رێمێکى سه‌ربه‌خۆ نیشان بدات و ل ه حامید محه‌مه‌د ،هێماى بۆ ئه‌وه‌شکرد «زانیاریمان کێشه‌کانى هه‌رێم به‌دورى بخات». هه‌ی ه ک ه چه‌ندین رۆژنامه‌نوس ب ه غرامه‌ى مادى زیاتر س��زادراون ل�ه‌وه‌ى که له‌یاساى رۆژنامه‌گه‌ریدا پارتى ،یاساى رۆژنامه‌گه‌رى پێشێلکردووه پارتى چه‌ندین جار پێشێلى یاساى ژم��اره ( )35ه�هی�ه ،بۆیه سه‌ندیکاى رۆژن��ام�ه‌ن��وس��ان ل� ه هه‌وڵى
ئه‌وه‌دای ه ل ه رێگه‌ى راوێژکارى یاساییه‌و‌ه ئه‌م کێشه‌ی ه چاره‌سه‌ربکرێت». به‌وته‌ى ناوبراو ل ه دادگاکانى هه‌رێمى کوردستان له‌برى یاساى رۆژنامه‌گه‌رى یاساى سزادانى عێراقى یان یاساى تر به‌کار ده‌هێنرێت بۆسزادانى رۆژنامه‌نووسان. ئ�ه‌ح��م�ه‌د م��ی��ره ،س �ه‌رن��وس �ه‌رى لڤین ل � ه درێ���ژه‌ی قسه‌کانیدا وتى :پێشێلکردنى یاساى رۆژنامه‌گه‌رى و رێگرتن ل ه رۆژنام ه ئازاد و ئه‌هلیه‌کان له‌دهۆک سیاسه‌تێکى ترى توندتیژى پارتیه. «وه‌زاره‌تى ناوخۆ به‌دواداچوون ناکات»
له‌راپۆرتى شه‌شه‌مى سه‌ندیکاى رۆژنامه‌نوساندا هاتووه له‌ماوه‌ى شه‌ش مانگى رابردوو زیاتر ل ه ()60 سکااڵى یاساى له‌سه‌ر رۆژنامه‌نوسان تۆمارکراوه و ( )20حاڵه‌تى پێشیلکاریش به‌رامبه‌ر ب ه رۆژنامه‌نوسان ئ �ه‌ن��ج��ام��دراوه ک � ه زۆرب���هی���ان ک��ام��ێ��ره لێسه‌ندنى رۆژنامه‌نوسان بووه له راپۆرته‌که‌دا رهخنه له‌وه‌زاره‌تى ن��اوخ��ۆى حکومه‌تى ه�ه‌رێ��م و ئ �ه‌و رۆژنامه‌نوسان ه گیراوه که سکااڵیان له‌سه‌ر تۆمارکراوه و ب ه ده‌میه‌و‌ه نه‌چوون. ئه‌نوه‌ر حسێن ،سکرتێری لیژنه‌ی داکۆکی ل ه مافی رۆژنامه‌نوسان له‌مباره‌یه‌وه وتى ،له راپۆرته‌که‌دا ره‌خن ه ل ه وه‌زاره‌ت���ى ناوخۆ گیراوه ،چونکه به‌دواداچوونى بۆ راپۆرته‌کانى پێشووى سه‌ندیکاى رۆژنامه‌نوسان ن��ه‌ک��راوه ،ه��اوک��ات ره‌خ��ن �ه‌ش ل �ه‌و رۆژن��ام�ه‌ن��وس��ان� ه گ��ی��راوه کاتێک سکااڵیان ل�ه‌س�ه‌ر تۆمارده‌کرێت به‌ده‌م سکااڵکانیانه‌وه ناچن و گوێى پێناده‌ن .ئه‌نوه‌ر نیگه‌رانى خۆشى له‌وه‌نیشاندا ک ه ل ه ماوه‌ى رابردوو هه‌ندێک ل ه رۆژنامه‌نوسان ب ه یاساى سزادانى عێراقى سزادراون و غرامه‌ى مادى زۆریان خراوه‌ته سه‌ر.
راپۆرت ساڵی یه‌که‌م ژماره 39 دووشه‌ممه 2710/10/20 - 2011/1/10
3
دیموکراسى ده‌مامکى ناوێت مهستوره م���اوه‌ی���ه‌ک���ه ب ه مه‌حمود به‌رده‌وامى له دژى پ���ه‌س���ه‌ن���دک���ردن���ى ی���اس���اى خ���ۆپ���ی���ش���ان���دان ،ل���ه ش����ار و شارۆچکه‌کانى کوردستان خۆپیشاندان ده‌کرێت ،به شێوازى جۆراوجۆر ده‌نگى ن�����اڕازى خ �ه‌ڵ��ک ده‌درێ�����ت ب �ه گوێى ده‌سه‌اڵتداراندا ،که که‌س پابه‌ند نیه به‌و یاسایه و داواده‌کرێت هه‌مواربکرێته‌و‌ه یان رێگ‌ه چاره‌یه‌ک بۆ ئهمه دابنرێت، ئه‌مه‌ش راسته ،بمانه‌وێت و نه‌مانه‌وێت ئ �ه‌و ی��اس��ای�ه ل �ه ب���ه‌رژه‌وه‌ن���دى خه‌ڵکدا نیه و ته‌سکردنه‌وه‌ى ئ���ازادى و ده‌ست به‌سه‌رداگرتنێتى ،چونکه ماوه‌یه‌ک‌ه ب ه شێوازى جۆراو جۆر ده‌یانه‌وێت ئه‌و دهنگه ناڕه‌زاییه‌ى له ناو خه‌ڵکدا له ئه‌نجامى بێمافى به‌رزبۆته‌و‌ه به‌ره‌و پوکانه‌و‌ه ببرێت‌و نه‌هێڵیت بگات‌ه ئاستێک که کاریگه‌رى له‌سه‌ر شێوازى به خۆداچونه‌و‌ه دروست بکات یان له شێوازى ده‌سه‌اڵتدارێتیدا، چونکه حساب کردن له‌سه‌ر یه‌ک وش ه و داواکردن له‌سه‌رى ،خۆى بۆخۆى ترسانه لهو ده‌نگان‌ه و لهو هێزه جه‌ماوه‌ریانه، ئهمه له الیه‌ک ،په‌سه‌نکردنى یاساى خۆپیشاندانیش به‌و شێوازه له الیه‌کى تر ،هه‌موو ئهمانه ئاماژه‌یه‌کى ڕوون و دیارن و ئاڕاسته‌که‌ى به کاریگه‌رى خ���راپ ب �ه‌س �ه‌ر ڕه‌وش����ى دی��م��وک��راس��ى ده‌شکێته‌وه ،وه‌ک بیرمان نه‌چێته‌و‌ه ک ه له ڕاب��روودا چى ڕوی��دا هه‌موو ئهمانه درێ��ژک��راوه‌ى ئه‌و کپکردنان‌ه ب��وون ک ه له ڕاب��ردوودا کراون ،بێگومان به‌رده‌وام ب��وون له‌سه‌ر ئ�ه‌و خۆپیشاندانان‌ه دژى په‌سه‌ندکردنى یاساى خۆپیشاندان به‌و شێوازه‌ى ئێستا پێویسته ،چونکه ئه‌م ه ئیتر کۆتایى سنوردانان‌ه بۆ شته‌کان و ئ���ازادی���ه‌ک���ان ،ب��ۆی�ه ب��ه‌رده‌وام��ب��وون ل���ه‌س���ه‌رى زی���ن���دوو ه��ێ��ش��ت��ن �ه‌وه‌ى ئ �ه‌و بابه‌ته‌ی‌ه و بیرخستنه‌وه‌ى ده‌سه‌اڵتداران ه بۆ پێداچوونه‌وه‌ى ئه‌و یاسایه ،چونک ه ئه‌گه‌ر باسى ڕێکخستنى خۆپیشاندان ده‌کرێت لهو یاسایه ،خۆپیشاندان خۆى بۆخۆى ئه‌و ڕێخستنه‌ى ناوێت ،هه‌موو ئ �ه‌و خۆپیشاندانه‌ى ل��ه‌م هه‌رێمانه‌دا ک���راون هیچ ک��ام��ی��ان ئاراسته‌یه‌کى ئ �ه‌وه‌ن��ده خ��راپ��ى وه‌رن��ه‌گ��رت��ووه ،به‌ڵکو داواک��ردن��ى مافێک ب��ووه به یاداشت و دوات��ر کۆتایى پێهاتووه ،ئ�ه‌وه‌ن��ده‌ش هێزى چاالکی‌ه مه‌ده‌نیه‌کان‌و هێزه‌کانى ئاسایشى ئێوو‌ه کۆنترۆڵى هه‌موو ئه‌و خۆپیشاندانانه‌ى ک��ردوه ،بۆیه ده‌کرێت ئهوه بڵێین ئێستاى بیرکردنه‌وه‌ى خه‌ڵک پێویستى به‌و شێوازه مامهڵه کردنه نی ه له‌گه‌ڵیاندا ،چونکه خه‌ڵک هۆشیار‌ه ل ه به‌رامبه‌ر زۆر شتدا ،ڕه‌خنه‌یه‌کیشم بۆ ده‌سه‌اڵتدارانى ئه‌م ههرێمه ئهوهیه ،ئهوهنده بیر له شێوازى کپکردن مه‌که‌نه‌و‌ه ئه‌گه‌ر بتانه‌وێت له گۆره‌پانى سیاسى بمێننه‌وه، چونکه ئه‌و شێوازه‌ى ئێستا ڕقى جه‌ماوه‌ر قوڵتر ده‌کات نه‌ک که‌مکردنه‌وه‌ى بۆی ه شێوازى به‌خۆداچوونه‌و‌ه و گونجاندن ل���ه‌گ���ه‌ڵ ڕه‌وڕه‌وه‌ى دی��م��وک��راس��ی و مافه‌کانى مرۆڤ له ئێستادا پێویست ه ئێو‌ه ده‌توانن له ڕێى بااڵنس ڕاگرتنى دی���م���وک���راس���ى و م���اف���ى م�����رۆڤ و خزمه‌تگوزاریه‌کانه‌و‌ه له ڕێى باشکردنى ژیانى خه‌ڵک‌و ڕێزگرتنى زیاتره‌و‌ه له‌ناو ئ�ه‌م گۆره‌پان‌ه ب�ه‌رده‌وام��ب��ن ن�ه‌ک ئه‌و شێوازه‌ى ئێستا که له به‌رژه‌وه‌ندى که‌س نیه جگ‌ه له دوژمنانى ئ�ه‌م ههرێمه، بێگومان که یه‌ک تۆز هه‌ڵوێست‌ه بکه‌ن و بێنه جێگه‌ى خه‌ڵک هه‌ست باشتر به‌م شتان‌ه دهکهن و په‌شیمان ده‌بنه‌وه ،خه‌ڵک له خۆڕا خۆپیشاندان ناکات دژى یاساى خۆپیشاندان ،خه‌ڵک ده‌یه‌وێت زمان‌و کردارتان یه‌کبێت ،ڕه‌وشى دیموکراسیش به‌م شێوازه دروست نیهو پێویسته وه‌ک خ��ۆى پ��ی��اده بکرێت ،ناکرێت ل�ه ژێر ناوى دیموکراسى هه‌رکه‌س قسه‌ى کرد داواى له دژ بکرێت یان تیرۆر بکرێت و ک �ه‌س نه‌بێت ل �ه‌س �ه‌رى ه�ه‌ڵ��ب��دات و چاره‌نووسى ڕونبکاته‌وه ،بۆیه ده‌کرێت ب ه خۆداچوونه‌و‌ه له به‌رامبه‌ر هه‌موو ئه‌مان ه هه‌بێت نه‌ک پێچهوانه پێناسه‌کردنى.
کوردستانی و هەرێمی
د.که‌مال میراوده‌لى :هۆشیار زێبارى ک ه ده‌ڵێت پژاک تیرۆریست ه ت ک ه نوێنه‌رى کورد نییه ده‌یسه‌لمێنێ
ساڵی یه‌که‌م ژماره 39 2010/11/8 ممهه‌ممه دووش 2711/10/20 - 2011/1/10 دووشه
4
[ ئا /ئاسۆ جه‌وهه‌ر]
عه‌لی ئه‌کبه‌ر ساڵحی ،وه‌زیرى ده‌ره‌وه‌ى ئێران به‌وه‌کاله‌ت ،چوارشه‌مى راب��ردوو ب ه سه‌ردانێکى فه‌رمى گه‌یشت ه به‌غداد و ل ه چاوپێکه‌وتنێکی دیپلۆماتیدا له‌گه‌ڵ هۆشیار زێبارى ،وه‌زیرى ده‌ره‌وه‌ى عێراق، کۆنگره‌یه‌کى رۆژنامه‌نوسیان به‌ست، زێبارى ،پارتى ژیانى ئازادى کوردستانى به رێکخراوێکى تیرۆرستى ناوبرد ،ئه‌م پارته‌ش داواى رونکردنه‌وه‌ى پێویست لهو وه‌زاره‌ته و حکومه‌تى ه�ه‌رێ��م ده‌ک���ات و د.ک�ه‌م��ال میراوه‌دلیش رایگه‌یاند ئه‌وانه‌ى ئه‌و قسان ه دهکهن ئه‌وان نوێنه‌رى کورد نین و ته‌نها پل ه و پایه‌ى خۆیان ده‌پارێزن.
( )2011/1/5وه‌زیری ده‌ره‌وه‌ی ئێران به وه‌کاله‌ت عه‌لی ئه‌کبه‌ر ساڵحی به سه‌ردانێک گهیشته به‌غدای پایته‌ختی عێراق و لهگه ڵ نوری مالیکی ،سه‌رۆک وه‌زی���ران ک��ۆب��ۆوه ،له کۆنگره‌یه‌کی رۆژن��ام�ه‌وان��ی هاوبه‌ش له نێوان وه‌زیری ده‌ره‌وه‌ی عێراق هۆشار زێباری و وه‌زیری ده‌ره‌وه‌ی ئێران به وه‌کاله‌ت به‌سترا ،زێباری، رایگه‌یاند هه‌ر دوو واڵت کار ده‌ک �ه‌ن له دۆسیه‌ی رێکخراوه تیرۆستیه‌کانى وه‌ک موجاهیدینی خه‌ڵقی ئێرانی و پارتى ژیانى ئازادى کوردستان. شێرزاد که‌مانگه‌ر ،ئه‌ندامى کوردیناسیۆنى پارتى ژیانى ئ���ازادى کوردستان (پ���ژاک) به (چه‌تر)ى راگه‌یاند :به‌بێ هیچ بنه‌مایه‌کی حقوقی و سیاسی، پارتیمان پ��ژاک وه‌ک رێکخستنێکی تیرۆریستی ن��اوزه‌د ده‌ک��ه‌ن .ئهمه گ��وزار‌ه له کاریگه‌رییه‌کانی
ک��ۆم��اری ئیسالمی ئێران له‌سه‌ر حکومه‌تی عێراق و قۆناغی سیاسی ئه‌و واڵت ه ده‌ک��ات .ئ�ه‌و هه‌ڵوێست‌ه لهو سۆنگه‌یه‌و‌ه‌جێگای رهخنه و شه‌رمه‌زارکردن‌ه که له‌الیه‌ن که‌سایه‌تیه‌کی ک��ورده‌و‌ه ک ه له‌سه‌ر بنه‌مای تێکۆشان و خوێنی شه‌هیدانی کوردستان ب���ۆت���ه وه‌زی��������ری دهرهوه، راده‌گه‌یه‌ندرێ ،وتى :پێویست ه به‌رپرسانى حکومه‌تى هه‌رێمى ک���وردس���ت���ان و ب �ه‌رپ��رس��ان��ى عێراقیش بزانن که پژاک ل ه چ ئاستێکدا و به‌چ شێوازێک کار و خه‌باتى خۆى ده‌ست پێکردوو‌ه هه‌تا ئێستا په‌یڕه‌و پڕۆگرامى خۆى ههیه و لهو چوارچێوه‌یه‌دا هه‌نگاوى خۆى هه‌ڵگرتووه ،هه‌نگاوێک‌ه به ته‌نیا بۆ دیموکراتیز‌ه کردنى ئێران بووه. ئاماژه‌ى بۆ ئه‌وشکرد که ئه‌گه‌ر له پارچه‌یه‌کى ترى کوردستان حزبێک داواى مافى ره‌واى گه‌له‌که‌ى بکات به چ پێوانه‌یه‌ک رێکخراوێکى تیرۆرستیه؟! داواى رونکردنه‌و‌ه له وه‌زاره‌ت��ی دهرهوه و وه‌زیره‌که‌ی ده‌که‌ین و داواشده‌که‌ین که حکومه‌تى هه‌رێمیش رونکردنه‌ویه‌ک بۆ راى گشتى باڵو بکاتهوه. ه �ه‌روه‌ه��ا ئه‌ندامه‌که‌ى کوردیناسیۆنى پ��ژاک، جه‌ختى ک����ردهوه :ناوهێنانى پ��ارت��ى ژی��ان��ى ئ��ازادى کوردستان به تیرۆرست ئهوه ده‌گێنێت که له‌م کاته‌دا ترفکیى دیپلۆماسى واڵتانى ئێران و تورکیا و سوریا و عێراق ئهوه دیارى ده‌کات که به‌ته‌نیا رێکه‌وتنه‌کانیان
له‌سه‌ر گه‌لى کورد چڕ ده‌که‌نه‌وه ،دی��اره که ئه‌وان ه له ب�ه‌رژه‌وه‌ن��دى سیاسى هه‌ندێک واڵت��دا به‌رژه‌وه‌ندى گه‌له‌که‌ى خۆیان له‌به‌ر چاوناگرن ،به‌تایبه‌تى بۆ که‌سایه‌تیه‌کى وه‌ک هۆشیار زێ��ب��ارى ،حکومه‌تى هه‌رێمى کوردستانیش له هه‌مانکاتدا پێویست ده‌کات ئه‌و به‌رژه‌وندی‌ه سیاسیانه‌ى که به‌ژه‌وندى گه‌لى کورد ێ ره‌چاو بکه‌ن و چاوى پێدا بخشێننهوه. دهخاته بن پ د.که‌مال میراوده‌لى ،رکابه‌رى سه‌ره‌کى مه‌سعود بارزانى له هه‌ڵبژاردنى رابردوو بۆ سه‌رۆکایه‌تى هه‌رێم، به (چه‌تر)ى راگه‌یاند :ئهوانه به‌ڕاستى وه‌ک کورد بیرناکه‌و‌ه هه‌ر بۆیه‌ش شوێنه‌که‌ى خۆیان پاراستوه، ده‌بێت تۆ پێش ئه‌وه‌ى حزبێک تاوانبار بکه‌ى ده‌بێت به‌رنامه‌یه‌کى سیاسیت پێبێت و بڵێى گه‌لى کورد ل ه ئێراندا مافى ههیه ،له به‌رامبه‌ر له‌سێداره‌دان ده‌نگ هه‌ڵبڕیت ،ئه‌گه‌ر چاره‌سه‌رێکى سیاسى هه‌بێت جا
ئه‌گه‌ر حزبێکى تر قبوڵى ده‌کات و ئه‌م قبوڵى ناکات ئه‌وسا تۆ هه‌قت ههیه بڵێى ئهمه حزبێکى تیرۆرست‌ه و دیالۆگ و چاره‌سه‌رى سیاسى قبوڵ ناکات. میراوده‌لى وتى :ئێستا کورد له ئێران ،له تورکیا، له سوریا له هه‌موو کاتێک چه‌وساوه‌تر‌ه ئهمانه ک ه ئه‌و قسان‌ه دهکهن رۆژێک نه‌یانوتوو‌ه کورد لهو واڵتان ه ههیه و مافى خۆیان ههیه ،له‌به‌ر ئهوه ئهوانه به‌ڕاى من نوێنه‌رى کورد نین بۆیه ئه‌و قسان‌ه ده‌ک �ه‌ن ،ب ه هیچ شێوه‌یه‌ک نوێنه‌رى کوردنین ئه‌گه‌رنا نوێنه‌رى کوردبن ده‌بێت به‌رنامه‌یه‌کیان هه‌بێت بۆ یه‌کێتى کورد، ئه‌بێت به‌رنامه‌یه‌کى فراوانى هه‌بێت که چوارچێوه‌یه‌کى سیاسى بێت هه‌موو هێزه سیاسیه‌کانى کوردى تێدا بێت و له‌سه‌ر بنه‌ماى خه‌باتێکى سیاسى مه‌ده‌نى و ئاشتیان ه و دیپلۆماتى بێت ،ئه‌وان له‌کاتێکدا که ده‌ڵێن پژاک تیرۆریسته هیچ به‌دیلێکى سیاسیشیان نییه به‌هچ
شێوه‌یه‌ک ،پێشوای‌ه به‌کارهێنانى زاراوه‌ى تیرۆر بۆ هه‌ر جواڵنه‌وه‌یه‌کى کوردى به‌ڵگ‌ه ده‌دات‌ه ده‌ست واڵتانى ئێران و تورکیا زیاتر ته‌داخول بکات و ئه‌مه‌ش کێشه‌که‌ى ێ ئه‌وه‌ى چاره‌سه‌رێکى سیاسى کورد خراپتر ده‌کات به‌ب هه‌بێت ،ناوبراو جه‌ختى ل�ه‌وه‌ک��ردهوه :هۆشیار زێبار هیچ حه‌قێکى نییه ئه‌مکار‌ه بکات له‌به‌ر ئه‌وه‌ى هیچ دایلۆگێک له‌گه‌ڵ پژاک نییه له‌الیه‌ن ئێرانه‌وه ،ک ه ده‌ڵێت پژاک تیرۆریسته ده‌یسه‌لمێنێت که نوێنه‌رى کورد نییه .ده‌یتوانى به شێوه‌یه‌کى دیپلۆماتى قسه‌ى بکردای‌ه نه‌ک بهوشێوهیه له‌به‌ر ئه‌وه‌ى ئه‌و کوردێک‌ه و وه‌ک مرۆفێکیش ئه‌رکى سه‌رشانێتى که به واڵتى ئێران بڵێت که مافى کوردانى رۆژهه‌اڵتى کوردستان بدات. د.که‌مال میراوده‌لى ،هێما بۆ ئه‌وه‌شده‌کات ک ه دۆزى کورد له رۆژهه‌اڵتى کوردستان گهورهتره له رێکخراو حزبێک و دۆزى میلله‌تێکه ،ئه‌و میلله‌ت ه مافى چاره‌نووسى ههیه زمانى خوێندن و ئازادى هه‌بێت، ده‌شبێت پ��ژاک و هه‌ر حزبێکى تر خه‌باتى سیاسى و رۆشنبیرى و ئایدۆلۆژى له رۆژهه‌اڵتى کوردستان پێشبخه‌ن له‌برى خه‌باتى چه‌کدارى. لە مبارەیەوە بۆ وەرگرتنی لێدوانی پارتی ،لەسێكاتی جیاوازادا چەندین جار پەیوه‌ندی كرا بە ئاری هەرسین، بەرپرسی راگەیاندنی پارتی دیموكراتی كوردستان لە سلێمانی وەاڵمی په‌یوەندیە تەله‌فۆنیەكەی نەدایەوە و په‌یوەندیش ك��را بە رەس��وڵ رەزگ��ەی��ی ،بەرپرسی په‌یوەندییەكانی پارتی لەهەولێر وتی :ئەوە پەیوەندی بەمنەوە نییە ،لهالیهکیترهوه عیسا ،بەرپرسی مەلەفی دەرەوەی پارتی ،وتی :من هەتا ئاگام لەوتە كەشی نییە ئیشی ئێمەش نییە ،ئ��ەو‌ه ب��رادەران��ی قیادی با بەرگری لە خۆیان بكەن ئەوەئیشی ئێمە نییە.
له‌سلێمانیه‌و ه بۆ کوبانى ،داواکرا سوریا ده‌ست ل ه جینۆسایدى کورد هه‌ڵگرێت [ ئا /کارزان ] ل ه رۆژئ��اواى کوردستان کورد رژان ه سه‌ر شه‌قامه‌کانوئیدانه‌ىسیاسه‌ت هنکۆلێکاره‌کانى ده‌سه‌اڵتدارانى ده‌وڵه‌تى سوریایان کرد و له سلێمانیش چاالکیه‌ک ب ه به‌شدارى چه‌ندین رێکخراو و الیه‌ن و که‌سایه‌تى به‌ڕێوه‌چوو، ئه‌ندامێکى فراکسیۆنى گۆڕانیش رایگه‌یاند فراکسیۆنه‌که‌یان ده‌رباره‌ى ئه‌و پێشێلکاریان ه به‌رامبه‌ر ب ه کوردانى رۆژئ��اواى کوردستان ده‌کرێت داده‌نیشن و گفتوگۆى له‌باره‌و ه دهکهن. سوتاندى ( )285منداڵ
به ده‌یان ئه‌ندامی «رێکخراوى دیموکراتى گه‌نجان» ل �ه ک��ۆب��ان��ی رۆژئ�����اواى ک��وردس��ت��ان هه‌ینى راب���ردو ( )2011/1/7بۆ ئیدانه‌کردنى سیاسه‌ته‌کانى کۆمارى سوریا چاالکییه‌کى رێپێوانیان کرد .له رێپێوانه‌که‌دا، خۆپیشانه‌ده‌ران داوایان له کاربه‌ده‌ستانی ده‌وڵه‌تی سوریا کرد ،کۆتایی بێنن به سیاسه‌تی گوشار و کێشه‌ی
ک��ورد به رێ��ب��ازی دیموکرتى و ئاشتیانه چاره‌سه‌ر بکه‌ن ،هه‌روه‌ها هه‌مان رۆژ کاتژمێر دووى پاشنیوه‌ڕۆ له سه‌کۆى ئازادى پارکى ئازادى شارى سلێمانى ده‌یان رێکخراو و الیه‌نى سیاسى به‌شدارى ئه‌و هه‌ڵمه‌ته‌یان کرد که «ده‌ستپێشخه‌رى پشتگیرى له رۆژئاواى کوردستان» رێکیانخستبوو بۆ ئیدانه‌کردنى سیاسه‌ته‌کانى ده‌وڵه‌تى سوریا که له‌سه‌ر کورد به‌ڕێوه‌ى ده‌بات. ده‌سته‌ک‌ه به‌یاننامه‌یه‌کى نوسراویان باڵوکردوهتهوه که وێنه‌ی‌ه‌کیان بۆ (چه‌تر) ناردوو‌ه جه‌ختى دهکردهوه له‌باره‌ى ئهوه رووداو‌ه مێژویانه‌ى که له‌الیه‌ن حزبى به‌عسى سوریاو‌ه بۆ قڕکردنى کوردان سااڵنێک‌ه درێژه‌یان‌ه ههیه و ئاماژه ده‌کات که ده‌وه‌ڵه‌تى سوریا هه‌ستاو‌ه به سوتاندنى سینه‌ماى شارى عامودا ،له ساڵى (،)1960/11/13 زیاتر له ( )285منداڵى کورد له سینه‌ماکه‌دا بوونه‌ت ه قوربانى و سوتاندنى زیندانى حه‌سه‌ک‌ه ساڵى ()1993 تێیدا ( )67کورد گیانیان له‌ده‌ستدا و ( )350هه‌زار ک��وردى پارێزگاى حه‌سه‌ک‌ه ساڵى ( )1962بێبه‌ش کراون له ناسنامه‌ى هاواڵتیبونى سوریا ،به‌یاننامه‌که‌یان به‌ناوى «بۆ ویژدانى مرۆڤایه‌تى قڕکردنى کورد له
سوریا» باڵوکردوهتهوه. ئه‌م جینۆساید ه بوه‌ستێنن ج��اوی��دان ک�ه‌م��ال ح �ه‌س �ه‌ن ،ک��وردێ��ک��ى رۆژئ���اواى کوردستانه و یهکێکه له رێکخه‌رانى هه‌ڵمه‌ته‌ک‌ه ب ه (چه‌تر)ى راگه‌یاند ئه‌م چاالکییه‌ى ئه‌مڕۆ کردمان بۆ شه‌رمه‌زارکردنى ئه‌و جینۆسایده‌ی‌ه که له‌الیه‌ن ده‌وڵه‌تى سوریاو‌ه بهڕێوه ده‌چێت ،داوامان له حکومه‌تى هه‌رێم یان هه‌ر ده‌وڵه‌تێک که ئاوڕێک له رۆژئاواى کوردستان بده‌نه‌وه ،هه‌وڵ بده‌ن ئه‌م جینۆساید‌ه بوه‌ستێنن ،هه‌روه‌ها رێکخه‌رى هه‌ڵمه‌ته‌ک‌ه داواى له هه‌موو حزبه‌کانى هه‌ر چوار پارچه‌ى کوردستان کرد که گوشار بخهنه سه‌ر رێکخراوى ن�ه‌ت�هوه یه‌کگرتووه‌کان ( )unکه ئه‌م جینۆسایده‌ى گه‌لى کورد بوه‌ستێنن و ره‌وشى کورد ل ه رۆژئاوا به‌ره‌و باشى ببرێت. ه �ه‌روه‌ه��ا جه‌ختیکرده‌و‌ه ل�ه‌س�ه‌ر به‌به‌عه‌ره‌بکردنى ناوچ‌ه کوردیه‌کان له رۆژئ���اواى کوردستان که له ساڵى ( )1973پرۆژه‌ى که‌مه‌رى عه‌ره‌بى :به درێژاى ( )375ک��م و پانتایى ( )20ک��م ل�ه س�ه‌ران��س�ه‌رى سنورى دابه‌شکراوى نێوان سوریا و تورکیادا له کورد
سه‌ندراوه‌ته‌و‌ه و دابه‌شکراو‌ه به‌سه‌ر عه‌ره‌بى هاورده‌ى ئه‌و هه‌رچوار پارچه‌ى کوردستان. واڵته‌دا و به عه‌ره‌بکردنى کێڵگ‌ه نه‌وتیه‌کانى کوردستان، کوردستان یه‌ک پارچه‌ی ه ه�ه‌روه‌ه��ا هێما ک��راوه به بڕیارێکى ژم��اره ()521ى کوێستان محه‌مه‌د ،ئه‌ندامى په‌رله‌مانى کوردستان، سه‌رکردایه‌تى حزبى به‌عسى سوریا له ( )1974/6/24له‌سه‌ر لیستى گۆڕان ،که به‌شدارى چاالکییه‌ک‌ه بوو ب ه ( )49کۆمه‌ڵگا بۆ عه‌ره‌به‌کان له‌سه‌ر خاکى جوتیار‌ه (چه‌تر)ى راگه‌یاند :وه‌ک ئه‌ندامى فراکسیۆنى گۆڕان کورده‌کان دروستى ک��ردووه و عه‌ره‌به‌کان هێنراون بۆ به‌شداریم له‌م که‌مپین‌ه کردوه به مه‌به‌ستى ده‌رخستنى داگیرکردنى خاکى کورده‌کان. هاوسۆزى و پشتگیرى بۆ خوشک و براکانمان له باس له ده‌رکردنى خوێندکارانى کورد له خوێندن کوردستانى سوریا ،ئێمه پێمانوای‌ه کوردستان یه‌ک و کوشتنیان کراوه ،هه‌روه‌ها کوشتنى ( )45سه‌ربازى پارچه‌ی‌ه خه‌م و زامه‌کانى پێکهوه گرێدراون و لێک گه‌نجى کورد له ساڵى ( )2004له ناو سوپاى عه‌ره‌بى جیا نابنه‌وه ،وتى :ئیدانه‌ى هه‌موو ئه‌و کوشتن و بڕینان ه سوریادا و کوشتنى که‌سایه‌تى ئاینى کوردیش شێخ ده‌که‌ین که ده‌رهه‌ق به گه‌لى کورد له سوریا ده‌کرێ محه‌مه‌د مه‌عشوقى خه‌زنه‌وى رویانداوه. و داوا له حزبى به‌عسى س��ورى ده‌که‌ین ئه‌و زوڵ��م و م��ح�ه‌م�ه‌د م �ه‌ح��م��ود ،ک �ه گه‌نجێکى رۆژئ����اواى زۆری‌ه راگرێت و کۆتایى بێنێت به نه‌هامه‌تیه‌کانى کوردستانه ،له زانکۆى سلێمانى ده‌خوێنێت ،ئاماژه‌ى خوشک و براکانمان و ئه‌و جینۆساید و ره‌شه‌کوژى و بۆ ئهوه کرد ئه‌م چاالکیی‌ه تایبه‌ت نییه به روداوێک به‌عه‌ره‌ب کردنه‌ى راگرێت و کۆتایى پێ بێنێت ،جه‌ختى به‌ڵکو بۆ هه‌موو ئه‌و روداوانه‌ى رۆژانێک‌ه رویان داوه له ل �ه‌وه‌ش ک��ردهوه وتى «ئێمه له‌سه‌ر ئه‌و به‌یاننامه‌یه‌ى رۆژئاواى کوردستان به‌ده‌ستى ده‌سه‌اڵتدارانى سوریا له له‌سه‌ر ئه‌و پێشێلکاریه‌ى به‌رانبه‌ر کورد کراوه ده‌بێت دژى گه‌لى کورد ،هه‌روه‌ها وتیشى :پێویسته گه‌نجانى وه‌ک فراکسیۆنى گ��ۆڕان دانیشتن و گفتوگۆى ل ه باشورى کوردستان پشتگیرى بکه‌ن له ره‌وشى کوردانى باره‌و‌ه بکه‌ین».
هـــــه‌واڵی کوردستانی ( )52کۆڵبه‌ر کوژراون
ل �ه ی �ه‌ک �ه‌م رۆژی س���ه‌ری س��اڵ��ی زای��ن��ی��دا ،ل ه هه‌رێمه‌کانی سه‌ڵماسى کوردستان هێرش کرای ه سه‌ر کۆڵبه‌رانی کورد و له ئه‌نجامدا کاسبکارێک کوژرا و یه‌کێکیتر بریندار بوو ،به‌گوێره‌ی سهرچاوه هه‌رێمییه‌کان ،هێزه‌کانی سوپای پاسداران له یه‌که‌م رۆژی ساڵی نوێی زاینیدا له هه‌رێمی شپیرانی سه‌ر به سه‌ڵماس هێرش دهبهنه سه‌ر کۆڵبه‌ران و ل ه ئه‌نجامدا کۆڵبه‌رێک به‌ناوی ئیره‌ج مه‌حه‌مه‌دی، گیانی له‌ده‌ستدا و کۆڵبه‌رێکى تر به ناوى سامی مه‌حمو‌دزاده ،بریندار ب��ووه .دوای ( )24کاتژمێر تواندرا ته‌رمی ئیره‌ج مه‌حه‌مه‌دی ،وه‌رگیرێته‌و‌ه و سامی مه‌حمودزاده‌ش ،بۆ نه‌خۆشخانه‌ی ئورمێ گوازراوه‌ته‌وه ،به‌گوێره‌ی ئاژانسی هه‌واڵنێری فوڕات، له ساڵی ()2010دا له‌سه‌ر سنوره‌کانی رۆژهه‌اڵت و باکوری کوردستان النیکه‌م ( )52کۆڵبه‌ر له الیه‌ن چه‌کدارانی کۆمارى ئیسالمى ئێران و کۆمارى تورکیاو‌ه کوژراون.
داوا له‌سه‌ر ئه‌ردۆغان تۆمار ده‌کرێ
ک��ۆن��گ��ره‌ی ن �ه‌ت �ه‌وه‌ی��ی ک��وردس��ت��ان ()knk رای��ده‌گ �هی �ه‌ن��ێ��ت ک �ه س����ه‌رۆک وه‌زی����ری ت��ورک (ره‌ج��ه‌ب ته‌یب ئ �ه‌ردۆغ��ان) ،ب�ه‌و لێدوانانه‌ی ک ه له‌سه‌ر زمانی کوردی ده‌یدات ،تاوانی مرۆڤایه‌تی ئه‌نجام ده‌دات .له‌به‌ر ئهوه )knk( ،له نامه‌یه‌کدا بۆ نهتهوه یه‌کگرتووه‌کان سکااڵیه‌کى له دژی ئ �ه‌ردۆغ��ان تۆمار ک��رد .نامه‌که‌ی ( )knkب ه ناوی سه‌رۆکی کۆمیسیۆنی زمان و په‌روه‌رده‌ی (( )knkرۆژان حازم) بۆ نهتهوه یه‌کگرتووه‌کان، سه‌رۆکایه‌تی یه‌کێتی ئ�ه‌وروپ��ا و سه‌رۆکایه‌تی کۆمیسیۆنی یه‌کێتی ئه‌وروپا نێردرا .له نامه‌که‌دا ئاماژه به راپۆرته‌کانی تورکیا ،لێدوانه‌کانى سوپا و لێدوانه‌کانی ئه‌ردۆغان که تواندنه‌و‌ه له‌سه‌ر کوردان فه‌رز دهکهن ،هه‌روه‌ها له نامه‌که‌دا هاتووه :هه‌تا زمانی کوردی له ده‌ستوری بنچینه‌یی و یاساکاندا مسۆگه‌ر نه‌کرێت ،ئه‌و سیاسه‌ت‌ه به پالن به‌رده‌وام ده‌بێت و له ئه‌نجامدا زمانی گه‌لێک له‌ناو ده‌چێت.
گۆڕستان لەسەر گۆڕستان دروست دەكرێ
ئازادیا والت
ئاشكرابوو كە س��ەرۆك شارەوانی چەولیكی سەر بەئەكەپە ،لەگۆڕستانێك بەناوی دوزگاچی شارەكە كە تەرمی « »130گەریالی پەكەكەی تیا نێژراون لەسااڵنی « 1990ـ ،»2000گۆڕستانێكی نوێی لەسەر دروست كردووە. هەرچەندە ئەو شوێنە لەنەخشەی شارەوانی وەكو گۆڕستانی بێ كەسان دی��ار ك��راوە ب��ەاڵم شارەوانی چووە گۆڕی تری تێدا دروست كردووە .لەو بارەیەوە نوێنەری دەزگای ونبووان جەنگیز توران ،لەرێگای بیرۆی مافی مرۆڤەوە داوای لەسەر شارەوانی چەولیك تۆماركرد. توران دەڵێت؛ ئەكەپە لەسەر ئاین سیاسەت دەكات، بەاڵم ئەو شتانەی لەئاین گوناه و قەدەغەن ئەوانەدەكات. بەگوێرەی زانیارییەكان گۆڕی نزیكەی «»130 تا « »200گەریال بەم شێوەیە گۆڕی تری لەسەر دروست كراوە.
له‌حه‌له‌ب ژنێکی چاالکوان ده‌ستگیرکرا
ف��ش��اره‌ک��ان��ی ک���ۆم���ارى س���وری���ا ل���ه‌س���ه‌ر پ��ارت��ی� ه سیاسیه‌کانی ک��ورد له رۆژئ����اواى کوردستان له‌زیاد بووندایه .به‌تایبه‌تیش گوشاره‌کانی سه‌ر پارتی یه‌کێتی دی��م��وک��رات��ی» »PYDگهیشته ئاستێکی بڵند . له‌شارى حه‌له‌بى رۆژئاواى کوردستان ژن‌ه چاالکوانێکى کورد له‌الیه‌ن هێزه ئه‌منیه‌کانى سوریاو‌ه که ئه‌ندامی باڵی ڵ هۆرۆ)یان ده‌سگیرکرد. ژنانی»( »PYDقدره‌ت به‌ت به‌گوێره‌ی سه‌رچاوه‌کانی باشووری رۆژئاوای کوردستان، ئه‌ندامانی ده‌زگایی ئاسایشی سوریا رۆژی»»18ی ڵ هۆریان ده‌ستگیرکرد کانون یه‌که‌م له‌حه‌له‌ب قدره‌ت به‌ت و ئاشکرابوو که هۆرۆ ئه‌ندامی باڵی ژنانی یه‌کێتی ستاری «»PYDبوو ،دواى سه‌ردانه‌که‌ى ئه‌ردۆغان بۆ سوریا له‌ساڵى رابردودا زیاتر له هه‌زار کورد ده‌ستگیرکران ره‌وانه‌ى زیندانه‌کانى ئه‌واڵته‌کران که ژماره‌یه‌کى زۆریان ئه‌ندامى پارتى یه‌کێتى دیموکراتى بوون ،کۆماجڤاکێن کوردستانیش له‌ماوه‌ى راب��ردودا سوریاى هوشیارکرده‌وه، که‌ست له سه‌ر کوتکردنى گه‌لى کورد بهێنێت.
خزری و مه‌ترسى ل ه سێداره‌دانی
گیراوی سیاسی ک��ورد «حسێن خ��زری» ک ه هه‌فته‌یه‌ک له‌مه‌وبه‌ر له الیه‌ن هێزه‌کانی وه‌زاره‌تى ئیتالعات له زیندانی ئورمێ راگوێزی شوێنێکی نادیار کرا ،دوای ئه‌وه‌ی جارێکی تر بۆ زیندانی ئورمێ گوازرایهوه و خرایه‌و‌ه ژوره‌کانی تاکه‌که‌سی، شه‌شى ئه‌م مانگ‌ه بۆ شوێنێکی نادیار گوازرایهوه ئه‌و گیراوه ک��ورد‌ه له الی�ه‌ن هێزه‌کانی وه‌زاره‌ت��ی ئیتالعات راگوێزی شوێنێکی نادیار کرا .دوای سێ رۆژ له بێسه‌روشوێن کردنی ،هه‌ر شه‌شى ئه‌م مانگه‌ش گوازرایهوه و خرایه‌و‌ه ژووری تاکه‌که‌سى، چاالکی سیاسی ‹حسێن خ��زری› کاتژمێر ()5 ی به‌ره‌به‌یانی ( )1/6له زیندانی ئورمێه‌و‌ه بۆ شوێنێکی نادیار گوازرایهوه .کۆماریى ئیسالمى ئێران ئ �ه‌و گ��ی��راوان�هى که ده‌ی �ه‌وێ��ت له‌سێداره‌یان بدات ،چه‌ندین رۆژ پێشتر بۆ شوێنێکى نادیاریان ده‌گوێزێته‌و‌ه تا کاتى له‌سێدار‌ه دان�ه‌ک�هى تاکو که‌سوکار و هاواڵتیان چاالکى نه‌که‌ن.
(پرسی ژن) له دوو روانگه‌ی جیاوازه‌وه
دیدار
لە دوو دیداری جیاوازدا و لە دوو روانگەی جیاوازەوە بەشداری كردنی زانایانی ئاینی لە بڕیارەكانی پەرلەمان و حكومەتدا هەڵدەسەنگێندرێت لەالیەن هەریەكە لە (عەبدولستار مەجید) ئەندامی مەكتەبی سیاسی كۆمەڵی ئیسالمی و (هانا شوان) هەڵسوڕاوی بواری ژنان و سەرنوسەری رۆژنامەی رێوان .لەم دیدارەدا مەترسی و پێویستی بەشداریكردنی زانایانی ئاینی خراوەتەڕوو هەروەها لە دوو روانگەوە باس لە مەترسی و پێویستی بەكارهێنانی وشەی جێندەریش دەكرێت. فۆتۆ :فەریق هەڵەبجەیی دیدارەكان /مەستورە مەحمود و هاوژین غەریب
مه‌کته‌بی سیاسی کۆمه‌ڵی ئیسالمی:
نه‌ک مامۆستایان به‌ڵکو راسته‌وخۆ جاری واههیه کۆمه‌ڵگه‌مان هانداوه
چه‌تر :ل ه چه‌ند رۆژی راب���ردوودا وش�هی جێنده‌ر ده‌نگۆیه‌کی دروست کرد ،ئێو ه وه‌کو کۆمه‌ڵی ئیسالمی بۆچی دژی ئه‌و وشه‌ی ه وه‌ستانه‌وه؟
به‌ناوی خوای گه‌وره ،وه‌کو کۆمه‌ڵی ئیسالمی له پهرلهمانیک پێشکه‌ش کوردستان به‌شدارین مافی خۆمان‌ه که هه‌ر یاسایه به په‌رله‌مان ده‌کرێت قسه‌ی له‌سه‌ر بکه‌ین و رای خۆمانی به‌ڕوونی له‌سه‌ر ده‌رببڕین ،وشه‌ی جێنده‌ر بۆچی به‌کاردێت و چی له‌سه‌ر بینا ده‌کرێت؟ ئێمه له‌گه‌ڵ ئه‌و وشانه‌ی که به‌کاردێت کێشه‌مان نیه ،به‌اڵم ئایا ئه‌م وشهیه بۆچی به‌کار دێت یان له‌الی خه‌ڵکی
چه‌تر :مه‌الکانیش هێرشیان ک��رد ه سه‌ر که‌سێتی چاالکانی ژن پێتان وای ه ئه‌و هێرش ه ره‌وایه؟
ده‌بێت پرسیار له خۆیان بکرێت ئه‌گه‌ر هێرشیان کرد بێت‌ه سهرههندێک له چاالکانی ژنان ،چونکه به‌راستی منیش سه‌رنجم له‌سه‌ر یان ههیه ،له‌سه‌ر ئه‌و ژنانه‌ی هه‌ندێک قسه‌یان کردووه ل ه سه‌ر مامۆستایان و الیهنه ئیسالمیه‌کان و ئیسالم ئێمه ئازادین رای خۆمان روون بکهینهوه ،به‌اڵم کاتێک قسه له سه‌ر زانایه‌کی ئاینی یان کۆمه‌ڵی ئیسالمی بکرێت مافی خۆمان‌ه روونکردنهوه بکه‌ین و باسی بکه‌ین .پێموایه پرسیار له مامۆستایان بکرێت ئه‌گه‌ر قسه‌یه‌کیان کردووه. چ��ه‌ت��ر :پ��ێ��ت��وای � ه ئ���ه‌وه‌ی مامۆستایان کردیان به‌رامبه‌ر رێکخراوه‌کانی ژن��ان شتێکی راست بوو؟
لهو رووهوه که یاسایه‌کی ناشهرعیبچهسپێندرێت یان هێرشێکی ن��اڕه‌وا بکرێت‌ه سه‌ر بنچین‌ه و بنه‌مای ئیسالم یان به‌خراپ باسی زانایان بکرێت به‌ڵێ به ڕه‌وا و به‌باشی ده‌زانم روونکردنهوه بده‌ن و وه‌اڵمیان بده‌نه‌وه.
چه‌تر :به‌اڵم هێرشکردن بۆسه‌ر که‌سێتیان چی؟
››
خ��ۆی چ��ۆن پێناس ک�������راوه؟ ک��ات��ێ��ک «بۆچی ل���ێ���ی ده‌ک���ۆڵ���ی���هوه و ل��ێ��ک��دان��ه‌وه‌ک��ان وه‌زاره‌تی رۆشنبیری وه‌رده‌گ��ری��ت ده بینین دێت ئه‌م وشه‌ی ه پ����ێ����وی����س����ت����ی ب��� ه ه�ه‌ڵ��وێ��س��ت�ه ل �ه‌س �ه‌ر به‌کار ده‌هێنێت؟ ک�����ردن�����ه ،وش�����هی جێنده‌ر واته ره‌گه‌ز ،ئه‌گه‌ر بۆ هه‌را نانه‌و ه به‌اڵم بۆچی به‌کار نه‌بێت» ه���ات���ووه زی���ات���ر بۆ یه‌کسانی پیاو ئافره‌ت هاتووه له هه‌موو شتێکدا ،وه‌هه‌ندێک ته‌فسیر و مانای تری ههیه و پێیدا ده‌چێت‌ه خ��وارێ که هه‌ر ئه‌و مافه‌ی بۆ ئافره‌ت ههیه بۆ پیاویش ههیه به پێچه‌وانه‌شه‌وه، ئێمه له‌م رووهوه کێشه‌یه‌کمان نیه که ئافره‌ت و پیاو یه‌کسانن، به‌اڵم له‌هه‌ندێک شتدا که خۆیان له بنه‌ڕه‌ته‌و‌ه جیان جیاوازن، ئێمه ده‌ڵێین کاتێک ئه‌رکێک به ئافره‌تێک ده‌سپێردرێت پێویست ه مافی ته‌واوی خۆی پێ بدرێت ،به‌اڵم ئه‌و ته‌فسیر و لێکدانه‌وانه‌ی ده‌کرێت بۆ وشه‌ی جێنده‌ر قوڵتر دهبێتهوه هه‌تا دهگاته ئه‌وه‌ی لێک مار‌ه کردنی پیاو بۆ پیاو ژن بۆ ژن ،له راستیدا هه‌ندێک شت ههیه جگ‌ه ل�ه‌وه‌ی کۆمه‌ڵگاکانی رۆژئ��اواش قبوڵ ناکرێت ل ه کۆمه‌ڵگای ئێمه‌شدا نه‌خواستراوه ،کلتور و رۆشنبیری ئێمه‌ش ره‌تیده‌کاته‌وه ،بۆیه ئێمه وتومانه ئه‌م وشهیه بۆچی به‌کاردێت؟ ئێم ه یاسای باری که‌سێتیمان ههیه ئهوه بڕاوهتهوه به‌اڵم بۆچی وه‌زاره‌تی رۆشنبیری دێت ئه‌م وشهیه به‌کارده‌هێنێت؟ ئه‌گه‌ر بۆ هه‌را نانه‌و‌ه و بۆ سه‌رقاڵ کردنی خه‌ڵک نه‌بێت.
چه‌تر :ده‌توانین بڵێین کۆمه‌ڵی ئیسالمی هه‌ر ل ه بنگه‌و ه دژی به‌کارهێنانی ئه‌و وشه‌ی ه بووه؟
له بنگه‌دا دژی به‌کارهێنانی ئه‌و وشه‌یه‌ین له‌به‌ر ئه‌وه‌ی ئهوتهفسیر و مانایه‌ی ههیه.
چه‌تر :بۆچی ئه‌و کاره‌تان ل ه رێگه‌ی مه‌الکانه‌و ه کرد، خۆ ئێو ه هێزی چواره‌می هه‌رێمی کوردستانن ،و ه هێز ه ئیسالمیه‌کانی تریش له‌گه‌ڵتاندا بوون بۆ مه‌الکانتان به‌کار هێنا؟
ئێمه مه‌الکانمان به‌کار نههێناوه به‌راستی مه‌الکان بۆ خۆیانوشیارن و خۆیان ئاگادارن ،ئێمه به‌هیچ شێوه‌یه‌ک کۆبونه‌وه‌ی تایبه‌تیمان له‌گه‌ڵ هیچ مه‌ال و مامۆستایه‌ک نهکردووه ،که‌بێن ئه‌وه‌ی ئێمه پێمان باشه باڵوی بکه‌نه‌وه ،ئێمه له‌ڕێگه‌ی که‌ناڵی شه‌رعی خۆیهوه که پهرلهمانه قسه‌مان کردووه و بۆ ئه‌ندامان و خه‌ڵکانی خۆمان قسه‌مان کردووه و رونکردنه‌وه‌مانداوه .لهو رووهوه که مه‌الیه‌ک رونکردنه‌وه‌ی کۆمه‌ڵی ئیسالمی پێباش بووه و کهوتووهته ژێرکاریگه‌ری ئه‌و رونکردنه‌وه‌ی‌ه ئه‌وه‌ش ئه‌رکی خۆمان ه و مامۆستایانی ئاینیش هه‌مان ئه‌رکیان ههیه له‌به‌رامبه‌ر ئه‌و وش ه بێ شه‌رعیه‌ی که دێت‌ه نێو کۆمه‌ڵگاکه‌مانه‌وه.
چه‌تر :خۆت ل ه هه‌فته‌ی رابردوو ده‌ڵێیت ناراسته‌وخۆ مه‌الکانمان هانداوه؟
له هه‌فته‌ی رابردوو ئه‌وه‌ی ئێستا وتم هه‌ر ئه‌وه‌م باسکردووه،به‌ڵێ ناراسته‌وخۆ نه‌ک هه‌ر مامۆستایان به‌ڵکو راسته‌وخۆش جاری واههیه هه‌موو کۆمه‌ڵگه‌مان هانداوه ،با به‌رچاو روون بین له‌م وشهیه ،ئه‌ی ئه‌رکی ئێمه چیه له‌م کۆمه‌ڵگایه‌دا ،له‌کاتێکدا ئێمه ئۆپۆزسیۆنین له په‌رله‌مان ئه‌رکمان چیه ئه‌گه‌ر هه‌ندێک بابه‌ت بێت‌ه پێشهوه به پێچه‌وانه‌ی کلتور و رۆشنبیری و شه‌ریعه‌تی بزانم؟ ئه‌رکی من چیه به‌رامبه‌ر کۆمه‌ڵگا کاتێک وشه‌یه‌کی بێ شه‌رعی ببینم یان یاسایه‌کی بێ شه‌رعی ببینم؟ ئه‌و کات ه مامۆستایانیش به‌شێکن له‌م کۆمهڵگایه ئه‌و ئه‌رکه‌ی من هه‌م ه ئه‌ویش هه‌یه‌تی.
م��ن ن��ازان��م هێرشیان ک��ردووه‌ت � هسهر که‌سایه‌تیان یان ئه‌و بابه‌ته‌ی ک ه وروژاندویانه ،له مامۆستایه‌ک پرسیار بکرێت که هێرشی ک��ردووه باشتر‌ه من له‌گه‌ڵ ئ�هوه نیم باسی که‌سایه‌تی هیچ که‌سێک بکرێت ،به‌ڵکو له‌گه‌ڵ ئ�ه‌وه‌م باسی بۆچونه‌کان و ڕا خوار و خێچه‌کانی ئه‌و کهسه بکرێت.
چه‌تر :بۆچی هێز ه ئیسالمیه‌کان به‌گشتی و کۆمه‌ڵ به‌تایبه‌تی ل ه هه‌موو بابه‌ته‌کانی گرێدراو ب ه ژنه‌و ه فه‌وزا یان ده‌نگ ه ده‌نگێکی راگه‌یاندن دروست دهکهن ،بۆ ئه‌وه‌ند ه هه‌ستیارن؟
ئێمه هه‌موو ئه‌و گۆڕانکاریانه‌ی دێن‌ه پێشهوه له کوردستانراستهوخۆ ده‌نگی خۆمان له‌باره‌یانه‌و‌ه ده‌رده‌بڕین یان دژی بووین یان پشتیوانی بوین ،جا ئیتر ف �ه‌وزا دروس��ت ده‌بێت ه�ه‌را ده‌بێت دهنگه ده‌نگ ده‌بێت ئه‌ی ئ��ازادی یانی چی؟ باشه ڕای ئازاد و رۆژن��ام�هی ئ��ازاد و ب��ی��روڕای جیاواز یانی چ��ی؟ بۆ ئهوانه به‌رپرسیار نین که شتی سه‌یر سه‌یر دێنن‌ه کۆمه‌ڵگاکه‌مانه‌وه ،ئه‌و بۆ به‌رپرسیار نیه به‌ڕای من ئه‌و کهسه تاوانبار‌ه که وشه‌یه‌کی وا دێنێت که له ئه‌وروپاو‌ه هێناویه‌تی من ئاگادارم ئه‌و وشهیه ل ه چه‌ندین واڵتی ئه‌وروپی قبوڵ نهکراوه ئه‌و هێناویه‌تی لێر‌ه گه‌رای دابنێت و ئیشی له‌سه‌ر بکات.
