ب ه جیاوازییه‌کانه‌وه له‌ژێر چه‌تردا کۆده‌بینه‌وه
تونس؛ هێزی ناوخۆیی کۆتایی ب ه دیکتاتۆریه‌ت هێنا
›› 6
رۆژنامه‌یه‌کی گشتی هه‌فتانه‌یه ،کۆمپانیای چه‌تر ده‌ریده‌کات
ژمار ه 40
ساڵی یه‌که‌م
دووشه‌ممه 2011/1/17
WWW.Chatrpress.com
27ی به‌فرانباری2710
ناهێڵن په‌یکه‌رى ئازادى بۆ دابنرێت
نرخ 750 :دینار
«دۆسێى تیرۆرکردنى سه‌رده‌شت هه‌ڵده‌درێته‌وه» [ تایبه‌ت ب ه چه‌تر ]
ئه‌ندامێکى په‌رله‌مانى کوردستان ئهو ه ده‌خاته‌ڕوو ،ئه‌گه‌ر تا ماوه‌یه‌کى تر ئهو لیژنه‌یه‌ى بۆ لێکۆڵینه‌و ه ل ه دۆسێى (سه‌رده‌شت عوسمان) پێکهێنرا بوو ،هیچ ئه‌نجامێک نه‌خه‌نه‌ڕوو «ئه‌وا دۆسێى تیرۆرکردنى سه‌رده‌شت هه‌ڵده‌درێته‌وه».
(شێرزاد حافز) ئه‌ندامى لیژنه‌ى ناوخۆ و ئه‌نجومه‌ن‌ه خۆجێیه‌کان له په‌رله‌مانى کوردستان ب ه (چه‌تر)ى راگه‌یاند :دۆسێى تیرۆرکردنى سه‌رده‌شت له لیژنه‌ى ناوخۆ ماوهتهوه ،به‌اڵم چاوه‌ڕوانى ئه‌نجامى کۆتایى ئهو لیژنه‌یه‌ین ،که پێکهاتووه له لێکۆڵینه‌وه‌ى ئهو دۆسێیه ،چونکه تا ئێستا ئه‌نجامى کۆتاییان ئاشکرا نهکردووه .ئه‌وه‌شى خسته‌ڕوو« :ئهو ئه‌نجامه‌ى لیژنهکه رایگه‌یاند جێگه‌ى باوه‌ڕى هیچ که‌س و الیه‌نێک نهبووه ،بۆیه ئه‌گه‌ر تا ماوه‌یه‌کى تر ئهو لیژنهیه ئه‌نجامێک نه‌خه‌نه‌ڕوو ئه‌وا دۆسێى تیرۆرکردنى سه‌رده‌شت هه‌ڵده‌درێته‌وه». (فایه‌ق تۆفیق) بریکارى وه‌زاره‌ت��ى ناوخۆى حکومه‌تى هه‌رێم ،ره‌تى کردهوه لیژنه‌ک ه له وه‌زاره‌تى ناوخۆ پێکهێنرابێت و وتى :لیژنهکه هیچ په‌یوه‌ندیه‌کى ب ه وه‌زاره‌تى ناوخۆوه نیه و لهدهرهوه به بڕیارى تایبه‌ت پێکهێنراوه. ه��اوک��ات (ئ�هن��وه‌ر حسێن) ئه‌ندامى ئه‌نجومه‌نى سه‌ندیکاى رۆژنامه‌نوسان ،وتی :تا ئێستاش گله‌یمان لهوه ههیه که ئهو لیژنه‌ى پێکهاتووه هیچ ئه‌ندامێکى سه‌ندیکاى رۆژنامه‌نوسانى تێدا نیه. بنه‌ماڵه‌ى س �ه‌رده‌ش��ت ت��ا ئێستا هیچ ب��اوه‌ڕێ��ک��ی��ان ب ه ئه‌نجامه‌کان نه‌هێناوه( ،به‌شدار عوسمان) براى سه‌رده‌شت به (چه‌تر)ى راگه‌یاند :داوا ده‌که‌ین ئهو لیژنه‌ى به‌ناو پێکهێنراوه به ره‌سمى هه‌ڵبوه‌شێنرێته‌وه ،چونکه ئێمه وه‌ک خانه‌واده‌ى سه‌رده‌شت ئهو لیژنهیه جێگه‌ى بڕوامان نیه. ئه‌وه‌شى خسته‌روو ،ده‌نگى سه‌رده‌شت نابڕێته‌وه ،ئێستا سایتى سه‌رده‌شت کراوهتهوه و به‌م نزیکانه‌ش کتێبێکى له‌سه‌ر باڵو ده‌کرێته‌وه. به‌شدار عوسمان ،نیگه‌رانى خۆشى له‌وه‌نیشاندا ک ه پارێزگارى هه‌ولێر و ده‌سه‌اڵتى هه‌ولێر ڕێگرى له دانانى په‌یکه‌رى (سه‌رده‌شت عوسمان) ده‌که‌ن و ناهێڵن دابنرێت، له کاتێکدا په‌یکه‌ره‌که‌ى ت �ه‌واو ب��ووه .ب��راى سه‌رده‌شت هیواشى خواست ،رۆژنامه‌کانى هه‌رێمى کوردستان دۆسێى سه‌رده‌شت عوسمان به هى خۆیان بزانن و لیژنه‌یه‌کى تر بۆ لێکۆڵینه‌وه‌ى دۆسێک‌ه پێکبهێنرێت. الى خۆشیه‌و‌ه که‌مال ره‌ئ��وف ،سه‌رنوسه‌رى رۆژنامه‌ى هاواڵتى، ئاماژه‌ى بۆ ئهوه کرد ،هیچ که‌سێک ته‌نانه‌ت له‌نێو حزبه سیاسیه‌کانیش باوه‌ڕى بهو ئهنجامه نه‌بوو که سه‌باره‌ت بهو که‌یسه‌ی خرایه روو نه‌توانرا بڕوا به‌خه‌ڵک بهێنرێت. ل ه الپه‌ڕ‌ه ( )3زانیارى زیاتر ههیه
به‌رپرسێکى پارتى :وتارێک شایانى ئهو ه نیی ه داواى له‌سه‌ر تۆمار بکرێت
[ تایبه‌ت ب ه چه‌تر ]
به‌رپرسێکى پارتى دیموکراتى کوردستان باس لهو ه ده‌کات ،وتارێکى شیکارى و فکرى قابیلى ئهو ه نی ه داواى له‌سه‌ر تۆمار بکرێت ،هه‌ربۆی ه «دواى ئهوهى ک ه وتاره‌که‌مان بینى و پێیداچوونه‌وه‌مان بۆ کرد، سکااڵکانمان کشانده‌وه».
(ئارى هه‌رسین) به‌رپرسى راگه‌یاندنى سه‌رکردایه‌تى پارتى دیموکراتی کوردستان ،ل ه سلێمانى ،ل ه چاوپێکه‌وتنێکى (چه‌تر) دا له‌سه‌ر راگه‌یاندنى ئازاد ،ده‌ڵێت :ب ه هیچ جۆرێک پێمانوانی ه میدیاى ئه‌هلى جاسوسى هیچ الی �ه‌ک ب��ن ،چونک ه ئه‌وان ه ێ جار لێک حاڵى نه‌بوون کوڕى ئه‌م واڵت�هن ،هه‌رچه‌ند هه‌ند ههیه ،به‌اڵم هه‌رگیز رێگ ه به‌خۆمان ناده‌ین تۆمه‌ت بۆ هیچ ێ ره‌خنه‌ش ده‌گرن لێمان که‌سێکى رۆشنبیر دروست بکه‌ین ،کات بۆ چارهسهرکردنه نه‌ک دوژمنایه‌تى شه‌خسى. له‌سه‌ر هه‌بوونى ته‌زویراتیش له‌ناو کۆنگره‌ى ()13ى پارتى، ده‌ڵێت :کابرایه‌کم ل ه هه‌رشوێنێکدا گه‌نده‌ڵى و ته‌زویرات بوونى
ه�ه‌ب��ووه ئ �ه‌وا ده‌م��ى خ��ۆم ناگرم و قس ه ده‌ک���ه‌م ،ته‌نانه‌ت له‌م شوێنه‌ى خۆشمدا ،جا وه‌ک ئ�ه‌وه‌ى ئه‌ندامى کۆنگره بووم ب ه هیچ شێوه‌یه‌ک ته‌زویرات بوونى نه‌بوو. له‌سه‌ر کاریگه‌رى بنه‌ماڵه‌ى بارزانیش له‌ناو پارتى ،ئهوه ێ باش ه خۆ که‌س رێگه‌ى ل ه من نه‌گرتبوو ک ه ده‌خاته‌ڕوو« :ئ خۆم کاندید بکه‌م ل ه جێگه‌ى ئه‌وان ،بۆی ه ئه‌م قسه‌ی ه دوور‌ه ل ه راستیه‌وه ،ئێم ه له‌سه‌ر ئه‌ساسى که‌فائ ه و دڵسۆزى کار ده‌که‌ین، ههرچهنده ئهو ژماره به‌رچاوه‌ش نی ه ک ه باسده‌کرێ ،ئه‌وه‌شى چووه‌ت ه سهرهوه ههموو که‌سى دڵسۆزن ،ئیتر بۆچى رێگ ه له‌وان ه بگرین که له بنه‌ماڵه‌ى بارزانین و نه‌هێڵین بچنه سهرهوه؟!». ئارى هه‌رسین ،له‌سه‌ر لێدوانه‌که‌ى زێباریش ک ه وتبوى پژاک تیرۆریسته ،ئاماژه بۆ ئ�هوه ده‌ک��ات ،جه‌نابى کاک هۆشیار وه‌زیرى ده‌ره‌وه‌ى عێراقه ،کاتێک ئهو قس ه ده‌کات لهو پۆسته‌و‌ه قس ه ده‌ک��ات ،وه‌ک وه‌زی��رى ده‌ره‌وه‌ى عێراق و نه‌چووه‌ت ه پشت ێ من وه‌ک پارتى دیموکرات ده‌ڵێم پژاک و په‌که‌ک ه مێزه‌و‌ه و بڵ تیرۆریستن. ل ه الپه‌ڕ‌ه ( )5درێژه‌ى چاوپێکه‌وتنه‌ک ه ههیه
رۆڵه‌یه‌کى ترى کورد ل ه سێدار ه ده‌درێت
په‌ژاک :وه‌اڵمى سیاسه‌ته‌کانى ئێران ده‌ده‌ینه‌وه [ تایبه‌ت ب ه چه‌تر ] دواى ناڕه‌زایى و داواکارییه‌کى زۆر ،که ئێران (حسێن خزرى) چاالکوانى سیاسى کورد لهسێداره نه‌دات ،به‌اڵم سه‌رئه‌نجام پێرێ به‌یانى ( )1/15له زیندانى (ئورمیه) ناوبراو لهسێداره درا و سه‌رۆکى (په‌ژاک)یش داواى یه‌کگرتن له هێزه‌کانى رۆژهه‌اڵتى کوردستان ده‌کات و پێده‌چێت خۆپیشاندانی ناڕه‌زایی گه‌وره‌ش بۆ ئه‌ومه‌به‌ست‌ه ئه‌نجام بدرێت. ماڵپه‌ڕی (ره‌جانیوز)ی سه‌ر به ده‌وڵه‌تی ئیسالمى ئێران و ته‌له‌فزیۆنێکى ره‌سمى ئ�هو واڵت �ه ،هه‌واڵى له‌سێداره‌دانى ئهو چاالکوان‌ه کورده‌یان باڵو کردهوه، به‌گوێره‌ى زانیاریه‌کانى ئهو ماڵپه‌ره‌ش (حسێن خ����زرى) ب �ه ت��ۆم �ه‌ت��ى «ب��ه‌ش��داری��ک��ردن ل ه ریزه‌کانى (پارتی ژیانی ئازادی کوردستان) و به‌رهه‌ڵستکارى دژى شۆڕشى ئیسالمى ئێران و ئاژاوه‌گێڕى» لهسێداره دراوه ،به‌اڵم به‌رپرسانى حکومه‌ت هیچ زانیاریه‌کان نه‌دابوو به پارێزه‌ر و بنه‌ماڵه‌که‌ى خزرى ل ه باره‌ی له سێداره‌دانه‌که‌وه. درێژ‌ه بۆ ل ()15
وه‌زاره‌ته‌که‌ى گۆڕان و کورسیه‌که‌ى سامى شۆڕش هۆکاره
ل ه به‌غداد ناکۆکى ل ه نێوان یه‌کێتى و پارتى ههیه [ تایبه‌ت ب ه چه‌تر ] ب ه گوێره‌ى ئهو زانیاریانه‌ى ب ه (چه‌تر) گه‌یشتووه، ل ه به‌غداد ناکۆکى هه‌ی ه له‌نێوان یه‌کێتى و پارتى له‌سه‌ر پۆستى وه‌زاره‌ت���ى بازرگانى و کورسیه‌که‌ى (سامى شۆڕش) ،به‌اڵم یه‌کێتى و پارتى هه‌ر جۆر ه ناکۆکیه‌ک ره‌تده‌که‌نه‌وه.
سه‌رچاوه‌یه‌ک له‌په‌رله‌مانى عێراقه‌و‌ه که نه‌یویست ناوی باڵو بکرێتهوه به (چه‌تر)ی راگه‌یاند :تا ئێستا کێشه‌کانى نێوان یه‌کێتى و پارتى به هه‌ڵپه‌سێراوى ماوهتهوه .ئهو سهرچاوهیه باسی لهوه کرد، بڕیار بوو پۆستى وه‌زاره‌تى بازرگانى بدرێت‌ه بزوتنهوهى گۆڕان ،به‌اڵم له‌پاش کشانه‌وه‌ى گ��ۆڕان له هاوپه‌یمانی کوردستانی ،تا ئێستا پۆسته‌ک‌ه وه‌ک خۆى ماوهتهوه و نه‌دراو‌ه به هیچ یه‌ک له پارتى و یه‌کێتى. به وته‌ی ئهو سهرچاوهیه ،زۆر کات پارتى پۆستى سه‌رۆک کۆمارى وه‌ک خاڵێک له‌سه‌ر یه‌کێتى ئه‌ژمار کردووه ،کێشه‌ی کورسیه‌که‌ی کۆچکردوو (سامی شۆڕش)یش که بڕیار بوو بدرێت به (سه‌عدی ئه‌حمه‌د پیره) ،به‌اڵم نهیدرایه ،ئه‌وه‌ش یه‌کێکیتر ل ه
کێشه‌کانی نێوان یه‌کێتی و پارتین له به‌غداد. لهو باره‌یه‌و‌ه (دکتۆر‌ه ئه‌شواق جاف) ئه‌ندامی په‌رله‌مانى عێراق له‌سه‌ر به‌شی پارتی ،له لێدوانێکیدا بۆ (چه‌تر) ئهو قسانه‌ی رهتکردهوه وتی« :پێم سه‌یر‌ه ئهو قسان‌ه ده‌کرێت ئێمه هیچ ناکۆکیه‌کمان نی ه بهو شێوه‌یه‌ی باسی ده‌که‌ن قسه‌مان نهکردووه و بیریشی لێناکه‌ینه‌وه، به حوکمی ئه‌وه‌ی ئێمه رووداوی نه‌ته‌وه‌ییمان له‌پێش‌ه له‌به‌رئه‌و‌ه ئێم ه بهو شێوهیه بیرناکه‌ینه‌و‌ه که ئهمه یه‌کێتی‌ه و ئهوه پارتیه» .وتیشى: له‌ناو کوتله‌ی کوردستانی گفتوگۆمان له‌سه‌ر پۆستی سه‌رۆک کۆماری مام جه‌الل کردووه( ،د.رۆژیش) له‌سه‌ر بنه‌مای ئه‌وه‌ی زۆر سه‌رکه‌وتوو‌ه دانراو‌ه بۆ جێگری سه‌رۆک وه‌زیران ،بۆ کاک عارف ته‌یفوریش به‌هه‌مان شێوهیه. هه‌ر لهو باره‌یه‌و‌ه (یوسف محه‌مه‌د) مامۆستای زانکۆ و چاودێری سیاسی ،بۆچوونى وای‌ه «پارتی و یه‌کێتی چه‌ند که‌سێکیان ههبووه له به‌غداد به‌رده‌وام له کاتی دروستکردنی ههموو حکومه‌ته‌کاندا ناکۆکیان له‌نێواندا ههبووه ،دواترینیشیان ئهوهیه که له‌سه‌ر وه‌زاره‌تی بازرگانی رێکناکه‌ون ،هه‌ر چه‌ند‌ه ئه‌وه‌نده‌ی من ئاگاداربم نزیک ه بدرێت به یه‌کێتی». ل ه الپه‌ڕ‌ه ( )3زانیارى زیاتر ههیه
«ل ه ساڵی ()2007هو ه مادده‌ی ( )140واده‌ی به‌سه‌رچووه»
بۆ الپەڕە 5
هەواڵ ساڵی یه‌که‌م ژماره 40 دووشه‌ممه 2710/10/27 - 2011/1/17
2
[ که‌الر ـ دلێر عه‌بدولڕه‌حمان ]
ل��ێ��پ��رس��راوى ب��ه‌ش��ی چ��اودێ��رى ته‌ندروستى له مه‌ڵبه‌ندى خۆپاراستنى ته‌ندروستى که‌الر رایگه‌یاند ،له ساڵى ()2010دا زیاتر له ( )119ته‌ن خواردنى به‌سه‌رچوو له سنورى شارى که‌الردا ده‌ستى به‌سه‌ردا گیراوه. (حه‌سه‌ن محه‌مه‌د عیسا) لێپرسراوى به‌شی چاودێرى ته‌ندروستى له مه‌ڵبه‌ندى خۆپاراستنى ته‌ندروستى که‌الر به (چه‌ترپرێس)ى راگه‌یاند:
که‌الر ،ل ه ساڵێکدا زیاتر ل ه ( )119ته‌ن خواردنى به‌سه‌رچوو ههبووه «تیمه‌کانمان له‌ماوه‌ى ساڵى ()2010دا توانیویان ه ده‌ستبگرن به‌سه‌ر ( )119ته‌ن و ( )573کیلۆ خواردنى به‌سه‌رچوودا له سنورى شارى که‌الر». وت��ی��ش��ى :ل���هو م���اوه‌ی���ه‌دا ( )245ش��وێ��ن ل ه سه‌رپێچى ئاگادارکراونه‌ته‌وه و ( )281شوێنى دیکه‌ش غه‌رامه‌کراون و بڕى ( )11ملیۆن و ( )23ه �ه‌زار دیناریش غ�ه‌رام�هى ئ�هو شوێنان ه کراون که سه‌رپێچی رێنماییه‌کانى ته‌ندروستیان کردوه. وتیشى :له ماوه‌ى ئهو ساڵه‌دا ( )50کۆبونه‌وه‌ى تایبه‌ت به ته‌ندروستى له‌گه‌ڵ خاوه‌ن شوێنکاره‌کاندا کراوه و ( )102هه‌ڵمه‌تى ته‌ندروستى ئه‌نجامدراون له‌گه‌ڵ پێدان و نوێکردنه‌وه‌ى ( )412مۆڵه‌ت و به‌خشینى هه‌زار و ( )259مۆڵه‌تى ته‌ندروستى و داخستنى ( )87شوێن به‌هۆى سه‌رپێچیکردنى رێنماییه ته‌ندروستیه‌کان. ئاماژه‌ى به‌وه‌شدا :به‌هۆى نه‌بونى ئۆتۆمبێلی پێویست ب��ۆ ف�ه‌رم��ان��گ�ه‌ک�ه‌م��ان و ف��راوان��ب��ون��ى
سنوره‌که و بوونى جوڵه‌یه‌کى به‌رفراوانى بازرگانى تێیدا ،وایکردوه کۆنترۆڵکردنى ئاسان نه‌بێت. رونیشیکرده‌وه :ب�ه ب���ه‌راورد ل�ه‌گ�ه‌ڵ سااڵنى راب���ردودا راده‌ى هۆشیارى خه‌ڵک ب�ه‌رزب��ۆت�هوه و زۆرج��ار خ��اوهن کۆگاکان خۆیان په‌یوه‌ندیمان پێوه ده‌که‌ن و له بوونى خواردنى به‌سه‌رچوو ل ه کۆگاکانیاندا ئاگادارمان ده‌که‌نه‌وه و داواده‌که‌ن بۆیان له‌ناو ببه‌ین. ناوبراو له‌باره‌ى هۆکاره‌کانى زۆرى خۆراکى به‌سه‌رچوو وت��ى :ق�ه‌ب��اره‌ى جوڵه‌ى بازرگانى ل ه سنوره‌که‌دا زۆر گه‌وره‌یه و ئه‌وه‌ش وایکردوه ئهو ههموو خواردنانه‌ى دێنه سنوره‌که سه‌رف نه‌بن و پاش ماوه‌یه‌ک به‌سه‌ر بچن ،له‌گه‌ڵ ئهوهشدا ک��ۆگ��اک��ان��ى خ�����واردن ل �ه‌س��ن��وره‌ک �ه‌دا م�ه‌رج��ى ته‌ندروستیان تێدا نیه ،ه �ه‌روه‌ه��ا هه‌ندێک ل ه بازرگانان له دهرهوه خواردنى کوالێت نزم ده‌کڕن‌و پ��اش هێنانه ژوره‌وه‌ى بۆ هه‌رێم له ماوه‌یه‌کى که‌مدا به‌سه‌رده‌چن.
روو ل ه دادگاى فیدراڵى ده‌که‌ن
چاالکوانێک :ب ه یاساى خۆپیشاندانه‌وه پابه‌ند نابین
[ تایبه‌ت به چه‌تر ]
ئ�هن��دام��ێ��ک��ى که‌مپینى (ن���ا ب��ۆ ی��اس��اى خۆپیشاندان) ،باس لهوه ده‌کات به‌ڵێنیان داوه که ئه‌گه‌ر نائومێدبن له هه‌وڵه‌کانى ئ��ۆپ��ۆزس��ی��ۆن و ه��ه‌م��وارک��ردن��ى ی��اس��اى خۆپیشاندان ،ئه‌وا سکااڵى یاسایى تۆمار ده‌که‌ن له دادگاى فیدراڵى عێراقى« ،له‌سه‌ر ئهوهى یاسایه‌ک ههیه له هه‌رێمى کوردستاندا پێچه‌وانه‌ى ده‌ستورى عێراقه».
(ئاکۆ خه‌لیل) ئه‌ندامى که‌مپینى نا بۆ یاساى خۆپیشاندان ،له‌سه‌ر ئهو بێده‌نگیه‌ى خه‌ریکه دروست ده‌بێ له‌سه‌ر یاساى خۆپیشاندان ،به (چه‌تر)ى راگه‌یاند: وه‌ک که‌مپینه‌که‌مان بێده‌نگ نه‌بووین و په‌یوه‌ندیمان گ��رت��ووه ل �ه‌گ �ه‌ڵ ه �ه‌م��وو ش���ار و ش��ارۆچ��ک �ه‌ک��ان و چاالکوانانى مه‌ده‌نى ،وه‌ک ده‌زانین تا چه‌ند رۆژى رابردووش هه‌ڵمه‌تى ناڕه‌زایه‌تییه‌که به‌رده‌وام بووه دژ ب ه یاساى خۆپیشاندان .وتیشى :ئێمه له هه‌وڵى ئه‌وه‌داین
خۆراکی به‌سه‌رچوو هه‌رێمی کوردستان داده‌پۆشێت
فۆتۆ :دلێر عه‌بدولڕه‌حمان
نهبوونى قوتابخان ه گونده‌کان چۆڵ ده‌کات [ داقوق ـ زانیار داقوقى ] ب��ه‌ه��ۆى ن��ه‌ب��وون��ى ق��وت��اب��خ��ان�هى ن��اوهن��دی��هو ه زۆرب����هى خێزانه‌کانى گونده‌کانى (کولى ته‌په‌ى خوارو و کولى ته‌په‌ى س �ه‌رو) ب �ه‌ره‌و ناوچه‌کانى دیک ه کۆچیان ک��ردوو ه و باس ل �هو ه ده‌ک �هن، ئ�ه‌گ�ه‌ر ک��ۆچ ن�ه‌ک�هن منداڵه‌کانیان ل ه خوێندن داده‌بڕێن و به‌رپرسانیش به‌ده‌م داواکاریه‌کانیانه‌و ه ناچن.
ئهو سه‌رنجانه‌ى که هه‌مانه له چوارچێوه‌یکى یاسایدا ئ��ام��اده‌ى بکه‌ین و ل�ه دانیشتنى ت���ازه‌ى په‌رله‌ماندا ئۆپۆزسیۆن و ئ �هو ک �ه‌س و رێ��ک��خ��راو و الیه‌نانه‌ى که ده‌ی��ان �ه‌وێ یاساکه ه�ه‌م��وار بکرێتهوه ه �ه‌وڵ بۆ (جه‌بار حه‌سه‌ن) ته‌مه‌ن ( )45ساڵ ،دانیشتووى هه‌موارکردنه‌وه‌ى یاساکه بده‌ین. له‌باره‌ى دانیشتنیان له‌گه‌ڵ سه‌رۆکى هه‌رێم ،وتى :گوندى کولى ته‌په ،به (چ �ه‌ت��ر)ى وت :به‌هۆى ئێمه پێشتر رووب���ه‌ڕووى سه‌رۆکى هه‌رێم بوینه‌وه ب ه نهبوونى قوتابخانه‌ى ناوه‌ندیه‌و‌ه سێ خێزان روویان شێوه‌یه‌کى یاسایى و مه‌ده‌نى ،زیاتر له پێنج هه‌زار له داقوق کردوه ،چه‌ندین جار داواى دروستکردنى ئیمزاماندا به نوسینگه‌که‌ى سه‌رۆکى هه‌رێم ،به‌اڵم ب ه داخه‌وه گوێى به داواکارى ئێمه و رێکخراوه‌کان نه‌دا، بۆیه ئێمه ئاماده نین جارێکى تر داوا له سه‌رۆکى هه‌رێم بکه‌ین ،به‌اڵم له رێگه‌ى ئۆپۆزسیۆن و چاالکى جه‌ماوه‌رى له ناوه‌و و ده‌روه‌ى کوردستان به‌رده‌وام ده‌بین. ئه‌وه‌شى وت :ئه‌گه‌ر ئه‌وانه‌ش بێ ئه‌نجام بوون ،ئێم ه ناچارین رێگه‌ى ترى وه‌ک خۆپیشاندان و ناڕه‌زایى ف��راوان��ت��ر و س �ه‌رت��ارس �ه‌رى ده‌گ��ری��ن�ه ب �ه‌ر ل �ه ههموو [ چه‌تر ـ ئاسۆ محه‌مه‌د ] ناوچه‌کانى کوردستان ،ئێمه کار بهو سایایه ناکه‌ین و ره‌تیده‌که‌ینه‌وه و پێوه‌ى پابه‌ند نابین. س��ه‌رۆک��ى ک��ۆم��ه‌ڵ��هى قوربانیانى
قوتابخانه‌مان کردوه له به‌رپرسانى قه‌زاکه ،به‌اڵم تا ئێستا هیچمان بۆ نه‌کراوه ،به ناچارى له‌پێناو خوێندکاره‌کانمان گونده‌که‌مان به‌جێهیشتووه. وتیشى :ئێمه له گوندى کولى ته‌په‌ى خ��وار و بوین ،دواى پرۆسه‌ى ئ��ازادى گوندى کولى ته‌په‌ى سه‌روومان ئاوه‌دانکردوه ،به‌اڵم به هیچ جۆرێک قوتابخانه‌ى ناوه‌ندیمان بۆ دروست نه‌کراوه. له الیه‌کى ترهوه (نه‌سره‌دین مه‌جید) موختارى هه‌ردوو گوندى کولى ته‌په‌ى خوار و سه‌رو ،وتى: به‌هۆى نهبوونى قوتابخانه‌ى ناوه‌ندیه‌و‌ه دوو منداڵم ره‌وانه‌ى که‌رکوک کردوه .وتیشى :ئێمه چه‌ندین ج��ار داوام���ان له ئه‌نجومه‌نى ق �ه‌زا و ئه‌نجومه‌نى پارێزگاى که‌رکوک کردوه ،به‌اڵم تا ئێستا هیچ هه‌ڵوێستێک دیار نیه ،هیچمان بۆ نه‌کراوه ،ئه‌گه‌ر
خوێندنگه‌ى ناوه‌ندیمان بۆ دروس��ت نه‌که‌ن ،ئه‌وا زۆربه‌ى خوێندکاران واز له خوێندن دێنن. ه�ه‌روه‌ه��ا (ش��ی��رزاد ره‌شید کاکه) به‌ڕێوه‌به‌رى په‌روه‌رده‌ى به‌شى کوردى له که‌رکوک به (چه‌تر)ى راگه‌یاند :وه‌زاره‌تى پهروهرده و په‌روه‌رده‌ى که‌رکوک تا ئێستا هیچ بینایه‌کیان بۆ ناوچه کوردیه‌کان دروس��ت نهکردوه له‌سه‌ر بودجه‌ى تایبه‌تى خۆیان، پارێزگاى که‌رکوک پێویستى به ( )500بیناى قوتابخانه ههیه. له الیه‌کى تریشهوه (ئه‌میر خوداکه‌ره‌م) سه‌رۆکى ئه‌نجومه‌نى قه‌زاى داقوق وتى :تا ئێستا بودجه‌ی تایبه‌تیان بۆ ت�ه‌رخ��ان ن �ه‌ک��راوه بۆ دروستکردنى قوتابخانه ،به‌اڵم هه‌وڵێکى وا ده‌ده‌ین له بینایه‌کى تایبه‌ت به شێوه‌ى کاتى بۆیان ته‌رخان بکه‌ین.
«ل ه حه‌وت ساڵدا ( )70بریندار مردون» هه‌ڵه‌بجه )90( ،بریندارى چه‌کى کیمیاوى ژیانیان ل ه مه‌ترسیدایه کیمیابارانى هه‌ڵه‌بجه ،رایده‌گه‌یه‌نێت :ل ه ساڵى ()2003و ه تا ئێستا ( )70به‌رکه‌وته‌ى چه‌کى کیمیایى گیانیان له‌ده‌ستداو ه و ل ه ئێستاشدا ( )90به‌رکه‌وته‌ى چه‌کى کیمیایى ژیانیان ل ه مه‌ترسیدایه.
خه‌ڵک ئازادی راده‌ربڕینیان ده‌وێت
فۆتۆ :چه‌تر
له لێدوانێکیدا بۆ رۆژن��ام�هى چه‌تر (لوقمان ع�ه‌ب��دول��ق��ادر) س �ه‌رۆک��ى ک��ۆم�ه‌ڵ�هى قوربانیانى کیمیابارانى هه‌ڵه‌بجه ،رایده‌گه‌یه‌نێت :له ساڵى ()2003هوه تا ئێستا نزیکه‌ى ( )70ک�ه‌س ل ه ب �ه‌رک �هوت��ووان��ى چ�ه‌ک��ى کیمیایى گیانیان ل ه ده‌ستداوه. وتیشى :به‌پێى ئهو ئاماره‌ى که دکتۆره‌کانى ئێران به ئێمه‌یان داوه ،دواى ئهوهى که نه‌خۆشه‌کانیان بینیوه نه‌خۆشه‌کانیان کردوه به سێ به‌شه‌وه ،به‌شى یه‌که‌میان ( )90که‌سن ،ئهمانه بارى ته‌ندروستیان زۆر خراپه له ئێستادا ژیانیان له مه‌ترسیدایه ،هه‌ڵه‌بجه؛ برینه‌قووڵه‌ک ه ئازاره‌کانی به‌رده‌وام ه ئ����ام����اژه‌ى ب���ه ک �ه‌م��ت �ه‌رخ �ه‌م��ى ح��ک��وم�ه‌ت��ى به‌شى دووه‌میان ( )164که‌سن ئهمانه بارودۆخیان مامناوه‌ندیه)120( ،ی����ان حاڵه‌تیان ل �ه‌وان��ى تر هه‌رێمیش ک��رد و وت���ى :حکومه‌تى ه �ه‌رێ��م ل ه باشتره ،له ئێستاشدا دوو که‌سمان ههیه بارودۆخیان س �ه‌ره‌ت��اوه له‌به‌ر نهبوونى بودجه‌یه‌کى تایبه‌ت، ته‌واو ناره‌حه‌ت‌ه هیچ چاره‌سه‌رێکیشیان نیه ،بۆی ه یاخود نهبوونى به‌رنامه‌یه‌ک به‌ده‌مه‌وه‌هاتنى زۆر الواز بوو ،ههرچهنده ئێستا به‌رنامه‌یه‌ک دانراو‌ه چاوه‌ڕێى مه‌رگ ده‌که‌ن.
شه‌قام ه سه‌ره‌کیه‌ک ه گیانى هاواڵتیانى به‌رده‌قاره‌مان ده‌کێشێت [ تایبه‌ت ب ه چه‌تر ] ل�ه شه‌قامى ن��ێ��وان (ته‌کی ه ـ ب��ازی��ان) له نزیک ب�ه‌رده‌ق��اره‌م��ان ل ه م��اوه‌ى شه‌و و رۆژێ��ک��دا ئۆتۆمبێل ل �ه س��ێ هاواڵتى داوه ،یه‌کێک ل�هو هاواڵتیانه‌ش گیانى له‌ده‌ستداوه ،به‌رپرسێکى حکومیش ده‌ڵێت: «خه‌ڵک زۆر بێ ته‌حه‌مولن».
(نه‌جات ناسیح) دانیشتوى به‌رده‌قاره‌مان به (چه‌تر) ى راگه‌یاند :به هۆى نوێکردنه‌وه‌ى شه‌قامه‌که‌وه، له‌ماوه‌ى شه‌و و رۆژێکدا ئۆتۆمبێل ل ه سێ هاواڵتى داوه له شه‌قام ه سه‌ره‌کیه‌که‌ى ته‌نیشت به‌رده‌قاره‌مان، ک ه یه‌کێکیان گه‌نجێک ه گیانى له‌ده‌ستداوه ،ماوه‌ى سێ مانگ بوو خێزانى دروس��ت کردبوو ،ئه‌مه‌ش چوار شه‌ممه‌ى رابردوو رویداوه. وت��ی��ش��ى :ه���ه‌ر ل����ه‌وێ پ��ی��اوێ��ک��ى ب�� ه ت��ه‌م��هن و کرێکارێکیش ئۆتۆمبێل لێیانى داوه و زیانى
جه‌سته‌یى پێگه‌یاندوون ،ئه‌م ه جگ ه له‌وه‌ى ماوه‌یه‌ک پێشتریش پیاوێکى ب ه ته‌مه‌ن به ناوى (شێخ ئه‌نوه‌ر) خاوه‌نى شه‌ش منداڵ ،ئۆتۆمبێل لێیدا و هه‌ر له‌وێ ژیانى له‌ده‌ستدا. ئهو هاواڵتی ه وتیشى :ئه‌مه‌ش خه‌تاى حکومه‌ت و کۆمپانیاى جێبه‌جێکاره ،چونک ه ده‌کرا لهو پانتاییه‌ی که هه‌ردوو رێگه‌ى به‌رده‌قاره‌مان (ده‌رچوون و هاتن) دێته‌و‌ه س�ه‌رى ،له‌ئێستادا قیرتاو نه‌کرای ه و قیره‌ک ه له‌والتر بکرایه ،دواتر ئهو پانتایی ه قیر بکرایه. (ج�هوه�ه‌ر ده‌روێ���ش مه‌جید) س�ه‌رۆک��ى ش��اره‌وان��ى به‌رده‌قاره‌مان له‌سه‌ر ئهو کێشهیه ،رایگه‌یاند :بڕیار ده‌رچ���ووه رێگه‌ى سه‌ره‌کى ته‌کی ه ـ تاسڵوج ه نوێ ب��ک��رێ��ت�هوه ،چ�هن��د کۆمپانیایه‌کیش پ��ڕۆژه‌ک�هی��ان وه‌رگرتووه ،ئیتر به‌ڕێکه‌وت ئهو کۆمپانیایه‌ى الى ئێم ه له‌پێش هه‌مویاندا ده‌ستى به ک��اره‌ک� ه کرد، کۆمپانیاکه هیچ که‌موکوڕیه‌کى نهبووه تا ئێستا ئیشه‌کانى به رێکى کردووه.