چه‌تر :به‌اڵم ئێو ه له‌مه‌سه‌له‌کانی ژناندا مه‌الکان به‌کار ده‌هێنن ،بۆ ل ه یاسایه‌کی وه‌ک خۆپیشاندانداندا نه‌هاتن مه‌الکان به‌کار بهێنن؟
وه‌کو بۆم روونکردیته‌و‌ه ئێمه مه‌الکانمان به‌کار نههێناوه ههممامۆستایانیش پێیان ناخۆش‌ه و ئێمه‌ش پێمان ناخۆش‌ه وابڵێن.
چه‌تر :تێبینیه‌که‌ی من ئه‌و ه بوو به‌نمون ه یاسایه‌کی وه‌کو یاسای خۆپیشاندان بۆچی کۆمه‌ڵی ئیسالمی داوای نه‌کرد ل ه مه‌الکان تا به‌خه‌ڵک بڵێن ئه‌و یاسای ه چه‌ند ه خراپ ه و قبوڵی نه‌که‌ن؟
ئێمه نه‌ک هه‌ر له یاسای خۆپیشاندان له‌باره‌ی زۆر شتیترڕای خۆمان ه�ه‌ب��ووه و رون��ک��ردن�ه‌وه‌م��ان ه�ه‌ب��ووه زۆر ج��ار ئێم ه هۆڵی په‌رله‌مانمان به‌جێ هێشتووه ،هیچ په‌یوه‌ندی به ژنانیشه‌و‌ه نه‌بووه ،مامۆستایانی ئاینی بۆخۆیان نه‌ک ئێمه هانیان بده‌ین قسه‌یان ک��ردووه ،به‌راستی سته‌م له کۆمه‌ڵی ئیسالمی ده‌کرێت بڵێن بابه‌ته‌کانی په‌یوه‌ندیدارن به مه‌سه‌له‌ی ژنه‌و‌ه قسه‌ی ههیه و رونکردنه‌وه‌یداوه.
چه‌تر :ئه‌وه‌ی من ده‌یبینم وه‌کو هاواڵتیه‌ک ،مه‌الکان له‌مه‌سه‌له‌یه‌کی وه‌کو خۆپیشانداندا قسه‌یه‌کیان نه‌کرد؟
دیار‌ه بابه‌ت بۆ بابه‌ت جیاوازی ههیه نه‌ک هه‌ر بۆ مامۆستایانبهڵکو بۆ حزب و تاکی کۆمه‌ڵگاش ،بابه‌ت ههیه پێویسته یه‌ک قسه‌ی له‌سه‌ر بکه‌ین هه‌ش‌ه پێویسته سه‌د قسه‌ی له‌سه‌ر بکه‌ین و هه‌یش‌ه پێویست ه ه���ه‌رای له‌سه‌ر پرۆفایل: دروس��������������������ت ب���ک���هی���ت ،من عه‌بدولستار مه‌جید لێره‌دا له‌جیاتی ساڵی ( )1970ل ه شاری م��ام��ۆس��ت��ای��ان ق���س���ه ن���اک���ه‌م هه‌ولێر له‌دایکبوو ه پ����ێ����م خ���ۆش��� ه ساڵی ( )1987ل ه ریزه‌کانی ئ����ه‌و پ��رس��ی��اره بزووتنه‌وه‌ی ئیسالمی ئ�����اراس�����ت�����هی ده‌بێت ه پێشمه‌رگه م��ام��ۆس��ت��ای��ان ب��ک�هی��ت ئ���ه‌وان بڕوانامه‌ی به‌کالۆریۆسی وه‌اڵم��ی خۆیان هه‌ی ه ل ه زانکۆی (الحره)ی ده‌بێت.
هۆڵه‌ندی ئێستاش ئه‌ندامی مه‌کته‌بی سیاسی کۆمه‌ڵی ئیسالمییه
چاالکێکی بواری ژنان:
ساڵی یه‌که‌م ژماره 39 دووشه‌ممه 2710/10/20 - 2011/1/10
کاتی ئهوه هاتووه سنور بۆ مه‌الکان دابنرێت چه‌تر :له م��اوه‌ی چه‌ند رۆژی راب��ردوودا به پێشه‌نگایه‌تی مه‌الکان هێرشێک له به‌رامبه‌ر چاالکانی بواری ژنان ده‌ستی پێکرد ،ئایا هێزێکی سیاسی له پشتی ئه‌و بابه‌ته‌وه بوو؟ مه‌سه‌له‌ی مه‌ال له کۆمه‌ڵگای ئێمه‌دا مه‌سه‌له‌یه‌کی زۆرقوڵه ،به درێژایی مێژوو ته‌حه‌کومیان به ئێستا و ئاینده‌ی ئێمه‌وه ک���ردووه ،ه�ه‌ر له ب��او و باپیرانمانه‌وه که ده‌یبیستین پ �ه‌روه‌رده‌ی ده‌ستی مه‌الکان بوون هه‌ر لهو نمونانه‌وه ده‌بینین وه‌ک نالی شاعیر و مه‌حوی پ���ه‌روه‌رده‌ی ده‌ستی مه‌الکان بوون یه‌که‌مینجار قوتابخانه‌ی ئاینیان ت�ه‌واو ک��ردووه ،جگ ه له‌وه‌ی زانایانی ئاینی به درێژایی مێژوو ب �ه‌ش��داری��ان ل �ه ب��ڕی��اری س��ی��اس��ی ئێمه‌دا ههبووه و قورسایی خۆیان ههبووه ،ئه‌گه‌ر ئێمه کورتی بکهینهوه و بێینه سه‌ر ئه‌م ق��ۆن��اغ �هی ئ �ه‌م��ڕۆ زه‌م�ه‌ن��ێ��ک�ه ل �ه دوای راپه‌ڕینه‌وه مه‌الکان ئه‌گه‌ر به رووکه‌شی رێ��ک��خ��راو بێت ی��ان ح��زب ی��ان ده‌زگ���ا یان تاکه‌که‌س بێت کێشه نیه کێیه! ئه‌و ره‌وت ه ئیسالمیه‌که‌یه ،ئه‌و ره‌وته ده‌یه‌وێت خۆی ئاوێته‌ی بابه‌ته کۆمه‌اڵیه‌تیه‌کان بکات و ته‌حه‌کومی پێوه بکات ،له کۆمه‌ڵێک پرۆژه یاسادا که ئێمه پێشنیارمان کردووه وه‌ک رێکخراوه‌کانی ژنان وتومانه بابزانین زانایانی ئاینی رای��ان له‌مباره‌یه‌وه چۆنه، ئێمه بۆ زۆرینه‌ی شته‌کان ده‌گه‌ڕێینه‌وه بۆ الی مه‌الکان ،ئهمه دوو هۆکاری هه‌ی ه یه‌کێکیان ئهوهیه تائێستا باوه‌ڕمان نیه به‌وه‌ی وتارێکی عیلمانی سه‌ربه‌خۆمان هه‌بێت و بتوانین ئه‌و وتاره له ناو کۆمه‌ڵگادا جێگ ه بکهینهوه ئه‌مه‌ش خه‌له‌لی حزبه‌کان ،رێکخراوه‌کان و رۆشنبیران ه به‌گشتی ،ل�ه‌الی�ه‌ک��ی ت���رهوه ئێمه ه�ه‌م��ووم��ان ئ��هوه ده‌زان��ی��ن کۆمه‌ڵگای ئێمه کۆمه‌ڵگایه‌کی موسڵمانه کۆمه‌ڵگایه‌کی ته‌قلیدی داخ��راوه و دوور له نوێکردنه‌وه‌یه ،به‌هه‌ر حاڵ ئێم ه زۆرجار به‌هانه‌ی ئهوه ده‌هێنینه‌وه که واڵته‌که‌مان ئیسالمیه، ئێمه ده‌توانین بڵێین ئهمه خه‌له‌لی رۆشنبیرانه که ئه‌و زه‌مینه‌ی ه خۆشبووه. م �ه‌س �ه‌ل �هی زان��ای��ان��ی ئاینی ئیشی خ��ۆم��ان�ه ب��ڕی��اردان��ی خۆمان داوه‌ت �هوه ده‌ست ئ�ه‌وان ،بۆیه هیچ ب �ه‌دووری نازانم ل ه کۆبوونه‌وه‌یه‌کدا له‌ناو په‌رله‌ماندا کوتله‌یه‌ک بخه‌ن له دهرهوه رێپێوان بکه‌ن سه‌رجه‌م ئه‌و یاسایانه‌ی رێکخراوه هه‌ڵبوه‌شێننه‌وه، پێشبینی ده‌که‌م چه‌ند ساڵی ئاینده کۆمه‌ڵێک هه‌نگاوی زۆر دواکه‌وتوو بنرێت که کاری چه‌ند ساڵی رابردووی رێکخراوه‌کان و هه‌ندێک ده‌زگاکان به‌ره‌و دواوه به‌رێت به تایبه‌تی له بواری ی��اس��ادا ،چونکه وه‌ک ب��ۆم ده‌رک �ه‌وت��ووه ل�ه ن��او په‌رله‌ماندا کۆده‌نگیه‌ک ههیه له‌سه‌ر مه‌سه‌له‌ی ئیشکردن و ره‌وتی ئه‌وان ته‌نانه‌ت هه‌ندێک لهو فراکسیۆنانه‌ی به‌خۆیان ده‌ڵێن عیلمانی ئ �ه‌وان موحافیزه‌کاریانه ئیش له‌سه‌ر ئه‌و مه‌سه‌له‌یه ده‌ک�ه‌ن، ئه‌مه‌ش واده‌کات ئه‌و رێکییه‌ى ده‌مانه‌وێت له‌رووی یاسایی و وتاری کۆمه‌اڵیه‌تیدا به‌ره‌و دواوه ده‌چێت. چه‌تر :بۆچی حزبه ئیسالمیه‌کان خۆیان راسته‌وخۆ ئه‌و کاره‌ناکه‌ن و مه‌الکان ده‌خه‌ن ه پێشهوه؟ ئ���ه‌وه‌ن���ده‌ی تێبینیم ک��ردب��ێ��ت ح��زب �ه ئ��ی��س�لام��ی�ه‌ک��ان ل هکۆمهڵگای ئێمه‌دا وه‌ک جیوه کارده‌که‌ن له‌شوێنێکدا بزانن پانتایی ئهوانه به هه‌موو هێز و توانای خۆیانه‌وه کار دهکهن که زانیشیان شوێنی خۆیان نیه ده‌کشێنه‌وه و ده‌چنه شوێنێکی تر ،له ئێستای کۆمه‌ڵگای ئێمه‌دا له‌به‌ر ئه‌وه‌ی رێکخراوه‌کان و حزبی سیاسی و رۆشنبیران ئه‌و بۆشاییه‌یان دروست کردووه ،بۆ ئه‌وان پانتاییه‌کی گهورهیه تا به‌و هێزه جیوه‌ییه‌ی خۆیان بێنه‌و‌ه مه‌یدان له رێگه‌ی زانایانی ئاینیه‌وه ره‌ن��گ ده‌ده‌ن��هوه له‌به‌ر ئه‌وه‌ی ئه‌و رێگایه بۆ ئه‌وان خێراترین و باشترین میکانیزمه و کۆمه‌ڵگا ده‌نگیان ده‌بیستێت. چه‌تر :بۆچی هێزه سیاسیه‌کان ته‌نها ل ه بابه‌تی ژناندا مه‌الکان به‌کار ده‌هێنن ،بۆچی ل ه بابه‌تی تردا که خۆشیان له دژی ده‌وه‌ستنه‌و ه ئه‌و مه‌الیانه به‌کار ناهێنن؟ له‌به‌ر ئ �ه‌وه‌ی رووب��ه‌ری کۆمه‌اڵیه‌تی ئێمه کۆمهڵێکبۆشایی زۆری تێدایه ،مه‌سه‌له‌ی ژن یهکێکه له مه‌سه‌ل ه هه‌ستیاره‌کان که په‌یوه‌سته به شه‌ره‌فه‌وه هه‌موو شتێکی تایبه‌ت به ژنان که قسه‌ی له‌سه‌ر بکرێت کۆمه‌ڵگا یه‌کسه‌ر خه‌تی راست و چه‌پی به‌سه‌ردا ده‌کێشرێت ،هه‌رگیز کۆمه‌ڵگا کاتێک نابه‌خشێت به مه‌سه‌له‌یه‌ک که په‌یوه‌ست بێت به ژنانه‌وه یه‌ک و دووی له‌سه‌ر بکات ،له‌به‌ر ئه‌وه‌ی پێیوایه ئه‌و پێشنیاره‌ی ده‌کرێت کۆمهڵه که‌سانێکن ده‌ستی رۆژئاوا و ده‌ره‌وه‌ن ،بۆی ه ئه‌م تۆمه‌ته‌ش ده‌خه‌نه پاڵی له‌به‌ر ئه‌وه‌ی یه‌کسه‌ر به‌ر نه‌فره‌تی کۆمه‌ڵگا بکه‌ون ،له‌به‌رامبه‌ردا کۆمه‌ڵێک پێشنیار ده‌کرێت له‌گه‌ڵ پانتایی دواکه‌وتووی کۆمه‌ڵگای ئێمه‌دا ده‌گونجێت. چه‌تر :چۆن ده‌بێت بانگه‌شه‌ی دیموکراسی بکه‌ین و به شێوه‌یه‌کی ئاوا به‌ره‌وپێش بچێت؟ له‌به‌ر ئه‌وه‌ی ئه‌و حزبانه‌ی ئێمه هه‌مانه چه‌ند کادریان هه‌ی هبتوانن شه‌ڕی ئه‌و جه‌نگه سه‌خته‌ی ئێستا بکه‌ن که کۆمه‌ڵێک کادری ئیسالمی کۆمه‌اڵیه‌تی له ناو زه‌مینه‌ی کۆمه‌اڵیه‌تی ئێمه‌دا ش�ه‌ن و ک�ه‌و بکه‌ن و به که‌یفی خۆیان پێشنیاری
5
نوێ بخه‌نه‌ڕوو به‌تایبه‌تی له مه‌سه‌له‌ی ژناندا ،ئایا حزب ه عه‌لمانیه‌کان چه‌ند کادریان ههیه بتوانێت ئه‌م شه‌ڕه بکات ،ب ه گومانم له‌وه‌ی حزبه عیلمانیه‌کان ته‌نانه‌ت به‌وانه‌شی له پۆست ه بااڵکاندا باوه‌ڕیان به عیلمانیه‌ت هه‌بێت .زۆر بهداخهوه ئه‌وه‌ی تێبینیم کردووه له‌م ماوه‌یه‌دا ئه‌وانه‌ی داکۆکی له مه‌سه‌له‌ی ژنان ده‌ک�ه‌ن له‌سه‌ر مه‌سه‌له‌ی زانایانی ئاینی دواج��ار دێن ه سه‌ر ئ�ه‌وه‌ی ده‌ڵێن ئێمه هه‌موومان موسڵمانین که پێم وای ه ئهمه سازشێکی گهورهیه له‌گه‌ڵ زانایانی ئاینی ده‌کرێت، هه‌رکه‌سێک موسڵمانه جوله‌که‌یه کافره بوزیه ئهمه باوه‌ڕی خۆیه‌تی ،به‌اڵم بۆی نیه سازش له‌سه‌ر دۆسیه‌یه‌کی گه‌وره‌ی
››
وه‌ک ژن��ان بکات ک��ه ئ��ێ��م�ه خ��ۆم��ان «هه‌موو ک���ردووه به‌خاوه‌نی پێشکه‌وتنێک پ���ێ���م���وای���ه ئ���ه‌م��� ه مه‌سه‌له‌یه‌که ده‌بێت ه له‌مه‌سه‌له‌ی ژناندا ه��ۆی خیانه‌تکردن به‌رفراوانبوونی لهو مه‌سه‌له‌یه ک ه مه‌سه‌له‌ی ژنانه. دیموکراسیه» چه‌تر :هێز ه ئیسال میه‌کا ن وه‌ک ی���ه‌ک ده‌وه‌س��ت��ن��هوه ل �ه بابه‌ته‌کانی ژن��ان��دا یان جیاوازیان ههیه؟ به‌ڵێ بۆ نمونه فره‌ژنی کۆمه‌ڵ و یه‌کگرتوو زانایانیئاینی هه‌موو هاوڕابوون له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی فره ژنی هه‌بێت ته‌نانه‌ت مه‌رگه‌ساته‌که له‌وه‌دابوو که هه‌ندێک که‌سانی عیلمانیش له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌دابوون پێیان وابوو ئه‌گه‌ر فره‌ژنی هه‌بێت مه‌سه‌له‌ی قه‌یره‌بوون چ��اره‌س�ه‌ر ده‌ک��ات ،ئ �هوه له‌وکاته‌وه فره‌ژنی ڕێی پێدراوه ،به‌اڵم بابزانین کێشه‌ی چه‌ند قه‌یره چاره‌سه‌ر کراوه. چ �ه‌ت��ر :ب��ۆچ��ی ح��زب �ه ئیسالمیه‌کان دژی مه‌سه‌له‌کانی ژنان وه‌ستاونه‌ته‌وه؟ هه‌موو پێشکه‌وتنێک له‌مه‌سه‌له‌ی ژناندا بهرفراوانبوونیدیموکراسیه له کوردستاندا ،به‌رفراوانبوونی دیموکراسیش له‌گه‌ڵ کۆمه‌ڵێک هێز و الیه‌ندا نایه‌ته‌وه که ئه‌وان ده‌یانه‌وێت کۆمه‌ڵگا به‌ره‌و دواوه بڕوات و ده‌نگی جیاواز و نوێی تیادا نه‌بێت. چه‌تر :کاتی ئهوه هاتووه سنور بۆ مه‌الکان دابنرێت؟ به‌دڵنیاییه‌وه ،من ده‌مێکه باسی ئه‌وه‌م کردووه ،نوسین ورهخنهی زۆر توندیشم ههبووه که کاتی خۆی له کابینه‌ی پێنجدا داوا له مه‌الکان ک��را له مینبه‌ره‌وه قه‌ده‌غه‌کردنی کوشتنی ژن��ان ب��اس بکه‌ن ،داواک���را ئ �ه‌وان هۆکارێک بن بۆ که‌مکردنه‌وه‌ی کوشتنی ژنان و پێشوازیه‌کی گه‌رمیان لێکرا له‌الیه‌ن سه‌رۆکی حکومه‌تی ئه‌وکاته‌وه .ئه‌وه‌نده‌ی من بینیومه له‌وکاته‌وه قه‌ده‌غه‌کردنی کوشتنی ژنان زیاتر به‌ره‌و دواوه چووه. چه‌تر :شتێک بته‌وێت بیڵێیت؟ ده‌مه‌وێت بڵێم ئه‌وانه‌ی له‌م قۆناغه‌دا ک��ارده‌ک�ه‌ن ل هرێکخراوهکانی پرۆفایل: ژن��������������������ان و ه�ه‌ڵ��س��وڕاوان��ی ژن������ان ده‌ب���ێ���ت هانا شوان زۆر ب����ه‌وردی له‌دایکبووی ساڵی ()1978ه ک���ارب���ک���ه‌ن و ل ه ساڵی ()1997ه‌و ه ل ه دی�������راس�������هی ب����اب����ه‌ت����ه‌ک����ان سه‌نته‌ری روناکبیری ژنان بکه‌ن ئه‌گه‌رنا کار ده‌کات ک���اری���گ���ه‌ری ل ه ساڵی ()2007هوه خ����������راپ����������ی سه‌رنوسه‌ری رۆژنامه‌ی لێده‌که‌وێته‌وه.
رێوان ه جێگری به‌رپرسی سه‌نته‌ری روناکبیری ژنانه ده‌رچووی په‌یمانگای هونه‌ره‌جوانه‌کانه
به‌دواداچوون ساڵی یه‌که‌م ژماره 39 دووشه‌ممه 2710/10/20 - 2011/1/10
6
[ ئا /ئاراس عوسمان] پارتى دیموکراتى کوردستان ل ه ماوه‌ى چه‌ند مانگى راب��ردوودا چه‌ندین سکااڵى ت��ۆم��ارک��رد ب�ه‌رام��ب�ه‌ر ب��ه هه‌ندێک لهو رۆژنام ه و ده‌زگا و رۆژنامه‌نوسانه‌ى که له ده‌ره‌وه‌ى حزب کارده‌که‌ن ،دواترینیان س��ک��ااڵى ه���ه‌ردوو رووناکبیر مه‌ریوان وری��ا قانع و ئ��اراس ف�ه‌ت��اح ب��وو ،له به‌رامبه‌ر ئه‌و وت��اره‌ى ل ه ژم��اره‌ى ()227 رۆژنامه‌ى ئاوێنه‌دا باڵوکراوه‌ته‌و ه به‌ناوى «سه‌رۆک چى ووت» ،دواتریش سکااڵکه‌ى ک��ش��ان��ده‌وه،ک � ه ئ �ه‌م �ه‌ش لێکدانه‌وه‌ى جیاوازى لێکه‌وته‌و ه له‌الى هه‌ندێک له رێکخراوه‌کانى کۆمه‌ڵگه‌ى م �ه‌ده‌ن��ى و رۆژنامه‌نوسان و رۆشنبیران.
دوا ب �ه‌دواى ئه‌و سکااڵیه‌ى پارتى دیموکراتى کوردستان له‌سه‌ر هه‌ردوو روناکبیر تۆمارى کرد ڕۆژنامه‌ى ئاوێنه جارێکى تر وتاره‌که‌ى به‌هه‌رسێ زم��ان��ى ک���وردى و ع �ه‌ره‌ب��ى و ئینگلیزى وه‌ک پاشکۆیه‌ک ب�ڵاوک��ردهوه ،ل�ه‌و ب��اره‌ی�هوه ئاسۆس ه�ه‌ردى خاوه‌نى کۆمپانیاى ئاوێنه له لێدوانێکى تایبه‌تدا بۆ چه‌تر ڕایگه‌یاند «ئ�ه‌و پاشکۆیه‌ى ب�ڵاوک��رای �هوه ده‌ن��گ��ى ن����اڕه‌زاى ڕێ��ک��خ��راوه‌ک��ان��ى ک��ۆم�ه‌ڵ��گ�هى م �ه‌ده‌ن��ى و ڕۆژن���ام���ه و س��ای��ت و ڕۆشنبیران و ڕۆژنامه‌نوسان بوو ،له‌به‌رامبه‌ر ئه‌و په‌الماردانه‌ى به‌رده‌وام له‌سه‌ر دهنگه ئازاده‌کان له به‌رزبوونه‌وه‌دابوون ،ئه‌و پاشکۆیه وه‌ک پاڵپشتیه‌ک ب���وو ب���ۆ ئ���ه‌و رۆش��ن��ب��ی��ر و ئه‌دیبانه‌ى که رووب �ه‌ڕووى ئه‌و گوشارانه بونه‌ته‌وه». ئ��اس��ۆس ه���ه‌ردى ئاواته خ��������وازه ئ�����ه‌و ک����اران����هى کردویانه وا له ده‌سه‌اڵتى سیاسى بکات به‌ووردى بیر له هه‌نگاوه‌کانى بکاتهوه و دی�����ال�����ۆگ و ل��ێ��ک تێگه‌یشتن دروست بکات، ده‌ڵێت «ده‌م��ان�ه‌وێ��ت بڵێین گوشاره‌کان ئه‌نجامه‌کانیان پێچهوانه دهبێتهوه، خه‌ڵکى ئ��ه‌م واڵت���ه ده‌س��ت�ه‌م��ۆن��اب��ێ��ت و گرنگه ده‌سه‌اڵتى سیاسى ئهوه بزانێت که ئێمه نه دژى ده‌سه‌اڵتى کوردین و نه پڕۆژه‌یه‌کیشین بچینه جێگه‌یان ،به‌ڵکو ئێمه راگه‌یاندنین به‌مانا دیارى کراوه‌که‌ى ،ئه‌م په‌نابردنه به‌ر دادگایه شه‌رت نیه ده‌الله‌تێکى مه‌ده‌نیانه‌ى هه‌بێت ،له‌به‌رئه‌وه‌ى زۆربه‌ى ئ�ه‌و سکااڵیانه‌ى تۆمار ک��راوه ب���ه‌ده‌ره له‌یاساى کارى رۆژنامه‌نوسى که له‌په‌رله‌مانه‌وه دهرچووه و س�ه‌رۆک��ى هه‌رێم که س�ه‌رۆک��ى پارتیشه ئه‌و
››
مامۆستایه‌کی زانکۆ:
پارتی غروری بۆ دروست بوو ه و بێ منه‌تان ه مامه‌ڵ ه ده‌کات ب����������وون» .ئ���ه‌و ی��اس��ای �هى واژو رۆژن���ام���ه‌ن���وس���ه کرد. پ��ێ��ی��وای��ه ئ �ه‌م �ه خ��������اوه‌ن��������ى ج����ۆرێ����ک����ه ل �ه ک���ۆم���پ���ان���ی���اى تیرۆرى مه‌عنه‌وى ئ��������اوێ��������ن��������ه له پێناو ئیفالس روونیکرده‌وه ئه‌و پ�����ێ�����ک�����ردن�����ى سکااڵیانه له‌برى ده‌زگ�����اک�����ان�����ى ئ��ه‌وه‌ى په‌نابردن راگ����هی����ان����دن����ى ب��ێ��ت ب��ۆدادگ��ا، ئ �ه‌ه��ل��ى ،ده‌ڵ��ێ��ت په‌ر ا و ێز خستنى «بۆئه‌وه‌ى وا لهو ئه‌و یاساییه که رۆژن��ام�ه‌ن��وس��ان�ه ل �ه‌ش �ه‌رع��ی �ه‌ت��ى ب��ک��ات ئ���ه‌و ب��ڕه ی����اس����ادان����ان����ى پاره‌یان بۆ نه‌درێت ک���وردس���ت���ان���هوه و ئه‌و کات واز له که له پهرلهمانه کاره‌کانیان بهێنن ده‌رچ������������ووه ،و و داواى لێبوردن ده‌ڵ���ێ���ت «ئ��ای��ا له پارتى بکه‌ن، دادگ����اک����ان له بۆخۆم له‌برى ئه‌و ک���وردس���ت���ان���دا سى و پێنج ملیۆن ت����وان����ی����وی����ان����ه دی������ن������اره س����ه‌د ب��ێ�لای �ه‌ن ب��ڕی��ار ملیار دۆالری���ش ب��ده‌ن به‌تایبه‌تى فۆتۆ :فەریق هەڵەبجەی ره‌وشی میدیا له قه‌یرانێکی ئاڵۆزدایه ب���س���ه‌پ���ێ���ن���ێ���ت ل�������ه‌ک�������ات�������ى ب��ه‌س��ه‌رم��دا داواى ه ک کێشه‌یه‌کدا به‌رامبه‌ر هه‌ندێک که‌ناڵى دیکه ئه‌نجام درا، له نێوان ده‌سه‌اڵتى سیاسى کوردستان و الیه‌نێک جۆرێک له توندوتیژى ههیه له‌نێوان میدیاى ئازاد لێبوردن له‌سه‌ر هیچ یه‌کێک لهو وشانه ناکه‌م که دروس���ت ده‌ب��ێ��ت ،ئ�ه‌م�ه‌ش نیشانه‌یه‌کى گ��ه‌وره‌ى و ده‌سه‌اڵت له به‌رامبه‌ر یه‌کتر نه‌خوێندنه‌وه‌دا ،لهو لهو ماوه‌یه‌دا باڵومان کردۆتهوه ،له‌به‌ر ئهوه وشه ل�ه‌س�ه‌ره ،هه‌ڕه‌ش‌ه و لێدان و تیرۆرکردن و پاشان چوارچێوه‌یه‌دا که‌سێکى وه‌ک مه‌ریوان که‌وت‌ه ناو به‌وش‌ه وه‌اڵممانداوه‌ته‌وه ،هیوادارم ئه‌م حاڵهته له ناو چون بۆ دادگا وه‌ک پێشکه‌وتنێک ده‌بینین ،به‌اڵم ئه‌م فایلى ساکااڵیانه‌و‌ه بۆ خۆم زۆرنیگه‌رانم بووم ،پارتیدا بگۆڕێت به‌تایبه‌تى له‌دواى ئه‌م کۆنگره‌یه‌وه کۆتایى شته‌کان نیه و ئه‌و قسه‌یه‌ى که زۆرێک بۆیه هیوادارم الیه‌نى په‌یوه‌ندیدار له به‌رامبه‌ر ئه‌م و زیاتر به‌کرانه‌و‌ه مامهڵه له‌گه‌ڵ رۆژنامه‌نوسان له ده‌مڕاسته‌کانى ده‌سه‌اڵت پێمان ده‌ڵێن ئێو‌ه دژى نوسه‌ره‌دا پێداچونه‌وه‌یه‌ک بکات به‌و سکااڵیه‌ى بکات». رێبوار که‌ریم مامۆستاى زانسته سیاسیه‌کان سه‌روه‌رى یاسان ئهمه پێچه‌وانه‌که‌ى راسته له‌گه‌ڵ تۆمارى کردووه». س��ۆران عومه‌رى خ��اوه‌ن ئیمتیاز و سه‌رنوسه‌رى له زانکۆى سلێمانى پێیوایه شوێنێک ههیه ناوى پێشووی گ��ۆڤ��ارى رێگامه‌گه‌زین ده‌رب����اره‌ى ئه‌و دادگایه پارتى په‌ناى بۆبردو‌ه بۆ یه‌کالیى کردنه‌وه‌ى سکااڵیانه‌ى له‌سه‌ر ئ�ه‌وان تۆمارکرابوون له‌ماوه‌ى له به‌رامبه‌ر ئه‌و رۆشنبیر و رۆژنامانه‌ى هه‌ڵوێستیان پێشودا بۆ (چه‌تر) وتى «ده‌توانم بڵێم له‌خێراترین ههبووه به‌رامبه‌ر ئه‌و حزبه ،پێیوایه دوو کێشه ههیه کاتدا گرفته‌کان به‌ڕێکران ،له‌کاتێکدا سکااڵ ههیه یه‌کێکیان په‌یوه‌ندیدار‌ه به رۆژنامه و رۆشنبیرانه‌وه، ماوه‌ى زیاتر له ساڵێکه هیچ هه‌نگاوێکى نه‌ناوه ،ئه‌ویتریش په‌یوه‌ندیدار‌ه به پارتیه‌وه ،ده‌ڵێت «ئه‌وه‌ى بۆیه هه‌ستده‌که‌م ئه‌مه‌ى پارتى کردویه‌تى شااڵوێکه یه‌که‌میان ئهوهیه له سه‌ره‌تادا پارتیان رانه‌هێناوه به‌رامبه‌ر ئه‌و ده‌نگانه‌ى له ده‌ره‌وه‌ى خۆى رووبه‌ڕووى به‌رامبه‌ر به هه‌ندێک ره‌خنه‌ى جدى ،ئه‌گه‌ر سه‌یر بکه‌ین له ماوه‌ى بیست ساڵى رابردودا ئه‌م رۆژنامه بۆتهوه». سۆران عومه‌ر پێیوایه ئه‌و رۆشنبیرانه کاریگه‌رییان و رۆشنبیرانه ره‌خنه‌ى زۆر جدییان ههبووه له یه‌کێتى ههیه له‌سه‌ر ئاستى رۆشنبیرى و بیرکردنه‌وه‌ى خه‌ڵک ،و پێشتر یه‌کێتیان راهێناو‌ه له‌سه‌ر ئه‌م حاڵهته ،بۆیه ده‌ڵێت «له‌کاتێکدا نوسینه‌کانه‌کانیان نوسینێکى پێموایه ئهمه کارێک بووه له‌الیه‌ن ئه‌م ڕۆشنبیرانه‌وه سه‌روه‌رى یاساداین». ساالر مه‌حمود ئه‌ندامى په‌رله‌مانى کوردستان زۆر زانستى و ئه‌کادیمی‌ه و شایه‌نى ئهوهیه سه‌رۆکى که ئێستا ده‌بێت باجه‌که‌ى بده‌ن». مامۆستاکه‌ى زانکۆ ئاماژه‌ى بۆ ئه‌وه‌کرد پارتی له لیستى کوردستانى پێیوایه سکااڵکردن شتێکى هه‌رێم بیخوێنێتهوه نه‌ک شکاتیان له‌سه‌ر بکات ،له‌م ئاسایی‌ه هه‌ر الیه‌ن و که‌سێک تۆمارى بکات له کاته‌دا و په‌نابردن بۆ دادگاى مه‌ده‌نى وه‌ک ئه‌وه‌ى ئه‌م ج��ۆر‌ه ڕه‌خنانه‌ى پێ قبوڵ ناکرێت و هه‌ست کاتێکدا هه‌ست بکات ته‌شهیرى پێکراو‌ه و ڕێگه‌ى رووبه‌ڕووى ئێمه‌کرایه‌و‌ه سه‌لماندى که ده‌ستێوه‌ردانى ده‌کات حزبێک‌ه زۆرینه‌ى ده‌نگه‌کانى بهدهستهێناوه دادگا بگرێته‌به‌ر ،ده‌ڵێت «خوێندنه‌و‌ه و دنیا بینى پارتى ههبووه له دادگاکاندا ،دادگایه‌کانمان بۆ و غرورێکى بۆ دروس��ت بووه،ده‌ڵێت «پارتی بێ بۆ ئاینده‌ى ئه‌م واڵته بۆ من سه‌رچاوه‌که‌ى مه‌ریوان نه‌گوازرایه‌و‌ه و گوێش بۆ ئێمه و پارێزه‌ره‌کانمان منه‌تان‌ه مامهڵه له‌گه‌ڵ ئه‌م حاڵه‌تانه‌دا ده‌کات و وریا قانع بووه ،ئه‌و کاته‌ى که زانیم سکااڵ به‌رامبه‌ر رانه‌گیرا ،بۆیه به‌ڕێوه‌چونى ئه‌و دادگاییان‌ه لهو کێشه‌کانى ده‌بات‌ه دادگاوه ،بۆیه کێشه‌یه‌کیش له‌الى نوسه‌رێکى خ��اوه‌ن هه‌ڵوێست ئهنجامدراوه و ئه‌م شوێن‌ه بوای‌ه یاخود له لقێکى پارتیدا وه‌ک یه‌ک پارتى ههیه ب�ه‌وه‌ى که‌متر قبوڵی رهخنه ده‌کات، پێموایه بۆ ئه‌م قۆناغ‌ه کارێکى باش نیه ،پارتى نوسه‌ره‌ش که‌وت‌ه ناو ئه‌و لێشاوه‌ى ئه‌و سکااڵیانه‌ى
نوسینه‌کان زۆر زانستی و ئه‌کادیمیه‌و شایه‌نى ئه‌وه‌ی ه سه‌رۆکى هه‌رێم بیخوێنێتهوه ،نه‌ک شکاتیان له‌سه‌ر بکات
به‌وه‌ى هه‌ست ده‌کات حزبێک‌ه زۆرینه‌ى ده‌نگه‌کانى بهدهستهێناوه و غرورێکى بۆ دروست بووه ،ئه‌مه‌ش وای��ک��ردوه دیسانه‌وه بێمنه‌تانه مامهڵه له‌گه‌ڵ ده‌زگاى راگه‌یاندنه‌کاندا بکات». حاکم شێخ له‌تیف وه‌ک یاساناسێک باس لهوه ده‌کات په‌نابردنه‌به‌ر یاسا کارێکى یاساییه و هه‌موو ک�ه‌س مافى ئ �ه‌وه‌ى ههیه په‌نابه‌رێته ب�ه‌ر یاسا ته‌نانه‌ت ئه‌گه‌ر سکااڵکه‌شى ڕاست ن�ه‌ب��ێ��ت ،ده‌ڵ��ێ��ت «ل���ه‌م رووهوه پ��ارت��ى کارێکى باشى کردوه که په‌ناى بۆشتى تر نه‌بردوه ،به‌اڵم له‌کاتێکدا م��اوه‌ى ( )17ساڵه پارتى بێده‌نگه و له‌ماوه‌ى دوو مانگدا نزیکه‌ى ( )70سکااڵ له‌سه‌ر رۆشنبیران و میدیاکان تۆمارکردووه، به‌تایبه‌تیش له‌به‌رامبه‌ر ئه‌وانه‌ى که ئازاد و سه‌ر به حزبه‌که‌ى خ��ۆی نیه و به‌دڵى ئ�ه‌و نانوسن، ئ �ه‌م �ه ل �ه قیمه‌تى ی��اس��اى س��ک��ااڵک��ان��ى خ��ۆى که‌مده‌کاته‌وه و شێوه‌یه‌کى سیاسى پێده‌به‌خشێت، ئه‌و خاڵه الوازه‌ى دابه‌ده‌سته‌وه که ڕۆشنبیران و ڕۆژنامه‌نوسان بیقۆزنه‌وه و قۆستیشیانه‌وه». ئ��ه‌و ی��اس��ا ن��اس�ه ئ��ام��اژه‌ى ب���ه‌وه‌ش ک��رد که هه‌رکه‌س له ده‌سه‌اڵتدابوو ده‌بێت زۆرشت قبوڵ بکات و ده‌بێت حزبێکى ئاوا چاوه‌ڕێى ڕه‌خنه‌ى ن��وس �ه‌رى ئ���ازاد و ئۆپۆزسیۆن بکات ل�ه‌ئ�ه‌داى کاره‌که‌ى ،وتى «بۆیه ده‌ڵێم بائه‌و له‌وشوێنه‌دا نه‌بێت که‌س رهخنه و قسه‌ى نیه له‌سه‌رى ،به‌اڵم له‌م حاڵه‌ته‌دا ده‌بێت ڕه‌خنه و تێبینى و سه‌رنجى ده‌ره‌وه‌ى حزب و ئه‌ندامانى خۆى وه‌ربگرێت ،که هه‌یانه له ئه‌داى کاره حزبیه‌که‌یدا ،له‌کاتێکدا گرنگترین بنه‌ماکانى دیموکراتى قبوڵکردنى ره‌خنه‌یه ،با دادگاکانیشمان سه‌ربه‌خۆبێت ،به‌اڵم په‌نابردن بۆ دادگا له‌سه‌ر حاڵه‌تێکى له‌م شێوهیه له هه‌یبه‌تى سیاسیه‌کان دێنێته خ��واره‌وه ،بۆیه له به‌رژه‌وه‌ندى پارتى نیه ئه‌م کارانه و کارێکى کۆنه». ح��اک��م ش��ێ��خ ل �ه‌ت��ی��ف ڕون���ی���ک���ردهوه ن��اک��رێ��ت رۆژنامه‌نوسان و نوسه‌ران و ڕۆشنبیران هه‌موویان بخرێنه به‌ره‌یه‌که‌وه و بێمنه‌ت بن لێیان ،ده‌ڵێت «ئه‌م حاڵهته باجى گه‌وره‌ى له‌سه‌ر ده‌درێت نه‌ک پارتى هه‌ر حزبێک به‌م شێوهیه مامهڵه بکات، له‌کاتێکدا پارتى له کۆنگره‌که‌یدا ئاماژه‌یان ب�ه‌وه‌ک��ردهوه که ده‌بێت زیاتر بکرێینه‌وه به‌ڕووى نوێبونه‌وه و ئ��ازادی��ی�ه‌ک��ان ،بۆیه ده‌ب��وو ل �ه‌دواى ک��ۆن��گ��ره پ��ێ��داچ��ون �هوه ب��ک��رای �ه ،ب���ه‌اڵم ل���ه‌دواى کۆنگره سکااڵى تریان تۆمارکردوه ،پێموایه ئه‌و وشانه وته‌ى سه‌رۆکى حزب بوو کرایه په‌یڕه‌و، بۆیه ده‌ڵێم ڕه‌نگه بکرێنه دروشم به‌ته‌نها». له‌به‌رامبه‌ر سکااڵکه‌یاندا (چه‌تر) هه‌وڵیدا لێدوانى به‌رپرسانیان وه‌ربگرێت ،پاش ئه‌وه‌ى چه‌ند په‌یوه‌ندییه‌ک ب�ه‌رده‌س��ت نه‌بوو ،دوات��ر پشتیوان س��ادق که‌ویستمان له‌م ب��اره‌ی�هوه بدوێنین ،به‌اڵم به‌هۆکارى نه‌گونجانى شوێنه‌که‌یه‌وه ئاماده‌نه‌بوو هیچ بڵێت.
جیاوازى ل ه کاره‌باى گه‌ڕه‌که‌کاندا ههیه
له کاتی بوونی کێشه له‌فیده‌ردا هاواڵتیان قه‌ره‌بوو ناکرێنه‌وه
[ ئا /کارزان تاریق ]
ه��اواڵت��ی��ان گله‌یى ل�ه دابه‌شکردنى کاره‌باى نیشتمانى دهکهن و پێیانوایه جیاوازى ده‌کرێت له نێوان گه‌ڕه‌که‌کاندا، ب�ه‌ڕێ��وب�ه‌رى گشتى ک��اره‌ب��اش ده‌ڵێت: به‌رنامه‌ى کاره‌با رێکوپێکه ئه‌وکاته‌ى کاره‌با ده‌درێته شوێنێک ئه‌گه‌ر کێشه له‌فیده‌ره‌که یان له محه‌ویله‌که‌دا هه‌بوو ئه‌وا قه‌ره‌بوو نادرێته‌وه به فه‌رمانگه‌ی کاره‌با ،چونکه به‌رنامه‌کان ده‌ستکارى ناکرێن.
ی���ادگ���ار م �ه‌ح��م��ود ،ت �ه‌م �ه‌ن ( )32س���اڵ و دان��ی��ش��ت��ووى گ �ه‌ڕه‌ک��ى س �ه‌رش �ه‌ق��ام ب��اس��ى ل�ه‌و جیاوازیانه‌کرد که ل�ه‌ک��اره‌ب��اى گه‌ڕه‌که‌کاندا ههیه ،وتى «هه‌ندێک گ �ه‌ڕه‌ک بێ کاره‌بان و ه �ه‌ن��دێ��ک��ی��ش��ی��ان ب���ه ڕۆژی�����ش ک��اره‌ب��ای��ان ههیه ،بۆیه جیاوازى ده‌کرێت له‌پێدانى کاره‌با به‌گه‌ڕه‌که‌کان». ئ����ه‌و ه���اواڵت���ی���ه ب���اس���ى ل����ه‌وه‌ک����رد زۆرب����هى ئیشوکاره‌کانى رۆژان���هى خ�ه‌ڵ��ک ب�ه‌ک��اره‌ب��اى نیشتمانى جێبه‌جێ ده‌ک��رێ��ت ،ده‌ڵێت «نه‌بونى کاره‌باى نیشتمانى گرفتى زۆرى بۆ هاواڵتیان دروست کردووه ،که‌س نازانێت کاتى هاتنه‌وه‌ى کاره‌باى نیشتمانى که‌یه و چ کاتێکیش ده‌بڕێت، له‌وکاته‌وه‌ى که‌شوهه‌وا ساردبووه کاره‌باکه‌مان زۆر ده‌بڕێت و هه‌موو ئیعتمادێکمان کردۆه‌ته سه‌ر موه‌لیده ئه‌هلیه‌کان ،که‌ئه‌وانیش هه‌ندێکجار
ئ������ه‌ه������ل������ی������ه ل��������ه‌ک��������ات��������ى ئ������ام������اژه‌ى ب��ۆ خ���ۆی���دا ک��اره‌ب��ا خ��راپ��ى ک��اره‌ب��اى هه‌ڵناکه‌ن». نیشتمانى کرد، ن��ورى ره‌شید، وت��ى «ک��اره‌ب��اى ت���ه‌م���ه‌ن ()45 نیشتمانى زۆر س��اڵ دانیشتوى ک�����ێ�����ش�����ه‌م ب���ۆ گه‌ڕه‌کى ئاشتى دروست ده‌کات، ئ������ام������اژه‌ى ب��ۆ ن�����ازان�����م ک���هى ئه‌وه‌کرد زۆربه‌ى کاره‌با ده‌بڕێت و ک���ات���ه‌ک���ان���ی���ان ک�هی��ش دێ��ت �هوه، ل����ه ت���اری���ک���ی���دا م�������ن ب����ه‌پ����ێ����ى ب���ه‌س���ه‌ر ده‌ب����ه‌ن، ج����ه‌دوه‌ل ک��اره‌ب��ا وت����ى «ب���ه‌ه���ۆى ه�����ه‌ڵ�����ده‌ک�����ه‌م، که‌مى کاره‌با و ئ������������������������ه‌وه‌ش نه‌بونى ته‌نسیق وای��������ک��������ردووه له‌نێوان کاره‌باى ک�����ێ�����ش�����ه‌م�����ان موه‌لیده‌ى ئه‌هلى ب�������ۆ دروس���������ت و ن��ی��ش��ت��م��ان��ى ب���ێ���ت ل���ه‌گ���ه‌ڵ زۆرب����������������������هى هاواڵتیاندا». ک����ات����ه‌ک����ان ب �ه ئ�ه‌و هاواڵتیه ت��اری��ک��ى به‌سه‌ر ب��اس��ى ل �ه‌وه‌ک��رد ده‌به‌ین». فۆتۆ :فەریق هەڵەبجەی هاواڵتیان ناڕازین له پێدانی که‌می کاره‌با ئ���ه‌و ک��ات �هى که ن�����ورى ره‌ش��ی��د باسى له‌وه‌کرد کاره‌باى نیشتمانى گه‌ڕه‌که‌که‌یان ک��اره‌ب��اى سلێمانى ک��اره‌ب��اى نیشتمانیمان بۆ دایانناوه به‌پێى رۆژه‌کان گۆڕانى به‌سه‌ردا دێت، به به‌راورد له‌گه‌ڵ سااڵنى پێشودا که‌مى کردوه زی��اد ب��ک�ه‌ن ،ه �ه‌روه‌ه��ا له‌کاتى بونى کێشه و وتى «هاواڵتیانیش گله‌یی له ئێمه ده‌ک�ه‌ن و و تیشکیشى خسته‌سه‌ر ئه‌وه‌ى هه‌ندێکجار به‌هۆى سوتانى محاویله‌ى گه‌ڕه‌که‌کان ب�ه‌ده‌م کێشه‌ى داواى کاره‌باى زیاتر دهکهن ،هیوادارم کاره‌باى ته‌قینى محاویله‌که‌یانه‌وه ب��ۆ م��اوه‌ی �ه‌ک بێ هاواڵتیانه‌وه بچن». نیشتمانى زی��اد بکرێت و باشتریش بکرێت بۆ ى ه �د � �ی � ل ه �و � م رى ه � �ک � �ێ � پ ئیش ه ک دی���ارى حه‌مید ئه‌وه‌ى ئه‌و زه‌خته له سه‌ر ئێمه‌یه که‌م ببێته‌وه». کاره‌با بوون ،ده‌ڵێت «داواکارم له به‌ڕێوبه‌رایه‌تى
به‌کر ئه‌حمه‌د ،ب�ه‌ڕێ��وب�ه‌رى گشتى کاره‌باى س��ل��ێ��م��ان��ى ب��ه (چ���ه‌ت���ر)ى راگ��هی��ان��د «ب�ه‌پ��ێ��ى به‌رنامه‌کانمان پێویسته هه‌موو گه‌ڕه‌که‌کانى ناوه‌وه و ده‌ره‌وه‌ى شارى سلێمانى و قه‌زاو ناحیه‌کان وه‌ک ی �ه‌ک ک��اره‌ب��ای��ان پێبدرێت ،به‌پێى ئه‌و کاته‌ى دامانناوه ( )12تا ( )14کاتژمێره». ب���ه‌ڕێ���وه‌ب���ه‌رى گ��ش��ت��ى ک����اره‌ب����اى س��ل��ێ��م��ان��ى روون��ی��ک��ردهوه ئ �ه‌و گ�ه‌ڕه‌ک��ان�هى کێشه‌ى فیده‌ر یان محاویله‌یان ههیه هۆکاره‌که‌ى قورسبونى ب����ارى ف��ی��دره‌ک��هی��ه ک���ه ت���وان���اى ه�ه‌ڵ��گ��رت��ن��ى ئهوهنده کاره‌باى نیه ،ده‌ڵێت «بۆیه کێشه له م��ح��اوی��ل�هى گ �ه‌ڕه‌ک �ه‌ک��ان��دا دروس���ت ده‌ب��ێ��ت به ه��ۆى به‌کارهێنانێکى زۆرى ک��اره‌ب��ا ل�ه‌الی�ه‌ن هاواڵتیانه و ئه‌وه‌ش ده‌بێته هۆى ئه‌وه‌ى کاره‌با لهو محا‌ویله‌یه‌دا کێشه‌ى تێبکه‌وێت و نه‌توانرێت بهشێوهیهکى رێکوپێک کاره‌با هه‌بێت». به‌ڕێوبه‌رى گشتى کاره‌با وتیشى «به‌رنامه‌ى ک��اره‌ب��ا رێکوپێکه ئه‌وکاته‌ى ک��اره‌ب��ا ده‌درێته شوێنێک ئه‌گه‌ر کێشه له فیده‌ره‌که ی��ان له محه‌ویله‌که‌دا ه�ه‌ب��وو ئ �ه‌وا ق �ه‌ره‌ب��وو نادرێته‌وه به‌فه‌رمانگه‌ی ک��اره‌ب��ا ،چونکه به‌رنامه‌کان ده‌س��ت��ک��ارى ن��اک��رێ��ن ئ �ه‌م �ه‌ش ئ���ه‌و ه��ۆک��اره‌ی �ه که هه‌ندێک شوێن ک��اره‌ب��اى زۆرى هه‌بێت و ه�ه‌ن��دێ��ک��ی��ش ک���ه‌م ،ه���ه‌روه‌ه���ا ب �ه ب���ه‌رده‌وام���ى سیانه‌کانمان له ئ��ام��اده باشیدان هه‌رکێشه و گیروگرفتێکى ک��اره‌ب��ا له‌هه‌ر شوێنێکدا بێت خێرا چاره‌سه‌رى دهکهن».
کراوه
«سه‌ندیکا مه‌گه‌ر به فڕو فێڵ بتوانێ کۆمه‌ڵێک ده‌نگ بۆخۆى په‌یدا بکات» [ئا /کارزان ] کاندید و وته‌بێژى لیستى کارمه‌ندانى س �ه‌رب �ه‌خ��ۆ ،ئ�ه‌ب��وب�ه‌ک��ر مه‌جید ،له دیدارێکى تایبه‌تى (چ��ه‌ت��ر)دا ئاماژه بۆ ئ �هوه ده‌ک��ات که م��اوه‌ى ( )10ساڵه هه‌ڵبژاردنى کارمه‌ندانى ته‌ندروستى نهکراوه و کۆنگره‌ش نه‌به‌ستراوه که به‌گوێره‌ى په‌یڕه‌وى ناوخۆى سه‌ندیکاى کارمه‌ندانى ته‌ندروستى ده‌بوو سێ ساڵ جارێک کۆنگره ببه‌سترایه. چ��ه‌ت��ر :ب��ی��رۆک��هی دروس��ت��ب��وون��ی لیسته‌که‌تان چی بوو؟
پ��ێ��ش ب�ه‌س��ت��ن��ى ک��ۆن��گ��ره ئێمه گروپێکىف��ش��ارم��ان ئ��ام��اده‌ک��رد ب��ۆ به‌ستنى ک��ۆن��گ��ره‌ى س�ه‌ن��دی��ک��اى ک��ارم �ه‌ن��دان��ى ت �ه‌ن��دروس��ت��ى ک �ه له کۆمه‌ڵێک کارمه‌ندى جیا جیا پێکهاتبوون، توانیمان کۆمه‌ڵێک تێکۆشانى باش بکه‌ین و فشار له‌سه‌ر سه‌ندیکا دروست بکه‌ین ،ئه‌و کات بڕیاریاندا کۆنگره ببه‌ستن ،به‌اڵم که هاته‌سه‌ر خۆئاماده‌کردن بۆ هه‌ڵبژاردن ،ئ�ه‌وان بڕیاریاندا ب�ه‌ش��ێ��وه‌ى لیست ه �ه‌ڵ��ب��ژاردن بکرێت و ئێمه‌ش نه‌مانویست به‌شێوازى لیست بێت ،چونکه خۆی له خۆیدا ئهوه شێوه هه‌ڵبژاردنێکى نادیموکراسیه و باشتروایه له ناوه‌نده‌کانى کارکردندا کارمه‌ندان نوێنه‌رى خۆیان هه‌ڵبژێرن بزانن کێ باشه و کێ
خراپه ،به‌اڵم ئه‌وان سوربون له‌سه‌ر لیستى داخراو که ئه‌وه‌ش یهکێکه له‌سیفاته نادیموکراتیه‌کان، کارمه‌ند نازانێت ده‌نگ به چ که‌سێک بدات و ب�ه‌وه‌ش کۆمه‌ڵێک کێشه بۆکارمه‌ندان دروست ده‌بێت و ده‌یانه‌وێت وه‌ک جاران کۆمه‌ڵێک حزب چه‌تر :هه‌ڵبژاردن که‌ى ئه‌نجام ده‌درێت ده‌س��ت به‌سه‌ر ئه‌م کۆنگره‌یه‌شدا بگرن ،دواى و چه‌ند لیست به‌شداریى دهکهن؟ ئه‌وه‌ى بڕیاردرا هه‌ڵبژاردن بکرێت. ئه‌م هه‌ڵبژاردنه له ( )2011/1/20ئهنجامچهتر :ئامانجتان له دام�ه‌زران��دن��ى ده‌درێت و حه‌وت لیستیش به‌شدارن که پێکهاتون له (یه‌کگرتو ،کۆمه‌ڵ ،کوردستانى ،شیوعى، لیسته‌که‌تان چیه؟ ئامانجمان چاره‌سه‌رکردنى کێشه‌ى کارمه‌ندان سه‌ربه‌خۆ ،سه‌رده‌م).و ڕێکخستنى سه‌ندیکایه که حزب نه‌توانێت ده‌ست چ �ه‌ت��ر :ئ��ێ��وه ب��ۆچ��ى ل �ه‌گ �ه‌ڵ حزبى بخاته کاروباره‌کان و ده‌ستى به‌سه‌ردا بگرێت .ئێمه ده‌سه‌اڵتدا دانه‌به‌زین؟ وه‌ک کۆمه‌ڵێک کارمه‌ندى جیاجیا ڕامانوایه حزبى ده‌س �ه‌اڵت��دار م��اوه‌ى چه‌ند ساڵێکه لهدهب��ێ��ت سیسته‌مى سه‌ندیکا بگۆڕین ،چونکه ده‌ره‌وه‌ى پرنسیپى سه‌ندیکاى ته‌ندروستى ده‌ستى سیسته‌مێکى حزبیه ن �ه‌ک دیموکراسى حزب به‌سه‌ر ئه‌و سه‌ندیکایه‌دا گرتووه و کۆمه‌ڵێک ده‌ت��وان��ێ��ت به‌ئاسانى هه‌ڵى بسوڕێنێت و ک��ارى کێشه‌ى له ناو سیستمى ته‌ندروستیدا بۆ کارمه‌ندان له‌سه‌ر بکات و به‌کاریشى بێنێت ،ئێمه ده‌مانه‌وێت دروستکردوه ،ئه‌وه‌ى فه‌رق و جیاوازیه‌کى زۆرى کارى حزب و سه‌ندیکا له‌یه‌ک جیا بکهینهوه ،خسته ناو کارمه‌ندان له‌سه‌ر ئه‌ساسى مه‌حسوبیه‌ت ب��ۆ ئ�ه‌م�ه‌ش داوام���ان ل��ه لیسته‌کانى دیکه‌کرد و مه‌نسوبیه‌ت ئیش ده‌ک��ات ،ئه‌و کارمه‌ندانه‌ى به‌یه‌که‌وه بۆ یه‌ک ئامانج دابه‌زین که ئه‌ویش له‌ڕووى حزبى و ئایدۆلۆژى نزیکترن له‌خۆیانه‌وه خزمه‌تکردنى کارمه‌ندانى ته‌ندروستیه ،به‌اڵم ه��اوک��اری��ان ده‌ک���ه‌ن ،ب�ه‌پ��ێ��چ�ه‌وان�ه‌ش�هوه ئ�ه‌وان�هى ئ �ه‌وان سوربون له‌سه‌ر ئ �ه‌وه‌ى ه�ه‌ر ک�ه‌س لیستى له‌گه‌ڵ ئایۆلۆژیاى ئه‌واندا نه‌بن هیچ هاوکارى خۆى هه‌بێت. ناکرێن و داکۆکیان له‌سه‌ر ناکه‌ن ،ئێمه له‌سه‌ر ئه‌بوبه‌کر مه‌جید چه‌تر :لیسته‌که‌تان له چه‌ند کاندید ئهوه به‌ڵگه‌مان ههیه و چه‌ندینجار کارمه‌ند توشى کێشه بووه و هاوکاریان نه‌کردون. پێکهاتووه ؟ دورکه‌وتنه‌وه له ده‌ستێوه‌ردانى حزبى هه‌روه‌ها لیسته‌که‌مان پێکهاتووه له ( )24کاندید لهچهتر :وه‌ک لیسته‌که‌تان به‌ڵێنى چى کۆمه‌ڵێک کادیرى جیاجیا له‌ناو ئه‌م لیسته‌دا سنورى پارێزگاى سلێمانیدا و ئه‌م هه‌ڵبژاردنه‌ش به‌کارمه‌ندانى ته‌ندروستى ده‌ده‌ن؟ کۆبکه‌ینه‌وه و له‌به‌رنامه‌شماندایه له پێناو چ��وار بازنه‌یه له شاره‌کانى (سلێمانى ،هه‌ولێر، ده���ۆک ،ک���ه‌رک���وک)ه ،ل �ه هه‌ربازنه‌یه‌کیش لیستێک دروس���ت ده‌ک��رێ��ت ک�ه ل�ه ( )3که‌س که‌متر نابێت پێکبێت.