وت��ی��ش��ى :ک��ێ��ش �ه‌ک �ه ئ���ه‌وه‌ی���ه ش��ارۆچ �ه‌ک �ه‌ک � ه قه‌ره‌باڵغییه‌کى زۆرى له‌سه‌ره ،که دێته سه‌ر جاده‌ک ه بۆته یه‌ک ساید و لهو مه‌سافه‌یه‌دا ک ه ده‌په‌ڕێته‌و‌ه خه‌ڵک زۆر ب��ێ ته‌حه‌موله ،ک�ه ئه‌سوڕێته‌و‌ه بۆ سلێمانى یان چه‌مچه‌ماڵ ل ه هه‌ر دووالوه ئۆتۆمبێل دێت ،خۆى ده‌کات ب ه به‌ینیاندا و توشى روداو ده‌بێت. ئه‌وه‌شى وت :بڕیاره مرورێکى بۆ دابنێین ،ئه‌وه‌ش ته‌نها چاره‌سه‌ره. له الیه‌کى ترهوه (سه‌الم عه‌بدولکه‌ریم) به‌رپرسى ده‌سته‌ى سه‌رپه‌رشتیارى رێگه‌وبانى سلێمانى ،وتى: ئێم ه نیشانه و رێنماییه‌کانى هاتوچۆمان داناوه ،به‌اڵم خه‌ڵک په‌یوه‌ست نابن پێوه‌ى. وتیشى :م��اوه‌ى پرۆژه‌که ( )450رۆژه ،نزیکه‌ى چوار مانگه ده‌ستمان پێکردووه ،هه‌تا مانگى ()11 ده‌ڕوات ،ئێستا به‌هۆى بارانه‌و‌ه کاره‌که‌مان راگرتووه، بۆئه‌وه‌ى روداو روونه‌دات.
فۆتۆ :ئه‌رشیف بۆ ناردنه‌ده‌ره‌وه‌ى نه‌خۆشه‌کان ،به‌اڵم به بۆچوونى ئێمه که‌موکورتى تێدایه ،له‌به‌رئه‌وه‌ى هه‌ندێک لهو نه‌خۆشان‌ه پێویستیان بهوه ههیه که له‌الیه‌ن تیمێکه‌و‌ه چ��اودێ��رى بکرێن و ب����ه‌رده‌وام له‌ژێر چاودێرییدابن.
«گۆڕینى سوپاساالرى عێراق به رێکه‌وتن ده‌کرێت»
[ چه‌تر ـ زانیار داقوقى ] و ده‌ب��ێ��ت ب�ه رێکه‌وتنیش ب��گ��ۆڕدرێ��ت ،چونک ه لیستى عێراقیه پۆستى وه‌زاره‌تى به‌رگرى عێراقى زانیارییه‌کان ئاماژه بۆ ئهوه ده‌که‌ن ،به‌رده‌که‌وێت بۆیه به‌نیازه سوپاساالر بگۆڕێت. له الیه‌کى ترهوه (مه‌حمود عوسمان) ئه‌ندامى لیستى العێراقیه هه‌وڵى گۆڕینى بابه‌کر زێ��ب��ارى س��وپ��اس��االرى عێراقى داوه ،ئ�هن��ج��وم�هن��ى ن��وێ��ن �ه‌ران��ى ع��ێ��راق ب �ه (چ �ه‌ت��ر)ى بۆئه‌وه‌ى که‌سێکى خۆى بخاته شوێنى ،راگه‌یاند :گۆڕینى زێبارى به رێکه‌وتنى نێوان نوێنه‌رانى لیسته عێراقیه‌کان ده‌ک��رێ��ت و هیچ الیه‌نێک ئه‌نجومه‌نى ئه‌ندامێکى عێراقیش ده‌ڵێت :زێبارى به رێکه‌وتن ناتوانێ به ته‌نیا بڕیار له‌سه‌ر ئهوه بدات .مه‌حمود دان��راوه و ده‌بێت هه‌ر به رێکه‌وتنیش عوسمان ئه‌وه‌شى وت :هه‌رچه‌ند زانیاریم نیه له‌سه‌ر گۆڕینى بابه‌کر زێبارى ،به‌اڵم هه‌ر پۆستێک ب ه له‌نێوان لیسته عێراقییه‌کان بگۆڕدرێت. ل���هو ب���اره‌ی���هوه (ع����ادل ب������ه‌روارى) ئ �هن��دام��ى رێکه‌وتن له نێوان لیسته عێراقیه‌کان دانرابێت ئه‌نجومه‌نى نوێنه‌رانى عێراق ،روون��ی ک��ردهوه ،ده‌بێت به رێکه‌وتن بگۆڕدرێت. ئ �هوهش��ى ئاشکرا ک���رد :ئ �هو پۆسته قابیلى که حکومه‌تى عێراقى به‌نیازه بابه‌کر زێبارى سوپاساالرى عێراق بگۆڕێت و له پۆسته‌که‌ى گۆڕینی ههیه ،به‌اڵم ده‌بێت به رێکه‌وتنى گشتى الی��ب��دات .ب����ه‌روارى وت��ی��ش��ى :گ��ۆڕی��ن��ى زێ��ب��ارى بکرێت و بێ پرسى کورد نه‌کرێت. له‌سه‌ر رێکه‌وتنى نێوان لیسته عێراقیه‌کان دانراو‌ه
دۆسێی تیرۆرکردنى سه‌رده‌شت عوسمان هه‌ڵده‌درێته‌وه
په‌یکه‌ری سه‌رده‌شت ته‌واو بوو ه و پارێزگاری هه‌ولێر رێگری ل ه دانانی ده‌کات [ ئا /هێما کۆیی ] دواى تیرۆرکردنى سه‌رده‌شت عوسمان لیژنه‌یه‌ک بۆ لێکۆڵینهوه له تیرۆرکردنى پێکهێنرا ،به‌اڵم تائێستا ئه‌نجامى لیژنه‌ک ه جێى متمانه‌ى خانه‌واده‌که‌ی و رۆژنامه‌نوسان نیه و پارێزگارى هه‌ولێریش رێگرى له‌دانانی په‌یکه‌رى ن��اوب��راو ده‌ک���ات و ئه‌ندامێکی په‌رله‌مانیش رایده‌گه‌یه‌نێت دۆسیه‌که‌ی هه‌ڵده‌ده‌ینه‌وه. تراژیدیاکه‌ى ساڵى ()2010
رف��ان��دن و ت��ی��رۆرک��ردن��ى س���ه‌رده‌ش���ت عوسمانى رۆژنامه‌نووس له‌ساڵى () 2010دا له‌به‌رده‌مى زانکۆ و به‌رۆژى رووناک و به به‌رده‌مى پۆلیس و ئاسایشه‌وه ب���ه‌ڕای چ��اودێ��ران گ�ه‌وره‌ت��ری��ن پێشێلکارى ب��وو ک ه به‌رامبه‌ر به‌رۆژنامه‌نوسان ئه‌نجامدرابێت. دواى فرێدانى ته‌رمى سه‌رده‌شت عوسمان له رێگاى موصل ناره‌زایى خسته نێو هاوپۆله‌کانى سه‌رده‌شت و رۆژنامه‌نوسان و هاواڵتیان دواى زیاتر له هه‌فته‌یه‌کیش شه‌ڕى راگه‌یاندنى نێوان گۆڕان و پارتى سه‌ریهه‌ڵدا و یه‌کێتیش له‌م نێوه‌نده‌دا به‌بێ ده‌نگى مایه‌وه. به‌پێى زانیاریه‌کانى (چه‌تر) له‌وکاته‌دا به‌بریارى به‌رپرسى مه‌کته‌بى راگ�هی��ان��دن��ى یه‌کێتى ن�ه‌ده‌ب��وو هیچ راگه‌یاندنێکى یه‌کێتى به‌باش و به‌خراپ باسى که‌یسى (سه‌رده‌شت عوسمان) بکه‌ن ،به‌اڵم گۆڕان وه‌ک که‌یسێکى گ���ه‌وره قسه‌یان ل �ه‌س �ه‌رده‌ک��رد و پارتیان تۆمه‌تبار ده‌ک��رد ،هاوکات پارتیش ئه‌مه‌ی ره‌تده‌کرده‌وه. دواى تیرۆرکردنى سه‌رده‌شت چه‌ندین به‌یاننامه‌ى ئیدانه و ن��اره‌زاى جیهانى و ناوخۆى باڵوکرایه‌وه و ب�هن��اچ��ارى لیژنه‌یه‌کى لێکۆڵینهوه پێکهێنرا ک ه تائێستاش نازانرێت کێ ئه‌ندامى ئهو لیژنهیه بووه. فایه‌ق تۆفیق ،بریکارى وه‌زاره‌تى ناوخۆى حکومه‌تى هه‌رێم ،ره‌تى کردهوه ئهو لیژنهیه له وه‌زاره‌ت��ى ناوخۆ پێکهێنرابێت. وتیشى :ئهو لیژنهیه هیچ په‌یوه‌ندیه‌کى به‌وه‌زاره‌تى ناوخۆوه نیه و لهدهرهوه به بڕیارى تایبه‌ت پێکهێنراوه. ئهو لیژنه‌یه‌ى بۆ لێکۆڵینهوه له‌که‌یسى رۆژنامه‌نوس (س �ه‌رده‌ش��ت عوسمان) پێکهێنرا هیچ ئه‌ندامێکى سه‌ندیکاى رۆژنامه‌نوسانی تێدا نه‌بوو له‌کاتێکدا (سه‌رده‌شت عوسمان) رۆژنامه‌نوس بووه. په‌یامنێرى یه‌کێک له‌سایته‌کان له‌وکاته‌دا په‌یوه‌ندى ب �ه نه‌قیبى سه‌ندیکاى رۆژن��ام �هن��وس��ان �هوه ده‌ک��ات س �ه‌ب��اره‌ت به‌هه‌ڵوێستى سه‌ندیکاى رۆژنامه‌نوسان
لهمبارهیهوه ،به‌اڵم نه‌قیبى سه‌ندیکاى رۆژنامه‌نوسان ده‌ڵێت سه‌رده‌شت رۆژنامه‌نوس نیه. دوین هاشم ،رۆژنامه‌نوس به(چه‌تر)ى راگه‌یاند، شه‌وى هێنانه‌وه‌ى ته‌رمى سه‌رده‌شت په‌یوه‌ندم کرد ب ه فه‌رهاد عه‌ونى ،نه‌قیبى سه‌ندیکاى رۆژنامه‌نوسان ،به‌اڵم به‌شێوه‌یه‌کى زۆر نه‌شیاو وتى ئهو کوڕه رۆژنامه‌نوس نیه و په‌یوه‌ندى به‌سه‌ندیکاى رۆژنامه‌نوسانه‌وه نیه. ه��اوک��ات ئ �هن��وه‌ر حسێن ،ئ�هن��دام��ى ئه‌نجومه‌نى سه‌ندیکاى رۆژنامه‌نوسان ،وتی :تائێستاش گله‌یمان
››
په‌رله‌مانتارێک:
ئهو ئه‌نجامه‌ى لیژنه‌ک ه رایگه‌یاند جێگه‌ى باوه‌ڕى هیچ که‌س و الیه‌نێک نیه
له‌وه‌هه‌یه که ئه‌ولیژنه‌یه‌ى پێکهاتووه هیچ ئه‌ندامێکى سه‌ندیکاى رۆژنامه‌نوسانى تێدانیه. وتیشى ،له دوو راپۆرتى سه‌ندیکاى رۆژنامه‌نوسانى کوردستان ئهو گلله‌یه‌مانکردووه ن��اوى (سه‌رده‌شت عوسمان)یش وه‌ک رۆژنامه‌نوس هاتووه. به‌پێى ئه‌نجامى لێکۆڵینه‌وه‌ى ئ��هو لیژنه‌یه‌ی تایبه‌ت بۆ که‌یسى سه‌رده‌شت پێکهاتبوو که پێشر راگه‌یه‌نرابوو ئه‌وه‌خرایه روو که گوایه سه‌رده‌شت عوسمان له‌گه‌ڵ گروپێکى تیرۆرستى کارى کردووه،
››
رۆژنامه‌نوسێک: چاوه‌ڕوان ده‌که‌ین بکوژانى سه‌رده‌شت ددان به‌وه‌دابنێن که هه‌ڵه‌یانکردوو ه به‌اڵم خانه‌واده‌که‌ى ئه‌وه‌یان رهتکردهوه و ئهو لیژنه‌شیان به«نه‌بوو» حساب کرد. ب �ه‌ش��دار ع��وس��م��ان ،ب���راى س �ه‌رده‌ش��ت عوسمان ب ه (چ �ه‌ت��ر)ى راگ�هی��ان��د ،ئ���ه‌وان تائێستا ب��اوه‌ڕی��ان بهو ئهنجامه نه‌هاتووه که لیژنه‌ى لێکۆڵینهوه له‌که‌یسى
س �ه‌رده‌ش��ت عوسمان ده‌ری��ان��ک��ردووه ئ �هو لیژنه‌یه‌ش به«نه‌بوو»ده‌زانن. وتیشى :داواده‌که‌ین ئهو لیژنه‌یه‌ى به‌ناو پێکهێنراوه ب�ه‌ف�ه‌رم��ى هه‌ڵبوه‌شێنرێته‌وه ،چونکه ئێمه وه‌ک خانه‌واده‌ى سه‌رده‌شت ئهو لیژنهیه جێگه‌ى بڕوامان نیه. ئه‌وه‌شى خسته‌روو ،ده‌نگى سه‌رده‌شت نابڕێته‌وه ئێستا سایتى سه‌رده‌شت کراوهتهوه و به‌م نزیکانه‌ش کتێبێکى له‌سه‌ر باڵو ده‌کرێته‌وه. به‌شدار عوسمان ،نیگه‌رانى خۆشى له‌وه‌نیشاندا که پارێزگارى هه‌ولێر و ده‌سه‌اڵتى هه‌ولێر ڕێگرى له دانانى په‌یکه‌رى (سه‌رده‌شت عوسمان) ده‌کات و ناهێڵێت دابنرێت له‌کاتێکدا په‌یکه‌ره‌که‌ى ته‌واو بووه. ب��راى س�ه‌رده‌ش��ت هیواشى خواست رۆژنامه‌کانى ه�ه‌رێ��م��ى ک��وردس��ت��ان که‌یسى س �ه‌رده‌ش��ت عوسمان به‌که‌یسى خ��ۆی��ان ب��زان��ن و لیژنه‌یه‌کى ت��ری��ش بۆ لێکۆڵینه‌وه‌ى که‌یسه‌که پێکبهێنرێت.
پارتی و یه‌کێتی له‌سه‌ر پۆست ه وه‌زاریه‌کان رێک ناکه‌ون
«پارتی هێشتنه‌وه‌ی یه‌کێتی به‌مشێو ه الوازه‌ی پێگرنگتر ه له‌وه‌ی ببێت به‌هێزێکی نه‌یاری»
[ ئا /ئاراس عوسمان ]
پارتی و یه‌کێتی له‌نێوان خۆیاندا کێشه‌یان هه‌ی ه له‌به‌غداد و رێکناکه‌ون ل ه سه‌ر پۆستی وه‌زاره‌ته‌کان ،دیارترین پۆستیش وه‌زاره‌تی بازرگانی ه ک ه تا ئێستا کێشه‌ی له‌سه‌ر ه ئهو وه‌زیر ه هه‌ر به‌ناجێگیری ماوهتهوه.
سه‌رچاوه‌یه‌ک له‌په‌رله‌مانى عێراقه‌و‌ه که نه‌یویست ن��اوی باڵو بکرێتهوه به (چه‌تر)ی ڕاگه‌یاند :تائێستا کێشه‌کانى ن��ێ��وان یه‌کێتى و پارتى به هه‌ڵپه‌سێرداوى ماوهتهوه، ئ���هو س���ه‌رچ���اوه‌ی���ه ب��اس��ی ل��هوه کرد بڕیاربوو پۆستى وه‌زاره‌ت��ى بازرگانى بدرێت‌ه بزوتنهوهى گۆڕان، له‌پاش کشانه‌وه‌ى له هاوپه‌یمانی ه کوردستانیه‌که ،تا ئێستا ئهو پۆست ه وه‌ک خۆى ماوهتهوه ن �ه‌دراو‌ه به هیچیان. ب�هوت�هی ئ �هو س�ه‌رچ��اوه‌ی�ه زۆر ک��ات پ��ارت��ى پۆستى س���ه‌رۆک ک��ۆم��ارى وه‌ک خاڵێک له‌سه‌ر یه‌کێتى ئه‌ژمار ده‌ک��ات .کێشه‌ی کورسیه‌که‌ی کۆچکردوو (سامی شۆڕش)یش که بڕیار بوو بدرێت به (سه‌عدی ئه‌حمه‌د پیره) ،ب�ه‌اڵم نهیدرایه له کێشه‌کانی نێوان یه‌کێتی و پارتین. ل��ه‌م ب���اره‌ی���هوه دک��ت��ۆره ئ �ه‌ش��واق ج���اف ،ئه‌ندامی فراکسیۆنی کوردستانی له‌سه‌ر به‌شی پارتی ،ل ه لێدوانێکیدا بۆ (چه‌تر) ئهو قسانه‌ی رهتکردهوه وتی «پێم سه‌یر‌ه ئهو قسان‌ه ده‌کرێت ئێمه هیچ ناکۆکیه‌کمان نیه» ،ن��اوب��راو له درێ���ژه‌ی قسه‌کانیدا وت��ی «ئێم ه
به‌وشێوه‌یه‌ی باسی ده‌که‌ن قسه‌مان نهکردووه و بیریشی لێناکه‌ینه‌وه ،به‌حوکمی ئه‌وه‌ی ئێمه رووداوی نه‌ته‌وه‌ییمان له‌پێش‌ه له‌به‌ر ئهوه ئێمه به‌وشێوه‌ی‌ه بیرناکه‌ینه‌و‌ه که ئه‌م ه یه‌کێتی‌ه و ئ�هوه پارتیه ،له‌ناو کوتله‌ی کوردستانی گفتوگۆمان له‌سه‌ر پۆستی سه‌رۆک کۆماری مام جه‌الل کردووه ،د.رۆژیش له‌سه‌ر بنه‌مای ئه‌وه‌ی زۆر س�ه‌رک�هوت��ووه دان���راوه بۆ جێگری س �ه‌رۆک وه‌زی���ران ،بۆ ک��اک ع��ارف ته‌یفوریش به‌هه‌مان شێوه» ،د.ئ�ه‌ش��واق جاف له قسه‌کانیدا وتیشی «وه‌زاره‌تی ب���ازرگ���ان���ی ت���ا ئ��ێ��س��ت��ا م���اوه پێشتریش وت��وم �ه م��ف��اوه‌زات��ی گۆڕان بۆ حکومه‌ت سه‌رکه‌وتوو ن���ه‌ب���وو ،ئ�����ه‌وان ه��اوپ �هی��م��ان��ی کوردستانیان به‌جێهێشت و چون ل��ه‌گ��ه‌ڵ م��ال��ی��ک��ی گ��ف��ت��وگ��ۆی��ان ک��رد ئ���هوهش ب��ووه ه��ۆی ئ���ه‌وه‌ی ک ه نه‌یانتوانی هیچ وه‌رب��گ��رن ،هاوپه‌یمانی کوردستانی ه �ه‌ر ئ��ام��اده ب��ووه بۆ ئ���ه‌وه‌ی وه‌زاره‌ت���ی ب��ازرگ��ان��ی ب��ۆ گ���ۆڕان بێت ،الیه‌نێکیتریش داوای کردبوو ،به‌اڵم د.رۆژ به شێوه‌یه‌کی روون وتی ئهمه به‌شی گۆڕانه» ،له‌به‌رامبه‌ردا سه‌عدی ئه‌حمه‌د پیره، ئه‌ندامی سه‌رکردایه‌تی یه‌کێتی نیشتمانی کوردستان به (چه‌تر)ی راگه‌یاند «بۆ وه‌زاره‌تی بازرگانی ئێستا له‌گفتوگۆدان چۆنی دابه‌ش بکه‌ن خۆ ته‌نها ئهو وه‌زاره‌ت ه نیه ،نۆ وه‌زاره‌ت له‌به‌غداد یه‌کالیی نه‌کراوه‌ته‌وه»، ن��اوب��راو له قسه‌کانیدا باسی ل �هوه ک��رد «س �ه‌رۆک کۆمار و سه‌رۆکی هه‌رێم له‌نێو ئهو گفتوگۆیانه‌دا نین و ناشیکه‌ین مه‌گه‌ر که‌سێکی نه‌شاره‌زا و نه‌فام
ساڵی یه‌که‌م ژماره 40 دووشه‌ممه 2710/10/27 - 2011/1/17
3
حزبواڵكان و ئایندەی كورد
که‌یسه‌که‌ى سه‌رده‌شت هه‌ڵده‌درێته‌وه به‌پێى وته‌ى ئه‌ندامێکى لیژنه‌ى ناوخۆ و ئه‌نجومه‌ن ه خ��ۆج��ێ��ی�ه‌ک��ان ل �ه‌پ �ه‌رل �ه‌م��ان��ى ک��وردس��ت��ان که‌یسى تیرۆرکردنى سه‌ده‌شت عوسمان هه‌ڵده‌درێته‌وه ئه‌گه‌ر لیژنهکه ئه‌نجامێکى تر بهدهستهوه نه‌ده‌ن. ش��ێ��رزاد حافز بۆ (چ�ه‌ت��ر)ى رون��ک��ردهوه ،که‌یسى تیرۆرکردنى سه‌رده‌شت له لیژنه‌ى ناوخۆ ماوهتهوه، ب �ه‌اڵم چ��اوه‌روان��ى ئه‌نجامى کۆتایى ئه‌ولیژنه‌یه‌ین که‌پێکهاتووه له‌لێکۆڵینه‌وه‌ى ئهو کهیسه ،چونک ه تائێستا ئه‌نجامى کۆتایى ئ�هو که‌یسه‌یان ئاشکرا نهکردووه. ئ�هوهش��ى خسته‌روو «ئ �هو ئه‌نجامه‌ى ئه‌ولیژنه‌ی ه رایگه‌یاند جێگه‌ى باوه‌ڕى هیچ که‌س و الیه‌نێک نی ه بۆیه ئه‌گه‌ر تاماوه‌یه‌کى تر ئهو لیژنهیه ئه‌نجامێک نه‌خه‌نه‌روو که‌یسى تیرۆرکردنى سه‌رده‌شت عوسمان هه‌ڵده‌درێته‌وه». الى خ��ۆش��ی �هوه ک���ه‌م���ال ره‌ئ�����وف ،س �ه‌رن��وس �ه‌رى رۆژن��ام�هى ه��اواڵت��ى ،ئ��ام��اژه‌ى بۆ ئ �هوه ک��رد ،هیچ که‌سێک ته‌نانه‌ت له‌نێو حزبه سیاسیه‌کانیش باوه‌ڕى بهو ئه‌نجامه‌نه‌بوو که سه‌باره‌ت بهو کهیسه خرایه روو نه‌توانرا بڕوا به‌خه‌ڵک بهێنرێت. وتیشى «ب���اس ن�ه‌ک��ردن��ى که‌یسى تیرۆرکردنى سه‌رده‌شت عوسمان ماناى ئه‌وه‌نیه که له‌بیرکراوه، به‌اڵم ههموو رووداوێک تاسه‌ر گه‌رم نابێت». سه‌رنوسه‌رى هاواڵتى ئه‌وه‌شى رون��ک��ردهوه ،مێژوو زۆرج��ار سه‌لماندویه‌تى هه‌رهێزێکى سیاسى ئه‌گه‌ر که‌سێک بکوژن دواى ماوه‌یه‌ک دانیان به‌وه‌دا ناوه که هه‌ڵه‌یانکردووه ،بۆیه چاوه‌ڕوان ده‌که‌ین بکوژانى سه‌رده‌شت ددان به‌وه‌دابنێن که هه‌ڵه‌یانکردووه.
ئهو باس‌ه بکاتهوه» .پیره له قسه‌کانیدا له هه‌ڵوێستی پارتی رازی بوو وتی «هه‌ڵوێستی پارتی زۆر باشه هیچ ته‌گه‌ره‌یه‌کمان نیه له‌سه‌ر دابه‌شکردنی پۆست، گفتوگۆ ده‌که‌ین له‌سه‌ر پۆست و که‌سایه‌تیه‌کان». ئهو سه‌رچاوه‌یه‌ی (چه‌تر) له په‌رله‌مانی عێراق باسی له‌وه‌کرد له دوای هه‌ڵبژاردن پارتی مه‌غرور بوو بوو یه‌کێتی زۆر ئیهمال کردبوو ،یه‌کێتی هه‌ستیان به‌م بابهته ده‌کرد ،له‌م ؛ۆتاییه‌‌دا یه‌کێتیش هه‌ستیانکرد ل �ه‌الی �هن ج �ه‌م��اوه‌ری خۆیانهوه گله‌ییان هاتووه‌ت‌ه سه‌ر ئه‌وانیش جوڵه‌یه‌کیان تێکه‌وتبوو له پارتی دورکهوتنهوه و ئێستا بۆ ئه‌وه‌ی پارتی رازی��ان بکات حه‌قی خۆیان زیاتر ده‌داتێ ،بۆ نمونه وه‌زاره‌ت����ی ب��ازرگ��ان��ی ک ه بڕیاربوو بۆ گۆڕان بێت پارتی بۆ خۆی دانابوو ،ته‌نانه‌ت سێ وه‌زیریشی بۆ دانابوو وه‌ک پاڵێوراو ،به‌اڵم دوات��ر لێی پاشگه‌ز بویه‌و‌ه له ئێستادا خه‌ریکن بیدهنه یه‌کێتی. له‌م باره‌یه‌و‌ه یوسف محه‌مه‌د ،مامۆستای زانکۆ و چاودێری سیاسی ،وتی «پارتی و یه‌کێتی چه‌ند که‌سێکیان ه �ه‌ب��ووه ل�ه ب �ه‌غ��داد ب����ه‌رده‌وام ل�ه کاتی دروس��ت��ک��ردن��ی ه �ه‌م��وو حکومه‌ته‌کاندا ناکۆکیان له‌نێواندا ه �ه‌ب��ووه ،دواترینیشیان ئ�ه‌وه‌ی�ه که له‌سه‌ر وه‌زاره‌تی بازرگانی رێکناکه‌ون ،هه‌ر چه‌ند‌ه ئه‌وه‌نده‌ی من ئاگاداربم نزیک‌ه بدرێت به یه‌کێتی» ئهو چاودێر‌ه سیاسیه وتیشی «پارتی هه‌وڵیداو‌ه تا یه‌کێک بۆ پۆستی وه‌زاره‌ت���ی بازرگانی دابنێت ،بۆ ئهو بابه‌ت ه سێ که‌سی پ��ااڵوت ،ب�ه‌اڵم مالیکی ره‌ت��ی ک��ردهوه،
راپۆرت
له‌هه‌مانکاتدا پارتی هێشتنه‌وه‌ی یه‌کێتی به‌مشێو‌ه الوازه‌ی پێگرنگتر‌ه له‌وه‌ی ببێت به‌هێزێک که نه‌یاری پارتی بکات له سیاسه‌ته‌کانیدا ،بۆیه پێی باش ه له‌م قۆناغه‌دا یه‌کێتی به‌م شێوهیه له هاوپه‌یمانێتی ستراتیژیدا بمێنێته‌وه ،تا یه‌کێتی رێگر نه‌بێت لهو به‌رنامه‌یه‌ی کوردستاندا که خۆی له دروستکردنی ده‌وڵه‌تێکی ئه‌منیدا ده‌بینێته‌وه». له‌الیه‌کیتره‌و‌ه به‌شێک له ناکۆکیه‌کان له‌سه‌ر شوێن گرتنه‌وه‌ی سامی شۆڕش ه که له‌ماوه‌ی رابردوودا کۆچی دوایی ک���رد ،پێشتر ب��اس ل���هوه ده‌ک���را ک ه ئ �هو کورسی‌ه ده‌درێ���ت ب�ه سه‌عدی ئه‌حمه‌د پیره ،چونکه خاوه‌نی زۆرترین ده‌نگی لیستی کوردستانی بووه ک ه ده‌رن �ه‌چ��ووه ،ب �ه‌اڵم پارتی ب �هوه رازی نهبووه لهو باره‌یه‌و‌ه د.ئه‌شواق وتی «ئهو ل��ێ��دوان �هی وت��ی پۆستی س��ام��ی ش��ۆڕش ده‌درێ��ت به سه‌عدی پیره لێدوانێکی به‌په‌ل‌ه بوو له‌شوێنی خۆی نه‌بوو ،چونکه به پێی یاسای ژماره شه‌شی ساڵی ( )2006کوتل‌ه ههیه له‌ناو لیستدا ئه‌وه‌ش مافی کوتله‌ی‌ه له‌به‌ر ئهوه ئێمه حه‌قی خۆمانه ،ئێم ه به‌پێی ئهو یاسایه کوتله‌ین له‌ناو لیستی کوردستانی، ده‌توانین کاندیده‌کانمان له‌حاڵه‌تی پێویستدا ده‌ستکاری بکه‌ین ،ئهو شته یاساییه» ،پیره‌ش له‌به‌رامبه‌ردا وتی «ئهو بابهته به گوێره‌ی یاسایه و بڕیار نهبووه بدرێت به‌من ،چونکه له به‌غداد ()21که‌س ئهو کێشه‌یه‌ی ههیه» ناوبراو وتیشی «پێموای‌ه ن‌ه یه‌کێتی و ن‌ه پارتی حه‌قی خۆیان وه‌رنه‌گرتووه ،چه‌ند وه‌زاره‌ت��ێ��ک هه‌ی ه ئێستا موعه‌له‌ق‌ه و جێگای گفتوگۆیه».
ل�������������ەگ�������������ەڵ كوردؤ شوانی دەستپێكردنی ساڵی نوێدا جارێكی دیكە گوێبیستی ن��اوی حزبواڵ بووینەوە ،هەرچەندە ئ��ەم ناوە لە باشوری كوردستاندا خەڵك ئاشنای ك��ردەوە چەپەڵەكانی ن��ەب��ووە ،ب��ەاڵم لە ب��اك��وری ك��وردس��ت��ان��دا ،ن���اوی حزبواڵ ناوێكە ئاوێتەیە ل��ەگ��ەڵ م���ەرگ و خوێن و تیرۆر ،ن��اوی جوندی ئیسالم لە باشوری كوردستان چەندە ناوێكی م��ەرگ ه��ێ��ن��ەرە ،ن��اوی ح��زب��واڵش لە باكوری كوردستاندا لەوە زیاتر ترسناك و تۆقێنەر و خوێناویە ،جێگەی داخە گ��روپ��ی ل��ەم چەشنە م��ەرگ��دۆس��ت و بكوژ و دژ بە ژیان ،ناوی حزبی خودا و س��ەرب��ازی موسڵمان لەخۆیان دەنێن و موسڵمانی راستەقینە بێ دەنگە لە بەرامبەریدا ،كاتێك دەستیان بە خوێنی كەسانێك سوور دەكەن كە زیاتر لە هەزار ساڵە هەڵگری ئاینی ئیسالمە. ئ���ەگ���ەر ج���ون���دی ئ��ی��س�لام دەس��ت��ی بەخوێنی سەدان رۆڵەی كورد سوربێت، ئەوا حزبواڵ دەستی بە خوێنی هەزاران تێكۆشەر و شۆڕشگێر و ن��وس��ەر و رۆشنبیر و رۆژن��ام��ەن��وس و بازرگان لە باكوری كوردستان س��وورە ،حزبواڵ ل��ە ب��اك��ور ب��ۆ ب��ەگ��ژداك��ردن��ی ب��زاڤ��ی شۆڕشگێڕی ئ��ەو بەشەی كوردستان لەالیەن رژێمی توركیاوە دامەزرێنرا و ئەو ه��ەژدە ه��ەزار ك��وردە كە لەو چین و توێژانەی ئاماژەمان پێكرد بەشێوازی ب��ك��ەری ن���ادی���ار ت���ی���رۆرك���ران .بەشی ه���ەرە زۆری ل��ەس��ەر دەس��ت��ی حزبواڵ و بە ه��اوك��اری (میت) و (ژی��ت��ەم) و (ئەرگەنەكۆن) لە توركیا و كوردستاندا شەهید كراون. دوای ئەوەی دەزگا سەركوتكەرەكانی دیكەی دەوڵەتی تورك لەگەڵ حزبواڵ ناكۆكی دەك��ەوێ��ت��ە نێوانیان زۆرب��ەی سەركردەكانی ئەو گروپە لەالیەن دەوڵەتی توركیاوە دەستگیردەكرێن ،ئەوەی جێگەی نیگەرانییە لەچەند رۆژی راب���ردوودا س��ەرك��ردەك��ان��ی ئ���ەو گ��روپ��ە ل��ەش��اری ئامەد ئازادكران ،ئەوەش لە كاتێكدایە ه���ەزاران تێكۆشەر و سیاسەتمەدار و نوێنەری هەڵبژێردراوی گەل لە باكوری ك��وردس��ت��ان زی��ن��دان��ی ك���راون ،تەنانەت ناهێڵن لەكاتی دادگایی كردنیشیاندا بە زمانی كوردی پارێزگاری لەخۆیان بكەن ،ئازادكردنی ئەوانە هاوكاتە لەگەڵ خ��ۆڕاگ��ەی��ان��دن��ی ح��زب��واڵی��ەك��ی دیكە لە عێرقدا و ب��ڕی��اردان��ی چاالكیكردن ل��ەت��ەواوی شارەكانی عێراق پرسیاری زۆر گ��رن��گ ل��ە ن���اوەرۆك���ی خ��ۆی��دا هەڵدەگرێت ،هەر لەوكات و ساتانەشدا ح��زب��واڵی ل��وب��ن��ان ل��ە حكومەتەكەی سەعد حەریری دەكشێتەوە!! ئێستا كورد لە باشور خەریكی بنیادنای حكومەتی نوێی عێراقە و لە باكوریش لە هەوڵ وكۆششدایە بۆ سەقامگیربونی ئاشتی و بنیادنانی دی��م��وك��راس��ی ،ت��ۆ بڵێی ح��زب��واڵك��ان ب��ەچ ئامانجێك خەریكی خۆسازكردن و سەرهەڵدانەوەبن؟ ئەبێ ئەو حزبواڵیانە جیهاد لە بەرامبەر كێ رابگەیەنن؟ ئایا دەبێت فتواكەی یوسف قەرەزاوی و هەشتا و حەوت زانا بەناو موسوڵمانەكان كە سەربەخۆیی باشوری سودانیان حەرام كرد كاریگەری لەسەر نەكردبن و ئەمانەش جیهاد لە دژی گەلی ك��ورد ڕان��ەگ��ەی��ەن��ن؟ بۆ ئ��ەوەی ڕێگربن لە فیدراڵی و نیمچە سەربەخۆیەكەی باشوری كوردستان و خ��ۆس��ەری دیموكراتییەكەی باكوری كوردستان؟ تاكەی ئەم هاودینانەی كورد دەس��ەاڵت و دەوڵ��ەت و سەربەخۆیی بۆ خۆیان بەحەاڵڵ دەزانن و بۆ نەتەوەكانیتر ف��ەت��وای حەرامبوونی دەدەن؟ دەبێت لەئاستی ئەو ئایەتەدا كوێربن یان چاوی خۆیان دابخەن كە خودا لە قورئاندا باس لە نەتەوە و خێڵی جیاواز دەكات كە بۆ ئاشنایەتی پێكەوە ژیان دروستی كردون؟ لە كاتی ئەم پیالنگێڕیانەی دوژمنانی ك����ورددا پێویستە راب��ەران��ی ك��وردی��ش چاوێك بەناوماڵی خۆیاندابگێڕن.
ئاری هه‌رسین :پێمانوانییه میدیای ئه‌هلی جاسوسی هیچ الیه‌ک بن
[ دیداری /زانکۆ سه‌ردار ]
ل ه دیمانه‌یه‌کى تایبه‌تیدا له‌گ ه ڵ (چه‌تر) ئ��ارى هه‌رسین ،به‌رپرسى راگه‌یاندنى سه‌رکردایه‌تى پارتى دیموکراتی کوردستان، ل ه سلێمانى قس ه له‌سه‌ر کۆنگر ه و هۆکار و پاشه‌کشێى ئهو داوا یاساییه‌نه‌ى ماوه‌ى رابردووى پارتى ده‌کات ک ه له‌سه‌ر میدیاى ئه‌هلى و نوسه‌ران هه‌یبوو ه و له‌هه‌مان کاتیشدا یاساى خۆپیشاندان و هه‌ڵبژاردنى ئه‌نجومه‌نى پارێزگاکان ده‌بن ه ت �ه‌وه‌رى گفتوگۆکان. چه‌تر :ب ه بۆچوونى تۆ له‌سلێمانیدا حزبێک هه‌ی ه یه‌که‌مین بێت؟
ئه‌زانى ئێمه وا سه‌یرى دنیا ناکه‌ین ،پێمان وانی هئێمه له دهۆک و هه‌ولێردا حزبى یه‌که‌مین بین. چه‌تر :به‌اڵم ئهو ه واقیعه؟
ئێمه له‌وانی‌ه ده‌نگى زۆرینه‌مان هێنابێ ،بهاڵمماناى وانی‌ه یه‌کگرتوو ی��ان کۆم‌ه ڵ و بزوتنهوهى گۆڕان بوونیان نه‌بێ ،ئهوهى که دیموکراسى جوان ده‌کات هه‌بوونى ئه‌حزابى جیاوازه.
چه‌تر :باست ل ه گۆڕان کرد ،ل ه نزیک ب��وون��ه‌وه‌ى گ���ۆڕان و یه‌کێتیدا پارتى هه‌ڵوێستى چۆن ده‌بێ؟
پێمان خۆشه ههموو رێکخراوه سیاسیهکانىکوردستان په‌یوه‌ندیان باش و ته‌ندروست بێت ،چونک ه واڵت به هه‌موومان به‌ره‌و پێش ده‌چێ. چه‌تر :په‌یوه‌ندى پارتى و گۆڕان چۆنه؟
په‌یوه‌ندیه‌کى ئاساییه ،واتای ئهوه نیه بارگرژىله نێوانماندا هه‌بێ.