ساڵی یه‌که‌م ژماره 39 دووشه‌ممه 2710/10/20 - 2011/1/10
7
ب��ه‌رژه‌وه‌ن��دى گشتى ک��ارم�ه‌ن��دان��دا ک��ار بکه‌ین، ئ �ه‌و داواک��اری��ان �هى ک��ارم�ه‌ن��دان هه‌یانه له‌گه‌ڵ پێداویستیه‌کانیاندا ئێمه له به‌رنامه‌که‌ى خۆماندا جێگیرمان کردوه. چه‌تر :کێ هاوکارى مادیتان ده‌کات؟
ئ��ێ��م�ه ه���ه‌ر ل��ه‌ن��او خ��ۆم��ان��دا کۆمهڵێکک��ارم�ه‌ن��دی��ن و ل�ه‌ن��ێ��وان خ��ۆم��ان��دا ه��اوک��اری��م��ان کۆکردوه‌ته‌وه. چه‌تر :هۆکارى دامه‌زراندنى ئه‌م لیسته چیه؟
_ خ��ودى سه‌ندیکا وای��ک��ردوه ،چونکه چه‌ند ساڵێکه له‌ژێر کاریگه‌رى حزبیدایه و نه‌یتوانیوه له چوارچێوه‌ى به‌رژه‌وه‌ندیه پیشه‌ییه‌کاندا کاربکات و به‌گوێره‌ى به‌رژه‌وه‌ندیه سیاسیه‌کان کارى کردوه، ئه‌مه‌ش واى له ئێمه ک��رد دابمه‌زرێین ،وێ��ڕاى هه‌بونى جیاوازى له نێوان کارمه‌ندان. چه‌تر :پێتانوایه سه‌رکه‌وتوو ده‌بن له هه‌ڵبژاردنه‌که‌دا؟
زۆر باوه‌ڕمان به خۆمان ههیه ،چونکه شهرتو زروفى ئێستا له‌گه‌ڵ چه‌ند ساڵێک له‌مه‌وبه‌ردا ج���ی���اوازه و ک��ارم �ه‌ن��دان��ی��ش ه��ۆش��ی��ار ب��ون �ه‌ت �هوه باوه‌ڕیان به‌و سه‌ندیکایه نه‌ماوه ،ئه‌و سه‌ندیکایه مه‌گه‌ر به فڕو فێڵ و ساخته چاوترسێنى بتوانێ کۆمه‌ڵێک ده‌نگ بۆخۆى په‌یدا بکات ،ئه‌گینا باوه‌ڕمانوایه ئه‌م جاره ئه‌و سه‌ندیکایه ده‌نگێکى وا نایه‌نێت.
حكومەتەكەی مالیكی لە بۆشایی ئاسایشدا ماوەتەوە [ ئا /رێبوار عەزیز ] لەگەڵ ئ��ەوەی م��اوەی زیاتر لە بیست رۆژە حكومەتی عێراقی دوای پێكهێنانی یەكەم كۆبونەوەی خۆی ئەنجامداوە ،بەاڵم تا ئێستا حكومەتەكەی مالیكی لە بۆشایی ئاسایشدا ماوەتەوە و دوا كاندیدی وەزاری س��ێ پ��ۆس��ت��ە ئەمنیەكە یەكالیی نەبووەتەوە و كوردیش ب��ێ��ب��ەش دەك��رێ��ت ل��ە وەرگ��رت��ن��ی پۆستی دیكە. سیاسیە عێراقیەكان رای��ان وای��ە هۆكاری دواك��ەوت��ن��ی ی��ەك�لای��ی��ك��ردن��ەوەی دان��ان��ی سێ پۆستە ئەمنیەكەی حكومەتەكەی مالیكی كە پۆستە وەزارییەكانی ناوخۆ ،بەرگری و ئاسایشی نیشتمانی دەگ��رێ��ت��ەوە ب��ۆ بوونی فشاری زۆر لەسەر خ��ودی س��ەرۆك وەزی��ران دەگ��ەڕێ��ت��ەوە ل��ە دان��ان��ی كەسانی ح��زب��ی بۆ وەرگرتنی ئ��ەو پۆستانە ،س��ەرب��اری ئەمەش ك���ورد ب���ەو ژم���ارەی���ەی ك��ە ل��ە ئ��ەن��ج��وم��ەن��ی نوێنەرانی واڵتدا هەیەتی بێبەش دەكرێت لە وەرگرتنی پۆستی وەزاری تر لەو حكومەتەدا. محەمەد سەعدون ئەندامی دیاری لیستی ه��اوپ��ەی��م��ان��ی ن��ی��ش��ت��م��ان��ی ل���ە ئ��ەن��ج��وم��ەن��ی نوێنەران كە پێكهاتەی دوو لیستی گەورەی
[ ئا /ئارام شەمێرانی ]
زۆرینەی شیعەكانی باشور و ناوەڕاستی عێراقە ئاشكرای دەك��ات ك��ە ف��ش��اری سیاسی زۆر دەخ��رێ��ت��ە س���ەر خ��ودی ن���وری م��ال��ی��ك��ی ب��ۆ ئ��ەوەی ك��ەس��ان��ی ح��زب��ی ب��ۆ پۆستە ئ���ەم���ن���ی���ەك���ان دەس��ت��ن��ی��ش��ان بكر ێت . ئ���ەم ل��ێ��دوان��ەی م��ح��ەم��ەد س���ەع���دون ل��ەك��ات��ێ��ك��دا دێ��ت ك��ە ن��وری مالیكی س��ەرۆك وەزی������ران������ی ع���ێ���راق���ی ك��ە دوای م��ل��م�لان��ێ��ی��ەك��ی زۆر، دووب��ارە ویالیەتی دەسەاڵتی وەرگرتەوە ،لە لێدوانێكیدا ئەوەی بە الیەنە سیاسیە عێراقیەكان وتبوو كە وەرگرتنی هەر یەكە لەو سێ پۆستە گرنگەی واڵت دەدرێتە كەسانی بێ الیەن و سەربەخۆ و رابردوو پاك. ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق دوای نزیكەی ه��ەش��ت م��ان��گ ل��ە م��ل��م�لان��ێ��ی ب���ەردەوام���ی سیاسی هێزە سەركەوتووەكانی ئەنجومەنەكە، ل���ە دە رۆژی ك���ۆت���ای���ی م��ان��گ��ی ()9ی راب���ردوودا ب��ە زۆری��ن��ەی دەن��گ��ی ئەندامانی متمانەی دایە حكومەتەكەی مالیكی كە لە ( )41پۆستی وەزاری پێك هاتبوو ،بەاڵم رێك نەكەوتنی الیەنە سیاسیەكان ،تا ئێستا
قڕكردنی
هاواڵتیان و ماسی فرۆشان پێیانوایە رێ���ژەی ماسی روو ل��ە كەمبونەوەیە و گللەیش ل��ەوە دەك��ەن كە راوكەرانی ماسی بە تەقەمەنی و كارەبا راوی ماسی دەكەن ،دادوەرێكیش دەڵێت «راوكردن بە تەقەمەنی و كارەبا لە هەموو كاتێكدا ت��اوان��ە و بەپێی زروف���ی رووداوەك����ە بابەتەكە ئاراستەی دادگا دەكرێت». موختار ن��وری ساڵح دانیشتووی سەیدسادقە و ماوەی ( )12ساڵە ماسی دەفرۆشێت ،دەربارەی ڕاوی ماسی بە (چ��ەت��ر)ی ڕاگەیاند «ئێستا لە ئێران و هەڵەبجەی تازەوە ماسیم بۆ دێت ،ڕێژەی ماسی لە كەمبونەوەدایە بەتایبەت لە چەمەكاندا بەهۆی ئەو كەسانەوەی بە تەقەمەنی و دەرم��ان و كارەبا راوی ماسی دەكەن».
ئ��ەو هاواڵتیە باسی ل��ەوەك��رد ئەگەر پۆلیس و ئاسایش نەبن ئ��ەوا لە دەریاچەكانیشدا هەمان ج��������ۆری راوە م���اس���ی دەكرێت ،دەڵێت «هەرچەندە چ��اودێ��ری��ش دەك���رێ���ن ،ب��ەاڵم لە تەنكاوەكاندا ئەم جۆرە راوە ب��ەردەوام��ە و زیانی بۆ ماسیەكان هەیە و هەرچی وردە ماسیش هەیە لەناو دەچن ،بەوەش ماسی گران دەبێت و دەبێت تەنها پشت بە ماسی هاوردەی دەرەوە ببەستین». ئاسۆ عومەر ،تەمەن ( )38ساڵ ماسی فرۆشێكی دیكەی ئەسحابەسپی شاری سلێمانیە و ماوەی ()15 ساڵە ئ��ەم ك��ارە دەك���ات ،وەك خ��ۆی باسی ك��رد باو باپیریشی هەر خەریكی ئەم پیشەیە بوون ،ئەو دەڵێت
پۆستەكانی وەزارەت���ی ن��اوخ��ۆ و ب��ەرگ��ری و ئاسایشی نیشتمانی یەكالیی نەكردوەتەوە، بۆیە لە ئێستادا لە الیەن سەرۆك وەزیرانەوە بە وەكالەت بەڕێوە دەبرێن. ئ�����ەوەی ی��ەك�لای��ی ب����ووەت����ەوە وەرگ��رت��ن��ی پ��ۆس��ت��ی وەزارەت������ی ب��ەرگ��ری��ە ك��ە دەدرێ��ت��ە ك��ان��دی��دی لیستی ئ��ەل��ع��ێ��راق��ی��ە ك��ە خ��اوەن��ی زۆرترین دەنگی نێو ئەنجومەنی نوێنەرانە، زۆرینەی ئەندامانی ئەو لیستە پێیان باشە ئەرشەد ساڵحی ئەو پۆستە وەربگرێت ،بەاڵم گەڕانەوەی ئەیاد عەالوی سەرۆكی لیستی ئەلعێراقیە ب��ۆ ش���اری ب��ەغ��دادی پایتەخت
ك��ە م��اوەی��ەك��ە ل��ە دەرەوەی واڵت ب���وو ،دەن��گ��دان��ەك��ەی ئ���ەن���دام���ان���ی ل��ی��س��ت��ەك��ەی هەڵوەشاندەوە ،لە بەرامبەر ئەمەدا ف��ەالح نەقیبی وەك ك��ان��دی��دی ل��ی��س��ت��ەك��ەی بۆ وەرگرتنی پۆستی وەزی��ری ب����ەرگ����ری ل���ە ح��ك��وم��ەت��ی م���ال���ی���ك���ی���دا دەس���ت���ن���ی���ش���ان دەكات. ئ����ەس����ك����ەن����دەر وەت�������ووت ئەندامی لیستی ئەلعێراقیە ب���ە ئ��اژان��س��ی ئ��ەخ��ب��اری��ەی ع���ێ���راق���ی���ەی راگ����ەی����ان����دوە ل���ەگ���ەڵ ئ������ەوەی زۆری����ن����ەی ئ���ەن���دام���ان���ی لیستەكەیان دەنگیان بۆ ئەرشەد ساڵحی داوە بۆ وەرگرتنی پۆستی وەزارەت��ی بەرگری ، ب��ەاڵم «ئ��ەی��اد ع��ەالوی ،ف��ەالح نەقیبی پێ ب��اش��ت��رە ،دوا ب��ڕی��اری ئ��ەم م��ەس��ەل��ەی��ش الی سەركردەكانی ئەلعێراقیەیە». كورد كە خاوەنی حەوت پۆستی وەزاریە لە حكومەتەكەی مالیكیدا خۆی لەوەرگرتنی پۆستی وەزارەتی ئاسایشی نیشتمانی خۆش كردبووە ،بەاڵم ئەندامێكی لیستی فراكسیۆنە ك��وردس��ت��ان��ی��ەك��ان ئ���ەوە ئ��اش��ك��را دەك����ات كە «مالیكی رەتی كردوەتەوە وەزارەتی ئاسایشی
نیشتمانی بدات بە كورد». م��وح��س��ی��ن س���ەع���دون ئ���ەن���دام���ی ل��ی��س��ت��ی ف��راك��س��ی��ۆن��ە ك��وردس��ت��ان��ی��ەك��ان زی��ات��ر دەڵ��ێ��ت «س��ەرۆك وەزی��ران��ی نوێی عێراق وەرگرتنی ئەو پۆستەی لەالیەن كوردەوە رەتكردوەتەوە، ل��ەك��ات��ێ��ك��دا ك���ورد ئ���ەوە ب��ە م��اف��ی ن��ەت��ەوەی خۆی دەزانێت». عەلی شەال ئەندامی لیستی هاوپەیمانی نیشتمانی بە ماڵپەری سبەی راگەیاندووە كە «ك��ورد ت��ەواوی بەشی خ��ۆی لە پۆستە وەزاری��ەك��ان��دا وەرگ��رت��ووە و ناكرێت وەزارەت��ی زیاتری پێ بدرێت». ئ����ەن����دام����ەك����ەی ل��ی��س��ت��ی ف���راك���س���ی���ۆن���ە ك��وردس��ت��ان��ی��ەك��ان ب���ۆچ���وون���ی وای����ە ب��ەپ��ێ��ی ژم�����ارەی ك��ورس��ی��ەك��ان��ی ن��ێ��و ئ��ەن��ج��وم��ەن��ی ن��وێ��ن��ەران ب��ێ��ت« ،ك���ورد وەرگ��رت��ن��ی پۆستی وەزارەتی ئاسایشی نیشتمانی بەئیستیحقاقی نەتەوەیی دەزانێت». دواج����ار ران��ەگ��ەی��ان��دن��ی وەزی��رەك��ان��ی ئ��ەو س���ێ پ��ۆس��ت��ە ئ��ەم��ن��ی��ە گ��رن��گ��ەی واڵت و دواكەوتنیان ،هاواڵتیانی عێراقی دەخاتە بەر مەترسی خراپبوونی رەوش��ی ئاسایشەوە كە دوور نییە بەشێك ل��ە واڵت��ان��ی دراوس���ێ لە رێگەی گروپە یاخیبووەكانی نێو عێراقەوە هه‌وڵی پالنی تێكدانی باری ئاسایش بدەن و هەوڵەكانیان بۆ ئەو مەبەستە چڕتر بكەنەوە.
بەتەقەمەنی و كارەبا تاوانه «ل���ە ب���ەغ���دادەوە م�����اس�����ی�����م ل���ە ج��ۆرەك��ان��ی (ك���ارب)و (ح��اش��ە)و (س���وورە) بۆ دێت، رۆژانەش ( )30كیلۆ بە تاك دەفرۆشم و بە كۆش ماسی بەچێشتخانەكان دەفرۆشم». ئاسۆ بە پێچەوانەی موختارەوە دەڵێت جاران ماسی ی��ان دەهێنا بە قومبەلە و تێنتی و فیشەك راوی��ان كردبوون ،ب��ەاڵم ئێستا ئەو دیاردەیە كەمترە و زیاتر
لە دەرەوەی پارێزگای سلێمانی دەكرێت بەتایبەت لە شارۆچكە و ناحیەكاندا. سەركۆ خەلیل ،تەمەن ( )28ساڵی دانیشتووی شارۆچكەی خورماڵ باسی لەوە كرد كە چەندینجار ل��ە ئ���اوی گ��ەن��ج��ان و زەڵ���م و دەری��اچ��ەی س��ی��روان��دا راوی ك���ردووە بە ق��والپ و ت��ۆڕ‌و ،دەڵێت «بەهۆی كەمبوونەوەی ماسیەوە ڕاوكەرەكانی ماسی بە هەندێك ئامرازی نەشیاوی وەك تەقەمەنی‌و دەرمانی بكوژی حەشەرات و كارەبا راودەكەن ،خەڵكم بینیوە موەلیدەی لەحیمی تراكتۆری بەستووە و بەو ڤۆڵتیە بەرزه ڕاوی ك��ردووە و هەرچی زیندەوەری ناو ئەو ئاوەیه لەناوی بردووە». سەركۆ ،پۆلیسی دارستان بە یەكەمین بەرپرسیار دەزانێت بۆ ئەوەی لێپرسینەوە لەو كەسانە بكەن ،دەڵێت «حكومەت پێویستە سااڵنە گەرا بكاتە دەریاچەكانی دوكان و دەربەندیخان و سیروانەوە ،هەروەها پێویستە لە الیەن پۆلیسی دارستانەوە لێپرسینەوە لەو كەسانە بكات
كە راوی ماسی دەكەن و باجی تایبەتی بۆ بكەن تاوەكو بەشێوەیەكی مەرجدار راو بكەن ،چەندین كەس دەناسم راو دەكەن و كەسیش لێپێچینەوەیان لەگەڵ ناكات». ئەو هاواڵتیە ئاماژەی بۆ ئەوەكرد زۆربەی كات خاوەنی ئاژەڵەكانیش هۆكارن بۆ لەناوچوونی سامانی ماسی و دەڵێت «خاوەن ئاژەڵەكان كلۆر و تاید و فاس و دەرمان بەكار دەهێنن بۆ شوشتنی ئاژەڵەكانیان بەوەش ئاوەكە پیس دەبێت و هەرچی ماسی ناو ئەو ئاوە هەیە لەناو دەچێت». دادوەر س����ەالح ح��م��ە ف�����ەرەج ل���ە دادگ����ای لێكۆڵینەوەی هەڵەبجەی شەهید بە (چەتر)ی راگەیاند «راوك���ردن بە تەقەمەنی و كارەبا لە هەموو كاتێكدا تاوانە و بەپێی زروفی رووداوەكە بابەتەكە ئاراستەی دادگا دەكرێت و لە مەوسیمی یاساغیشدا هەموو جۆرە راوێك قەدەغەیە بەهەر هۆكار و شێوازێك بێت».
ژنان ساڵی یه‌که‌م ژماره 39 دووشه‌ممه2710/10/20 - 2011/1/10
8
کچانى کورد به‌م شێوه‌یه‌ن...؟ شه‌یدا مه‌عروف
ئێمه‌ى ژن ب����ه‌رده‌وام و هه‌موو قسه‌یه‌کمان له‌سه‌ر ئازادى راده‌ربڕین و نه‌کردنى توندوتیژیه به‌رامبه‌رمان‌و پێشێل نه‌کردنى مافمان‌ه ل ه الیه‌ن هه‌ر کهسێکهوه ،به‌اڵم به داخه‌و‌ه ل ه ئێستادا و له‌م کۆمه‌ڵگایه‌دا به شێوه‌یه‌کى تر به‌رامبه‌رمان پێشێلکارى نادیار و کارى تر ده‌کرێت و که‌سیش خۆى به به‌رپرس نازانێ به‌رامبه‌رى ...له هه‌موو ئاوانه‌ش دیارتر بریندار کردنى مێشک و بیر و هۆش‌ه ب�ه‌وه‌ى که نیشانى هه‌موو دنیاى ده‌ده‌ن ژن و کچى کورد چى دهکهن که ئه‌مه‌ش قسه‌گه‌لێکى زۆر هه‌ڵده‌گرێ.. تۆ سه‌یر ده‌ک�هى زۆرینه‌ى ئه‌و درام��ا و فیلمانه‌ى که نمایش ده‌کرێن بهشێوهیهکى زۆر م��ۆدێ��رن س��وک��ای�ه‌ت��ى ب �ه ژن���ان‌و کچان ده‌ک��رێ��ت و ئێمه‌ش دانیشتوین قاقا پێده‌که‌نین و سه‌یریان ده‌که‌ین ب ه بێ ئه‌وه‌ى قسه‌یه‌ک بکه‌ین ،تۆ سه‌یرى ئه‌م نه‌هامه‌تی و سوکایه‌تی‌ه گه‌وره‌یه‌ى له زنجیره‌ى (هه‌یئه) که نمایش کرا، ب �ه‌چ شێوه‌یه‌ک کچیان خستبوو‌ه ناو درام��اک�هوه ،سه‌یر‌ه ئه‌گه‌ر کچى کورد بهوشێوهیه بێت و وا زوو سه‌رنجى پیاوێک بۆالى خۆى رابکێشێ بێ ئه‌وه‌ى که له‌م کۆمهڵگایه ب��اوه‌دا که‌س لێیبکۆڵێته‌وه، کوڕ‌و کچ نیه ته‌نها به‌لێدانى ده‌رگایه‌ک چاویان ئاوێزانى یه‌ک بکه‌ن و سه‌رنج ل ه دواى سه‌رنج بۆیه‌کى هه‌ڵبده‌ن ،ئه‌مه‌ش چ هه‌ڵه‌یه‌ک‌ه که ئێمه پێى پیاده‌نیبن و نایه‌ین ه سه‌ر شه‌قام‌و بڵێن به‌س‌ه به‌س بامێینه‌ى ک���ورد وا نیشانى میلله‌تان ن���ه‌درێ، ی��ان س�هی��رده‌ک�هى ژنێک له یه‌کێ ل ه دراماکانا به‌ر قسه‌ى ئه‌وانى تر ده‌که‌وێ یاخود له زنجیره‌ى (رابوون) دێت هه‌موو کاره‌ى کرد و خه‌باتى نیشاندا ،به‌اڵم ل ه الیه‌کى تریشه‌و‌ه کارێکى واى کرد ک ه مێینه‌ى به شێوازێکى الواز و زۆر ساده و له الیه‌کیشه‌و‌ه وه‌ک دڕن��ده پیشاندا، که ئه‌مه‌ش بۆ نیشاندانى ژنى خۆمان به‌و شێوهیه باش نیهو که له راستیشدا وانه‌بووه. بڕواناکه‌م له‌م کۆمه‌ڵگایه‌دا ب��اوه‌ژن هه‌بێت وه‌ک ئه‌و ژن‌ه به‌و شێوهیه بێت و ئهوهنده زاڵم بێت که نیشان دراوه ،یان له الیه‌کى ت��رهوه که‌ى واب��ووه کچێک بهوشێوهیه خۆشه‌ویستى هه‌بێت و به‌و شێوهیه بتوانێت نیاز و رازى دڵى خۆى بکات ک�ه ب�ه ئ����اره‌زووى خ��ۆى له‌گه‌ڵ خ��ۆش �ه‌وی��س��ت �ه‌ک �هى داب��ن��ی��ش��ێ ،ئ �ه‌و س �ه‌رده‌م��ان �هى ک�ه ئ���ه‌وان باسى ده‌ک �ه‌ن کچانى ک��ورد فریاى ئ �هوه نه‌ده‌که‌وتن خۆشه‌ویستى ئه‌نجام بده‌ن به‌وشێوه‌ى ئه‌وان نیشانیان داوه ..تۆ سه‌یرى ئه‌م بێ یاساییه، له‌الیه‌ک دراماکان هه‌ڵده‌کرێن و نیشان نادرێن له‌به‌ر خاترى کۆمه‌ڵێک که‌س ک ه قبوڵیان نیه ژن وا نیشان بدرێ له‌الیه‌کیش که‌س نیه بڵێت کاک‌ه تۆ بۆ وانیشانى ئه‌ده‌ى که مێین‌ه هێنده ناشرین بێت ،ب ه راستى نازانین چى بڵێین ،ئێمه‌ى ژنان که‌س نیه له‌سه‌ر ماف‌ه راسته‌قینه‌کانمان هه‌ڵبدات‌و ده‌نگ به‌رزبکاته‌و‌ه بڵێت به‌س ه ئه‌م بێڕێزیان‌ه به‌س‌ه ئه‌م پێشێلکاریان‌ه هه‌ر ک �ه‌س هه‌ڵده‌ستێت وێ��ن�هی�ه‌ک ب��ۆ ژن داده‌نێت وه‌ک چۆن ئێستا ژنیان کردوهته تۆپێک‌و هه‌رکات بیانه‌وێت هه‌ر الیه‌ک بۆ ب �ه‌رژه‌وه‌ن��دى خ��ۆى ب�ه‌ک��اری دێنێت، بێگومان هه‌موو ئهمانه پێویستى به‌وه‌ی ه ئێمه‌ى ژنان ده‌نگ هه‌ڵبڕین‌و بڵێین به‌س ه سنورتان بۆ داده‌نێین چیتر رێگه‌تان ناده‌ین به فکرى خۆتان وێنه‌مان بکه‌ن نه‌ک ته‌نها له دراماکاندا ،به‌ڵکو له هه‌موو بواره‌کانى تریشدا ئیتر پێویسته بیر له‌م بێڕێزیان‌ه بکهینهوه به‌رامبه‌رمان و نه‌هێڵین لهوه زیاتر سنورمان ببه‌زێنن ..
به‌رپرسى رایه‌ڵه‌ى ژنانى چه‌مچه‌ماڵ:
له هه‌ڵبژاردندا به‌رپرسان به‌ڵێن ده‌ده‌ن و نایبه‌نه‌سه‌ر [دیدار /تاهیر تۆفیق]
ژن��ان �ه هه‌یان ه چین؟
ل �ه دواى ش���ااڵوى ئ�ه‌ن��ف��ال�هوه ژن��ان��ى گه‌رمیان رووی���ان ک���رده چ�ه‌م��چ�ه‌م��اڵ و ن��اوچ�ه‌ک��ان��ى تر، له‌وکاته‌وه ئ�ه‌م ژنانه له‌ژێر فشارى ه�ه‌ژاری��دان، چونکه ژماره‌یه‌کى زۆر له ژنان هاوسه‌ره‌کانیان به‌ر شااڵوى ئه‌نفال که‌وتبوو ،ئه‌رکى به‌خێوکردنى خ��ێ��زان ک�ه‌وت�ه س �ه‌ر شانیان و ده‌ستیان ک��رد ب ه ک��ارک��ردن تاوه‌کو بژێوى رۆژان��هى خۆیان په‌یدا بکه‌ن .هه‌ندێکیان ده‌چوون بۆ گونده‌کانى خواروى عێراق ئ�ه‌و گوندانه‌ى که عه‌ره‌بنشین ب��وون بۆ چنینه‌وه‌ى لۆکه یا خ��ود بۆ کرێکارى تاوه‌کو ناچار نه‌بن په‌نا به‌رن بۆ سواڵکردن یان هه‌ندێکیان رۆژان�ه ده‌چ��وون بۆ شارى که‌رکوک بۆ هێنانى ن �ه‌وت و برنج و خ��وارده‌م�ه‌ن��ى تر بۆ بازاره‌کانى چ�ه‌م��چ�ه‌م��اڵ ،ب���ه‌اڵم ئ �ه‌وک��ات �ه ل �ه الی���ه‌ن حزبى به‌عسه‌وه هه‌ندێکیان ده‌گیران یاخود شته‌کانیان لێده‌سنرا له دواى پرۆسه‌ى ئازادی عێراقهوه ژیانى ئ �ه‌و ژن��ان�ه که‌مێک باشتربوو ،ب �ه‌اڵم ئیستاش هه‌ندێکیان بۆ په‌یدا کردنى بژێوى ژیانیان په‌نا دهبهنه به‌ر پاککردنه‌وه‌ى گه‌نم.
سه‌باره‌ت به کێشه‌ى ئه‌و ژنانه کوێستان زه‌نگه‌ن ه به‌رپرسى رایه‌ڵه‌ى ژنانى ئه‌نفال له چه‌مچه‌ما ڵ ل �ه دی��دارێ��ک��ی (چ��ه‌ت��ر)دا تیشکى خسته سه‌ر هه‌ندێک لهو کێشانه‌ى که هه‌یانه. چه‌تر :ئه‌و کێشانه‌ى که تا ئێستا ئه‌و
تا ئێستا ژنانىئ����ه‌م ش�����اره وه‌ک پ��ێ��وی��س��ت ئ��اوڕی��ان ل���ێ ن�����ه‌دراوه‌ت�����هوه ت��������ا ئ����ێ����س����ت����اش زۆرب�هی��ان موچه‌ی ئه‌نفالیان نییه ،تا ێ بتوانن هیچ نه‌ب ک �ه‌م��ێ��ک ب��ژێ��وى خۆیان دابین بکه‌ن، رێژه‌یه‌کى زۆر ژن ههیه که پێناسه‌ى خ���ان���ه‌ن���ش���ی���ن���ى ب��ۆ ک��راوه م��اوه‌ى ()4 س��اڵ زی��ات��ره م��ووچ �هى وه‌رن���ه‌گ���رت���ووه ،له‌کاتى بانگه‌شه‌ى ه�ه‌ڵ��ب��ژاردن��دا ل�ه الی��ه‌ن ب�ه‌رپ��رس��ان�هوه چه‌ندین به‌ڵێنیان پ��ێ��دراوه ،ب�ه‌اڵم ته‌نیا به‌ڵێنه و به‌س. چ��ه‌ت��ر :ئ��ێ��وه وه‌ک رای���ه‌ڵ���هى ژن��ان به‌رنامه‌تان چییه بۆ خزمه‌تکردنى ئه‌م ژنانه؟
ئێمه به‌ڵێن ناده‌ین جێبه‌جێى نه‌که‌ین ،بهاڵمه�ه‌وڵ��م��ان��داوه و ل�ه به‌رنامه‌ماندایه ک�ه ل�ه رێى رێکخراوه‌کانه‌وه خزمه‌تى باش به‌و ژنانه بکه‌ین
ب���ه‌ت���ای���ب���ه‌ت ئ���ه‌و ژن��������ان��������هى ک��� ه پاشماوه‌ى ئه‌نفالن و ت�������ا ئ���ێ���س���ت���ا ه����اوک����اری����ه‌ک����ى وان������ه‌ک������راون ل � ه الیه‌ن حکومه‌ته‌و‌ه ک �ه گ��ۆڕان��ک��ارى ب �ه‌س �ه‌ر ژی��ان��ی��ان��دا بێنێت . چ����ه‌ت����ر :ت��ا چ���ه‌ن���د ل��ێ��ر ه ک�����ێ�����ش�����هى کۆ مه‌اڵ یه‌تیا ن ههیه؟
ب������ه‌داخ������هوهههندێ جار ژن ده‌ک��وژرێ به‌ناوى شه‌ره‌فه‌وه ک ه ئه‌مه‌ش تێنه‌گه‌یشتنى ئه‌و عه‌شیره‌ته‌یه ،له‌باتى په‌نا به‌رێ بۆ کوشتن رێگایه‌کى تر ناگرێته‌به‌ر که ئه‌ویش گفتوگۆیه .سه‌باره‌ت به‌و که‌یسانه‌ى که ه�ه‌ب��وون و کاریگه‌رى زۆرى له‌من ک��ردووه که‌یسى خوالێخۆش بوو (له‌یال) بوو که به‌ده‌ستى مێرده‌که‌ى خۆى کوژرا ،هۆکارى کێشه‌که‌ش ک ه رووی��دا ژنێکى تر چوبووه ناو ژیانیانه‌وه ،به‌اڵم ژیانى لێتێکدا‌و واى کرد کێشه بکه‌وێته نێوان ئه‌و خێزانه‌وه که تێیدا (له‌یال) گیانى له‌ده‌ستدا، ب �ه‌داخ �هوه ئ��هوه گ �ه‌وره‌ت��ری��ن ک��اره‌س��ات �ه ،چونک ه
ئ �ه‌و ئ��اف��ره‌ت�ه ب�ه‌ن��اه�ه‌ق ک���وژرا ،ب��ۆی�ه داواک���ارم ئ�ه‌و که‌سانه‌ى ده‌ستیان ههیه له کوشتنى ژنان توندترین سزا بدرێن. چه‌تر :تا چه‌ند رێکخراوه‌کانى ژنان توانیویانه خزمه‌تێک ب�ه ژن��ان��ى ئه‌م شاره بکه‌ن به تایبه‌ت ژنانى پاشماوه‌ى ئه‌نفال؟
ناڵێم خزمه‌تیان نه ک��ردووه ،ب�ه‌اڵم زۆر کهمتوانیویانه ،هیوادارم سه‌رجه‌م رێکخراوه‌کانى ژنان هه‌وڵێک بخهنه گه‌ڕ بۆ هۆشیار کردنه‌وه‌ى ژنانى ئه‌م ناوچه‌یه. چ�ه‌ت��ر :ه��ۆک��ارى دروس���ت ب��وون��ى ئه‌م رایه‌ڵه‌یه له الیه‌ن ئێوه‌وه چیبوو؟
رای �ه‌ڵ �هى ژنانمان دروس��ت ک��ردوه ه��ی��وادارمبتوانم له رێى مادیشه‌وه یارمه‌تى ژنان بده‌م ک ه ئ�هوه ئاواتێکى منه بتوانم ژنانى ئه‌م ش��اره لهو نه‌هامه‌تیانه رزگار بکه‌م که دووچارى ده‌بنه‌وه، چونکه تا ئێستاش ژنانمان ههیه کارده‌که‌ن ک ه کارکردن شتێکى زۆرباشه ،به‌اڵم هه‌ق نییه ئه‌و ژنانه‌ى ته‌مه‌نێکیان تێپه‌ڕاندوه و ماندووبوون بچن ه س �ه‌ر شه‌قامه‌کان ک��ار بکه‌ن ب��ۆ ئ���ه‌وه‌ى بژێوى ژیاینان په‌یدا بکه‌ن ،ده‌بێت حکومه‌ت به‌هه‌موو توانایه‌که‌وه هاوکارى ئه‌و ژنانه بکات و رێگه‌ش نه‌دات چیتر ژنان بکرێنه قوربانى ده‌ستى پیاو ب ه ناوى شه‌ره‌فه‌وه.
ئاسته‌نگیه‌کانى به‌ره‌وپێشچوونى رۆژنامه‌گه‌رى ژنان له کوردستان له سیمینارێکدا خرانه‌ڕوو
[ئا /مهستوره مه‌حمود] ه �ه‌ر ل� ه سیمیناره‌که‌دا ب��اب�ه‌ت��ى (رۆڵ���ى ژن���ان ل ه بوارى راگه‌یاندن) ل ه الیه‌ن رۆژى پ���ێ���ن���ج ش��ه‌م��م�� ه (عه‌لى که‌ریم) به‌رپرسى ( )2011/1/6ل ه هۆڵى ت�ه‌وار ئه‌نیستیۆتى کوردستان له الی��ه‌ن لیژنه‌ى پشتیوانى ب��ۆ م��اف �ه‌ک��ان��ى م��رۆڤ له رۆژنامه‌نوسانى مێین ه ل ه پێشکه‌ش کرا. رۆژنامه‌نوسانى سه‌ندیکاى ع��������ه‌ل��������ى ک������ه‌ری������م کوردستان ،سمینارێک ل ه ژێر ت��وێ��ژی��ن �ه‌وه‌ی �ه‌ک��ى خ��ۆى (ئاسته‌نگیه‌کانى ناونیشانى ب���اس���ک���رد ک���� ه ل����ه ن���او به‌ره‌وپێشچوونى رۆژنامه‌گه‌رى ده‌زگ��������ا راگ���هی���ان���دن��� ه ژنان له کوردستان) سازکرا ک ه گ��ش��ت��ی �ه‌ک��ان ک���ردب���ووى ن �ه‌وه‌د رۆژنامه‌نووسى ژن ل ه ک �ه ت��ێ��ی��دا ت�ه‌ن��ه��ا ی�ه‌ک ده‌زگا جیاجیاکانى راگه‌یاندنه‌و ه به‌رپرسى ته‌له‌فزیۆن ژن ئ��ام��اده‌ى سیمیناره‌که ب��وون ب��ووه ،یه‌ک سه‌رنوسه‌رى ل �ه‌گ �ه‌ڵ چه‌ند مامۆستایه‌کى ژن ،ی��ه‌ک ب �ه‌ڕێ��وه‌ب �ه‌رى زانکۆ و چه‌ندین میوانى تر. ب�ه‌ش هه‌بوو ،که ئه‌مه‌ى س������ه‌ره‌ت������اى س���م���ی���ن���اره‌ک���ه ب � ه ب � ه گ��رف��ت ل���ه‌ب���ه‌رده‌م ب ه خوێندنه‌وه‌ى وتارى لیژنه‌ک ه ده‌ستى توانابوون و رۆڵ��ى ژن ل ه پێکرد و ئامانجى خۆیان ل ه به‌ستنى ده‌زگ���ا راگه‌یاندنه‌کاندا سمیناره‌که خسته‌ڕوو ک ه ده‌یانه‌وێت دان��������ا ،ه�����ه‌روه‌ه�����ا ئ���ه‌و لێره‌دا‌و ل ه نزیکه‌وه ده‌ستنیشانى ئه‌و ئاسته‌نگیه‌کانى ب��ه‌رده‌م ئاسته‌نگیان ه بکه‌ن ک ه بوونهته رێگر ژنانى رۆژنامه‌نوسى ل ه ب���ه‌رده‌م به‌ره‌وپێشچوونى ژنانى رۆژن��ام �ه‌ن��ووس ل�ه ک��وردس��ت��ان ،تا ب���ه‌س���ت���هوه ب���ه ه �ه‌م��وو بتوانن وه‌ک راسپارده‌یه‌ک ئاماده‌ى رۆژن���ام���ه‌ن���وس���ان���هوه ک ه کۆنگره‌ى رۆژنامه‌نوسانى بکه‌ن ک ه پ��ێ��ش��ێ��ل��ک��اری�ه‌ک��ان وه‌ک دیمه‌نێک له‌سمیناره‌که ل ه مانگى ( )2ب ه نیازن بیبه‌ستن، یه‌کن به‌رامبه‌ر هه‌ردووکیان دوات���ر ه �ه‌ری �ه‌ک ل �ه وان �ه‌ب��ێ��ژان��ى سمیناره‌ک ه ده‌زگا راگه‌یاندنیه‌کانه‌وه. ده‌زگاکانى راگه‌یاندن و مامه‌ڵه‌یان له‌گه‌ڵ ژن ،ل ه زۆربه‌ى شته‌کاندا وه‌ک یه‌کن ،هه‌ردووکیان ه ب بوونى ه ل نووس ه رۆژنام ژنى ى ه نام و روئیا باباته‌کانیان ده‌س��ت پێکرد( ،ئاسته‌نگیه‌کانى وه‌ک یه‌ک زانیاریان ده‌ست ناکه‌وێت. د.ع��ال��ی � ه رێ��گ��ری�ه‌ک��ان��ى ب��ۆ چ �ه‌ن��د خاڵێک به‌ره‌وپێشچوونى رۆژنامه‌نوسى ژنان) ناونیشانى گه‌ڕانده‌و‌ه له‌وانه (رازیبوونى خێزان‌و کۆمه‌ڵگا ،رۆژنامه‌نووس ،دانانى ڕۆژنامه‌ونوسى ژن وه‌ک ل� ه کۆتایى باسه‌که‌یدا پێشنیارى ک��رد ک ه به‌دیل ،رێگری ه ئابوریه‌کان ،رێگریه پیشه‌ییه‌کان، بابه‌تێکى (د.عالیه فه‌ره‌ج) مامۆستاى زانکۆ ڕازه‌مه‌ندبوونى خۆى له‌سه‌ر کاره‌که‌ى ،فشار‌ه دایکایه‌تى ژنى رۆژنامه‌نوس) ئاسته‌نگى به‌رده‌م چ�ه‌ن��د خاڵێک هه‌بێت وه‌ک راس��پ��ارده‌ی �ه‌ک له به‌شى کۆمه‌ڵناسى زانکۆى سلێمانى بوو ،ده‌روونیه‌کان ،رووبه‌ڕوبوونه‌وه‌ى گرفت ل ه کاره ژنانى رۆژنامه‌نوس کارى له‌سه‌ر بکه‌ن له‌وان ه ل ه بابه‌ته‌که‌یدا به شێوه‌یه‌کى زانستیان ه ئه‌و مه‌یدانیه‌کان ،به‌شدارى پێنه‌کردنى له هه‌واڵ پێشکه‌وتنى ژنى رۆژنامه‌نووسه له‌م ههرێمه. (البردنى کۆسپى خودى و بابه‌تى ،لێکۆڵینه‌وه‌ى ئاسته‌نگیانه‌ى خسته‌ڕوو که ل �ه‌ب �ه‌رده‌م ژنانى و به‌دواداچوون) ک ه چه‌ند خاڵێکى سه‌ره‌تایى ل ه کۆتایى بابه‌ته‌که‌ى چه‌ند راسپارده‌یه‌کى تازه‌ى تیۆرى‌و مه‌یدانى ،ئه‌و په‌راوێزیه‌ى ژنان ل ه �ارى � ک ��ووس � ن ه �� � ��ام � رۆژن �ى � �ان � ژن ه � ک ڕوو ه � �ت � �س � خ رۆژنامه‌نوس دان ،ل ه بابه‌ته‌که‌یدا بهشێوهیهکى بێتواناکردنى ژنانه لهو ب��واره ،هه‌روه‌ها به‌پێى ده‌زگاکان بوروژێنرێت ،داوا له پارته سیاسیه‌کان شیکارى پشتى ب ه توێژینه‌وه‌ى واڵت ه عه‌ره‌بیه‌کان ت��وێ��ژی��ن�ه‌وه‌ی�ه‌ک ئ �ه‌و رێ��گ��ری��ان�هى ل �ه عێراقدا ل�ه‌س�ه‌ر بکه‌ن ت��ا ئاسته‌نگیه‌کانى ب�ه‌رده‌م��ی��ان بکه‌ن ژن بچێته مه‌کته‌بى راگهیاندنهکانهوه، ده‌رباره‌ى ژنانى رۆژنامه‌نووس‌و به‌راوردکردنه‌وه‌ى له‌به‌رده‌م ژنانى رۆژنامه‌نوس هه‌ن خسته‌ڕوو ک ه که‌مبێته‌و‌ه ئه‌وانیش (کارکردن له‌سه‌ر ئه‌وانه‌ى شێوه کۆتا له ده‌زگ��اک��ان هه‌بێت ،پێویست ه ب ه ب ه کوردستان به‌ستبوو ،د.عالی ه ئه‌وه‌ى خسته‌ڕوو هه‌ریه‌ک له‌مان ه (به‌ڕێوه‌بردن ل ه الیه‌ن پیاوه‌وه ل ه ل �ه ب��ڕی��اردان��دان ،به‌ده‌ستهێنانى میکانیزمى ب���ه‌رده‌وام���ى ده‌وره و وۆرک���ش���ۆپ ب��ۆ ژن��ان��ى به‌پێى توێژینه‌وه‌کان ل ه واڵت�ه عه‌ره‌بیه‌کان ل ه به‌ش ه گرنگه‌کان ،رۆڵى سیاسه‌تمه‌دارانى عێراق تازه و به‌ستنه‌وه‌ى زانست ه کۆمه‌ڵناسیه‌کان ب ه ڕۆژنامه‌نوس هه‌بێت). رووى چه‌ندایه‌تیه‌وه واڵته‌کانى (تونس ،لوبنان ،بۆ ژنانى رۆژنامه‌نووس ،مامه‌ڵه‌کردن له‌گه‌ڵ زانسته راگه‌یاندنه‌کان ،کردنه‌وه‌ى بوارى تازه بۆ کۆتایى سمیناره‌ک ه به‌م راسپاردانه و راسپارده‌ى فه‌ڵه‌ستین) له پێشه‌وه‌ن تا ده‌گات ه واڵته‌کانى ژن��ان��ى ڕۆژن���ام���ه‌وان وه‌ک مێینه‌یه‌ک ه نه‌ک ژنان ،دروست بوونى باوه‌ڕ به‌خۆبوون الى ژنان، تر رێژه‌ک ه که‌متر دهبێتهوه بۆ ( )%2ک ه وه‌ک ئ�ه‌زم��ون��ى ،ئ �ه‌و هه‌یکه‌النه‌ى ل� ه ده‌زگ��ا کارکردن له سه‌ر کلتور و گۆڕینى وێنه‌که‌ى ،مامۆستا و که‌سانى ش���اره‌زاى ب��وارى ژن��ان و ب�ه‌الى ئ �هوهوه ئه‌و چه‌ندێتیه ب ه ق �ه‌ده‌ر چۆنێتى راگهیاندنهکانهوه نابێت ژن ت�ه‌ج��اوزى بکات ،پاڵپشتى هه‌موو پێشنیار و پێشنیازه‌کانى ژنان و به‌شداربووان کۆتایى هات. رۆژنامه‌نوسێک گرنگ نیه که بچێت ه ناو دابه‌شبوونى کۆمه‌ڵگا بۆ چه‌ند به‌شێک ،خودى کارکردنى ل ه ناو ده‌زگا حکومیه‌کان).
رۆژ هه‌ڵه‌بجه‌یى: ههڵهبجه و خاکمان ههیه داواى ده‌وڵه‌تێکى کوردى ده‌که‌م [ئا /چۆمان] کچ ه شاعیرى کورد ڕۆژ هه‌ڵبجه‌یى خ��اوه‌ن روخسارێکى گه‌نج و ناخێکى داهێنه‌ران و ق��وڵ و خ��اوه‌ن چه‌ندین به‌رهه‌می تایبه‌ت ،ل ه دیمانه‌یه‌کى رۆژن��ام�هى (چ�ه‌ت��ر)دا چه‌ندین الیه‌نى دونیاى شیعر تاوتوێده‌کات و ناوهێنانى ته‌نها که‌سێک ب ه شاعیرى گه‌وره‌ى گه‌ل به‌هه‌ڵ ه ناوده‌بات ،ده‌شلێت هه‌ڵه‌بج ه وخاکمان هه‌ی ه داواى ده‌وڵه‌تێکى کوردى ده‌که‌م. چ�ه‌ت��ر :شیعر وه‌ک پێکهاته‌یه‌کى مه‌عریفى به‌رامبه‌ر واقی ع چۆن پێناس ه ده‌که‌یت؟
ئه‌گه‌ر شیعر مه‌عریفه‌ى له پشته‌و‌ه نه‌بێت به‌شیعرى نازانم و ههمیشه له ژان �ه‌رى شیعردا ئه‌وپه‌ڕى داهێنان ده‌کرێت ،داهێنانیش شتێک ه نه‌بیسرابێت و نه‌بینرابێت و له‌خودى خۆیدا ئه‌م ڕه‌هه‌ندانه‌ى هه‌بێت خودى خۆى مه‌عریفه‌یه‌ک ه زان��ی��اری ده‌داپ��ێ��ت ،ل�ه‌ب�ه‌رئ�هوه شیعر هه‌میش ه م �ه‌ع��ری��ف �هى ل �ه‌گ �ه‌ڵ��دا ن�ه‌ب��ێ��ت ناچێت‌ه قاڵبى ش��ی��ع��رهوه ،وات��ه ب�ه شیعریه‌ت قبوڵ ناکرێت، بۆیه ئه‌گه‌ر ته‌ماشا بکه‌ین ئه‌و شیعرانه‌ى ل ه گۆڤار و رۆژنامه‌کاندا باڵودهکرێنهوه ئاساین ب��ه‌الت��هوه ،ه���ه‌روا به‌سه‌رپێى ده‌یانخوێنیته‌وه‌و هیچت الجێنامێنێت ،چونکه هیچ ژانه‌رێک و مه‌عریفه‌یه‌کى تێدا نیه .به‌اڵم کاتێک شیعرێکى مه‌عریفى ده‌خوێنیته‌و‌ه نه‌بیسرابێت و نه‌بینرابێت ئه‌وا ڕاسته‌یه‌کت الجێده‌هێڵێت له‌به‌رئه‌و‌ه هه‌میش ه شیعر کایه‌یه‌کى مه‌عریفه‌ی‌ه و ژان �ه‌رى شیعر ههمیشه له پێشکه‌وتندایه. چه‌تر :شیعر تاچه‌ند ژانه‌رێکى ئه‌ده‌به؟
باوکى هه‌مویانه ،هه‌موو ژانه‌ره‌کانى ترق�ه‌رزارى ئه‌ده‌بن (چیرۆک و کورت‌ه چیرۆک و رۆمان‌و… ).به‌اڵم ئه‌گه‌ر زمانه‌که‌یان شیعر نه‌بێت پێم وایه ئه‌ده‌ب نیه ،له‌به‌ر ئهوه پرسیار دهکهن (شیعر له‌گه‌ڵ ژانه‌ره‌کان چییه) شیعر باوکیان‌ه چۆن باوکێک سه‌رکرده‌ى خێزانه‌که‌یان ده‌کات شیعریش سه‌رکرده‌ى هه‌موو ژانه‌ره‌کان ده‌کات.
چه‌تر :ده‌سه‌اڵتى شیعر چۆن ده‌توانێت داهێنان دیارى بکات؟
ته‌نها شیعر ده‌ت��وان��ێ��ت داه��ێ��ن��ان بکات،ده‌س��ه‌اڵت��ێ��ک��ى ب���ه‌رف���راوان���ى ه���هی���ه ،ه �ه‌م��وو شاعیرێکیش ناتوانێت داهێنان بکات ،شاعیر پێویسته ههمیشه ئاگاى له سه‌رده‌مه‌که‌ى خۆى بێت ،وته‌یه‌کیش ههیه ده‌ڵێت «ئ�ه‌گ�ه‌ر سێ
ه�ه‌زار ساڵ له‌مه‌وپێش نه‌زانى چى ڕوى داوه، ئهوه خوێنه‌ر نیت ڕۆشن فیکرنیت» پێم وابێت شیعر ئ�ه‌و ده‌س �ه‌اڵت �هى ههیه ،ده‌توانێت ف�ه‌زاى خۆى ف��راوان بکات ،هه‌موو که‌سیش ناتوانێت ئه‌وفه‌زای‌ه فراوان بکات و به‌رده‌وامى پێبدات.
چه‌تر :قوتابخانه‌کانى ئه‌ده‌بى کوردى وه‌ک (نالی و مه‌حویى )..داهێنانێکیان کرد؟ تاچه‌ند شاعیره‌کانى ئێستا ئه‌و داهێنان ه به‌رجه‌ست ه دهکهن؟
ــ له هه‌موو سه‌ده‌یه‌کدا یان ده‌یه‌یه‌کدا چه‌ند شاعیرێک دهبنه شاعیرى ده‌نگ ،ئه‌گه‌ر سه‌یرى میله‌تى ک��ورد بکه‌ین هه‌موو شاعیره ،به‌اڵم له ده‌یه‌یه‌کدا هه‌مووى الفاو ده‌یبات ده‌شێت ل ه سه‌رده‌مى بابانیه‌کاندا ده‌یه‌ها مه‌الى وه‌کو نالى هه‌بوو بێت ،به‌اڵم ته‌نها نالى دیار‌ه سێکوچکه‌ى بابان (نالى ،مه‌حوى ،ک��وردى) ئهوانه دیارن و له‌کۆتایى س �ه‌ده‌ى ن��ۆزده‌ه�ه‌م��دا ده‌ی��ان کۆلک ه مه‌ال هه‌بوون ته‌نها مه‌حوى گره‌وى بردووه‌ته‌وه، له‌هه‌ر ده‌ی�هی�ه‌ک ی��ان س�ه‌ده‌ی�ه‌ک شاعیرێک یان دوان ده‌بن به پیاوى سه‌رده‌مه‌که‌ى خۆیان، ڕۆش��ن فیکرى سه‌رده‌مى خۆیانن و هه‌موویان ڕه‌چه‌شکێنیان کردووه ،له‌سه‌رده‌مى نالى دا شیعر عه‌یب بووه به‌کوردى بنوسرێت ده‌بو به عه‌ره‌بى یان به‌تورکى بنوسرایه ،نالى هاتووه ڕه‌چه‌شکێنى کردووه ئهمه گه‌وره‌یی‌ه له خۆیدا ،هه‌وه‌ها ئه‌و هه‌موو جوانی و جوانکاریانه‌ى ،ئه‌و وێن‌ه جوانانه‌ى له شیعرى نالیدا به‌رجه‌ست‌ه ده‌بێت ،بۆیه به‌رده‌وام شیعر پرۆسه‌ى داهێنان‌ه گه‌ر بته‌وێت میله‌تێک بناسیت ده‌بێت ئه‌ده‌به‌که‌ى بناسیت بۆیه میله‌ت بێ ئه‌ده‌ب نابێت ،هه‌رمیله‌تێک ئه‌ده‌بى نه‌بێت بونى خۆشى نیه . چ��ه‌ت��ر :ئ��ه‌گ��ه‌ر ش��ی��ع��ر پ��رۆس��هى داهێنان بێت ،شیعرى کوردى له‌کوێى ئه‌وداهێنانه‌دایه؟
ئێستا وه‌ک کوردێک ده‌توانم بڵێم چهندشاعیرێکى چاکمان ههیه ل�ه کالسیکه‌کان (نالى ،مه‌حوى) ڕۆمانتیکه‌کان (ئه‌حمد موختار جاف ،تایه‌ربه‌گ) له ده‌یه‌ى په‌نجاکان (گۆران، کامه‌ران موکرى) ناتوانین بڵێین ئێمه‌ى میله‌تى کورد یه‌ک شاعیرمان ههیه له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدانیم بڵێین شاعیرى گه‌وره‌ى گه‌له‌که‌مان ئه‌م ده‌ربڕین ه زۆر هه‌ڵه‌یه ،ئه‌م چه‌ند وشهیه سوواوه ،ده‌توانین بڵێین ته‌نها یه‌ک شاعیر ده‌نگى میله‌تێک نی ه ته‌نها یه‌ک که‌سمان نیه. چه‌تر :له‌م قۆناغه‌ى ئێستادا شاعیرى سه‌رکه‌وتو الى تۆ کێیه؟
-له‌مساڵى فێستیڤاڵى گه‌الوێژدا (جه‌مال
ئه‌ده‌ب و هونه‌ر ساڵی یه‌که‌م ژماره 39 دووشه‌ممه 2710/10/20 - 2011/1/10
9
غه‌مبار) وته‌یه‌کى زۆر جوانى هه‌بوو وتى «من چه‌ند دیوانێکم باڵوکردۆته‌وه ،به‌اڵم بۆ من ئهوه گرنگه یه‌ک دێڕم له‌الى خه‌ڵکى بمێنێته‌وه» شاعیرى سه‌رکه‌وتو ئهوهیه که ده‌قه‌کانى ب ه زیندوى بمێنێته‌وه ،به‌اڵم بهداخهوه هه‌ندێ ده‌ق ههیه به‌رله‌وه‌ى خاوه‌نه‌که‌ى بمرێ خۆیان ده‌مرن، ئه‌و شاعیره گه‌ورانه‌ى کورد خۆیان نه‌ماون ،به‌اڵم ده‌قه‌کانیان هه‌ر زیندوه ،ئه‌وده‌ق‌ه زیندوانه‌ش وات ه کراوه‌ن و فره ڕه‌هه‌ندن ،هه‌رکسه‌و ته‌فسیرێکى ب��ۆده‌ک��ات ،که ده‌ڵێن ف��ره ڕه‌ه�ه‌ن��ده شیعریش ته‌فسیر ناکرێت بۆیه شیعر نه پێناسه ده‌کرێت و نه ته‌فسیر ،تۆ خۆت که به جوانى ده‌یبینیت با وا التبمێنێته‌وه.
چه‌تر :به‌گشتى شیعرى کوردى ل ه چ بارودۆخێکدا ده‌بینیت ،ئایا له قه‌یراندایه؟
هیچکات شیعر ل �ه ق �هی��ران��دا ن�ه‌ب��ووهل�ه‌س�ه‌رده‌م��ى نالى ی �هوه واده‌ڵ��ێ��ن ،ئ�ه‌وان�ه ل ه ئه‌زمه‌دان که‌پاشه‌کش‌ه له شیعر دهکهن ،شیعر جوان نانوسن و له ئه‌زمه‌دان که به ڕێڕه‌وى شیعرى فه‌لسه‌فى و فیکری و مه‌عریفه‌دا ناڕۆن له‌به‌رئه‌و‌ه ئه‌وشیعران ه م���اه���ی���ه‌ت���ی���ان ن��ی �ه، زۆروب���ۆرى ئه‌وشیعره ک����رچ����وک����ااڵن����هى ل����������ه‌گ����������ۆڤ����������ارو ڕۆژن��ام�ه‌ک��ان��دا باڵو ده‌ک���رێ���ن���هوه ب �ه‌ن��اوى شیعرى (ل��ی��رگ)وه هه‌ق‌ه ئهوانه به‌شیعر ناونه‌نرێن پێیان بوترێت هه‌ڵبه‌ست.
ئه‌وشیعرانه‌ى ل ه گۆڤار و رۆژنامه‌کاندا باڵودهکرێنهوه ،هیچت الجێناهێڵن ،چونکه هیچ ژانه‌رێک و مه‌عریفه‌یه‌کى تێدا نیه
چه‌تر :کێشه‌کانى ژنان تا چه‌ند بۆت ه هه‌وێنى شیعر الت؟
کچێکى فێمێنیزم نیم ههمیشه ئهوقسهمک������ردووه ،ب���ه‌و ڕێ������ڕه‌وه‌دا ن����اڕۆم ه �ه‌رچ �ه‌ن��ده ڕێبازێکى گهورهیه له‌ڕۆژئاواو‌ه سه‌رى هه‌ڵداوه، هه‌موو کۆمه‌ڵگایه‌ک کێشه‌ى ژنانى ههیه و ژن ناتوانێت ئ��ازاد بێت ،ئه‌و کێشان‌ه زیاتر ل ه کۆمه‌ڵگا داخراوه‌کاندا به‌دى ده‌کرێت ،ئێمه‌ش کۆمه‌ڵگه‌یه‌کى داخراوین ،به‌ده‌رنین له‌وکێشانه، کێشه‌ى خۆم وه‌ک کچێک و هاوڕه‌گه‌زه‌کانى ترم له کۆمه‌ڵگاکه‌م له شیعره‌کانمدا ڕه‌نگى داوه‌ت����ه‌وه‌و لهگه ڵ ئ��ازاره‌ک��ان��ى ژن��ان��دام ،به‌اڵم نابێت بکه‌وین‌ه ملمالنێ له‌گه‌ڵ پیاواندا ،پیاوان هاوڕێمانن.
چه‌تر :ئه‌وه‌ى ب ه (دوعا) کرا بێحورمه‌تیه‌کى گه‌وره‌بوو ب ه ژنانى کورد هیچ شیعرێکت
نوسیو ه به‌ته‌نها بۆى؟
ئ��ه‌و ش��ی��ع��ران�هى ک �ه ن��وس��ی��وم��ن خ�ه‌م��ووئ���ازارى دوع��اک��ان��ن به‌گشتى کێشه‌ى ژنانى کۆمه‌ڵگاکه‌مان که له‌به‌ر هه‌ر هۆیه‌ک بێت ئازار ده‌چێژن.
چه‌تر :چه‌ند شیعرێکت بۆ هه‌ڵه‌بج ه وتوه ،ده‌ته‌وێت لهوێوه چى بڵێیت؟
ههڵهبجه شارێکى ج��وان�ه ههمیشه ل هدڵمایه برینێکه هه‌رگیز ساڕێژبوونى نیه، ههڵهبجه ب��وو ب �ه سمبولی ئ���ازار و ب��ری��ن و چ�ه‌وس��ان�هوه ل�ه‌پ��اڵ ئ �ه‌و ه�ه‌م��وو سمبوالنه‌دا، ده‌توانم بڵێم کوردى ناساند به جیهان ده‌مه‌وێت له‌ڕێى ئه‌وشیعرانه بۆ ههڵهبجه بڵێم ئێمه‌ى ک��ورد ههمیشه چه‌وساوه بووین ،ههڵهبجه و خاکمان ههیه داواى ده‌وڵه‌تێکى کوردى ده‌که‌م. چه‌تر :تۆ نیشتیمانت جێنه‌هێشت
جه‌زا ئه‌حمه‌د:
چه‌ندین هه‌لیشت بۆ ڕه‌خسا هه‌ندێ شاعیر ده‌ڵێن له‌دوره‌وه ده‌سوتێن؟ تۆ تێڕوانینت چۆن ه ؟
هه‌رشوێنێکى ئ �ه‌م کوردستانه ب��ۆ مننیشتمانه ،چونکه په‌نده کوردیه‌که ده‌ڵێت (ب����ه‌رد ل �ه ش��وێ��ن��ى خ���ۆى س�ه‌ن��گ��ی��ن�ه) بۆی ه م��ن ل�ه‌گ�ه‌ڵ ئ���ازارى ئ �ه‌م میله‌ته‌دا ژی��اوم و ده‌ژی����م ،ب��ۆچ�ه‌ن��دی��ن ج���ار ب���ۆم ه�ه‌ڵ��ک�ه‌وت��ووه بچمه هه‌نده‌ران ناشڕۆم هه‌تا ده‌مێنم نیشتمان جێناهێڵم ئه‌وانه‌ى که له هه‌نده‌رانن زیندانن، په‌ندێکیش ههیه که ده‌ڵێت (ته‌نها ئه‌وانه‌ى که له زینداندان نرخى ئازادى ده‌زانن) بۆیه خۆم له‌غه‌ریبیدا ژیاوم ده‌موت ئه‌گه‌ر بچمه‌و‌ه خاکى ک��وردس��ت��ان خ��اک�ه‌ک�هى م��اچ ده‌ک �ه‌م به‌ڕاستیش خاکه‌که‌یم ماچ کرد.
پێویسته هونه‌رمه‌ندان به هونه‌ره‌که‌یان مێژووی نه‌ته‌وه‌که‌مان رابگرن [ئا /جبار ئه‌حمه‌د]
هونه‌رمه‌ندى ئه‌کته‌ر و شانۆکار جه‌زا ئه‌حمه‌د ،که خاوه‌نى چه‌ندین کارى شانۆیى و درامیه له دیدارێکى رۆژنامه‌ى (چه‌تر)دا باس له په‌یوه‌ندى نێوان هونه‌ر و سیاسه‌ت ده‌ک��ات، به راى ئه‌و ئه‌رکى هونه‌رمه‌ندان ه به به‌رهه‌مه‌کانیان وه‌اڵمى دوژمنان بده‌نه‌وه به هونه‌ره‌که‌یان مێژووى نه‌ته‌وه‌که‌مان رابگرن. هونه‌ر له هونه‌ر به‌و ئاسته له قه‌یراندا نی ه
ج�ه‌زا ئه‌حمه‌د ،تا ئێستا خاوه‌نى نزیکه‌ى ( )20کارى شانۆیى و ( )10کارى درامیه، وه‌ک خۆى ده‌ڵێت له سه‌ره‌تادا وا راهاتبوو ه��ی��چ م�ه‌رج��ێ��ک��ى ن �ه‌ب��وو ل �ه ک��ات��ى پێدانى رۆلێک له الیه‌ن ده‌رهێنه‌ره‌وه ،به‌اڵم ئێستا داواى گۆڕینى رۆڵه‌که ده‌کات گه‌ر به دڵى نه‌بێت ،هه‌ندێ ج��ار مشتومڕ و گفتوگۆ ل�ه‌گ�ه‌ڵ ده‌ره��ێ��ن�ه‌ر ده‌ک���ات ل�ه‌س�ه‌ر ده‌ق�ه‌ک� ه ئ �ه‌گ �ه‌ر ک �ه‌م��وک��وڕى ت��ێ��داب��ێ��ت ت��ا ده‌گ �ه‌ن � ه ئه‌نجامێک که ه�ه‌ر دوو ال ب��ڕوام��ان پێى ههیه.
ئه‌و هوه‌رمه‌نده ،شانۆ به ئیلتزام و ره‌وشت و خۆشه‌ویستى ده‌زانێت و به بڕواى ئه‌و بوونى رک��اب�ه‌رى و مونافه‌سه‌ى ن��او هونه‌رمه‌ندان ئه‌گه‌ر له‌سه‌ر بناغه‌ى رق و قین بێت ئه‌وا پێى بچوک ده‌بینه‌وه خۆشه‌ویستیشیان بۆ یه‌کتر و بۆ ه��ون�ه‌ره‌ک�هى نامێنێت ،پێشی وانیه هونه‌ر له کوردستاندا به‌و ئاسته ل ه ق�هی��ران��دا بێت ت��وش��ى ئ �ه‌و پ��اش��اگ�ه‌ردان��ى و فه‌وزایه بووبێت که خه‌ڵک باسی ده‌کات، ئ �ه‌و ده‌ڵێت ک �ه‌م و ک��وڕی ههیه و ئ �ه‌وه‌ش هه‌ندێکى هونه‌رمه‌ندان لێی به به‌رپرسیار ده‌زانێت و به‌شێکیشى ده‌سه‌اڵت. خۆشه‌ویستى چه‌ند یاساغ بێت به‌هێز د ه‌بێت
ب���ۆچ���ون���ى ج������ه‌زا ئ���ه‌ح���م���ه‌د وای������ه ک� ه خۆشه‌ویستى له ناو جه‌رگه‌ى جه‌نگه‌کاندا بڵێسه‌ى دانه‌مرکاوه‌ته‌و‌ه هه‌ر بۆیه چه‌ند یاساغ بێت هێنده به هێز ده‌بێت، پ��ێ��ش��ی��وای�ه رۆڵ و ک �ه‌س��ای �ه‌ت��ى (دک��ت��ۆر شاهۆ) که له درام��اى (ره‌ش�هى پۆلیستدا) ده‌ی��گ��ێ��ڕا ئ����ه‌وه‌ى ده‌س �ه‌ل��م��ان��د ک��ه ه �ه‌م��وو
م��رۆڤ��ێ��ک خ��ۆش�ه‌وی��س��ت��ى ده‌ک����ات ،خ���اوه‌ن پێداویستیه تایبه‌ته‌کان شایه‌نى ئ����ه‌وه‌ن خ��ۆش �ه‌وی��س��ت��ى ب��ک �ه‌ن ل��ه ه �ه‌م��وو که‌سیش زیاتر پێویستیانه. هونه‌رمه‌ندانى خۆمان که‌متر نین ل ه بێگا نه
ج �ه‌زا ئه‌حمه‌د ،هونه‌رمه‌ند خ �ه‌رج کردنى سه‌روه‌ت و سامان بۆ داوه‌تى هونه‌رمه‌ندانى بیانى وه‌ک ئ�ه‌و په‌نده‌ى پێشینان ده‌بینێت که وتویانه (گڵى دوور ده‌رمانه) پێشیوای ه پێویسته گرنگى بدرێت به هونه‌رمه‌ندانى خۆمان ،کارى حکومه‌ت و ده‌سه‌اڵتى سیاسی که‌سانى پسپۆر و کارامه بنێرێته دهرهوه بۆ فێربوون و شاره‌زا بوون له دونیا بینى تازه‌ى هونه‌ر بۆ هێنانى ئه‌و کامێراو ئامێرانه‌ى ک ه له واڵتانى پێشکه‌وتوودا به‌کار ده‌هێنرێت و خزمه‌تى هونه‌رمه‌ندانى خۆمان بکرێت، چونکه ه��ون�ه‌رم�ه‌ن��دان��ى خۆشمان هیچیان که‌متر نیه له هونه‌رمه‌ندانى بێگانه. ئاماده نیم لغاو له‌ده‌مى هیچ حزبێک بم
ئه‌و هونه‌رمه‌نده ئه‌کته‌ر و شانۆکاره پێیوای ه ل�ه‌ب�ه‌ر ئ��ه‌وه‌ى سیاسه‌تیش ب��ۆ خ��ۆى هونه‌ر‌ه
ک�ه‌وات�ه سیاسه‌ت و ه��ون�ه‌ر جیابوونه‌وه‌یان مه‌حاڵه ،له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ش به‌ڕاى ئه‌و گرنگ ه هونه‌رمه‌ند کاره‌کانى بۆ خزمه‌تى مرۆڤایه‌تى و س �ه‌رج �ه‌م چین و توێژه‌کانى کۆمه‌ڵگ ه بێت ،نه‌ک الیه‌نگرى حزب یان رێکخراوێکى سیاسی بێت ،ئ�ه‌و ده‌ڵ��ێ��ت له س�ه‌ر ئاستى هه‌ڵبژاردنه‌کانى کوردستان ئاماده نیم لغاو ل�ه ده‌م��ى هیچ حزبێک ب��م ،ب �ه‌اڵم له‌سه‌ر ئاستى عێراق ههمیشه هانى خه‌ڵکم داوه ب�ه‌ش��دارى له هه‌ڵبژاردندا بکه‌ن بۆ ئ�ه‌وه‌ى بونى خۆمان وه‌ک نهتهوه بسه‌لمێنین ،رایى وای���ه ل �ه ک��ات��ى ئ �ه‌و ه��ێ��رش��ان�هى ل �ه رێگاى ه���ون���ه‌ره‌وه ده‌ک��رێ��ت �ه س���ه‌ر م��ی��ل�ه‌ت�ه‌ک�ه‌م��ان گرنگ نیه هونه‌رمه‌ندان بێنه سه‌رشه‌قام بۆ ناڕازایه‌تى ده‌ربڕینیان ،به‌ڵکو به راى ئه‌و وه‌ک ده‌ڵێت گرنگ ئهوهیه هونه‌رمه‌ندان ب ه به‌رهه‌مه‌کانیان وه‌اڵمى دوژمنان بده‌نه‌وه ب ه هونه‌ره‌که‌یان مێژووى نه‌ته‌وه‌که‌مان رابگرن، چونکه ده‌ری��ا ب�ه‌ده‌م��ى س �ه‌گ پیس نابێت مێژوى کوردیش به پالن و به‌رنامه‌ى ئه‌وان ناشێوێنرێت.
ژنان ساڵی یه‌که‌م ژماره 39 دووشه‌ممه2710/10/20 - 2011/1/10
8
کچانى کورد به‌م شێوه‌یه‌ن...؟ شه‌یدا مه‌عروف
ئێمه‌ى ژن ب����ه‌رده‌وام و هه‌موو قسه‌یه‌کمان له‌سه‌ر ئازادى راده‌ربڕین و نه‌کردنى توندوتیژیه به‌رامبه‌رمان‌و پێشێل نه‌کردنى مافمان‌ه ل ه الیه‌ن هه‌ر کهسێکهوه ،به‌اڵم به داخه‌و‌ه ل ه ئێستادا و له‌م کۆمه‌ڵگایه‌دا به شێوه‌یه‌کى تر به‌رامبه‌رمان پێشێلکارى نادیار و کارى تر ده‌کرێت و که‌سیش خۆى به به‌رپرس نازانێ به‌رامبه‌رى ...له هه‌موو ئاوانه‌ش دیارتر بریندار کردنى مێشک و بیر و هۆش‌ه ب�ه‌وه‌ى که نیشانى هه‌موو دنیاى ده‌ده‌ن ژن و کچى کورد چى دهکهن که ئه‌مه‌ش قسه‌گه‌لێکى زۆر هه‌ڵده‌گرێ.. تۆ سه‌یر ده‌ک�هى زۆرینه‌ى ئه‌و درام��ا و فیلمانه‌ى که نمایش ده‌کرێن بهشێوهیهکى زۆر م��ۆدێ��رن س��وک��ای�ه‌ت��ى ب �ه ژن���ان‌و کچان ده‌ک��رێ��ت و ئێمه‌ش دانیشتوین قاقا پێده‌که‌نین و سه‌یریان ده‌که‌ین ب ه بێ ئه‌وه‌ى قسه‌یه‌ک بکه‌ین ،تۆ سه‌یرى ئه‌م نه‌هامه‌تی و سوکایه‌تی‌ه گه‌وره‌یه‌ى له زنجیره‌ى (هه‌یئه) که نمایش کرا، ب �ه‌چ شێوه‌یه‌ک کچیان خستبوو‌ه ناو درام��اک�هوه ،سه‌یر‌ه ئه‌گه‌ر کچى کورد بهوشێوهیه بێت و وا زوو سه‌رنجى پیاوێک بۆالى خۆى رابکێشێ بێ ئه‌وه‌ى که له‌م کۆمهڵگایه ب��اوه‌دا که‌س لێیبکۆڵێته‌وه، کوڕ‌و کچ نیه ته‌نها به‌لێدانى ده‌رگایه‌ک چاویان ئاوێزانى یه‌ک بکه‌ن و سه‌رنج ل ه دواى سه‌رنج بۆیه‌کى هه‌ڵبده‌ن ،ئه‌مه‌ش چ هه‌ڵه‌یه‌ک‌ه که ئێمه پێى پیاده‌نیبن و نایه‌ین ه سه‌ر شه‌قام‌و بڵێن به‌س‌ه به‌س بامێینه‌ى ک���ورد وا نیشانى میلله‌تان ن���ه‌درێ، ی��ان س�هی��رده‌ک�هى ژنێک له یه‌کێ ل ه دراماکانا به‌ر قسه‌ى ئه‌وانى تر ده‌که‌وێ یاخود له زنجیره‌ى (رابوون) دێت هه‌موو کاره‌ى کرد و خه‌باتى نیشاندا ،به‌اڵم ل ه الیه‌کى تریشه‌و‌ه کارێکى واى کرد ک ه مێینه‌ى به شێوازێکى الواز و زۆر ساده و له الیه‌کیشه‌و‌ه وه‌ک دڕن��ده پیشاندا، که ئه‌مه‌ش بۆ نیشاندانى ژنى خۆمان به‌و شێوهیه باش نیهو که له راستیشدا وانه‌بووه. بڕواناکه‌م له‌م کۆمه‌ڵگایه‌دا ب��اوه‌ژن هه‌بێت وه‌ک ئه‌و ژن‌ه به‌و شێوهیه بێت و ئهوهنده زاڵم بێت که نیشان دراوه ،یان له الیه‌کى ت��رهوه که‌ى واب��ووه کچێک بهوشێوهیه خۆشه‌ویستى هه‌بێت و به‌و شێوهیه بتوانێت نیاز و رازى دڵى خۆى بکات ک�ه ب�ه ئ����اره‌زووى خ��ۆى له‌گه‌ڵ خ��ۆش �ه‌وی��س��ت �ه‌ک �هى داب��ن��ی��ش��ێ ،ئ �ه‌و س �ه‌رده‌م��ان �هى ک�ه ئ���ه‌وان باسى ده‌ک �ه‌ن کچانى ک��ورد فریاى ئ �هوه نه‌ده‌که‌وتن خۆشه‌ویستى ئه‌نجام بده‌ن به‌وشێوه‌ى ئه‌وان نیشانیان داوه ..تۆ سه‌یرى ئه‌م بێ یاساییه، له‌الیه‌ک دراماکان هه‌ڵده‌کرێن و نیشان نادرێن له‌به‌ر خاترى کۆمه‌ڵێک که‌س ک ه قبوڵیان نیه ژن وا نیشان بدرێ له‌الیه‌کیش که‌س نیه بڵێت کاک‌ه تۆ بۆ وانیشانى ئه‌ده‌ى که مێین‌ه هێنده ناشرین بێت ،ب ه راستى نازانین چى بڵێین ،ئێمه‌ى ژنان که‌س نیه له‌سه‌ر ماف‌ه راسته‌قینه‌کانمان هه‌ڵبدات‌و ده‌نگ به‌رزبکاته‌و‌ه بڵێت به‌س ه ئه‌م بێڕێزیان‌ه به‌س‌ه ئه‌م پێشێلکاریان‌ه هه‌ر ک �ه‌س هه‌ڵده‌ستێت وێ��ن�هی�ه‌ک ب��ۆ ژن داده‌نێت وه‌ک چۆن ئێستا ژنیان کردوهته تۆپێک‌و هه‌رکات بیانه‌وێت هه‌ر الیه‌ک بۆ ب �ه‌رژه‌وه‌ن��دى خ��ۆى ب�ه‌ک��اری دێنێت، بێگومان هه‌موو ئهمانه پێویستى به‌وه‌ی ه ئێمه‌ى ژنان ده‌نگ هه‌ڵبڕین‌و بڵێین به‌س ه سنورتان بۆ داده‌نێین چیتر رێگه‌تان ناده‌ین به فکرى خۆتان وێنه‌مان بکه‌ن نه‌ک ته‌نها له دراماکاندا ،به‌ڵکو له هه‌موو بواره‌کانى تریشدا ئیتر پێویسته بیر له‌م بێڕێزیان‌ه بکهینهوه به‌رامبه‌رمان و نه‌هێڵین لهوه زیاتر سنورمان ببه‌زێنن ..
به‌رپرسى رایه‌ڵه‌ى ژنانى چه‌مچه‌ماڵ:
له هه‌ڵبژاردندا به‌رپرسان به‌ڵێن ده‌ده‌ن و نایبه‌نه‌سه‌ر [دیدار /تاهیر تۆفیق]
ژن��ان �ه هه‌یان ه چین؟
ل �ه دواى ش���ااڵوى ئ�ه‌ن��ف��ال�هوه ژن��ان��ى گه‌رمیان رووی���ان ک���رده چ�ه‌م��چ�ه‌م��اڵ و ن��اوچ�ه‌ک��ان��ى تر، له‌وکاته‌وه ئ�ه‌م ژنانه له‌ژێر فشارى ه�ه‌ژاری��دان، چونکه ژماره‌یه‌کى زۆر له ژنان هاوسه‌ره‌کانیان به‌ر شااڵوى ئه‌نفال که‌وتبوو ،ئه‌رکى به‌خێوکردنى خ��ێ��زان ک�ه‌وت�ه س �ه‌ر شانیان و ده‌ستیان ک��رد ب ه ک��ارک��ردن تاوه‌کو بژێوى رۆژان��هى خۆیان په‌یدا بکه‌ن .هه‌ندێکیان ده‌چوون بۆ گونده‌کانى خواروى عێراق ئ�ه‌و گوندانه‌ى که عه‌ره‌بنشین ب��وون بۆ چنینه‌وه‌ى لۆکه یا خ��ود بۆ کرێکارى تاوه‌کو ناچار نه‌بن په‌نا به‌رن بۆ سواڵکردن یان هه‌ندێکیان رۆژان�ه ده‌چ��وون بۆ شارى که‌رکوک بۆ هێنانى ن �ه‌وت و برنج و خ��وارده‌م�ه‌ن��ى تر بۆ بازاره‌کانى چ�ه‌م��چ�ه‌م��اڵ ،ب���ه‌اڵم ئ �ه‌وک��ات �ه ل �ه الی���ه‌ن حزبى به‌عسه‌وه هه‌ندێکیان ده‌گیران یاخود شته‌کانیان لێده‌سنرا له دواى پرۆسه‌ى ئازادی عێراقهوه ژیانى ئ �ه‌و ژن��ان�ه که‌مێک باشتربوو ،ب �ه‌اڵم ئیستاش هه‌ندێکیان بۆ په‌یدا کردنى بژێوى ژیانیان په‌نا دهبهنه به‌ر پاککردنه‌وه‌ى گه‌نم.
سه‌باره‌ت به کێشه‌ى ئه‌و ژنانه کوێستان زه‌نگه‌ن ه به‌رپرسى رایه‌ڵه‌ى ژنانى ئه‌نفال له چه‌مچه‌ما ڵ ل �ه دی��دارێ��ک��ی (چ��ه‌ت��ر)دا تیشکى خسته سه‌ر هه‌ندێک لهو کێشانه‌ى که هه‌یانه. چه‌تر :ئه‌و کێشانه‌ى که تا ئێستا ئه‌و
تا ئێستا ژنانىئ����ه‌م ش�����اره وه‌ک پ��ێ��وی��س��ت ئ��اوڕی��ان ل���ێ ن�����ه‌دراوه‌ت�����هوه ت��������ا ئ����ێ����س����ت����اش زۆرب�هی��ان موچه‌ی ئه‌نفالیان نییه ،تا ێ بتوانن هیچ نه‌ب ک �ه‌م��ێ��ک ب��ژێ��وى خۆیان دابین بکه‌ن، رێژه‌یه‌کى زۆر ژن ههیه که پێناسه‌ى خ���ان���ه‌ن���ش���ی���ن���ى ب��ۆ ک��راوه م��اوه‌ى ()4 س��اڵ زی��ات��ره م��ووچ �هى وه‌رن���ه‌گ���رت���ووه ،له‌کاتى بانگه‌شه‌ى ه�ه‌ڵ��ب��ژاردن��دا ل�ه الی��ه‌ن ب�ه‌رپ��رس��ان�هوه چه‌ندین به‌ڵێنیان پ��ێ��دراوه ،ب�ه‌اڵم ته‌نیا به‌ڵێنه و به‌س. چ��ه‌ت��ر :ئ��ێ��وه وه‌ک رای���ه‌ڵ���هى ژن��ان به‌رنامه‌تان چییه بۆ خزمه‌تکردنى ئه‌م ژنانه؟
ئێمه به‌ڵێن ناده‌ین جێبه‌جێى نه‌که‌ین ،بهاڵمه�ه‌وڵ��م��ان��داوه و ل�ه به‌رنامه‌ماندایه ک�ه ل�ه رێى رێکخراوه‌کانه‌وه خزمه‌تى باش به‌و ژنانه بکه‌ین
ب���ه‌ت���ای���ب���ه‌ت ئ���ه‌و ژن��������ان��������هى ک��� ه پاشماوه‌ى ئه‌نفالن و ت�������ا ئ���ێ���س���ت���ا ه����اوک����اری����ه‌ک����ى وان������ه‌ک������راون ل � ه الیه‌ن حکومه‌ته‌و‌ه ک �ه گ��ۆڕان��ک��ارى ب �ه‌س �ه‌ر ژی��ان��ی��ان��دا بێنێت . چ����ه‌ت����ر :ت��ا چ���ه‌ن���د ل��ێ��ر ه ک�����ێ�����ش�����هى کۆ مه‌اڵ یه‌تیا ن ههیه؟
ب������ه‌داخ������هوهههندێ جار ژن ده‌ک��وژرێ به‌ناوى شه‌ره‌فه‌وه ک ه ئه‌مه‌ش تێنه‌گه‌یشتنى ئه‌و عه‌شیره‌ته‌یه ،له‌باتى په‌نا به‌رێ بۆ کوشتن رێگایه‌کى تر ناگرێته‌به‌ر که ئه‌ویش گفتوگۆیه .سه‌باره‌ت به‌و که‌یسانه‌ى که ه�ه‌ب��وون و کاریگه‌رى زۆرى له‌من ک��ردووه که‌یسى خوالێخۆش بوو (له‌یال) بوو که به‌ده‌ستى مێرده‌که‌ى خۆى کوژرا ،هۆکارى کێشه‌که‌ش ک ه رووی��دا ژنێکى تر چوبووه ناو ژیانیانه‌وه ،به‌اڵم ژیانى لێتێکدا‌و واى کرد کێشه بکه‌وێته نێوان ئه‌و خێزانه‌وه که تێیدا (له‌یال) گیانى له‌ده‌ستدا، ب �ه‌داخ �هوه ئ��هوه گ �ه‌وره‌ت��ری��ن ک��اره‌س��ات �ه ،چونک ه
ئ �ه‌و ئ��اف��ره‌ت�ه ب�ه‌ن��اه�ه‌ق ک���وژرا ،ب��ۆی�ه داواک���ارم ئ�ه‌و که‌سانه‌ى ده‌ستیان ههیه له کوشتنى ژنان توندترین سزا بدرێن. چه‌تر :تا چه‌ند رێکخراوه‌کانى ژنان توانیویانه خزمه‌تێک ب�ه ژن��ان��ى ئه‌م شاره بکه‌ن به تایبه‌ت ژنانى پاشماوه‌ى ئه‌نفال؟
ناڵێم خزمه‌تیان نه ک��ردووه ،ب�ه‌اڵم زۆر کهمتوانیویانه ،هیوادارم سه‌رجه‌م رێکخراوه‌کانى ژنان هه‌وڵێک بخهنه گه‌ڕ بۆ هۆشیار کردنه‌وه‌ى ژنانى ئه‌م ناوچه‌یه. چ�ه‌ت��ر :ه��ۆک��ارى دروس���ت ب��وون��ى ئه‌م رایه‌ڵه‌یه له الیه‌ن ئێوه‌وه چیبوو؟
رای �ه‌ڵ �هى ژنانمان دروس��ت ک��ردوه ه��ی��وادارمبتوانم له رێى مادیشه‌وه یارمه‌تى ژنان بده‌م ک ه ئ�هوه ئاواتێکى منه بتوانم ژنانى ئه‌م ش��اره لهو نه‌هامه‌تیانه رزگار بکه‌م که دووچارى ده‌بنه‌وه، چونکه تا ئێستاش ژنانمان ههیه کارده‌که‌ن ک ه کارکردن شتێکى زۆرباشه ،به‌اڵم هه‌ق نییه ئه‌و ژنانه‌ى ته‌مه‌نێکیان تێپه‌ڕاندوه و ماندووبوون بچن ه س �ه‌ر شه‌قامه‌کان ک��ار بکه‌ن ب��ۆ ئ���ه‌وه‌ى بژێوى ژیاینان په‌یدا بکه‌ن ،ده‌بێت حکومه‌ت به‌هه‌موو توانایه‌که‌وه هاوکارى ئه‌و ژنانه بکات و رێگه‌ش نه‌دات چیتر ژنان بکرێنه قوربانى ده‌ستى پیاو ب ه ناوى شه‌ره‌فه‌وه.
ئاسته‌نگیه‌کانى به‌ره‌وپێشچوونى رۆژنامه‌گه‌رى ژنان له کوردستان له سیمینارێکدا خرانه‌ڕوو
[ئا /مهستوره مه‌حمود] ه �ه‌ر ل� ه سیمیناره‌که‌دا ب��اب�ه‌ت��ى (رۆڵ���ى ژن���ان ل ه بوارى راگه‌یاندن) ل ه الیه‌ن رۆژى پ���ێ���ن���ج ش��ه‌م��م�� ه (عه‌لى که‌ریم) به‌رپرسى ( )2011/1/6ل ه هۆڵى ت�ه‌وار ئه‌نیستیۆتى کوردستان له الی��ه‌ن لیژنه‌ى پشتیوانى ب��ۆ م��اف �ه‌ک��ان��ى م��رۆڤ له رۆژنامه‌نوسانى مێین ه ل ه پێشکه‌ش کرا. رۆژنامه‌نوسانى سه‌ندیکاى ع��������ه‌ل��������ى ک������ه‌ری������م کوردستان ،سمینارێک ل ه ژێر ت��وێ��ژی��ن �ه‌وه‌ی �ه‌ک��ى خ��ۆى (ئاسته‌نگیه‌کانى ناونیشانى ب���اس���ک���رد ک���� ه ل����ه ن���او به‌ره‌وپێشچوونى رۆژنامه‌گه‌رى ده‌زگ��������ا راگ���هی���ان���دن��� ه ژنان له کوردستان) سازکرا ک ه گ��ش��ت��ی �ه‌ک��ان ک���ردب���ووى ن �ه‌وه‌د رۆژنامه‌نووسى ژن ل ه ک �ه ت��ێ��ی��دا ت�ه‌ن��ه��ا ی�ه‌ک ده‌زگا جیاجیاکانى راگه‌یاندنه‌و ه به‌رپرسى ته‌له‌فزیۆن ژن ئ��ام��اده‌ى سیمیناره‌که ب��وون ب��ووه ،یه‌ک سه‌رنوسه‌رى ل �ه‌گ �ه‌ڵ چه‌ند مامۆستایه‌کى ژن ،ی��ه‌ک ب �ه‌ڕێ��وه‌ب �ه‌رى زانکۆ و چه‌ندین میوانى تر. ب�ه‌ش هه‌بوو ،که ئه‌مه‌ى س������ه‌ره‌ت������اى س���م���ی���ن���اره‌ک���ه ب � ه ب � ه گ��رف��ت ل���ه‌ب���ه‌رده‌م ب ه خوێندنه‌وه‌ى وتارى لیژنه‌ک ه ده‌ستى توانابوون و رۆڵ��ى ژن ل ه پێکرد و ئامانجى خۆیان ل ه به‌ستنى ده‌زگ���ا راگه‌یاندنه‌کاندا سمیناره‌که خسته‌ڕوو ک ه ده‌یانه‌وێت دان��������ا ،ه�����ه‌روه‌ه�����ا ئ���ه‌و لێره‌دا‌و ل ه نزیکه‌وه ده‌ستنیشانى ئه‌و ئاسته‌نگیه‌کانى ب��ه‌رده‌م ئاسته‌نگیان ه بکه‌ن ک ه بوونهته رێگر ژنانى رۆژنامه‌نوسى ل ه ب���ه‌رده‌م به‌ره‌وپێشچوونى ژنانى رۆژن��ام �ه‌ن��ووس ل�ه ک��وردس��ت��ان ،تا ب���ه‌س���ت���هوه ب���ه ه �ه‌م��وو بتوانن وه‌ک راسپارده‌یه‌ک ئاماده‌ى رۆژن���ام���ه‌ن���وس���ان���هوه ک ه کۆنگره‌ى رۆژنامه‌نوسانى بکه‌ن ک ه پ��ێ��ش��ێ��ل��ک��اری�ه‌ک��ان وه‌ک دیمه‌نێک له‌سمیناره‌که ل ه مانگى ( )2ب ه نیازن بیبه‌ستن، یه‌کن به‌رامبه‌ر هه‌ردووکیان دوات���ر ه �ه‌ری �ه‌ک ل �ه وان �ه‌ب��ێ��ژان��ى سمیناره‌ک ه ده‌زگا راگه‌یاندنیه‌کانه‌وه. ده‌زگاکانى راگه‌یاندن و مامه‌ڵه‌یان له‌گه‌ڵ ژن ،ل ه زۆربه‌ى شته‌کاندا وه‌ک یه‌کن ،هه‌ردووکیان ه ب بوونى ه ل نووس ه رۆژنام ژنى ى ه نام و روئیا باباته‌کانیان ده‌س��ت پێکرد( ،ئاسته‌نگیه‌کانى وه‌ک یه‌ک زانیاریان ده‌ست ناکه‌وێت. د.ع��ال��ی � ه رێ��گ��ری�ه‌ک��ان��ى ب��ۆ چ �ه‌ن��د خاڵێک به‌ره‌وپێشچوونى رۆژنامه‌نوسى ژنان) ناونیشانى گه‌ڕانده‌و‌ه له‌وانه (رازیبوونى خێزان‌و کۆمه‌ڵگا ،رۆژنامه‌نووس ،دانانى ڕۆژنامه‌ونوسى ژن وه‌ک ل� ه کۆتایى باسه‌که‌یدا پێشنیارى ک��رد ک ه به‌دیل ،رێگری ه ئابوریه‌کان ،رێگریه پیشه‌ییه‌کان، بابه‌تێکى (د.عالیه فه‌ره‌ج) مامۆستاى زانکۆ ڕازه‌مه‌ندبوونى خۆى له‌سه‌ر کاره‌که‌ى ،فشار‌ه دایکایه‌تى ژنى رۆژنامه‌نوس) ئاسته‌نگى به‌رده‌م چ�ه‌ن��د خاڵێک هه‌بێت وه‌ک راس��پ��ارده‌ی �ه‌ک له به‌شى کۆمه‌ڵناسى زانکۆى سلێمانى بوو ،ده‌روونیه‌کان ،رووبه‌ڕوبوونه‌وه‌ى گرفت ل ه کاره ژنانى رۆژنامه‌نوس کارى له‌سه‌ر بکه‌ن له‌وان ه ل ه بابه‌ته‌که‌یدا به شێوه‌یه‌کى زانستیان ه ئه‌و مه‌یدانیه‌کان ،به‌شدارى پێنه‌کردنى له هه‌واڵ پێشکه‌وتنى ژنى رۆژنامه‌نووسه له‌م ههرێمه. (البردنى کۆسپى خودى و بابه‌تى ،لێکۆڵینه‌وه‌ى ئاسته‌نگیانه‌ى خسته‌ڕوو که ل �ه‌ب �ه‌رده‌م ژنانى و به‌دواداچوون) ک ه چه‌ند خاڵێکى سه‌ره‌تایى ل ه کۆتایى بابه‌ته‌که‌ى چه‌ند راسپارده‌یه‌کى تازه‌ى تیۆرى‌و مه‌یدانى ،ئه‌و په‌راوێزیه‌ى ژنان ل ه �ارى � ک ��ووس � ن ه �� � ��ام � رۆژن �ى � �ان � ژن ه � ک ڕوو ه � �ت � �س � خ رۆژنامه‌نوس دان ،ل ه بابه‌ته‌که‌یدا بهشێوهیهکى بێتواناکردنى ژنانه لهو ب��واره ،هه‌روه‌ها به‌پێى ده‌زگاکان بوروژێنرێت ،داوا له پارته سیاسیه‌کان شیکارى پشتى ب ه توێژینه‌وه‌ى واڵت ه عه‌ره‌بیه‌کان ت��وێ��ژی��ن�ه‌وه‌ی�ه‌ک ئ �ه‌و رێ��گ��ری��ان�هى ل �ه عێراقدا ل�ه‌س�ه‌ر بکه‌ن ت��ا ئاسته‌نگیه‌کانى ب�ه‌رده‌م��ی��ان بکه‌ن ژن بچێته مه‌کته‌بى راگهیاندنهکانهوه، ده‌رباره‌ى ژنانى رۆژنامه‌نووس‌و به‌راوردکردنه‌وه‌ى له‌به‌رده‌م ژنانى رۆژنامه‌نوس هه‌ن خسته‌ڕوو ک ه که‌مبێته‌و‌ه ئه‌وانیش (کارکردن له‌سه‌ر ئه‌وانه‌ى شێوه کۆتا له ده‌زگ��اک��ان هه‌بێت ،پێویست ه ب ه ب ه کوردستان به‌ستبوو ،د.عالی ه ئه‌وه‌ى خسته‌ڕوو هه‌ریه‌ک له‌مان ه (به‌ڕێوه‌بردن ل ه الیه‌ن پیاوه‌وه ل ه ل �ه ب��ڕی��اردان��دان ،به‌ده‌ستهێنانى میکانیزمى ب���ه‌رده‌وام���ى ده‌وره و وۆرک���ش���ۆپ ب��ۆ ژن��ان��ى به‌پێى توێژینه‌وه‌کان ل ه واڵت�ه عه‌ره‌بیه‌کان ل ه به‌ش ه گرنگه‌کان ،رۆڵى سیاسه‌تمه‌دارانى عێراق تازه و به‌ستنه‌وه‌ى زانست ه کۆمه‌ڵناسیه‌کان ب ه ڕۆژنامه‌نوس هه‌بێت). رووى چه‌ندایه‌تیه‌وه واڵته‌کانى (تونس ،لوبنان ،بۆ ژنانى رۆژنامه‌نووس ،مامه‌ڵه‌کردن له‌گه‌ڵ زانسته راگه‌یاندنه‌کان ،کردنه‌وه‌ى بوارى تازه بۆ کۆتایى سمیناره‌ک ه به‌م راسپاردانه و راسپارده‌ى فه‌ڵه‌ستین) له پێشه‌وه‌ن تا ده‌گات ه واڵته‌کانى ژن��ان��ى ڕۆژن���ام���ه‌وان وه‌ک مێینه‌یه‌ک ه نه‌ک ژنان ،دروست بوونى باوه‌ڕ به‌خۆبوون الى ژنان، تر رێژه‌ک ه که‌متر دهبێتهوه بۆ ( )%2ک ه وه‌ک ئ�ه‌زم��ون��ى ،ئ �ه‌و هه‌یکه‌النه‌ى ل� ه ده‌زگ��ا کارکردن له سه‌ر کلتور و گۆڕینى وێنه‌که‌ى ،مامۆستا و که‌سانى ش���اره‌زاى ب��وارى ژن��ان و ب�ه‌الى ئ �هوهوه ئه‌و چه‌ندێتیه ب ه ق �ه‌ده‌ر چۆنێتى راگهیاندنهکانهوه نابێت ژن ت�ه‌ج��اوزى بکات ،پاڵپشتى هه‌موو پێشنیار و پێشنیازه‌کانى ژنان و به‌شداربووان کۆتایى هات. رۆژنامه‌نوسێک گرنگ نیه که بچێت ه ناو دابه‌شبوونى کۆمه‌ڵگا بۆ چه‌ند به‌شێک ،خودى کارکردنى ل ه ناو ده‌زگا حکومیه‌کان).
رۆژ هه‌ڵه‌بجه‌یى: ههڵهبجه و خاکمان ههیه داواى ده‌وڵه‌تێکى کوردى ده‌که‌م [ئا /چۆمان] کچ ه شاعیرى کورد ڕۆژ هه‌ڵبجه‌یى خ��اوه‌ن روخسارێکى گه‌نج و ناخێکى داهێنه‌ران و ق��وڵ و خ��اوه‌ن چه‌ندین به‌رهه‌می تایبه‌ت ،ل ه دیمانه‌یه‌کى رۆژن��ام�هى (چ�ه‌ت��ر)دا چه‌ندین الیه‌نى دونیاى شیعر تاوتوێده‌کات و ناوهێنانى ته‌نها که‌سێک ب ه شاعیرى گه‌وره‌ى گه‌ل به‌هه‌ڵ ه ناوده‌بات ،ده‌شلێت هه‌ڵه‌بج ه وخاکمان هه‌ی ه داواى ده‌وڵه‌تێکى کوردى ده‌که‌م. چ�ه‌ت��ر :شیعر وه‌ک پێکهاته‌یه‌کى مه‌عریفى به‌رامبه‌ر واقی ع چۆن پێناس ه ده‌که‌یت؟
ئه‌گه‌ر شیعر مه‌عریفه‌ى له پشته‌و‌ه نه‌بێت به‌شیعرى نازانم و ههمیشه له ژان �ه‌رى شیعردا ئه‌وپه‌ڕى داهێنان ده‌کرێت ،داهێنانیش شتێک ه نه‌بیسرابێت و نه‌بینرابێت و له‌خودى خۆیدا ئه‌م ڕه‌هه‌ندانه‌ى هه‌بێت خودى خۆى مه‌عریفه‌یه‌ک ه زان��ی��اری ده‌داپ��ێ��ت ،ل�ه‌ب�ه‌رئ�هوه شیعر هه‌میش ه م �ه‌ع��ری��ف �هى ل �ه‌گ �ه‌ڵ��دا ن�ه‌ب��ێ��ت ناچێت‌ه قاڵبى ش��ی��ع��رهوه ،وات��ه ب�ه شیعریه‌ت قبوڵ ناکرێت، بۆیه ئه‌گه‌ر ته‌ماشا بکه‌ین ئه‌و شیعرانه‌ى ل ه گۆڤار و رۆژنامه‌کاندا باڵودهکرێنهوه ئاساین ب��ه‌الت��هوه ،ه���ه‌روا به‌سه‌رپێى ده‌یانخوێنیته‌وه‌و هیچت الجێنامێنێت ،چونکه هیچ ژانه‌رێک و مه‌عریفه‌یه‌کى تێدا نیه .به‌اڵم کاتێک شیعرێکى مه‌عریفى ده‌خوێنیته‌و‌ه نه‌بیسرابێت و نه‌بینرابێت ئه‌وا ڕاسته‌یه‌کت الجێده‌هێڵێت له‌به‌رئه‌و‌ه هه‌میش ه شیعر کایه‌یه‌کى مه‌عریفه‌ی‌ه و ژان �ه‌رى شیعر ههمیشه له پێشکه‌وتندایه. چه‌تر :شیعر تاچه‌ند ژانه‌رێکى ئه‌ده‌به؟
باوکى هه‌مویانه ،هه‌موو ژانه‌ره‌کانى ترق�ه‌رزارى ئه‌ده‌بن (چیرۆک و کورت‌ه چیرۆک و رۆمان‌و… ).به‌اڵم ئه‌گه‌ر زمانه‌که‌یان شیعر نه‌بێت پێم وایه ئه‌ده‌ب نیه ،له‌به‌ر ئهوه پرسیار دهکهن (شیعر له‌گه‌ڵ ژانه‌ره‌کان چییه) شیعر باوکیان‌ه چۆن باوکێک سه‌رکرده‌ى خێزانه‌که‌یان ده‌کات شیعریش سه‌رکرده‌ى هه‌موو ژانه‌ره‌کان ده‌کات.
چه‌تر :ده‌سه‌اڵتى شیعر چۆن ده‌توانێت داهێنان دیارى بکات؟
ته‌نها شیعر ده‌ت��وان��ێ��ت داه��ێ��ن��ان بکات،ده‌س��ه‌اڵت��ێ��ک��ى ب���ه‌رف���راوان���ى ه���هی���ه ،ه �ه‌م��وو شاعیرێکیش ناتوانێت داهێنان بکات ،شاعیر پێویسته ههمیشه ئاگاى له سه‌رده‌مه‌که‌ى خۆى بێت ،وته‌یه‌کیش ههیه ده‌ڵێت «ئ�ه‌گ�ه‌ر سێ
ه�ه‌زار ساڵ له‌مه‌وپێش نه‌زانى چى ڕوى داوه، ئهوه خوێنه‌ر نیت ڕۆشن فیکرنیت» پێم وابێت شیعر ئ�ه‌و ده‌س �ه‌اڵت �هى ههیه ،ده‌توانێت ف�ه‌زاى خۆى ف��راوان بکات ،هه‌موو که‌سیش ناتوانێت ئه‌وفه‌زای‌ه فراوان بکات و به‌رده‌وامى پێبدات.
چه‌تر :قوتابخانه‌کانى ئه‌ده‌بى کوردى وه‌ک (نالی و مه‌حویى )..داهێنانێکیان کرد؟ تاچه‌ند شاعیره‌کانى ئێستا ئه‌و داهێنان ه به‌رجه‌ست ه دهکهن؟
ــ له هه‌موو سه‌ده‌یه‌کدا یان ده‌یه‌یه‌کدا چه‌ند شاعیرێک دهبنه شاعیرى ده‌نگ ،ئه‌گه‌ر سه‌یرى میله‌تى ک��ورد بکه‌ین هه‌موو شاعیره ،به‌اڵم له ده‌یه‌یه‌کدا هه‌مووى الفاو ده‌یبات ده‌شێت ل ه سه‌رده‌مى بابانیه‌کاندا ده‌یه‌ها مه‌الى وه‌کو نالى هه‌بوو بێت ،به‌اڵم ته‌نها نالى دیار‌ه سێکوچکه‌ى بابان (نالى ،مه‌حوى ،ک��وردى) ئهوانه دیارن و له‌کۆتایى س �ه‌ده‌ى ن��ۆزده‌ه�ه‌م��دا ده‌ی��ان کۆلک ه مه‌ال هه‌بوون ته‌نها مه‌حوى گره‌وى بردووه‌ته‌وه، له‌هه‌ر ده‌ی�هی�ه‌ک ی��ان س�ه‌ده‌ی�ه‌ک شاعیرێک یان دوان ده‌بن به پیاوى سه‌رده‌مه‌که‌ى خۆیان، ڕۆش��ن فیکرى سه‌رده‌مى خۆیانن و هه‌موویان ڕه‌چه‌شکێنیان کردووه ،له‌سه‌رده‌مى نالى دا شیعر عه‌یب بووه به‌کوردى بنوسرێت ده‌بو به عه‌ره‌بى یان به‌تورکى بنوسرایه ،نالى هاتووه ڕه‌چه‌شکێنى کردووه ئهمه گه‌وره‌یی‌ه له خۆیدا ،هه‌وه‌ها ئه‌و هه‌موو جوانی و جوانکاریانه‌ى ،ئه‌و وێن‌ه جوانانه‌ى له شیعرى نالیدا به‌رجه‌ست‌ه ده‌بێت ،بۆیه به‌رده‌وام شیعر پرۆسه‌ى داهێنان‌ه گه‌ر بته‌وێت میله‌تێک بناسیت ده‌بێت ئه‌ده‌به‌که‌ى بناسیت بۆیه میله‌ت بێ ئه‌ده‌ب نابێت ،هه‌رمیله‌تێک ئه‌ده‌بى نه‌بێت بونى خۆشى نیه . چ��ه‌ت��ر :ئ��ه‌گ��ه‌ر ش��ی��ع��ر پ��رۆس��هى داهێنان بێت ،شیعرى کوردى له‌کوێى ئه‌وداهێنانه‌دایه؟
ئێستا وه‌ک کوردێک ده‌توانم بڵێم چهندشاعیرێکى چاکمان ههیه ل�ه کالسیکه‌کان (نالى ،مه‌حوى) ڕۆمانتیکه‌کان (ئه‌حمد موختار جاف ،تایه‌ربه‌گ) له ده‌یه‌ى په‌نجاکان (گۆران، کامه‌ران موکرى) ناتوانین بڵێین ئێمه‌ى میله‌تى کورد یه‌ک شاعیرمان ههیه له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدانیم بڵێین شاعیرى گه‌وره‌ى گه‌له‌که‌مان ئه‌م ده‌ربڕین ه زۆر هه‌ڵه‌یه ،ئه‌م چه‌ند وشهیه سوواوه ،ده‌توانین بڵێین ته‌نها یه‌ک شاعیر ده‌نگى میله‌تێک نی ه ته‌نها یه‌ک که‌سمان نیه. چه‌تر :له‌م قۆناغه‌ى ئێستادا شاعیرى سه‌رکه‌وتو الى تۆ کێیه؟
-له‌مساڵى فێستیڤاڵى گه‌الوێژدا (جه‌مال
ئه‌ده‌ب و هونه‌ر ساڵی یه‌که‌م ژماره 39 دووشه‌ممه 2710/10/20 - 2011/1/10
9
غه‌مبار) وته‌یه‌کى زۆر جوانى هه‌بوو وتى «من چه‌ند دیوانێکم باڵوکردۆته‌وه ،به‌اڵم بۆ من ئهوه گرنگه یه‌ک دێڕم له‌الى خه‌ڵکى بمێنێته‌وه» شاعیرى سه‌رکه‌وتو ئهوهیه که ده‌قه‌کانى ب ه زیندوى بمێنێته‌وه ،به‌اڵم بهداخهوه هه‌ندێ ده‌ق ههیه به‌رله‌وه‌ى خاوه‌نه‌که‌ى بمرێ خۆیان ده‌مرن، ئه‌و شاعیره گه‌ورانه‌ى کورد خۆیان نه‌ماون ،به‌اڵم ده‌قه‌کانیان هه‌ر زیندوه ،ئه‌وده‌ق‌ه زیندوانه‌ش وات ه کراوه‌ن و فره ڕه‌هه‌ندن ،هه‌رکسه‌و ته‌فسیرێکى ب��ۆده‌ک��ات ،که ده‌ڵێن ف��ره ڕه‌ه�ه‌ن��ده شیعریش ته‌فسیر ناکرێت بۆیه شیعر نه پێناسه ده‌کرێت و نه ته‌فسیر ،تۆ خۆت که به جوانى ده‌یبینیت با وا التبمێنێته‌وه.