چه‌تر :پارتى ل ه هه‌ڵبژاردنه‌کاندا هه‌میش ه ێ ک ه ته‌زویرات ده‌کات، بهو ه تاوانبار ده‌کر ئایا ل ه کۆنگره‌ى ()13ى خۆیدا ته‌زویرات بوونى هه‌بوو؟
کابرایه‌کم له هه‌رشوێنێکدا گه‌نده‌ڵى و تهزویراتبوونى ههبووه ئه‌وا ده‌مى خۆم ناگرم و قسه ده‌که‌م ته‌نانه‌ت له‌م شوێنه‌ى خۆشمدا ،جا وه‌ک ئهوهى ئه‌ندامى کۆنگره ب��ووم به هیچ شێوه‌یه‌ک ته‌زویرات بوونى نه‌بوو.
سیاسیش بابه‌تێکى ت��ره ،بۆیه ئێمه به‌پێى واقیعى سیاسى مامهڵه ده‌که‌ین.
ئه‌گه‌ر وا سه‌یرى بکه‌ین زۆر زۆر بچوکى دهکهینهوه له سه‌رۆک کۆماره‌و‌ه بۆ سه‌رۆکی حزبێک.
چه‌تر :بۆنمون ه هه‌ڵبژاردنى ئه‌ندامانى مه‌کته‌ب سیاسى و هه‌ڵبژاردنى سه‌رۆک و جێگره‌که‌ى و هێنان ه پێشه‌وه‌ى که‌سانى نێو بنه‌ماڵه؟
ده‌مه‌وێت ئهو تێرم‌ه راست بکه‌مه‌وه ،ناوى نانێمئازاد ،چونکه میدیا ده‌بێت ئازاد بێت له کۆمه‌ڵگه‌دا به حزبى و ئه‌هلیشه‌وه ،پێى ده‌ڵێم ئه‌هلى ،به بۆچوونى من ئه‌زموونى میدیاى ئه‌هلى الى ئێمه ئه‌زمونێکى سه‌ره‌تاییه ،به‌اڵم سه‌ره‌تاییه‌کى باشه گه‌شبینم به‌ره‌و ئه‌هلییه‌کى پێشکه‌وتوو هه‌نگاو بنێت به جۆرێک ێ له میدیاى حزبى. به‌رپرسیاران‌ه و باشترب
چه‌تر :پێتوای ه پارتى ویستبێتى ل ه رێگه‌ى کۆنگره‌و ه پارتى بکات ه حزبى بنه‌ماڵه؟
-ئاخر بۆچى واده‌ڵێى.
ێ باشه خۆ که‌س رێگه‌ى له من نه‌گرتبوو ک ه ئخۆم کاندید بکه‌م له جێگه‌ى ئه‌وان ،بۆیه ئه‌م قسه‌ی ه دوور‌ه له راستیه‌وه ،ئێمه له‌سه‌ر ئه‌ساسى که‌فائ‌ه و دڵسۆزى کار ده‌که‌ین ،ههرچهنده ئهو ژماره به‌رچاوه‌ش نیه که باسده‌کرێ ،ئه‌وه‌شى چووهته سهرهوه ههموو که‌سى دڵسۆزن ئیتر بۆچى رێگ‌ه له‌وان‌ه بگرین که ل ه بنه‌ماڵه‌ى بارزانین و نه‌هێڵین بچنه سهرهوه ،ئهمه که‌ى مه‌نتیقى سیاسیه.
چه‌تر :یه‌کێتى له‌سه‌ر سێداره‌ی حه‌بیبواڵى له‌تیفى هات ه ده‌نگ ،به‌اڵم پارتى بێده‌نگ بوو ،بۆ؟
ئ �ه‌وه‌ى که ئ �ه‌وه‌ى ک��رد یه‌کێتى نه‌بوو ،ئ�هوهىکردى جه‌نابى مام جه‌الل بوو که له کورسى سه‌رۆک کۆمار‌ه و بهناوى گه‌لى عێراقه‌و‌ه کردى.
چه‌تر :وات ه وه‌ک سه‌رۆک کۆمارى عێراق داواى کرد نه‌ک وه‌ک کوردێک؟
راسته جه‌نابى م��ام ج �ه‌الل ک���ورده ،ب �ه‌اڵم ئهوسهرۆک کۆمارى عێراقه ،سه‌رۆکى شیع‌ه و ئێزدى و سونه‌یه ،که داوای��ان کرد وات����ه ب��ه ن����اوى گه‌لى عێراقه‌و‌ه داواى کرد، ن�������ه‌ک ب�����ه ن�����اوى یه‌کێتى نیشتمانى ک����وردس����ت����ان����هوه، ب��ه ب��ۆچ��وون��ى من
چه‌تر :بهو پێیه‌ى سه‌رده‌مانێک ل ه میدیاى ئه‌هلیدا کارت ک��ردووه ،تا چه‌ند پێتوای ه میدیاى ئازاد و ئه‌هلى بوونى ههیه؟
چه‌تر :ئێستا شتێک هه‌ی ه بهناوى میدیاى ئه‌هلى؟
ێ به ته‌ئکید ..ئه‌ى چۆن نیه. -به‌ڵ
ێ ێ ئه‌وان ه ده‌ست چه‌تر :زۆر جار ده‌وتر یان شتێکیان ل ه پشته‌وه‌یه؟
نا..نا ..ئێمه ئ�هوه ره‌ت دهکهینهوه و به هیچێ ئهمه قسه‌ى پارتى دیموکرات نیه ،به هیچ جۆر ێ پێمانوانی‌ه جاسوسى هیچ الیه‌ک بن ،چونک ه جۆر ێ جار لێک ئهوانه کوڕى ئه‌م واڵته‌ن ،هه‌رچه‌ند هه‌ند حاڵى نه‌بوون ههیه ،به‌اڵم هه‌رگیز رێگ‌ه به‌خۆمان ناده‌ین تۆمه‌ت بۆ هیچ که‌سێکى رۆشنبیر دروست بکه‌ین. ێ ره‌خنه‌ش ده‌گرن لێمان بۆ چارهسهرکردنه نه‌ک کات دوژمنایه‌تى شه‌خسى.
چه‌تر :تا چه‌ند ه ده‌نگى ناڕه‌زایه‌تى خه‌ڵکى ل ه به‌رامبه‌ر پ��رۆژ ه یاسای خۆپیشاندا توانیویه‌تى هه‌ستى س��ه‌رۆک��ى هه‌رێم له‌وباره‌یه‌و ه بگۆڕێ؟
چ��ه‌ت��ر :م �ه‌س��ع��ود ب���ارزان���ى ل ه کۆنگره‌دا باسى ل ه یه‌کێتی نه‌ته‌وه‌یی کرد ،ئایا هیچتان له‌سه‌ر ئه‌م باس ه کردووه؟
ئێمه حزبێکى واق��ی��ع بینین ئهگهرجهنابى سه‌رۆکیش باسى ل �هوه نه‌کردای ه ێ کوردستان ههموو تاکێکى کورد ده‌زان � ی�ه‌ک پارچه‌بوو‌ه و ئێستا داب �ه‌ش ب��ووه، ێ نه‌ک سیاسه‌ت به عه‌قڵى واقیعه‌و‌ه ده‌کر به فه‌نتازیا و خه‌ون ،ئاواتى هه‌ر تاکێکى ک��وردى چ بێت ئ �هوه بابه‌تێک‌ه و واقیعى
مۆڵه‌تى ئه‌وه‌م نیه به ناوى سه‌رۆکایه‌تى ههرێمهوهلێدوان بده‌م ،وه‌ک هاواڵتیه‌ک ده‌توانم ،به‌اڵم ئه‌وان وته‌بێژى خۆیان ههیه و ده‌توانى له‌وان بپرسى.
چه‌تر :وه‌ک هاواڵتیه‌ک تاچه‌ند ه له‌گ ه ڵ ئهو پرۆژ ه یاسایه‌ى خۆپیشاندان دایت؟
پێموای‌ه ده‌بێت خۆپیشاندان به یاسایه‌ک رێکبخرێ ،مه‌به‌ست له رێکخستنى خۆپیشاندان مه‌به‌ست رێگه‌گرتن نیه له خۆپیشاندان ،به‌ڵکو مه‌به‌ست لێى دۆزینه‌وه‌ى میکانیزمێک‌ه بۆ چۆنێتى خۆپیشاندانه‌ک ه بۆ نمونه ( )2000که‌س له سلێمانیدا خۆپیشاندان ێ پۆلیس و ئاسایش ئهمه رێکبخات، ده‌کات ئه‌ى ناب ئێمه زۆر هه‌ڵ‌ه لهوه گه‌یشتوین.
چ �ه‌ت��ر :م��اوه‌ی��ه‌ک ل �ه‌م �ه‌وب �ه‌ر پارتى دیموکرات کۆمه‌ڵێک داواى یاساى ل ه دژى نوسه‌ر و رۆژنامه‌نوسان تۆمارکرد ،هۆکارى ت��ۆم��ارک��ردن و ه��ۆک��ارى کشانه‌وه‌ى ئهو داوایان ه چیبوو؟
ئهمه هه‌ڵه‌یه.
5
ن��ا ..نیمه ،ب �ه‌اڵم واى بۆده‌چم لیژنه‌یه‌ک یانکهسێک ه�ه‌ب��ێ��ت ،ب���ه‌اڵم ئ �هو ب��ڕی��اره‌ى س �ه‌رۆک سه‌لماندى که وتارێک ته‌عبیر له بۆچوونى یه‌ک که‌س ده‌ک��ات و هى ئ�هوه نیه داواى له‌سه‌ر تۆمار بکرێ.
چ��ه‌ت��ر :س���ه‌ب���اره‌ت ب�� ه ه �ه‌ڵ��ب��ژاردن��ى پارێزگاکان ،به‌رنامه‌تان چی ه ئایا ب ه هاوپه‌یمانى یه‌کێتى ده‌مێننه‌وه؟
هێشتا ب �ه‌رن��ام �ه‌ک �ه‌م��ان جێگیر ن���ه‌ب���ووه وهاوپهیمانێتیش ده‌که‌وێته‌و‌ه سه‌ر دانیشتنى هه‌ردوو مه‌کته‌ب سیاسى.
چه‌تر :کاندیدتان بۆ ئهو پۆست ه دیارى کردوه؟
-نه‌خێر.
ه��ۆک��ارى داواک����ان ئ �ه‌وه‌ی �ه ک�ه ت��ۆ ده‌زان���ى ل هچهتر :ل ه لێدوانێکیدا هۆشیار زێبارى شوێنێکدا جگ‌ه له ته‌شهیر پێکردن هه‌واڵى ناڕاستت وه‌زیرى ده‌ره‌وه‌ى عێراق (پژاک و پهکهکه) به له‌سه‌ر باڵوکراوه‌ته‌و‌ه ئه‌گه‌ر بێده‌نگ بیت ئه‌وا خه‌ڵکى تیرۆریست ناوده‌بات ،ئایا ئه‌م ه تێڕوانینى لێت دێته ده‌نگ ،بێده‌نگیش نابێ ده‌ب ێ رێگه‌یه‌کى پارتیش ه یان ته‌نها تێڕوانینێکى شه‌خسیه؟ بیرى تى ه رکردای مه‌ده‌نیان‌ه بگریت‌ه به‌ر ،بۆ ئهمه سه جه‌نابى کاک هۆشیار وه‌زیرى ده‌ره‌وه‌ى عێراقه،ل �هوه ک��ردهوه که رێگه‌ى یاسا بگرێته‌به‌ر ،چونک ه کاتێک ئهو قسه ده‌کات لهو پۆسته‌و‌ه قسه ده‌کات، رێگه‌یه‌کى مه‌ده‌نیه ،ب �ه‌اڵم پاش کۆنگره‌ى ( )13وه‌ک وه‌زیرى ده‌ره‌وه‌ى عێراق و نه‌چووه‌ت‌ه پشت مێزه‌و‌ه ێ من وه‌ک پارتى دیموکرات ده‌ڵێم پژاک و وه‌ک په‌ڕه‌یه‌کى سپى وه‌های‌ه بۆ ئ�ه‌وه‌ى به خه‌ڵک و بڵ و میدیاى ئه‌هلى بڵێین ئێمه پشتیوانى له ئ��ازادى پهکهکه تیرۆریستن. راده‌ربڕین ده‌که‌ین. چ �ه‌ت��ر :ب���ه‌اڵم ک���ورده ،ئایا ل���ه‌رووى چه‌تر :داواکانى پارتى ته‌نها ل ه هه‌واڵێکدا خ��ۆى نه‌ده‌بینیه‌وه ،به‌ڵکو ل� ه وت��ارى نوسه‌رێکیشدا خۆى ده‌بینیه‌و ه ک ه بیروڕاى نوسه‌ره‌که‌یه‌تى؟
ێ سه‌یرى ئهو بابه‌تانه‌ى کردوه، ێ ک بکر ئایا لیژنه‌یه‌ک هه‌ی ه بۆ هه‌ڵسه‌نگاندنى ئهو نوسینانه؟
-نازانم ،چونکه ئهو بوار‌ه کارى من نیه.
چه‌تر :به‌اڵم تۆ راگه‌یاندکارێکى باشى؟
نا ..سوپاس ،به‌اڵم کارى منبوای‌ه پێم ده‌وتى، ئه‌ى باشه به‌ڕێز یه‌عنى بۆێ شت ههیه الى ئێمه خه‌ڵک پێى سه‌یر‌ه نمونه له په‌رله‌مانى دانیمارک هه‌ر به‌اڵم هه‌ند ێ بڕیارێکم داوه چى تێدایه ئه‌مڕۆ بیرى دوو حزبى سۆشیال دی��م��وک��رات و بۆ نمونه دوێن لیبراڵ زۆرینه‌ى حکومه‌ت پێکده‌هێنن لێبکه‌مه‌و‌ه و بیگۆڕم.
چه‌تر :مه‌به‌ستم ئه‌وه‌ی ه سه‌رۆکى هه‌رێم چاوێک بهو یاسایه‌دا ده‌خشێنێته‌و ه یاخود
ساڵی یه‌که‌م ژماره 40 دووشه‌ممه 2710/10/27 - 2011/1/17
بیگه‌ڕێنێته‌و ه په‌رله‌مان؟
با واقیعى بین ،له ههموو دنیادا ده‌سه‌اڵتى سیاسىزۆری��ن �ه ده‌ک���ات ئ �ه‌م �ه‌ش بهو نوێنه‌رایه‌تى مانای‌ه نا که‌مین‌ه حسابى بۆ ێ دواى ئ���ه‌وه‌ى ک �ه وت��اره‌ک �هی��ان بینى و ب�ه‌ڵ� نه‌کرێ ،بۆیه که یاسایه‌ک ێ رهنگه که‌مین‌ه پێى پێیداچوونه‌و‌ه پێیان وابوو که وتارێک لهو بابهته و ده‌رده‌چ��� خۆش نه‌بێ ،هه‌رچه‌ند ئه‌مه‌ش ئهوه وتارێکى شیکارى و فکرى قابیلى ئهوه نیه که تۆ ێ که تۆ حسابت بۆ که‌مین ه داواى له‌سه‌ر تۆمار بکه‌یت. ناگه‌یه‌ن چه‌تر :به‌رله‌وه‌ى ئهو داوا یاساییان ه تۆمار نه‌کردبێ. چ��ه‌ت��ر :ب����ه‌اڵم زۆری��ن��هى پ �ه‌رل �ه‌م��ان پێکهاتوو ه ل ه هه‌ردوو حزبى ده‌سه‌اڵتدار که هاوپه‌یمانى ستراتیژى ل ه نێوانیاندا بوونى ههیه؟
دیدار
چه‌تر :زانیاریه‌کت نی ه له‌سه‌ر ئهوهى ێ بۆ هه‌ڵسه‌نگاندنى ئهو لیژنه‌یه‌ک هه‌ب بابه‌تانه؟
نه‌ته‌وایه‌تیه‌و ه له‌سه‌ریان ناکه‌وێ؟
ئ �هوه ده‌ت��وان��ى له خ��ۆى بپرسى ،ب �ه‌اڵم ل �هرووىێ وه‌ک کورد، نه‌ته‌وایه‌تیه‌و‌ه بڕواناکه‌م له‌سه‌رى بکه‌و راسته ئ�هو ک���ورده ،ب �ه‌اڵم ئ�هو پۆسته‌ى هه‌یه‌تى و نوێنه‌رایه‌تى ده‌کات له به‌سره‌و‌ه هه‌تا زاخۆیه.
پرۆفایل:
ئاری شێخ محه‌مه‌د هه‌رسین ( )1964ل ه سلێمانی له‌دایکبوو ه ماتماتیکی ل ه هۆڵه‌ندا خوێندو ه ماوه‌ی حه‌وت ساڵ له هۆڵه‌ندا مامۆستا بووه ئێستاش به‌رپرسی راگه‌یاندنی سه‌رکردایه‌تی پارتی ه ل ه سلێمانی
سه‌رۆکی پارتی عه‌داله‌ی تورکمانی:
ل ه ساڵی ()2007هو ه ماده‌ی ( )140واده‌ی به‌سه‌ر چووه [ دیداری /سه‌الحه‌دین ساڵه‌یی ] ده‌رب��اره‌ی بارودۆخی سیاسی ئه‌مڕۆی تورکمان و پرسی که‌رکوک ،په‌یوه‌ندی له‌گه‌ڵ حزب ه کوردستانیه‌کان ،ئه‌نوه‌ر ب�هی��ره‌ق��دار ،س�ه‌رۆک��ی پارتی عه‌داله‌ی تورکمانی عێراق ،له‌م دیدار ه تایبه‌ته‌ی (چه‌تر)دا باس لهو ه ده‌کات ماده‌ی ()140 واده‌ی به‌سه‌ر چووه .ده‌ڵێت ئه‌گه‌ر که‌رکو کورد ب ه خاکی خۆی بزانێت ئێمه‌ش ب ه به‌ڵگه‌و ه ب ه خاکی خۆمانی ده‌زانین. چه‌تر :ل ه دروستبوونی حکومه‌تی نوێی عێراق ئاینده‌ی تورکمان چۆن ده‌بینرێت؟
تورکمان وه‌ک پێکهاته‌ی سێیه‌می عێراق،له ههموو هه‌ڵبژاردنه‌کان به‌شداری کردووه ،ئێستا چه‌ندین نوێنه‌ری له لیستی عێراقیه و لیستی هاوپه‌یمانی نیشتمانیدا ده‌بینرێن ،وا به‌دیده‌کرێ وه‌زاره‌ت���ێ���ک���ی خ��زم �ه‌ت��گ��وزاری وه‌ک مافێکى هه‌ڵبژاردنى په‌رله‌مان به‌ریبکه‌وێت ،به‌اڵم وه‌ک هه‌قی نه‌ته‌وه‌یی پۆستی جێگری سه‌رۆک کۆمارمان بۆ ده‌ست نیشان ک��راوه ،له الیه‌ن سه‌رۆک کۆمار و سه‌رۆک وه‌زیرانی عێراق پشتگیری کراوین.
چ�ه‌ت��ر :ئایا ب��وون��ی چه‌ندین حزبی ج��ی��اوازی ت��ورک��م��ان خزمه‌تی کێشه‌ی نه‌ته‌وایه‌تیتان ده‌کات؟
له روانگه‌ی دیموکراسیه‌و‌ه باوه‌ڕمان به فرهحزبی ههیه ،بیروبۆچون و ئایدۆلۆژی جیاواز دوور که‌وتنه‌و‌ه ناگه‌ێنێت .له گۆره‌پانی سیاسی زیاتر ل ه ( )20حزبی کوردی بوونی ههیه ،چه‌ندین حزبی شیع‌ه و سونی بوونی ههیه ،له ناو مه‌سیحیه‌کانیش
ئهو دیارده‌ی‌ه به‌دی ده‌کرێت ،هه‌ر حزبێک خاوه‌ن ئایدیایه‌ک‌ه له سنور و شوێنی جوگرافی کاری حزبی خ��ۆی ده‌ک���ات ،حزبی نه‌ته‌وه‌یی تورکمان و حزبی لیبراڵ و سونی و شیعه‌مان ههیه ،ل ه روان��گ �هی ئ��ای��دۆل��ۆژی سونی م�ه‌زه�ه‌ب�هوه حزبی عه‌داله‌ی تورکمانی بهڕێوه ده‌به‌ین و ناسراوین ،ل ه پێناو خزمه‌تی نه‌ته‌وه‌ی تورکمان بیر و بۆچون ه جیاوازه‌کان کۆمان ده‌کاته‌وه.
چه‌تر :تا چه‌ند ب �ه‌ره‌ی تورکمانی ب ه نوێنه‌ری ههموو تورکمان ئه‌ژمار ده‌کرێت؟
به‌ره‌ی تورکمانی له‌به‌ر ئه‌وه‌ی جه‌ماوه‌ری ههیه،لهو روانگه‌و‌ه خۆی به نوێنه‌ری تورکمان ده‌زانێ، ههموو حزبێک به‌رێژه‌ی که‌م یان زیاتر به‌شی خۆی پشتگیری جه‌ماوه‌ری ههیه ،بۆ نمونه حزبی عه‌دال ه هاوشێوه‌ی ب�ه‌ره‌ی تورکمانی جه‌ماوه‌ری تایبه‌تی خۆی ههیه.
چه‌تر :چ پرۆژه‌یه‌کتان بۆ برایه‌تی کورد و تورکمان ئاماد ه کردوه؟
برایه‌تی وشه‌یه‌کی گ �ه‌وره‌ی �ه ،دروستبوونیپێویست ب �ه دوور ک �هوت��ن �هوه ل �ه ت��اک ره‌وی و تێڕوانینی مه‌زهه‌بی و تایفی ده‌کات ،نابێت الیه‌نێک به‌رامبه‌ری خۆی به هۆکارێک بچه‌وسێنێته‌وه، ئه‌گه‌ر هه‌ر الیه‌نێک به‌رژه‌وه‌ندی حزبی وه‌ال نێت، بێگومان برایه‌تی بۆ پێشه‌و‌ه هه‌نگاوی خۆی ده‌نێت، وه‌ک چ��ۆن پێغه‌مبه‌ر ت��وان��ی ل�ه ش���اری مه‌ک ه ئ �هو برایه‌تی‌ه ب �ه‌دی بهێنێت و بیچه‌سپێنێت ،بۆ به‌دیهێنانی ئهو برایه‌تی‌ه له نێوان کورد و تورکمان و پێکهاته‌کانی تری که‌رکوک پرۆژه‌مان ههیه ،ب ه پرۆژه‌ی جوانی که‌رکوک ناونراو‌ه که له ههموو رۆژنام‌ه و گۆڤار و سایت‌ه ئه‌لیکترۆنیه‌کان باڵومان ک��ردوه‌ت �هوه ،که‌رکوک خ��ۆی وه‌ک هه‌رێمێکی
سه‌ربه‌خۆ ده‌بینرێت.
چه‌تر :هه‌واڵه‌کان وا نیشان ده‌ده‌ن ئهو حزبانه‌ی ئ��ااڵی ب �ه‌ره‌ی تورکمانی به‌رز ناکه‌نه‌و ه هاوکاریان ناکرێ؟
ئه‌م جۆره هه‌واڵ‌ه راست نین ،به‌اڵم کهمکردنهیرێ����ژه‌ی پ��اس �ه‌وان��ان��ی ب��اره‌گ��اک��ان��ی ح��زب �ه‌ک��ان و دام‌وده‌زگاکان په‌یوه‌ندی به کاری ئیداریه‌و‌ه ههیه، وا ده‌بینرێت رێ��ژه‌ی پاسه‌وانان له هه‌ندێ باره‌گا و دام‌وده‌زگ�����ادا زی��اد ب��ووب��ێ ب��ۆی�ه پێویستی ب ه
››
«ئه‌گه‌ر کورد که‌رکوک ب ه به‌شێک ل ه کوردستان بزانن ،ئێمه‌ش ب ه به‌ڵگ هو جوگرافیا ب ه خاکی تورکمانی ده‌زانین»
گۆرانکاری کردبێت.
چ �ه‌ت��ر :په‌یوه‌ندیتان ل �ه‌گ �ه‌ڵ حزب ه کوردستانیه‌کان ل ه چ ئاستێکدایه؟
ل �ه ک �ه‌رک��وک پ �هی��وه‌ن��دی ل �ه‌گ �ه‌ڵ ههمووحزبهکان له ئاستێکی به‌رزدایه ،به‌تایبه‌تی په‌یوه‌ندی ل�ه‌گ�ه‌ڵ حزبه ک��وردی�ه‌ک��ان زۆر ب��اش�ه ،ه���ه‌ردووال سه‌ردانی یه‌کتر ده‌که‌ین ،ج��اری وا ههیه له‌سه‌ر هه‌ندێ کار و پێشنیار هاوهه‌ڵوێستین ،پێش بینی ده‌که‌م په‌یوه‌ندیه‌کان به‌ره‌و باشتر هه‌نگاو بنێت.
چه‌تر :چۆن ده‌ڕوان��ن� ه م��اده‌ی ()140ی
ده‌ستوری؟
ده‌رب�����اره‌ی م����ادده‌ی ( )140ک��ات��ی خۆیرامانگهیاند مادده‌یه‌ک‌ه له ساڵی ()2007هوه واده‌ی به‌سه‌ر چووه ،له‌گه‌ڵ ئهوهشدا مادده‌ی ( )140هه‌ندێ بڕگه‌ی باش‌و بڕگه‌ی خراپیشی ههیه ،ریفراندۆم ل�ه‌س�ه‌ر چ��ی؟ ب��رای��ان��ی ک���ورد ده‌ڵ��ی��ن که‌رکوک به‌شێک‌ه له هه‌رێمی کوردستان ،له الیه‌ن ئێمه‌ی تورکمان به شارێکی تورکمانی داده‌نرێت ،بۆ ئه‌م مهبهسته چه‌ندین بهڵگه و دۆکۆمێنت و سه‌رچاوه‌ی مێژوویمان ههیه ،بۆ لێک نزیکبوونه‌و‌ه له یه‌کتری ئهو بۆچوونان‌ه واده‌ی تێگه‌یشتنی زۆری ده‌وێت، به‌اڵم ده‌بێت که‌رکوک بۆ پێکهاته‌کانی کورد و تورکمان و ع�ه‌ره‌ب بگه‌ڕێته‌وه ،له پێناو خزمه‌تی یه‌کتری ده‌بێت کورد و تورکمان هاوکاری یه‌کتربن، کێشه نیه پارێزگا ی��ان ئه‌نجومه‌نی پارێزگای که‌رکوک کورد یا تورکمان یان مه‌سیحی بێت، نابێت له نێوان گه‌ڕه‌کی شۆڕیج‌ه و ره‌حیماوا و تسعین و رێگای به‌غدا جیاوازی بکرێت ،ئه‌گه‌ر به‌ڕاستی بۆ که‌رکوک کار بکرێت ئه‌وا برایه‌تی بۆ شارهکه ده‌گه‌ڕێته‌وه ،به‌دیهێنانی کاتێک به‌دیدێت ئه‌گه‌ر ب �ه‌رژه‌وه‌ن��دی گه‌ل له س �ه‌روی ب�ه‌رژه‌وه‌ن��دی حزبیدا بێت ،ب �ه‌اڵم بۆچونی پێچه‌وان‌ه خزمه‌تی که‌رکوک ناکات ،که‌رکوک خاکه‌که‌ی به نه‌وت و غاز و کبریت ده‌وڵه‌مه‌نده ،به‌اڵم به‌هۆی ناکۆکی ئهو خێر‌ه جوانه‌ی که‌رکوک ونبووه.
چه‌تر :ل ه ب��اک��وری کوردستان چۆن سه‌یری کرانه‌وی تورکیا به‌رامبه‌ر کێشه‌ی نه‌ته‌وه‌یه‌تی کورد ده‌که‌ن؟
تورکیا بۆ چاره‌سه‌ری ههموو کێشه‌کان ل هن��اوچ�ه‌ک�ه‌دا سیاسهتی تایبه‌تی خ��ۆی به‌کاری ده‌هێنێت ،سه‌ره‌تا بۆ نه‌هێشتنی کێشه‌کانی ناوه‌وه‌ی
واڵت هه‌وڵه‌کانی خستۆته‌گه‌ر ،دوایی بۆ چاره‌سه‌ری له‌گه‌ڵ واڵتانی هه‌رێمی و له‌گه‌ڵ واڵتانی ده‌ره‌وه‌ش، بۆیه په‌یوه‌ندی و جواڵنه‌وه‌یان به باشی ده‌بینرێت.
به‌دواداچوون ساڵی یه‌که‌م ژماره 40 دووشه‌ممه 2710/10/27 - 2011/1/17
6
[ ئا /ره‌هێل مامه‌ش ] «ژیانى شوقه زۆر ناخۆشه ،ئه‌گه‌ر ناچارى نه‌بێت ناتوانین یه‌ک رۆژ له‌م شوقه‌یه‌دا بژین ،چونکه ئهو خێزانانه‌ى که لێره‌ن ژماره‌یه‌کى زۆر منداڵیان ههیه و هیچ مراعاتێکى دراوسێتى ناکه‌ن»، ئهمه وت �هى هاواڵتییه‌کی نیشته‌جێی شوقه‌یه‌که.
به‌فرین ک�ه ژن��ى م��اڵ�ه‌وه‌ی�ه پێشتر خ��ان��ووى سه‌ربه‌خۆیان ههبووه ،به‌اڵم خۆى وته‌نى ده‌ڵێت ئێستا وه‌ک زیندانیان لێهاتووه ،م��اوه‌ى دوو س��اڵ�ه ل�ه شوقه‌کانى س �ه‌ر رێ��گ��اى که‌سنه‌زان ژیان به‌سه‌ر ده‌بات و ژیانى شوقه‌ى زۆر به‌الوه ناخۆشه ،ده‌ڵێت «پێشتر له خانووى سه‌ربه‌خۆدا بووین ک�ه‌س عیالقه‌ى به‌سه‌ر که‌سه‌وه نه‌بوو، دوات��ر به‌هۆى گوزه‌رانمانه‌وه بووین به کرێچى و ئه‌م شوقه‌یه‌مان بۆ ده‌رچوو ،ئێستاش هه‌ر له ژووره‌وه‌ی���ن و دهرهوه نابینین وه‌ک زیندانیمان لێهاتووه». «پێویسته حکومه‌ت ئاوڕمان لێبداته‌وه» شه‌یما ئه‌حمه‌د ،که فه‌رمانبه‌ره ژیانى شوقه‌ى ب �ه‌الوه ئاساییه و پێیوایه پێویسته خێزانه‌کان ره‌چاوى یه‌کتر بکه‌ن و یه‌کترى هه‌راسان نه‌که‌ن به‌تایبه‌تى ئهو خێزانانه‌ى منداڵى زۆریان ههیه، ده‌ڵێت «پێویسته له‌الیه‌ن به‌خێوکه‌ره‌کانیانه‌وه ئ��ام��ۆژگ��ارى مندااڵه‌کانیان ب��ک�هن ،ه�ه‌روه‌ه��ا پێویسته حکومه‌ت ئاوڕمان لێبداته‌وه ،به‌تایبه‌تى ئ�هو خێزانانه‌ى له‌شوقه‌دا ژی��ان ده‌گوزه‌رێنن و له‌رووى دابینکردنى ئاو و کاره‌باوه بۆمان». ئ����هو ف���ه‌رم���ان���ب���ه‌ره روون����ی����ک����ردهوه ب �ه‌ه��ۆى که‌موکوڕیه‌کانى هه‌ندێک ل�ه شوقه‌کانه‌وه به‌شێکى زۆر له خاوه‌نه‌کانیان به‌کرێى ده‌ده‌ن و له خانووى ئاساییدا داده‌نیشن ه�ه‌روه‌ه��ا به پێویستى ده‌زانێت که نه‌خۆشخانه و خوێندنگاى تایبه‌ت بۆ ئهو شوقانه‌ى که تازه دروستکراون بکرێتهوه.
هاواڵتییه‌کی نیشته‌جێ بوو
ناچاری نه‌بێت ناتوانین یه‌ک رۆژ له شوقه‌دا بژین
«ژیانم له شوقه‌دا زۆر ئاساییه و هیچ کێشه‌یه‌کم نیه» ئ��اره‌زو محه‌مه‌د ،ته‌مه‌ن ( )38ساڵ ماوه‌ى ( )19س��اڵ�ه ل�ه شوقه‌کانى ئیسکانى ش��ارى ه �ه‌ول��ێ��ر ژی���ان ب �ه‌س �ه‌ر ده‌ب����ات ،ل���ه‌ب���اره‌ى ژی��ان و گ���وزه‌ران ل�هن��او ش��وق �ه‌دا ده‌ڵ��ێ��ت «ژی��ان��م له شوقه‌دا زۆر ئاساییه و هیچ کێشه‌یه‌کم له‌گه‌ڵ هیچ ل�ه دراوس��ێ��ک��ان��م��دا ن �ه‌ب��ووه ،خه‌ڵکى ناو شوقه‌که‌مان له‌گه‌ڵ یه‌کدا راهاتووین ،به‌اڵم کاتێک خێزانێکى دیکه که پێشتر له خانووى ئاسایی ژیاوه دێته شوقه‌که‌مان ،زۆر بێزارمان ده‌کات ،چونکه لهو ژیانه رانه‌هاتووه ،به‌اڵم به تێپه‌ربوونى کات له‌گه‌ڵ وه‌زعه‌که‌دا رادێت». «هه‌ر له ژووره‌وه‌ین دهرهوه نابینین وه‌ک زیندانیمان لێهاتووه» یاسین ره‌سول وه‌ک ئه‌ندازیارێک ،ده‌رباره‌ى
››
ئه‌ندازیارێک: حکومه‌ت مه‌به‌ستی نه‌بوو ه بۆ چاره‌سه‌رکردنی قه‌یرانی نیشته‌جێ بوون سیستمی دابه‌شکردنی شوق ه په‌یره‌و بکات
گ��وزه‌ران��ى ش��وق�ه و ج��ی��اوازى ل �ه‌گ �ه‌ڵ خانوى ئاسایدا پێیوایه هێشتا له واڵتی ئێمه‌دا شوقه بۆ نیشته‌جێ بوون باوى نییه ،ده‌ڵێت «حکومه‌ت مه‌به‌ستی نهبووه بۆ چاره‌سه‌رکردنی قه‌یرانی نیشته‌جێ ب��وون سیستمی دابه‌شکردنی شوقه په‌یره‌و بکات له‌بری پێدانی خانوو ،ئه‌گه‌رچی له‌ماوه‌ی سااڵنی راب���ردوودا ب�ه‌ه�ه‌زاران پارچه زه‌وی بۆ نه‌هێشتنی قه‌یرانی نیشته‌جێ بوون ب �ه‌س �ه‌ر ه��اواڵت��ی��ان��دا داب��ه‌ش��ک��راوه ،ب���ه‌اڵم ئ�ه‌م رێگایه چاره‌سه‌ری قه‌یرانه‌که‌ی نه‌کرد ،به‌ڵکو هه‌ر وه‌ک خۆی ماوهتهوه». ئ �هو ئ �هن��دازی��اره پێیوایه حکومه‌تی هه‌رێم پێشتر له‌بری پێدانی ئهو ههموو پارچه زه‌وییه به فه‌رمانبه‌ران ده‌ب��وو شوقه‌ی دروستیکردایه بۆ ئهوهى به‌الیه‌نی که‌م چاره‌سه‌ری کێشه‌که‌ی بکردایه ،ده‌ڵێت «به‌سه‌دان پارچه زه‌وی هاواڵتیان ههیه که ماوه‌یه‌کى زۆره وه‌رى گرتووه ،به‌اڵم زه‌وی �ه‌ک �هى ب�ه‌ک��ار نه‌هێناوه و ت��وان��ای ئ �ه‌وه‌ی نییه بیکاته خانوو ،هه‌ندێکیشیان پێویستیان به زه‌وی و بگره خانووش نییه». ناوبراو پێیوایه باشترین چاره‌سه‌ر له ئێستادا ئهوهیه شوقه دروس��ت بکرێت و داب�ه‌ش بکرێت به‌سه‌ر فه‌رمانبه‌راندا ،ده‌ڵێت ژیانی شوقه ه��ی��چ ج���ی���اوازی���ی���ه‌ک���ی نییه له‌گه‌ڵ خانوو ،خه‌ڵک لهوه ده‌ت��رس��ن ک�ه دراوسێیه‌کی
خراپیان هه‌بێت و دووچ��اری کێشه‌یان بکات، سه‌رباری ئ �هوهش ده‌بینین له واڵتانى دیکه‌ى دن��ی��ا ش��وق �هى نیشته‌جێ ب���وون یهکێکه ل�هو هه‌نگاوانه‌ی که رێگری له به‌فیرۆچوون و دابه‌شکردنی زه‌وییه‌کی زۆر ده‌کات. خه‌لیل عوسمان ئه‌ندامى لیژنه‌ى ئاوه‌دانکردنه‌وه له په‌رله‌مانى کوردستان به (چه‌تر)ى راگه‌یاند «تائێستا خێزانه‌کان که‌متر روو له شوقه‌کان ده‌ک�هن ،به‌هۆى فراوانى زه‌وى له کوردستان و
››
ئه‌ندامى لیژنه‌ى ئاوه‌دانکردنه‌وه: حکومه‌ت خه‌ڵکى ناچار نه‌کردوو ه له‌جیاتى خانوو شووق ه دروست بکرێت
که‌مى چڕى دانیشتوان وایکردووه ،هه‌ندێک که‌س پێویستى ب�هوه نه‌بێت له شوقه‌دا بژی، ه �ه‌روه‌ه��ا حکومه‌ت خه‌ڵکى ن��اچ��ار ن�ه‌ک��ردووه به بڕیارێک له جیاتى خانوو شووقه دروست بکرێت». ئ���هو ئ��هن��دام��هى ل��ی��ژن �هى ئ���اوه‌دان���ک���ردن���هوه روون��ی��ک��ردهوه دوورى ش��وق�ه‌ک��ان ل�ه ن��اوش��ار و که‌مى خزمه‌تگوزارى خێزانه‌کان نه‌یانتوانیوه ش��ووق �ه ب��ۆ ش��وێ��ن��ى ن��ی��ش��ت�ه‌ج��ێ ب���وون ب�ه‌ک��ار بهێنن ،وت��ى «زۆرێ��ک له خێزانه‌کان که‌سى نه‌خۆش و که‌م ئه‌ندامیان ههیه که ناتوانێت به ئاسانى هاتوچۆ بکات ،ههروهها زۆرى ژماره‌ى خێزانه‌کان و هاتوچۆى بهردهوامى نێوان خزم و ناسیاوه‌کان هۆکارێکى تره خه‌ڵک نه‌توانێت شوقه له‌جیاتى خانوو بۆ نیشته‌جێبووون به‌کار بێنێت».