چه‌تر :به‌گشتى شیعرى کوردى ل ه چ بارودۆخێکدا ده‌بینیت ،ئایا له قه‌یراندایه؟
هیچکات شیعر ل �ه ق �هی��ران��دا ن�ه‌ب��ووهل�ه‌س�ه‌رده‌م��ى نالى ی �هوه واده‌ڵ��ێ��ن ،ئ�ه‌وان�ه ل ه ئه‌زمه‌دان که‌پاشه‌کش‌ه له شیعر دهکهن ،شیعر جوان نانوسن و له ئه‌زمه‌دان که به ڕێڕه‌وى شیعرى فه‌لسه‌فى و فیکری و مه‌عریفه‌دا ناڕۆن له‌به‌رئه‌و‌ه ئه‌وشیعران ه م���اه���ی���ه‌ت���ی���ان ن��ی �ه، زۆروب���ۆرى ئه‌وشیعره ک����رچ����وک����ااڵن����هى ل����������ه‌گ����������ۆڤ����������ارو ڕۆژن��ام�ه‌ک��ان��دا باڵو ده‌ک���رێ���ن���هوه ب �ه‌ن��اوى شیعرى (ل��ی��رگ)وه هه‌ق‌ه ئهوانه به‌شیعر ناونه‌نرێن پێیان بوترێت هه‌ڵبه‌ست.
ئه‌وشیعرانه‌ى ل ه گۆڤار و رۆژنامه‌کاندا باڵودهکرێنهوه ،هیچت الجێناهێڵن ،چونکه هیچ ژانه‌رێک و مه‌عریفه‌یه‌کى تێدا نیه
چه‌تر :کێشه‌کانى ژنان تا چه‌ند بۆت ه هه‌وێنى شیعر الت؟
کچێکى فێمێنیزم نیم ههمیشه ئهوقسهمک������ردووه ،ب���ه‌و ڕێ������ڕه‌وه‌دا ن����اڕۆم ه �ه‌رچ �ه‌ن��ده ڕێبازێکى گهورهیه له‌ڕۆژئاواو‌ه سه‌رى هه‌ڵداوه، هه‌موو کۆمه‌ڵگایه‌ک کێشه‌ى ژنانى ههیه و ژن ناتوانێت ئ��ازاد بێت ،ئه‌و کێشان‌ه زیاتر ل ه کۆمه‌ڵگا داخراوه‌کاندا به‌دى ده‌کرێت ،ئێمه‌ش کۆمه‌ڵگه‌یه‌کى داخراوین ،به‌ده‌رنین له‌وکێشانه، کێشه‌ى خۆم وه‌ک کچێک و هاوڕه‌گه‌زه‌کانى ترم له کۆمه‌ڵگاکه‌م له شیعره‌کانمدا ڕه‌نگى داوه‌ت����ه‌وه‌و لهگه ڵ ئ��ازاره‌ک��ان��ى ژن��ان��دام ،به‌اڵم نابێت بکه‌وین‌ه ملمالنێ له‌گه‌ڵ پیاواندا ،پیاوان هاوڕێمانن.
چه‌تر :ئه‌وه‌ى ب ه (دوعا) کرا بێحورمه‌تیه‌کى گه‌وره‌بوو ب ه ژنانى کورد هیچ شیعرێکت
نوسیو ه به‌ته‌نها بۆى؟
ئ��ه‌و ش��ی��ع��ران�هى ک �ه ن��وس��ی��وم��ن خ�ه‌م��ووئ���ازارى دوع��اک��ان��ن به‌گشتى کێشه‌ى ژنانى کۆمه‌ڵگاکه‌مان که له‌به‌ر هه‌ر هۆیه‌ک بێت ئازار ده‌چێژن.
چه‌تر :چه‌ند شیعرێکت بۆ هه‌ڵه‌بج ه وتوه ،ده‌ته‌وێت لهوێوه چى بڵێیت؟
ههڵهبجه شارێکى ج��وان�ه ههمیشه ل هدڵمایه برینێکه هه‌رگیز ساڕێژبوونى نیه، ههڵهبجه ب��وو ب �ه سمبولی ئ���ازار و ب��ری��ن و چ�ه‌وس��ان�هوه ل�ه‌پ��اڵ ئ �ه‌و ه�ه‌م��وو سمبوالنه‌دا، ده‌توانم بڵێم کوردى ناساند به جیهان ده‌مه‌وێت له‌ڕێى ئه‌وشیعرانه بۆ ههڵهبجه بڵێم ئێمه‌ى ک��ورد ههمیشه چه‌وساوه بووین ،ههڵهبجه و خاکمان ههیه داواى ده‌وڵه‌تێکى کوردى ده‌که‌م. چه‌تر :تۆ نیشتیمانت جێنه‌هێشت
جه‌زا ئه‌حمه‌د:
چه‌ندین هه‌لیشت بۆ ڕه‌خسا هه‌ندێ شاعیر ده‌ڵێن له‌دوره‌وه ده‌سوتێن؟ تۆ تێڕوانینت چۆن ه ؟
هه‌رشوێنێکى ئ �ه‌م کوردستانه ب��ۆ مننیشتمانه ،چونکه په‌نده کوردیه‌که ده‌ڵێت (ب����ه‌رد ل �ه ش��وێ��ن��ى خ���ۆى س�ه‌ن��گ��ی��ن�ه) بۆی ه م��ن ل�ه‌گ�ه‌ڵ ئ���ازارى ئ �ه‌م میله‌ته‌دا ژی��اوم و ده‌ژی����م ،ب��ۆچ�ه‌ن��دی��ن ج���ار ب���ۆم ه�ه‌ڵ��ک�ه‌وت��ووه بچمه هه‌نده‌ران ناشڕۆم هه‌تا ده‌مێنم نیشتمان جێناهێڵم ئه‌وانه‌ى که له هه‌نده‌رانن زیندانن، په‌ندێکیش ههیه که ده‌ڵێت (ته‌نها ئه‌وانه‌ى که له زینداندان نرخى ئازادى ده‌زانن) بۆیه خۆم له‌غه‌ریبیدا ژیاوم ده‌موت ئه‌گه‌ر بچمه‌و‌ه خاکى ک��وردس��ت��ان خ��اک�ه‌ک�هى م��اچ ده‌ک �ه‌م به‌ڕاستیش خاکه‌که‌یم ماچ کرد.
پێویسته هونه‌رمه‌ندان به هونه‌ره‌که‌یان مێژووی نه‌ته‌وه‌که‌مان رابگرن [ئا /جبار ئه‌حمه‌د]
هونه‌رمه‌ندى ئه‌کته‌ر و شانۆکار جه‌زا ئه‌حمه‌د ،که خاوه‌نى چه‌ندین کارى شانۆیى و درامیه له دیدارێکى رۆژنامه‌ى (چه‌تر)دا باس له په‌یوه‌ندى نێوان هونه‌ر و سیاسه‌ت ده‌ک��ات، به راى ئه‌و ئه‌رکى هونه‌رمه‌ندان ه به به‌رهه‌مه‌کانیان وه‌اڵمى دوژمنان بده‌نه‌وه به هونه‌ره‌که‌یان مێژووى نه‌ته‌وه‌که‌مان رابگرن. هونه‌ر له هونه‌ر به‌و ئاسته له قه‌یراندا نی ه
ج�ه‌زا ئه‌حمه‌د ،تا ئێستا خاوه‌نى نزیکه‌ى ( )20کارى شانۆیى و ( )10کارى درامیه، وه‌ک خۆى ده‌ڵێت له سه‌ره‌تادا وا راهاتبوو ه��ی��چ م�ه‌رج��ێ��ک��ى ن �ه‌ب��وو ل �ه ک��ات��ى پێدانى رۆلێک له الیه‌ن ده‌رهێنه‌ره‌وه ،به‌اڵم ئێستا داواى گۆڕینى رۆڵه‌که ده‌کات گه‌ر به دڵى نه‌بێت ،هه‌ندێ ج��ار مشتومڕ و گفتوگۆ ل�ه‌گ�ه‌ڵ ده‌ره��ێ��ن�ه‌ر ده‌ک���ات ل�ه‌س�ه‌ر ده‌ق�ه‌ک� ه ئ �ه‌گ �ه‌ر ک �ه‌م��وک��وڕى ت��ێ��داب��ێ��ت ت��ا ده‌گ �ه‌ن � ه ئه‌نجامێک که ه�ه‌ر دوو ال ب��ڕوام��ان پێى ههیه.
ئه‌و هوه‌رمه‌نده ،شانۆ به ئیلتزام و ره‌وشت و خۆشه‌ویستى ده‌زانێت و به بڕواى ئه‌و بوونى رک��اب�ه‌رى و مونافه‌سه‌ى ن��او هونه‌رمه‌ندان ئه‌گه‌ر له‌سه‌ر بناغه‌ى رق و قین بێت ئه‌وا پێى بچوک ده‌بینه‌وه خۆشه‌ویستیشیان بۆ یه‌کتر و بۆ ه��ون�ه‌ره‌ک�هى نامێنێت ،پێشی وانیه هونه‌ر له کوردستاندا به‌و ئاسته ل ه ق�هی��ران��دا بێت ت��وش��ى ئ �ه‌و پ��اش��اگ�ه‌ردان��ى و فه‌وزایه بووبێت که خه‌ڵک باسی ده‌کات، ئ �ه‌و ده‌ڵێت ک �ه‌م و ک��وڕی ههیه و ئ �ه‌وه‌ش هه‌ندێکى هونه‌رمه‌ندان لێی به به‌رپرسیار ده‌زانێت و به‌شێکیشى ده‌سه‌اڵت. خۆشه‌ویستى چه‌ند یاساغ بێت به‌هێز د ه‌بێت
ب���ۆچ���ون���ى ج������ه‌زا ئ���ه‌ح���م���ه‌د وای������ه ک� ه خۆشه‌ویستى له ناو جه‌رگه‌ى جه‌نگه‌کاندا بڵێسه‌ى دانه‌مرکاوه‌ته‌و‌ه هه‌ر بۆیه چه‌ند یاساغ بێت هێنده به هێز ده‌بێت، پ��ێ��ش��ی��وای�ه رۆڵ و ک �ه‌س��ای �ه‌ت��ى (دک��ت��ۆر شاهۆ) که له درام��اى (ره‌ش�هى پۆلیستدا) ده‌ی��گ��ێ��ڕا ئ����ه‌وه‌ى ده‌س �ه‌ل��م��ان��د ک��ه ه �ه‌م��وو
م��رۆڤ��ێ��ک خ��ۆش�ه‌وی��س��ت��ى ده‌ک����ات ،خ���اوه‌ن پێداویستیه تایبه‌ته‌کان شایه‌نى ئ����ه‌وه‌ن خ��ۆش �ه‌وی��س��ت��ى ب��ک �ه‌ن ل��ه ه �ه‌م��وو که‌سیش زیاتر پێویستیانه. هونه‌رمه‌ندانى خۆمان که‌متر نین ل ه بێگا نه
ج �ه‌زا ئه‌حمه‌د ،هونه‌رمه‌ند خ �ه‌رج کردنى سه‌روه‌ت و سامان بۆ داوه‌تى هونه‌رمه‌ندانى بیانى وه‌ک ئ�ه‌و په‌نده‌ى پێشینان ده‌بینێت که وتویانه (گڵى دوور ده‌رمانه) پێشیوای ه پێویسته گرنگى بدرێت به هونه‌رمه‌ندانى خۆمان ،کارى حکومه‌ت و ده‌سه‌اڵتى سیاسی که‌سانى پسپۆر و کارامه بنێرێته دهرهوه بۆ فێربوون و شاره‌زا بوون له دونیا بینى تازه‌ى هونه‌ر بۆ هێنانى ئه‌و کامێراو ئامێرانه‌ى ک ه له واڵتانى پێشکه‌وتوودا به‌کار ده‌هێنرێت و خزمه‌تى هونه‌رمه‌ندانى خۆمان بکرێت، چونکه ه��ون�ه‌رم�ه‌ن��دان��ى خۆشمان هیچیان که‌متر نیه له هونه‌رمه‌ندانى بێگانه. ئاماده نیم لغاو له‌ده‌مى هیچ حزبێک بم
ئه‌و هونه‌رمه‌نده ئه‌کته‌ر و شانۆکاره پێیوای ه ل�ه‌ب�ه‌ر ئ��ه‌وه‌ى سیاسه‌تیش ب��ۆ خ��ۆى هونه‌ر‌ه
ک�ه‌وات�ه سیاسه‌ت و ه��ون�ه‌ر جیابوونه‌وه‌یان مه‌حاڵه ،له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ش به‌ڕاى ئه‌و گرنگ ه هونه‌رمه‌ند کاره‌کانى بۆ خزمه‌تى مرۆڤایه‌تى و س �ه‌رج �ه‌م چین و توێژه‌کانى کۆمه‌ڵگ ه بێت ،نه‌ک الیه‌نگرى حزب یان رێکخراوێکى سیاسی بێت ،ئ�ه‌و ده‌ڵ��ێ��ت له س�ه‌ر ئاستى هه‌ڵبژاردنه‌کانى کوردستان ئاماده نیم لغاو ل�ه ده‌م��ى هیچ حزبێک ب��م ،ب �ه‌اڵم له‌سه‌ر ئاستى عێراق ههمیشه هانى خه‌ڵکم داوه ب�ه‌ش��دارى له هه‌ڵبژاردندا بکه‌ن بۆ ئ�ه‌وه‌ى بونى خۆمان وه‌ک نهتهوه بسه‌لمێنین ،رایى وای���ه ل �ه ک��ات��ى ئ �ه‌و ه��ێ��رش��ان�هى ل �ه رێگاى ه���ون���ه‌ره‌وه ده‌ک��رێ��ت �ه س���ه‌ر م��ی��ل�ه‌ت�ه‌ک�ه‌م��ان گرنگ نیه هونه‌رمه‌ندان بێنه سه‌رشه‌قام بۆ ناڕازایه‌تى ده‌ربڕینیان ،به‌ڵکو به راى ئه‌و وه‌ک ده‌ڵێت گرنگ ئهوهیه هونه‌رمه‌ندان ب ه به‌رهه‌مه‌کانیان وه‌اڵمى دوژمنان بده‌نه‌وه ب ه هونه‌ره‌که‌یان مێژووى نه‌ته‌وه‌که‌مان رابگرن، چونکه ده‌ری��ا ب�ه‌ده‌م��ى س �ه‌گ پیس نابێت مێژوى کوردیش به پالن و به‌رنامه‌ى ئه‌وان ناشێوێنرێت.
وه‌رگێڕان ساڵی یه‌که‌م ژماره 39 دووشه‌ممه 2710/10/20 - 2011/1/10
10
کورد له‌میدیا جیهانییه‌کاندا له‌باتمان ئه‌مریکاییه‌کان له‌نه‌وت ده‌گه‌ڕێن
ک��ۆم��پ��ان��ی��ای ت��ران��س ئه‌تالنتیک پ��ت��رۆل��وم ک��ه س���ه‌ر ب��ه ی�ه‌ک��ێ��ک له ده‌وڵه‌مه‌ندترین فۆڕم‌ه پترۆڵیه‌کانی ئه‌مریکای‌ه به ناوی مارلۆن میتچ‌هڵ، ( )20بیری تریان له گۆڕه‌پانی شه‌لمۆ دۆزیوته‌و‌ه که له‌م ساڵدا دهکاته ()75 بیر که لێی گه‌ڕاون .گۆڕه‌پانی شه‌لمۆ ک �ه ( )15شوێنی س �ه‌ر ب�ه‌ن��اوچ�هی هه‌زۆیی ش��اری باتمانه ،کۆمپانیای ناوبراو ئه‌رکی جێبه‌جێکردنی بیره‌کانی گ��رت��وه‌ت�ه ئه‌ستۆی خ���ۆی .ل�ه ساڵی رابردوو کۆمپانیای ئه‌تالنتیک ()20 ب��ی��ری ک��ۆڵ��ی ب���وو ،به‌رهه‌مه‌که‌شی رۆژان���ه له ( )250به‌رمیله‌و‌ه کردی‌ه ( )2500ب �ه‌رم��ی��ل ل���ه رۆژێ���ک���دا. کۆمپانیای ناوبراو بڕیاری داب��وو له ()2011دا ( )50بیریتر بکۆڵن ،به‌اڵم له ئێستادا له‌به‌ر ئه‌وه‌ی رێژه‌ی دۆزینه‌و‌ه بیره‌کان زیادی کردوه بۆیه بڕیاریان داوه گه‌ڕان به‌دوای بیردا بیکه‌ن‌ه ( )75بیر و رێژه‌ی ده‌رخستنه‌که‌ش بگه‌یه‌ن‌ه ()4 هه‌زار به‌رمیل له رۆژێکدا.
کورده پرسی زمان ،ناوه‌رۆکی پرسی
ل����� ه ت����ورک����ی����ادا ن�����������اوه‌رۆک�����������ی ه�����ه‌م�����وو ک��ێ��ش � ه س����ه‌ره‌ک����ی����ه‌ک����ان، ده‌ت���وان���ی���ن بڵێین ک��ێ��ش �هی ک����ورد‌ه وه‌ک ئ���ه‌وه‌ی ک ه ره‌وشه‌ن چاکر ههیه به بچوکترین و :ل ه تورکییه‌وه /کورده ش��ێ��وه دی���اره‌ک���هی ک� ه هاوبه‌شایه‌تی ده‌که‌ین. لهگه ڵ ئه‌و مه‌ترسی ه که‌م تا زۆرانه‌ی ،حکومه‌ت «ک���ران���ه‌وه‌ی ک����وردی» ل �ه‌ب �ه‌ر زان��ی��ن��ی گرنگی کێشه‌ک ه ل� ه ب��ن�ه‌ڕه‌ت��دا پ�ه‌س�ه‌ن��دی ک���ردوه ،چونک ه کێشه‌ک ه ب��ێ چ���اره م���اب���ووه‌وه .گۆڕانێکی تریش ک ه له ب �ه‌رده‌م ئه‌که‌په‌یه‌کانه ههرچهنده ده‌ستبخه‌ن ه کێشه‌کانی تری تورکیا و چاره‌یان بکه‌ن ،ئه‌گه‌ر خۆیان نزیکی کێشه‌ی کورد نه‌که‌نه‌وه ،وا هه‌ژمار ده‌کرێت ماوه‌یه‌ک هه‌ندێک ده‌ستکه‌وتیان به‌ده‌ست که‌وتووه ،ئه‌و کرانه‌وه‌یه‌ش وه‌ک ئه‌وه‌ی پرسه‌که‌یان سواغ کردبێت ده‌بینرێت. باشه ئه‌گه‌ر بپرسین «ناوه‌رۆکی کێشه‌ی کورد» یان هێشتا ب ه گوزارشتێکی گونجاوتر بڵێین «دڵی کێشه‌ک ه چ��ی �ه؟» ،ده‌ت���وان���م ب��ێ دوو دڵ���ی وه‌اڵم بده‌مه‌وه و بڵێم «پرسی زمان» .له‌دوای راگه‌یاندنی ک���ران���هوه ،چ ل �ه‌الی �ه‌ن��ی ده‌وڵ����ه‌ت و چ ل �ه الیه‌نی بزوتنه‌وه‌ی سیاسیه‌و‌ه له ئاستی جیا جیادا زۆر که‌سم دواندوه .هه‌رکاتێک گفتوگۆیه‌کانمان هاتبێته سه‌ر پرسی زم��ان ،چه‌قبه‌ستن ده‌که‌وێت ه قسه‌کانمانه‌وه. به‌تایبه‌تیش له‌الیه‌ن به‌ڕێوه‌به‌رانی ده‌وڵه‌ته‌و‌ه سه‌باره‌ت به «پرسی زمان» خه‌یاڵه‌کانیان ئه‌ترسێن ،خاوه‌ن هیچ فۆرمیالسیۆنێکیش نین بۆ ئ �ه‌وه‌ی ئهمه چاره‌سه‌ر بکات ،به‌اڵم ب ه گوێره‌ی چاودێریه‌کانم وه‌ک پێویست نزیک بوونهوه ناکرێت و بژاره‌کان زۆر دیارنین .به‌اڵم وه‌ک ده‌بینرێت ئه‌و هه‌والنه‌ی که ده‌درێ��ن شتێکی ئه‌وتۆی نه‌گۆڕیووه و به‌ده‌په‌یه‌کانیش بۆ پرسی زمان
تورکیا ب ه هێزێکی نه‌رم ل ه عێراقه ت��ورک��ی��ا گ���ه‌ڕاوه‌ت���هوه ب��ۆ س �ه‌رده‌م��ی ع��وس��م��ان��ی و ب �ه ش��ێ��وه‌ی�ه‌ک��ی ن���ه‌رم له هه‌رێمی کوردستان خۆی به‌جێکردوه. ب���ه گ����وێ����ره‌ی ن��وس��ی��ن��ێ��ک ک���ه له رۆژن���ام���هی ن��ی��ۆرک ت��ای��م��ز ل �ه الی �ه‌ن ئه‌نتۆنی شادیده‌و‌ه نوسراوه ،له وتاره‌که‌دا هاتووه که رۆژان���ه ،نزیکه‌ی ()1500 لۆری بارهه‌ڵگر له سنوره‌کانیانه‌و‌ه دێن‌ه ناو عێراقهوه .که‌لوپه‌لی تورکی ،دوکان و ب��ازاڕه‌ک��ان��ی ه�ه‌رێ��م��ی کوردستانی داگیرکردوو‌ه و ده‌نووسێت که؛ ئاستی بازرگانی له نێوان تورکیا و عێراقدا ،له ساڵی ( )2010به شه‌ش میلیارد دۆالر گه‌یشتووه ،که ئه‌مه‌ش به به‌راورد له‌گه‌ڵ ساڵی ()2008دا ،دوو قات به‌رزتربۆته‌وه. ئاڵۆگۆڕ‌ه بازرگانییه‌کان و گۆرانی و بیناسازی گه‌یشتوونه‌ت‌ه ئاستێکی به‌رز، پرۆژه‌ی ئیبراهیم تاتلیس هه‌ڵده‌سه‌نگێنێت که به‌ناوی پ��رۆژه‌ی ئاوادانکردنه‌وه‌یه، س�ه‌ده�ه‌زار شوقه‌ی (ئیبراهیم تاتلیس) و (ده‌شتی به‌هه‌شت) دروست ده‌کرێن و ده‌ڵێت 700( :کۆمپانیا)ی تورکی له هه‌رێمی کوردستاندا ههیه و له‌وانه‌ش دوو له‌سه‌ر سێی ئه‌وانه‌ش هی کۆمپانیا بیانییه‌کانه.
په‌یوه‌ندی کورد و ئه‌مریکا ل ه په‌رتوکێکدا په‌رتووکی به‌ناوی «ک��ورد و ئه‌مریکا و سیاسه‌تی دهرهوه» ل �ه‌الی �ه‌ن ماریننا چ��ارۆن��ت��ی��ک ب���ه زم���ان���ی ئینگلیزی ب�ڵ�اوک���رای���هوه ،ئ���ه‌و پ �ه‌رت��ووک �ه ل �ه الی �ه‌ن چاپخانه‌ی رۆتیله‌دگه‌و‌ه به چاپ گه‌یه‌نراو‌ه که به یه‌کێک له ده‌زگ��اک��ان ده‌ناسرێت ک�ه ل�ه رێ��گ��ای پ �ه‌رت��ووک �هوه ک��ار له‌سه‌ر رۆژه �ه‌اڵت��ی ناوین ده‌ک���ات .په‌رتووکه‌ک‌ه تێزی دکتۆرای چارۆنتیک‌ه له زانکۆی ئه‌کسترا له ئینگلته‌را پێشکه‌ش ک��راوه، هه‌روه‌ها لێکۆڵینه‌و‌ه له په‌یوه‌ندی سیاسی نێوان ئه‌مریکا و ک��ورد ده‌ک��ات له ساڵی « »1945تاکو سه‌رده‌می ئه‌مڕۆی باراک ئۆباما .خ��اوه‌ن ئه‌نجامی سه‌رسوڕهێنه‌ری تیۆری و کرداریه ،هه‌روه‌ها په‌رتووکه‌ک‌ه سه‌رنج راده‌کێشێت‌ه سه‌ر په‌یوه‌ندی ئه‌مریکا و هێزه‌کانی باشوری کوردستانی دوای قۆناغی رووخانی سه‌دام که په‌یوه‌ندیه‌کان به ده‌زگا نه‌بوون ،به‌اڵم کاریگه‌ریان له‌سه‌ر یه‌کتری ههیه .ئه‌نجامێکی تری گرنگیش له په‌رتووکه‌ک‌ه په‌یوه‌ندی‌ه نێوده‌وڵه‌تیه‌کانی ک���وردن وه‌ک راستیه‌کی ل�ه پێشینه‌دا. ه���ه‌روه‌ه���ا ب���اس ل����هوه ده‌ک����ات ک �ه ک��ورد نه‌ته‌وه‌یه‌کی بێ ده‌وڵه‌تن ،به‌اڵم کاریگه‌ریان کردوهته سه‌ر سیاسه‌تی ئه‌مریکا.
زاراوه‌ی وه‌ک «دوو زمانی» یا «فره زمانی»یان خستۆت ه رۆژه‌ڤی واڵت ،وادی����اره ب��ێ شرۆڤه‌یه‌کی ئه‌وتۆ خراوه‌ته‌ڕوو. ئه‌گه‌ر هه‌نگاوی به‌رچاو نه‌هاویشترێن سه‌ره‌تا «پرسی زم��ان» بۆچی له‌الیه‌ن ئه‌وانه‌ی چاوه‌ڕێده‌که‌ن زوو ب �ه‌ڕۆژه‌ڤ کرا پێویسته به‌ده‌ستی بگرین .لێره‌دا باوه‌ڕده‌که‌م حکومه‌ت ب ه پله‌ی یه‌که‌م به‌رپرسیاری ئه‌و یه‌که‌یه .حکومه‌ت ب ه راگه‌یاندنی کرانه‌وه و ناوهێنانی چاره‌سه‌ری تا ئاستێک وروژاندنێکی له‌ناو خه‌ڵکدا دروستکرد ،به‌اڵم دوای رووداوی خ���اب���وور ب �ه‌ش��ێ��وه‌ی �ه‌ک��ی ئ��اش��ک��را وه‌ستێنراو هه‌نگاوێکی ئه‌وتۆی به‌رچاویش له‌وباره‌یه‌و‌ه نه‌هاویشترا. کانی لهگه ڵ ئه‌وه‌شدا ئۆپه‌راسیۆنه فۆتۆ :فه‌ریق چاالکی پشتگیری خوێندن به زمانی کوردی (که‌جه‌که) زیادی کرد ،بزوتنه‌وه‌ی سه‌ره‌کی ه به‌رۆژه‌ڤ نه‌ده‌بوو به هه‌مان شێوه‌ش تورکیا چه‌کداره‌کانی تورکیا بێده‌نگی هه‌ڵبژاردبوو ئه‌مه‌ش کوردیش ده‌ستیان کرد به ده‌رخستنه‌پێشی «فێڵیان ده‌یتوانی بێ توندوتیژی و خوێن ب ه فۆرمه‌له‌یه‌کی مانادار بوو. ه��ێ��ش��ت��ا دی����ار ن��ی��ی � ه ح��ک��وم��ه‌ت ل���ه ب��ه‌رام��ب��ه‌ر لێکردین ،ده‌ی��ان �ه‌وێ��ت پاکتاومان ب��ک �ه‌ن» .ب�ه‌الی گونجاو چاره‌سه‌ری بکات. ک�ه‌م��ی��ش�هوه س �ه‌ره‌ت��ا ب�ه‌ش��ێ��وه‌ی�ه‌ک��ی ج��دی «پرسی پێداگریه‌کانی به‌ده‌پ ه بۆ جووت زمانی چی ده‌کات، که‌ش و هه‌وایه‌کی بێ ده‌ستکه‌وت زم��ان» لهگه ڵ ده‌ستپێکردنی داواک��ان��ی سه‌باره‌ت ئ �ه‌و ک �ه‌ش و ه �ه‌وای �هی ئ�ه‌م��ڕۆک�ه ه�هی �ه ،هه‌تا به‌اڵم ئهوه به‌ئاسانی ده‌بینین که لهو ره‌وش ه هه‌تادوایی ب ه (که‌جه‌که) ده‌رکه‌وته‌پێش .گ��ی��راوان به‌رگیری دوای��ی هه‌ستیار و ناسکه ،به‌شێوه‌یه‌ک ه ده‌ستنادات بێزارن .له‌م نێوه‌نده له‌م رۆژان �هی راب��ردوو سه‌رۆک نامه‌کانیان ب ه کوردی پێشکه‌ش به دادوه‌ر کرد ،به‌اڵم بۆ گفتوگۆیه‌کی ئ��ازاد و پۆزه‌تیڤ که له‌سه‌ری کۆمار عه‌بدواڵ گول بانگی کرد و وتی «هێشتا دادگا به‌رگرینامه‌که‌ی په‌سه‌ند نه‌کرد و ره‌تیکرده‌و‌ه بکه‌ی .ئه‌گه‌ر سه‌یرتان کردبێت سه‌رۆکی په‌رله‌مان ب ه به‌رپرسان ه و به‌دیقه‌ته‌وه» هه‌ڵسوکه‌وت بکرێت و ئه‌وه‌ش بووه بیانوێک بۆ بزوتنه‌وه‌ی کوردی که ل ه محه‌مه‌د عه‌لی شاهین ،به‌لێدوان ه ی�ه‌ک ل �ه‌دوای ئ �ه‌وه‌ش ده‌توانین به کورتی بڵێین ک ه نێرینه‌کانی به‌رامبه‌ردا به‌کاری بێنێت. یه‌که‌کانی روون��ک��ردن �هوه گونجاوه‌کانی شوێنیان خ��ۆی ل�ه‌گ�ه‌ڵ حکومه‌تدا ه��اوب�ه‌ش ب��ک��ات .ئینجا ی» ه و ه «کران ت ه حکوم ر ه هه‌وڵده‌ده‌م ئهمه بڵێم :ئه‌گ نه‌گرت ،یه‌کسه‌ر دوای ئهوه لێدوانی سه‌رفه‌رمانداری بزووتنه‌وه‌ی سیاسی ک��وردی ،ل ه به‌رامبه‌ر ئه‌مه‌دا وا ه � ئ ، ه وتبای ه پێشک وان ه ر ب� ه شێوه‌یه‌کی راس��ت و پێویست ه به‌شێوه‌یه‌کی «هێمن» له‌گ ه ڵ ئه‌و پرسه‌دا گشتی به‌دواداهات و ره‌وشه‌که‌ی ئالۆزکرد. ئ��ۆپ�ه‌راس��ی��ۆن��ی ک�ه‌ج�ه‌ک�ه ب��ه‌ده‌ی��ان ب��گ��ره ب �ه‌س �ه‌دان بێگومان لێدوانی هێزه چ�ه‌ک��داره‌ک��ان��ی تورکیا جموجۆ ڵ بکات. وه‌ک ئه‌نجام «پرسی زم��ان» رۆژ دوای رۆژ سیاسه‌تمه‌داری کورد نه‌ده‌که‌وته زیندان و ئه‌مڕۆکه‌ش کاریگه‌ریه‌کانی به‌قه‌د رابردوو ناتوانرێت پێوانه بکرێت، ئه‌و قه‌یران و ئاڵۆزی ه ده‌رنه‌ده‌که‌وت. له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا ب ه هاتن ه سه‌رکاری ئۆڕگه‌نه‌ڕا ڵ هه‌تا ده‌چێت زیاتر گه‌وره ده‌بێت و ناتوانرێت وا هزر ه ی ه ل ه س ه م و ه ئ بێگومان زۆری به‌سه‌ردا تێناپه‌ڕێت ئیشک کۆشه‌نه‌ر تائێستا له به‌رامبه‌ر رای گشتی بکرێت ک ه به‌ره‌و دواوه بگهڕێتهوه ،چونکه له‌وباره‌یه‌و‌ه دیسان به‌رۆژه‌ڤ دهبێتهوه ،به‌اڵم بهوشێوهیه تا ئه‌و ئاست ه بێ ده‌نگ بووه و سه‌باره‌ت ب ه «پرسی زمان»یش هێزه ئه‌زموونێکی زۆر ههیه.
تورکێتی سه‌وز فاشیزمه
مه‌زلوم یه‌لماز و :ئارام له‌گه‌ڵ ئ�ه‌وه‌ی ئایدۆلۆژیای فاشیزم ب�ه‌ش��ێ��وه‌ی�ه‌ک��ی ب��ه‌رب�ڵاو پ �ه‌س �ه‌ن��دک��راوه، ئ��ه‌گ��ه‌رچ��ی دام���ه‌زرێ���ن���ه‌ری (ب�ه‌ن��ی��ت��ۆ م���ۆس���ۆل���ۆن���ی) ده‌ن����اس����رێ����ت ،ب����ه‌اڵم فه‌یله‌سوفى ئیتاڵی گۆڤاننی گه‌نتاڵی ک��اری��گ �ه‌ری ل��ێ��ک��ردوه ،ه �ه‌رچ �ه‌ن��ده له ده‌ک���ات سااڵنی ()1920ک��ان��دا پره‌نسیپه‌کانی ل������� ه زۆر په‌رتووکیشدا دیاری کرابێت وه‌ک ئه‌ردۆغان مۆسۆلۆنی هیتله‌ر پێوه‌ری سیاسی په‌سندکرابێت له راستیدا تاکو ه�ه‌م��وو چین و توێژه‌کانی کۆمه‌ڵگا ئ �ه‌و گه‌له ئ��ازادی��خ��وازان�ه ب�ه سوربوونیان له؛ دامه‌زراو‌ه ههیه .هه‌روه‌ها له که‌سایه‌تی ئه‌که‌په‌دا س �ه‌رچ��اوه‌ک �هی ده‌گ �ه‌ڕێ��ت �هوه ب��ۆ سه‌رده‌مێکی ه��اوب �ه‌ش بکات ل �ه‌و پ��اک��ت��اوه ره‌گ �ه‌زی �هی که ئازادی و یه‌کسانی و دیموکراتیه‌تی رادیکاڵ ف��اش��ی��زم ه �ه‌ژم��وون��گ �ه‌رای��ی خ���ۆی ب �ه‌گ��وێ��ره‌ی زۆر کۆنتر .وه‌ک ناوه‌ڕۆک راسته له سه‌ده‌ی کردویه‌تی .سه‌ر سوڕهێنه‌رترین نمونه‌ی نزیک و نه‌ریتی ده‌وڵ���ه‌ت ن �ه‌ت �ه‌وه‌ش بۆ به‌ڕێوه‌بردنی هه‌لومه‌رجی سه‌رده‌م خۆی نوێ کردۆتهوه .ئه‌که‌په ب��ی��س��ت�ه‌م�هوه ل �ه‌س �ه‌ر ب��ن�ه‌م��ای پره‌نسیپه‌کانی له مێژوودا له کاتی شه‌ڕی دووه‌می جیهانی ده‌سه‌اڵته‌کانی به بڕیاره‌وه شێوازی فاشیزمی پێویستیه‌کانی دامه‌زراندنی فه‌لسه‌فه‌ی ده‌وڵه‌تی به‌شێوه‌یه‌کی سیسته‌ماتیک گیراوه‌ته ده‌ست .رژێمی نازی له ئه‌ڵمانیا و سه‌رۆکایه‌تیه‌که‌ی ن���وێ وه‌ک پێویستیه‌ک ده‌ب��ی��ن��ێ��ت .ئ�ه‌گ�ه‌ر تورک بۆ پاکتاوی ره‌گه‌زی جارێکی تر رۆحی به‌اڵم پاشخانه‌که‌ی که به هه‌موو شێوه‌ێک له‌سه‌ر ئادۆڵف هیتله‌ر ئه‌و سڕینه‌وه نه‌ژادیه‌ی هێنایه ئێستا سه‌رده‌می چه‌مکی فاشیزمی ئه‌تنیکی دای�هوه به‌ر و به گوێره‌ی ئه‌و پرۆژه و گرانایه‌ش بنه‌مای فاناتیزمه ئه‌م ئایدۆلۆژیایه ،وه‌حشه‌تی سه‌ر یه‌هودیه‌کان و هه‌ندێک له خه‌ڵکی تر و چقی به‌ستووه و ئیفالسی کردبێت به گوێره‌ی ده‌جوڵێته‌وه. ف��اش��ی��زم��ی ت��ورک��ێ��ت��ی س���ه‌وز ب �ه شێوه‌یه‌کی له ئاستێکی به‌رزدا به‌ڕێوه‌بردوه ،سه‌رچاوه‌که‌ی ئه‌و هاوکاریه‌ی که له‌الیه‌ن گه‌لی ئه‌ڵمانیاوه ه�ه‌ل��وم�ه‌رج�ه‌ک��ان ده‌ت��وان��ی��ن بڵێین شوێنی بۆ فاشیزمی پشت به ئاین به‌ستوه و به‌جێیدێڵێت .سیسته‌ماتیک پێشکه‌وتووه ،له سه‌رده‌می نێوان ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ سه‌رده‌مه کۆنه‌کان له سپارتا و بۆی کرا. له کۆتایه‌کانی کۆمه‌ڵگای سروشتی و له‌گه‌ڵ ب��اش �ه ئ��ای��دۆل��ۆژی��ای ف��اش��ی��زم ب �ه که‌وتنی ی��ا ئ���هوه ت��ا ه �ه‌م الی �ه‌ن �ه ئاینی و ه �ه‌م الیهنه ش �ه‌ڕی س��ارد له سااڵنی ( 1945ـ )1990به گی ده‌ستپێکردنی ئه‌قڵیه‌تی ده‌وڵه‌تگه‌رایی .ره ڵ ئ�ه‌و شه‌پۆڵه ئه‌ڵمانیای نازی و ئیتاڵیای فاشی و هه‌ندێک ئه‌تنیکیه‌که‌ش به‌ئایدۆلۆژیا و به هاوبه‌شی پێشه‌نگایه‌تی ئه‌مریکا و لهگه کۆن زاراوه‌که ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ سه‌رده‌می رۆمای له ده‌س�ه‌اڵت�ه فاشسته‌کان له ش �ه‌ڕی جیهانی به‌کار ده‌هێنرێت و له‌گه‌ڵ چه‌مکی فاشیزمی سۆسیالیزمه‌ی که پێشکه‌وت بۆ ئه‌وه‌ی رێگری و به‌ڕێوه‌به‌رانی حکومه‌ت خاوه‌ن ده‌ستڕۆیه‌کی دووه‌م��دا کۆتایی پێهات؟ ب�ه‌داخ�هوه نه‌خێر ...نوێ سه‌نتێز ده‌کرێت و به شێوه‌یه‌کی ئاسایی لێ بکرێت پشتیان به‌ست به په‌ره‌پێدانی پرۆژه‌ی گه‌وره بوون و ده‌یانتوانی ملی خه‌ڵک به ته‌ور ده‌رک�ه‌وت��ن��ی فاشیزم ل�ه که‌سایه‌تی واڵتانی ده‌خرێته بواری جێبه‌جێ کردنه‌وه .ئه‌وه‌ی لێره‌دا که‌مه‌ری س �ه‌وز .وات��ا ئایدۆلۆژیای فاشیزمی بپه‌ڕێنن ئه‌و کاره خێرا جێبه‌جێکردنی به التینی وه‌ک ئه‌ڵمانیا ،ئیتالیا و ئیسپانیا له‌راستیدا باسی ده‌که‌م چه‌وساندنه‌وه‌ی الیه‌نی سۆزداری سه‌وز ه�ه‌روا له‌خۆیه‌و‌ه و وه‌ک ره‌وتێک به‌پشت پێی وت���راوه « .»fascesل �ه‌م س �ه‌رده‌م �ه‌دا مۆدێرنیته‌ی س�ه‌رم��ای�ه‌داری په‌خشیکردوه بۆ ئاینی کۆمهڵگایه له‌سه‌ر بنه‌مای ئاینیه‌وه به‌ستن به‌دینامیکی ناوخۆ پێشنه‌که‌وتووه .ئه‌و ئایدۆلۆژیایه ،له تورکیادا به فۆرمیله‌ی تورک ئ�ه‌و زاراوه‌ی���ه زیاتر له ش �ه‌ڕی جیهانی دووه‌م ناو هه‌موو گۆڕه‌پانه‌کانی ژیانی کۆمه‌ڵگا .دهبنه ئامرازی به‌رژه‌وه‌ندیه‌کانى ده‌سه‌اڵت. ئ���هوه م���اوه‌ی ه�ه‌ش��ت س��اڵ�ه زی��ات��ره ئه‌که‌په ـ ئیسالم خ��ۆی گه‌یاندو‌ه به شێوازێکی نوێ. ده‌رکه‌وت ،ته‌نها بۆ له ناوبردنی نه‌ژادی به‌کار ده‌توانین بڵێین ئه‌و پاکتاوه نه‌ژادیه‌ی که له نه‌هاتووه ،به‌ڵکو ئاینی ،ره‌گ �ه‌زی ،راستینه‌ی زهیندا به‌جێ ب��ووه له س �ه‌ده‌ی ()21دا وه‌ک ده‌سه‌اڵت و حکومه‌تی پێکهێناوه له ئێستاشدا له هه‌رێمی فلۆریدا له ئه‌مریکا کۆنترا گه‌ریال سروشتی به هیچ ناژمێرێ ،له‌سه‌ر بنه‌مای شێرپه‌نجه ل �ه ن���او ک��ۆم �ه‌ڵ��گ��ادا ب�ڵاوب��وه‌ت �هوه که له الیه‌نی هزریه‌وه سه‌نتێزی هه‌م ئاین هه‌م هه‌مانکات وه‌ک ناوه‌ندێکی دژه کۆمۆنیست نکۆڵیکردن و سڕینه‌وه‌ی یه‌کجاره‌کی له رێگای و ب �ه م��ان��ا گ �ه‌ردوون��ی �ه‌ک �هی ک��ۆی�لای�ه‌ت��ی له ن���ه‌ژادی ه �ه‌ر دووک��ی پێکهوه دروس��ت ک��ردوه بوونه هه‌وێنی هێزی سه‌رمایه‌داری جیهانی. ڵ به‌خێرایی ئ�ه‌و رێکخستن‌ه دوای ( )60س��ا گوشار بۆهێنان و ئامانج لێی گوزاره‌کردنه له مرۆڤایه‌تیدا ق��وڵ��ک��ردۆت�هوه و ب�ه سیسته‌می نمونه‌که‌شی له زهنیه‌تی ئایدۆلۆژیای تورک کۆمه‌ڵکوژیه‌کی هه‌مه‌الیه‌ن. ک��ردوه .فاشیزم گۆڕانکاریه‌کی سروشتی له ـ ئیسالمی فاشیزمی نوێیه‌دایه .لهو کاته‌ی گوازرایهوه تورکیا و وه‌ک ده‌زگایه‌ک تێکۆشان ه � ی ه و ه � ئ �زم � �ی � �اش � ف گرنگترین ت��ای��ب�ه‌ت��م�ه‌ن��دی ئه‌قڵدا دروستکردوه و شێوازی هێشتا ورد به‌کار ک��ۆم��اری تورکیا دام����ه‌زراوه تاکو ( )2002له دژی کۆمۆنیزم به یارمه‌تی ده‌وڵ �ه‌ت خۆی ت�����اک�����ڕه‌وی ل����ه ئ��ه‌ق��ڵ��ی��ه‌ت��ی ک���ۆم���ه‌ڵ���گ���ا و ده‌هێنێت و به‌گوێره‌ی هه‌لومه‌رجه‌کانی سه‌رده‌م هه‌ژموونگه‌رایی فاشستی به‌گرانی ته‌نها له گ�هی��ان��ده رێکخستنێک .وه‌ک ده‌زان���رێ���ت که داموده‌زگاکانی پێش بخات و بیداته په‌سندکردن .خۆی نوێ دهکاتهوه .ئیتر له ماوه‌ی داهاتوودا رێگای ئه‌تنیکی تورکچێتیه‌وه به‌ڕێوه‌ده‌چوو .رێبه‌رانی کۆمهڵه گوله‌نیه‌کان له‌سه‌ر ده‌زگاکانن ئامانجی سه‌ره‌کی گه‌یشتنه به‌وه‌ی ژیان له‌هه‌ر مرۆڤایه‌تی فاشیزمی کالسیکی تێپه‌ڕاندوه و ئ �ه‌وه‌ی ل�ه‌و هه‌ژموونگه‌رایه پاکتاوه نه‌ژادیه و ئه‌مه‌ش له‌الیه‌ن زۆر له چین و توێژه‌کانه‌وه رووێ��ک �هوه بکاته ی �ه‌ک ره‌ن��گ و ئه‌مه‌ش به رووبه‌ڕووی راستینه‌ی مه‌ترسییه‌کی گهورهتره له هه‌موو که‌س زیاتر زه‌ره‌رم�ه‌ن��د ب��ووه گه‌لی ده‌زان��رێ��ت .هه‌مانکات ئه‌مڕۆ س �ه‌رۆک وه‌زی��ری ه �ه‌م��وو کۆمه‌ڵگای ب��دات �ه پ�ه‌س��ن��دک��ردن .بۆ ب �ه‌ن��اوی ف��اش��ی��زم��ی ن��وێ ب��ۆت��هوه .ب �ه‌داخ �هوه کورده .گه‌لی کورد به‌ڕێبه‌رایه‌تی په‌که‌که له تورکیا ره‌ج���ه‌ب ته‌یب ئ �ه‌ردۆغ��ان نوێنه‌رایه‌تی ئ��ه‌وه‌ی بگات ب�ه ئامانجه‌کانی خ��اوه‌ن��ی ئه‌و مرۆڤایه‌تی هێشتا ل�ه فاشیزمی نه‌فره‌تاوی ئه‌نجامی ئه‌و ( )35ساڵه‌ی له خه‌باتی ئازادیدا هه‌مان چه‌مک ده‌کات ،چونکه ئه‌و له نه‌ریتی ئه‌و پاکتاوه نه‌ژادیه‌ی که به هه‌ژموونگه‌رایی یه‌کێتی داواکاری میللی تورکه‌و‌ه دێت ئه‌مه‌ش چه‌مکه‌یه که به‌کارهێنانی هه‌موو رێگاێک رزگاری نه‌بووه. ره‌وایه له پێناو رووبه‌ڕوو بوونه‌وه‌ی کۆسپه‌کانی ل�ه رۆژی ئ �ه‌م��ڕۆدا ئ �ه‌وان �هی کهوتوونهته فاشیزمی تورکایه‌تی سپیه‌وه ب�ه‌ڕێ��وه ده‌چ��وو ورده‌ک��اری�ه‌ک��ی گرنگه .له ک��وده‌ت��ای سه‌ربازی به‌رده‌می .له‌به‌ر ئه‌وه‌ش له‌هه‌ر گۆڕه‌پانێکدا که به‌ر هێرشی مه‌ترسیداره‌کانی فاشیزمی نوێ ،شوێنی خ��ۆی بۆ سه‌نتێزی ت��ورک ـ ئیسالم ( )12ئه‌یلول ئه‌وه‌ی زیاد له خۆی سودی وه‌رگرت له‌ناوبردنی نه‌ژادی ده‌کات ،سیاسی ،جه‌سته‌یی ئه‌و چین و توێژانه‌ن که پێویسته له الیه‌نی که له پێکهاته‌ی فاشیزمی تورکیه‌تی سه‌وز ئایدۆلۆژیای فاشیزمی تورکی سه‌وز بووه .ئه‌و و کلتوری بۆ ئ�ه‌و پاکتاوه ره‌گ�ه‌زی�ه ده‌ستی کۆمه‌اڵیه‌تیه‌وه سیسته‌می دیموکراتی خۆیان جێهێشتووه .زیاتر له هه‌شت ساڵه ئه‌و فاشیزمه کۆمه‌اڵن‌ه له پێناو به‌هێزکردنی رێکخستنه‌کانیاندا خ��ۆی له هیچ که‌رسته‌یه‌کی جێبه‌جێکردندا دروس��ت بکه‌ن ،هه‌روه‌ها پێویسته گه‌النیش به س�ه‌وزه ناخوازێت کورد سه‌رکه‌وێت به‌سه‌ر ئه‌و هه‌موو ده‌رفه‌ته‌کان له الیه‌ن سه‌رکرده‌ی کوده‌تاوه ناپارێزێت .کاتێک ئ�ه‌م�ه‌ش ده‌ک���ات هه‌موو بڕیاره‌وه تێکۆشانی ئازادی خۆیان بهڕێوه ببن .پرۆژه پاکتاوه نه‌ژادیه‌ی که له‌وه‌ته‌ی کۆمار که‌نعان ئه‌ڤرێن پێشکه‌شیان کرا. چه‌کێکی پروپاگه‌نده به‌کار ده‌هێنێت و کاریش
تیۆر
سه‌رهه‌ڵدانی جیهانی نوێ مانۆئل کاستێلز و :هادی محه‌مه‌دی له کۆتایی ئه‌م هه‌زاره‌دا خهریکه جیهانێکی نوێ پێکدێ .ئه‌م جیهانه له کۆتایی ده‌یه‌ی ()1960 و ناوه‌ڕاستی ده‌یه‌ی ( ،)1970به‌هۆی هاوزه‌مه‌نی م��ێ��ژووی��ی س��ێ پ��رۆس �هی س�ه‌رب�ه‌خ��ۆ سه‌ریهه‌ڵدا: .1شۆڕشی ته‌کنه‌لۆژیاى زانیاری .2قه‌یرانی ئ��اب��ووری ب���ورژوازی و ب��اوک��س��االری ،سه‌رله‌نوێ بنیادنانه‌وه‌ی؛ .3گه‌شه‌ی چه‌ندین بزاڤی فه‌رهه‌نگی کۆمه‌اڵیه‌تی ،وه‌ک ئازادیخوازی ،مافی مرۆڤ، فێمینیزم و ژینگه پارێزی .دانوستانی ئه‌م ره‌وتانه و ئه‌و هۆکارانه‌ی گه‌شه‌یان پێده‌ده‌ن ،پێکهاته‌یه‌کی مۆدێرنی کۆمه‌اڵیه‌تی ،یان کۆمه‌ڵگه‌ی تۆڕی، ئابوورییه‌کی م��ۆدێ��رن ،ی��ان ج��ۆرێ��ک ئ��اب��ووری زان���ی���اری -جیهانی؛ فه‌رهه‌نگێکی ن���وێ ،یان فه‌رهه‌نگی مه‌جازی واقیعی پێکدێنێ .لۆژیکی پاڵپشتی ئه‌م ئابوورییه ،ئه‌م جڤاته و ئه‌م فه‌رهه‌نگه، ژێرخانی پراتیک و دام و ده‌زگای کۆمه‌اڵیه‌تی له سه‌رتاسه‌ری جیهاندا لێکده‌به‌ستێ. ل �ه ت��وێ��ژی��ن�ه‌وه‌ک��ان��ی س��ێ ب �ه‌رگ��ی ئ �ه‌م کتێبه‌دا خه‌سڵه‌ت و تایبه‌تمه‌ندی سه‌ره‌کی ئه‌م جیهانه تا زه‌م��ان ناسی .شۆڕشی ته‌کنه‌لۆژیاى زان��ی��اری، بوو به هۆی سه‌رهه‌ڵدانی ره‌وتی زانیاری خوازی که بنه‌مای مادی جڤاتێکی نوێ پێکدێنێ .له جیهانی ئه‌نفۆرمه‌یشن دا ،به‌رهه‌مهێنانی سروه‌ت، ب �ه‌ڕێ��وه‌ب��ردن��ی ده‌س����ه‌اڵت و پێکهێنانی پ��ێ��وه‌ری فه‌رهه‌نگی ،به‌هێز و توانای ته‌کنه‌لۆژیکی جڤاتان و تاکه‌کانه‌وه به‌ستراوه ،ته‌کنه‌لۆژیای زانیاری چه‌قی ئه‌م هێزه پێکدێنێ .ته‌کنه‌لۆژیای زانیاری وه‌ک ئامێری حه‌تمی ب�ه‌ڕێ��وه‌ب��ردن��ی ک��ارام�هی پ��رۆس �هی ب��وژان��دن �ه‌وه‌ی پێکهاته‌ی ئ��اب��ووری – کۆمه‌اڵیه‌تی ده‌رک �ه‌وت .رۆڵی ئه‌م ته‌کنه‌لۆژییه به‌تایبه‌ت ده‌رفه‌تی گه‌شه‌ی تۆڕسازی ده‌ڕه‌خسێنێ ک��� ه وه‌ک ف���ۆرم���ی ئ �ه‌ک��ت��ی��ڤ و گ �ه‌ش��ن��ده‌ی رێکخراوی چاالکی مرۆڤی گرنگی زۆری ههیه. لۆژیکی تۆڕسازی گشتگیر ،تێکڕای بواره‌کانی ژیانی ئابووری کۆمه‌اڵیه‌تی ده‌گۆڕێ. ق���هی���ران���ی دوو م��ۆدێ��ل��ی گ���ه‌ش���هی ئ���اب���ووری س�ه‌رم��ای�ه‌داری و بیرۆکراسی ،له نیوه‌ی ده‌ی�هی ()1970دا ده‌رف �ه‌ت��ی س �ه‌ره �ه‌ڵ��دان��ی پێکهاته‌ی ه��اوت �ه‌ری��ب��ی ئ���ه‌وان���ی ره‌خ���س���ان���د .ل���ه ئ���اب���ووری س �ه‌رم��ای �ه‌داری��دا ،ده‌وڵ��ه‌ت��ان و کۆمپانیاکان به‌و سیاسه‌تانه کاری خۆیان ده‌برده پێش که زه‌مینه‌ی فۆرمێکی نوێی بورژوازی خوڵقاند .تایبه‌تمه‌ندی ئه‌م شێوازه له بورژوازی ،جیهانگیری کار و چاالکی ئ��اب��ووری ،س��ازگ��اری رێکخراوه‌یی و ده‌س�ه‌اڵت��ی زیاتری به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی له پێوه‌ندی له‌گه‌ڵ هێزی کاردا بوو .زه‌خت و فشاری رکابه‌رایه‌تی ،گۆڕانی ک��ار و الواز ب��وون��ی ه��ێ��زی ک���اری ئ��ۆرگ��ان��ی��زه، ده‌وڵه‌تی رفا ( )welfare stateکه به‌ردی بناغه‌ی کونتراکتی کۆمه‌اڵیه‌تی چاخی پیشه‌یی ب��وو ،بچووک ک���ردهوه .ته‌کنه‌لۆژیای مۆدێرنی زانیاری ،به پێکهێنانی ئامێری تۆڕسازی ،پێوه‌ندی دووراودوور ،پاشه‌که‌وت -لێکدانه‌وه‌ی زانیاری، تاکیبوونه‌وه‌ی کار ،سانترالیزه و دێسانترالیزه‌کردنی هاوکاتی بڕیاردان ،له پێکهاتنی فۆرمی تازه و بگۆڕی بورژوازی دا ،رۆڵی سه‌ره‌کی گێڕا. له‌م ئابوورییه جیهانییه لێکبه‌ستراوه‌دا ،رکابه‌ران، کۆمپانیا و ده‌وڵه‌تانی نوێ ،له ئاست به‌رهه‌مهێنان، بازرگانی ،سه‌رمایه و هێزی کار ،داوای به‌شی زی��ات��ر ده‌ک����ه‌ن .س �ه‌ره �ه‌ڵ��دان��ی ئ��اب��ووری به‌هێز و ئه‌کتیڤی واڵتانی (ئاسیایی) ده‌ڤه‌ری ئۆقیانوسی ئارام ،پرۆسه‌ی نوێی پیشه‌یی بوونهوه و په‌ره‌سه‌ندنی ب���ازاڕ ل �ه ه�ه‌رێ��م�ه ج��ۆراوج��ۆره‌ک��ان��ی جیهان دا، پانتایی و پێوه‌ری ئابووری جیهانی گه‌شه پێدا و بناغه‌ی فره کلتوری لێکبه‌ستروای ئابووری داڕشت .تۆڕه‌کانی سه‌رمایه ،هێزی کار ،زانیاری و ب��ازاڕه‌ک��ان ،ب�ه ئامێری ته‌کنه‌لۆژی ،رۆڵ و کارکردی خه‌ڵک و ده‌ڤه‌ره گرنگه‌کانی جیهانیان لێکگرێدا ،هاوکات ئه‌و واڵت و جڤاتانه‌ی ،که بۆ سه‌رمایه‌ی جیهانی په‌سیڤ و بێ بایه‌خ بوون ،له تۆڕه‌کان ده‌رک��رد .ده‌رک��ردن و سڕینه‌وه‌ی هه‌ندێ جڤاتی بێ که‌ڵک ،هه‌ندێ ده‌ڤ���ه‌ری ش��اره‌ک��ان، ناوچه‌کان و ته‌نانه‌ت هه‌ندێ له واڵتان ،دیارده‌یه‌کی لێکه‌وته‌وه که من به «جیهانی چواره‌م» پێناسه‌م کردووه .کاتێ به مه‌به‌ستی سه‌رخستنی گه‌شه‌ی ئ��اب��ووری ت����اوان����ک����ار( )criminalل �ه ئاستی جیهانیدا به سه‌رنجدان به دۆخی ناله‌باریان به‌شێک لهو خه‌ڵک و ده‌ڤه‌رانه‌یان بۆ جنایه‌تی سیستماتیک به‌کارهێنا ،هه‌وڵی ره‌شبینانه‌ی ئ�ه‌و خهڵکه بۆ په‌یوه‌ستبوون ب ه ئابووری جیهانی ،بۆ ده‌ربازبوون له په‌راوێز که‌وتن ،دیارده‌یه‌کی لێکه‌وته‌وه که من به «رێکک هو‌تنی په‌ست» پێناسه‌م کردووه .ئامانجی ئ��ه‌م ئ��اب��ووری��ی�ه دام��رک��ان��ی خ��واس��ت و ه�ه‌وه‌س��ی قه‌ده‌غه‌یه ،دابینکردنی شتومه‌کی قاچاخ له پێناو ف�ه‌راه�ه‌م کردنی پێویستی بێ سنوری ت��اک و گروپه ده‌وڵه‌مه‌نده‌کانه. ژی��ان��دن �ه‌وه‌ی پێکهاته‌ی بیرۆکراسی ب �ه‌ک��ردهوه به‌تایبه‌ت بۆ جڤاتانی بیرۆکراتیکی زاڵ له جیهان، یان یه‌کێتی سۆڤیه‌ت که له ناوه‌ندی تۆڕێکی به‌رین له واڵتان و پارته‌کانی بروکرات دا بوو،زۆر دژوار ده‌رک �ه‌وت .بیرۆکراسیی سۆڤیه‌ت سه‌لماندی که