خۆسوتاندنى گه‌نجێکى تونسی و مه‌رگى ده‌سه‌اڵتى سه‌رۆک
تونسیه‌کان کۆتاییان به ده‌سه‌اڵتى تاکه‌که‌سی و قۆرغکاران ه هێنا [ ئا /رێبوار ] خۆپیشاندان و ناڕه‌زایه‌تیه به‌رده‌وامه‌کانى ماوه‌ى مانگێکى هه‌زاران هاواڵتى تونسی ،پێگه‌ى ده‌سه‌اڵتى له سه‌رۆک سه‌نده‌وه و ئه‌ویان ناچار کرد سه‌ربارى مه‌رگى پۆسته‌که‌ى ،واڵت به‌جێ بهێلێت و س��ه‌رۆک وه‌زیرانیش س��ه‌رۆک��ای��ه‌ت��ى ئ�هن��ج��وم�هن��ى به‌ڕێوه‌بردن دهگرێته ئه‌ستۆ.
ساڵح عه‌تییه نوسه‌رى رۆژنامه‌یه‌کى تونسی پێیوایه ،گرانى نرخى کااڵکان، نه‌بونى ده‌رفه‌تى کار ،بوونى گه‌نده‌ڵى بێشومار ،مۆنۆپۆڵکردن و قۆرغکردنى ده‌سه‌اڵت و نه‌ویستنى خودى سه‌رۆک له‌دروشم و هۆکاره‌کانى ناڕه‌زایی ئه‌م چه‌ند هه‌فته‌یه‌ى سه‌رتاپاى واڵت بوون ک �ه دواج����ار م �ه‌رگ��ى ده‌س��ه‌اڵت��ى ()24 ساڵه‌ى زه‌ین لعابدین بن عه‌لى سه‌رۆک کۆمارى لێ که‌وته‌وه. ئاژانسی رۆیته‌رزى ئه‌مریکى له‌به‌رده‌م وه‌زاره‌تى ناوخۆی ئهو واڵته‌وه باڵوى کردهوه که زیاتر له ( )6000که‌س رۆژى هه‌ینى ( )1/14له‌شارى تونسی پایته‌خت خۆپیشاندان و ناڕه‌زایه‌تیان ده‌ربڕی و داواى ده‌ست له‌کارکێشانه‌وه‌ى خێرای (زه‌ین لعابدین بن عه‌لى)ی سه‌رۆکیان ده‌کرد و دروشمى (له‌بیرى ناکه‌ین)یان به‌رز کردبووه وه‌ک ئاماژه‌یه‌ک بۆ پیاو کوژى ئهو سه‌رۆکه. ئ���ه‌گ���ه‌رچ���ى ژم������اره‌ى ک���وژاوه‌ک���ان���ى وه‌ه���ا پشێویه‌ک به‌ره‌سمى له‌به‌ر ده‌ستدا نییه ،به‌اڵم سه‌رچاوه پزیشکیه‌کانى ئهو واڵته ئاماژه بهوه ده‌که‌ن «ته‌نها له ناڕه‌زایه‌تیه‌که‌دا زیاتر له ()13 هاواڵتى ک���وژراون ،له الیه‌کى تریشهوه ب�ه‌ره‌ى ئۆپۆزسیۆن و رێکخراوه‌کانى م�هدهن��ى ئاماژه به ک��وژران��ى ( )67هاواڵتى ده‌ک �هن له م��اوه‌ى
مانگێکی خۆپیشاندانه‌کاندا». به‌پێی یاسا ،پێویست بوو له‌ساڵى ()2014 دا ه�ه‌ڵ��ب��ژاردن��ى س�ه‌رۆک��ای�ه‌ت��ى ئه‌نجام بدرێت، له دیمانه‌یه‌کى فه‌رمى ته‌له‌فزیۆنى تونسیشدا سه‌ربارى ئهو به‌ڵێنه‌ی که سه‌رۆکى ئێستا دابووى تێیدا خۆی بۆ پۆستى داهاتوو کاندید ناکاته‌وه، ئه‌لعادبین فه‌رمانی به دابه‌زاندنى خێرای نرخى که‌لوپه‌ل و فراوانکردنى ئازادییه‌کان کردبووه‌وه، ه��ه‌ر وه‌ک به‌پێی لێدوانێکى ف �ه‌رم��ى ،زه‌ی��ن لعادبدین سه‌ری سوڕماوه له‌وه‌ى له‌ساڵى ()1987 هوه که سه‌رۆکایه‌تى کۆمارى به کوده‌تایه‌کى ئاشتى وه‌رگرتووه« ،وه‌ها پشێویه‌کى له‌واڵتتدا نه‌بینیووه». به‌پشت به‌ستنى ئامارێکى فه‌رمى ژم��اره‌ى هاواڵتیانى تونس له سه‌رجه‌م شاره‌کانیدا ده‌گاته ( )10.000.000ه��اواڵت��ی و ل �ه نێوانیاندا ( 1.500.000ــ )4.000.000هاواڵتى بێکار
خه‌ڵکی تونس له به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌کانی دژی دیکتاتۆر ههیه ،ئه‌مه‌ش وه‌ک ساڵح عه‌تییه ده‌ڵێت «به ئه‌منیه‌تى فرۆکه‌خانه‌ى تونسی پایته‌خت ،به رێژه‌یه‌کى زۆر مه‌زه‌نده ده‌کرێت». ف��رۆک�ه تایبه‌تیه‌که‌ى س�ه‌رۆک��ای�ه‌ت��ى ،واڵتیان ی���ه‌ک���ێ���ک ل���ه س����ه‌رچ����اوه‌ک����ان ،ه���ۆک���ارى به‌جێهێشت و به‌ره‌و دورگه‌ى ماڵتا هه‌ڵهاتوون. ده‌س��ت��پ��ێ��ک��ردن��ى خ��ۆپ��ش��ان��دان و پ��ش��ێ��وی�ه‌ک��ان بۆ سه‌رچاوه‌یه‌ک له وه‌زاره‌ت��ى ده‌ره‌وه‌ى ماڵتا بۆ خۆسوتاندنى (محه‌مه‌د بو عه‌زیزى) ده‌رچ��ووى ئاژانسی فه‌ڕه‌نسی راگه‌یاند که فڕۆکه‌یه‌ک زان��ک��ۆ ده‌گ�ه‌ڕێ��ن��ن�هوه ک�ه دواى ئ���ه‌وه‌ى پۆلیس ب �ه خ��ێ��رای��ی زی��ات��ر ل �ه ( 2000ک��م/س �ه‌ع��ات) ده‌ستیان به‌سه‌ر عه‌ره‌بانه میوه فرۆشیه‌که‌یدا ێکدا به‌ئاسمانى ماڵتادا به ئاراسته‌ى باکورى گرت ،له‌سه‌ر شه‌قامه‌که خۆی سوتاند. دوورگه‌که تێپه‌ربووه‌‌و «پێ ده‌چێت فرۆکه‌که‌ى ه جگ ه و ه ئاژانسه‌کانى ه �ه‌واڵ ،ئ�هوه ده‌گ��وازن� زه‌ین لعابدین بێت». له شارى تونسی پایته‌خت ،شاره‌کانى سوسه‌ی له‌الیه‌کى تریشهوه ب �هو پێیه‌ى واڵت��ى تونس باشورى پایته‌خت ،شارى سه‌فقش ،دووه‌م گهوره به‌هاوکارى گرنگى فه‌ڕه‌نسا داده‌نرێت ،چاودێران ش��ارى واڵت و والی �ه‌ت��ى قه‌سرێنی ن��اوهڕاس��ت��ى واى بۆ ده‌چن فرۆکه‌که‌ى به‌ره‌و مۆتێلێکى شارى رۆژئاواى تونس ،له گرنگترین شاره گه‌رمه‌کانى پاریس به‌ڕێکه‌وتبێت ،ب�ه‌اڵم له‌مه‌دا نیکۆالس خۆپیشاندانه‌کان بوون. س��ارک��ۆزى س �ه‌رۆک��ى فه‌ڕه‌نسا ئ �هو ه �ه‌واڵ �ه به به‌پێی ئهو زانیاریانه‌ى (چه‌تر) له ئاژانسه‌کانى ناڕاست ده‌زانێت و ده‌ڵێت« :زه‌ین لعابدین داواى ده‌نگوباس رووماڵى کردووه ،سه‌رۆک و ( )138ئێره‌ى نهکردووه». که‌سی نزیکى خۆی به هاوکارى سوپا‌و پاراستنى ئه‌گه‌رچی ده‌نگۆی ئ�هوه ههیه فرۆکه‌که‌ى
س �ه‌رۆک��ى هه‌ڵهاتوو ل�ه واڵت��ى قه‌ته‌ر ن��ش��ت��ب��ێ��ت�هوه ،ب���ه‌اڵم ده‌رک����هوت����ووه ک ه گه‌یشتووه‌ته عه‌ره‌بستانی سعودی و له‌وێ جێگیر بووه. م��ح �ه‌م �ه‌د ئ �ه‌ل��غ �هن��وش��ی س���ه‌رۆک وه‌زی���ران���ى ئێستاى ئ���هو واڵت����ه ،دواى ج��ێ��ه��ێ��ش��ت��ن��ى س��������ه‌رۆک ک����ۆم����ار، ب �ه‌ش��ێ��وه‌ی �ه‌ک��ى ک��ات��ى س �ه‌رۆک��ای �ه‌ت��ى ئه‌نجومه‌نى ک��ۆم��ارى تونسی گرته ئه‌ستۆ و له سوێند خواردنى یاساییدا روون��ی��ک��ردهوه ک �ه ه �ه‌وڵ��ی چاکسازى «ب����واره‌ک����ان����ى س���ی���اس���ی ،ئ���اب���ورى، ک��ۆم�ه‌اڵی�ه‌ت��ی و دارای����ی ل �ه واڵت��ت��دا ده‌دات». به‌پێی م����ادده‌ى ()56ى ده‌س��ت��ورى تونسی ،سه‌رۆکایه‌تى ئه‌نجومه‌نه‌که له الیه‌ن ئه‌لغه‌نووشیه‌وه بهڕێوه ده‌برێت و له‌شه‌ش ک�ه‌س پێک دێ��ت ،ه�ه‌ر بۆیه ئ �هو داواى له‌تونسیه‌کان ک��رد «دان به‌خۆیاندا بگرن و بارودۆخى واڵته‌که ئارام رابگرن له پێناو دووباره به‌رقه‌رار بوونه‌وه‌ى ئاشتى‌و ئاسایش له واڵتتدا تا ئهو کاته‌ى واڵت ده‌گاته هه‌ڵبژاردنى سه‌رۆکى نوێ». دوا بڕیار ئه‌نجامدانى هه‌ڵبژاردنى سه‌رۆکایه‌تى ک��ۆم��اره ل��ه‌م��اوه‌ى ش��ه‌ش مانگى داه���ات���وودا، له‌مه‌شدا نه‌جیب ئه‌لشابی سه‌رۆکى مێژوویى له پارتى دیموکراتى ئۆپۆزسیۆن ده‌ڵێت «هه‌ڵبژاردنى شه‌ش مانگى داهاتوو پێوسته له‌ژێر چاودێرى نێوده‌وڵه‌تیدا ئه‌نجام بدرێت». ل�ه ساڵى ()1957هوه ت��اوه‌ک��و ئێستا تونس ته‌نها دوو سه‌رۆک کۆمارى به‌خۆیه‌وه بینیووه و له ساڵى ()1987هوه زه‌ین لعابدین بن عه‌لى سه‌رۆکى ئهو واڵته‌یه. سه‌رچاوه :ئاژانسه‌کانى هه‌واڵ
کراوه
سکرتێری پارتی نیشتمانی :گۆڕان هیچی لە مەیدانی سیاسی زیاد نەكرد
ئێمه‌ی چەپەكان تا لە دەسەاڵت نزیك بینەوە شكستی گەورەتر دەهێنین پ��ارت��ی نیشتمانی ك��وردس��ت��ان وەك ه��ەرپارتێكی سیاسی كوردستان ئامادەگی هەیە و لە هەر پرسێكی سیاسی كوردستان قسەی خۆی هەبووە و دەبێت لە هەڵوێستی نیشتمانی و ن��ەت��ەوەی��ی ئ��ەگ��ەر ل��ە پێش الی��ەن��ەك��ان��ی تر نەبووبین لە پاشتر نەبووین ،بەاڵم لە میدیاكان گرنگی بەكار و چاالكی ئێمە نادرێت ،پارتیمان ن��ە س��ەت��ەالی��ت��ی ه��ەی��ە و ن��ە رۆژن���ام���ە و نە میدیایەكی كارا تا بتوانێ خەڵك ئاگاداری كار و چاالكی بێت ،بە درێژایی ئەو چوار ساڵەی رابردوو كە حكومەتی هەرێم هیچ مامەڵەیەكی یاسایی ل��ەگ��ەل پ��ارت��ی نیشتمانی كوردستان ناكات و هیچ بودجەیەكیشمان لە هیچ شوێنێك نییە ،ئەو فشارە سیاسی و
[ دیداری /هانا ئازاد ] س��ك��رت��ێ��ری پ��ارت��ی نیشتمانی كوردستان رەخنە لە بزوتنەوەی گۆڕان دەگرێت و رایدەگەیەنێت گۆڕان هیچی لە مەیدانی سیاسی هەرێم زیاد نەكرد ،بێكەس حەمەد قادر لە میانی دیدارێكی لەگەڵ (چ��ەت��ر) دەڵێت: حكومەتی هەرێم هیچ مامەڵەیەكی یاسایمان لەگەڵ ناكات و ه��اوك��ات ی��اس��ای خۆ پیشا ند ا نیش ب����ەزەوت كردنی ئازادی دەزانێت. چ��ەت��ر :ئێوە وەك پ��ارت��ی ن��ی��ش��ت��م��ان��ی ب����ۆچ����ی ل��ە م���ەی���دان���ی س���ی���اس���ی ه�����ەرێ�����م
››
ئەگەر ئەو ئیرادە بەهێزە و ئەو یەكێتی فكریەی ه��اوڕێ��ی��ان��م��ان ن��ەب��ا ن��ەم��ادەت��وان��ی ك��اروان��ەك��ە بەمڕۆكە بگەیەنین. چەتر :سەركردەیەكی چەپ رەخنە لە چەپەكان دەگرێت و بە پەرتەوازە ناویان دەبات تۆ لەمبارەیەوە چی دەڵێیت؟ ئ��ەو قسەیە زۆر راس��ت��ە ،بەڵێ چەپەكانلە قەیراندان و پەرتەوازەن ،هۆكارەكەشی ئەوەیە كە تا ئێستا چەپەكان نەیانتوانیوە لە یەكێتیەك یان لە بەرەیەك خۆیان رێكخەن ،تەجروبەیەكی پێشتر هەبوو ،كە حەوت حزبی چەپ توانیان ل���ە ه��ەڵ��ب��ژاردن��ی ك���وردس���ت���ان ب���ەرەی���ەك پێك بێنن و بە ی��ەك لیست ب��ەش��داری هەڵبژاردنی
تائێستا چەپەكان خۆیان یەكالیی نەكردۆتەوە لەگەڵ دەسەاڵتن یان لەگەڵ ئۆپۆزیسیۆن
بێکه‌س حه‌مه‌د قادر
دەرناكەون؟
خۆی لەسەر
ئابوری و دەرونیەی لەسەر پارتی نیشتمانی كوردستان ه��ەب��ووە لەسەر ه��ەر گروپ و الیەنێك بوایە چوار مانگ پ���ێ ران�����ەدەگ�����رت،
پ��ەرل��ەم��ان ب��ك��ەن ،ئ��ەوی��ش دوای دەرئەنجامی هەڵبژاردنەكە كە تەنها یەك كورسی مسۆگەر ك��را ئ��ەوەش شكستێكی دیكە ب��وو چەپەكانی توشی شۆك كرد ،ب��ەرای منیش لەبەر ئەوەی چەپەكان وتارێكی سیاسی روون��ی��ان نییە ،تا
ساڵی یه‌که‌م ژماره 40 دووشه‌ممه 2710/10/27 - 2011/1/17
7
ئێستا چەپەكان خۆیان یەكالیی ن��ەك��ردوەت��ەوە لەگەل دەسەاڵتن یان لەگەڵ ئۆپۆزیسیۆن ،تا ل��ە دەس���ەاڵت نزیك بینەوە شكستی گ��ەورەت��ر دەهێنین. چەتر :دوای ئەم هەموو نارەزایی و رەخنەی زیاتر لە ( )50رێكخراوی كۆمەڵگای مەدەنی سەرۆكی هەرێم یاسایی خۆپیشاندانی ئیمزاكرد، ئەمە بەرتەسككردنەوەی ئ��ازادی نیە؟ ئەمە زۆرت���ر شتێكی یاساییە و دەك��رێكەسێكی یاسایی باشتر قسەی لەسەر بكات، بەاڵم ئەگەر لە روانگەی هەڵوێستێكی سیاسی بەیاسای كردنی شتەكان ئاسایە ،بەاڵم نەوەك ی��اس��ای��ەك ه��ەم��وو ئ��ازادی��ەك��ان زەوت ب��ك��ات و بەجۆرێك دابرێژرێت كاتێك بمانەوێت خۆپیشاندان ئەنجام بدرێت هەموو رێگاكانت لێ گیرابێت و یاسا دەروازەكانی لێ داخستبیت ،من لەگەڵ ئەو جۆرە یاسایە نیم ئازادی تاك زەوت بكات. چ��ەت��ر :پێتوایە دروس���ت بوونی گۆڕان واتە چاوكردنەوەی شەقامی كوردی یان چۆن؟ گۆڕان نەوەی ئەو میللەتەن و لە واڵتێكیدیكەوە نەهاتوون ،گۆڕان هیچی لە مەیدانی سیاسی زیاد نەكرد ،چاوكرانەوەی هاواڵتیانی هەرێم پەیوەندی بە دروست بوونی گۆڕانەوە و هەر هێزێكی دیكەوە نیە.
دوو له‌سه‌ر سێی وه‌زیره‌کانى لوبنان ده‌ستیان له‌کار کێشایه‌و ه و واڵت ئێستا بێ حکومه‌ته
[ ئا /رێبوار عه‌زیز ]
راگه‌یاندنێکى دادگ��اى نێوده‌وڵه‌تى ل�ه‌ب��اره‌ى ئاشکراکردنى چه‌ند ناوێک که ده‌چنه خانه‌ى تیرۆرکردنى سه‌رۆک وه‌زیرانى پێشوى لوبنانه‌وه ،وه‌زیره‌کانى ب���ه‌ره‌ى ح��زب��واڵ و هاوپه‌یمانه‌کانى له‌حکومه‌تى لوبنانیدا ده‌ستیان له کار کێشایه‌وه و حکومه‌ت هه‌ڵوه‌شایه‌وه، ه�ه‌ر بۆیه سوپاى لوبنان که‌وته خۆ ئ��ام��اده‌ک��ردن ب��ۆ رووب��ه‌ڕووب��ون��ه‌وه‌ى ئه‌گه‌ره‌کانى سه‌رهه‌ڵدانى شه‌ڕی ناوخۆ. دوا به‌دواى ده‌ست له‌کار کێشانه‌وه‌ى ( )10وه‌زیرى سه‌ر به بزوتنهوهى حزبواڵ‌و یه‌ک وه‌زیرى سه‌ر به‌هاوپه‌یمانى بزوتنه‌وه‌ک‌ه له کابینه‌ى ( )30وه‌زاره‌ت�ه‌ک�هى سه‌عد حه‌ریرى سه‌رۆک وه‌زیراندا ،میشیل سلێمانی سه‌رۆک کۆمارى لوبنان رۆژى چوار شه‌مم‌ه (،)2011/1/12 دوا ب��ه‌دواى رووداوه‌ک���ه هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ى حکومه‌تى رایگه‌یاند و وتى «حکومه‌ته‌که‌ى حه‌ریرى به‌رێژه‌ى دوو له‌سه‌ر سێ وه‌زیره‌کانى وازیان هێناوه و حکومه‌ت رێژه‌ی یاسایی له‌ده‌ستداوه». چاودێرانى سیاسی رووداوه‌ک����هى ئ�هو هه‌فته‌یه‌ى لوبنان به گه‌رمترین رووداوى سیاسی رۆژهه‌اڵتى ناوین ده‌زانن و پێیانوای‌ه ئهمه دهبێته هۆکارێک بۆ ئاگر خۆشکردنى واڵتانى سوریا و سعودی‌ه و ئێران و چه‌ند واڵتێکى تر له‌هاندانى سونن‌ه و شیعه‌کانى ئهو واڵته‌دا ،ئه‌وه‌ش مه‌ترسی هه‌ڵگیرسانى دووباره‌ى شه‌ڕی ناوخۆیی لێ ده‌کرێت. چ����اودێ����ران ،ل��ه‌الی��ه‌ک��هوه ه���ۆک���ارى ک��ش��ان �ه‌وه‌ى وه‌زیره‌کانى بزوتنهوهى حزبواڵی لوبنانى ده‌گه‌ڕێننه‌وه بۆ دوا راگه‌یاندنى دادگاى نێوده‌وڵه‌تى که به‌پشتیوانى نهتهوه یه‌کگرتووه‌کان بهڕێوه ده‌چێت که تێیدا هاتووه «به‌مزوان‌ه ناوى چه‌ند تۆمه‌تبارێک راده‌گه‌ینرێت». ه���ه‌روه‌ک ل�ه الی�ه‌ک�هى تریشهوه بۆچوونى ئ�هوه ههیه که ده‌ست پێشخه‌ریه‌که‌ى نێوان به‌شار ئه‌سه‌دى سه‌رۆک کۆمارى سوریا و شا عه‌بدواڵی پادشای عه‌ربستانى سعودی‌ه بۆ چاره‌سه‌رکردنى ناکۆکیه‌کان ئه‌نجامێکى ئه‌وتۆی لێ نه‌که‌وتوو‌ه «گفتوگۆکان نه‌یتوانى ناکۆکیه‌کانى ه���ه‌ردوو الی�هن��ى لوبنانى چاره‌سه‌ر بکات». له به‌یاننمایه‌کدا که له‌ماڵپه‌رى ره‌سمى سه‌رۆکایه‌تى کۆمارى لوبناندا ب�ڵاوک��راوه‌ت�هوه ،میشیل سلێمانى سه‌رۆک کۆمارى ئهو واڵته داواى له سه‌عد حه‌ریرى سه‌رۆک وه‌زیران کردووه تا پێکهێنانى حکومه‌تێکى نۆێ کاره‌کانى بهڕێوه ببات. ئاژانسه‌کانى هه‌واڵی جیهانى ئه‌وه‌یان باڵوکرده‌وه که رووداوه‌ک����هى لوبنان له‌کاتێکدا ب��ووه س�ه‌رۆک
وه‌زیران له گه‌شتێکدا بووه له والیه‌ت‌ه یه‌کگرتووه‌کانى ئه‌مریکا ،بۆیه «له دواى بیستنى ئهو هه‌واڵ‌ه به په‌له گه‌یشتوه‌ت‌ه شارى به‌یروتى پایته‌خت». ئهوهى زان��راوه ،حه‌سه‌ن نه‌سرواڵ و بزوتنه‌وه‌که‌ى له الیه‌ن واڵتانى سوریا و ئێرانه‌و‌ه پشتیوانى زۆرى لێ ده‌کرێت« ،ترسی ئهوه ههیه که چه‌ند ئه‌ندامێکیان له الیه‌ن دادگا نێو ده‌وڵه‌تیه‌که‌و‌ه په‌نجه‌ى تۆمه‌تیان بۆ رابکێشرێ و به‌مه‌ش فشارى نێوده‌وڵه‌تیان له‌سه‌ر دروست بکرێت». به‌پێى لێدوانێکى ڤیدیۆیی حه‌سه‌ن نه‌سرواڵى سه‌رۆکى بزوتنهوهى حزبواڵ که له رۆژى ()2010/11/11دا تۆمار کراوه ،تێدایه ئاماژه بهوه ده‌کات «له‌حاڵه‌تى تۆمه‌تبار کردنى الیه‌نگرانى بزووتنه‌وه‌که‌یدا به‌وه‌ی ده‌ستیان له تیرۆرکردنى ره‌فیق حه‌ریریدا هه‌بووبێت، ئ��ام��اده نییه هیچ ئه‌ندامێکى راده‌س��ت��ى دادگ��ای لێکۆڵینهوه بکات». ه����ه‌روه‌ک ل �ه ت��ۆم��اره ڤ��ی��دی��ۆی �ه‌ک �ه‌دا ،ن�ه‌س��رواڵ به‌راشکاوى داوا له سه‌عد حه‌ریرى سه‌رۆک وه‌زیران ده‌ک���ات «لێکۆڵینه‌وه‌کانى دادگ���ا نێوده‌وڵه‌تیه‌که په‌سه‌ند نه‌کات». ه �ه‌رچ��ی ک �ه‌س �ه ن��زی��ک�ه‌ک��ان��ى س �ه‌ع��د ح �ه‌ری��ری سه‌رۆک وه‌زیرانیشه‌و‌ه جه‌خت له پشتگیریان ده‌که‌نه‌وه بۆ دادگا نێو ده‌وڵه‌تیه‌ک‌ه و «ده‌یانه‌وێت تاوانبارانی ئهو کهیسه ره‌وانه‌ى دادگا بکرێن‌و بکوژان به‌تۆڵه‌ى خۆیان بگه‌ن». ئاژانسی فرانس پرێس ئهوهى روونکرده‌و‌ه که دوا به‌دواى ئهو رووداوه‌ى لوبنان سوپایه‌کى زۆرى واڵته‌که به‌فه‌رمانى سه‌رۆک وه‌زیران ره‌وانه‌ى شاره‌کانى باشور و به‌تایبه‌ت شارى سیداى سونن‌ه نشین کراوه ،وه‌ک ئاژانسه‌ک‌ه نایشارێته‌و‌ه «له ترسی ئه‌گه‌رى روودانى ده‌ستپێکردنى شه‌ڕی ناوخۆیی ،بهو پێیه‌ى شارهکه نزیکى شارێکى شیع‌ه نشینه». غه‌ریب ره‌زوانى نوسه‌رى دیارى لوبنانى له وتارێکی رۆژنامه‌ى (الشرق االوس��ط)دا «تکا ده‌کات شه‌ڕی ناوخۆ دووباره نه‌بێته‌وه ،چونکه واڵته‌که‌ى بۆ ماوه‌ى ( )15ساڵ گیرۆده‌ى وه‌ها شه‌ڕێک بووه». دواجار کابینه‌که‌ى حکومه‌ت له لوبناندا چۆڵکرا، ئێستا سه‌عد حه‌ریرى تا پێکهێنانى حکومه‌ت پێویسته واڵت له بارێکى هاوسه‌نگی سیاسی ،ئاسایشی و ئابوریدا رابگرێت ،ئهوهى جێگه‌ى مه‌ترسیه ،سه‌ربارى ئه‌گه‌رى لێدانى ه �ه‌ردوو مه‌زهه‌بی سونن‌ه و شیعه‌ى لوبنان ،مه‌ترسی ده‌ستێوه‌ردانى واڵتانى ئێران‌و سوریا‌و سعودی‌ه و ته‌نانه‌ت ئیسرائیل‌و ئه‌مریکاش له‌ئارادایه. سه‌رچاوه: رۆژنامه‌ى الشرق االوسط ئاژانسی فرانس پرێس ماڵپه‌رى یو تیوب
ناڕازین ل ه دانه‌مه‌زراندنیان
به‌پێى بودجه‌ى ( )2011کارمه‌ندانى کۆمیسیۆنی هه‌ڵبژاردن ناکرێن ب ه هه‌میشه‌یى
ده‌رچووى زانکۆیه له چاوه‌ڕوانى ئه‌وه‌دایه بکرێته ک��ارم �هن��دان �هی��ن ک �ه چ��اوپ��ێ��ک�هوت��ن��م��ان ل�ه‌گ�ه‌ڵ [ ئا /په‌رۆش ئه‌حمه‌د ] کارمه‌ندى هه‌میشه‌یى له کۆمیسیۆن ،به‌اڵم تا ئه‌نجامداون ت��اوه‌ک��و بیانکه‌ینه هه‌میشه‌یى و پاش ئهوهى په‌رله‌مانى پێشووى عێراق ئێستا دانه‌مه‌زراوه ،ده‌ڵێت «له مانگى نۆى ساڵى ناوه‌کانیانشیان ره‌وان���هى ئه‌نجومه‌نى وه‌زی��ران��ى له مانگى یه‌کى ساڵى رابردوو بڕیاریدا راب���ردوو له ئۆفیسى سلێمانى چاوپێکه‌وتنمان عێراق ک��راوه ،ئ �ه‌وان ته‌نها ره‌زام�هن��دی��ان له‌سه‌ر کارمه‌ندانى کۆمیسیۆنى بااڵى سه‌ربه‌خۆى له‌گه‌ڵدا کرا ،لهو چاوپێکه‌وتنه‌دا داواى بڕوانامه کارمه‌ندانى نوسینگه‌ى پارێزگاکان ده‌ربڕیوه هه‌ڵبژاردنه‌کان بکرێت به‌هه‌میشه‌یى ،و پشکنینى پزیشکى ههموو ئهو پێداویستیانه‌ى له‌سه‌ر بودجه‌ى ( )2011داب��م�ه‌زرێ��ن ،ههروهها کارمه‌ندانى کۆمیسیۆن نیگه‌رانن له‌وه‌ى که پێویست بوو بۆ دام�ه‌زران��دن بردمان بۆیان ،بنکه‌کانى قه‌زا و ناحیه‌کان دواخراوه بۆ بودجه‌ى ساڵێک به‌سه‌ر ئهو بڕیاره‌دا تێپه‌ڕیوه و به‌اڵم ئهوه م��اوه‌ى چوار مانگى به‌سه‌ر چووه و ( ،)2012ئه‌گه‌ر له‌مساڵیشدا بانگیان بکهینهوه هێشتا نه‌چۆته بوارى جێ به‌جێکردنه‌وه ،ده‌ڵێن له‌بودجه‌ى ( )2011ته‌نها نزیکه‌ى ( )2000هه‌ر به‌شێوه‌ى گرێبه‌ست کاریان پێده‌که‌ین». ده‌رب����اره‌ى ئ �هو ده‌ن��گ��ۆی��ان�هى ده‌وت��رێ��ن م��اوه‌ى به‌رپرسى په‌یوه‌ندیه جه‌ماوه‌ریه‌کانى ک��ارم�هن��د داده‌م���ه‌زرێ���ت ل �ه ه �ه‌م��وو ع��ێ��راق که کۆمیسیۆنیش ده‌ڵ��ێ��ت «ئ���ه‌وان ته‌نها ئه‌وه‌ش ته‌نها کارمه‌ندانى ئۆفیسى پارێزگاکان نوێکردنه‌وه‌ى تۆمارى ده‌نگدان له هه‌رێم ده‌ست ره‌زام���هن���دی���ان ل��ه‌س��ه‌ر ک��ارم �هن��دان��ى ده‌گرێته‌وه و ئهمه به‌ناڕه‌وا ده‌زانم نیوه‌ى کارمه‌ندان پێده‌کاته‌وه ،ناوبراو رونیکرده‌وه که کۆمیسیۆن به‌نیازه ههموو ساڵێ تۆمارى ده‌ن��گ��ده‌ران نوی نوسینگه‌ى پارێزگاکان ده‌ربڕیوه له‌سه‌ر دابمه‌زرێت و نیوه‌که‌ى تریش سه‌یر بکات». وشیار ق��ادر ،ته‌مه‌ن ( )31س��اڵ گله‌یى له بکاتهوه ئه‌گه‌ر هه‌ڵبژاردن بکرێت یان نه‌کرێت، بودجه‌ى ( )2011دابمه‌زرێن ،ههروهها بنکه‌کانى قه‌زا و ناحیه‌کان دواخراوه بۆ کۆمیسیۆن ک���رد ب����ه‌وه‌ى ک �ه ت�هن��ه��ا له‌کاتى ده‌ڵێت «نوێکردنه‌وه‌ى ئه‌م تۆماره کارێکى گرنگ ه �ه‌ڵ��ب��ژاردن �ه‌ک��ان��دا ئ��ه‌وان��ی��ان ل �ه‌ب��ی��ره ،ده‌ڵ��ێ��ت و زه‌رووره ،نوێکردنه‌وه‌ى تۆمارى ده‌نگده‌رانیش له بودجه‌ى (.»)2012 هونه‌ر عه‌لى ،ته‌مه‌ن ( )24ساڵ ماوه‌ى دوو «کۆمیسیۆن ته‌نها له‌کاتى هه‌ڵبژاردندا بانگمان هه‌رێمى کوردستان په‌یوه‌ندى به دی��ارى کردنى هه‌ڵبژاردن ک��ارى له‌گه‌ڵ کۆمیسیۆن ک��ردووه ،ده‌ک��ات بۆ کارکردن ،دواى ئ�ه‌وه‌ى کارى پێمان ک��ات��ى ه �ه‌ڵ��ب��ژاردن �ه‌ک��ان �هوه ه��هی��ه ،ه �ه‌رک��ات��ى به‌نیگه‌رانیه‌وه باسى له‌وه‌کرد که ماوه‌ى ساڵێکه ن�ه‌م��ا ئیزنمان ده‌دات ت��اوه‌ک��و هه‌ڵبژاردنێکى هه‌ڵبژاردنه‌کان دیارى کرا ،ئه‌وا ئێمه‌ش نزیکه‌ى ب��ڕی��ارێ��ک ل �ه پ�ه‌رل�ه‌م��ان��ى ع��ێ��راق �هوه ده‌رچ���ووه دی��ک �ه ،ئ����هوهش وای���ک���ردووه ک��ارم �هن��دان��ى ئ�ه‌م سێ مانگ پێش ئهو ماوه‌یه ده‌ست ده‌که‌ین به تا ئێستا نه‌چۆته ب��وارى جێبهجێکردنهوه ،وتى ده‌زگایه به‌رده‌وام به‌دواى کارێکى تردا بگه‌ڕێن نوێکردنه‌وه‌ى تۆمارى ده‌نگده‌ران». ب���ه‌رپ���رس���ى پ��هی��وه‌ن��دی��ی��ه ج���ه‌م���اوه‌ری���ه‌ک���ان���ى «ل���ه‌گ���ه‌ڵ ک��ۆم��ی��س��ی��ۆن ب �ه‌ش��ێ��وه‌ى گرێبه‌ست بۆیه ب�ه‌رده‌وام کارمه‌ندى تازه دێت و کارمه‌نده ک���ارده‌ک���ه‌م ،ه�هن��دێ��ک ل �ه فه‌رمانبه‌ره‌کانمان کۆنه‌کانیش که له‌ئیشوکاره‌کان شاره‌زابوون واز کۆمیسیۆن له درێژه‌ى قسه‌کانیدا باسى له‌وه‌کرد ماوه‌یه‌کى زۆره کار له‌گه‌ڵ کۆمیسۆن ده‌که‌ن ده‌هێنن ،ئه‌وه‌ش بارگرانى به سه‌ر کۆمیسیۆنه‌وه ئ���هو ک��ارم��هن��دان��هى م��وچ��ه‌خ��ۆرى حکومه‌تن و تائێستاش نه‌کراوین به کارمه‌ندى هه‌میشه‌یى ،دروستکردووه ،داواکارم له‌الیه‌نه په‌یوه‌ندیداره‌کان به‌ڵێننامه‌یان پێ پڕده‌که‌ینه‌وه که ده‌بێت یه‌ک ههرچهنده م��اوه‌ى ی�ه‌ک س��اڵ تێپه‌ڕیوه به‌سه‌ر بمانکه‌ن به کارمه‌ندى هه‌میشه‌یى تا ئێمه‌یش کاریان هه‌ڵبژێرن له‌کاتى بوون به هه‌میشه‌یى، بڕیارێکى پ�ه‌رل�ه‌م��ان��ى ع��ێ��راق ک �ه ه�ه‌م��ووم��ان خۆمان بۆ ئهو کاره به تهواوى ته‌رخان بکه‌ین»« .به‌اڵم ئه‌گه‌ر هاتوو به عه‌قد کاربکه‌ن ده‌بێت واز عه‌بدولڕه‌حمان خه‌لیفه ب�ه‌رپ��رس��ى په‌یوه‌ندیه له ڕاتبه‌که‌یان بهێنن ،پێشنیارى کۆتایمان ئهوهیه به‌شێوه‌ى کارمه‌ندى به‌رده‌وام دابمه‌زرێین ،به‌اڵم تا جه‌ماوه‌ریه‌کانى کۆمیسیۆن له لێدوانێکدا بۆ ئهو کارمه‌ندانه‌ى موچه‌خۆرن مامه‌ڵه‌کانیان بۆ ئێستا بڕیاره‌که جێبه‌جێ نه‌کراوه». دان��ا عه‌بدولکه‌ریم ،ته‌مه‌ن ( )27س��اڵ که (چ�ه‌ت��ر) ڕایگه‌یاند «خه‌ریکى مامه‌ڵه‌ى ئهو نه‌کرێت».
ژنان
بۆ جاری یه‌که‌م ژنانى کورد ل ه کۆنگره‌ی جیهانی فه‌نزوێال
ساڵی یه‌که‌م ژماره 40 دووشه‌ممه 2710/10/27 - 2011/1/17
8
رێكخراوەكانی ژنان و مەالكان! سازگار گ��وم��ان��ی ت��ێ��دا نییە، ئیبراهیم ه����ەر ك��ۆم��ەڵ��گ��ای��ەك بە جیاوازی پێكهاتە كۆمەاڵیەتییەكانییەوە جوانە ،هەر كۆمەڵگایەك بەو جیاوازیانەوە ێ بكاتەوە، دەتوانێت پێشبكەوێت و خۆی نو ئەو جیاوازیانەش لە جیاتی ئەوەی ببێتە ه��ۆی دژای��ەت��ی و س��ەرك��وت��ك��ردن ،دەبێت ببێتە هۆی كرانەوە و گەشەكردنی هزری تاكەكانی كۆمەڵگا ،چونكە لەو شوێنانەی كە جیاوازی نییە ،لەوێ گەشەكردنی هزر وەس��ت��اوە ،ل��ەوێ رەنگەكانی تر نابینرێن، رەنگی رەش و سپی خ��ۆی دەسەپێنێت، ئەمەش ژیان دەكاتە یان رەش یان سپی. م��ەالك��ان پێكهاتەیەكی كۆمەڵگای كوردین ،كاریگەریان لەسەر بەشێكی زۆری تاكەكانی كۆمەڵگای ك��وردی هەیە ،تا ئێستاش بەشێكی زۆری تاكی كۆمەڵگای ك��وردی بۆ ئەنجامدانی بەشێكی زۆری كارەكانی پرس بە مەال دەك��ات ،ئایا ئەو كارە رەوایە یان رەوا نییە (حەرام و حەاڵڵ)، ئەمەش مێژوویەكی درێ��ژی هەیە و بۆ سەدان ساڵ دەگەرێتەوە و ناتوانرێت نكوڵی لێ بكرێت. لە هەمانكاتدا رێكخراوەكانی ژن��ان و كۆمەڵگای مەدەنیش پێكهاتە و رەنگێكی كۆمەڵگای كوردین و كاریگەریان لەسەر بەشێكی كۆمەڵگا ه��ەی��ە ،كاریگەریان لەسەر هۆشیاربوونەوەی بەشێك لە ژنان هەیە و بەشێك لە ژنانیان هێناوەتەوە ناو كایەی سیاسی و كۆمەاڵیەتییەوە ،ئەمەش بۆ پێشكەوتنی كۆمەڵگا گرنگە. ئەو ناكۆكییەی كە ماوەیەكە لە نێوان رێكخراوەكانی ژنان و كۆمەڵگای مەدەنی و رۆشنبیران و رۆژن��ام��ەن��وس��ان لەگەڵ مەالكان هاتۆتە ئاراوە ،شتێكی سروشتییەوە و دەت��وان��رێ��ت وەك ملمالنێی رەنگەكانی كۆمەڵگا لێك بدرێتەوە ،چونكە دواج��ار جیاوازییەكان ب��ەر ی��ەك دەك���ەون و هەوڵ دەدەن خۆیان بەسەر یەكتردا بسەپێنن. بەاڵم ئەوەی گرنگە لێرەدا باسی بكەین كەموكوڕییەكانی ه��ەردووالی��ە ،تا ئێستا رێكخراوەكانی ژنان نەیانتوانیوە بە كار و چاالكییەكانیان سەرنجی خەڵكێكی زۆر رابكێشن و جەماوەرێكی ف���راوان بكەنە پاڵپشتی خۆیان ،تا ئێستاش ناتوانن بۆ پرسێكی گرنگی ژنان هەزاران كەس بهێننە سەر شەقام و كاریگەریی دروست بكەن، هەروەها یەكێتی و هاوبەشییەكی فراوان لە نێوانیاندا نییە و پەرش و باڵون ،لەگەڵ ئەوەشدا نەبوونەتە خاوەن ئاستێكی بڵندی هۆشیاری هزری و سیاسی و مێژوویی، ت��ا ب��زان��ن چ��ۆن ل��ەگ��ەڵ جیاوازییەكانی كۆمەڵگادا هەڵسوكەوت دەك��ەن ،ئەمەش بوەتە هۆی ئەوەی نەبنە جێگەی باوەڕی جەماوەرێكی فراوان. هەروەها مەالكانیش دەبێت بە چاوێكی رێ��زەوە رێكخراوەكانی ژنان و كۆمەڵگای م��ەدەن��ی ببینن ،بەشێك لە م��ەالك��ان لەم ب����وارەدا ب��ی��رك��ردن��ەوی��ان وەك سەرەتاكانی هاتنی ئاینی ئیسالمە و هەموو شتێك بە رەش و سپی دەبینن ،ئەمەش زیان لە خۆیان و لە ئایینەكەیان دەدات. مەالكانی كۆمەڵگای ك��وردی لەسەر ێ شتی زۆر بچوك هاتونەتە دەنگ هەند و هەرایان ناوەتەوە ،بەاڵم لەسەر هەندێ شتی زۆر گرنگ بێدەنگ بوون ،ئەمەش مایەی سەرسوڕمانە!! بۆ نمونە ،بەشێك ل��ەو درام��ای��ان��ەی ل��ە هەندێك ل��ە كەناڵە تەلەفزیۆنە كوردیەكانەوە پەخش دەكرێت، تەواو پێچەوانەی ئایین و كلتوری كۆمەڵگا كوردییە ،پڕیەتی لە وروژاندنی غەریزەی ێ رەوشتی و سوكایەتیكردن بە گەنجان و ب كۆمەڵگای كوردی ،بەاڵم بۆچی مەالكان تا ئێستا شتێكیان لە دژی ئەو درامایانە نەتووە؟! ئایا نایبینن؟! نازانن!؟ یان لەبەر ئ��ەوەی��ە ئ��ەو كەنااڵنە س��ەر ب��ە الیەنێكی دەسەاڵتدارن!؟
[ ئا /شیالن ]
ئهوهى که مۆرى خۆى له کۆنفرانسدا بزوتنهوهى ژنى کورد بوو که له هه‌رچوارپارچه‌ى کوردستان که مرۆڤ ده‌توانێت بڵێت نیوه‌ى رۆژهه‌اڵتى ناوهڕاست گه‌لى کورد‌ه یان باشتر ژنانى کوردن.
م��اوه‌ی��ه‌ک ل �ه‌م �ه‌وب �ه‌ر ل � ه ش���ارى ک�ه‌رک��وک کۆنفرانسێک به‌سترا ب ه ناوى کۆنفرانسى ژنانى شتێکى که زۆر دڵخۆشکه‌ر‌ه ئهوهیه هه‌تا ئێستا ئێم ه رۆژهه‌اڵتى ناوهڕاست ،ژنانى هه‌ر چوارپارچه‌ى کوردستان و واڵتانى دراوسێى ئاماده‌بوون و وه‌ک ژنى کورد به‌شدارى ئه‌م کۆنفرانسه ده‌بوین ،به‌اڵم تێیدا ئاماده‌کارى کرا بۆ کۆنگره‌ی گ�ه‌وره‌ى ئه‌مڕۆ له‌سه‌ر ناوى ژنانى رۆژهه‌اڵتى ناوهڕاست به‌شدار ژنانى جیهان ل ه فه‌نزوێال ،ده‌رب��اره‌ى گرنگى ده‌بین. یه و گفتوگۆکانى ناوى کۆمه‌ڵێک ل ه ئه‌م کۆنگره ده‌توانم بڵێم کۆنفرانسى ڤهنزوێال به به‌شداربوون‌و بۆچونى ئامانج تا دواند مان ه ک ه کۆنفرانس به‌شداربوونى ژنانى رۆژهه‌اڵتى ناوهڕاست به‌تایبه‌تى ژنانى کورد بتوانێت که بخه‌نه‌ڕوو. و گرنگى کۆنگره بهردهوامى زیاتر بۆچونێکى راستتر له کۆنفرانس ده‌ربخات
مه‌لیک‌ه یه‌شا،ر ئه‌ندامى بیرۆى ئاشتى ژنانى کورد ک ه و ببێته هێزێکى گهوره بۆ کۆنفرانس. نا‌وه‌نده‌که‌ى له ئه‌ڵمانیای‌ه و له هامان کاتیشدا ئه‌ندامى ره‌حیم‌ه کارڤار ،وه‌ک نوێنه‌رى ژنانى دیموکراتى نوێ ه کۆمیته‌ى کۆردیناسیۆنى بڵندى کۆنفرانسى ڤه‌نز‌وێالی به‌شدارى کۆنفرانس ،وتى :کۆمه‌ڵگاى ئێمه کۆمه‌ڵگایه‌ک ه ه ل ده‌رب��اره‌ى گرنگى ئه‌م کۆنفرانسان‌ه وت��ى :هه‌تا ئێستا به رێژه‌یه‌کى لوتک‌ه له ژێر کاریگه‌رى ئاییندایه ،کاتێک ()1910 جیهاندا زۆر کۆنفرانس بۆ ژنان بهستراوه ،له ساڵى هه‌ست به نایه‌کسانیه‌کانى کۆمه‌ڵگا ده‌که‌ین وه‌ک ژن دا سه‌د ساڵ پێش ئێستا به پێشه‌نگایه‌تى (کالرازێتکى) به پێویستى ده‌زانین که تێکۆشان بکه‌ین بۆ به‌ده‌ستهێنانى کۆنفرانسى نێونه‌ته‌‌وه‌یى ئه‌نته‌رناسیۆنال له جیهان ب ه مافى ئاسایى خۆمان ،له ئه‌نجامى ئه‌م ناکۆکیانه‌شه، پیشه‌نگایه‌تى ژن��ان ب�ه‌س��ت��راوه ،هه‌تا ئیستاش گه‌لێک ئه‌مڕۆ له ناو تێکۆشانى ئازادى ژناندا پێگه‌یه‌کى بچوکم کۆنفرانس له ئاستى نێو نه‌ته‌‌وه‌ییدا بهستراوه له‌گه‌ڵ ژنانى ههیه. ئ��ازادی��خ��واز و بزوتنهوهى ژن��ان ،ب �ه‌اڵم ئ��هو کۆنفرانسان ه کاتێک بانگهێشتى ئ �ه‌م ک��ۆب��وون �ه‌وه‌ی �ه ک��رای��ن زۆر به‌رده‌‌وامیان پێنه‌درا ههرچهنده وه‌ک میراسێک مانهوه و بز‌وتنه‌‌وه‌کانى ژنانى سه‌ده‌ى بیست و یه‌که‌مین بۆخۆیانى خۆشحاڵبووین ،چونکه ل�ه‌وب��اوه‌ڕه‌داب��ووی��ن له تێکۆشانى ده‌بینن .بۆ ئێمه‌ش هه‌مان واتا ده‌دات و له‌گه‌ڵ ئهوهشدا ژناندا ده‌بین‌ه خاوه‌ن ئه‌زمونێکى به‌هێز و ههروهها ده‌توانین وانه‌یه‌کى لێ فێرده‌بین ،له ئێستاشدا ئهو کۆنفرانسه‌ى ک ه زۆر به روون��ى کێشه‌کانى ژن��ان له کۆبوونه‌وه‌یه‌کى به‌م له ڤهنزوێال ده‌به‌سترێت منیش وه‌ک ژنێکى کورد ک ه شێوه‌یه‌دا تاوتوێ بکه‌ین ،کاتێک ده‌بینم ژنانى رۆژهه‌اڵت، له کۆمیته‌ى کۆردیناسیۆنى هه‌ر‌ه بڵندى کۆنفرانسه‌که‌دا رۆژئاوا و باکور و باشور لێره کۆبوونه‌ته‌و‌ه بۆمن هێزێکى به‌شدار ده‌ب��م ،زۆرم��ان پێخۆشبو‌و که ژنانى رۆژهه‌اڵتى زۆره .چونکه کۆکردنه‌وه‌ى ژنانى هه‌رچوارپارچ‌ه و ژنانى نا‌وه‌ڕاستیش به ئیراد‌ه‌و بۆچون‌و داواکارى خۆیان هه‌بێت ،ترى رۆژهه‌اڵتى ناوهڕاست کارێکى وا ئاسان نیه ،بێگومان لهو ئه‌نجامه‌ش به پێویستمانزانى کۆنفرانسێکى به‌مشێوه‌ی ه کێشه‌کانى ژنان هه‌مووی یه‌ک نییه ،به‌تایبه‌تى ژنانى ببه‌ستین له رۆژهه‌اڵتى ناوهڕاست ،له شارى که‌رکوک ،کورد و ژنانى رۆژهه‌اڵتى ناوین زۆر له یه‌کترى جیاوازن، هه‌مووشمان ده‌زانین که که‌رکوک شوێنێکى ئهوهنده ئاسان به‌اڵم له ئه‌نجامدا هه‌موومان ژنین‌و هاوڕه‌گه‌زین. نیه بۆ به‌ستنى کۆنفرانسێکى به‌مشێوه‌ی‌ه به‌تایبه‌ت وه‌ک سالیحه ،له نا‌وه‌ندى ژنانى ئ��ازاد له شارى شێوه‌یه‌کى بچوککراوه‌ى رۆژهه‌اڵتى ناوهڕاست ده‌بینرێت ک��������ه‌رک��������وک ئێمه لێى کۆبوینه‌ته‌‌و‌ه به نوێنه‌رانى ههموو رۆژهه‌اڵتى و ب�������ه‌ش�������دارى ناوهڕاست ،ده‌شمانویست ههموو ژنانى واڵتانى رۆژهه‌اڵت ک����ۆن����ف����ران����س، به‌شدار بن ،به‌اڵم ده‌رفه‌تى مادى‌و ته‌کنیکى هه‌ندێک‌واڵت ئ��ام��اژه‌ی ب���ه‌وه‌دا نه‌یانتوانى به‌شدار بن ،بۆیه به په‌یامى خۆیان به‌شداریان بۆ ئ �ه‌م �ه ه�هن��گ�اوى کۆنفرانس ده‌ربڕیى و ههروهها به‌شداربونیان نیشاندا‌و‌ه ل ه ی����ه‌ک����ه‌م����ه ئ���ه‌م بڕیاره‌کانى ئه‌م کۆنفرانسه .ئه‌مه‌ش مانا و‌واتایه‌کى زۆرى ک��ۆن��ف��ران��س �ه بۆ ههیه ،چونکه ئهوانهى که له‌م کۆنفراسه‌دا به‌شدار بوون لهو ک���ۆن���ف���ران���س���ى با‌وه‌ڕه‌دابو‌ون بهو هێزه‌ى که لێره دهرکهوتوه ده‌توانین به‌شدارى ژنانى جیهان ل ه کۆنفرانسى جیهانى ژنان ببین‌و بتوانین راستیه‌کى زیاتر ب ه ڤ���هن���زوێ�ل�ا .ک ه کۆنفرانس ببه‌خشین‌و هه‌ندێک بیر‌وبۆچونى هه‌ڵ‌ه که هه‌ن ل �ه ش��اره‌ک�ه‌م��ان سه‌ر راستیان بکه‌ین .ههروهها بتوانین نوێنه‌رایه‌تى ژنانى ش������������������������ارى رۆژهه‌اڵتى ناوهڕاست ،دڵى جیهان ،دڵى مرۆڤایه‌تى نمایش ک������ه‌رک������وک بکه‌ین له ڤهنزوێال. ب �ه س��ت��را ،ئێم ه له‌م کۆنفرانسه‌ش گفتوگۆیه‌کى به‌هێز و دور و درێژ و وه‌ک ن���اوهن���دى قوڵ بهڕێوهچوو ،بڕیارى زۆر گرنگ ده‌رکه‌‌وتن ههروهها ژنانى ئ��ازاد میواندارى کۆنفرانسى ژن���ان���ى رۆژه���ه‌اڵت���ى
نا‌وه‌ڕاستمان کرد پێشمان خۆش بوو که بتوانین ژنانى هه‌مو‌و‌واڵتانى رۆژهه‌اڵتى ناوهڕاست لێره کۆببنهوه .به‌اڵم به هۆى نهبوونى ده‌رفه‌تى زیاتر له رووى مادى‌و ئاسایشیهوه نه‌توانرا که نوێنه‌رى هه‌مو‌و‌واڵتان به‌شداربن ،به‌اڵم له‌گه‌ڵ ئ��هوهش هیوایه‌کى گه‌ش و گه‌‌وره‌مان ههیه کۆنفرانسی گه‌‌وره‌تر ببه‌سترێ‌و ههموو ژنان بتوانن به‌شدار بن تێیدا ،بۆ یه‌کگرتنى زیاتر و ئهو ههموو هه‌ژارى‌و زۆرى‌و زه‌حمه‌تیه‌ى که تێیدا ژیا‌وین هه‌تا ئێستا ،تێیپه‌ڕێنین و ئیراده‌یه‌کى به‌هێزى زیاترى ژنان ده‌ربکه‌‌وێت .که هه‌نگا‌وى یه‌که‌ممان ناوه پێموای‌ه هه‌نگا‌وى تریشى بهدواوه بێت.
به‌تایبه‌تى له بوارى ئهو جیاکاری‌ه ره‌گه‌زیه‌ى که له‌سه‌ر ژنان به‌ڕێوه‌ده‌چێت .بۆ هه‌ڵگرتنى ئهو ئه‌قڵیه‌ته ،ئهو کۆنفرانس ه کۆنفرانسێکى ئاماده‌کارى بوو بۆ کۆنفرانسى ژنانى جیهانى که له ڤهنزوێال ئه‌نجامده‌ده‌رێت .زۆر به تێر‌وته‌سه‌رلى باس له رهوشى ژنان له رۆژهه‌اڵتى ناوهڕاست کرا که ئهوهى باجى ههموو توند‌وتیژى‌و شه‌ڕ‌و ئالۆزیه‌کان ده‌دات ژنانن، به‌اڵم له هه‌مان کاتیشدا ژنان نوێنه‌رایه‌تى به‌رخودان و تێکۆشانێکى به‌هێز ده‌که‌ن به‌تایبه‌تى ژنانى کورد ئه‌مڕۆ له‌سه‌ر ئاستى رۆژهه‌اڵتى نا‌وه‌ڕه‌راست تێکۆشانى ئازادى ژنان بهڕێوه ده‌به‌ن له ئاستێکى بڵنددا ،ئه‌م تیکۆشان‌ه توانیویه‌تى پێشه‌نگایه‌تى بۆ ژنانى رۆژه �ه‌اڵت��ى ن �اوهڕاس��ت بکات. ههروهها کاریگه‌ریشى له‌سه‌ر تهواوى جیهان ههیه بۆیه ل ه کۆنفرانسه‌که‌دا تیشک خرایه سه‌ر گرنگى رۆژهه‌اڵتى ناوهڕاست و ژنانى رۆژهه‌اڵتى ناوهڕاست له پێشخستنى تێکۆشانى ئازادیدا کاریگه‌ر‌ه له‌سه‌ر ههموو جیهان.
ده‌رب��اره‌ى ئ �ه‌وه‌ى که کوردستان بۆ یه‌که‌مجار‌ه وه‌ک واڵتێک به‌شدارى کۆنفرانسێکى به‌مشێوه‌ی‌ه ده‌کات سالیح ه وتى :بێگومان ئهمه جێگاى خۆشحاڵیه بۆ ههموو ژنانى کورد به تایبه‌ت ،پێویسته ههموو ژنانى رۆژهه‌اڵتى ناوهڕاست به‌م‌ه خۆشحاڵبن بۆ ئهو بڕیاره که ده‌رک��هوت��وه ،چونک ه له کۆتایى کۆنفرانسه‌که‌دا له‌سه‌ر زۆر خاڵى هاوبهش مرۆڤى کورد یان ژنى کورد به سااڵنه له‌ژێرده‌ستیه‌کى دژوار ژیا‌ون و هه‌تا رۆژى ئه‌مڕۆش له هه‌رچوارپارچه‌ى توانیمان بگه‌ین‌ه بڕیارى زۆر گرنگ به‌تایبه‌ت بۆ ژنانى کوردستان به‌رده‌‌وام‌ه ئه‌م ده‌سه‌اڵتداریه ،ههرچهنده ئێم ه رۆژهه‌اڵتى ناوهڕاست ،ده‌رباره‌ى ئهو ژنانه‌ى که له زینداندان بهناوى ژنانى باشورى کوردستان و که‌رکوکیش به‌شدارى و ئهو ژنانه‌ى که رووب �ه ڕو‌وى سزاى لهسێداره دهبنهوه ئهو بووین که شارێک‌ه زۆرى و زه‌حمه‌تى زۆرى چه‌شتو‌ه ب ه ژنانه‌ى که نکۆڵى له ناسنامه‌ى نه‌ته‌‌وه‌یى‌و فه‌رهه‌نگى‌و درێژایى مێ ژو‌و هه‌تا رۆژى ئه‌مڕۆ ،وه‌ک که‌سێک ک ه زمانیان ده‌کرێت له‌سه‌ر ئهو بنه‌مای‌ه بڕیارى زۆر گرنگ نوێنه‌رایه‌تى ئێمه بکات له کۆنفرانسى ڤهنزوێال ئهمه بۆ گیران. ئێمه جێگاى خۆشحاڵیه .به‌اڵم ده‌بێت ئه‌مه‌ش بزانین ک ه سیلڤانا بویا ن��اس��ر ،ئه‌ندامى ئه‌نجومه‌نى پارێزگاى ئهمه به‌رهه‌م‌و ئه‌نجامى تێکۆشانى ژنانى کورد‌ه له هه‌ر که‌رکوک و سه‌رۆکى ماڵى عه‌شتارى ژن��ان ده‌رب��اره‌ى چوارپارچه‌ى کوردستان. گرنگى کۆنفرانسه‌ک‌ه وتى :خۆشحاڵم که لهو کۆنفرانسه‌دا نه‌جیب‌ه ع��وم �ه‌ر ،نوێنه‌رى رێ��ک��خ��راوى ژن��ان ده‌رب���اره‌ى به‌شدار بووم له‌گه‌ڵ به‌شدار بوونى ههموو ژنانى واڵتانى کۆنفرانسه‌ک‌ه وتى :ئه‌م کۆنفرانسه له نوێنه‌رى واڵتانى ده‌‌ور‌وب����ه‌ر .زۆر گرنگه که ئێمه یه‌کگرین و یه‌کێتى رۆژهه‌اڵتى ناوهڕاست پێکهاتبوو ،بێگومان له کۆنفرانسێکى خۆمان دروست بکه‌ین له‌گه‌ڵ ژنانى دهو‌ور‌وب �ه‌ر ،بۆ من وادا که ژنانى کورد عه‌ره‌ب تورک و ههروهها ئاشورى گرنگ بوو که ئێمه‌ى ژنان کێشه‌کانى خۆمان گفتوگۆ به‌شداربوون ئهمه بۆ خۆى به‌‌واتاى ئهوهیه که ژنان ده‌توانن ده‌که‌ین‌وێنه‌یه‌کیشمان کێشاند لهمبارهیهوه .هه‌ره‌‌وه‌ها ئهو راپۆرتانه‌ى که خوێنردرانه‌‌و‌ه ههموو کێشه‌کانى ژنانى ل ه پێشه‌نگایه‌تى به‌یه‌که‌‌وه‌یى ژیان بکه‌ن. رۆژهه‌اڵتى نا‌وه‌راست تێدا باسکرا. له کۆنفرانسه‌که‌دا زۆر بابه‌تى گرنگ هه‌ڵسه‌نگێنرا ه��������ه‌م��������وو
م��وق��ه‌ده‌س ئ���ه‌ردۆغ���دو چه‌لیک، نوێنه‌رى ئه‌نجومه‌نى ژنانى (سه‌لیس) ده‌رب�����اره‌ى گرنگى کۆنفرانسى له‌م شێوهیه وت��ى :رۆژه�ه‌اڵت��ى ناوهڕاست یهکێکه ل�ه ن��اوهن��ده‌ک��ان��ى دنیا ک ه تێکۆشانى ئازادى تێدا به‌ڕێوه‌ده‌چێت و ئ�ه‌م راستیه‌ش به‌چاو ده‌بینرێت، پێویستى ب���هوه ه �ه‌ب��وو ک �ه ژنانى رۆژه���ه‌اڵت���ى ن��اوی��ن ل��ه ی�ه‌ک��ت��رى کۆببنهوه و کێشه‌کانیان تاوتوێ ب��ک �هن ،ب��ۆی�ه ب �هو ک��ۆب��وون�ه‌وه‌ی�هى ژن��ان زۆر خۆشحاڵم ،ب�ه تایبه‌ت باشورى کوردستان ناوچه‌یه‌ک‌ه ک ه به‌شێوه‌یه‌کى زۆر جدى ژنان رووبه‌ڕوى توندوتیژى دهبنهوه ،لێرهوه به‌رزبوونه‌وه‌ى ده‌نگى ژنان‌و وتنى ئیتر به‌س‌ه بۆ توندوتیژییه‌کان خۆی له‌خۆیدا تێکۆشانێکى مێژووییه.
پاکژ:
محه‌مه‌د هه‌ندێک نوسه‌ر مندااڵن خاڵى ده‌که‌نه‌وه له هه‌ستى نیشتمانى [ ئا /گواڵڵه عوسمان ] محه‌مه‌د پاکژ له دیمانه‌یه‌کى رۆژنامه‌ى (چه‌تر)دا باسى له هه‌ستیارى نوسینى شیعر بۆ دونیاى مندااڵن کرد و وتى :هه‌ندێک نوسه‌ر له چه‌ند که‌ناڵێکی راگه‌یاندندا کار ده‌که‌ن ته‌نیا الیه‌نى ته‌رفیهی مندااڵن له‌به‌ر چاو ده‌گردن و ئه‌مه‌ش مندااڵن خاڵی ده‌کاته‌وه ل ه هه‌ستى نیشتمانى و په‌روه‌رده‌یی و زانستى. چه‌تر :زۆرن ئ �هو شیعرانه‌ى به‌ناو بۆ مندااڵن نوسراون ،به‌اڵم دوره له پهروهرده و خه‌سڵه‌تى م��ن��داڵ��ى ،پاکژ چ��ۆن لێیان ده‌ڕوانێت؟
ـ ناکرێ هه‌رچی ده‌ستى دایه قه‌ڵه‌م له‌سه‌ر بیر و هۆشی مندااڵنى کورد خۆی تاقیبکاته‌وه ،چونک ه ئه‌گه‌ر شیعر بۆ گهوره قورس بێت ،بۆ منداڵ زۆر ل�هوه قورستره که که‌سانێک بیانه‌وێت خۆیانى پێ فێری شیعر نوسین بکه‌ن ،مندااڵن جیهانێکی تایبه‌تن و مامه‌ڵه‌کردنیش له‌گه‌ڵ ئهو جیهانه‌دا هۆشیاری تایبه‌تى خۆی ده‌وێت ،مرۆڤ چۆن ده‌توانێت شیعر بۆ منداڵ بنوسێت ،ئه‌گه‌ر خۆى نه‌گێڕێته‌وه بۆ ئاستى ئهو منداڵه‌ى که ده‌یه‌وێت شیعری بۆ بنوسێت ،پاشان ئ �هو س �ه‌ره‌ده‌م �ه ب�ه‌س�ه‌رچ��وو ه �ه‌ر ب��ۆ په‌پوله و گوڵ و چۆله‌که و شتى زۆر ئاسایی بنوسین ،چونک ه ل�ه‌گ�ه‌ڵ ب���ه‌ره‌و پێشچونى س���ه‌رده‌م و رۆژگ���ار بیر و هۆشی منداڵنیش کراوه‌تره و ئیتر به ههموو شتێک رازینابێت. چه‌تر :ئهو شیعرانه‌ىکه ده‌ینوسیت زیاتر له‌سه‌ر چى و بۆ چ شتێک نوسیوتن؟
ــ به‌ڵێ مرۆڤ چۆن ده‌توانێت له‌سه‌ر شتێک بدوێت له خۆیدا بوونى نه‌بێت ،سااڵنێکی زۆره له هه‌ردوو بواری شیعری گهوره منداڵندا به‌یداخی نوێگه‌ری و جیاوازیم هه‌ڵکردووه ،ئێستا شیعره‌کانم بۆ منداڵن ل ه بواره‌کانى زانست و پ�ه‌روه‌رده و شته زۆر هه‌ستیار و
ژنان به‌شێکی زۆری هه‌ژاری جیهانیان ل ه ئه‌ستۆ گرتووه .ئاماره‌کان ده‌ریانخستوو ه ک ه ژنان زیاتر ل ه پیاوان رووبه‌ڕووی هه‌ژاری و برسێتی دهبنهوه ،ئه‌مه‌ش بهو هۆیه‌و ه ک ه ب ه ئاپارتایدێکی ئۆرگانیز ه ک��راو ه ل ه بواره‌کانی پ���ه‌روه‌رده، چاودێری پزیشکی و کار و سه‌رپه‌رشتی سامان و داراییه‌کانیان دهبنهوه.
واتای هه‌ژاری بۆ ژنان به‌رباڵوه ،هه‌ژاری زۆربه‌یانی ل ه بارودۆخێکی دژوار و به‌بێ ماف‌ه بنه‌ڕه‌تیه‌کان وه‌ک ئاوی خواردنه‌وه‌ی پاک ،ته‌ندروستی گشتی ،چاودیری پزیشکی و ئیش و کارێکی گونجاودان .له رووداوه‌ک��ان��ی دیکه‌ی هه‌ژاری نه‌بوونی پاراستنی گونجاو و به‌توانای‌ه له به‌رامبه‌ر توندوتیژی و ههروهها نه‌بوونی رۆڵ له بڕیاره‌کاندایه.
به‌پێى ئاماره‌کان ()%70ى هه‌ژاره‌کانی جیهان ژنن و زۆربه‌شیان له به‌رامبه‌ری کاری هاوشێوه‌ی پیاوان موچه‌یکی که‌متر له پیاوان وه‌رده‌گرن .ژنانی داواکاری سولف‌ه بۆ که‌سب و کار به شێوه‌یکی به‌رده‌وام به‌رامبه‌ری ئاپارتاید ئه‌بنه‌و‌ه و زۆرتر لهو کاران‌ه که ناپاک و ناهێمنن به موچه‌یکی زۆر کهمهوه دادمه‌زرێن .له هه‌ر ( )10ژنی کرێکار ،هه‌شت
ژنان ل ه نێوان قه‌یرانی
ئابووری جیهانی و هه‌ژاریدا که‌سیان له ئیش و کاره مه‌ترسیداره‌کانی ناوچه‌ی باشوری سه‌حرای ئه‌فریقا و ئاسیای باشور دامه‌زراون ک �ه گ��ۆڕان��ک��اری�ه‌ک��ان��ی ئابووری جیهانی زیانێکی مه‌زنی له ژیان ئه‌وان داوه.
قه‌یرانی ئابووری ئه‌مسااڵنه‌ی دوایی به شێوه‌یکی به‌ر چاو‌ه کاریگه‌ری زۆرتری له ژنان ههبووه .له زۆربه‌ی واڵتانی له حاڵی گه‌شه‌دان ئهو ژنانه‌ن که له کارگه‌کانی کااڵی تایبه‌ت به‌هه‌نارده‌کردن به‌رهه‌م دێنن یان ئهو واڵتان‌ه ک ه کرێکارانی ژنی کۆچه‌ر تێایدا کارده‌که‌ن گه‌وره‌ترین زیانیان لێکه‌وتووه« .رێکخراوی جیهانی کار» هه‌ڵیسه‌نگاندو‌ه ک ه
قه‌یرانی ئابووری بووت ه ه����ۆی ب��ێ��ک��ار ب��وون��ی ( )22م��ل��ی��ۆن ژن ل ه ساڵی()2009دا و ئهمه ئ �هو ه �ه‌واڵن �هی ک �ه ل ه ده‌یان ساڵی رابردوو دراوه بۆ به‌تواناکردنی ژنانی خستووه‌ت‌ه مه‌ترسییه‌وه.
له زۆربه‌ی واڵتاندا ئه‌م کاریگه‌ریان‌ه زۆرتر بووه له بێکار بوون و له‌ده‌ستدانی پیشه‌ی فه‌رمی .ئه‌مه‌ش بهو شێوه‌ی ه که زۆرب�هی ژنان له کاری نافه‌رمی خه‌ریکی کاربوون وه‌ک «کارکردن له مااڵندا» و ئاماری فه‌رمی بێکاری ئ�ه‌م کهسانه ناگرێته‌وه .سیاسه‌ته‌کانی رێکخراوه‌کان و
رێبازی UNIFEMله ئاسایشی ئابووری ژنان
به‌ره‌و پێشبردنی ماف و به‌رقه‌رارکردنی ئاسایشی ئابووری ژن��ان ب��ه‌رده‌وام له پێشه‌نگی به‌رنامه‌کانی UNIFEM بووه UNIFEM .له ژنان بۆ گۆڕانکاری له مه‌رجه‌کانی به‌شی ئابووری پشتیوانی ده‌کات ،له به‌هێزکردنی به‌شداری ژنان له پالندانان و داڕشتنی سیاسهتی ئابووری هه‌تاکو هه‌وڵدان بۆ فه‌راهه‌مکردنی توانا پێویسته‌کان له به‌ڕێوه‌بردنی گوزه‌رانی جێگر بۆ ژنان و رێکخراوه‌کانی ژنان.
له چاالکییه‌کانی دیکه‌ی UNIFEMپشتگیری کردن له ماف‌ه ره‌واکانی ژنان وه‌ک :خاوه‌نداری زه‌وی و میراتی باوکی ،زۆرکردنی گه‌یشتن و رێگاپێدان به‌وان به مه‌به‌ستی به‌ده‌ستهێنانی کاری شیاو و یاسایی و به‌تواناکردنی ژنانی کرێکاری کۆچه‌ر له ئاستی کرێکارانی خۆماڵیدا. سه‌رچاوه :سایتی فه‌رمی UNIFEM.org
چه‌تر :بۆ ههموو ته‌مه‌نه‌کانى منداڵ یه‌ک جۆر شیعر ده‌نوسرێت؟
ــ سێ جۆر شیعر نوسین ههیه بۆ منداڵن ،که خۆم په‌یڕه‌وى ده‌ک�ه‌م و هه‌ر خۆشم ئهو پۆلێنه‌م داهێناوه، ئه‌ویش منداڵنى باخچه‌ى ساوایانن که زیاتر له شێوه‌ى وێنه‌ى شیعری له‌گه‌ڵ گیانداراندا ،ی��ان به زمانى م��ن��داڵ ب��ۆ گ��ی��ان��داران ده‌دوێ��ی��ت ،ی��ان به‌پێچه‌وانه‌و‌ه به زمانى گیانداران بۆ منداڵ ده‌دوێیت ،جۆرێکی دیکه‌یان له پۆلی یه‌که‌م تا شه‌شه‌می سه‌ره‌تایی، ئه‌م جۆره شیعره زیاتر ده‌ربڕینى وشه‌یه وه‌ک خۆی واتا وشه‌ى مانادار له شێوه‌ى جوان و ناشرین باش و خراپ و زانست و نه‌زانى و ...هتد ،جۆری سێیه‌میان که له پۆلی شه‌شه‌می سه‌ره‌تاییه‌وه بۆ سێی ناوه‌ندی ده‌گرێته‌وه ،زیاتر سه‌رباری زانست و نه‌زانى و خوێندن و نه‌خوێنده‌واریی ئیدی شیعری نیشتمانى و نه‌ته‌وه‌یی و سیاسی ده‌ست پێده‌کات و به‌ره‌و ره‌هه‌نده‌کانى دیک ه ده‌چێت. چه‌تر :ئهو کتێبانه چیبوون که ئه‌مساڵ ل ه خانه‌ى سمۆره بۆ مندااڵنت چاپکرد؟
ـ��ـ ب �ه‌ڕێ��وه‌ب �ه‌رای �ه‌ت��ى خ��ان �هى س��م��ۆره یهکێکه ل�هو م��ااڵن �هى م��ن��داڵن ک�ه خزمه‌تێکی زۆری منداڵنى کوردیان کردووه ،به‌تایبه‌تى له‌م چه‌ند ساڵه‌ى دواییدا هاوڕێم دڵشاد غه‌فور ستافێکی کارا له‌گه‌ڵیدا کار و خزمه‌ته‌کانیان به منداڵنى کورد پێشکه‌ش ده‌که‌ن، ئ�هو کتێبانه‌ش که بۆمنیان چاپکردووه بریتین ل ه ئاماده‌کردنه‌وه‌ى (رێکه‌وتننامه‌ى مافه‌کانى منداڵن) و کورته‌یه‌ک له‌سه‌ر ئه‌نفال به زمانى منداڵ به ناوى (ئێوه په‌پوله و فریشته ب��وون) و چیرۆکی منداڵن
9
بهناوى (چاو گه‌شه‌که‌م کارمه‌که تۆ بخوێنه) ک ه ه�ه‌م��ووی��ان ب�ه راوێ��ژ ل�ه‌گ�ه‌ڵ پسپۆره ده‌رونییه‌کانى بواری منداڵن به‌رهه‌مهێناون بۆ ئهوهى زیان به باری ده‌رونى منداڵن نه‌گه‌یه‌نێت.