ئه‌م واڵته گرنگی زانستی ئه‌نفۆرمه‌یشن ناناسێ، ه �ه‌ر ئ �ه‌م پ��رس�ه‌ش ب��ووه ه��ۆی وه‌ستانی گه‌شه‌ی ئابووری ،ماشێنی ملیتاری سۆڤیه‌تی الواز کرد که س�ه‌رچ��اوه‌ی سه‌ره‌کی ده‌س�ه‌اڵت��ی ب��وو .کاتێ هه‌ندێ له رێبه‌رانی سۆڤیه‌ت له ئاندرۆپۆڤ تا گورباچۆڤ ،هه‌ستیان به دۆخی قه‌تیس و وه‌ستاو ک��رد ،هه‌وڵیاندا پێکهاته‌ی سیستمه‌که‌یان نوێ بکه‌نه‌وه .رێبه‌رایه‌تی رێفۆرمیسته‌کان بۆ زاڵبوون له ئاست به‌ره‌نگاری حزب – ده‌وڵه‌ت ،زانیارییه‌کانی ب��ۆ ه �ه‌م��وان ب�ڵاوک��ردهوه و داوای پشتیوانی له کۆمه‌ڵی مه‌ده‌نی ک��رد .نه‌ده‌کرا ره‌وت��ی به‌هێزی ناسنامه خوازی نه‌ته‌وه‌یی – فه‌رهه‌نگی و خواستی خه‌ڵک بۆ دێموکراسی به ئاسانی له به‌رنامه‌ی له‌پێشدا دی��اری��ک��راوی چاکسازی دا بگونجێت. فشاری رووداوه‌ک���ان ،هه‌ڵه‌ی تاکتیکی ،الوازی سیاسی ،ناکۆکی ده‌روونی سیستمی بروکراتیک، له قاڵبی یه‌کێ له سه‌یرترین رووداوه‌کانی مێژووی س��ی��اس��ی دا روخ��ان��ی ل �ه‌ن��اک��اوی کۆمۆنیزمی سۆڤیه‌تی به‌دواوه بوو .هاوکات له‌گه‌ڵ ئه‌م روداوه، ئیمپراتۆری سۆڤیه‌تیش تێکشکا و له‌گه‌ڵ ئه‌ویشدا هه‌موو رژیمێکی بیرۆکراتیکی پاشکۆی سۆڤیه‌ت ل �ه گشت دن��ی��ا الواز ب���وون .ئ �ه‌زم��وون��ی ش��ۆڕش کردنیش که له س�ه‌ده‌ی بیسته‌مدا ئه‌زمونی زاڵ بوو ،کۆتایی هات .ئهمه هاوکات به‌مانای کۆتایی جه‌نگی سارد له نێوان سه‌رمایه‌داری و بیرۆکراسی دا بوو که له نیو سه‌ده‌ی رابردوودا جیهانی دابه‌ش و ژئۆپلۆتیکی دیاری ،ژیانی ئێمه‌ی داگیر کردبوو. بیرۆکراسی ،له فۆرمی کۆمۆنیستی دا ،به‌کرده‌وه لێره‌دا کۆتایی هات ،هه‌روه‌ک له به‌رگی سێهه‌می ئ �ه‌م کتێبه‌دا ه �ه‌وڵ��م داوه پیشان ب���ده‌م ،فۆرمی چینی ده‌وڵه‌تی بروکراتیک ،رێگایه‌کی ئاڵۆزتر و زراڤتری بۆ ده‌ربازبوونی مێژوویی خۆی هه‌ڵبژارد. لێره‌دا ده‌م �ه‌وێ ئاماژه ب �هوه بکه‌م که له ده‌ی�هی
››
ئه‌م بزاڤان ه سه‌ره‌ڕای ئه‌و ه ک ه زیاتر دیسکۆرسی ئایدۆلۆژیکی مارکسیستییان هه‌ڵده‌بژارد ،په‌یوه‌ندی قوڵیان له‌گه‌ڵ مارکسیزم، یان له‌گه‌ڵ چینی کرێکار نه‌بوو .ئه‌مان ه زیاتر بزاڤی فه‌رهه‌نگی بوون ک ه خواستیان گۆڕانی ژیان بوو ،ن ه گه‌یشتن ب ه ده‌سه‌اڵت ()1990دا ،سه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌ی حزبی کۆمۆنیست به ته‌واوی ده‌وڵه‌تی کۆنترۆڵ ده‌کرد ،به نوێنه‌رایه‌تی ده‌وڵ �ه‌ت ،پرۆژه‌یه‌کی ناسیۆنالیستییان داڕش��ت تا ده‌وڵه‌تی چین تێکه‌ڵ به ئابووری جیهانی ببێت .ئه‌م ناسیۆنالیزمیه چینییه به خه‌سڵه‌تی سۆسیالیستیه‌وه به‌خێرای له ده‌وڵ �ه‌ت��ی بیرۆکراتیک داده‌ب���ڕێ و ل�ه‌گ�ه‌ڵ س �ه‌رم��ای �ه‌داری جیهانی تێکه‌ڵ ده‌ب��ێ و ه��اوک��ات تێده‌کۆشی ب��ۆ خ��ۆ رێکخستن له‌گه‌ڵ ب��زاڤ��ی ئه‌نفۆرمه‌یشن ،ب�ه ب��ێ جڤاتێکی ک��راوه،
››
بیرۆکراسیی سۆڤیه‌ت سه‌لماندی ک ه ئه‌م واڵت ه گرنگی زانستی ئه‌نفۆرمه‌یشن ناناسێ، هه‌ر ئه‌م پرسه‌ش بوو ه هۆی وه‌ستانی گه‌شه‌ی ئابووری ،ماشێنی ملیتاری سۆڤیه‌تی الواز کرد ک ه سه‌رچاوه‌ی سه‌ره‌کی ده‌سه‌اڵتی بوو
رێگایه‌ک بدۆزێته‌وه. پ��اش نه‌مانی بیرۆکراسی وه‌ک سیسته‌مێک، سه‌رمایه‌داری له سه‌رتاسه‌ری جیهان ،له ماوه‌ی ی���ه‌ک ده‌ی����ه‌دا پ���ه‌ره ده‌س��ت��ێ��ن��ێ و ده‌س���ه‌اڵت���ی له واڵت��ان و فه‌رهه‌نگه‌کان و ره‌هه‌نده‌کانی ژیاندا قوڵتر ره‌گ ده‌ک��وت��ێ .ب �ه پ��ێ��چ�ه‌وان�هی ئاسۆی ئێجگار فره‌چه‌شنی فه‌رهه‌نگی کۆمه‌اڵیه‌تی، بۆ یه‌که‌مجار له مێژوودا ،تێکڕای گۆی زه‌وی له ده‌وری کۆمه‌ڵێک یاسای هاوبه‌شی ئابووریدا رێکده‌خرێت .به‌اڵم ئه‌م شێوازه له سه‌رمایه‌داری، له‌گه‌ڵ سه‌رمایه‌داری سه‌رده‌می شۆڕشی پیشه‌یى،
ه �ه‌روه‌ه��ا ل�ه‌گ�ه‌ڵ ئ �ه‌و ف��ۆرم�ه ل�ه ب����ورژوازی ک ه له کاتی چه‌قین له ده‌ی �هی ( )1930و جه‌نگی دووهه‌می جیهانی دا به الیه‌نگری له روانگه‌ی ئ��اب��ووری کینز و ده‌وڵ �ه‌ت��ی رف��ای کۆمه‌اڵیه‌تی پێکهات ،جیاوازه .ئه‌م فۆرمه له سه‌رمایه‌داری، بۆ گه‌یشتن به ئامانجه‌کانی ،سه‌رسه‌خته ،به‌اڵم له به‌کارهێنانی ئامێره‌کان و خۆرێکخستن دا ،له مۆدێلی پێشووی خۆی زۆر جیاوازه .ئه‌م فۆرمه له ب���ورژوازی ،به پێی زان��ی��اری پێکهاتووه و بۆ به‌رهه‌مهێنان و داگیرکردنی سه‌روه‌ت و سامان ،به داهێنان و تازه‌گه‌ری ،خۆی ئه‌کتیڤ و جیهانی ده‌ک���ات���هوه .ئ �ه‌م ف��ۆرم �ه ل �ه ب�����ورژوازی زی��ات��ر له ههمیشه ریشه‌ی له فه‌رهه‌نگ دایه و به که‌ره‌سته و ئامێری ته‌کنه‌لۆژیا خۆی ته‌یار کردووه .به‌اڵم ئه‌م ج��اره فه‌رهه‌نگ و ته‌کنولۆژیا ،هه‌ر دووی��ان به‌هۆی توانای کاریگه‌ری زانست و زانیاری – له تۆڕێکدا که به‌رده‌وام دانوستانی لێکبه‌ستراوی جیهانی دووپات دهکاتهوه -به‌پێی زانست و زانیاری پێکهاتوون. سه‌ره‌ڕای ئه‌مه‌ش ،جڤاتان ته‌نیا به‌رهه‌می ئاڵوگۆڕی ئابووری و ته‌کنه‌لۆژیک نین و ناکرێ ئاڵوگۆڕی کۆمه‌اڵیه‌تی له قه‌یرانی بنه‌مایی و سازگاری دا کورت بکهینهوه .هاوکات له‌گه‌ڵ سه‌رهه‌ڵدانی ئه‌م ئاڵوگۆڕانه له کۆتایی ده‌یه‌ی ()1960دا ،چه‌ندین بزاڤی کۆمه‌اڵیه‌تی به‌هێز له سه‌رتاسه‌ری جیهاندا سه‌ریان هه‌ڵدا ،سه‌ره‌تا له ئه‌مریکا و فه‌ڕه‌نسا ،پاشان له ئیتالیا ،ئاڵمانیا ،ئیسپانیا ،ژاپ��ۆن ،به‌ڕازیل، مه‌کسیک و چیکۆسڵۆڤاکیا ،که له زۆر واڵتی دیکه‌شدا ره‌ن��گ��دان�هوه و ک��اردان�ه‌وی��ان هه‌بوو .من وه‌ک به‌شدارێکی ئه‌م بزاڤه کۆمه‌اڵیه‌تییانه (ساڵی ( )1968که یاریده‌ری مامۆستای کۆمه‌ڵناسی نانتێر له زانکۆی پاریس بووم) هه‌ست و خواستی ئ��ازادی��خ��وازی ئ �ه‌و بزاڤانه‌م له نزیکه‌وه ده‌بینی. ئه‌م بزاڤانه س �ه‌ره‌ڕای ئهوه که زیاتر دیسکۆرسی ئایدۆلۆژیکی مارکسیستییان هه‌ڵده‌بژارد ،په‌یوه‌ندی قوڵیان ل�ه‌گ�ه‌ڵ مارکسیزم ،ی��ان ل�ه‌گ�ه‌ڵ چینی کرێکار نه‌بوو .ئهمانه زیاتر بزاڤی فه‌رهه‌نگی بوون که خواستیان گۆڕانی ژیان بوو ،نه گه‌یشتن به ده‌سه‌اڵت .ئه‌وان به‌شێوه‌ی غه‌ریزی ده‌یانزانی که به ده‌سته‌وه‌گرتنی دام و ده‌زگای ده‌وڵه‌تی ،بزاڤه‌که‌یان یه‌کده‌ست ده‌ک��ات ،ب �ه‌اڵم پێکهێنانی ده‌وڵه‌تێکی ن��وێ��ی شۆڕشگێر ب��زاڤ �ه‌ک �هی��ان ب �ه‌الڕێ��دا ده‌ب���ات. خواستی فراوانخوازانه‌ی ئه‌وان ،دژکرده‌وه‌یه‌کی فره ره‌هه‌ندی له ئاست ده‌سه‌اڵتی دیکتاتۆر ،شۆڕش له ئاست بێدادگه‌ری ،گه‌ڕان بۆ ئه‌زموونی شه‌خسی بوو .ئه‌گه‌رچی زیاتر خوێندکاران ئه‌م بزاڤانه‌یان وه‌ڕێ ده‌خست ،ب�ه‌اڵم ئه‌م بزاڤانه هه‌رگیز بزاڤی خوێندکاری نه‌بوون ،چونکه سه‌رتاسه‌ری کۆمه‌ڵگه و به‌تایبه‌ت الوانی له‌به‌ر گرتبوو و به‌هاکانی له هه‌موو ره‌هه‌نده‌کانی ژیاندا ره‌نگی دابۆوه .ئه‌ڵبه‌ت ئه‌م بزاڤانه له رووی سیاسییه‌وه تێکشکان ،چونکه وه‌ک هه‌موو بزاڤێکی یوتۆپیایی مێژوو ،هه‌رگیز خوازیاری سه‌رکه‌وتنی سیاسی نه‌بوون .به‌اڵم به زی��ادب��وون��ی م��ێ��ژووی��ی س��ودم�ه‌ن��دی پ��ووک��ان �هوه و زۆرێک له بڕواکان و هه‌ندێ له خه‌ونه‌کانیان له جڤاتاندا چرۆی کرد و سه‌مه‌ری دا و له شێوازی تازه‌گه‌ری کلتوری دا پشکووت که بۆ وه‌چه‌کانی داه��ات��ووش ئیدیۆلۆگ و سیاسه‌تڤانان گرنگی پێده‌ده‌ن .ئه‌م بزاڤانه هه‌ندێ بیر و بڕوای په‌روه‌رده کرد که دواتر چه‌ندین ره‌وتی وه‌ک ژینگه‌پارێزی، فێمینیزم ،داکۆکی له مافی م��رۆڤ ،ئ��ازادی سێکسی ،یه‌کسانی ره‌گه‌زی و دیموکراسی خوازی لێکه‌وته‌وه .بزاڤی فه‌رهه‌نگی ده‌ی �هی ()1960 و س �ه‌ره‌ت��ای ده‌ی���هی ( ،)1970ب�ه گرنگیدان به سه‌ربه‌خۆیی تاکی ،له ئاست سه‌رمایه و ده‌وڵه‌ت، ج��ارێ��ک��ی��ت��ر ل �ه س��ی��اس �ه‌ت��دا رۆڵ���ی گ��ێ��ڕا .کاتێ داموده‌زگاکانی سه‌رده‌می پیشه‌یى ،ره‌نگ و بۆنی دیموکراتیکیان پێوه نه‌ما و تووشی قه‌یرانی ره‌وایی هاتن ،له ده‌یه‌ی ()1990دا ده‌رفه‌ت بۆ پێکهاتنی گرووپ و ئه‌نجومه‌نی فه‌رهه‌نگی هه‌موار بوو. بزاڤه کۆمه‌اڵیه‌تییه‌کان دژکرده‌وه‌یه‌ک نه‌بوون له ئاست قه‌یرانی ئابووری .له راستیدا له کۆتایی ده‌یه‌ی ()1960دا ،له سه‌رده‌می گه‌شه‌ی سه‌قامگیردا که کار و پیشه بۆ هه‌مووان هه‌بوو ،ئه‌م بزاڤانه وه‌ک ره‌خنه‌گری «جڤاتی مه‌سره‌فی» په‌ره‌یان سه‌ند. له‌کاتێکدا ئه‌م بزاڤانه بۆ نمونه له فه‌ڕه‌نسا هه‌ندێ مانگرتنی کرێکارییان وه‌ڕێ ده‌خست ،له ئیتالیا یارمه‌تییان به چه‌پی سیاسی ده‌کرد ،وه‌ک به‌شێک له سیاسه‌تی راست – چه‌پی سه‌رده‌می پیشه‌یى، که له ده‌ڤه‌ری کێشه و ناکۆکی سه‌رمایه‌داری دا رێکخرابوو ،حساب نه‌ده‌کران .له کاتێکدا ئه‌م بزاڤانه به‌گشتی له‌گه‌ڵ شۆڕشی ته‌کنه‌لۆژیاى زانستی هاوکات بوون ،به‌ده‌ر له هه‌ندێ دژایه‌تی ماشینیزم که پێیوایه هیۆمانیزم له کۆمه‌ڵگه‌دا ده‌سڕێته‌وه و هه‌روه‌ها دژایه‌تی هێزی ئه‌تۆمی ،له سیسته‌می به‌هاکان و له ره‌خنه‌کانیاندا باسی ته‌کنه‌لۆژیا نه‌ده‌کرا .به‌اڵم ئه‌گه‌ر ئه‌م بزاڤه کۆمه‌اڵیه‌تییانه به‌زۆری فه‌رهه‌نگی بوون و له ئاڵوگۆڕی ئابووری و ته‌کنه‌لۆژیک سه‌ربه‌خۆ ب���وون ،ب��ه‌اڵم له‌سه‌ر ئابووری و ته‌کنه‌لۆژیا و پرۆسه‌ی نوێکردنه‌وه‌یان کاریگه‌ر بوون .رۆحی ئازادی خوازی ئه‌م بزاڤانه له‌سه‌ر ره‌وت��ی به‌کارهێنانی تاکی و ناسه‌نتراڵی ته‌کنه‌لۆژی ،کاریگه‌ری به‌رچاوی هه‌بوو .دابڕانی
ساڵی یه‌که‌م ژماره 39 دووشه‌ممه 2710/10/20 2011/1/10
11
گۆشه‌یه‌کی تایبه‌ته‌و هه‌فتانه ئه‌حالم مه‌نسور ده‌ینوسێت
شکستی نه‌هێنان بریندارم خوێن له برژانگ و له نینۆکه‌کانم ده‌ت��ک��ێ ه�ه‌ت��اک��و ن��ووک��ى م��ووه‌ک��ان��ى س �ه‌رم سه‌رتاپا خوێناویم ،ب �ه‌اڵم شکستى ناهێنم، من هیچم ن �ه‌ک��ردووه بۆ ئ�ه‌م میلله‌ته‌م ،من ق����ه‌رزارى میلله‌ته م�ه‌زن�ه‌ک�ه‌م��م .ب���ه‌اڵم که ه �ه‌ن��دێ ن��اڕه‌زای��ى و ب��ێ��وژدان��ى ده‌س����ه‌اڵت و ناعه‌داله‌تیه‌که‌ى ده‌بینم له دڵى خۆمدا ده‌ڵێم «تۆ بڵێى تاوانى ئه‌م میلله‌ته نازداره چى بێت که‌وا له‌م نه‌هامه‌تییه‌دایه؟» هه‌ر له‌به‌ر ئه‌وه‌ى تێکۆشا؟ هه‌ر له‌به‌ر ئه‌وه‌ى ئه‌نفال کرا؟ هه‌ر له به‌ر ئه‌وه‌ى کیمیاباران کرا؟ هه‌ر له‌به‌ر ئه‌وه‌ى شه‌هیدى زۆره و ق�هی��ره‌ى زۆرت�����ره..و..و..و؟ ن��ازان��م چ��ۆن وه‌اڵم���ى ئ �ه‌م پرسیاره ب��ده‌م�هوه. سکااڵ بۆ پێنوسه‌که‌ى خۆم ده‌که‌م و ئه‌ویش گ��رڕه‌ى دێ و وشه‌کانم ق��وت ده‌دا .خودایه زۆر جار ویژدانم پرسیارم لێده‌کات« :بۆچى ن��ووس �ه‌ری��ت»؟ ی�ه‌ک��س�ه‌ر وه‌اڵم���ى ده‌ده‌م����هوه و ده‌ڵ��ێ��م« :ل�ه‌ب�ه‌ر ئ���ه‌وه‌ى ک�ه ک���وردم» .من ده‌زان��م له پڕ ده‌م��رم .مردنه‌که‌یشم له پێناوى میلله‌ته‌که‌م دای���ه .ده‌م����ه‌وێ ک��ت��وپ��ڕ بمرم و ب���ه‌س ..منداڵه ج��وان�ه‌ک��ان وه‌رن���ه ب��اوه‌ش��ى داده‌ت��ان .بیبله‌ى چاوه‌کانم دهبنه دوو هه‌تاو خۆتان گه‌رم بکه‌نه‌وه رێگاى قوتابخانه‌کانتان دوورن و ده‌زانم برسیتانه سه‌رمایه‌م هه‌ر وشه و و یژدانه .ده‌یانکه‌مه خه‌ڵووز و پشکۆ و تکایه ده‌ستى خۆتانى له‌سه‌ر گه‌رم بکه‌ن. ه��ی��وام ته‌نها ئ �ه‌م پێنوسه‌یه پێشکه‌شتانى ده‌که‌م ...تۆبلێى من وه‌سیه‌تنامه ده‌نوسم؟ نازانم له‌وانه‌یه .که‌س نییه تیمارم بکات هه‌رکه‌سه و به‌ده‌ردی خۆیهوه سه‌رقاڵه هه‌رهه‌مومان له ناو دۆزه‌خداین ئهوهنده شۆڕشمان کرد شۆڕش لێی بێزاربووین شۆڕشه‌که‌مان بێ هوده نه‌بوو له پێناو ئ��ازادی بوو ،ئێستاش به‌بێ ئه‌وه‌ی زیندانی بکرێین ده‌سته‌کانمان ،قاچه‌کانمان، دڵمان له‌ناو که‌له‌پچه‌دان .شه‌ڕێکى ده‌روونى و س��اده و دره‌ن���گ خ��ای�ه‌ن�ه .ن �ه‌ده‌س �ه‌اڵت به خۆیدا ده‌چێته‌وه و نه ئێمه‌ش وره‌مان داده‌به‌زێ راستیه‌که‌ى کورد له قه‌یرانێکى دۆزه‌خى دایه. ئ��اگ��ردراوه و مه‌گه‌ر به‌خوێنى من هه‌روه‌ها هه‌زاره‌ها شۆڕشگێڕ که نایانناسم ئه‌و ئاگره بکوژێته‌وه .بێ ده‌سه‌اڵت نیم .سه‌ریشم دانانه‌وێم بۆ ده‌سه‌اڵت .هه‌ر بڕوام به میلله‌ته‌که‌م ههیه که جاران ده‌ی��ووت« :خوا له‌سوڵتان مه‌حمود گهورهتره» زۆریش هه‌ن له رۆژهه‌اڵتدا ریزیان گ��رت��ووه ب��ۆ زی��ن��دان و س��ێ��داره‌ک��ان ،ئێمه‌ش لێره‌دا به‌تاڵى ئاوریشم ملمان ج�ه‌ڕده‌ده‌ن .واته ئازاره‌که‌مان روحییه ،ده‌رونییه ،بێهوده‌ییه .من وڕێنه ناکه‌م ،په‌نجه‌ى خوێناوى ه�ه‌ر وت��ارى خوێناوى ده‌تکێنێ .نه سکااڵ دادمان ده‌دات نه‌شیوه‌ن نه‌قوڕگرتنه‌وه ،نه‌شخه‌وتووین وریاین نێوچاوانمان الپ �ه‌ڕه‌ى مێژووى ئه‌م قۆناغه‌یه له‌ناکاوی ئه‌م بزاڤانه له سیاسه‌تی کالسیکی پرۆلیتاری ،هێزی کاری رێکخراوی الواز کرد و به‌مجۆره سه‌رمایه‌داری به ئاسانی سه‌رله‌نوێ خۆی رێکخسته‌وه .ئازادبیری ئه‌م بزاڤانه بووه هۆی ئهوه که به ئاسانی ده‌ستکاری هێماکان تێست بکرێت و به‌مجۆره ده‌رفه‌ت بۆ نواندنه‌وه‌ی فانتازییه‌کی فه‌رهه‌نگی مه‌جازی واقیعی هه‌موار ببێت .گڵۆباڵیزم و ئینته‌رناسیۆنالیزمی ئه‌م بزاڤانه پێگه‌یه‌کی فکری بۆ دنیایه‌کی لێکبه‌ستراو فه‌راهه‌م ک��رد .هه‌روه‌ها رقی ئ �ه‌وان له ده‌وڵ �ه‌ت، سه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌ی هه‌ندێ له رێبه‌رانیان ئۆرگان و گروپی سیاسییان ده‌بوژانده‌وه ،بناغه‌ی ره‌وایی داب و نه‌ریتی دیموکراتیکی له‌رزۆک کرد .بێجگه له‌مه‌ش ،بزاڤه‌کانی ده‌یه‌ی ( )1960به سه‌ربزێوی له ئاست به‌هاکانی باوکساالری ،نه‌ریتی دینی و ناسیۆنالیزم ،ده‌رفه‌تیان بۆ دابڕانێکی بنه‌ڕه‌تی له سه‌رتاسه‌ری دنیادا پێکهێنا :له‌الیه‌ک ،ئلیتانی چ���االک ک �ه خ��ۆی��ان ل����ه‌ڕووی فه‌رهه‌نگییه‌وه پێناسه کردبوو به‌ها تایبه‌ته‌کانی خۆیان به‌پێی ئه‌زموونه‌کانیان داڕش��ت؛ لهالیهکیترهوه ،هه‌ندێ گ��رووپ��ی کۆمه‌اڵیه‌تی تا ده‌ه��ات له ئاسایش، زانیاری ،سه‌رچاوه‌کان و ده‌سه‌اڵت بێ به‌ش ده‌بوون و داکۆکییان لهو به‌هایانه ده‌کرد که بزاڤی ده‌یه‌ی ( )1960ره‌تی دهکردهوه. شۆڕشی ته‌کنه‌لۆژیا ،نوێکردنه‌وه‌ی پێکهاته‌ی ئ��اب��ووری و نرخاندنی فه‌رهه‌نگ( ،هه‌موویان) ب���ه‌ره‌و پ��ێ��ن��اس�ه‌ک��ردن�ه‌وه‌ی م��ێ��ژووی��ی مناسباتی به‌رهه‌مهێنان ،ده‌سه‌اڵت و ئه‌زموونێک ده‌ڕۆن که جڤاتانی پێکهێناوه... ت:نوسه‌ر /به‌ڕاستی پێموایه که له کۆتایی
چۆن ده‌ته‌قێته‌وه؟ نازانم به‌اڵم من ته‌قیمه‌وه پردى ئه‌م شه‌ڕه ده‌روونیه ده‌ڕووخێنم له‌مه‌و دوا نوکى پێنووسه‌که‌م ده‌بێته نوکى خه‌نجه‌ر ده‌بێ هه‌ر وته‌یه‌کم ببێ به‌بۆمبا و مین چى ده‌بێ با ببێ هه‌ر بێده‌نگ نابم... میلله‌ته ن��ازداره‌ک�ه‌م وهره هه‌ڵسه‌و راپ �ه‌ره تۆ به‌نج ک��راوی��ت ئ��اوڕێ��ک ل�ه راب���ردووى خۆت بده‌ره‌وه ئایا نازانى مێژووى تۆیان سوتاندووه؟ ئایا نازانیت زه‌وى و زارت تاپۆ ک��راوه؟ ئایا نازانیت کێڵگه‌کانت وشکن و ته‌نانه‌ت بیبه‌ر و پیاز له ئێرانه‌وه ب��ۆت دێ؟ ئایا نازانیت راب����ردووت س���ڕاوه‌ت���هوه و ک��ردی��ان��ى ب�ه سفر؟ ئایا ده‌زان��ى عاره‌بانه‌کانت به‌کرێ ده‌گ��رن و ده‌رچووانى زاکۆکانت پاڵ به‌عاره‌بانه‌وه ده‌نێن؟ ئ��ای��اده‌زان��ى ت���ادێ ش�ه‌ق�ه‌م�ه‌ک��ان ت�ه‌س��ک و ناشرین ده‌بنه‌وه و سه‌یاره‌کان زیاتر ده‌بن و ده‌م و چاوى شه‌قامه‌کان ئاوڵه‌یین و تادێ نرخى به‌نزین به‌رزده‌بێته‌وه؟ زۆربه‌ى زۆرى گه‌نج و پیاوانى شار له ده‌ستى بێ ئیشى ب��وون به‌شۆفێر؟ کێشه‌کان زۆرن، بوون به‌دومه‌ڵ ،بوون به‌زووخاو ،بوون به خوێن بوون به...به...به...؟! من ته‌قیمه‌وه بێ باکم ،ژیان و پێاڵوه‌کانم.... نه‌شخه‌وتوم ،راستى یه‌کان ،په‌پووله پایزه‌کانیان کردووه‌ته په‌یامنێرى دڵم... دڵ و جه‌رگ بۆبڕین ح��ازره ،مل بۆسێداره ئامادهیه چاوه‌ڕێى نه‌ورۆزێکى پێش ن�ه‌ورۆز ده‌که‌م ...چاوه‌ڕێ ده‌که‌م ...له‌چاوه‌ڕوانیدام... له...چا...وه‌ڕ...وان...یدام ...تۆبڵێى قه‌ده‌رى ئێمه ه�ه‌رزی��ن��دان و سێداره‌بێت؟ هه‌رچاومان له‌رێدابێت .هه‌رکتێب و کاغه‌ز بسوتێنین یان هه‌ڵیان گرین و باڵویان نه‌که‌ینه‌وه؟ تۆبڵێی هه‌تاهه‌تایه ه�ه‌ر تلیاکى گه‌نده‌ڵی بکێشین؟ ه�ه‌رب�ه‌ن��گ ن��اب��ی��ن ،ه �ه‌ر تلیاکى گ �ه‌ن��ده‌ڵ��ی و ب �ه‌ن��ج ب���وون ه�ه‌ڵ��ده‌ه��ێ��ن��ی��ن ه�ه‌ر م��ن��داڵ�ه‌ک��ان��م��ان ب �ه ش��ی��ری دای��ک��ی ره‌س�ه‌ن��ى کورد گه‌وره ده‌که‌ین ،هه‌ر ده‌بین به خۆمان. هه‌رنابین به جوجه‌ڵه‌ی ساخته‌ی حزبه‌کان، نه‌خێر ...به‌له‌سه نه‌بووم ،به‌ڵکو هاوار ده‌که‌م، دڵنیام که ه��اواره‌ک�ه‌م دهگاته گوێى هه‌موو کوردان .چ له هه‌نده‌ران بن ،چ شه‌هید کرابن. ئ���ه‌م ن �ه‌زی��ف �هی م��ن ن��اوه‌س��ت��ێ .ه�ه‌رخ��وێ��ن��م ل��ێ ده‌ت��ک��ێ .پێسته‌که‌م زۆر ت�ه‌ن��ک ب��ووه، شۆڕشه‌که‌ی ناخم تادێ هه‌ڵده‌گیرسێته‌وه و خامۆش نابێته‌وه .ش�ه‌ڕ له‌گه‌ڵ دار و به‌رد ناکه‌م ش �ه‌ڕ له‌گه‌ڵ ده‌س���ه‌اڵت ده‌ک���ه‌م ...تا م��اوم ..تا م��اوم ..هه‌رگیز بێده‌نگ نابم... ش��وش�ه‌ش نیم ب��ۆ ئ���ه‌وه‌ی وردوخ���اش ببمه‌وه، دڵه ...ده‌سه‌اڵتم به‌سه‌ریدانیه ،که‌ی وه‌ستا؟! میلله‌ته‌که‌م خۆش بێت. ئ �ه‌م ه���ه‌زاره‌دا جیهانێکی ن��وێ خه‌ریک ه پێکدێ .له سێ به‌رگی ئه‌م کتێبه‌دا تێکۆشاوم به داتا و زانیاری و شیکاری ،ئه‌م شته بسه‌لمێنم .ئای سی ( )ICو کۆمپیوته‌ر ت��ازه‌ن؛ پێوه‌ندی ته‌له‌فۆنی مۆبایل که له هه‌موو شوێنێک ئامادهیه ،تازه‌یه؛ ب���ازاڕه ماڵییه‌کانی جیهان ک�ه به‌هۆی ئه‌لیکترۆنیک لێکبه‌ستراون و له زه‌مه‌نی واقیعی دا هه‌ڵده‌سوڕێن ،تازه‌ن؛ ئابووری بورژوازی لێکبه‌ستراو که تێکڕای گۆی زه‌وی گرتوه‌ته‌وه ،تازه‌یه؛ زۆرینه‌ی هێزی کاری شاره‌کان له رووی زانست و لێکدانه‌وه‌ی زانیاری له ئابووری پێشکه‌وتوودا ،تازه‌ن؛ زۆرینه‌ی حه‌شیمه‌تی شاری سه‌ر گۆی زه‌وی ت��ازه‌ن؛ روخانی ئیمپراتوری سۆڤیه‌ت، نه‌مانی کۆمۆنیزم ،کۆتایی جه‌نگی سارد، تازه‌ن؛ سه‌رهه‌ڵدانی ده‌وڵه‌تانی ئاسیایی ده‌ڤه‌ری ئه‌قیانوسی ئارام ،وه‌ک به‌شدارانی هاوتای ئابووری جیهانی ،تازه‌ن؛ دژایه‌تی به‌رفراوان له ئاست باوکساالری تازه‌یه؛ هۆشیاری هه‌مووان له‌مه‌ڕ پاراستنی ژینگه، تازه‌یه؛ سه‌رهه‌ڵدانی کۆمه‌ڵگه‌ی تۆڕی که به پێی فه‌زای ره‌وته‌کان و زه‌مانی بێ زه‌مه‌ن پێکهاتووه ،له‌ڕووی مێژووییه‌وه تازه‌یه... ت:وه‌رگ��ێ��ڕ /ئ�ه‌م بابه‌ته ئاکامی گشتی کتێبی سێ به‌رگی چاخی زانیاری :ئابووری ،کۆمه‌ڵگ ه و فه‌رهه‌نگه. به‌شی یه‌که‌می ئه‌م بابه‌ت ه له گۆڤاری زانستی سه‌رده‌م باڵو کرایه‌وه ،به‌شی دووه�ه‌م ل ه گۆڤاری س�ه‌رده‌م باڵوکرایه‌وه، به‌شی سێهه‌م (کۆتایی ه �ه‌زاره) ت��ازه ل ه گۆڤاری شاهۆ باڵو بوه‌ته‌وه.
گه‌جنان ساڵی یه‌که‌م ژماره 39 دووشه‌ممه 2710/10/20 - 2011/1/10
12
كوشتنی دوو كچی گەنج!! هەفتەی رابردوو دوو سازگار ئیبراهیم كچی ناحیەی شۆڕشی سەر بە قەزای چەمچەماڵ ،كە هەردوكیان خوشكی ی��ەك ب���وون ،دوای رۆژێ���ك لە دیارنەمانیان ،تەرمه‌كانیان لەسەر رێگەی نێوان (چەمچەماڵ ـ تەكیە) بە كوژراوی دۆزرایەوە ،ئەمەش لوتكەی ئەو توندوتیژیە نیشان دەدات ،كە لە كۆمەڵگەی كوردیدا هەیە. كوشتنی دوو كچی گەنج ،كە یەكێكیان خوێندكاری ئامادەیی بووە و یەكێكیشیان كچی ماڵەوە بووە ،بە گوێرەی لێدوانەكانی پۆلیسیش ،س����ەرەڕای ئ���ەوەی ك��ە دوو كچەكەیان دیار نامێنێت ،بنەماڵەی ئەو دوو كچە پۆلیس ئاگادار دەكەنەوە ،بەاڵم سكااڵیان ل��ەس��ەر هیچ كەسێك تۆمار نەكردووە و گومانیان لە كەس نیە. باڵوبونەوەی هەواڵی شێوازی كوشتنی ئ��ەو دوو خوشكە ،خەڵكی ناوچەكەی توشی نیگەرانی كردووە و مەترسییەكی كۆمەاڵیەتی لە نێو كۆمەڵگە و هاوڕێ خوێندكارەکانیدا ب�ڵاوك��ردۆت��ەوە ،چونكە لەگەڵ ئەوەی كوشتن و توندوتیژی هەبووە لە ناوچەكەدا لە ماوەی رابردوودا ،بەاڵم ئەم شێوازە دڕندەییە نا مرۆڤانەیە تەواو نامۆ و مەترسیدارە و رەوشێكی ترسناك نیشان دەدات. هەروەها ئ��ەوەش نیشان دەدات ،كە لە كۆمەڵگای ك��وردی��دا توندوتیژی ب��ەرەو هەڵكشان دەچ��ێ��ت و دەگ��ات��ە قۆناغی ه��ەژان��دن ،ه��ەر بۆیە ئەمەش سەرتاپای حكومەت و رێكخراوەكان و پارتەكان و سیستەمی پ��ەروەردە و خوێندن و تەواوی ئامرازەكانی راگ��ەی��ان��دن ،بە تایبەتیش تەلەفزیۆنەكان دەخ��ات��ە ژێ��ر پرسیارەوە، چونكە ئ��ەم روداوە و رودوەك��ان��ی تریش ئەوە نیشان دەدەن ،كە هیچ یەكێك لەوانە نەیانتوانیوە لە هەرێمی كوردستاندا تاكی هۆشیاری ناتوندوتیژ دروس��ت بكەن ،بە پێچەوانەوە بە شێوەیەك لە شێوەكان هۆكار ب��وون بۆ دروستبوونی تاكی توندوتیژ و كۆمەڵگەیەكی پڕاوپڕ لە تێكشكاندنی كەسایەتی ،تەلەفزیۆنەكان پڕن لەو دراما و فیلم و بابەتانەی توندوتیژی بەرهەم دێنن و هۆش و بیری تاكی كورد دەشێوێنن. ئیدی رێكخراوەكانی گەنجان و ژنان لەم روداوەوە پێویستە دەك��ات بە ت��ەواوی به‌كارەكانی خۆیاندا بچنەوە و خۆیان بەرپرسیار ببینن ،رەخنە لە خۆیان بگرن، تەنها بە دورش��م و كۆبونەوە باسی ماف و ئازادییەكانی ژن��ان و كچان نەكەن، چونكە ئەو شێوازی كاركردنە بۆتە هۆی ێ چارەیی ێ هیوایی و ب باڵوكردنەوەی ب لەناو ژناندا. ه����ەروەه����ا پ��ێ��وی��س��ت��ە ح��ك��وم��ەت��ی��ش لێكۆڵینەوەی ف���راوان بكات و بۆ رای گشتی رونكردنەوە بدات ،ئەوە روون بكاتەوە، كە چۆن و بۆچی ئەمە رویداوە؟؟! چونكە لە دۆخێكی وادا حكومەت بە خۆی و دامودەزگاكانییەوە دەكەوێتە ژێر پرسیارەوە. هەروەها سیستەمی پەروەدە و ناوەندەكانی تریش بە خۆییاندا بچنەوە ،چونكە هێشتا ئەو كلتورە پڕ لە توندوتیژییەی رژێمی بەعس لەم واڵتەدا چاندویەتی ،هەر ماوە و درێژەی هەیە. ئەبێت لە رێگەی تەواوی ئامرازەكانی پ��ەروەردەوە ،كار بۆ ئەوە بكرێت ،كە تاكی كورد بۆ چارەسەركردنی كێشەكانی پەنا بۆ كوشتن و توندوتیژی نەبات. ه��ەروەه��ا گەنجانیش ب��ە چ��االك��ی و ن���اڕەزای���ی بڕژێنە س��ەر ش��ەق��ام��ەك��ان و هەڵوێستی خۆیان دژی كوشتنی ئەو دوو گەنجە نیشان بدەن و داوای ئاشكراكردنی دیوە شاراوەكانی پشتی ئەو روداوە بكەن، چونكە ئەگەر وا نەكرێت ،ئ��ەوا دووب��ارە بوونەوەی روداوی لەو شێوەیە هەمیشە لە ئارادا دەمێنێت.
خوێندكارانی زانكۆی كۆیە ناڕازین لە سیستەمی نوێی خوێندنیان [ ئا /گەالوێژ مێهفەر ] لەگەڵ دەستپێكردنی ساڵی نوێی خوێندن، زانكۆی كۆیە گۆڕانی لە سیستەمی خوێندندا ك��رد ،ب��ەاڵم ئێستا زۆر لە خوێندكارانی ئەو زانكۆیە ،ناڕازین و پێیانوایە ئەم سیستەمە نوێیە زیانیان پێدەگەیەنێت و بڕوانامەكانیان دادەبەزێنێت ،سەرۆكی زانكۆش رایدەگەیەنێت ئەم سیستەمە بۆ كەمكردنەوەی بیرۆكراتیەتە.
هێمن یەحیا ،خوێندكاری فەكەلتی پ��ەروەردە و زانستە مرۆڤایەیتیەكان ،لەبەشی زمانی كوردی زانكۆی كۆیە ،پێیوایە كە سیستەمی فەكەلتی پ��ێ��ش��ك��ەوت��ووە ،ب���ەاڵم گ��ۆران��ك��اری چ ل��ە رووی بەڕێوەبردن یاخود پڕۆگرام پێویستی بە كاتێكی درێژو بەرنامەیەكی تۆكمە و ورد هەیە .وتی :ئەم گۆڕانكاریەی لە سیستەمی بەڕێوەبردنی زانكۆی ك��ۆی��ە ك��را ،ل��ە ش��ێ��وەی ك��ودەت��اب��وو ،ب��ۆی��ە تووشی ناڕەزایەتی و بەرهەڵستی خوێندكاران ب��ووە ،ئەمە نەك هەر ناڕەزایی قۆناغی دوو ،بەڵكو ناڕەزایی قۆناغی سێ و چواریشی لەگەڵ خۆیدا هێنا. ل��ەگ��ەڵ دەس��ت��پ��ێ��ك��ردن��ی س��اڵ��ی ن��وێ��ی خوێندن ل��ە زان��ك��ۆی ك��ۆی��ە وش���ەی ك��ۆل��ێ��ژی گ���ۆڕی بە (فەكەلتی) ،سیستەمی فەكەلتی ی��ان دیڤیژن، سیستەمێكی بەریتانییە ،بۆ رێكخستنی كاروباری ئ��ی��داری چ��ەن��د كۆلێژێكی ب��ەس��ەر ی��ەك��خ��راو بۆ ئاسانكاری بەڕێوەبردنی كاری ئیداری و رۆتینات. ئەمەش ن���اڕەزای خوێندكارانی لەگەڵ خۆیدا هێناو پێیانوایە كە ئەم سیستەمە بۆ ئەوان شتێكی نامۆیە. محەمەد ب��ەك��ر ،خ��وێ��ن��دك��اری ه��ەم��ان زانكۆیە لە فەكەلتی زانستی ئ��ەن��دازی��اری ،بەشی زانست ێ ق��س��ە ل���ەوە دەك����ات ك��ە ه���ەر سیستەمێكی ن��و بیركردنەوەیەكی نوێی لە دوای��ە ،كە بە مەبەستی زیاتر بەرەوپێشبردنی ئامانجەكان پەیڕەو دەكرێ. جەختیشی كردەوە :سیستەمی فەكەلتی شێوازێكی نوێی زانستی پەیڕەو كراوە لە سەر زانكۆی كۆیە،
فۆتۆ :ماڵپه‌ری زانکۆی کۆیه
چەندین الیەنی چاك و خراپی خۆی هەیە ،بەاڵم ئەوەی كە خوێندكارانی نیگەران كردووە ،نەبوونی روونكردنەوەی پێویستە لە بارەی ئەو سیستەمەوەیە. هەروەها لە الیەكی ت��رەوە دی��اری نەكردنی جۆری بڕوانامەی خوێندكار لەكاتی تەواوبوونی خوێندنی زانكۆی. ئ�����اش�����ت�����ی ئ�����ەح�����م�����ەد، خوێندكاری فەكەلتی پەروەردە و زان��س��ت��ە مرۆڤایەتیەكانی زان��ك��ۆی ن���اوب���راو ل��ە بەشی زمانی ئینگلیزی ،پێیوایە كە بڕیارە لەناكاوەكانی وەزارەت��ی خوێندنی ب���ااڵ ،خوێندكاران ت����وش����ی ش������ۆك دەك���������ات و خۆپیشاندان و ناڕەزایەتی لێ دەكەوێتەوە ،هەروەها وتیشی: دوای ئ����ەوەی ل��ە زان��ك��ۆی ك���ۆی���ە و س������ۆران و چ��ەن��د
››
زانكۆیەكی تر وشەی كۆلێژ گۆڕدرا بە فەكەلتی چەند گۆڕانكاریەكی بینی ،كە بە وتەی وەزیری خوێندنی بااڵ و بەرپرسەكانی ناو وەزارەت��ەك��ە بۆ باشتركردنی الیەنی ئیداری و ئاستی خوێندن بۆ گەیشتنە بە ریزی زانكۆ جیهانیەكان ،بە تایبەتی بەریتانیا و ئەمریكا. ئاشتی ،ئەوەشی وت :ئەو ب���ڕی���ارە ل��ەن��اك��اوە ك��ە ب��ەس��ەر زانكۆی كۆیەدا جێبەجێ كرا، بەبێ روونكردنەوە بوو ئەوەش خوێندكارانی تووشی شۆك و دڵەڕاوكێ ك��رد ،ب��ەوەی ئەوان رازی نەبوون بەوەی بەشەكەیان بەو نمرە و بڕوانامە بەرزانەوە دابگیرێ بۆ پەروەردە هەر وەك لە باجەكەیاندا نوسراوە. پ.خدر مەعسوم ،سەرۆكی زان��ك��ۆی كۆیە ب��ە (چ��ەت��ر)ی
ئ������ەو ب���ڕی���ارە ل��ەن��اك��اوە كە بەسەر زانكۆی ێ كرا، كۆیەدا جێبەج خوێندكارانی توشی شۆك و دڵەڕاوكێ كرد
ێ ئەو سیستەمەیە لە گشت راگەیاند :سیستەمی نو واڵتە پێشكەوتوەكانی دونیا بەكاردێ .زیاتر كارێكی ئیدارییە ن��ەك زانستی بۆ نەهێشتنی بیرۆكراتیەتە و پەیوەندی بە بەشی زانستی و وات��اوە نیە ،كۆلێژ زیاتر لە زۆر واڵت وەك دەرچووی پەیمانگا حیسابی بۆ دەك��رێ ،بۆ نمونە زانكۆی ئۆكسفۆرد ...زانكۆ دابەشبووە بە ( 3یا )4فەكەلتی یا بۆ نمونە ئێمە ( )11راگرایەتیمان هەبوو ،مانای وایە ( )11پلە، ( )11سەیارە )11( ،سایەق )11( ،سكرتێر)33( ، مەكتەبی راگر نزیكەی ( )50 _ 30كەسی دیكەی بۆ خۆیی و دارایی و تۆمارگا. ئاماژەی بۆ ئەوەشكرد كە ئەوان گشت زانكۆكەیان كردووەتە ( )4فەكەلتی ،گشت ئیدارەكانیشان كردوەتە یەك خۆیی و یەك دارایی و یەك تۆمارگا .وتیشی: نەك وەك زانكۆی سلێمانی ( )23كۆلێژە ئایا دەبێ ێ بۆ ئیدارەكردنی یەك كۆلێژ چەند فەرمانبەری هەب كە جاری واهەیە لە یەك بەش پێكهاتووە و ()50_40 خوێندكاری هەیە. ه��ەروەه��ا سەرۆكی زانكۆ ،هێمای بۆ ئەوەشكرد ئەم سیستەمە سیستەمێكی نوێیە ،بۆ كەمكردنەوەی بیرۆكراتیەتە ،دی��ارە ئێستا زۆری مامۆستایەكان سەرقاڵی كاری عەمەلی دەبن لە جیاتی مەشغوڵی كارگێڕی ب��ن ،ب��ەاڵم ئ��ەوە ك��ار ناكاتە س��ەر بەشە زانستییەكان هەر وەك خۆیان دەمێننەوە. بڕوانامەی خوێندكاریش لەسەر بنەمای بەشەكە ێ ب��ە گشت زان��ك��ۆك��ان��ی ك��وردس��ت��ان نموونە دەدر بەكالۆریۆس لە زمانی ئینگلیزی ،بەكالۆریۆس لە ئەندازیاری كیمیایی ،پێشیوایە ئەو سیستەمە ێ و ئێستاش زۆرب���ەی مامۆستا و سەركەوتوو دەب � خوێندكاران پێیان باشە. پ.خ��در مەعسوم ،سەرۆكی زانكۆی كۆیە ،لە ێ هەن درێژەی قسەكانیدا ئاماژەی بەوەشكرد كەسان ێ سەربگرێ ،هانی زەرەرمەندبوون لەو سیستەمە نایانەو خوێندكار دەدەن رازی نەبن .دیارە هێشتا رێگایەكی زۆرم���ان لە پێشە بۆ ئ��ەوەی بگەینە سیستەمێكی ێ لە سەرەتای خوێندنی سەرەتاییەوە جیهانی كە دەب چارەسەر بكرێ.
گەنجانی خورماڵ بێنازترین گەنجن [ ئا /كارزان تاریق] گەنجانی خورماڵ ئاماژە بۆ نەبوونی سەنتەری گەنجان و گرانی یاریگا و خراپی پەرتوكخانەكەیان دەك��ەن و پێشیانوایە بێنازترین گەنجن ،توێژەرێكی كۆمەاڵیەتی شارۆچكەكەش رایدەگەێنێت ئاوڕنەدانەوە لە كێشەی گەنجان وادەكات گەنج لە روی دەرونیەوە بەرەو خراپی و هەڵدێری بڕوات.
بەختیار تەها ،تەمەن ( )25س��اڵ ،گەنجێكی وەرزشوانی خورماڵە ،ئاماژەی بۆ ئەوەكرد كە زۆربەی گەنجانی شارۆچكەكەی كارێكیان نییە تا بژێوی ژیانیان پێدابین بكەن ئەو بڕە پارەیه‌ی دەستیشیان ێ گرتنی یارگا خەرجیدەكەن و دەك��ەوێ بۆ بەكر هیچیان بۆ نامێنێتەوە. پێشیوایە گەنجانی ئ��ەم شارۆچكەیە لە روی مادییەوە گەشەی ئابووریان نزمە ،جەختی كردەوە و وتی :گەنجان زۆرترینیان بە وەررزش��ەوە خەریكن، بەاڵم لە رووی وەرزش��ەوە هیچ ئاسانكاریەكمان بۆ نەكراوە ،ئەوەتا دوو یاریگامان هەیە لە شارۆچكەكەدا بە نرخێكی زۆر بە وەرزشكارانی دەدەن بۆ یاری، ه��ەروەه��ا ئ��ام��اژەی بۆ ئەوەشكرد كە چەند جارێك داوام��ان لە بەڕێوەبەری ناحیە و الیەنە بەرپرسەكان ك���ردوە ب��ۆ ك��ەم��ك��ردن��ەوەی نرخەكە ئ���ەوان پاساوی ناوچەكانی تر دێننەوە كە نرخی یاریگاكان زۆرە. ه��ەروەه��ا ه��ێ��رۆ ئ��ەح��م��ەد ،ت��ەم��ەن ( )21س��اڵ، خ��وێ��ن��دك��اری زان��ك��ۆی��ە ،پێیوایە ئ��ەو ك��ات��ان��ەی كە دەگەڕێتەوە بۆ خورماڵ ،وا هەست دەكات لە دنیای زانست و رۆشنبیری دابڕاوە و شتێك شك نابات خۆی پێوە خەریك بكات ،وتی :زۆرب��ەی كات دابونەریت رێگە نادات كچ بچێتە دەرەوە و ئەو شوێنانەی كە ێ بۆی بچێت ،ئەگەر دوو جار لە شوێنێك بتبینن دەیەو ئەوا توشی توانج لێدان دەبیتەوە ،وتیشی :هەبوونی رێژەیەكی زۆر خوێندكاری زانكۆ لە شارۆچكەیەكی وەك خورماڵدا پێویستی زۆر ب��ەوە زیاترە كە بۆی ك��راوە ،دەبێت سەنتەرێكی گەنجان هەبێت تا گەنج بتوانێ زۆرب��ەی كاتەكانی بەشتی بەسودەوە بەسەر ببات و خۆی بەكەم نەزانێت. نەبوونی هێڵی ئینتەرنێت یەكێكە لەو پێویستیانەی كە گەنجانی خورماڵ ئاماژەی پێدەكەن.