چه‌تر :واب��زان��م ته‌نیا شاعیری الوى ک ه شیعرت چۆته ناو پرۆگرامی خوێندنه‌وه ،ئهو خه‌سڵه‌تانه چی بوون لهو شیعره‌دا هه‌بوون که خرایه ناو پرۆگرامی خوێندنه‌وه؟
ـ��ـ ه �ه‌ر شیعرێک الی�هن��ى زانستى و پ �ه‌روه‌رده‌ی��ی و نیشتمانى تێدا ره‌چ��او نه‌کرێت باش نییه بکرێت ه ناو پرۆگرامی خوێندنه‌وه ،شیعری (کوردستان) که چه‌ند ساڵێکه له پرۆگرامی پۆلی سێی بنه‌ڕه‌تیدا م��ن��داڵن��ى ک���ورد ده‌ی��خ��وێ��ن��ن ،س���ه‌رب���اری ئ���ه‌وه‌ى ک ه ئه‌مساڵ پرۆگرامی خوێندن گۆڕا ئهو شیعره دووباره خرایه‌وه ناو مه‌نهه‌جی خوێندن له کاتێکدا هه‌ر ناشزانم کێ کاتى خ��ۆی ئ�هو شیعره‌ى دان��اوه و ئه‌مساڵیش لێژنه‌که کێ بوون که دایانناوه‌ته‌وه ،ئهوهنده ده‌زانم ئهو شیعره به ههموو پێوه‌ره‌کانى زانستى و په‌روه‌رده‌یی و نیشتمانى ئاستێکی به‌رزی ههیه و ئه‌وه‌ش به‌ڵگه‌ی ه بۆ ئهوهى من خه‌سڵه‌ته‌کانى شیعری منداڵنم ره‌چاو کردووه. چه‌تر :په‌یامت بۆ ئهو نووسه‌رانه‌ى ل ه بواری منداڵندا ده‌نوسن چی یه؟
ـ��ـ ل �ه‌وان �هی �ه ل �ه ئاستى ئ��ام��ۆژگ��اری��ک��ردن��دا نه‌بم، به‌اڵم ئه‌وه‌نده‌ى هه‌ستى پێده‌که‌م له نوسه‌ره‌کانى پێش ئێمه ،هه‌قی خۆیه‌تى ئهو گۆڕانه له بواری هۆش و بیرکردنه‌وه‌ى منداڵن له‌به‌رچاو بگرن و له ئاستى حه‌ز و پێداویستیه‌کانى ئه‌واندا بن ،بۆ ئهو شاعیرانه‌ش ک ه چه‌ند ساڵێکه یان تازه ده‌نوسن بیر له الیه‌نى زانستى و په‌روه‌رده‌یی و نیشتمانى منداڵن بکه‌نه‌وه ،به‌تایبه‌تى هه‌ندێک نوسه‌ر له چه‌ند که‌ناڵێکی راگه‌یاندندا ک���ارده‌ک���هن ت�هن��ی��ا الی �هن��ى خ��ۆش��ن��ودی (ت�ه‌رف��ی��ه��ی) م��ن��داڵن ل�ه‌ب�ه‌ر چ��او ده‌گ���ردن و ئ�ه‌م�ه‌ش ئ �هو منداڵ ه خاڵی ده‌کاته‌وه له هه‌ستى نیشتمانى و په‌روه‌رده‌یی و زانستى.
«بۆ جیهانى ده‌خه‌ینه‌ڕوو له رووی ئایینی و نه‌ته‌وه‌یی ژیانی هاوبهش پێشده‌خه‌ین» ل ه م��اوه‌ی سێ رۆژدا ل ه شاری سلێمانی فێستیڤاڵێکی هاوبهش رێکخرا بۆ نزیک کردنه‌وه‌ی گه‌النی سریانی و کورد و ناساندنی که‌له‌پور و رۆشنبیری هه‌ردووگه‌ل به‌یه‌کتری، به‌ڕێوه‌به‌ری به‌ڕێوبه‌رایه‌تی گشتی رۆشنبیری و هونه‌ری سریانی ،وتى «ده‌مانه‌وێت ئه‌م ه بخه‌ین ه روو بۆ جیهان ک ه ل ه رووی ئایینی و نه‌ته‌وه‌یی ژیانی هاوبهش پێش ده‌خه‌ین. چۆن فێستیڤاڵێک بوو؟
[و :ل ه ئینگلیزیه‌وه /ئاکیف رۆژهه‌اڵتی]
گرنگه‌کانى په‌یوه‌ست به ژیانى کۆمه‌اڵیه‌تییه‌وه‌ن وه‌ک شیعر له‌سه‌ر زانستى کۆمپیوته‌ر ،زانستى کاره‌با ،شه‌ڕ و ئاشتى ،گرنگی ئاو له ژیانى مرۆڤه‌کان و دووباره داڕشتنه‌وه‌ى گیانداران وه‌ک ئه‌سپ که گیاندارێکی ب �ه‌ه��ێ��ز ،ق���از ک �ه ی �ه‌ک �ه‌م سیسته‌می پ��اس �ه‌وان��ى ل ه ژیانى ق��ازه‌وه وه‌رگیراوه و گرنگی وه‌رزش له ژیانى مرۆڤه‌کاندا و...هتد.
ساڵی یه‌که‌م ژماره 40 دووشه‌ممه 2710/10/27 - 2011/1/17
فێستیڤاڵی هاوبه‌شى گه‌النی کورد و سریانی بهڕێوهچوو
[ ئا /هاوژین غه‌ریب ]
ناوه‌نده‌کانی ئابووری له زۆر کات جیاوازیه‌کانی ره‌گه‌زی ل �ه سیسته‌مه‌کانی ب��ودج �ه و ب��اج هه‌تاکو سیسته‌می بازه‌رگانی له به‌رچاو ناگرن .ژنان که‌مترین کورسیان هه‌ی ه له بڕیاردانه‌کانی ئابووری و به‌شداری کردنیان ،ده‌رفه‌تی سنورداری له کاریگه‌ری سه‌ر سیاسه‌ت ههیه.
ئه‌ده‌ب و هونه‌ر
له رۆژانی (13ــ )2011/1/15ئیستوتی که‌له‌پوری کورد به‌هاوکاری به‌رێوه‌به‌رایه‌تی گشتی رۆشنبیری و هونه‌ری سریانی ،فێستیڤاڵێکیان رێکخست بۆ هه‌ردوو گه‌النی سریانی و کورد ،لهو فێستیڤاڵه‌دا رۆژی یه‌که‌م تایبه‌ت بوو به کردنه‌وه‌ی چه‌ند پێشه‌نگایه‌کی ش���ێ���وه‌ک���اری و پ��هی��ک��ه‌رت��اش��ی و فۆتۆگرافی و
کردنه‌وه‌ی پێشه‌نگایه‌کی کتێب .له رۆژی دووه‌م��دا سیمینارێک به‌سترا و دواتر فیلمێکی دێکۆمێنتاری له‌سه‌ر ژیانی هونه‌رمه‌ند (خاڵ‌ه سێوه) نمایشکرا هه‌ر لهو رۆژه‌دا نمایشێکی جلوبه‌رگ رێکخرا و چه‌ند ئاوازێکی گۆرانیش پێشکه‌ش کرا و به‌رگ‌ه جیاوازه‌کان پێکهوه ده‌ستیان گرت و ئاهه‌نگیان گێڕا ،له رۆژی سێیه‌میشدا کۆڕێکی شیعرخوێندنه‌وه‌ی هاوبهش بۆ هه‌ر دوو گه‌النی ک��ورد و سریانی رێکخرا و فێستیڤاڵکه‌ش کۆتایی پێهات. خالقی :رۆژێکی جوانه
لهو باره‌یه‌و‌ه هونه‌رمه‌ند مه‌زهه‌ری خالقی ،به‌ڕێوبه‌ری گشتی ئنستیتیوتی که‌له‌پوری کورد ،له لێدوانێکی تایبه‌تیدا بۆ (چه‌تر) وتی «له ساڵی ()2006هوه ئه‌م شێوه‌کارانه‌مان به‌شێوه‌ی کتێب جۆرى تر له چاالکی به‌ڕێوه‌بردووه ،ئه‌م فێستیڤاڵه که‌ماوه‌ی سێ رۆژه به‌شێک ه لهو چاالکیانه‌مان» خالقی ئه‌گه‌رچی خۆشحاڵی ب ه رووخساریدا دیاربوو له دووه‌مین رۆژی فێستیڤاڵه‌که‌دا چه‌پڵه‌ی بۆ ئاهه‌نگ ک��اران ل��ێ��ده‌دا ،ئ�هو مامۆستا هونه‌رمه‌ند‌ه هیواى خواست وت��ى «ه��ی��واداری��ن ئه‌م ه کارێکی باش بێت بۆ برا مه‌سیحیه‌کانمان ک ه به‌هۆی کێشه‌ی ل���ه‌م دوای���ی���ه‌دا ئاسایشیهوه کوردستان به‌ره‌و ه�����ات�����وون،
ئ �ه‌م��ڕۆش رۆژێ��ک��ی ه �ه‌ره‌ج��وان �ه ب�ه ب���اوه‌ڕی م��ن بۆ ه �ه‌ردووالم��ان» له‌الیه‌کی ت��رهوه د .سه‌عدی المالح، به‌ڕێوبه‌ری به‌ڕێوبه‌رایه‌تی گشتی رۆشنبیری و هونه‌ری سریانی ،به (چه‌تر)ی وت «ئهو کاره هاوبه‌شه‌ی نێوانمان سمبولێک‌ه بۆ هاوبه‌شیه‌کانی نێوان کورد و سریانی، چونکه ئێمه له‌م خاک‌ه ده‌ژی��ن زۆر شتی هاوبه‌شمان ههیه ،ئێمه ده‌مانه‌وێت ئهمه بخه‌ین‌ه روو بۆ جیهان که ل ه رووی ئایینی و نه‌ته‌وه‌یی ژیانی هاوبهش پێش ده‌خه‌ین» یه‌کێکیش له به‌شدارانی ئهو فێستیڤاڵه به‌ناوی ئیبراهیم عه‌بدواڵ ،خه‌ڵکی رانیه ،وتی «ئه‌وه‌ی پیشاندرا و بینیمان شتێکی زۆر جوان بوو بۆ برایه‌تی نێوان گه‌الن». به‌رده‌وام ده‌بێت
ب��وار ن��وره‌دی��ن ،به‌رپرسی چ��اپ و ب�ڵاوک��ردن�ه‌وه‌ی ئینستوتی که‌له‌پوری کورد ،یه‌کێک له سه‌رپه‌رشتیارانی فێستیڤاڵه‌ک‌ه به (چه‌تر)ی وت« :ئێمه بایه‌خمان به ههموو که‌مین‌ه ئایینی و نه‌ته‌وه‌ییه‌کانداو‌ه که له کوردستان ده‌ژین له‌وان‌ه ئێزدی و شه‌به‌ک و تورکمان ،یه‌کێک لهو که‌مینانه‌ی له کوردستانن مه‌سیحیه‌کانن ،به‌شێکمان ههیه به‌ناوی به‌شی مه‌سیحیه‌کان له ئنستیتیوتی که‌له‌پوری کورد ،له کارو چاالکیه‌کانی ئهو به‌ش ه کۆمه‌ڵێک کتێب چاپکراو‌ه و په‌یوه‌ندیه‌کی باشمان رێکخستوو‌ه له‌گه‌ڵ مه‌سیحیه‌کان ل���ه ع���ێ���راق���دا ،ب��ۆی��ه ب��ی��رۆک��هی ئ �ه‌م
فێستیڤاڵه‌ش لهو چوارچێوه‌یه‌دا بوو»سه‌باره‌ت به‌وه‌ی چ کاریگه‌ریه‌کی ده‌ب��ێ��ت م �ه‌زه �ه‌ری خالقی وتی «بێگومان ئه‌م چاالکیان‌ه کاریگه‌ری ده‌بێت بۆ ئه‌وه‌ی گه‌النی ناوچهکه بێنه الی یه‌کتری ،به‌داخه‌و‌ه ئه‌وه‌ی سیسته‌مه‌کانی پێشوو کردیان ئهو په‌یوه‌ندیه‌ی خراپ کردبوو .به‌اڵم ئه‌مڕۆ له‌سایه‌ی ئه‌م ئازادیه‌دا ده‌توانین هه‌رکه‌س‌ه بیرورای خۆی و کلتوری خۆی پهره پێ بدات .ئه‌م چاالکیان‌ه شتێکن بۆ ئه‌وه‌ی پێکهوه ژیان داوه ئه‌م جۆره چاالکیان‌ه به‌رده‌وام بکه‌ین به‌اڵم سریانییه‌کان ته‌نها به‌ڕێوبه‌رایه‌تیه‌کیان له شاری هه‌ولێر ههیه ،به‌اڵم بۆ ئه‌وه‌کانی تر ئه‌وه‌ش نیه ،ئه‌گه‌رنا له‌م شێوه چاالکیانه‌مان زۆر پێشکه‌ش ک��ردووه له‌گه‌ڵ ئێزدیه‌کان و ئه‌وانی تریش» له‌م باره‌یه‌و‌ه د.سه‌عدی ئه‌لمالح وتی « ئێم ه وه‌ک دامه‌زراوه‌یه‌کی حکومی ئیشمان ئهوهیه کار له‌سه‌ر که‌له‌پور و رۆشنبیری سریانی و پێشخستنی بکه‌ین» ئهو به‌ڕێوبه‌ر‌ه نه‌شی شارده‌و‌ه بۆیه له‌گه‌ڵ ئنستیتیوتیدا ئه‌م چاالکیه‌یان رێکخستوو‌ه له‌به‌ر ئه‌وه‌ی «له سلێمانی به‌ڕێوبه‌رایه‌تیه‌کمان نیه هه‌تا پشتى پێببه‌ستین و ئیش لێره بکه‌ین ،بۆیه ئێمه هاوکاریه‌کی وامان کرد له‌گه‌ڵ ئه‌م به‌ڕێزانه». له‌یه‌کتری نزیکین
ئ �هو ب��ه‌ش��داره‌ی فێستیڤاڵه‌ک‌ه ئیبراهیم ع�ه‌ب��دواڵ له قسه‌کانیدا وت���������������������ی زۆر «ک����ارێ����ک����ی پ���ێ���وی���س���ت��� ه
رێکخراوه‌کانی ئێمه ل�ه‌م ج��ۆره کاران‌ه بهڕێوه ب�ه‌رن، چونکه زیاتر لێک نزیک کردنه‌وه‌یه ،ئهو نهتهوه و ئایین‌ه جیاوازانه‌ی له کوردستانن پێویستیان به‌وه‌ی ه ل�هی�ه‌ک��ت��ری ن��زی��ک ب��ب��ن�هوه چونکه ل �ه‌س �ه‌ر یه‌ک خاک ده‌ژی��ن و له‌یه‌ک واڵتداین» ناوبراو ئاماژه‌ی به‌وه‌کرد ئه‌م فێستیڤاڵه«ئه‌وه‌ی الی من دروست کرد که سریانیه‌کانیش له ئێمه نزیکن ئه‌گه‌ر سه‌یری جلوبه‌رگه‌که‌یان بکه‌ین ،به‌راستی وێنه‌یه‌کی جوان بوو زۆریش له به‌رگی کوردی نزیکن». ل ه سلێمانی ده‌یکه‌ینه‌وه
له کۆتایی قسه‌کانیدا ب�ه‌ڕێ��وه‌ب�ه‌ری سریانیه‌کان وتی «ماوه‌ی ساڵێکه له هه‌وڵداین به‌ڕێوبه‌رایه‌تیه‌ک بکهینهوه له سلێمانی ،ده‌مانه‌وێت رۆشنبیرێکی مه‌سیحی بدۆزینه‌وه ،بۆخۆم سێ بۆ چوار جار هاتومه‌ته‌و‌ه ئێر‌ه ئهوه ئیشی من‌ه به هاوکاری له‌گه‌ڵ جه‌نابی وه‌زیری رۆشنبیری ،بڕیارمانداو‌ه و هه‌یکه‌لیشمان داناوه ،زه‌مه‌نێک بوو ماڵیشمان گرت ب�ه‌اڵم ئهو که‌سه‌ی پێشنیارمان کردبوو نه‌یتوانی ئهو کاره به‌ڕێوه‌به‌رێت بۆیه ناچارماین که‌سێکی ترمان دۆزیه‌وه ،ئینشائه‌اڵ بۆ چه‌ند مانگی تر ئهو به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی‌ه دهکهینهوه».
ژنان
بۆ جاری یه‌که‌م ژنانى کورد ل ه کۆنگره‌ی جیهانی فه‌نزوێال
ساڵی یه‌که‌م ژماره 40 دووشه‌ممه 2710/10/27 - 2011/1/17
8
رێكخراوەكانی ژنان و مەالكان! سازگار گ��وم��ان��ی ت��ێ��دا نییە، ئیبراهیم ه����ەر ك��ۆم��ەڵ��گ��ای��ەك بە جیاوازی پێكهاتە كۆمەاڵیەتییەكانییەوە جوانە ،هەر كۆمەڵگایەك بەو جیاوازیانەوە ێ بكاتەوە، دەتوانێت پێشبكەوێت و خۆی نو ئەو جیاوازیانەش لە جیاتی ئەوەی ببێتە ه��ۆی دژای��ەت��ی و س��ەرك��وت��ك��ردن ،دەبێت ببێتە هۆی كرانەوە و گەشەكردنی هزری تاكەكانی كۆمەڵگا ،چونكە لەو شوێنانەی كە جیاوازی نییە ،لەوێ گەشەكردنی هزر وەس��ت��اوە ،ل��ەوێ رەنگەكانی تر نابینرێن، رەنگی رەش و سپی خ��ۆی دەسەپێنێت، ئەمەش ژیان دەكاتە یان رەش یان سپی. م��ەالك��ان پێكهاتەیەكی كۆمەڵگای كوردین ،كاریگەریان لەسەر بەشێكی زۆری تاكەكانی كۆمەڵگای ك��وردی هەیە ،تا ئێستاش بەشێكی زۆری تاكی كۆمەڵگای ك��وردی بۆ ئەنجامدانی بەشێكی زۆری كارەكانی پرس بە مەال دەك��ات ،ئایا ئەو كارە رەوایە یان رەوا نییە (حەرام و حەاڵڵ)، ئەمەش مێژوویەكی درێ��ژی هەیە و بۆ سەدان ساڵ دەگەرێتەوە و ناتوانرێت نكوڵی لێ بكرێت. لە هەمانكاتدا رێكخراوەكانی ژن��ان و كۆمەڵگای مەدەنیش پێكهاتە و رەنگێكی كۆمەڵگای كوردین و كاریگەریان لەسەر بەشێكی كۆمەڵگا ه��ەی��ە ،كاریگەریان لەسەر هۆشیاربوونەوەی بەشێك لە ژنان هەیە و بەشێك لە ژنانیان هێناوەتەوە ناو كایەی سیاسی و كۆمەاڵیەتییەوە ،ئەمەش بۆ پێشكەوتنی كۆمەڵگا گرنگە. ئەو ناكۆكییەی كە ماوەیەكە لە نێوان رێكخراوەكانی ژنان و كۆمەڵگای مەدەنی و رۆشنبیران و رۆژن��ام��ەن��وس��ان لەگەڵ مەالكان هاتۆتە ئاراوە ،شتێكی سروشتییەوە و دەت��وان��رێ��ت وەك ملمالنێی رەنگەكانی كۆمەڵگا لێك بدرێتەوە ،چونكە دواج��ار جیاوازییەكان ب��ەر ی��ەك دەك���ەون و هەوڵ دەدەن خۆیان بەسەر یەكتردا بسەپێنن. بەاڵم ئەوەی گرنگە لێرەدا باسی بكەین كەموكوڕییەكانی ه��ەردووالی��ە ،تا ئێستا رێكخراوەكانی ژنان نەیانتوانیوە بە كار و چاالكییەكانیان سەرنجی خەڵكێكی زۆر رابكێشن و جەماوەرێكی ف���راوان بكەنە پاڵپشتی خۆیان ،تا ئێستاش ناتوانن بۆ پرسێكی گرنگی ژنان هەزاران كەس بهێننە سەر شەقام و كاریگەریی دروست بكەن، هەروەها یەكێتی و هاوبەشییەكی فراوان لە نێوانیاندا نییە و پەرش و باڵون ،لەگەڵ ئەوەشدا نەبوونەتە خاوەن ئاستێكی بڵندی هۆشیاری هزری و سیاسی و مێژوویی، ت��ا ب��زان��ن چ��ۆن ل��ەگ��ەڵ جیاوازییەكانی كۆمەڵگادا هەڵسوكەوت دەك��ەن ،ئەمەش بوەتە هۆی ئەوەی نەبنە جێگەی باوەڕی جەماوەرێكی فراوان. هەروەها مەالكانیش دەبێت بە چاوێكی رێ��زەوە رێكخراوەكانی ژنان و كۆمەڵگای م��ەدەن��ی ببینن ،بەشێك لە م��ەالك��ان لەم ب����وارەدا ب��ی��رك��ردن��ەوی��ان وەك سەرەتاكانی هاتنی ئاینی ئیسالمە و هەموو شتێك بە رەش و سپی دەبینن ،ئەمەش زیان لە خۆیان و لە ئایینەكەیان دەدات. مەالكانی كۆمەڵگای ك��وردی لەسەر ێ شتی زۆر بچوك هاتونەتە دەنگ هەند و هەرایان ناوەتەوە ،بەاڵم لەسەر هەندێ شتی زۆر گرنگ بێدەنگ بوون ،ئەمەش مایەی سەرسوڕمانە!! بۆ نمونە ،بەشێك ل��ەو درام��ای��ان��ەی ل��ە هەندێك ل��ە كەناڵە تەلەفزیۆنە كوردیەكانەوە پەخش دەكرێت، تەواو پێچەوانەی ئایین و كلتوری كۆمەڵگا كوردییە ،پڕیەتی لە وروژاندنی غەریزەی ێ رەوشتی و سوكایەتیكردن بە گەنجان و ب كۆمەڵگای كوردی ،بەاڵم بۆچی مەالكان تا ئێستا شتێكیان لە دژی ئەو درامایانە نەتووە؟! ئایا نایبینن؟! نازانن!؟ یان لەبەر ئ��ەوەی��ە ئ��ەو كەنااڵنە س��ەر ب��ە الیەنێكی دەسەاڵتدارن!؟
[ ئا /شیالن ]
ئهوهى که مۆرى خۆى له کۆنفرانسدا بزوتنهوهى ژنى کورد بوو که له هه‌رچوارپارچه‌ى کوردستان که مرۆڤ ده‌توانێت بڵێت نیوه‌ى رۆژهه‌اڵتى ناوهڕاست گه‌لى کورد‌ه یان باشتر ژنانى کوردن.
م��اوه‌ی��ه‌ک ل �ه‌م �ه‌وب �ه‌ر ل � ه ش���ارى ک�ه‌رک��وک کۆنفرانسێک به‌سترا ب ه ناوى کۆنفرانسى ژنانى شتێکى که زۆر دڵخۆشکه‌ر‌ه ئهوهیه هه‌تا ئێستا ئێم ه رۆژهه‌اڵتى ناوهڕاست ،ژنانى هه‌ر چوارپارچه‌ى کوردستان و واڵتانى دراوسێى ئاماده‌بوون و وه‌ک ژنى کورد به‌شدارى ئه‌م کۆنفرانسه ده‌بوین ،به‌اڵم تێیدا ئاماده‌کارى کرا بۆ کۆنگره‌ی گ�ه‌وره‌ى ئه‌مڕۆ له‌سه‌ر ناوى ژنانى رۆژهه‌اڵتى ناوهڕاست به‌شدار ژنانى جیهان ل ه فه‌نزوێال ،ده‌رب��اره‌ى گرنگى ده‌بین. یه و گفتوگۆکانى ناوى کۆمه‌ڵێک ل ه ئه‌م کۆنگره ده‌توانم بڵێم کۆنفرانسى ڤهنزوێال به به‌شداربوون‌و بۆچونى ئامانج تا دواند مان ه ک ه کۆنفرانس به‌شداربوونى ژنانى رۆژهه‌اڵتى ناوهڕاست به‌تایبه‌تى ژنانى کورد بتوانێت که بخه‌نه‌ڕوو. و گرنگى کۆنگره بهردهوامى زیاتر بۆچونێکى راستتر له کۆنفرانس ده‌ربخات
مه‌لیک‌ه یه‌شا،ر ئه‌ندامى بیرۆى ئاشتى ژنانى کورد ک ه و ببێته هێزێکى گهوره بۆ کۆنفرانس. نا‌وه‌نده‌که‌ى له ئه‌ڵمانیای‌ه و له هامان کاتیشدا ئه‌ندامى ره‌حیم‌ه کارڤار ،وه‌ک نوێنه‌رى ژنانى دیموکراتى نوێ ه کۆمیته‌ى کۆردیناسیۆنى بڵندى کۆنفرانسى ڤه‌نز‌وێالی به‌شدارى کۆنفرانس ،وتى :کۆمه‌ڵگاى ئێمه کۆمه‌ڵگایه‌ک ه ه ل ده‌رب��اره‌ى گرنگى ئه‌م کۆنفرانسان‌ه وت��ى :هه‌تا ئێستا به رێژه‌یه‌کى لوتک‌ه له ژێر کاریگه‌رى ئاییندایه ،کاتێک ()1910 جیهاندا زۆر کۆنفرانس بۆ ژنان بهستراوه ،له ساڵى هه‌ست به نایه‌کسانیه‌کانى کۆمه‌ڵگا ده‌که‌ین وه‌ک ژن دا سه‌د ساڵ پێش ئێستا به پێشه‌نگایه‌تى (کالرازێتکى) به پێویستى ده‌زانین که تێکۆشان بکه‌ین بۆ به‌ده‌ستهێنانى کۆنفرانسى نێونه‌ته‌‌وه‌یى ئه‌نته‌رناسیۆنال له جیهان ب ه مافى ئاسایى خۆمان ،له ئه‌نجامى ئه‌م ناکۆکیانه‌شه، پیشه‌نگایه‌تى ژن��ان ب�ه‌س��ت��راوه ،هه‌تا ئیستاش گه‌لێک ئه‌مڕۆ له ناو تێکۆشانى ئازادى ژناندا پێگه‌یه‌کى بچوکم کۆنفرانس له ئاستى نێو نه‌ته‌‌وه‌ییدا بهستراوه له‌گه‌ڵ ژنانى ههیه. ئ��ازادی��خ��واز و بزوتنهوهى ژن��ان ،ب �ه‌اڵم ئ��هو کۆنفرانسان ه کاتێک بانگهێشتى ئ �ه‌م ک��ۆب��وون �ه‌وه‌ی �ه ک��رای��ن زۆر به‌رده‌‌وامیان پێنه‌درا ههرچهنده وه‌ک میراسێک مانهوه و بز‌وتنه‌‌وه‌کانى ژنانى سه‌ده‌ى بیست و یه‌که‌مین بۆخۆیانى خۆشحاڵبووین ،چونکه ل�ه‌وب��اوه‌ڕه‌داب��ووی��ن له تێکۆشانى ده‌بینن .بۆ ئێمه‌ش هه‌مان واتا ده‌دات و له‌گه‌ڵ ئهوهشدا ژناندا ده‌بین‌ه خاوه‌ن ئه‌زمونێکى به‌هێز و ههروهها ده‌توانین وانه‌یه‌کى لێ فێرده‌بین ،له ئێستاشدا ئهو کۆنفرانسه‌ى ک ه زۆر به روون��ى کێشه‌کانى ژن��ان له کۆبوونه‌وه‌یه‌کى به‌م له ڤهنزوێال ده‌به‌سترێت منیش وه‌ک ژنێکى کورد ک ه شێوه‌یه‌دا تاوتوێ بکه‌ین ،کاتێک ده‌بینم ژنانى رۆژهه‌اڵت، له کۆمیته‌ى کۆردیناسیۆنى هه‌ر‌ه بڵندى کۆنفرانسه‌که‌دا رۆژئاوا و باکور و باشور لێره کۆبوونه‌ته‌و‌ه بۆمن هێزێکى به‌شدار ده‌ب��م ،زۆرم��ان پێخۆشبو‌و که ژنانى رۆژهه‌اڵتى زۆره .چونکه کۆکردنه‌وه‌ى ژنانى هه‌رچوارپارچ‌ه و ژنانى نا‌وه‌ڕاستیش به ئیراد‌ه‌و بۆچون‌و داواکارى خۆیان هه‌بێت ،ترى رۆژهه‌اڵتى ناوهڕاست کارێکى وا ئاسان نیه ،بێگومان لهو ئه‌نجامه‌ش به پێویستمانزانى کۆنفرانسێکى به‌مشێوه‌ی ه کێشه‌کانى ژنان هه‌مووی یه‌ک نییه ،به‌تایبه‌تى ژنانى ببه‌ستین له رۆژهه‌اڵتى ناوهڕاست ،له شارى که‌رکوک ،کورد و ژنانى رۆژهه‌اڵتى ناوین زۆر له یه‌کترى جیاوازن، هه‌مووشمان ده‌زانین که که‌رکوک شوێنێکى ئهوهنده ئاسان به‌اڵم له ئه‌نجامدا هه‌موومان ژنین‌و هاوڕه‌گه‌زین. نیه بۆ به‌ستنى کۆنفرانسێکى به‌مشێوه‌ی‌ه به‌تایبه‌ت وه‌ک سالیحه ،له نا‌وه‌ندى ژنانى ئ��ازاد له شارى شێوه‌یه‌کى بچوککراوه‌ى رۆژهه‌اڵتى ناوهڕاست ده‌بینرێت ک��������ه‌رک��������وک ئێمه لێى کۆبوینه‌ته‌‌و‌ه به نوێنه‌رانى ههموو رۆژهه‌اڵتى و ب�������ه‌ش�������دارى ناوهڕاست ،ده‌شمانویست ههموو ژنانى واڵتانى رۆژهه‌اڵت ک����ۆن����ف����ران����س، به‌شدار بن ،به‌اڵم ده‌رفه‌تى مادى‌و ته‌کنیکى هه‌ندێک‌واڵت ئ��ام��اژه‌ی ب���ه‌وه‌دا نه‌یانتوانى به‌شدار بن ،بۆیه به په‌یامى خۆیان به‌شداریان بۆ ئ �ه‌م �ه ه�هن��گ�اوى کۆنفرانس ده‌ربڕیى و ههروهها به‌شداربونیان نیشاندا‌و‌ه ل ه ی����ه‌ک����ه‌م����ه ئ���ه‌م بڕیاره‌کانى ئه‌م کۆنفرانسه .ئه‌مه‌ش مانا و‌واتایه‌کى زۆرى ک��ۆن��ف��ران��س �ه بۆ ههیه ،چونکه ئهوانهى که له‌م کۆنفراسه‌دا به‌شدار بوون لهو ک���ۆن���ف���ران���س���ى با‌وه‌ڕه‌دابو‌ون بهو هێزه‌ى که لێره دهرکهوتوه ده‌توانین به‌شدارى ژنانى جیهان ل ه کۆنفرانسى جیهانى ژنان ببین‌و بتوانین راستیه‌کى زیاتر ب ه ڤ���هن���زوێ�ل�ا .ک ه کۆنفرانس ببه‌خشین‌و هه‌ندێک بیر‌وبۆچونى هه‌ڵ‌ه که هه‌ن ل �ه ش��اره‌ک�ه‌م��ان سه‌ر راستیان بکه‌ین .ههروهها بتوانین نوێنه‌رایه‌تى ژنانى ش������������������������ارى رۆژهه‌اڵتى ناوهڕاست ،دڵى جیهان ،دڵى مرۆڤایه‌تى نمایش ک������ه‌رک������وک بکه‌ین له ڤهنزوێال. ب �ه س��ت��را ،ئێم ه له‌م کۆنفرانسه‌ش گفتوگۆیه‌کى به‌هێز و دور و درێژ و وه‌ک ن���اوهن���دى قوڵ بهڕێوهچوو ،بڕیارى زۆر گرنگ ده‌رکه‌‌وتن ههروهها ژنانى ئ��ازاد میواندارى کۆنفرانسى ژن���ان���ى رۆژه���ه‌اڵت���ى
نا‌وه‌ڕاستمان کرد پێشمان خۆش بوو که بتوانین ژنانى هه‌مو‌و‌واڵتانى رۆژهه‌اڵتى ناوهڕاست لێره کۆببنهوه .به‌اڵم به هۆى نهبوونى ده‌رفه‌تى زیاتر له رووى مادى‌و ئاسایشیهوه نه‌توانرا که نوێنه‌رى هه‌مو‌و‌واڵتان به‌شداربن ،به‌اڵم له‌گه‌ڵ ئ��هوهش هیوایه‌کى گه‌ش و گه‌‌وره‌مان ههیه کۆنفرانسی گه‌‌وره‌تر ببه‌سترێ‌و ههموو ژنان بتوانن به‌شدار بن تێیدا ،بۆ یه‌کگرتنى زیاتر و ئهو ههموو هه‌ژارى‌و زۆرى‌و زه‌حمه‌تیه‌ى که تێیدا ژیا‌وین هه‌تا ئێستا ،تێیپه‌ڕێنین و ئیراده‌یه‌کى به‌هێزى زیاترى ژنان ده‌ربکه‌‌وێت .که هه‌نگا‌وى یه‌که‌ممان ناوه پێموای‌ه هه‌نگا‌وى تریشى بهدواوه بێت.
به‌تایبه‌تى له بوارى ئهو جیاکاری‌ه ره‌گه‌زیه‌ى که له‌سه‌ر ژنان به‌ڕێوه‌ده‌چێت .بۆ هه‌ڵگرتنى ئهو ئه‌قڵیه‌ته ،ئهو کۆنفرانس ه کۆنفرانسێکى ئاماده‌کارى بوو بۆ کۆنفرانسى ژنانى جیهانى که له ڤهنزوێال ئه‌نجامده‌ده‌رێت .زۆر به تێر‌وته‌سه‌رلى باس له رهوشى ژنان له رۆژهه‌اڵتى ناوهڕاست کرا که ئهوهى باجى ههموو توند‌وتیژى‌و شه‌ڕ‌و ئالۆزیه‌کان ده‌دات ژنانن، به‌اڵم له هه‌مان کاتیشدا ژنان نوێنه‌رایه‌تى به‌رخودان و تێکۆشانێکى به‌هێز ده‌که‌ن به‌تایبه‌تى ژنانى کورد ئه‌مڕۆ له‌سه‌ر ئاستى رۆژهه‌اڵتى نا‌وه‌ڕه‌راست تێکۆشانى ئازادى ژنان بهڕێوه ده‌به‌ن له ئاستێکى بڵنددا ،ئه‌م تیکۆشان‌ه توانیویه‌تى پێشه‌نگایه‌تى بۆ ژنانى رۆژه �ه‌اڵت��ى ن �اوهڕاس��ت بکات. ههروهها کاریگه‌ریشى له‌سه‌ر تهواوى جیهان ههیه بۆیه ل ه کۆنفرانسه‌که‌دا تیشک خرایه سه‌ر گرنگى رۆژهه‌اڵتى ناوهڕاست و ژنانى رۆژهه‌اڵتى ناوهڕاست له پێشخستنى تێکۆشانى ئازادیدا کاریگه‌ر‌ه له‌سه‌ر ههموو جیهان.
ده‌رب��اره‌ى ئ �ه‌وه‌ى که کوردستان بۆ یه‌که‌مجار‌ه وه‌ک واڵتێک به‌شدارى کۆنفرانسێکى به‌مشێوه‌ی‌ه ده‌کات سالیح ه وتى :بێگومان ئهمه جێگاى خۆشحاڵیه بۆ ههموو ژنانى کورد به تایبه‌ت ،پێویسته ههموو ژنانى رۆژهه‌اڵتى ناوهڕاست به‌م‌ه خۆشحاڵبن بۆ ئهو بڕیاره که ده‌رک��هوت��وه ،چونک ه له کۆتایى کۆنفرانسه‌که‌دا له‌سه‌ر زۆر خاڵى هاوبهش مرۆڤى کورد یان ژنى کورد به سااڵنه له‌ژێرده‌ستیه‌کى دژوار ژیا‌ون و هه‌تا رۆژى ئه‌مڕۆش له هه‌رچوارپارچه‌ى توانیمان بگه‌ین‌ه بڕیارى زۆر گرنگ به‌تایبه‌ت بۆ ژنانى کوردستان به‌رده‌‌وام‌ه ئه‌م ده‌سه‌اڵتداریه ،ههرچهنده ئێم ه رۆژهه‌اڵتى ناوهڕاست ،ده‌رباره‌ى ئهو ژنانه‌ى که له زینداندان بهناوى ژنانى باشورى کوردستان و که‌رکوکیش به‌شدارى و ئهو ژنانه‌ى که رووب �ه ڕو‌وى سزاى لهسێداره دهبنهوه ئهو بووین که شارێک‌ه زۆرى و زه‌حمه‌تى زۆرى چه‌شتو‌ه ب ه ژنانه‌ى که نکۆڵى له ناسنامه‌ى نه‌ته‌‌وه‌یى‌و فه‌رهه‌نگى‌و درێژایى مێ ژو‌و هه‌تا رۆژى ئه‌مڕۆ ،وه‌ک که‌سێک ک ه زمانیان ده‌کرێت له‌سه‌ر ئهو بنه‌مای‌ه بڕیارى زۆر گرنگ نوێنه‌رایه‌تى ئێمه بکات له کۆنفرانسى ڤهنزوێال ئهمه بۆ گیران. ئێمه جێگاى خۆشحاڵیه .به‌اڵم ده‌بێت ئه‌مه‌ش بزانین ک ه سیلڤانا بویا ن��اس��ر ،ئه‌ندامى ئه‌نجومه‌نى پارێزگاى ئهمه به‌رهه‌م‌و ئه‌نجامى تێکۆشانى ژنانى کورد‌ه له هه‌ر که‌رکوک و سه‌رۆکى ماڵى عه‌شتارى ژن��ان ده‌رب��اره‌ى چوارپارچه‌ى کوردستان. گرنگى کۆنفرانسه‌ک‌ه وتى :خۆشحاڵم که لهو کۆنفرانسه‌دا نه‌جیب‌ه ع��وم �ه‌ر ،نوێنه‌رى رێ��ک��خ��راوى ژن��ان ده‌رب���اره‌ى به‌شدار بووم له‌گه‌ڵ به‌شدار بوونى ههموو ژنانى واڵتانى کۆنفرانسه‌ک‌ه وتى :ئه‌م کۆنفرانسه له نوێنه‌رى واڵتانى ده‌‌ور‌وب����ه‌ر .زۆر گرنگه که ئێمه یه‌کگرین و یه‌کێتى رۆژهه‌اڵتى ناوهڕاست پێکهاتبوو ،بێگومان له کۆنفرانسێکى خۆمان دروست بکه‌ین له‌گه‌ڵ ژنانى دهو‌ور‌وب �ه‌ر ،بۆ من وادا که ژنانى کورد عه‌ره‌ب تورک و ههروهها ئاشورى گرنگ بوو که ئێمه‌ى ژنان کێشه‌کانى خۆمان گفتوگۆ به‌شداربوون ئهمه بۆ خۆى به‌‌واتاى ئهوهیه که ژنان ده‌توانن ده‌که‌ین‌وێنه‌یه‌کیشمان کێشاند لهمبارهیهوه .هه‌ره‌‌وه‌ها ئهو راپۆرتانه‌ى که خوێنردرانه‌‌و‌ه ههموو کێشه‌کانى ژنانى ل ه پێشه‌نگایه‌تى به‌یه‌که‌‌وه‌یى ژیان بکه‌ن. رۆژهه‌اڵتى نا‌وه‌راست تێدا باسکرا. له کۆنفرانسه‌که‌دا زۆر بابه‌تى گرنگ هه‌ڵسه‌نگێنرا ه��������ه‌م��������وو
م��وق��ه‌ده‌س ئ���ه‌ردۆغ���دو چه‌لیک، نوێنه‌رى ئه‌نجومه‌نى ژنانى (سه‌لیس) ده‌رب�����اره‌ى گرنگى کۆنفرانسى له‌م شێوهیه وت��ى :رۆژه�ه‌اڵت��ى ناوهڕاست یهکێکه ل�ه ن��اوهن��ده‌ک��ان��ى دنیا ک ه تێکۆشانى ئازادى تێدا به‌ڕێوه‌ده‌چێت و ئ�ه‌م راستیه‌ش به‌چاو ده‌بینرێت، پێویستى ب���هوه ه �ه‌ب��وو ک �ه ژنانى رۆژه���ه‌اڵت���ى ن��اوی��ن ل��ه ی�ه‌ک��ت��رى کۆببنهوه و کێشه‌کانیان تاوتوێ ب��ک �هن ،ب��ۆی�ه ب �هو ک��ۆب��وون�ه‌وه‌ی�هى ژن��ان زۆر خۆشحاڵم ،ب�ه تایبه‌ت باشورى کوردستان ناوچه‌یه‌ک‌ه ک ه به‌شێوه‌یه‌کى زۆر جدى ژنان رووبه‌ڕوى توندوتیژى دهبنهوه ،لێرهوه به‌رزبوونه‌وه‌ى ده‌نگى ژنان‌و وتنى ئیتر به‌س‌ه بۆ توندوتیژییه‌کان خۆی له‌خۆیدا تێکۆشانێکى مێژووییه.
پاکژ:
محه‌مه‌د هه‌ندێک نوسه‌ر مندااڵن خاڵى ده‌که‌نه‌وه له هه‌ستى نیشتمانى [ ئا /گواڵڵه عوسمان ] محه‌مه‌د پاکژ له دیمانه‌یه‌کى رۆژنامه‌ى (چه‌تر)دا باسى له هه‌ستیارى نوسینى شیعر بۆ دونیاى مندااڵن کرد و وتى :هه‌ندێک نوسه‌ر له چه‌ند که‌ناڵێکی راگه‌یاندندا کار ده‌که‌ن ته‌نیا الیه‌نى ته‌رفیهی مندااڵن له‌به‌ر چاو ده‌گردن و ئه‌مه‌ش مندااڵن خاڵی ده‌کاته‌وه ل ه هه‌ستى نیشتمانى و په‌روه‌رده‌یی و زانستى. چه‌تر :زۆرن ئ �هو شیعرانه‌ى به‌ناو بۆ مندااڵن نوسراون ،به‌اڵم دوره له پهروهرده و خه‌سڵه‌تى م��ن��داڵ��ى ،پاکژ چ��ۆن لێیان ده‌ڕوانێت؟
ـ ناکرێ هه‌رچی ده‌ستى دایه قه‌ڵه‌م له‌سه‌ر بیر و هۆشی مندااڵنى کورد خۆی تاقیبکاته‌وه ،چونک ه ئه‌گه‌ر شیعر بۆ گهوره قورس بێت ،بۆ منداڵ زۆر ل�هوه قورستره که که‌سانێک بیانه‌وێت خۆیانى پێ فێری شیعر نوسین بکه‌ن ،مندااڵن جیهانێکی تایبه‌تن و مامه‌ڵه‌کردنیش له‌گه‌ڵ ئهو جیهانه‌دا هۆشیاری تایبه‌تى خۆی ده‌وێت ،مرۆڤ چۆن ده‌توانێت شیعر بۆ منداڵ بنوسێت ،ئه‌گه‌ر خۆى نه‌گێڕێته‌وه بۆ ئاستى ئهو منداڵه‌ى که ده‌یه‌وێت شیعری بۆ بنوسێت ،پاشان ئ �هو س �ه‌ره‌ده‌م �ه ب�ه‌س�ه‌رچ��وو ه �ه‌ر ب��ۆ په‌پوله و گوڵ و چۆله‌که و شتى زۆر ئاسایی بنوسین ،چونک ه ل�ه‌گ�ه‌ڵ ب���ه‌ره‌و پێشچونى س���ه‌رده‌م و رۆژگ���ار بیر و هۆشی منداڵنیش کراوه‌تره و ئیتر به ههموو شتێک رازینابێت. چه‌تر :ئهو شیعرانه‌ىکه ده‌ینوسیت زیاتر له‌سه‌ر چى و بۆ چ شتێک نوسیوتن؟
ــ به‌ڵێ مرۆڤ چۆن ده‌توانێت له‌سه‌ر شتێک بدوێت له خۆیدا بوونى نه‌بێت ،سااڵنێکی زۆره له هه‌ردوو بواری شیعری گهوره منداڵندا به‌یداخی نوێگه‌ری و جیاوازیم هه‌ڵکردووه ،ئێستا شیعره‌کانم بۆ منداڵن ل ه بواره‌کانى زانست و پ�ه‌روه‌رده و شته زۆر هه‌ستیار و
ژنان به‌شێکی زۆری هه‌ژاری جیهانیان ل ه ئه‌ستۆ گرتووه .ئاماره‌کان ده‌ریانخستوو ه ک ه ژنان زیاتر ل ه پیاوان رووبه‌ڕووی هه‌ژاری و برسێتی دهبنهوه ،ئه‌مه‌ش بهو هۆیه‌و ه ک ه ب ه ئاپارتایدێکی ئۆرگانیز ه ک��راو ه ل ه بواره‌کانی پ���ه‌روه‌رده، چاودێری پزیشکی و کار و سه‌رپه‌رشتی سامان و داراییه‌کانیان دهبنهوه.
واتای هه‌ژاری بۆ ژنان به‌رباڵوه ،هه‌ژاری زۆربه‌یانی ل ه بارودۆخێکی دژوار و به‌بێ ماف‌ه بنه‌ڕه‌تیه‌کان وه‌ک ئاوی خواردنه‌وه‌ی پاک ،ته‌ندروستی گشتی ،چاودیری پزیشکی و ئیش و کارێکی گونجاودان .له رووداوه‌ک��ان��ی دیکه‌ی هه‌ژاری نه‌بوونی پاراستنی گونجاو و به‌توانای‌ه له به‌رامبه‌ر توندوتیژی و ههروهها نه‌بوونی رۆڵ له بڕیاره‌کاندایه.
به‌پێى ئاماره‌کان ()%70ى هه‌ژاره‌کانی جیهان ژنن و زۆربه‌شیان له به‌رامبه‌ری کاری هاوشێوه‌ی پیاوان موچه‌یکی که‌متر له پیاوان وه‌رده‌گرن .ژنانی داواکاری سولف‌ه بۆ که‌سب و کار به شێوه‌یکی به‌رده‌وام به‌رامبه‌ری ئاپارتاید ئه‌بنه‌و‌ه و زۆرتر لهو کاران‌ه که ناپاک و ناهێمنن به موچه‌یکی زۆر کهمهوه دادمه‌زرێن .له هه‌ر ( )10ژنی کرێکار ،هه‌شت
ژنان ل ه نێوان قه‌یرانی
ئابووری جیهانی و هه‌ژاریدا که‌سیان له ئیش و کاره مه‌ترسیداره‌کانی ناوچه‌ی باشوری سه‌حرای ئه‌فریقا و ئاسیای باشور دامه‌زراون ک �ه گ��ۆڕان��ک��اری�ه‌ک��ان��ی ئابووری جیهانی زیانێکی مه‌زنی له ژیان ئه‌وان داوه.
قه‌یرانی ئابووری ئه‌مسااڵنه‌ی دوایی به شێوه‌یکی به‌ر چاو‌ه کاریگه‌ری زۆرتری له ژنان ههبووه .له زۆربه‌ی واڵتانی له حاڵی گه‌شه‌دان ئهو ژنانه‌ن که له کارگه‌کانی کااڵی تایبه‌ت به‌هه‌نارده‌کردن به‌رهه‌م دێنن یان ئهو واڵتان‌ه ک ه کرێکارانی ژنی کۆچه‌ر تێایدا کارده‌که‌ن گه‌وره‌ترین زیانیان لێکه‌وتووه« .رێکخراوی جیهانی کار» هه‌ڵیسه‌نگاندو‌ه ک ه
قه‌یرانی ئابووری بووت ه ه����ۆی ب��ێ��ک��ار ب��وون��ی ( )22م��ل��ی��ۆن ژن ل ه ساڵی()2009دا و ئهمه ئ �هو ه �ه‌واڵن �هی ک �ه ل ه ده‌یان ساڵی رابردوو دراوه بۆ به‌تواناکردنی ژنانی خستووه‌ت‌ه مه‌ترسییه‌وه.
له زۆربه‌ی واڵتاندا ئه‌م کاریگه‌ریان‌ه زۆرتر بووه له بێکار بوون و له‌ده‌ستدانی پیشه‌ی فه‌رمی .ئه‌مه‌ش بهو شێوه‌ی ه که زۆرب�هی ژنان له کاری نافه‌رمی خه‌ریکی کاربوون وه‌ک «کارکردن له مااڵندا» و ئاماری فه‌رمی بێکاری ئ�ه‌م کهسانه ناگرێته‌وه .سیاسه‌ته‌کانی رێکخراوه‌کان و
رێبازی UNIFEMله ئاسایشی ئابووری ژنان
به‌ره‌و پێشبردنی ماف و به‌رقه‌رارکردنی ئاسایشی ئابووری ژن��ان ب��ه‌رده‌وام له پێشه‌نگی به‌رنامه‌کانی UNIFEM بووه UNIFEM .له ژنان بۆ گۆڕانکاری له مه‌رجه‌کانی به‌شی ئابووری پشتیوانی ده‌کات ،له به‌هێزکردنی به‌شداری ژنان له پالندانان و داڕشتنی سیاسهتی ئابووری هه‌تاکو هه‌وڵدان بۆ فه‌راهه‌مکردنی توانا پێویسته‌کان له به‌ڕێوه‌بردنی گوزه‌رانی جێگر بۆ ژنان و رێکخراوه‌کانی ژنان.
له چاالکییه‌کانی دیکه‌ی UNIFEMپشتگیری کردن له ماف‌ه ره‌واکانی ژنان وه‌ک :خاوه‌نداری زه‌وی و میراتی باوکی ،زۆرکردنی گه‌یشتن و رێگاپێدان به‌وان به مه‌به‌ستی به‌ده‌ستهێنانی کاری شیاو و یاسایی و به‌تواناکردنی ژنانی کرێکاری کۆچه‌ر له ئاستی کرێکارانی خۆماڵیدا. سه‌رچاوه :سایتی فه‌رمی UNIFEM.org
چه‌تر :بۆ ههموو ته‌مه‌نه‌کانى منداڵ یه‌ک جۆر شیعر ده‌نوسرێت؟
ــ سێ جۆر شیعر نوسین ههیه بۆ منداڵن ،که خۆم په‌یڕه‌وى ده‌ک�ه‌م و هه‌ر خۆشم ئهو پۆلێنه‌م داهێناوه، ئه‌ویش منداڵنى باخچه‌ى ساوایانن که زیاتر له شێوه‌ى وێنه‌ى شیعری له‌گه‌ڵ گیانداراندا ،ی��ان به زمانى م��ن��داڵ ب��ۆ گ��ی��ان��داران ده‌دوێ��ی��ت ،ی��ان به‌پێچه‌وانه‌و‌ه به زمانى گیانداران بۆ منداڵ ده‌دوێیت ،جۆرێکی دیکه‌یان له پۆلی یه‌که‌م تا شه‌شه‌می سه‌ره‌تایی، ئه‌م جۆره شیعره زیاتر ده‌ربڕینى وشه‌یه وه‌ک خۆی واتا وشه‌ى مانادار له شێوه‌ى جوان و ناشرین باش و خراپ و زانست و نه‌زانى و ...هتد ،جۆری سێیه‌میان که له پۆلی شه‌شه‌می سه‌ره‌تاییه‌وه بۆ سێی ناوه‌ندی ده‌گرێته‌وه ،زیاتر سه‌رباری زانست و نه‌زانى و خوێندن و نه‌خوێنده‌واریی ئیدی شیعری نیشتمانى و نه‌ته‌وه‌یی و سیاسی ده‌ست پێده‌کات و به‌ره‌و ره‌هه‌نده‌کانى دیک ه ده‌چێت. چه‌تر :ئهو کتێبانه چیبوون که ئه‌مساڵ ل ه خانه‌ى سمۆره بۆ مندااڵنت چاپکرد؟
ـ��ـ ب �ه‌ڕێ��وه‌ب �ه‌رای �ه‌ت��ى خ��ان �هى س��م��ۆره یهکێکه ل�هو م��ااڵن �هى م��ن��داڵن ک�ه خزمه‌تێکی زۆری منداڵنى کوردیان کردووه ،به‌تایبه‌تى له‌م چه‌ند ساڵه‌ى دواییدا هاوڕێم دڵشاد غه‌فور ستافێکی کارا له‌گه‌ڵیدا کار و خزمه‌ته‌کانیان به منداڵنى کورد پێشکه‌ش ده‌که‌ن، ئ�هو کتێبانه‌ش که بۆمنیان چاپکردووه بریتین ل ه ئاماده‌کردنه‌وه‌ى (رێکه‌وتننامه‌ى مافه‌کانى منداڵن) و کورته‌یه‌ک له‌سه‌ر ئه‌نفال به زمانى منداڵ به ناوى (ئێوه په‌پوله و فریشته ب��وون) و چیرۆکی منداڵن
9
بهناوى (چاو گه‌شه‌که‌م کارمه‌که تۆ بخوێنه) ک ه ه�ه‌م��ووی��ان ب�ه راوێ��ژ ل�ه‌گ�ه‌ڵ پسپۆره ده‌رونییه‌کانى بواری منداڵن به‌رهه‌مهێناون بۆ ئهوهى زیان به باری ده‌رونى منداڵن نه‌گه‌یه‌نێت.
چه‌تر :واب��زان��م ته‌نیا شاعیری الوى ک ه شیعرت چۆته ناو پرۆگرامی خوێندنه‌وه ،ئهو خه‌سڵه‌تانه چی بوون لهو شیعره‌دا هه‌بوون که خرایه ناو پرۆگرامی خوێندنه‌وه؟
ـ��ـ ه �ه‌ر شیعرێک الی�هن��ى زانستى و پ �ه‌روه‌رده‌ی��ی و نیشتمانى تێدا ره‌چ��او نه‌کرێت باش نییه بکرێت ه ناو پرۆگرامی خوێندنه‌وه ،شیعری (کوردستان) که چه‌ند ساڵێکه له پرۆگرامی پۆلی سێی بنه‌ڕه‌تیدا م��ن��داڵن��ى ک���ورد ده‌ی��خ��وێ��ن��ن ،س���ه‌رب���اری ئ���ه‌وه‌ى ک ه ئه‌مساڵ پرۆگرامی خوێندن گۆڕا ئهو شیعره دووباره خرایه‌وه ناو مه‌نهه‌جی خوێندن له کاتێکدا هه‌ر ناشزانم کێ کاتى خ��ۆی ئ�هو شیعره‌ى دان��اوه و ئه‌مساڵیش لێژنه‌که کێ بوون که دایانناوه‌ته‌وه ،ئهوهنده ده‌زانم ئهو شیعره به ههموو پێوه‌ره‌کانى زانستى و په‌روه‌رده‌یی و نیشتمانى ئاستێکی به‌رزی ههیه و ئه‌وه‌ش به‌ڵگه‌ی ه بۆ ئهوهى من خه‌سڵه‌ته‌کانى شیعری منداڵنم ره‌چاو کردووه. چه‌تر :په‌یامت بۆ ئهو نووسه‌رانه‌ى ل ه بواری منداڵندا ده‌نوسن چی یه؟
ـ��ـ ل �ه‌وان �هی �ه ل �ه ئاستى ئ��ام��ۆژگ��اری��ک��ردن��دا نه‌بم، به‌اڵم ئه‌وه‌نده‌ى هه‌ستى پێده‌که‌م له نوسه‌ره‌کانى پێش ئێمه ،هه‌قی خۆیه‌تى ئهو گۆڕانه له بواری هۆش و بیرکردنه‌وه‌ى منداڵن له‌به‌رچاو بگرن و له ئاستى حه‌ز و پێداویستیه‌کانى ئه‌واندا بن ،بۆ ئهو شاعیرانه‌ش ک ه چه‌ند ساڵێکه یان تازه ده‌نوسن بیر له الیه‌نى زانستى و په‌روه‌رده‌یی و نیشتمانى منداڵن بکه‌نه‌وه ،به‌تایبه‌تى هه‌ندێک نوسه‌ر له چه‌ند که‌ناڵێکی راگه‌یاندندا ک���ارده‌ک���هن ت�هن��ی��ا الی �هن��ى خ��ۆش��ن��ودی (ت�ه‌رف��ی��ه��ی) م��ن��داڵن ل�ه‌ب�ه‌ر چ��او ده‌گ���ردن و ئ�ه‌م�ه‌ش ئ �هو منداڵ ه خاڵی ده‌کاته‌وه له هه‌ستى نیشتمانى و په‌روه‌رده‌یی و زانستى.
«بۆ جیهانى ده‌خه‌ینه‌ڕوو له رووی ئایینی و نه‌ته‌وه‌یی ژیانی هاوبهش پێشده‌خه‌ین» ل ه م��اوه‌ی سێ رۆژدا ل ه شاری سلێمانی فێستیڤاڵێکی هاوبهش رێکخرا بۆ نزیک کردنه‌وه‌ی گه‌النی سریانی و کورد و ناساندنی که‌له‌پور و رۆشنبیری هه‌ردووگه‌ل به‌یه‌کتری، به‌ڕێوه‌به‌ری به‌ڕێوبه‌رایه‌تی گشتی رۆشنبیری و هونه‌ری سریانی ،وتى «ده‌مانه‌وێت ئه‌م ه بخه‌ین ه روو بۆ جیهان ک ه ل ه رووی ئایینی و نه‌ته‌وه‌یی ژیانی هاوبهش پێش ده‌خه‌ین. چۆن فێستیڤاڵێک بوو؟
[و :ل ه ئینگلیزیه‌وه /ئاکیف رۆژهه‌اڵتی]
گرنگه‌کانى په‌یوه‌ست به ژیانى کۆمه‌اڵیه‌تییه‌وه‌ن وه‌ک شیعر له‌سه‌ر زانستى کۆمپیوته‌ر ،زانستى کاره‌با ،شه‌ڕ و ئاشتى ،گرنگی ئاو له ژیانى مرۆڤه‌کان و دووباره داڕشتنه‌وه‌ى گیانداران وه‌ک ئه‌سپ که گیاندارێکی ب �ه‌ه��ێ��ز ،ق���از ک �ه ی �ه‌ک �ه‌م سیسته‌می پ��اس �ه‌وان��ى ل ه ژیانى ق��ازه‌وه وه‌رگیراوه و گرنگی وه‌رزش له ژیانى مرۆڤه‌کاندا و...هتد.
ساڵی یه‌که‌م ژماره 40 دووشه‌ممه 2710/10/27 - 2011/1/17
فێستیڤاڵی هاوبه‌شى گه‌النی کورد و سریانی بهڕێوهچوو
[ ئا /هاوژین غه‌ریب ]
ناوه‌نده‌کانی ئابووری له زۆر کات جیاوازیه‌کانی ره‌گه‌زی ل �ه سیسته‌مه‌کانی ب��ودج �ه و ب��اج هه‌تاکو سیسته‌می بازه‌رگانی له به‌رچاو ناگرن .ژنان که‌مترین کورسیان هه‌ی ه له بڕیاردانه‌کانی ئابووری و به‌شداری کردنیان ،ده‌رفه‌تی سنورداری له کاریگه‌ری سه‌ر سیاسه‌ت ههیه.
ئه‌ده‌ب و هونه‌ر
له رۆژانی (13ــ )2011/1/15ئیستوتی که‌له‌پوری کورد به‌هاوکاری به‌رێوه‌به‌رایه‌تی گشتی رۆشنبیری و هونه‌ری سریانی ،فێستیڤاڵێکیان رێکخست بۆ هه‌ردوو گه‌النی سریانی و کورد ،لهو فێستیڤاڵه‌دا رۆژی یه‌که‌م تایبه‌ت بوو به کردنه‌وه‌ی چه‌ند پێشه‌نگایه‌کی ش���ێ���وه‌ک���اری و پ��هی��ک��ه‌رت��اش��ی و فۆتۆگرافی و
کردنه‌وه‌ی پێشه‌نگایه‌کی کتێب .له رۆژی دووه‌م��دا سیمینارێک به‌سترا و دواتر فیلمێکی دێکۆمێنتاری له‌سه‌ر ژیانی هونه‌رمه‌ند (خاڵ‌ه سێوه) نمایشکرا هه‌ر لهو رۆژه‌دا نمایشێکی جلوبه‌رگ رێکخرا و چه‌ند ئاوازێکی گۆرانیش پێشکه‌ش کرا و به‌رگ‌ه جیاوازه‌کان پێکهوه ده‌ستیان گرت و ئاهه‌نگیان گێڕا ،له رۆژی سێیه‌میشدا کۆڕێکی شیعرخوێندنه‌وه‌ی هاوبهش بۆ هه‌ر دوو گه‌النی ک��ورد و سریانی رێکخرا و فێستیڤاڵکه‌ش کۆتایی پێهات. خالقی :رۆژێکی جوانه
لهو باره‌یه‌و‌ه هونه‌رمه‌ند مه‌زهه‌ری خالقی ،به‌ڕێوبه‌ری گشتی ئنستیتیوتی که‌له‌پوری کورد ،له لێدوانێکی تایبه‌تیدا بۆ (چه‌تر) وتی «له ساڵی ()2006هوه ئه‌م شێوه‌کارانه‌مان به‌شێوه‌ی کتێب جۆرى تر له چاالکی به‌ڕێوه‌بردووه ،ئه‌م فێستیڤاڵه که‌ماوه‌ی سێ رۆژه به‌شێک ه لهو چاالکیانه‌مان» خالقی ئه‌گه‌رچی خۆشحاڵی ب ه رووخساریدا دیاربوو له دووه‌مین رۆژی فێستیڤاڵه‌که‌دا چه‌پڵه‌ی بۆ ئاهه‌نگ ک��اران ل��ێ��ده‌دا ،ئ�هو مامۆستا هونه‌رمه‌ند‌ه هیواى خواست وت��ى «ه��ی��واداری��ن ئه‌م ه کارێکی باش بێت بۆ برا مه‌سیحیه‌کانمان ک ه به‌هۆی کێشه‌ی ل���ه‌م دوای���ی���ه‌دا ئاسایشیهوه کوردستان به‌ره‌و ه�����ات�����وون،
ئ �ه‌م��ڕۆش رۆژێ��ک��ی ه �ه‌ره‌ج��وان �ه ب�ه ب���اوه‌ڕی م��ن بۆ ه �ه‌ردووالم��ان» له‌الیه‌کی ت��رهوه د .سه‌عدی المالح، به‌ڕێوبه‌ری به‌ڕێوبه‌رایه‌تی گشتی رۆشنبیری و هونه‌ری سریانی ،به (چه‌تر)ی وت «ئهو کاره هاوبه‌شه‌ی نێوانمان سمبولێک‌ه بۆ هاوبه‌شیه‌کانی نێوان کورد و سریانی، چونکه ئێمه له‌م خاک‌ه ده‌ژی��ن زۆر شتی هاوبه‌شمان ههیه ،ئێمه ده‌مانه‌وێت ئهمه بخه‌ین‌ه روو بۆ جیهان که ل ه رووی ئایینی و نه‌ته‌وه‌یی ژیانی هاوبهش پێش ده‌خه‌ین» یه‌کێکیش له به‌شدارانی ئهو فێستیڤاڵه به‌ناوی ئیبراهیم عه‌بدواڵ ،خه‌ڵکی رانیه ،وتی «ئه‌وه‌ی پیشاندرا و بینیمان شتێکی زۆر جوان بوو بۆ برایه‌تی نێوان گه‌الن». به‌رده‌وام ده‌بێت
ب��وار ن��وره‌دی��ن ،به‌رپرسی چ��اپ و ب�ڵاوک��ردن�ه‌وه‌ی ئینستوتی که‌له‌پوری کورد ،یه‌کێک له سه‌رپه‌رشتیارانی فێستیڤاڵه‌ک‌ه به (چه‌تر)ی وت« :ئێمه بایه‌خمان به ههموو که‌مین‌ه ئایینی و نه‌ته‌وه‌ییه‌کانداو‌ه که له کوردستان ده‌ژین له‌وان‌ه ئێزدی و شه‌به‌ک و تورکمان ،یه‌کێک لهو که‌مینانه‌ی له کوردستانن مه‌سیحیه‌کانن ،به‌شێکمان ههیه به‌ناوی به‌شی مه‌سیحیه‌کان له ئنستیتیوتی که‌له‌پوری کورد ،له کارو چاالکیه‌کانی ئهو به‌ش ه کۆمه‌ڵێک کتێب چاپکراو‌ه و په‌یوه‌ندیه‌کی باشمان رێکخستوو‌ه له‌گه‌ڵ مه‌سیحیه‌کان ل���ه ع���ێ���راق���دا ،ب��ۆی��ه ب��ی��رۆک��هی ئ �ه‌م
فێستیڤاڵه‌ش لهو چوارچێوه‌یه‌دا بوو»سه‌باره‌ت به‌وه‌ی چ کاریگه‌ریه‌کی ده‌ب��ێ��ت م �ه‌زه �ه‌ری خالقی وتی «بێگومان ئه‌م چاالکیان‌ه کاریگه‌ری ده‌بێت بۆ ئه‌وه‌ی گه‌النی ناوچهکه بێنه الی یه‌کتری ،به‌داخه‌و‌ه ئه‌وه‌ی سیسته‌مه‌کانی پێشوو کردیان ئهو په‌یوه‌ندیه‌ی خراپ کردبوو .به‌اڵم ئه‌مڕۆ له‌سایه‌ی ئه‌م ئازادیه‌دا ده‌توانین هه‌رکه‌س‌ه بیرورای خۆی و کلتوری خۆی پهره پێ بدات .ئه‌م چاالکیان‌ه شتێکن بۆ ئه‌وه‌ی پێکهوه ژیان داوه ئه‌م جۆره چاالکیان‌ه به‌رده‌وام بکه‌ین به‌اڵم سریانییه‌کان ته‌نها به‌ڕێوبه‌رایه‌تیه‌کیان له شاری هه‌ولێر ههیه ،به‌اڵم بۆ ئه‌وه‌کانی تر ئه‌وه‌ش نیه ،ئه‌گه‌رنا له‌م شێوه چاالکیانه‌مان زۆر پێشکه‌ش ک��ردووه له‌گه‌ڵ ئێزدیه‌کان و ئه‌وانی تریش» له‌م باره‌یه‌و‌ه د.سه‌عدی ئه‌لمالح وتی « ئێم ه وه‌ک دامه‌زراوه‌یه‌کی حکومی ئیشمان ئهوهیه کار له‌سه‌ر که‌له‌پور و رۆشنبیری سریانی و پێشخستنی بکه‌ین» ئهو به‌ڕێوبه‌ر‌ه نه‌شی شارده‌و‌ه بۆیه له‌گه‌ڵ ئنستیتیوتیدا ئه‌م چاالکیه‌یان رێکخستوو‌ه له‌به‌ر ئه‌وه‌ی «له سلێمانی به‌ڕێوبه‌رایه‌تیه‌کمان نیه هه‌تا پشتى پێببه‌ستین و ئیش لێره بکه‌ین ،بۆیه ئێمه هاوکاریه‌کی وامان کرد له‌گه‌ڵ ئه‌م به‌ڕێزانه». له‌یه‌کتری نزیکین
ئ �هو ب��ه‌ش��داره‌ی فێستیڤاڵه‌ک‌ه ئیبراهیم ع�ه‌ب��دواڵ له قسه‌کانیدا وت���������������������ی زۆر «ک����ارێ����ک����ی پ���ێ���وی���س���ت��� ه
رێکخراوه‌کانی ئێمه ل�ه‌م ج��ۆره کاران‌ه بهڕێوه ب�ه‌رن، چونکه زیاتر لێک نزیک کردنه‌وه‌یه ،ئهو نهتهوه و ئایین‌ه جیاوازانه‌ی له کوردستانن پێویستیان به‌وه‌ی ه ل�هی�ه‌ک��ت��ری ن��زی��ک ب��ب��ن�هوه چونکه ل �ه‌س �ه‌ر یه‌ک خاک ده‌ژی��ن و له‌یه‌ک واڵتداین» ناوبراو ئاماژه‌ی به‌وه‌کرد ئه‌م فێستیڤاڵه«ئه‌وه‌ی الی من دروست کرد که سریانیه‌کانیش له ئێمه نزیکن ئه‌گه‌ر سه‌یری جلوبه‌رگه‌که‌یان بکه‌ین ،به‌راستی وێنه‌یه‌کی جوان بوو زۆریش له به‌رگی کوردی نزیکن». ل ه سلێمانی ده‌یکه‌ینه‌وه
له کۆتایی قسه‌کانیدا ب�ه‌ڕێ��وه‌ب�ه‌ری سریانیه‌کان وتی «ماوه‌ی ساڵێکه له هه‌وڵداین به‌ڕێوبه‌رایه‌تیه‌ک بکهینهوه له سلێمانی ،ده‌مانه‌وێت رۆشنبیرێکی مه‌سیحی بدۆزینه‌وه ،بۆخۆم سێ بۆ چوار جار هاتومه‌ته‌و‌ه ئێر‌ه ئهوه ئیشی من‌ه به هاوکاری له‌گه‌ڵ جه‌نابی وه‌زیری رۆشنبیری ،بڕیارمانداو‌ه و هه‌یکه‌لیشمان داناوه ،زه‌مه‌نێک بوو ماڵیشمان گرت ب�ه‌اڵم ئهو که‌سه‌ی پێشنیارمان کردبوو نه‌یتوانی ئهو کاره به‌ڕێوه‌به‌رێت بۆیه ناچارماین که‌سێکی ترمان دۆزیه‌وه ،ئینشائه‌اڵ بۆ چه‌ند مانگی تر ئهو به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی‌ه دهکهینهوه».
وه‌رگێڕان ساڵی یه‌که‌م ژماره 40 دووشه‌ممه 2710/10/27 - 2011/1/17
10
کورد له‌میدیا جیهانییه‌کاندا
( )240ئەفسەری سەربە ئیستخباراتی عێراقی بە چەكی بێدەنگ تیرۆر كراون
حسێن عەلی كەمال ،جێگری وەزیری واڵتی عێراق لە كاروباری ئیستخبارات و ئاسایش ،بە رۆژنامەی الزمانی چاپی لەندەنی وت )240( :كەس لە ئەفسەرانی ئاسایشی و سەربە ئیستخباراتی عێراقی لە هێرشە تیرۆریستییەكان بە چەكی تەیار بە دەنگخێنكێنەر كوژراون .هەروەها وتی: هێزەكانی ئاسایشی بەرەنگاربوونەوەی تیرۆریزم بۆ شوێنكەوتن و دەستگیری گروپەكانی ئەلقاعیدە و بەعسییەكانی پاشماوەی رژێمی كۆن و نیوسەربازی سەربە اهل الحق كە لە گروپی سەدر جیا بوونەتەوە و دژی هێزەكانی سەربازی لە وەزارەتخانەی واڵت ،پاراستن ،ئاسایشی نەتەوەیی و ئیستخبارات چاالكی دەكەن، لە سەرتاسەری بەغدا جێگیر بوونە. ئەم بەرپرسە وت��ی :ژمارێك لە گروپە چەكدارەكان لە بەشەكانی رۆژئاوا ،باكوور و رۆژه��ەاڵت��ەوە بۆ تیرۆری هێزەكانی ئاسایش دەربازی بەغدا بوونە. پشتگیری سەرۆكی TUSIAD بۆ خۆسەری و جوت زمانی
ئ��ۆم��ی��د ب��ۆی��ن��ەر ،س���ەرۆك���ی گشتی TUSIADل���ە م���ەراس���م���ی ()40 مین ساڵرۆژی كۆمەڵەكەیدا ،گروپی BDPی���ان ل��ە پ��ەرل��ەم��ان ب��ەس��ەر ك��ردەوە ك��ە بریتی ب��وون ل��ە گولتەن كشاناك، س��ەالح��ەدی��ن دەم��ی��رت��اش ،بەنگی یڵدز و چەند پەرلەمانتاری تری ئەم پارتە. بۆینەر وت��ی كە دەب��ێ لە رەشنووسی ی��اس��ای بنچینەییدا ،داواكارییەكانی خ��ۆب��ەڕێ��وەب��ەرای��ەت��ی دی��م��وك��رات��ی��ك و ژیانی جوتزمانی BDPجێی بگرن. بۆینەر دی��اری كرد كە بۆ چارەسەری ك��ێ��ش��ەی ئ�����ەوان ،ئ��اگ��ادارن��ام��ەی��ەك��ی ئ��ام��ادە ك���ردووە ك��ە ل��ە یەكی مانگی ئ������ادار (م����������ارس)دا رای���دەگ���ەی���ن���ن. چاوپێكەوتنەكەنزیكنیوكاتژمێریخایاند، هاوسەرۆكانی BDPو بۆینەر ،سەرۆكی TUSIADلێداوانی چاپەمەنیان دا.