فۆتۆ فەریق هەڵەبجەی گەنجان لەدەره‌وەی پەرتوكخانە سەرقاڵی خوێندنەوەن
›› «هیچ شوێنێك نییە لە خورماڵ بۆی بچم ،ئەو سەنتەر و رێكخراوانەش كە هەن هەمووی حزبین»
عەفان ئەحمەد ،تەمەن ()29 ساڵ ،گەنجێكی رۆژنامەنووسی شارۆچكەكەیە ،قسە لەوە دەكات كە نەبوونی ئینتەرنێت زیانێكی زۆر گ����ەورەی پێگەیاندون لە ئاستی رۆشنبیریدا و پێشوایە گەنجانی خورماڵ «بێنازترین» گەنجن. ن������اوب������راو وت�������ی :ئ��ێ��م��ەی رۆژن��ام��ەن��وس دەب��ێ��ت ب����ەردەوام ئ��������اگ��������اداری ك���ێ���ش���ەك���ان���ی دەوروب���ەرم���ان بین ،ئ��ەم��ەش لە رێگەی ئینتەرنێتەوە دەبێت ،بەاڵم ئەوەی جێگەی نیگەرانیە ئەوەیە تا ئێستا وەك پێویست سودمان لەو خزمەتگوزاریە وەرن��ەگ��رت��ووە .ع��ەف��ان ،ئ��ام��اژەی ب��ەوەش��ك��رد تەنها دوكانێكی ئینتەرنێتی تێدایە ئەگەر ئەو دوكانە نەبێت ئەوا بۆ ناردنی ئیمەیڵێك یان بابەتێكی رۆژنامەوانی دەبێت بچیت بۆ هەڵەبجە یان سلێمانی. خورماڵ ،سەر بە ق��ەزای هەڵەبجەیە و دەكەوێتە
ب��اك��وری رۆژه��ەاڵت��ی سلێمانی و ژم�����ارەی دان��ی��ش��ت��وان��ی ئ��ەم شارۆچكەیە نزیكەی ()10500 كەسە. سوهام خواكەرەم ،تەمەن ()20 س���اڵ ،ئ���ام���اژەی ب��ۆ ئ���ەوە ك��رد گەنج دوای پ��رۆس��ەی خوێندن هیچ بوارێكی تر نییە خۆی پێوە خەریك بكات ،ئەمەش وای كردوە ێ گەنج لە زۆر رووەوە دوا بكەو و نەتوانێ رۆڵی بەرچاو بگێڕێ، بەتایبەتی كچ كە رێگری زۆری لێدەكرێت. وتی :ماوەی ساڵیكە خوێندنم تەواو كردوە لە خورماڵدام و هیچ سودێكم لەوكاتە وەرنەگرتوە كە لەبەر دەستمدایە ،لەبەر ئەوەی گەر ێ بچمە دەرەوە ب��ۆ ك��وێ بچم ی��ان ب���ەدەر لە ب��م��ەو كاری ماڵەوە چ كارێكی تر بكەم؟ هەروەها ناوبراو وتیشی :وا هەست دەكەم زیندانیم هیچ شوێنێك نییە لە خورماڵ بۆی بچم ،ئەو سەنتەر و رێكخراوانەش
كە هەن هەمووی حزبین و منیش حەز بە شوێنی حزبی ناكەم. شوان محەمەد ،تەمەن ( )21ساڵ ،هێما بۆ ئەوە دەكات كە پەرتوكخانەی خورماڵ كۆمەڵێك پەرتوكی زۆر كەمی تێدایە لە بوارێكدا گەر بیانەوێت پەرتوكێك بخوێننەوە دەشێت نەبێت ،وتیشی :گەنج پێویستی بە دەزگایەك هەیە بۆ ئەوەی پێی بگەیەنێت و كۆمەڵێك خولی رۆشنبیری بەهێزی بۆ بكاتەوە بۆ ئەوەی گەنجان زیاتر گرنگی بە الیەنی رۆشنبیری ب��دەن ،ئ��ەوەن��دەی گەنج توانا جەستەییەكەی بەكار دێنێت توانا فكری و مەعریفەكەی بەكارناهێنێت وەك ئ��ەوەی ئەگەر بچینە پەرتوكخانە ئەوە چوار گەنج نابینین ،بەاڵم یاریگاكەی خورماڵ رێگە و جێگەت نابێتەوە. عوزێر عوسمان ،توێژەری كۆمەاڵیەتی ،ئاماژەی بۆ ئەوەكرد هەموو ناوچەیەك پێویستی بە سەنتەری گەنجان هەیە ،بۆ ئ��ەوەی ئ��ەو گەنجانەی كە لە چەند بوارێكدا بەهرەدارن لە رێگەی ئەو سەنتەرەوە پ���ەرە ب��ەو ب��ەه��رەی��ە ب���دەن ،ل��ە خورماڵیش نەبوونی سەنتەری گەنجان گەورەترین خەسارەتە لەسەر ئاستی بەرەوپێشچونی گەنج. جەختیشی ك����ردەوە :كاتێك ئ��ەو پ��رۆژان��ەی كە پێویستن بۆ گەنج ناكرێن ئەوە دەبێتە هۆی ئەوەی ئەو نەوەیە بكوژرێت. ئاوڕنەدانەوەش لە كێشەی گەنجان وادەكات گەنج لە رووی دەرونیەوە بەرەو خراپی و هەڵدێری بڕوات و ب��ەردەوام لە هەوڵی كۆچكردن دابێت بۆ دەرەوەی واڵت. سمكۆ س���االر ،ب��ەڕێ��وەب��ەری ناحیەی خ��ورم��اڵ، ئاماژەی بۆ ئەوه‌كرد ئەو پارك و یاریگایانەی كە دروستكراون هەمووی لە خزمەتی گەنجاندایە ،ئەو رێكخراوانەی كە گەنجن و پرۆژەیان پێشكەش بە ئێمە كردوە ،بە رێژەی پێویست هاوكاریمان كردوون. وتیشی :لە هەموو بوارەكاندا ئاسانكاریمان بۆ گەنجان كردوە و هەوڵمانداوە كە گەنجانیش خۆیان ێ بێننە بەردەستمان بجوڵێن و چاالك بن ،پرۆژەی نو ێ بكەین ئ��ەوەش��ی وت :هەندێك تا بۆیان جێبەج پرۆژە هەیە وەك ئینتەرنێت و یاریگا لەالیەن كەرتی تایبەتیەوە دەكرێت و ئێمە تەنها دەتوانین هاوكاریان بكەین.
ێ كرا لە ( )2010/12/12یاسای راوەدونانی گەنجانی واڵت ئەر عەدنان محەمەدی دوای ئ���ەوەی نزیكەی دوو سەدەیە تاكی كورد لە الیەنی جوگرافی ،سیاسی و كلتوری و كەسایەتییەوە لە الیەن ئەو دەسەاڵتانەوە كە سیستەمی حوكمڕانیان لەسەر بنەمای بێدەنگ ك��ردن و چەوساندنەوە و دور لە هیچ بنەمایەكی دیموكراسی ،بە قۆرخكردنی ئازادی تاك و كۆمەڵی ئەم گەل و واڵتەی كردوەتە ئامانجی سەرەكی خۆی پ��ەروەردە كرابوو ،بۆ خزمەتكردنی سیستەمەكەیان، بە درێژایی ئەم ماوەیەش لەالیەك كەڵكیان لە تاكی كورد وەرگرت ،لەالیەكی ترەوە لە كاتی سەرهەڵبڕین و داواكردنی مافەكانی خۆی سەركوتیان كرد ،بەاڵم بەداخەوە دەسەاڵتی كوردی لە جێگەی ئەوەی زیاتر ێ و پەروەردەی دەرفەت بۆ كۆمەڵگای كوردی بڕەخسێن بكات تا لە چوارچێوەی بنەماكانی دیموكراسی گلەیی و گ��ازن��دەی و داخ��وازی��ی��ەك��ان��ی خ��ۆی لە رێگای خۆپیشاندان یان رۆژنامە و ...هتد بگەیەنێتە حكومەت ،بەپێچەوانەوە بەو دەستپێشخەرییەی كە ێ ساڵ وەزارەتی ناوخۆ بۆ شكاندنی دوای نزیكەی س ئ��ەو ئ��ی��رادەی��ەی ك��ە ل��ە دژی گەندەڵی دەس��ەاڵت دەوەستێتەوە و قەدەغەكردنی خۆپیشاندان لە رێگای پرۆژە یاسایەكی كۆنەپەرەستانەوە لە ()2010/11/15 كە بە زۆری��ن��ەی دەنگی پەرلەمانتارانی س��ەر بە دەسەاڵت ،بۆ كۆنتڕۆڵكردنی ئیرادەی ئازادیخوازان پەسەند كرا هەمان ئەزمونی حكومەتەكانی پێش خۆی دووبارە كردەوە. سەرباری ئەوەی پارتە ئۆپۆزسیۆنەكان و گەلێك لە رێكخراوەكانی كۆمەڵگای مەدەنی كەسایەتی
سیاسی و رۆشنبیر داوای���ان لە ب��ارزان��ی ك��رد كە و لە خۆیان دوو دڵ بن ،چونكە گەل لە رێگەی ێ لەبەر چاوگرتنی هەڵبژاردنەوە ئەو كەسایەتیانەی كە جڵەوی دەسەاڵتی یاساكە ئیمزا نەكات ،بەاڵم بەب ناڕەزاییەكانی خەڵك لە ب��ەرواری ( )2010/12/12واڵتیان بەدەستەوەیە بۆ نوێنەرایەتی خۆی هەڵی ن��ەب��ژاردوون ،بۆیە لەم ج��ۆرە حوكمڕانیەدا یاسایەك ێ هیچ تێبینییەك واژوكرا. یاساكە بەب ئەم یاسایە كە سەرۆكی هەرێم رەزامەندی لەسەر بەمجۆرە رەنگە پێویست بێت ،چونكە نە گەل و نە دەربڕیوە و واژوی كردووە ناوەرۆكەكەی بەمشێوەیەیە :دەسەاڵت متمانەیان بە یەكتر نییە. ێ كە ئ��ەو حكومەتە زیاتر لە گ��ەل ل��ەوە دەت��رس� وەرگرتنی مۆڵەت لەالیەن بچوكترین یەكەی ئیداری و قەدەغەكردنی كۆبوونەوە و مانگرتن و خۆپیشاندانی حكومەتی پێشووی مافەكانیان زەوت بكات و لەناكاو و گرتن و زیندانی كردن و تەنانەت سزای مادی حكومەتیش لەوەی كە چارەنووسی دەسەاڵتی پێش خۆی دووبارە نەبێتەوە ،دەست دەدەنە سەركوتكردن و بێ ( )500هەزار دینار بۆ رێكخەری خۆپیشاندانەكە. مەبەستی پەرلەمانی سەر بە دەسەاڵت و سەرۆكی دەنگ كردنی گەل لە رێگای ئەمجۆرە یاسایانەوە، هەرێم لە دەركردنی ئەم یاسایە ئەوە بوو كە بە خەڵكی بەاڵم لێرەدا پرسیارێك دێتە ئاراوە ئەویش ئەوەیە ئایا ێ تۆ بە گوێرەی ئەوەی كە من ئەمەوێ سەرباری ئەوەی حكومەتی هەرێم و پەرلەمان نە لە بڵێن ،ئەب لە چ كاتێك بۆ چ مەبەستێك خۆپیشاندان بكەی یان رێگای كودەتای سەربازییەوە هاتوونەتە سەر كورسی بە گوێرەی ئەوەی كە من چ كاتێك تۆ بۆ مەبەستی دەسەاڵت نە پێش ئەوانیش كەسانێكی تر لە كوردستان سیاسی بەكار بهێنم بێیتە سەر شەقام و خۆپیشاندان حوكمڕانی باشتریان ك���ردوە ،بەڵكو حكومەت و بكەی .ئەم مەرامەی دەسەاڵت نیشاندەری ئەوەیە كە پەرلەمانە لە ئەنجامی شەڕ و خەباتێكی درێژخایەنی ئازادی بیروڕا و دیموكراسییەك كە لە راگەیاندنی هەموو چین و توێژی گەلی كورد هاتووەتە ئاراوە ێ متمانەییەی دەسەاڵت لە بەرامبەر گەل حكومەت باسی لێوەدەكرێت تەنها لە بەرژەوەندی باشە ئەم ب دەسەاڵتە نە پاراستنی مافی تاك و گەل و نیشتمان ،و رۆشنبیران و گەنجانی ئەم واڵتە بۆچی؟ دەسەاڵت ل��ێ��رەدا پرسیارێك دێتە ئ���اراوە ئایا ئ��ەم یاسایە بۆ لە چی دەترسێت یاسای بەمشێوەیە دەردەكات؟ ێ گەندەڵی ئ��ەوەن��دە ب��ەرف��راوان بووە وەك دەزان���ر حكومەتێكی دیموكراسی پێویستە؟ ب��ەدڵ��ن��ی��ای��ی��ەوە ن��ەخ��ێ��ر ،چ��ون��ك��ە ل��ە حكومەتی گەیشتووەتە ئ��ەو رادەی����ەی ت���ەواوی دام��و ده‌زگ��ا دیموكراسی دا دەسەاڵت دەسەاڵتی گەلە و ئاساییە حكومییەكانی لە سەرەوە تا خوارەوە كۆنتڕۆڵ كردووە ێ ببێتە هۆی زەوت كردن و سەركوتكردنی ئازادی و ئەویش كاریگەری نێگەتیڤی كردووەتە سه‌ر هەموو ك بیروڕا ،پەسەند ناكرێ ،چونكە بە پێویست نابینرێ ،الیەنەكانی ژی��ان و ئەم گەندەڵییە وای ك��ردووە لە ب��ەاڵم ئ��ەم یاسایە بۆ ئ��ەو حكومەتانەی كە هیچ داهاتووشدا باخچەی ساوایانیش ناڕەزایی دەرببڕن. بۆیە دەسەاڵت وەك تەدبیر لە بەرامبەر ناڕەزایەكان بنەمایەكی دیموكراسی بە ئەساس نەگرن لە رێگەی كودەتای سەربازییەوە جڵەوی دەسەاڵتیان بەدەستەوە و ن��وس��ەران و خۆپیشاندەران ئ��ەو هێز و توانایەی ێ بۆ كەمكردنەوەی گەندەڵی لە ناو دام و ێ و متمانەیان بە كۆمەاڵنی خەڵك نەبێت كە ئەب گرتب
بێجگ ه ل�ه‌زی��ان� ه م�����رۆی�����ی�����ه‌ک�����ان، ()%60ى دیار ئه‌سعه‌د ل������� ه ه��اواڵت��ی��ان��ى بێکار ک��رد )52( ،ترلیۆن دۆالری ب �ه‌ه �ه‌ده‌ر دا، یه‌ک ملیۆن برسیی بوونیان هه‌ی ه و ()6.8 ملیۆن هاواڵتیش واڵتیان جێهێشت. داگیرکردنى عێراق ل�ه‌الی�ه‌ن ئه‌مریکاو‌ه به هۆکارى سه‌ره‌کى تێکچوونى باره‌کانى سیاسى ،س �ه‌رب��ازى ،ئ��اب��ورى ،دروستبوونى ب��ێ��ک��ارى و ه�ه‌ڵ��گ��ی��رس��ان��ى ش���ه‌ڕى تائیفى داده‌ن���رێ���ت و ش��ێ��وان��دن��ى ب��ن�ه‌چ�هى سیاسى، ئابورى و سه‌ربازى ل ه به‌رنامه‌کانى ئه‌مریکا ب���وو ،ئ �ه‌م �ه‌ش ب���ووه ه��ۆک��ارى ئه‌نجامدانى هه‌ڵه‌یه‌کى گه‌وره‌ى ستراتیژى‌و به‌شداربوونی له گه‌وره‌ترین تاوانى وێرانکردنى مرۆڤایه‌تى ب �ه ش��ێ��وه‌ی �ه‌ک م��ێ��ژووى ع��ێ��راق ب�ه‌خ��ۆی�هوه نه‌یبینیووه. بڕى پاره‌ى خه‌مڵێندراو بۆ تێکدانى عێراق بریتیه له ( )52ترلیۆن دۆالرى ئه‌مریکى، به‌شێوه‌یه‌ک ئیداره‌ى ئه‌مریکى له عێراقدا نزیکه‌ى یه‌ک ترلیۆن دۆالرى به‌هه‌ده‌ر داوه ل� ه س�ه‌رچ��اوه‌ک��ان��ى ن��اوخ��ۆى ع��ێ��راق ،وه‌ک نه‌وت و باج و...هتد ،هه‌وڵى ئه‌وه‌شى نه‌داو‌ه که چ��اره‌س�ه‌رى به‌ڕێوه‌بردنى کاروباره‌کانى ن��اوخ��ۆ و ده‌ره‌وه‌ى ع��ێ��راق ب��ک��ات ته‌نانه‌ت به‌رێژه‌ى ()%15ی سه‌رده‌مه‌کانى عێراق پێش هه‌ڵگیرسانى جه‌نگى عێراق ــ ئه‌مریکا. ئ �ه‌گ �ه‌ر ک��ار ل �ه‌س �ه‌ر ته‌نها ش �ه‌ش ساڵى ته‌مه‌نى پێکهاتنى ده‌وڵه‌تى ئێستاى عێراق بکه‌ین له‌گه‌ڵ ماوه‌ى که‌ڵه‌که‌بووى پێکهێنانى ده‌وڵ �ه‌ت��ى ع��ێ��راق��ى ب��ۆ ی �ه‌ک �ه‌م ج��ار له‌ساڵى ( )1923تا ساڵى ( )2003ک ه ده‌کات ه هه‌شتا ساڵ ،له‌گه‌ڵ جیاوازى ئه‌و دامه‌زراوانه‌ى ک ه ئه‌مریکا ل ه عێراق دایمه‌زراندووه ،ده‌گه‌ین ه
ئ �ه‌و ئه‌نجامه‌ى ک�ه رێ���ژه‌ى خۆشگوزه‌رانى ( )4پل ه که‌متر‌ه لهو ده‌مانه‌ى ک ه حکومه‌تى عێراقى له ()%60ى کاره‌کانى به‌رێکوپێکى ئه‌نجام ده‌دا ،له‌گه‌ڵ هه‌موو ئه‌مانه‌شدا تێبینى زه‌ره‌رمه‌ندى چه‌ندین ترلیۆن دۆالرى ئه‌مریکى ده‌که‌ین که به‌ر عێراق که‌وتووه. هاوکێشه‌ى زه‌ره‌رمه‌ندى عێراق به‌مشێوه‌یه‌ی ه «ب���ڕى زه‌ره‌رم���ه‌ن���دى خ�ه‌م��ڵ��ێ��ن��دراو ب �ه‌رێ��ژه‌ى ( 13*)4*1بڕی زه‌ره‌ر بۆ پێکهێنانى ده‌وڵه‌ت ل �ه‌و م��اوه‌ی �ه‌دا به‌پێی هاوکێشه‌وکه ده‌کات ه ( )52ترلیۆن دۆالر ،ئه‌مه‌ش بڕى خه‌مڵێندراو‌ه بۆ وێرانکردنى ده‌وڵه‌تى عێراق. ه���ه‌روه‌ک ب �ه‌ه��اى گیانى قوربانیه‌کانى عێراقیش ب ه ( )16تریلیۆن دۆالر خه‌مڵێندراو‌ه ک � ه ل � ه ئ�ه‌ن��ج��ام��ى ج �ه‌ن��گ��دا ک������وژراون ،ب ه ره‌چاوکردنى رێژه‌ى کوشتن ل ه ده‌ره‌وه‌ى یاسا و پێکدادانى نێوان تائیف ه و مه‌زهه‌به‌کانى عێراق. ب��ه‌چ��اوخ��ش��ان��ێ��ک ب���ه‌پ���ێ���وهره ئ��اب��وری�� ه سه‌ره‌کیه‌کانى ئه‌مریکا بۆ زه‌ره‌ر لێکه‌وتنى ئابورى عێراق تا ساڵى ( )2004به‌برى ()6.2 ملیۆن ،ل ه ساڵى ()2007یشدا به بڕى ()7.2 ملیۆن دۆالر بووه له‌گه‌ڵ زیادبوونى بارگرژى ئابورى که دووچارى عێراق بووه‌ته‌وه ،ئه‌گه‌ر بمانه‌وێ قه‌ره‌بووى ئابورى ملیۆنێک هاواڵتى عێراقى بکهینهوه ک ه زه‌ره‌رمه‌ند بوون له‌جه‌نگى عێراق ــ ئه‌مریکا ده‌بینین زیانى خاپورکراو به‌بڕى ( )16ترلیۆن و ( )600ملیۆن دۆالر ده‌خه‌مڵێنرێت. به‌هاى زیان لێکه‌وتووى که‌سانى رۆژئاوایى له عێراق بریتی ه ل ه ( )5ترلیۆن و ()500 هه‌زار دۆالرى ئه‌مریکى ک ه دووچارى کوشتن بوونهتهوه ل ه ئه‌نجامى نه‌بوونى هۆکاره‌کانى پاراستنى سه‌المه‌تى ژیانیان ک ه ناسنامه‌کانیان ل�ه‌الی�ه‌ن هیز‌ه تائیفه‌گه‌رییه‌کانى عێراقهوه شێوێنراو‌ه و زۆربه‌شیان ل ه شێوه‌ى گۆرى ب ه ک��ۆم�ه‌ڵ��دا ن��ێ��ژراون ،ب��ێ��ئ�ه‌وه‌ى که‌سوکاریان
س���ه‌ده‌ی���ه‌ک���ه گ �ه‌ل��ی ک���ورد ل �ه‌الی �ه‌ن ده‌وڵ�ه‌ت� ه داگیرکاره‌کانی کوردستان ،ئینکاری له‌بوون و ناسنامه‌ی ده‌کرێ و به‌ئاگر و ئاسن و گرتن و له‌سێداره‌دان ده‌مکوت ده‌کرێ ،له دوای راپه‌ڕینی به‌هاری ()1991هوه پرۆسه‌ی ئازادکردنی عێراق ،گه‌لی ک��ورد وای��ان زان��ی له‌داهاتوو ده‌ت��وان��ن ئ �ه‌و ماف‌ه م��رۆی��ی�هی ل�ه‌س�ه‌رده‌م��ی (س����ه‌دام حسێن) زه‌وت ک��راب��وو ،له‌سایه‌ی سێبه‌ری پ�ه‌رل�ه‌م��ان و حکومه‌تی هه‌رێمی کوردستان به‌ده‌ستی بهێننه‌وه ،به‌اڵم بهداخهوه ده‌ره‌ن��ج��ام��ی ش��ه‌ڕی ن��اوخ��ۆ و دابه‌شکردنی باشووری کوردستان بۆ دوو ئیداره‌یی ،گه‌لی کورد دووچاری گرتن و کوشتن و راوه‌دوونان بۆوه ،که تا ئێستاش ئاسه‌واری نێگه‌تیڤی دوو
ئیداره‌ی به‌سه‌ر خه‌ڵکه‌و‌ه م��اوه ،ئێستاش ل ه سه‌رده‌می ته‌کنه‌لۆجیا به‌تایبه‌تی ئامێره‌کانی گ �هی��ان��دن وه‌ک م��ۆب��ای��ل وک��ۆم��پ��ی��وت �ه‌ر و ئینته‌رنێت ،له دوای ( )19ساڵ حوکمڕاتی ده‌س�ه‌اڵت��ی ک��وردی له باشوری کوردستان، ل �ه الی���ه‌ن س���ه‌رۆک���ی ه �ه‌رێ��م��ی ک��وردس��ت��ان یاسای قه‌ده‌غه‌کردنی رێپێوان واژوو ده‌کرێ، ئ �ه‌وه‌ش زیاتر بۆ بێده‌نگ کردنی شه‌قامی کوردیی‌ه به‌رامبه‌ر ناڕه‌زایه‌تی گه‌ل به‌رامبه‌ر که‌موکورتیه‌کانی پ�ه‌رل�ه‌م��ان وحکومه‌تی هه‌رێم. ئه‌وه‌ش خۆی له‌خۆیدا پێشێلکاریی‌ه به‌رامبه‌ر به ئ���ازادی راده‌رب��ڕی��ن و بنه‌ماکانی مافی م��رۆڤ و یاسا نێو نه‌ته‌وه‌ییه‌کان و یاسای عێراقی ،س �ه‌ره‌ڕای ئ �ه‌وه‌ی واژووک��ردن��ی ئه‌و یاسایه ناڕه‌زایه‌تیه‌کی زۆری له هه‌موو شار
و شارۆچکه‌کانی کوردستان لێکه‌وته‌وه ،به‌اڵم تائێستا هیچ الیه‌نێکی ب�ه‌رپ��رس به‌رامبه‌ر به‌ده‌رکردنی ئه‌و بڕیار‌ه ئاماده نین چاو به‌و ب��ڕی��اره‌دا بخشێننهوه ،له‌کاتێکدا له ده‌وڵه‌ت ه دی��م��وک��رات��ی��ی�ه‌ک��ان ئ �ه‌گ �ه‌ر ( )100ک�ه‌س ناڕه‌زایه‌تی به‌رامبه‌ر ده‌س �ه‌اڵت هه‌بێ و بێن ه س�ه‌رش�ه‌ق��ام ،ئ �ه‌وا به‌رپرسه‌کان ده‌س��ت له‌کار ده‌کێشنه‌وه ،به‌اڵم له باشوری کوردستان ماوه‌ی چه‌ند رۆژه زیاتر له یه‌ک ملیۆن که‌س ب ه مه‌به‌ستی ناڕه‌زایه‌تی ده‌ڕبڕین به‌رامبه‌ر ب ه واژوکردنی ئه‌و بڕیار‌ه هاتونه‌ت‌ه سه‌ر شه‌قام، ب���ه‌اڵم ک �ه‌س ئ��ام��اده نیه گ��وێ ل �ه‌و ده‌نگ ه ناڕه‌زایه‌تیان‌ه بگرێ!!! ئایا گه‌ل ده‌نگی به ئێوه‌دا تاوه‌کو گه‌ل بێده‌گ بکه‌ن؟؟؟ به‌رامبه‌ر که‌موکورتییه‌کانتان؟ خۆ باش ده‌زان��ن گه‌ل هۆشیار بۆتهوه و چاک‌ه و
هۆکاره‌کانى وه‌ک تیرۆرى سیاسى ،گۆڕینى دیمۆگرافیا ،ئازاردانى ده‌روونى و جه‌سته‌یى، توندوتیژى سێکسى و ئ �ه‌و خ��راپ �ه‌ک��ارى و کوشتارانه‌ى میلیشیاکانى عێراق ئه‌نجامى ده‌ده‌ن ،ده‌بینین ئه‌و که‌سانه‌ى بوونه‌ت ه هۆى دروستبوونى ئه‌و بارگرژیه ل ه عێراق له هیچ الیه‌نێکى یاسایى نێو ده‌وڵ �ه‌ت��ى و نێوخۆى ع��ێ��راق لێپێچینه‌وه‌یان ل �ه‌گ �ه‌ڵ��دا ن��اک��رێ، له‌هه‌مانکاتیشدا ئ�ه‌و که‌سانه ل ه هه‌ره‌مى ده‌سه‌اڵتى ئیداره‌ى ئه‌مریکادا ده‌بینرێن. بێکارى ل ه عێراق رێ���ژه‌ى ب��ێ��ک��ارى ل �ه‌ع��ێ��راق ل � ه ()%60ه، ئه‌مه‌ش به‌رێژه‌یه‌کى ترسناک بۆ سه‌ربار و گ��وزه‌ران��ى عێراقیه‌کان هه‌ژمار ده‌ک��رێ، زۆری���ن���هى ش���اره‌زای���ان���ى س��ی��اس��ى ه��ۆک��ارى زۆرب��وون��ى رێ���ژه‌ى ب��ێ��ک��ارى‌و ب��رس��ی کردنى میلله‌ت ب��ۆ مه‌به‌ستى س �ه‌ره‌ک��ى ئه‌مریکا ده‌گێڕنه‌وه به‌شێوه‌یه‌ک ئه‌مریکا ده‌یه‌وێت له‌م رێگهیهوه وا له‌دانیشتوانى عێراق بکات داواى ماف ه یاسایى و سه‌ره‌تاییه‌کانى ژیانى رۆژان�هی��ان نه‌که‌ن و به باره‌که رازى بوونى خۆیان نیشان بده‌ن ،ئه‌مریکا خۆى چاره‌نوس و داهاتى واڵت دی��ارى بکات ،مه‌به‌ستێکى ترى ئه‌مریکا ئهوهیه که ئیداره‌که ده‌یه‌وێت ل��ه‌م رێ���گ���هوهوه ن��رخ��ى م��رۆڤ��ای�ه‌ت��ى عێراقى ک �ه‌م��ب��ک��ات �هوه و م��س��ۆگ �ه‌رى س�ه‌رگ��رت��ن��ى مه‌به‌ست و ستراتیژى سه‌ربازه‌کانى ئه‌مریکا ل ه عێراق‌و ناوچه‌ک ه بکات. به‌گوێره‌ی ئامارى یه‌کێک ل ه زانکۆکانى عێراق ده‌رکه‌وتوو‌ه رێژه‌ى ئه‌و که‌سانه‌ى ک ه دووچ��ارى برسێتى بوونهتهوه دهکاته ()10 ملیۆن هاواڵتى. سهرچاوه: د.مهه‌نه‌د ئه‌لعه‌زاوی مدیر مرکز صقر للدراسات االستراجیه
بۆئه‌وه ده‌نگمان پێنه‌دان تا بێده‌نگمان بکه‌ن!!
مام هه‌ژار
ساڵی یه‌که‌م ژماره 39 دووشه‌ممه 2710/10/20 - 2011/1/10
دەزگاكانی حكومەت بەكاری بهێنێت هەنگاوی پێویست بۆ بنەبڕكردنی بهاوێژێ ،بە پێچەوانەوە هەمان هێز و توانای خۆی بۆ بێدەنگ كردنی الو و رۆشنبیرو رۆژنامەنوسانی واڵت بەكاردەهێنێ ،كە ئەویش بەدڵنیاییەوە تەنها حكومەتی هەرێم و گەل گەنجانی واڵتانی تر كەڵك وەربگرن. زەرەرمەند دەبن و كاریگەری نێگەتیڤی ئەم جۆرە بۆ نمونە :واڵتێكی وەك مالیزیا سااڵنە كورسی ێ ئەوا هەر دەردەكەوێ. یاسایانە بەمزوانە دەرنەكەو خوێندن بۆ چەند سەد خوێندكاری هیندستان دابین كە ئەوەین شاهیدی هەموومان لەالیەكی ت��رەوە دەكات كە لەو واڵتە خوێندنی دكتۆرا و ئەندازیاری بوارە لە �ە � واڵت ئەم رۆشنبیری و بە س��ەدان گەنج تەواو بكەن هاوكاریان دەكات تا دكتۆراو ماجستر لە تریش بەهەزارانی �ردوەو � ك تەخەروجیان جیاجیاكاندا ێ ساڵ مالیزیا بخوێنن ،بەاڵم بەو مەرجەی دواتر س لە ب��واری جیاجیا بەهرەیان هەیە ،ب��ەاڵم سەرباری خزمەتی ئەو واڵتە بكەن. ئ��ەوەی چەندان جار بە هەفتە و بە دەی��ان رۆژ بە لە الیەكی ت��رەوە واڵتێكی وەك كۆریای باشور شێوازێكی شارستانیانە مانیان گرت و خۆپیشاندانیان ل��ە دوای جەنگی دووەم����ی جیهانی و جەنگی بۆ وەرگرتنی مافی خۆیان ئەنجام دا لە الیەن كۆریاوە ویستی بەرنامەیەك دابنێت بۆ گەشەكردنی دەسەاڵتەوە وەاڵمێكی ئەوتۆیان نەدرایەوە .ئایا فەرز واڵتەكەی ،دروشمێكیان دانا (هەموو شتێك لە پێناوی نیە پێش ئەوەی یاسایەك بۆ دەمكوتكردنی ناڕەزایی كۆریا) دەوڵەت بڕیاری دا هەموو گەنجە لێهاتووەكان ئەوان واژو بكەن ،یاسایەك دەر بكەن كە مافەكانیان و خەڵكی پسپۆر و خاوەن فكر و داهێنان بگەڕێنێتەوە ێ بدات، دەستەبەر بكات و كاریان بۆ دابین بكات تا خزمەتی كۆریا و چیان ویست بۆیان بكات ،پارەیان پ واڵت بكەن. شوقە و سەیارە و ژنهێنان و خۆشگوزەرانیان بۆ دابین هۆی ئەبێتە یاسایە ئەو كارپێكردنی بڵێم ئەتوانم بكرێت ی��ان ق��ەرزی بانكی لە گەشت و سەفرەی بە دەست جارێكتر ئازادیخوازان و رۆشنبیران ئەوەی سەرچاوەی زانستی سودمەند بن ،بێگومان ئەوەی كاتێك چونكە بكەنەوە، خۆیان �ی � واڵت لە هەاڵتن كرد ،سەركەوتووش بوو ،چونكە وای كرد كە خەڵكی لە واڵتی خۆیاندا نەتوانن بە سەربەستی و ئازادی هەست بكەن كە دەوڵەت دڵسۆزیانە و هەموو شتێكی داوای مافی خۆیان بكەن ئەوا ناچار ئەبن پەنا بۆ بۆ دابین كردوون ،پێویستە ئەوانیش خزمەت بكەن، شوێنێكی تر ببەن ،ئەمەش لەالیەك بۆ داهاتووی ئەوانیش بە خزمەتكردنیان كۆریایان گەیاندە ئەو نیشتمانەكەمان زۆر مەترسیدارە ،لەالیەكی ترەوە زۆر كۆریایەی ئێستا. گەنجی لێهاتوو هەیە لە جێگەی ئەوەی خزمەتی بۆیە دیسانەوە ئەڵێم ئ��ەم یاسایە ئەبێتە هۆی بۆ ێ بەهرەكەی خۆی واڵتی خۆی بكات ناچار ئەب الوازی واڵت و زیاتر لە نەهامەتی شتێكی تر بۆ ێ دەزانر وەك ، ێ بهێن خزمەتكردنی واڵتێكی تر بەكار واڵت ناهێنێ. واڵتان لەم الیەنەوە پسپۆرن ،ئەزانن چۆن لە بەهرەی
ئه‌مریکا گه‌وره‌ترین زه‌ره‌رى له عێراقدا ته‌رمه‌کانیان ده‌ست بکه‌وێته‌وه به‌مه‌ش رێژه‌ى فڕاندن و کوشتن دهکاته ( )60-40که‌س ل � ه رۆژێ���ک���دا ،ه����ه‌روه‌ک ب �ه‌گ��وێ��ره‌ى پ��ێ��وهره ئابوریه‌کانى ئه‌مریکا بڕى پاره‌ى خه‌مڵێندراوى ژیانى ئ �ه‌و که‌سانه ده‌ک��ات� ه ( )5ترلیۆن و ( )500هه‌زار. تێکدانى بارى مرۆیى ،شارستانى ،ئابورى، سیاسه‌تى ب��رس��ی��ک��ردن و جه‌نگى گۆڕینى دیمۆگرافى ع��ێ��راق گ �ه‌وره‌ت��ری��ن تێکدانى شارستانى بهخۆیهوه بینیوه له‌مێژوودا به‌شێوه‌یه‌ک گشت پێوه‌ره‌کانى خاپوورکردنى مرۆڤایه‌تى بڕیوه، ئه‌مه‌ش به‌هۆى کوشتنى که‌سانى ئه‌کادیمى‌و راوه‌دوونان‌و تێکشکانى چینى ناوه‌ند هاوکات له‌گه‌ڵ مه‌به‌ستى سه‌ره‌کى سه‌رمایه‌داره‌کان بۆ که‌مکردنه‌وه‌ى ژم��اره‌ى دانیشتوانى عێراق و قۆرخکردنى ووز‌ه و سه‌روه‌ت‌و سامانى میلله‌ت و ئه‌نجامدانى چاالکى به‌رنام ه بۆ دارێ��ژراو به‌مه‌ستى گۆڕینى دیمۆگرافیاى عێراق و ناوچهکه ،لێره‌دا کارێکى ئه‌سته‌م ه رێژه‌ى ئه‌و که‌سانه بخرێته‌ڕوو که له‌ئه‌نجامى جه‌نگى گۆڕینى دیمۆگرافیا واڵت��ی��ان جێهێشتووه، به‌اڵم به‌گوێره‌ى ئامارێکى رێکخراوى نهتهوه یه‌کگرتوه‌کان ( )6.8ملیۆن عێراقى واڵتیان جێهێشتووه و روویان له واڵتانى دراوسێى عێراق و ئه‌وروپا کردووه. ژم�����اره‌ى ه��اواڵت��ی��ان��ى ک��ۆچ��ک��ردوو تا کۆتایى ساڵى ( )2007بریتی ه له ()4.6 ملیۆن عێراقى ،ئه‌مه‌ش به‌گه‌وره‌ترین رێژه‌ى ک��ۆچ داده‌ن���رێ ک�ه واڵتێکى رۆژه �ه‌اڵت��ى ناوه‌ڕاست بهخۆیهوه دیبێتى له دواى کۆچى فه‌له‌ستینیه‌کان ل �ه س��اڵ��ى ( )1948ک ه له‌الیه‌ن ئیسرائیلیه‌کانه‌وه ئه‌نجامدرا ،الی خۆشیه‌و‌ه کۆمیسیۆنى ب��ااڵى په‌نابه‌رانی سه‌ربه‌نه‌ته‌وه یه‌گکرتوه‌کان هۆکارى ئه‌و رێژ‌ه زۆره‌ى کۆچى عێراقه‌کانى گه‌ڕاندوه‌ته‌وه بۆ
بیروڕا
خراپه و ره‌ش و سپی لێکده‌کاته‌وه ،ئه‌رک و مافه‌کانی خۆشی باش ده‌زانێ ،بۆیه له سه‌ده‌ی ( )21و سه‌رده‌می ته‌کنه‌لۆژیا گه‌ل وه‌ک سااڵنی هه‌شتا و ن �ه‌وه‌ده‌ک��ان ،نه چاووترساو ده‌بێ ،نه بێده‌نگ ده‌بێ ،گه‌ل ئامادهیه درێژ‌ه به ناڕه‌زایه‌تی‌ه دیموکراتیه‌کانی خۆی بدات به‌رامبه‌ر هه‌ر یاسایه‌ک که له‌گه‌ڵ بنه‌ماکانی مرۆڤدا نه‌گونجێ ،داوا له به‌ڕێز سه‌رۆکی هه‌رێم و په‌رله‌مانی کوردستان ده‌ک���ه‌م ک ه جارێکیتر چاو به‌و یاسایه‌دا بخشێننهوه تاوه‌کو خوانه‌خواست‌ه کاره‌ساتی دڵته‌زێن و مه‌رگه‌ساتی لێنه‌که‌وتۆته‌وه ،ب��ا ل���ه‌وه‌ش زی��ات��ر ناحه‌زانی گه‌له‌که‌مان دڵیان به‌و وده‌نگ‌ه ناڕه‌زایه‌تیان ه خۆش نه‌بێ و درێزێک دروست بکه‌ن لێی بێن ه ژووره‌و‌ه و له‌سه‌ر ئاستی نێوده‌وڵه‌تیش لهوه زیاتر نێوی کورد نه‌که‌وێت‌ه نێو لیستی ره‌ش.
13
سیاسه‌تى روانین ل ه به‌رزاییه‌و ه بۆ نزمایى گوێ بگر ه و قسه‌مه‌که؟ ک�����ات�����ێ�����ک ه���ه‌ن���گ���اوه‌ک���ان���ى گ����ه‌ش����ه‌ک����ردن����ى فه‌رهه‌نگى سیاسى هاوڕێ کاسترۆ ک�����ۆم�����ه‌ڵ�����گ�����اى کوردى له مێژووى ح���ک���وم���ڕان���ی���دا ده‌خ��وێ��ن��ی��ت�هوه و ره‌ه�ه‌ن��ده‌ک��ان��ى وه‌ک بابه‌تێک له زانستى سیاسیدا شرۆڤ ه ده‌که‌یت ،ئه‌وسا روانینت بۆ پرۆسه‌ى گه‌شه‌کردنى دیموکراسیى پرۆسه‌ى سیاسى له‌م وه‌اڵته‌دا ده‌گۆرێت ،له‌به‌ر ئهوه هه‌نگاوه‌کانى به‌سیاسه‌ت کردنى کۆمه‌ڵگاى کوردى له پێناسه‌کردنى ده‌س �ه‌اڵت��دا (رۆئ��ی��ای�ه‌ک)ى جیاوازى ههیه و ل�ه چ��وارچ��ێ��وه‌ى ره‌هه‌ندێکى (دوالیزماندا) خۆى ده‌نوێنێ ،ئه‌مه‌ش ده‌سه‌اڵتى ک��وردى وه‌ک ته‌عریفێکى ن��ادروس��ت ه�ه‌ن��گ��اوێ��ک��ى م�ه‌ت��ری��س��دار دهخاته ناو پرۆسه‌ى کۆمه‌ڵه‌یه‌تیه‌وه و کاریگه‌رى نادروست له‌سه‌ر کایه‌کانى ی�ه‌ک�هى کۆمه‌ڵگا داده‌ن��ێ��ت و وه‌ک ک��اره‌ک��ت �ه‌رێ��ک��ى الواز ده‌س��ت �ه‌م��ۆى ده‌ک����ات ب��ۆ س��ی��اس �ه‌ت ،ل �ه‌ب �ه‌ر ئ �هوه داڕشتنى یاساکان و سیاسه‌ت کردن ل �ه ک��وردس��ت��ان ل���ه‌م چ��وارچ��ێ��وه‌ی �ه‌دا ده‌گ���وزه‌رێ���ت ،ک �ه دواج����ار مه‌به‌ست لێى پۆلێن کردنى دیموکراسیه‌ته ب ه ئ��اراس��ت �هى ره‌ه�ه‌ن��دێ��ک��ى ب���ه‌رژه‌وه‌ن���دى ده‌س����ه‌اڵت ،ب��ۆ سێره‌گرتن ل�ه نوسه‌ر و روون��اک��ب��ی��ران ،ک �ه ب�ه‌ره�ه‌م��ى ئه‌و سیاسه‌تیه که نایه‌وێت مرۆڤى کوردى له ده‌ره‌وه‌ى ئیراده‌ى ئه‌و گه‌شه بکات، به‌ڵکو مه‌به‌ستێتى ل�ه‌ژێ��ر چ��اودێ��رى ده‌س����ه‌اڵت����دا گ��ۆڕان��ک��اری��ک �ه‌ک��ان��ى ک���ۆم���ه‌ڵ���گ���اى ک������وردى رووب�������دات، وات����ا ده‌س��ت��گ��رت��ن ب �ه‌س �ه‌رک��ای �ه‌ک��ان��ى کۆمه‌ڵگادا ،ئه‌مه‌ش بێ هێز کردنى دیموکراسیه و پاشه‌کشێ کردنه ل ه دروشمه سیاسی و ستراتیژیه‌کانیان ک�ه ل�ه م��اوه‌ى دوو ده‌ی��هى راب���ردووى حکومڕانیدا ده‌ی��ان��ب�ه‌خ��ش��ی�هوه ،بۆی ه
شۆڕشى سکااڵکانى ده‌سه‌اڵت له‌سه‌ر ن��وس �ه‌ران و روون��اک��ب��ی��ران مانایه‌کى مه‌ترسیداره له پرۆسه‌ى دیموکراسی هه‌رێمى کوردستان و ره‌هه‌ندێکى قوڵى ترسه‌ناکه له‌به‌رده‌م پرۆسه‌ى نوسین و کرانه‌وه‌ى کۆمه‌ڵگادا ،چونکه دۆخى رووناکبیرى به ئه‌ندازه‌یه‌ک بچوک ده‌ک�����ات�����هوه و الوازى ده‌ک�����ات، ک �ه ک��اری��گ �ه‌رى ل �ه‌س �ه‌ر ت��اک�ه‌ک��ان��ى کۆمه‌ڵگا نه‌بێت و وێنه‌یه‌کى ناشرین بێت له به‌رده‌م پرۆسه‌ى ژیاندا. بۆیه سکااڵکانى ده‌س�ه‌اڵت له‌سه‌ر روناکبیران ده‌رهاویشته‌ى پرۆسه‌یه‌کى درێ��ژخ��ای�ه‌ن��ى م��ێ��ژووى کلتوریه ک ه ده‌رگاى به‌رده‌م کرانه‌وه و گه‌شه‌کردنى کۆمه‌ڵگا داده‌خ���ات و پرۆسه‌یه‌ک ب���ه‌ره���ه‌م دێ��ن��ێ��ت ده‌س������ه‌اڵت چ��ۆن��ى ب��وێ��ت ئ���اوا سیسته‌مى ژی���ان رێ��ک ده‌خات ،ئه‌مه‌ش سیاسه‌تى روانینه ل ه به‌رزاییه‌وه بۆ نزمایى و بێ ئاگاییه ل ه ره‌وشى کۆمه‌ڵگا و دابڕانه له کۆى کایه‌کانى ژی��ان و بچوککردنه‌وه‌ى هاواڵتیانه له به‌رده‌م پرۆسه‌ى ژیاندا. ئ���ه‌م���ه‌ش دۆخ��ێ��ک��ى دی��ک��ت��ات��ۆرى ده‌ره‌خسێنێ له فۆرمى دیموکراسیدا، ل����ه‌ب����ه‌ر ئ������هوه س���ی���اس���ه‌ت���ى روان���ی���ن ل��ه‌ب��ه‌رزای��ی��هوه ب��ۆ ک��ای �ه‌ک��ان��ى ژی��ان په‌تایه‌کى کوشنده‌یه ل�ه سیسته‌مى ب �ه‌ڕێ��وه‌ب �ه‌ردن��دا ،چونکه خانه‌کانى گ �ه‌ش �ه‌ک��ردن��ى ک��ۆم�ه‌ڵ��گ��ا ده‌ک��وژێ��ت و کاره‌کته‌رێکى بێ گ��وێ و زمان ده‌خ��ات��ه ن���او ی �ه‌ک �ه‌ک��ان��ى ژی���ان���هوه و ته‌نها ده‌س �ه‌اڵت ده‌بینێ ،له‌به‌ر ئهوه الوازک����ردن����ى رۆڵ����ى روون��اک��ب��ی��ر ل ه کایه‌کانى کۆمه‌ڵگادا سیاسه‌تێکى روون�����ه و ئ��ام��ان��ج ل��ێ��ى خ��وڵ��ق��ان��دن��ى ئ �ه‌و دۆخ �هی �ه ک�ه م��رۆڤ تێیدا بیر نه‌کاته‌وه و قسه نه‌کات ته‌نها گوێ بگرێت ،ئه‌مه‌ش دواج���ار ده‌مانکات ه کۆمه‌ڵگایه‌کى گوێ به‌گره و قس ه مه‌که ،دیموکراسیه‌که‌شى ئێوه‌خۆش ئه‌لفاتیحا.
خوێندنه‌وه‌یه‌کی ره‌خنه‌گرانه بۆ ئابووری
بیروڕا ساڵی یه‌که‌م ژماره 39 دووشه‌ممه 2710/10/20 - 2011/1/10
14
دەتوانم بڵێم ئێستا هەرێمی ك���وردس���ت���ان رێ���ك���او رێ��ك س��ت��ای��ل��ی واڵت���ان���ی ك��ەن��داو مەهدی كاوانی ل��ە وەبەرهەمهێنانەكانیان ب���ەرج���ەس���ت���ە دەك�������ەن ل���ەو ن���ێ���وەن���دەدا ()%٩٠-%٨٠ پشت بە هێنانە ناوەوەی كەلوپەلە ئیستهالكیەكان دەبەستن. لێرەدا ئێمە رووبەڕوی سێ حاڵەت دەبینەوە كە هەرسێكیان زیانبەخشە ی��ان ئەگەر ه��ەر نەبێت س��ود بە پڕۆسیسی گەشەكردنی بەرهەمهێنان لە كوردستان ناگەیەنێ .لە هەرسێ حاڵەتیش ه��ەاڵوس��ان و ب��ەرزب��وون��ەوەی ن��رخ��ەك��ان و هاتنە خوارەوەی بەهای پارەی ناوخۆ و هاتنە خوارەوەی داهاتی هاواڵتیان روودەدا . ح��اڵ��ەت��ی ی��ەك��ەم :ی��ەك��س��ان ب��وون��ی ه����اوردە و ه��ات��ن��ەن��اوەوە .ل��ەو ح��اڵ��ەت��ەدا راس��ت��ە ت��ا رادەی���ەك بەهای دینار لە چ��او دۆالر ،ج��ۆرە جێگیریەك بەخۆوە دەگرێ ،بەاڵم ئەگەر بەراوردی هەمان دۆالر لەگەڵ واڵتانی دراوسێ بكەیت هی ئەوان دەت��وان��ن بڕێكی زۆر ب��ەرچ��او تر لە كەلوپەل و خزمەتگوزاریەكان بە هەمان دۆالر بكرن ،واتە ئەو دۆالرەی كە لە هەرێم مامەڵەی پێ دەكرێ ب��ەه��اك��ەی ل��ە خ����وارەوەی ه��ەم��ان دۆالرە ك��ە لە
واڵتانی دەورو بەرو جیهان مامەڵەی پێ دەكرێ. لەو حاڵەتەدا جیاوازی لە نێوان عێراق و هەرێمیش ب��ەدی دەك��رێ وات��ە هی عێراق دەتوانی بڕێكی زی��ات��ر ل��ە ك��ەل��وپ��ەل و خ��زم��ەت��گ��وزاری��ەك��ان��ی پێ بكڕی. حالەتی دووەم :ه��اوردە لە هێنانە ن��اوەوە زیاتر بێت .لەو حاڵەتەدا (فایز نەقدی) دروست دەبێت. مادام ئەو (فایز نەقدیە) ناچێتە ناو پڕۆسیسی وەبەرهەمهینانەوە ،دوب���اره ل��ە رێ��گ��ای��ەوە هاتنە خوارەوەی بەهای دۆالر لە كوردستان نەك دەرەوە دێتە خ���وارەوەو دەب��ێ ئ��ەوەش بزانی ه��ەر هاتنە خ����وارەوەی ب��ەه��ای دۆالر ل��ە واڵت��ەك��ەت دەبێتە هۆی بەرز بوونەوەی نرخەكان و دروست بوونی هەاڵوسان. حاڵەتی سێیەمیش هاتنە ن��اوەوە زیاتر بێت لە هاوردە .لەو حاڵەتەدا دەوڵەت ناچارە ئەو یەكسان بوونە بە قەرز پڕ كاتەوە .حاڵەتی وەها بەهای دۆالر بەرز دەبێتەوەو ،هاتنە خ��وارەوەی دیناریش بە دواوەیەتی. ل��ەوك��ات��ەی س���ەدام رووخ���اوە ت��ا ئێستا دیناری عێراقی لە چ��او دۆالر وەه��ا دێتە بەرچاوانەوە كە جێگریەكی بەخۆوە بینیوە و دەتوانم بڵێم بە بڕێكی كەم بەهاكەی زیاد كردووە .لەو حاڵەتەش م��ادام ب��ەه��ای دۆالر ل��ە هاتنە خ��وارەوەی��ە و لە كوردستانیش وەها تەماشای دۆالر و دینار دەكرێ كە دوو رووی یەك دراو بن ،واتە مامەڵەی رۆژانە بە هەردووكیان دەك��رێ ،كەواتە دۆالر ب��ەردەوام، ل��ە هاتنە خ���وارەوەی���ە ،یانی دی��ن��اری عێراقیش
هه‌رێمی کوردستان
رووب��ەڕووی هەمان هاتنە خ��وارەوە دەبێت ،بەاڵم لە رووی شكڵیەوە وا خۆ نیشان دەدا كە جێگیرە. لە حاڵەتی هاتنە خوارەوەی دۆالر یانی كڕینی ب��ڕی كەمتر ل��ە كەلوپەل و خزمەتگوزاریەكان و كارەكەش راستەوخۆ بە سەر دینار پێچەوانە دەبێتەوە .ئەو حاڵەتە بە تایبەتی لە كاتی بەراورد كردنی دراوە دەگمەنەكان (العملە الصعبە) لە واڵتانی رۆژئاوا ،رێكاو رێك پێچەوانەیە .لەوێ كاتێ كە دۆالر نرخەكەی لە چاو پاوەند یان یۆرۆ و یەنی یابانی بەرز یان نزم دەبێتەوە مانای وایە ناوچەی دۆالر لە رووی بەرهەمهێنان ئینتعاش یان هبوگ بە خۆوە دەگرێ ،بەاڵم هی كوردستان بە پێچەوانەیە یانی ناتوانی لە رووی گەشەكردن و نەكردن دۆالر لە دیناری عێراقی جیا بكەیتەوە. ئەو دیمەنانە پێش رووخانی س��ەدام ،شێوەیەكی تری بەخۆوە گرتبوو ،واتە دۆالر لە كوردستان و عێراق لە چاو دیناری عێراقی بە چاپی سویسری و دیناری ساختە ،زۆر بەجێگیری دەهاتە پێش چ���اوان ئ���ەوەی ك��ە ناجێگیر ب��وو دی��ن��ار ب��وو بە تایبەتی دیناری ساختە كە دوا تر بوو بە دیناری پۆل بلیمەر .واتە ئەو كات چەند بەهای دینار بهاتبا خوارەوە ،نرخی دۆالر بەرز تر دەبۆوە یانی ئەو كات دینار و دۆالر ئەگەر چی هەردوكیشیان ئاڵوگۆری فراوانیان پێ دەكرا ،بەاڵم نەبوو بوونە دوو ڕووی یەك دراو وەك كە لە ئێستا دەبینرێ. ن���ام���ەوێ ل���ە ب��اب��ەت��ێ��ك��ی ب��چ��ووك��ی وەه����ادا بچمە ن��او بنج و بناوانی ه��ەم��وو دی��اردەك��ان و شیكردنەوەیان ل��ەب��ەرئ��ەوەی زۆر ه��ەڵ��دەگ��رێ و
لەو بابەتە بچووكەم شوێنی نابێتەوە .بەاڵم خۆ دەشكرێ بڵێین سەردەمی یەكەم بڕێكی یەكجار ك��ەم دۆالر هەبوو ،بۆیە نرخەكەی هەمیشە لە بەرامبەر بە دینار بەرزبوونەوەی بەخۆوە دەبینی و هی ئەو سەردەمەشمان وەك تەپلە بەفر بەسەر هەرێم دەبارێ و خۆی گەیاندۆتە ناو ئاڵووێری فراوانەوە .لێرەش مادام ئەو دۆالرە بڕێكی كەمی لێ دەچێتە بواری بەرهەمهێنانەوە ،كەواتە نەك هەر دەبێتە هۆی دابەزینی بەهاو بەرزبوونەوەی ن��رخ��ەك��ان ،بەڵكو سیستەمی ب���ازاڕی پێشتری تێكداوە و نەشیتوانیوە سیستەمێكی نوێی خولی دووبارە بوونەوەی سیستەمی دارایی پێكبهێنێ. ئێستا ل��ە رووی سیستەمی دارای����ی و خولی دووبارە بوونەوەی ،بە سیستەمگەلێكی تا بڵێیت (عەشوائی) تێ دەپەڕێت . ئەگەر بێت و ژێرخان و هەیكەلی ئابووری ئەو واڵتە قیادەی گۆڕانكاریە ئابووریە نیشتمانیەكان و وەبەرهەمهێنان بكات ،ئەوا ئەو دیاردانەی كە لە سەرەوە ئاماژەم پێیان كرد ،دیمەنی تر بەخۆوە دەگرن .واتە لە هەرسێ حاڵەتەكاندا زۆر بە كەمی رووب����ەڕووی ه��ەاڵوس��ان و ب��ەرزب��وون��ەوەی نرخی كەلوپەل و خزمەتگوزاریەكان دەبینەوە .دیناری عێراقیش یان ئەوەتا بەهاكەی زی��اد دەك��ات یان جێگیر دەب��ێ و واڵتیش رووب���ەڕووی حاڵەتێكی تەندروست دەبێتەوە لە گەشەكردنی سااڵنەیدا. بەڵێ ئەگەر بێت و ئێمە بەشی شێر لە داهاتی نەوت بخەینە سەر بواری بەرهەمهێنان بە تایبەتی بەرەوپێشبردنی ژێرخانی واڵتەكەمان كە خۆی
ل��ە تۆڕێكی موتەكاملی ج��ادە و ب��ان و ئ��او و كارەبا و بەنداو و ...دەنوێنێ ،بە دوای��ەوە هەم ك��ەرت��ی كشتوكاڵ و ب��ە پیشەسازی ك��ردن��ی و پرۆژەكانی سامانی ئاژەڵی ،پرۆژەكانی بیناسازی و پ��رۆژەك��ان��ی پ��ی��ش��ەس��ازی��ە پترۆكیمیاویەكان ك��ە پاڵپشتی و ه��اوك��اری دەوڵ��ەت��ی پ��ێ��وە بێت گەشەدەكەن و لە رێگاشیانەوە بە دەی��ان ه��ەزار پرۆژەی مام ناوەندی و بچوكی كەرتی تایبەتی بە تەكیانەوە دادەمەزرێن و بەهۆشیانەوە زیاتر لە ملیۆنێك دەستی كار دەكەوێتە ناویانەوە و دیاردەی كۆچی پێچەوانە لە هەولێر و سلێمانی و دهۆك و بگرە كەركوك و شاری تریش بۆ الدێ و قەزا و ناحیەكان دروست دەبێت .كاری وەهاش لە هەموو رووێ��ك��ەوە ب��ە پ��ۆزەت��ی��ڤ ب��ە س��ەرم��ان پێچەوانە دەبێتەوە .لەو نێوەندەدا كەرتی گەشتوگوزاریش بە فراوانی گەشە دەك��ات .دەبێت ئ��ەوەش بڵێین ئ��ەو ك��ەرت��ی گەشتوگوزاریە ه��ەر ل��ە توركیای تەنیشتمانە ،بەشی شێری لە داهاتی نیشتمانی دەست دەكەوێ . گرتنە بەری رێگای لەو بابەتانە مانای وایە تۆ ئ��ەو زەمینەیە بۆ واڵت��ەك��ەت خ��ۆش دەك��ەی كە بۆ پاشەڕۆژ تەنیا خۆت بە كەرتی نەوت و داهاتەكەی نەبەستیتەوە و بە دواشیەوە نەك ئێمە كە ()%٩٠ی كەلوپەلە ئیستهالكی بەتایبەتی خۆراكیەكانمان ل��ە دەرەوە ب��ۆ ب��ێ��ت ،بەڵكو بۆ پاشەڕۆژێكی نزیك دەتوانین لە جیاتی هێنانە ناوەوەی ئەو كەلوپەالنە ،لە واڵتی خۆمان وەبەری بێنین و هاوردەشی بكەین...
بێ هەڵوێستیتان سنوری بەزاند! ل���ەگ���ەڵ ب���وون���ی چ��ەن��دەه��ا ه����ۆك����اری راگ����ەی����ان����دن ب��ە بەیان ناسیح سەرجەم كەناڵەكانی تی ڤی و رادیۆ و رۆژنامە و گۆڤاری س��ەرب��ەخ��ۆ و س���ەر ب��ە ح��زب��ە دەس��ەاڵت��دارەك��ان ل��ە هەرێمی باشوری كوردستان ،كە دەبێت نوێنەرایەتی گەل بكەن و لە ساتە هەستیار و پێویستییەكاندا ببن بە نمونەیەكی بەرچاو و شایستە لەسەر هەڵوێست نواندن لە پرسە نەتەوەییەكاندا ،بەاڵم بە داخ��ەوە دەبینین ئەم راگەیاندنانە جگە لە چ��ەن��د ب��ەرن��ام��ە و پ��رۆگ��رام��ێ��ك��ی رۆت��ی��ن��ی و چەواشەكاری نەبێت ،ك��ەوا دەری��دەخ��ەن گەلی ك��ورد لەوپەڕی خۆشگورەزانیدا دەژی ،هیچ هەڵوێست و بەرنامە و پرۆگرامێكیان نییە ببێت بە مایەی شانازی بۆ گەلی كورد. ئەوەی جێگەی داخ و شەرمەزارییە ،ئەوەیە زۆربەی زۆری ئەم كەنااڵنە خۆیان بە نوێنەری هەر چوار بەشەكەی كوردستان دەزانن و خۆیان
وا دەردەخ���ەن لەگەڵ خەمی ه��ەر كوردێكدان لە هەر جێیەكی دونیا بێت ،بەاڵم لە راستیدا ئەم كەنااڵنە نەك هەر نوێنەری تەواوی گەلی كورد نین و نوێنەرایەتی هەر چوار بەشەكەی ك��وردس��ت��ان ن��اك��ەن ،ب��ەڵ��ك��و ب��ەپ��ێ��ی خ��واس��ت و داخ��وازی��ی��ەك��ان��ی دوژم��ن��ان��ی ك��ورد ك��اردەك��ەن. ه��ێ��ن��دەی خ��زم��ەت ب��ە كلتور و ف��ەره��ەن��گ و بەرنامەی دوژمنان دەكەن ،چارەكێكی ئەوە لە خزمەتی فەرهەنگ و كلتور و رۆشنبیری گەلی ك��ورددا نین و بەرنامە و پرۆگرامەكانیشیان تەنیا بۆ بەرچاوتاریككردنی ئەو هەموو خەڵكە هەژار و بێ كارەیە ،كە رۆژانە بە كوللەمەرگی ژیان بەسەر دەبەن. لەبەر بوونی ئازادییەكی سنوردار لە هەرێمی ب���اش���وری ك��وردس��ت��ان و ب��وون��ی ح��ك��وم��ەت و دەس��ەاڵت��ی ك���وردی ل��ەم هەرێمە ك��ە بەشێكی نیمچە ئ��ازادك��راوی خاكی كوردستانە ،هێشتا س��ێ ب��ەش��ەك��ەی دی��ك��ەی ك��وردس��ت��ان ل��ەژێ��ر دەس��ەاڵت��ی داگ��ی��رك��ەران��دان ،دەب��ێ��ت حكومەت و دەسەاڵتی ك��وردی بە سەرجەم میدیاكانەوە
خ����اوەن ه��ەڵ��وێ��س��ت��ی ن��ەت��ەوەی��ی ب��ن ل��ە پ��رس��ە چ��ارەن��وس��س��از و ن��ەت��ەوەی��ی��ی��ەك��ان��دا ك��ە ل��ەس��ەر گەلی ك��ورد بەڕێوەدەچێت ،ببن بە پێشەنگ بۆ گ��ەل و نیشانی هەموو واڵت��ان��ی جیهانی ب��دەن كە ئ��ەوان نوێنەر و دەنگی راستەقینەی گەلی ك��وردن بە گشتی ،چونكە خەمی هەر ك��وردێ��ك ل��ە ه��ەر بەشێكی ك��وردس��ت��ان خەمی هەموو كوردێكە بە بێ جیاوازی و نوێنەرایەتی ه��ەر چ���وار ب��ەش��ەك��ەی ك��وردس��ت��ان دەك���ەن ،تا ب��ۆ دوژم��ن��ان و داگ��ی��رك��ەران��ی گەلی ك��وردی بسەلمێنن گەلی ك��ورد یەكگرتووە و پشتی یەكتر بەرنادەن ،بەاڵم بە داخەوە ئەمە نەبینراوە تا ئێستا لە باشوری كوردستان بە سەرجەم حزبە دەسەاڵتدار و ئۆپۆزسیۆنەكانیشەوە ،لەسەر ئەو پێشێلكاری و قەدەغەكردنی زمان و لەسێدارەدان و زیندانیكردنی كوردان لە باكور و رۆژهەاڵت و رۆژئاوای كوردستان. بۆ نمونە ،كاتێك رژێمی ئێران رۆڵەی كوردی چاالكوانی بواری ئازادی تەنیا داوای كوردبوون دەكات و دەیەوێت وەك كوردێك بژی ،مەحكوم
ب��ە ل��ەس��ێ��دارەدان دەك���ات و راگ��ەی��ان��دن��ەك��ان��ی باشوری كوردستان هیچ هەڵوێستێك نانوێنن، ئەگەر كەناڵێك لە كەناڵەكانیش باسی بكات، وەك ه��ەواڵ��ێ��ك باسی دەك���ات ن��ەك هەڵوێستی نەتەوەیی و دروستكردنی بەرنامەی تایبەت، چونكە دەبێت باش بزانرێت هەڕەشە بۆ سەر هەر رۆڵەیەكی ئازادیخوازی گەلی كورد هەڕەشەیە ب��ۆ س��ەر ت����ەواوی ت��اك��ەك��ان��ی گ��ەل��ی ك��ورد، قەدەغەكردنی زمانی ك��وردی لە گەلی كورد سوكایەتی و بێ رێزییەكی ئاشكرایە بۆ سەر تەواوی مێژووی پڕ لە سەروەری و رەسەنایەتی گەلی كورد بە گشتی ،بەاڵم بۆچی میدیاكان و دەسەاڵت بێ هەڵوێستن ،ئەمە ئەو بابەتەیە كە هەر كوردێك نیگەران و دڵتەنگ و بێزار دەكات ،بۆیە روو لە راگەیاندنەكانی باشوری كوردستان دەكەم و دەڵێم ،ئەگەر هەر بەم شێوەیە ب���ەردەوام بن ئ��ەوا دڵنیا بن گەل لێتان بێزارە، راستە ك��ورد سەردەمێك بە ئاواتی ئ��ەوەوە بوو كەناڵێكی ئاسمانی كوردی هەبێت ،كە دەنگ و رەنگی راستەقینەی بە هەموو دنیا بگەیەنێت،
ب���ەاڵم ئێستا زۆر پ��ەش��ی��م��ان و ب���ێ���زارن ،ل��ەو كەنااڵنەی هێندەی لە ب��ەرژەوەن��دی ناحەزانی كورد كاردەكەن چارەكێكی ئەو بەشە خزمەت بە گەلی كورد و بەرژەوەندییەكانی كورد ناكەن. بەردەوامبوونتان ب��ەم ش��ێ��وازە ب���ەردەوام بونی بێزاری گەل زیاتر دەك��ات و زیاتر گەل لێتان دووردەكەوێتەوە ،چونكە گەل دڵنیایە هەڕەشە بۆ سەر هەر بەشێكی كوردستان هەڕەشەیە بۆ سەر ئەم بەشە نیمچە ئازادكراوەش ،رێگرتن لە بەكارهێنانی زمانی كوردی ئەگەری سڕینەوەی یەكجاری زمانی كوردی و بێ ناسنامەكردنی گەلی كوردی لێدەكەوێتەوە ،هەروەك چۆن بێ هەڵوێستی ئێوەی راگەیاندنیش ئەو زامە زیاتر دەكات ،كە دوژمنان لە دڵی كوردیان داوە ،ئەو ئاگرە خۆشتر دەكات كە دوژمنان بۆ سوتاندنی ت���ەواوی گەلی ك��ورد هەڵیانگیرساندووە ،بە دڵ��ن��ی��ای��ش��ەوە ئ���ەو ك��ەس��ای��ەت��ی و رۆژن���ام���ە و گۆڤارانەی خاوەن هەڵوێستن دیارن و گەل تەنیا ئەوان بە نوێنەر و دڵسۆز دەزانێت و شانازیان پێوە دەكات.
ده‌ستپێشخه‌ری سەرۆك و كێشە تازەكان ئ��ەوەی ل��ەم��ڕۆدا بە ئاشكرا دەیبینین كۆمەڵێك كێشەی ت������ازەی������ە ،ك����ە ل����ە دوای م����وب����ادەرەك����ەی س���ەرۆك���ی هەرێمەوە دێنە ئاراوە ،پێموایە هێمن بەرزنجی ئەو كێشانە پالنێكی مێژوییان ه��ەی��ە ب���ەرام���ب���ەر ب����ەدۆزی كورد و نەتەوەكەی ،لەسەر و ئەمانەشەوە رای خۆم هەیە بەرامبەر بە حكومەتی نوێی عەرەبی شۆڤێنی ئەوكات و گورگە عەرەبی ئێستا لە پێستی م��ەڕدا ،ئێستا سیاسەتمەدارانی شۆڤێنیستی عەرەبی و سەكردە شۆڤێنیستەیەكان، باش لەوە تێگەیشتوون كە دەتوانن دور لە هێزی چەك بەڕە ترازاوەكەی هەرێمی كوردستان وەستایانە بەچنینەوەی ل��ەس��ەر خ��ۆ بهێنەوە س��ەر ب��ەڕەی نەخشەی عەرەبی عێراق ،موبادەرەیەك بەهۆی ئەو كێشانەوە كە رۆژ ب��ەڕۆژ كێشەی زیاتر دروست دەبێت بۆ كورد تێدا خەریكە وامان لێدەكات بڵێین س���ەرۆك پ��ەل��ەت ك��رد س���ەرۆك ع��ەرب قابیلیەتی ئەوەی نەبوو وات بۆ كردن ،لەمێژ‌ه وتومە گەلی ك��ورد چەند پێویستی ب��ە س��ەرك��ردەی رۆشنبیر هەیە ئەوەندە گرنگە سیاسەتمەدار و س��ەرۆك و سەركردەكانی بیرمەندانی سیاسی بن ،النی كەم بەپالنی بیرمەندانەوە بەرەو روی كێشەكان بێتەوە،
هەڵە نیە ئەگەر زۆرجار سەرۆكت ئاگادار بكەیتەوە پێی بڵێیت زیندوكردنەوە و بەهێز كردنی دوژمن لە ماڵی خۆتدا و ی��ان پاڵپشتی بكەیت دواج��ار نانی نمەك بە سوێری دەخۆیت ،پێم وانیە ئەوەی سەرۆكی هەرێم كردبێتی كارە راستە كە بێت بۆ گەلی كورد ،ئەمە رای منە كە تەنیا ناو بانگێكە و شەرفێكە بۆ خۆی هیچی دیكە. ئەو موبادەرەیە پێگە و هێزی ك��وردی پچوك كردەوە ،ئەوە بەالمەوە زۆر گرنگ نیە بزوتنەوەی گۆڕان دەربكرێت لە پشكی هاوپەیمانێتی پرۆسەی حوكمڕانی گەالنی عێراق ،مەترسی لێرەدا ئەوەیە كە رەنگە رستەی حكومەتی گەالنی عێراق تا چوار ساڵی دیكە بڕ بكات ،لەچوار ساڵی داهاتودا هەمان ئەو عەرەبانەی لە سایەی موبادەرەكەی جەنابی سەرۆكدا كۆك كران ،چیتر نەڵێن حكومەتی گ��ەالن��ی ع��ێ��راق ،بەڵكو بڵێن حكومەتی گەلی عێراق ،موبادەرەیەك كە تێدا توركمان و گۆڕان و مەسیحی راوەدوو بنێ. هەروەها راگواستنی ك��ورد لە ج��اران روی لە زیاد بوون بێت لەسەر و هەموشیانەوە لێبوردنێكی قبوڵكراو بێت بۆ بەعسیەكان قابیلیەتی شانازی كردنی نیە ،بەڵكو ئاكامەكانی ئەو كێشانەی لێوەی دروست دەبن تەنیا كورد وتەنی كاڵەك شكاندنی بە ئەژنۆی دەوێت لەسەرئەنجامدا ،لە جێگەیەكی تردا وتوومە ،بودجەی ( )%17پارەیەكی ئەوەندە خەیاڵی
نیە بۆ ژیاندنی خەڵكی هەرێمی كوردوستان. هەروەها ژیاندنەوە و ئاوەدانكردنەوەی كوردستان و ژێرخانەكەی ،ئەگەر بەراورد بكەین لە نێوان ئەو هەموو كوتلە و سەكردە و سەرۆك حزب و هەموو ئەو تەیارە بەرپرسانەی موچە بۆخۆیان و پاسەوان و كاروبار و سەفەر و خوانی ساڵێكی خۆیان وەردەگرن، لە رێژەی بڕە پارەی ( )%17كە زیاترە ،دێمەوە سەر ئەو موبادەرەیە كە چ گەورەترین هەلهەلەی پێوە لێدرا بەتایبەت لەناو میدیای پارتیدا ،دواجار چ كارەساتێك دروست دەكات لێبوردنی بەعسیەكان و هێنانەوەیان بۆ نێو پرۆسەی سیاسی تەنیا مافی واژوی نیە الی سەركردایەتی سیاسی ،بەڵكو ئەوە پێویستی بەڕای تاك بەتاكی گەلی كوردستانە، كە پێموایە ئەوانە پێویستیان بە خەجاڵەت نامەیە نەك لێبوردە نامە ،بەڕاستی نەك گومانم هەیە لە شۆڤێنیەتی عەرەبێكی سەركردە كە الی من جیاوازیان نیە میانڕە و بن یان ت��ون��دڕەو ،بەڵكو گومانیشم هەیە ل��ەو عەرەبانەی كە بۆ كاریش دێن و دەیانەوێت بە تەقینەوە و كاری تیرۆرستی هیچ نەبێت رێ��ژەی مرۆڤەكانمان كەمبكەنەوە، بۆیە پێموایە هەندێك جار س��ەرۆك پەلە دەك��ات، ئەگەر بڕیارێك بدات تەنیا یەك مرۆڤی كورد تێیدا زەرەرمەند بێت ،هەڵەیە ئەگەر تەنیا بۆ موبادەرەیەك كە سەرئەنجامی بە ترسناك دەبینم تەنیا لە نێو راوێژی هەندێك كەسانی سیاسی دابێت.
بەڵكو دەب��ێ��ت م��ەس��ەل��ەی��ەك ك��ە پ��ەی��وەن��دی بە ژیانی خەڵكی كوردستانەوە هەیە ،رای زۆرینەی جەماوەری خەڵكی كوردستانی بۆ كۆبكرێتەوە، لەمەشدا شورەیی نیە لە دەرگ��ای م��ااڵن بدرێت ب��ۆ را وەرگ��رت��ن ،هەمیشە شتێكی حكومەتی ئیسرائیل سەرنجم رادەكێشێت ،كاتێ سەربازێك بەدیل دەگیرێت لە بەرامبەریدا بە بیست گیراوی دوژمنەكانیان دەگۆڕنەوە ،ئەوەش هێمای گرنگی م��رۆڤ��ی ق��ەوم��ەك��ەی خۆیانە ل��ە الی��ان ن��ەك هەر تێڕوانینێكی س��ی��اس��ی ،دەپ��رس��م ئ��ای��ا س��ەرۆك��ی هەرێم گەر بیەوێت موبادەرەیەك بكات بۆ كێشەی ناوچەداگیر كراوەكانی كوردستان وەك كەركوك موسڵ خانەقین و ت��ەواوی��ان ئایا سەركردەكانی عێراقی ع��ەرەب��ی دێ��ن ب��ەدەم ئ��ەو م��وب��ادەری��ەوە؟، ئەوە بۆ سەركردەیەكی سیاسی دەوڵەتی ئێران لە بەرامبەر بە شۆڕشگێڕێكی ك��ورد بە م��وب��ادەرە و دەستكەوتی دەزانێت لەسێدارەی بدات ئیمزای ب��ۆ بكات ك��ە م��ن ل��ەگ��ەڵ ئ���ەوەدا نیم س��ەرك��ردە كوردەكانمان لەگەڵ حكومی لەسێدارەداندا بن ،ئەوە بۆ الی ئێمە دوژمن وەك دۆست تەماشا دەكرێت، حەسانەیان لەسەر هەڵدەگیرێت و لێیان دەب��وورن، كەواتا ئەگەر ئەم موبادەرەیەی سەرۆكم گرنگ بێت ،دەبێت ئیدی سەرۆكی هەرێم موبادەرەكانی زوو زوو ب��ك��ات ،م���وب���ادەرە ب��ك��ات ب��ۆ ن��اوچ��ە داگیركراوەكان بۆ خستنەوەیان بۆ ژێر دەسەاڵتی
حكومەتی هەرێم ،موبادەرە بكات بۆ سەربەخۆیی گەلی كورد لە هەرێمدا مافی چارەنوس بخرێتە روو ،موبادەرە بكات حزب لە حوكمەت جیابكرێتەوە، ئاین لە دەوەڵە بەڕێو بردن ،لەیەك خستنی ماڵی كورد و خەمخواردنی هەمووان ،موبادەرەیەك كە ت��ەواوی بنكە و بارەگای سەركردایەتی سیاسی ك��ورد ب��ە ئیجباری بباتە ن��او ش��اری ك��ەرك��وك، موبادەرە بكات گەندەڵی و دوو ئیدارەی نەهێڵێت ل��ە ن���او دام���ودەزگ���اك���ان���ی ح��ك��وم��ەت��دا ،دەب��ێ��ت موبادەرەیەك بكات بە نەدانی نەوتی هەرێم تا ئەو ێ دەكرێت ،كێشەی كاتەی مادەی ( )140جێبەج ناوچەداگیر كراوەكان چارەسەر دەبێت ،موبادەرە ێ لە بەغداد بەهەر رەنگێكەوە بكات ئ��ەوەی لەو نوێنەرایەتی كورد دەكات وەك كورد بدوێت و كار بكات ن��ەك وەك رەنگی فراكسیۆنی حزبەكەی، موبادەرەیەك بكاتەوە بۆ ئەو حەقەی بزوتنەوەی گۆڕان بەپێی ئستیحقاقی قەومی سیاسی وەری بگرنەوە ،نەك پەراوێز خستنیان وەك نەیار لەڕووی سیاسی و قەومیەوە لێیان بڕوانرێت ،موبادەریەك بكاتە كارتی فشار بۆ زیاتر ئاوەدانی و گەشەی ژیانی پێشكەوتووی خەڵكی هەرێمی كوردستان، م��وب��ادەری��ەك بكات ب��ۆ ئاشتكردنەوەی خەڵكی كوردستان لە دەسەاڵتی چەوتی حزبی ،ئەمانە لەمڕۆ ب���ەدواوە ئیدی ئیشی سەرۆكم سەرۆكی هەرێمە بەو پێیەی بەڕێزیان دەتوانن موبادەرە بكەن.
پرسی چه‌تر
ره‌مه‌زان ،ب ه ئااڵى کوردستانه‌وه بۆ هاوکارى ده‌گه‌ڕێت
پرسی چه‌تر ،پانتاییه‌ک ه (چه‌تر) بۆ گوزارشتکردنی رای ئێوه‌ی هاواڵتی ره‌خساندوو ه تائازادان ه لێره‌وه هه‌ر هه‌فته و له‌سه‌ر پرسێکی گه‌رم بۆچوونی خۆتان بخه‌نه‌ڕوو.
ئا /بێری
پرسى ئه‌مجار‌ه تایبه‌ت ه به‌ڕاى ئێو‌ه له‌سه‌ر (نه‌بوونی ژن ل ه پۆست ه وزاریه‌کانی حکومه‌ت ه نوێی عێراقدا).
ده‌بێت رۆژ به رۆژ به‌ره‌وپێش بچین نه‌ک بگه‌ڕێنه دواوه ،بۆ ئه‌وه‌ی حکومه‌تی نوێی عێراقی فیدڕاڵ بێ که‌م و کوڕی بێت ده‌بێت پۆستی وه‌زاری بدرێته ژنان.
کورده محه‌مه‌د – مامۆستا /له‌دێر زه‌مانه‌وه غه‌در له ژن ده‌کرێت هه‌تا ئێستاش ،ئه‌وه‌تا خۆتان ئه‌ڵێن نه‌بوونی ژن له پۆسته وه‌زاریه‌کانی حکومه‌تی نوێدا ،که‌واته ئه‌و نوێنه‌رانه‌ی ژنان له ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌ران غه‌دریان لێکرا! بۆیه ئه‌ڵێم هه‌تا به‌یانی بڵێین دونیا پێشکه‌وتووه و خه‌ڵک گهیشته سه‌ر مانگ هیچ سودی نیه. ک��ام��ه‌ران ج���ه‌الل – دوک��ان��دار/
دره‌خ��ش��ان ب �ه‌ک��ر– ژن��ی م��اڵ �هوه/
ئا /شاخه‌وان شوانی
ژن نیوه‌ی کۆمهڵه ،ئه‌گه‌ر هیچ پۆستێکی نه‌درێتی مانای ئهوهیه تۆ نیوه‌ی کۆمه‌ڵت ل ه مافه‌کانی ب��ێ��ب �ه‌ش ک����رد ،ب��ۆی��ه پ��ێ��م ب��اش�ه سه‌رۆکی حکومه‌تی عێراقی فیدراڵ به وه‌زاره‌ته‌کاندا بچێته‌وه.
فاتمه وه‌لی – فه‌رمانبه‌ر /ئهوه پێشێلکردنی مافی ژنانه ،ئه‌مه‌وێت بزانم هه‌تا که‌ی ژن��ان بچه‌وسێته‌وه، ئ���ه‌ب���وو ئ����ه‌وان����هى ل���ه ئ �ه‌ن��ج��وم �ه‌ن��ی نوێنه‌رانی عێراقن به هیچ شێوه‌یه‌ک رازی نه‌بوونایه ژنان له پۆسته وه‌زاریه‌کان بێ به‌ش بن، چونکه ئهوه مافی سروشتی ژنانه پۆست وه‌ربگرێن و ببنه نوێنه‌ر و سه‌رپه‌رشتی وه‌زاره‌ت بکه‌ن. پ���ش���ده‌ر غ���ه‌ری���ب ئ���ه‌ح���م���ه‌د – خوێندکار /هه‌ق وایه ژنان خۆیان
به‌مه رازی ن�ه‌ب��ن ،چونکه ئهمه م��اف��ی خۆیانه ن �ه یه‌کێکی تر، بۆیه ده‌بێت له ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌ران نوێنه‌ره ژنه‌کانمان بگرن و داوای هه‌قی خۆیان بکه‌ن ،یاخود ژنان له هه‌موو شاره‌کانی عێراق پێویسته خۆپیشاندان ئه‌نجام بده‌ن ،باشه کوا ئه‌و هه‌موو رێکخراوه ژنانه‌ی ناو شار؟ ئه‌ی ئه‌وان ئیشیان چییه؟ بۆیه ئه‌ڵێم م��ادام ئ�ه‌وان هیچ ناکه‌ن پێویست ناکات ژن پۆستێکی وه‌زاریان پێ بدرێت. پ��ۆاڵ ج��ه‌ب��ار /ن �ه‌دان��ی پۆستی وه‌زاری به ژن گه‌ڕانه‌وه‌یه بۆ دواوه ئێمه ئێستا له سه‌ده‌ی ( )21داین و
هه‌مه‌ڕ ه‌نگ
وه‌ک ژن��ێ��ک پ��ێ��م ب��اش �ه ژن���ان پ��اب �ه‌ن��دی رێ��ن��م��ای�ه‌ک��ان��ی خ��وای گ����ه‌وره ب��ن و خ��زم �ه‌ت��ی م���اڵ و مێردی خۆی بکات ،که‌واش ئه‌ڵێم مه‌به‌ستم ئهوه نییه ژن ببێته کۆیله و هه‌ر چه‌وساوه بێت ،به‌ڵکو خوێندن بکات و بڕوانامه به ده‌ست بهێنێت و له ده‌زگاکانی حکومه‌تیش دابمه‌زرێت.
سامان حه‌سه‌ن /ئه‌م حکومه‌ته‌ی ئێستا ح��ک��وم�ه‌ت��ێ��ک��ی ت����ه‌واو نییه و ک �ه‌م��وک��وڕی ت��ێ��دای � ه ل �ه رووی دابه‌شکردنی پۆسته وه‌زاریه‌کانیه‌وه، چونکه هیچ پۆستێک نه‌دراوه‌ته ژن، له هه‌موو واڵتانی دونیا ده‌بینین ژن پۆستی بااڵی ههیه، به‌اڵم بهداخهوه ئێمه رۆژ به رۆژ هه‌وڵی چه‌وسانه‌وه‌ی ژنان ده‌ده‌ین و له کار دوریان ده‌خه‌ینه‌وه. ئومێد حسێن – سه‌ره‌تاش /له ئه‌مه‌ریکا ژنێک منافه‌سه‌ی ئۆبامای کرد بۆ ده‌سه‌اڵت ،به‌اڵم له‌واڵتی ئێمه رۆژ به رۆژ خهریکه بگه‌ڕێین‌ه دواوه و ئه‌گه‌ر وا بڕوات وه‌ک سااڵنی پێش هه‌فتاکان ژنان دیل ده‌کرێن له ماڵه‌وه، باشه له‌قورئانی پیرۆزدا باس لهوه ده‌کرێت که ژنان ماف و به‌شی ههیه باشه نازانم بۆ بێ به‌شده‌کرێن. سیروان سه‌رگه‌ڵۆیی – کاسب/
ب���ه پ��ۆش��ی��ن��ى ئ���ااڵى ک��وردس��ت��ان �هوه ره‌م����ه‌زان ع��وم�ه‌ر ح �ه‌وت ساڵه بۆ چاره‌سه‌رى نه‌خۆشیه‌که‌ى ب �ه دواى ک��ۆک��ردن �ه‌وه‌ى هاوکاریدا ده‌گه‌ڕێت. ه����اواڵت����ی ره‌م�������ه‌زان عومه‌ر ،که ده‌ڵێت :ناسراوم به (ره‌مه‌زان کوردستانى) ب��ۆ رۆژن���ام���هى (چ�ه‌ت��ر) ب���اس ل����هوه ده‌ک����ات که خه‌ڵکى شارى که‌رکوکه و م����اوه‌ى ح����ه‌وت ساڵه به پۆشین و هه‌ڵگرتنى ئ�����ااڵى ک���وردس���ت���ان���هوه ش���اره‌ک���ان���ى ه���ه‌ول���ێ���ر و سلێمانى و ده����ۆک و ناوچه‌ى به‌رزان و ههڵهبجه گ����������ه‌ڕاوه ،م �ه‌ب �ه‌س��ت��ى گه‌ڕانه‌که‌ى وه‌ک خۆى ده‌یخاته‌ڕو‌و بۆ داواک��ردن فۆتۆ :بێریڤان و کۆکردنه‌وه‌ى هاوکاریه له به‌رپرسانى کورد و لهو رێگهیهوه داواى هاوکارى مادى ده‌کات بۆ چاره‌سه‌رکردنى نه‌خۆشیه‌که‌ى. ره‌مه‌زان کوردستانى ده‌ڵێت :هێرۆخان هه‌ندێک یارمه‌تى دام ،به‌اڵم بۆ نه‌خۆشیه‌که‌م پێویستم به پاره‌یه ،هیچ موچه‌یه‌ک یان سه‌رچاوه‌یه‌کى مادیم نیه. ره‌مه‌زان هۆکارى پۆشینى ئااڵى کوردستان بۆ هه‌ستى خۆى وه‌ک کوردستانیه‌ک دهگێڕێتهوه ده‌ڵێت :بۆیه ئه‌م جل‌ه ئااڵی‌ه ده‌پۆشم که‌رکوک بگهڕێتهوه سه‌ر خاکى کوردستان.
گه‌رماى زه‌وى ،برنج که‌م دهکاتهوه
پێمباش‌ه خۆشکانمان له ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌ران پۆستی وه‌زاریان پێ بدرێت وه‌ک سااڵنی راب����ردوو ،به‌هه‌قی خ��ۆش��ی��ان ده‌زان������م ،چ��ون��ک �ه ژن��ى لێهاتوومان زۆره. ئ��ارام حه‌سه‌ن – خوێندکار /به هیچ شێوه‌یه‌ک له‌گه‌ڵ ئ���ه‌وه‌دا نیم که ژن هیچ پۆستێکی وه‌زاری�����ان پێنه‌درێت، چونکه ژن��ان��ی��ش م��اف��ی خۆیانه ک �ه وه‌زاره‌ت��ێ��ک��ی��ان هه‌بێت وه‌ک حکومه‌تی پێشوو.
بۆ به‌رچاوی به‌رپرسان
که‌مئه‌ندامان له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ی سێ مانگ جارێک موچ‌ه وه‌رده‌گرن ،ده‌بێت له‌نێو قوڕ و چڵپاودا شه‌ونخونیش بکه‌ن!!...؟؟ بۆ بینینی کۆمه‌ڵێک لهو وێنان‌ه سه‌ردانی سایتی ( )www.chatrpress.comبکه‌ن.
فۆتۆ :ئه‌ژی جه‌مال
ونبوون جانتایه‌کى پاره‌ى (مهستوره مه‌حمود محه‌مه‌د) ونبوو‌ه ک ه پێناسی (سه‌ندیکای رۆژنامه‌نوسان ،رۆژنامه‌ى چه‌تر ،رێکخراوى ڕیچ) و مۆڵه‌تێکى شۆفێرى تێدایه ،هه‌ر که‌سێک دۆزیویه‌تیه‌و‌ه بیگێڕته‌و‌ه بۆ ئۆفیسى رۆژنامه‌ى (چه‌تر) یان په‌یوه‌ندى بکات ب ه ژماره مۆبایلى (.)0770 1437455
توێژینه‌و‌ه زانستیه‌کان ئاشکرایان کردوه به هۆى گه‌رمبوونى پله‌ى گه‌رماى زه‌وى به‌رهه‌مهێنانى برنج له کیشوه‌رى ئاسیا رووى له که‌مبوون کردووه. لێکۆڵینه‌وه‌کان ده‌ریانخستوه که پله‌ى گه‌رمى روو ل ه زیادبونه و هه‌وا له شه‌ودا کاریگه‌رى نێگه‌تیڤى له سه‌ر راده‌ى به‌رهه‌مهێنانى برنج ههیه ،ل ه هه‌ندێک شوێنى شه‌ش واڵتى به‌رچاوه‌ى به‌رهه‌مهێنه‌رى برنج ل ه کیشوه‌رى ئاسیا ل ه ماوه‌ى ( )25ساڵى رابردوودا ئه‌م به‌رهه‌م ه کشتوکاڵی ه ( )%20که‌مى کردوه. لێکۆڵینه‌وه‌کانى کاردانه‌وه‌کانى زیادبوونى پله‌ى گه‌رمى گۆى زه‌وى ئه‌و ئاراسته‌یان ئاشکرا کردوه گه‌رما ( )3پله تێپه‌ڕیو‌ه کاریگه‌رى نێگه‌تیڤى ده‌بێت له‌سه‌ر هه‌موو به‌رهه‌مه دانه‌وێڵه‌کانى سه‌رتا سه‌رى جیهان. برنجیش یه‌کێک ه ل ه گرنگترین دانه‌وێڵه‌کان ک ه رۆڵى بنه‌ڕه‌تى هه‌ی ه له خوارده‌مه‌نى زۆربه‌ى خه‌ڵک له ئاسیا و ئه‌فریقا ،ئاسیا له ()%90ى برنجى جیهان به‌رهه‌م ده‌هێنێت، که‌مبونه‌وه‌که‌ى به‌رهه‌مى برنج ک ه ده‌بێت ه هۆى دابینکردنى خوارده‌مه‌نى دانیشتوانى جیهانه رۆژ به رۆژ روو ل ه زیادبوونه ،به‌و هۆیهشهوه جیهان توشى کێشه‌ى جدى ده‌کات ،هاوکات بانکى جیهان سه‌باره‌ت ب ه که‌مبوونى دانه‌وێڵه‌کان و کێشه‌ى دابینکردنى خوارده‌مه‌نیه‌کان نیگه‌رانى خۆى ده‌ربڕى.
ساڵی یه‌که‌م ژماره 39 دووشه‌ممه 2710/10/20 - 2011/1/10
15
له‌م گۆشه‌یه‌دا هه‌رجار‌ه و زانیارییه‌کی پزیشکی له‌الیه‌ن پزیشکێکی پسپۆڕه‌وه ده‌خرێته‌ڕوو
د.رێبوار غه‌ریب
نه‌خۆشى شیزۆفرینیا
ئ���ه‌م ن �ه‌خ��ۆش��ی �ه ی�ه‌ک��ێ��ک�ه ل��ه ن�ه‌خ��ۆش��ی�ه ق��ورس�ه‌ک��ان ک�ه کاریگه‌ریه ده‌رون��ی�ه‌ک��ان��ى ب ه زۆرى له ته‌مه‌نى گه‌نجێتیدا ده‌بێت ،کۆمه‌ڵێک ن��ی��ش��ان�هى ج�ه‌س��ت�هی��ى و ده‌رون����ى زۆرى ههیه هه‌موو الیه‌نه‌کانى ژیانى ئه‌و که‌سه‌ى توشبووه ده‌گرێته‌وه ،به رێژه‌ى ( )%1له ناو کۆمه‌ڵگادا ههیه. ه���ۆک���ارى س��ه‌ره��ه‌ڵ��دان��ى ن �ه‌خ��ۆش��ی �ه‌ک �ه :به ش��ێ��وه‌ی �ه‌ک��ى گ��ش��ت��ى ن �ه‌خ��ۆش��ی �ه ده‌رون��ی��ه‌ک��ان ب �ه ش��ی��زۆف��ری��ن��اش �هوه ه��ۆک��ارێ��ک��ى ت��ای��ب �ه‌ت و دیاریکراوى نیه و کۆمه‌ڵێک بیردۆز و هۆکار هه‌ن بۆ توشبون به‌و نه‌خۆشیانه له‌وانه هۆکاره بۆماوه‌ییه‌کان ،چونکه ئه‌گه‌ر که‌سێک دایک و باوکى یه‌کێکیان شیزۆفیرینیایان هه‌بێت ،ئهوه ئه‌گه‌رى له ()%13ى توشبوونى به نه‌خۆشیه‌که‌ى ههیه ،ئه‌مه‌ش له‌کاتێکدا ئه‌گه‌ر هه‌ردوو دایک و ب��اوک ت��وش ب��ووب��ن ئ �ه‌وا ئ �ه‌گ �ه‌رى ()%50 ڕێ��ژه‌ک �هى زی��اد ده‌ب��ێ��ت ئ�ه‌م�ه‌ش واپ��ش��ان��ده‌دات که چینێک ه�ه‌ن هه‌ڵگرى ئ�ه‌م نه‌خۆشیه‌ن و ئه‌گوازرێته‌وه له باوانه‌وه بۆ نه‌وه‌کان ،هۆکارى کیمیایى ههیه که گۆڕانکاریه له هه‌ندێک م���اده‌ى کیمیایى ل �ه مێشکى م��رۆڤ��دا وه‌ک ماده‌ى (دۆفامین) ئه‌م ماده‌یه گۆڕانکاریه‌ک و تێکچونێکى ب���ه‌س���ه‌ردا دێ���ت ل �ه مێشکى نه‌خۆشه‌که‌دا ،هه‌روه‌ها کۆمه‌ڵێک گۆڕانکارى پێکهاته‌ى ده‌ماغى مرۆڤ واده‌کات گۆڕانکارى له مێشک و ده‌ماغ و زۆر به‌شى ناوه‌وه‌ى مرۆڤدا دروس��ت بکات ئهمانه و چه‌ند هۆکارێکى تر که بۆ سه‌رهه‌ڵدانه‌وه‌ى ئه‌م نه‌خۆشیه ههیه وه‌ک (کێشه کۆمه‌اڵیه‌تى و ئابورى و خێزانیه‌کان) که وا ده‌ک�ه‌ن ئه‌گه‌ر که‌سێک نه‌خۆشیه‌که‌ى ال ک��ۆن��ت��ڕۆڵ ک��راب��ێ��ت ب���ه‌ده‌رم���ان ئ �ه‌گ �ه‌رى سه‌رهه‌ڵدانه‌وه‌ى زیاد بکات. نیشانه‌کانى نه‌خۆشیه‌که :کۆمه‌ڵێک نیشانه‌ى پۆزه‌تیف و نێگه‌تیفى ههیه که له دابه‌شکردندا دوو جۆر نیشانه‌یه. یه‌که‌م :ئه‌و نیشانه‌ى له‌کاتى دابه‌شکردندا ب �ه‌ن��ی��ش��ان �ه م���وج���ه‌ب���ه‌ک���ان ن����اس����راون وه‌ک (هه‌ڵوه‌سه‌کردن و واهیمه و تێکچونى قسه به شێوازى نائاسایی و تێکچونى هه‌ڵسوکه‌وت). دووه‌م :نیشانه سالبه‌کان وه‌ک (تێکه‌ڵنه‌بونى کۆمه‌اڵیه‌تى و توشبوونى به گۆشه‌گیرى و که‌م قسه‌کردن و نه‌مانى تموح و هه‌روه‌ها نه‌مانى پالن بۆ ژیانى داهاتوو). کۆمه‌ڵێک نیشانه‌یه‌ى تریش ههیه له‌وانه که‌سه‌که شه‌ڕانگێز و توندوتیژ بێت یان ره‌نگه زۆر هێمن و له‌سه‌رخۆ بێت .هه‌روه‌ها نیشانه‌ى ترى وه‌ک ئ�ه‌وه‌ى پێده‌چێت زۆر هه‌ڵسوکه‌وتى سه‌یر ئه‌نجام بدات ،له کاتێکى دیارى کراو‌دا شتێک ئ �ه‌ن��ج��ام ب���دات ک �ه ک���ه‌س پێشبینی نه‌کات جاریواش ههیه په‌نا بۆ ئازاردانى خۆیان ده‌ب �ه‌ن ()%15-10ى ئه‌مجۆره نه‌خۆشیه په‌نا بۆ خۆکوشتن ده‌به‌ن ،یاخود په‌نا بۆ ئازاردانى خه‌ڵک ده‌به‌ن که ئازارى خه‌ڵکى ده‌ده‌ن و زۆرجار دهگاته حاڵه‌تى خه‌ڵک کوشتن. چاره‌سه‌رى نه‌خۆشى شیزۆفرنیا :ئه‌م نه‌خۆشیه ب �ه ب�ه‌ک��اره��ێ��ن��ان��ى ده‌رم����ان چ���اره‌س���ه‌ر ده‌ب��ێ��ت، گروپێک ده‌رمانمان هه‌ن که پێیان ده‌وترێت (دژه سایکۆسس) له کۆمه‌ڵێک ده‌رمان پێکدێن به شێوه‌یه‌کى گشتى ده‌رمانه کۆن و نوێکانمانن، ده‌رمانه نوێکان کۆمه‌ڵیک به‌رده‌ستیان ههیه، ب���ه‌اڵم هه‌ندێکجار ن��رخ��ی��ان زۆر گ��ران �ه و له کوردستان هه‌موویان ده‌ست ده‌که‌وێت له زۆربه‌ى حاڵه‌ته‌کانى وه‌ک (واهیمه و توڕه‌بوون) ده‌بێت به نه‌خۆشه‌که بدرێت ،هه‌روه‌ها چاره‌سه‌رکردن به ته‌زوى کاره‌با له هه‌ندێک حاڵه‌تى شیزۆفیرینیادا که پێى ده‌وترێت به‌ته‌خته‌بون ،ده‌بێت له کاتى دی��اری��ک��راوى خ��ۆی��دا ئ �ه‌و ک��ات �هى نه‌خۆشه‌که ئاماده ده‌کرێت و به‌نجى عام ده‌کرێت به ئامێرى ته‌زوى کاره‌با که لێره‌ش ههیه چاره‌سه‌ر ده‌کرێ، هه‌روه‌ها ئه‌م نه‌خۆشانه پێویستیان به راهێنانه‌وه‌ى کۆمه‌اڵیه‌تى ههیه. ئا /چه‌تر
Be ciyawaziyekanewe le jêr Çetir da kodebînewe
8
تیراژ
به‌ڵێن جێبه‌جێ ناکه‌ن
ژماره‌ی متمان ه خاوه‌ن ئیمتیاز سه‌رنوسه‌ر دیزاین باڵوکردنه‌وه راوێژکاری یاسایی ناونیشان
212 که‌مال حه‌سه‌ن حه‌مه ره‌زا کاروان ساالر ئه‌سرین ئێسکه‌نده‌ری کۆمپانیان په‌یپه‌ر0533130096 - سیروان ئه‌حمه‌د حامد سلێمانی گه‌ڕه‌کی عه‌لی ناجی 07710299753 - 07480179510 5000
ده‌وڵه‌تى کوردیم ده‌وێ 9
Be ciyawaziyekanewe le jêr Çetir da kodebînewe
cetir2010@gmail.com cetir2010@yahoo.com
WWW.Chatrpress.com
2710/10/20
No: (39) Mo.10/1/2011 -
ریکالم
پشوو بۆ شادى یان ماته‌م؟
ریکالم
دام �ه‌زران��دن��ى س��وپ��ا ل ه کوردۆ شوانی هه‌ر واڵتێکدا بۆ پاراستنى س����������ه‌روه‌ری و س���ن���وری نیشتمانه ،به‌اڵم هیچ کاتێک سوپاى عێراق ئه‌و ئه‌رکه‌ى به‌جێنه‌هێناوه ،به‌ڵکو به‌پێچه‌وانه‌و‌ه ههمیشه مایه‌ی نه‌هامه‌تی بووه بۆ گه‌النی عێراق به‌تایبه‌تی بۆ گه‌لی کورد ،ههرچهنده ل ه سه‌ره‌تای دروست بوونییه‌و‌ه ئه‌فسه‌ر و پله‌داری ب �ه‌رزی ک��ورد ئ�ه‌رک��دار ب��ووه ،ب �ه‌اڵم هه‌رگیز له به‌رژه‌وه‌ندی گه‌له‌که‌ی خۆیاندا کارێکیان نهکردووه ،هه‌ر له جه‌عفه‌ر عه‌سکه‌ری یه‌که‌م وه‌زی����ری ب �ه‌رگ��ری س �ه‌رده‌م��ی مه‌لیکه‌و‌ه تا دهگاته بابه‌کر زێباری سوپاساالری عێراقی ب ه ناو فیدراڵ. گ �ه‌ل��ی ک����ورد ی���اده‌وه‌ری���ی���ه‌ک���ی ش��ری��ن و دڵخۆشکه‌ری له‌گه‌ڵ سوپای عێراقدا نیی ه ئیدی بۆ ده‌بێت شه‌شی کانون له پشوو دابین؟ ده‌ب���وو حکومه‌تی ه�ه‌رێ��م رونکردنه‌وه‌یه‌کی له‌سه‌ر ئه‌و یاد‌ه بدایه ،بۆ ئه‌وه‌ی الی خه‌ڵکی کوردستان ئاشکرابووای‌ه ئه‌و پشوو‌ه پشووی ش���ادی و خۆشحاڵیی‌ه ی��ان پ��ش��ووی شین و ماته‌مه؟ چونکه لهو رۆژه‌و‌ه به‌ردی بناغه‌ی ده‌وڵ �ه‌ت��ی ع��ێ��راق دان����راوه و والی �ه‌ت��ی موسڵ (که باشوری کوردستانی ئێستایه) به زۆر لکێندرا به عێراقی عه‌ره‌بییه‌و‌ه و سه‌رجه‌م نه‌هامه‌تییه‌کانی گه‌لی کورد له‌سه‌ر ده‌ستی سوپای عێراق ئهنجامدراوه ،له ن�ه‌وه‌ت ساڵی راب����ردوودا ک�هی سوپای عێراق توانیویه‌تی سنوری ئه‌و عێراقه‌ی ئێمه‌ی کورد به‌ناچاری تێیداین له هه‌ڕه‌ش‌ه و هێرشی ده‌ره‌کی بپارێزێت، له‌سه‌رجه‌م ئه‌و شه‌ڕانه‌ی که رژێمه‌کانی عێراق هه‌ڵیانگیرساندوو‌ه سوپای عێراق هه‌ر به‌شی تێکشکان ب��ووه ،ب �ه‌اڵم بۆ به‌گژداچونه‌وه‌ی گه‌النی عێراق ههمیشه خۆی به‌شێر زانیو‌ه و درێغی نهکردووه له سه‌رکووت کردن و خوێن رشتن و وێ��ران کردنی واڵته‌که‌ی ،بۆ ده‌بێت یادی سوپایه‌ک بکهینهوه که سه‌رتاپای سور‌ه به‌خوێنی خه‌ڵکی کوردستان؟ خاپورکردنی ه�ه‌زاران گوندی کوردستان و ئه‌نفال و زینده به‌چاڵکردنی سه‌دو هه‌شتاو دووهه‌زار مرۆڤی بێ تاوان و شه‌هید کردنی پێنج هه‌زار پیر و الو و ژن و منداڵی ههڵهبجه به‌چه‌کی کیمیای له‌سه‌ر ده‌ستی کام سوپا ئهنجامدراوه؟ زۆرمان ن �ه‌م��اوه بگه‌ین ب �هی��ادی ئ �ه‌و ک��اره‌س��ات��ان�هی به‌ده‌ستی سوپای عێراق ئهنجامدراوه و سااڵن ه ده‌کرێن به پشووی فه‌رمی له کوردستاندا. ئ �ه‌م �ه چ ج����ۆر‌ه س �هی��ر و س �ه‌م �ه‌ره‌ی �ه‌ک � ه له‌الیه‌ک یادی له‌دایکبوونی جه‌الد ده‌که‌ینه‌و‌ه له‌الیه‌کیتر یادی مه‌رگی قوربانی؟! ئه‌گه‌ر که‌سانێک پێیانوابێت سوپای عێراق بێ به‌ریی ه له تاوانه‌کانی حزبی به‌عس ئهوه به‌هه‌ڵه‌داچووه، ئ���ه‌و س��وپ��ای�ه ل �ه‌س �ه‌ره‌ت��ای دام �ه‌زران��دن��ی��ی �هوه مامه‌ڵه‌یه‌کی ن �ه‌ک��ردووه پ��ارێ��زه‌ری سه‌رجه‌م پێکهاته‌کانی واڵت بێت ،به‌ڵکو ه �ه‌رده‌م ل ه پشت ئه‌و که‌سانه‌و‌ه ب��ووه که خاوه‌نی هزری شۆڤێنیستی ب���وون ،به‌ڵگه‌ی زی��ن��دوش ئه‌و هه‌ڕه‌ش‌ه و گوڕه‌شانه‌ی‌ه که له یه‌ک دوو ساڵی رابردوودا سوپای (عێراقی نوێ) له که‌رکوک و ناوچ‌ه داگیرکراوه‌کانی دیکه‌ی کوردستان رووبه‌ڕووی کوردی کردهوه ،سوپای عێراق له یادی نه‌وه‌ت ساڵه‌یدا مژده‌ی ئه‌وه‌ی راگه‌یاند که ب��ووه به خاوه‌نی چه‌کی ن��وێ ،تۆ بڵێی ئه‌و سوپا نوێی‌ه چه‌ک‌ه نوێیه‌کانی ئاراسته‌ی ک��ێ ب��ک��ات؟ ئ �ه‌گ �ه‌ر دڵ��م��ان ب���هوه خۆشبێت ئێستا خۆمان هاوبه‌شین له سوپای نوێدا و ئاگره‌سور‌ه لێمان دور‌ه ئهوه خه‌یاڵ پاڵوه ،ئهوه نییه هه‌ر رۆژه‌ی شۆڕشی به‌شێکی کوردستان ب�ه تیرۆریست ن��اوزه‌ن��د ده‌ک��رێ��ت و به‌ڵێن ب ه داگ��ی��رک �ه‌ران��ی ک��وردس��ت��ان ده‌درێ����ت درێغی نه‌که‌ن له دژای�ه‌ت��ی ک��ورد‌ه شۆڕشگێڕه‌کان، هه‌روه‌ک ئه‌وه‌ی له‌سه‌روبه‌ندی ئه‌م یاده‌دا هه‌ر دوو وه‌زیری ده‌ره‌وه‌ی عێراق و ئێران (پژاک) یان به تیرۆریست ناوبرد و په‌یمانیان نوێکرده‌و‌ه بۆ دژایه‌تی کردنی ،جه‌نابی وه‌زیری خۆمان له ی��ادی چووبوو خ��ۆی ک��ورد‌ه و به‌خوێنی شه‌هیدان ئه‌و پۆسته‌ی وه‌رگرتووه. تکایه ئه‌گه‌ر ساڵی ئاینده بۆ یادی سوپا پشووی فه‌رمیتان راگه‌یاند له کوردستاندا ناوی لێ بنێن پشوو بۆماته‌م گێڕان نه‌ک بۆ خۆشی ده‌ربڕین ،با لهوه زیاتر رۆحی شه‌هید و قوربانییه‌کانمان ئازار نه‌ده‌ین.