جەختی (عه‌مر موسا) لە سەر رۆڵی سەره‌كی عێراق لە جیهانی عەرەبدا ع �ه‌م��ر م��وس��ا س��ك��رت��ێ��ری گشتی یەكێتی عەرەب پێش لە كۆبوونەوەی ئەم یەكێتییە كە بڕیارە لە مانگی ئاداردا لە بەغدا بەڕێوە بچێت لە پەرلەمانی عێراقدا قسەی كرد. عه‌مر موسا بە نوێنەرانی پەرلەمانی عێراقی وت :ك��ۆب��وون��ەوەی سەرانی یەكێتی عەرەب ،سەرەتایەكە نوێیە لە گەڕانەوەی رۆڵی رێبەرایەتی عێراق لە جیهانی عەرەبدا .لە سەردەمی سەدام حسێندا ،عێراق رۆڵێكی گرنگی لە جیهانی عەرەبدا هەبوو ،بەاڵم لە ساڵی ()2003ەوە تا ئێستا دەوڵەتی عێراق لە ژێر كاریگەری زیاتری زۆرینەی شێعە و كوردەكانی عێراق بووە و سوننەكان لە براورد بە سەردەمی سەدام حسێندا رۆڵێكی بچوكتری ل��ە دەوڵ��ەت��دا لە سەرشان بووە .هەر ئەم بابەتە بووە هۆكار تا هەندێك لە واڵتەعەرەبە سوننەكان ل��ەگ��ەڵ دەوڵ��ەت��ی ع��ێ��راق ه��ەس��ت بە بیانی‌بوون بكەن.
ن .جه‌نگیز چاندار و .جوتکار سه‌عید
سه‌رله‌نوێ له‌دایکبوونه‌وه‌ی حزبواڵ
سه‌باره‌ت به ئازادبوونی حزبواڵیه‌کان به‌ماده‌ی « ،»102ئهو گفتوگۆیانه ک ه ده‌کرێن ب�ه‌وه‌ی ئایا حکومه‌ت مافدار ه یان دادگا رای گشتی پێ تووشی شۆک بوو. له«»8ی کانوونی یه‌که‌م بابه‌تێکه‌م به سه‌ردێڕی (ئازادبوونی حزبواڵیه‌کان ،رێنوسانس بوو؟) نووسی. واتا ویستم سه‌رنج بده‌ینه سه‌ر چوارچێوه‌ی ئه‌سلی بابه‌به‌ته‌که و له‌سه‌ری بووه‌ستین .ئایا ئازادکردنی ح��زب��واڵی �ه‌ک��ان زی��ات��ر ب��ۆ ئ���هو ب���وو ( )PKKی��ان به‌چوارچێوه‌یه‌کی فروانتر بڵێم بۆ ئه‌وه‌ی بزووتنه‌وه‌ی سیاسی کورد به‌هه‌ژێنێت؟ یان بۆ ئهو هه‌ڵبژاردنه‌ی داهاتووه ...په‌یوه‌ندی نێوان ده‌وڵه‌ت ـ حزبواڵ مۆری خ��ۆی له‌سااڵنی ()1990دا .ه �ه‌روه‌ه��ا حزبواڵش وه‌ک ( )PKKبنکه‌یه‌کی ج �ه‌م��اوه‌ری ههیه ک ه پشتی پێده‌به‌ستێت .ئهو پرسیارانه‌ی پێویسته پرس بکرێن ،زیندو کردنه‌وه‌ی حزبواڵ به‌ئامانجێک بووه، حسابی ئه‌وه‌یان کردوه یان نهکردوه .کێ ویستی ئهو تیۆره «پیالنگێڕیه»یان ئهو پرسیارانه‌ی رووبه‌ڕوو بکرێتهوه ،به‌اڵم ئه‌وه‌ی پێویسته باس بکرێت ئه‌ویش له‌کاتی ئێستادا ئهوه راستینه‌ی تورکیایه. سه‌ره‌تا ئۆجه‌الن پاشانیش قه‌ره‌ییالن
به‌الی کهمهوه ،رێبه‌ری ( )PKKله‌دیداری له‌گه ڵ پارێزه‌رانی له«»9ی کانونی دووه‌م گوزارشتی ل ه رایه‌کانی کرد و له راگه‌یاندنیش ره‌نگی دایه‌وه و ده‌ڵێت؛ ئازادکردنی ئامانه بهو شێوهیه رێکه‌وت نییه، لهوانهیه ئاماده‌کاریان بۆ هه‌ندێک شت هه‌بێت .ئهو کهسانه تاوانباری ه �ه‌روا س��اده نین .ئهو تاوانبار‌ه مرۆڤ کوژانه هه‌روا به‌ئاسانی ئازاد ناکرێن .ئه‌گه‌ر له‌ناو ئه‌وانه‌ی ئێمه‌شدا که‌سی لهو ئاسته مه‌ترسیدار هه‌بوونایه به ئاسانی ئازادیان نه‌ده‌کردن »...له‌گه ڵ ئه‌مانه‌شدا ،ده‌ستبه‌رداری پ��رۆژه‌ی خۆبه‌ڕێوه‌بردنی دیموکراتی ن �ه‌ب��ووه‌و ل �هو چ��وارچ��ێ��وه‌ی�ه‌دا ئۆجه‌الن پێشنیاری بۆ «پێکهێنانی ش��ورای ش��ار» ده‌کات و ئه‌م پرۆژه‌یه دوا ناکه‌وێت له رێ‌وشوێن‌گرتن ل ه سیاسه‌ت‌کردن به‌رامبه‌ر حزبواڵ .بهو شێوهیه ئاماژه‌ی پێده‌کات؛ « ...له‌شورای شاردا با ههموو چین و توێژه‌کانی دیاربه‌کر شوێنی خۆیان تیا بگرن ،ده‌توانن له‌وێدا له‌سه‌ر ههموو شتێک به ئازادی قسه بکه‌ن. حزبواڵیه‌کانیش ده‌توانن بانگ که‌ن و ئه‌وانیش با قسه بکه‌ن ،ئه‌گه‌ر شێوازی کۆنیان به‌رده‌وام نه‌که‌ن، ره‌خنه‌ی خۆیان بده‌ن ،وانه‌یان له‌هه‌ڵه‌کانی رابردوویان وه‌رگ��رت��ب��ێ��ت ،ل��ه‌م��ه‌وب��ه‌دوا ب�ه‌ش��ێ��وه‌ی�ه‌ک��ی ئاشکرا گ��وزارش��ت له‌خۆیان بکه‌ن .ده‌ت��وان��ن ه�ه‌م له ش��وراو هه‌مه‌یش له‌کۆنگره‌دا نوێنه‌ری خۆیان هه‌بێت». رۆژێ���ک دوای ئ �هو ئ��اگ��اداری��ان �هی ئ��ۆج �ه‌الن که سه‌باره‌ت به حزبواڵ کردی و ئاماژه‌ی پێدان ،موراد قه‌ره‌ییالن له‌قه‌ندیله‌وه به‌زمانێکی جیاوازتر ،به‌اڵم
وه‌رگێڕان له فارسییه‌وه/ هێدی ئه‌حمه‌د دوو واڵت������ی ع���ه‌ره‌ب���زم���ان���ی تونس و ئه‌لجه‌زایر له باکووری ئه‌فریقا له چه‌ند رۆژی پێشوودا تووشی سه‌رهه‌ڵدانی به‌رفراوان و پێکدادانی سه‌ختی خۆپێشانده‌ران له‌گه‌ڵ هێزه‌کانی پۆلیس بوون. نائارامییه‌کان هاوکاتبوونی له دوو واڵت �ه‌ک �ه‌دا ،ئ�ه‌م پرسیاره دروس��ت ده‌ک��ات که ئایا ئه‌م دوو رووداوه پێکهوه گرێدراون؟ ئه‌گه‌ر وابێت ،سه‌رانی زۆرب�هی واڵتانی ع �ه‌ره‌ب��ی ده‌ب���ێ ن��ی��گ�ه‌ران ب��ن که ب���ۆ خ �ه‌ڵ��ک��ی ئ��ه‌وان��ی��ش ل �ه‌گ �ه‌ڵ کێشه‌گه‌لێک هاوشێوه رووب�ه‌ڕوو دهبنهوه. ج�����ۆرج ج�����اف ،ی��ه‌ک��ێ��ک ل�ه ک��ارن��اس��ان��ی ک���اروب���اری ئ �ه‌ف��ری��ق��ای ب��اک��وور ل �ه زان��ک��ۆی ک�ه‌م��ب��ری��ج ده‌ڵ���ێ ه �هن��دێ��ک له نیشانه‌کانی نائارامی دوو واڵته‌که هاوشێوه‌ی یه‌کترن به‌اڵم هۆکاریان یه‌کێک نیه. جاف وتی« :له هه‌ر دوو واڵتدا ده‌وڵه‌ته‌کان به سه‌ختی له به‌رامبه‌ر کاردانه‌وه‌کانی خه‌ڵک حه‌ساسییه‌تیان ههیه ،نرخی خوارده‌مه‌نییه‌کان له هه‌ر دوو واڵت��دا زۆر ب�ه‌رز ب��ۆت�هوه» .ههروهها وتی« :به‌اڵم سه‌رهه‌ڵدانه‌کان پێکهوه په‌یوه‌ندییان نیه ،نائارامییه‌کانی دوو واڵته‌که له‌به‌ر دوو هۆکاری جیاواز په‌ره‌یان سه‌ندووه». پێویستی به دامه‌زراندن
ک��ێ��ش�هی ه��اوب �ه‌ش��ی ئ �ه‌ل��ج �ه‌زای��ر و ت��ون��س، گه‌نجبوونی ژم���اره‌ی دانیشتووانی ئ �ه‌م دوو واڵته‌یه .به‌رزبوونی ژم��اره‌ی له‌دایکبووان له هه‌ر دوو واڵته‌که بۆته هۆکاری ئه‌وه‌ی ژماری ئ �هو گه‌نجانه‌ی ب���ه‌دوای ک��ار ده‌گ �ه‌ڕێ��ن زۆر زی��اد بکات .ه��اوک��ات ،په‌ره‌سه‌ندنی ئابووری دوو واڵته‌که به شێوه‌یه‌ک نهبووه که به پێی پێویست دامه‌زراندنی هه‌بێت.
تورکیا حزبۆاڵییه‌کان ئازاد و کوردانیش زیندانی ده‌کات فۆتۆDIHA :
به‌هه‌مان ناوه‌ڕۆک و به‌شێوه‌یه‌کی تر ئه‌ویش باسی لێوه‌کردن و گوتی «ئ �هو سیاسه‌ته‌ی که ده‌وڵ �ه‌ت بۆ حزبواڵ په‌یڕه‌وی ده‌ک��ات گرنگه ...پێش ئێستا له چ��وارچ��ێ��وه‌ی یاسای په‌شیمانیدا کادیره‌کانی ب���ه‌ردان ،ئێستاش ل�ه‌چ��وارچ��ێ��وه‌ی ی��اس��ای ()102 به‌ناوی دیموکراتیزه‌کردنی تورکیا سه‌رۆکه‌کانیان ئازادبوون». حزبواڵ راستینه‌ی خۆی ده‌بینێ و ده‌ناسێت
ماڵپه‌ری ئینته‌رنێتی حزبواڵشدا که‌وته نزیکاتیه‌کی ئاستنزم ب��ۆ ئ��ۆج �ه‌الن .ل �ه‌م ن��ێ��وه‌دا له‌پرسیارێکی «دوێنێ رۆژنامه‌ی میللیه‌تی جه‌واد ئۆنه‌ش» ئایا له هه‌رێمه‌که‌دا چاوه‌ڕێی شه‌ڕێکی تری ()PKK ـ حزبواڵ ده‌کرێت «له مه‌ترسی هه‌لومه‌رجه‌کانی ئه‌مڕۆکه‌دا ده‌بێ ب�ه‌رده‌وام ئهو گومانه‌مان هه‌بێت. ئ �هو ه�ه‌ل��وم�ه‌رج��ان�هی ئێستا ب �هو ش��ێ��وه‌ی�هن .ئینجا داوکارییه‌کانی کۆمه‌ڵگا و قۆناغه‌که مۆڵه‌ت به کێشه‌یه‌کی به‌م شێوهیه ن��ادات و به شێوه‌یه‌کی راست ئاراسته‌ی بکات .پرسیارێکی گرنگتریشی ئهوهیه «ئایا حزبواڵ دهبێته پارتی؟» ئهو وه‌اڵمه‌ی ده‌داته‌وه :گرنگه که بکه‌وێته ناو قۆناغی که‌نالیزه‌ی دیموکراتیه‌وه .بۆ تورکیا گرنگه که رێکخستنێک بێ‌چه‌ک به‌رده‌وامی به‌خۆی بدا ،به‌راستی ره‌خن ه ب��دات ،ل �ه‌راب��ردووی خ��ۆی حساب بخوازێت ،له‌ناو سیاسه‌تێکی دیموکراتیدا گوزارشت له خۆیدا بکات. هه‌ڵبه‌ته له سیاسهتی دیموکراتیدا ده‌بێت ئه‌گه‌ر بێت و حقوقی ناو ده‌ستور بۆ خۆی په‌سند بکات. رێکخستنی ح��زب��واڵ ،ل�هن��او چ��وارچ��ێ��وه‌ی ئ��ازادی رێکخراوه‌یدایه».
قه‌ره‌ییالن وت��ی پێویسته «ح��زب��واڵ ده‌ب��ێ داوای لێبوردن له‌گه‌ل بکه‌ن» بۆ ئ �ه‌وه‌ی نه‌بنه ماشه‌ی ده‌ستی سیاسه‌ته‌کانی ده‌وڵ �ه‌ت��ی» ک��ورد به‌کورد به‌کوشتندان» .له‌هه‌موو ئه‌مانه‌دا ئهو ئه‌نجامانه‌ی که‌ده‌ریخه‌ین چیه؟ ده‌گه‌ڕێته‌وه سه‌ر ئه‌وه‌ی له‌مه‌و ب���ه‌دوا ح��زب��واڵش ب��ۆس�ه‌ر هاوسه‌نگیه‌کان زی��ادب��وو! له‌مه‌و به‌دوا ئهو چۆن رۆڵه‌ببینێت ،له‌گه‌ڵ ده‌وڵه‌تدا په‌یوه‌ندیه‌کانی چۆن رێک ده‌خات یان ده‌وڵه‌ت چۆن په‌یوه‌ندیه‌کانی له‌گه‌ڵدا رێکده‌خات .حاجی ئینان به‌ناوی باڵی سه‌ربازی حزبواڵوه ناسێنراوه ،دوای مانه‌وه‌ی ( )10ساڵ له‌زیندان ماوه‌ی چه‌ند رۆژێک ه ئازاد بووه ،له‌پرسیارێکی رۆژنامه‌نوسان پێی ده‌ڵێن «په‌شیمانی» ده‌ڵێت «بۆچی په‌شیمان ببمه‌وه»؟ ( )AKPله‌کوێدا ده‌بینرێت؟ ئێمه موسلمانین ،له ئیسالمدا په‌شیمانی نییه ،بهو ئه‌گه‌ر لێرهوه بکه‌وینه رێ ،داواکردنی کوردستانی وه‌اڵمانه‌ی ره‌وشه‌که‌ی ئالۆز ک��ردهوه .ته‌نانه‌ت ل ه خۆبه‌ڕێوه‌به‌ر به‌شێوه‌یه‌کی ئاسایی له‌چوارچێوه‌ی
ئایا سه‌رهه‌ڵدانه‌کانی تونس و ئه‌لجه‌زایر په‌یوه‌ندییان ههیه؟
کێشه‌ی تری هاوبه‌شی ئه‌م دوو واڵته ،شێوه‌ی خۆپیشاندان ناڕه‌زایانه .گه‌نجانی دوو واڵته‌که بۆ ده‌ربڕینی ن��اڕه‌زای�ه‌ت��ی خۆیان ،شێوه‌یه‌کی هاوبه‌شیان ههیه؛ ده‌ڕژینه سه‌ر شه‌قامه‌کان ،به ب �ه‌رد و بۆمبی ئ��اگ��راوی هێرش ده‌که‌نه سه‌ر پۆلیس و بیناده‌وڵه‌تییه‌کان تااڵن ده‌که‌ن. ل�ه‌وان�هی�ه ه��ۆک��اری ئ�ه‌م�ه ،س��ن��ووردارب��وون��ی گ��ف��ت��وگ��ۆی س��ی��اس��ی و ن���ه‌ب���وون���ی پ��ارت��ی به‌رهه‌ڵستکار بێت بۆ ره‌نگدانه‌وه‌ی ناڕه‌زایه‌تی خه‌ڵک. ب �ه‌اڵم نائارامییه‌کانی تونس و ئه‌لجه‌زایر جیاوازیشیان ههیه .نائارامییه‌کانی ئه‌لجه‌زایر به چه‌ند خۆپیشاندان کۆتایی پێهات که له ماندووبوونی خه‌ڵک له هه‌لومه‌رجی دژواری ژی��ان س �ه‌رچ��اوه ده‌گ��رێ��ت و هیچ ئاکامێکی س��ی��اس��ی ن���ه‌ب���ووه .ل �ه ت��ون��س ،ن��ائ��ارام��ی��ی�ه‌ک��ان وه‌رگ �ه‌ڕاوه کێشه‌وبه‌ره بۆ مانه‌وه‌ی حکومه‌تی زین العابدین بن عه‌لی ،سه‌رۆک کۆماری ئه‌م واڵته. جاف لهمبارهیهوه ده‌ڵێت« :ئهمه بۆ جاری یه‌که‌مه که نائارامییه‌کی گهوره له تونس دێته
ئاراوه و ئه‌م ره‌وشه به سه‌رۆک کۆماری ئه‌م واڵته سه‌باره‌ت به مه‌ترسییه‌کانی دامه‌زراندنی دی��ک��ت��ات��ۆری��ی�ه‌ت��ێ��ک��ی ن��اپ��ێ��وی��س��ت ه��ۆش��داری ده‌دات» .ههروهها وتی« :جه‌نابی بن عه‌لی، ده‌ب���ێ ب �ه وری��ای��ی �هوه ل �ه س��ه‌ر سیاسه‌ته‌کانی داهاتووی ورد بێته‌وه». ه����ۆک����اری س����ه‌ره‌ت����ای����ی ده‌س��ت��پ��ێ��ک��ردن��ی خۆپیشاندانی به‌رفراوان له تونس ،ناڕه‌زایه‌تی دژبه بێکاری گه‌نجان و توندوتیژی پۆلیس بوو. به‌اڵم دژمنایه‌تی له‌گه‌ڵ زین العابدین بن عه‌لی که له ساڵی ()1987هوه سه‌رۆکی ئه‌م واڵته‌یه، بووه بابه‌تی سه‌ره‌کی ئه‌م ناڕه‌زایه‌تییانه .له زۆر شوێنه وێنه‌ی بن عه‌لی ده‌سووتێنرێت. کێشه‌کانی دوو نهتهوه
په‌یامه باڵوکراوه‌کان له کاناڵی کۆمه‌اڵیه‌تی تویتێر ،پ��ڕه ل �هو دروش��م��ان �هی ک �ه ب��ن عه‌لی ده‌که‌نه ئامانجی خۆیان .یه‌کێک له په‌یامه‌کان ده‌ن��ووس��ێ��ت« :ب��ن ع�ه‌ل��ی ،ئایا ئ �هو شه‌پۆله‌ت بینیوه که تۆ له کار الده‌با؟» کاربه‌رێکی تر له تویتێردا نووسی« :بن عه‌لی ده‌بێ دادگایی بکرێت».
یاسای «گ��وزاره‌ک��ردن له‌ئازادیه» .ئهو داوای �ه له الیه‌ن ()KCDهوه پێشکه‌ش کراوه؛ یان با بڵێین ل ه الیه‌ن پارتییه‌کی یاسایی وه‌ک ()BDPوه جێگای ره‌زامه‌ندی ده‌بێ و پارێزگاری لێ بکرێت .ئهو کۆم خه‌باته‌ی ( )KCDکه له دیاربه‌کر بوو ئهمه بوو. ده‌قی ره‌شنوسی ئهو گفتوگۆیان بگه‌یه‌نرێته ئیمرالی ی��ان قه‌ندیل ئه‌مه‌ش بێ‌بنه‌ما ب��وون .وه‌ک ده‌ڵێن ئهو ناوه‌ڕۆکه به‌هه‌مان شێوه ()BDPش به‌رگری ل��ێ��ده‌ک��ات .ه�ه‌ڵ��ب�ه‌ت�ه ئ��ێ��م�ه‌ش ل �ه‌چ��وارچ��ێ��وه‌ی ئ�هو پهروهرده دیموکراتییه‌ی هه‌مان گفتوگۆی ده‌که‌ین و ن��اچ��اری گفتوگۆکردنیشین .ئ �ه‌گ �ه‌ر گوشار بخرێته سه‌ر گفتوگۆکردن ،رووب�ه‌ڕووی چه‌وسانه‌و‌ه بێت ،سیاسه‌ت بێده‌نگ بکرێت ،ئه‌وکات که‌ناڵی شاخ به‌هێز ده‌کرێت .که‌ناڵه‌کانی کادیری حزبواڵ به‌ریانگرت ،له کایه‌ی ئالۆزی و جه‌نجاڵدا ده‌کرێت که‌نالیزه‌ی قۆناغی دیموکراتی نه‌بن ،ئه‌وی ده‌بێ ئه‌مه‌یه! قۆناغ «قۆناغی سیاسه‌تکردنه» ،ههروهها ساڵی هه‌ڵبژاردنیشه .هه‌ڵوێستی ( )AKPله‌به‌رامبه‌ر ( )BDPئاشکرایه .ئهوه ده‌بینین وده‌زانین .ئه‌وکات ئهمه ئازادکردنی حزبواڵ بوو یان رێنوسانس بوو؟ ئهو پرسیاره‌ی له مانشێتی وتاره‌که‌م دانابوو تۆزێک گۆڕا ،بۆیه دیسان پرسیار ده‌که‌م :په‌یوه‌ندی ()AKP به حزبواڵوه جێگای له کوێیه؟. ب���ه‌اڵم ل �ه ئ �ه‌ل��ج �ه‌زای��ردا ،ته‌نیا ژم���ارێ���ک ک����ه‌م ل���ه ن����اڕه‌زای����ان خ��وازی��اری گ��ۆڕان��ک��اری سیاسی بوون .زۆربه‌ی ناڕه‌زایان نیگه‌رانی به‌رزبوونه‌وه‌ی نرخی شه‌کر و رۆنی سرۆشتین .ده‌وڵه‌تی ئه‌لجه‌زایر که له ساڵه‌کانی راب���ردوودا ،داه��ات ئێجگار زۆری ههبووه له فرۆشتنی ن�����هوت و گ������ازدا ،ل���ه وه‌اڵم����ی ب �ه ن��اڕه‌زای�ه‌ت��ی��ی�ه‌ک��ان��ی خه‌ڵک، ئ��ام��اژه‌ی به دابه‌زینی نرخه‌کان ک����رد .ئ���ه‌م ب��اب �ه‌ت �ه ن��اڕه‌زای��ه‌ت��ی خه‌ڵک ک�ه‌م ک���ردهوه .ئه‌لجه‌زایر پ���ێ���ش ئ���ه‌م���ه ت���ام���ی ش���ۆڕش���ی چه‌شتووه .هه‌مان س��اڵ که زین العابدین بن عه‌لی بووه سه‌رۆک ک��ۆم��اری ت��ون��س ،شه‌قامه‌کانی ئه‌لجه‌زایر بووه شوێنی ناڕه‌زایه‌تییه ب �ه‌رف��راوان �ه‌ک��ان��ی خ �ه‌ڵ��ک .ئ�ه‌م ش��ۆڕش��ان �ه ب��وون �ه ه���ۆی ئ���ه‌وه‌ی ده‌وڵ���ه‌ت���ی ئ �ه‌ل��ج �ه‌زای��ر گ��وێ��ی له داخوازییه‌کانی خه‌ڵک ب��دات و کۆک بێت له‌گه‌ڵ به‌ڕێوه‌بردنی هه‌ڵبژاردنی چه‌ندحزبی و باڵوکردنه‌وه‌ی رۆژنامه‌ی سه‌ربه‌خۆ و ئازاد .به‌اڵم ئازادییه سیاسی و کۆمه‌اڵیه‌تییه سه‌ره‌تاییه‌کانی ئه‌لجه‌زایر خێرا جێگای خۆی دا پێکدادانی خوێناوی هێزه‌کانی ئاسایشی و ئیسالم گه‌رایانی توندڕه‌و. ب��ه الن���ی ک���ه‌م ( )200ه����ه‌زار ک���ه‌س ل �ه‌م پێکدادانانه‌دا کوژران .ئه‌لجه‌زایر تازه له دۆخی ده‌رچ��وون له‌م هه‌لومه‌رجه‌یه .ئه‌م ئه‌زمونه بووه هۆی ئ�ه‌وه‌ی ئ��اره‌زووی خه‌ڵکی ئه‌لجه‌زایر بۆ گۆڕانکاری سیاسی کوێر بێته‌وه. ب��ه پ��ێ��چ �ه‌وان �هی ئ��ه‌ل��ج��ه‌زای��ر ،ت��ون��س ب��ووه ئه‌فسانه‌ی سه‌قامگیری سیاسی له باکووری ئه‌فریقا و ئه‌م واڵته له سه‌رده‌می سه‌ربه‌خۆبوون ل �ه ف �ه‌ڕه‌ن��س��ا ته‌نیا دوو س���ه‌رۆک ک��ۆم��اری ههبووه .ئێستا هه‌ندێک له گه‌نجانی ناڕازی تونسی گه‌یشتوونه‌ته ئه‌م ئهنجامه که سه‌ره‌ی واڵتی ئهوانه که بیه‌وێ شۆڕشی گه‌ل ئه‌زمون بکات. سه‌رچاوه :بی.بی.سی
تیۆری
سیاسهتی ئاسایشی نه‌ته‌وه‌یی و بنه‌ماکانی دیموکراتیزه‌کردنی وه‌رگێڕان ل ه ئینگلیزییه‌وه شوان حه‌سه‌ن سیاسهتی ئاسایشی نه‌ته‌وه‌یی چییه؟
سیاسهتی ئاسایشی ن�ه‌ت�ه‌وه‌ی��ی چوارچێوه‌یه‌ک ه بۆ ڕوون��ک��ردن�ه‌وه‌ی چۆنێتی دابینکردنی ئاسایش له‌الیه‌ن واڵتێکه‌و‌ه بۆ ده‌وڵ��ه‌ت و هاواڵتییه‌کانی، به‌ڵگه‌نامه‌یه‌ک‌ه که ده‌ت��وان��درێ پێی بوترێ پالن، ستراتیژی ،بیروباوه‌ڕ یان بیرۆکه. سیاسهتی ئاسایشی نه‌ته‌وه‌یی رۆڵێکی هه‌نووکه‌یی و داه��ات��ووی��ی ههیه .ب�ه‌رژه‌وه‌ن��دی��ی�ه سه‌ره‌کییه‌کان و ه �ه‌ڕه‌ش �ه هه‌نووکه‌یی و چ��اوه‌ڕوان��ک��راوه‌ک��ان و ده‌رفه‌ته‌کانی نه‌ته‌وه‌یه‌ک به شێوه‌یه‌کی ئاسایی دی���اری ده‌ک����ات .سیاسهتی ئاسایشی نه‌ته‌وه‌یی هه‌ڕه‌میی‌ه وات��ا ده‌سه‌اڵتێکی پایه‌به‌رز ل �ه‌س �ه‌روه‌وه ب��ۆ لق‌ه ئاسایشییه‌کانی ت��ر وه‌ک س��وپ��ا ،ده‌زگ��ا ئاسایشییه‌کان ،ستراتیژییه‌تی ئاسایشی نیشتمان و ...که ناونیشانه‌که‌ی ئاسایشی نهتهوهیییه و گرنگی به ئاژانس و کێشه‌ی دیاریکراوه‌کان ده‌دات. ههروهها به هه‌وڵدان بۆ دیاریکردنی هه‌ڕه‌ش‌ه ناوخۆیی و ده‌ره‌ک��ی��ی �ه‌ک��ان ب �ه‌ه��ۆی ج���ۆری ئ �هو بابه‌تانه‌ی ک �ه م��ام�ه‌ڵ�هی��ان ل �ه‌گ �ه‌ڵ ده‌ک���ات جیا ک��راوه‌ت��هوه ل �هو سیاسه‌تانه‌ی ت��ر .دواج���ار ده‌ی���ه‌وێ نووسین و زانیارییه‌کانی ئاسایشی نه‌ته‌وه‌یی یه‌ک بخات به ئاراسته‌ی به‌رژه‌وه‌ندی گه‌ل و په‌رچه‌کردار بێت بۆ هه‌ڕه‌ش‌ه دیاریکراوه‌کان.
بۆچی ده‌وڵه‌تان پێویستیان ب ه سیاسهتی ئاسایشی نهتهوهیییه؟
1ـ ب��ۆ دڵنیایی دان ب���ه‌وه‌ی ک�ه ده‌وڵ���ه‌ت ههموو هه‌ڕه‌شه‌کان به‌شێوه‌یه‌کی هه‌مه‌الیه‌ن‌ه دیاری ده‌کات. 2ـ بۆ زیادکردنی کاریگه‌ری بواری ئاسایشی به باشکردنی به‌شداریکردنی ههموو بواره‌کانی تری ئاسایش. 3ـ ڕێبه‌رێک‌ه بۆ جێبه‌جێکردنی سیاسه‌ت 4ـ بۆ دروستکردنی یه‌کده‌نگی ناوخۆیی. 5ـ بۆ باشکردنی هاریکاری و متمانه‌ی ناوخۆیی و نێوده‌وڵه‌تی.
پێنج ه��ۆک��اری س �ه‌ره‌ک��ی هه‌ی ه ک� ه واده‌ک���ات ده‌وڵ �ه‌ت��ان سیاسهتی ئاسایشی نه‌ته‌وه‌ییان هه‌بێت:
یه‌که‌م ،بۆ ئ�ه‌وه‌ی چوارچێوه‌یه‌کی هه‌مه‌الیه‌نه‌ی هه‌بێ ،ئاسایشی نه‌ته‌وه‌یی پێویستی به لێکدانه‌وه‌یه‌کی گشتگیر ههیه بۆ ئهو هه‌ڕه‌شانه‌ی ڕووی تێده‌که‌ن. هه‌ڕه‌ش‌ه ناوخۆیی و ده‌ره‌کییه‌کان بۆ ماوه‌یه‌کی درێژخایه‌ن به جیا تیشکیان ده‌خ��رای�ه س �ه‌ر ،به‌اڵم ئاسایشی نه‌ته‌وه‌یی زیاتر هه‌ر دوو ژینگه‌ک‌ه به‌یه‌که‌وه دهگرێته خۆی .له داڕشتنی ئه‌م سیاسه‌تانه‌دا ده‌بێ زان��ی��اری ههموو ده‌زگ���ا حکومی و ناحکومی و نێوده‌وڵه‌تیه‌کانیش وه‌ربگیرێن. دووه‌م ،سیاسهتی ئاسایشی ن�ه‌ت�ه‌وه‌ی��ی ده‌ت��وان��ێ ی��ارم �ه‌ت��ی پ��ێ��ک�هوه گونجاندنی گ �ه‌ش �هی ده‌زگ��ا ئاسایشییه‌کان بدات ،له‌ناویاندا ئه‌وانه‌ی له ئاستی نه‌ته‌وه‌یی ،حکومه‌تی ناوخۆیی ،کۆمه‌ڵه‌ی ئابوری (بۆ نموونه ئه‌وانه‌ی پارێزکاری ژێرخانی ئابورین)، رێکخراوه جۆراوجۆره‌کانی کۆمه‌ڵگای مه‌ده‌نی، له‌هه‌مانکاتدا دامه‌زراو‌ه ناوخۆیی و نێوده‌وڵه‌تییه‌کان. پڕۆسه‌یه‌کی ناوه‌ندی داڕشته‌ی سیاسی که زانیاری س �ه‌رچ��اوه ج��ۆراوج��ۆره‌ک��ان ده‌گرێته‌خۆی ده‌توانێ تێگه‌یشتنێکی هاوبهش له‌مه‌ڕ ئاسایش بنیات بنێت. سێیه‌م ،سیاسهتی ئاسایشی نه‌ته‌وه‌یی رێبه‌رێکی ره جۆراوجۆره‌کان سیاسی ده‌دات بهدهستهوه بۆ ئه‌کته که سه‌رقاڵی ئاسایشی نه‌ته‌وه‌یین .سه‌نگی مه‌حه‌ک بۆ بریار‌ه کرده‌یی‌ه یه‌ک به‌دوای یه‌که‌کاندا ده‌سته‌به‌ر ده‌کات له‌گه‌ڵ ئامانجه کورت و درێژه‌کانی ئاسایشی نه‌ته‌وه‌یی .پڕۆسه‌یه‌کی ناوه‌ندی ڕێگ‌ه به باشترین به‌کارهێنانی سه‌رچاوه‌کان ده‌دات ،به خۆپاراستن له که‌م و زی��ادی ،نه‌بوونی یان به‌تاڵی داڕشت‌ه و جێبه‌جێکردنی ئاسایشی نه‌ته‌وه‌یی. چ��������واره‌م ،س��ی��اس��ه‌ت��ی ئ��اس��ای��ش��ی ن���ه‌ت���ه‌وه‌ی���ی خاوه‌ندارێتیه‌کی فراوانی سیاسهتی ئاسایشی فه‌راهه‌م ده‌کات له ڕێگای گفتوگۆی قووڵ و هاریکاری پیشه‌یی و ئیداری ناو الیه‌ن‌ه په‌یوه‌ندیداره‌کان ،ئه‌م گفتوگۆیه یارمه‌تی دروستکردنی هاوده‌نگیه‌ک ده‌دات سه‌باره‌ت به به‌ها نه‌ته‌وه‌یی‌ه سه‌ره‌کییه‌کان و به‌رژ‌هه‌وندییه‌کان ،ههروهها هه‌ڕه‌شه‌کان که یه‌خه‌ی به‌رژه‌وه‌ندی و به‌ها نه‌ته‌وه‌ییه‌کان ده‌گرن. پ��ێ��ن��ج�ه‌م ،س��ی��اس�ه‌ت�ه ئاسایشیی‌ه ن �ه‌ت �ه‌وه‌ی��ی �ه‌ک��ان به‌ڵگه‌نامه‌ی پشت ئه‌ستورن له‌سه‌ر ئاستی ناوخۆیی و ده‌ره‌ک�����ی .سیاسه‌تێکی پ��ت �هو و وااڵ ه�ه‌م��وو نیگه‌رانیه‌کانی ده‌وڵه‌تێک به کۆمه‌ڵگای نێوده‌وڵه‌تی ده‌گ�هی�هن��ێ ،به‌مشێوه‌ی‌ه تێگه‌یشتن و هاریکاری نێوده‌وڵه‌تی ئاسان ده‌کات. بنه‌مای یاسایی ئاسایشی نه‌ته‌وه‌یی چییه؟
ه�هن��دێ ج��ار سیاسهتی ئاسایشی ن�ه‌ت�ه‌وه‌ی��ی به ڕێپێدانێکی یاسایی دیاریکراودا تێپه‌ڕ ده‌بێت .بۆ نموونه ویالیه‌ت‌ه یه‌کگرتووه‌کانی ئه‌مریکا داوا له س���ه‌رۆک ده‌ک���هن ک�ه ه�ه‌م��وو ساڵێک سیاسهتی ئاسایشی نه‌ته‌وه‌یی پێشکه‌ش به کۆنگرێس بکات، هه‌رچه‌ند که به‌شێوه‌یه‌کی کرده‌یی ئهمه ههموو ساڵێک ڕوو ن��ادات .له التیڤیا په‌رله‌مان پێویسته ههموو ساڵێک سیاسهتی ئاسایشی نه‌ته‌وه‌یی په‌سه‌ند بکات که له الیه‌ن حکومهتهوه نوسراوه و ئه‌نجومه‌نی ئاسایشی نه‌ته‌وه‌یی په‌سه‌ندی ک���ردووه .له‌هه‌ندێ ح��اڵ �ه‌ت��دا ،ده‌س �ه‌اڵت��ی جێبه‌جێکار به‌رپرسیارێتی داڕشتنی ئاسایشی ن�ه‌ت�ه‌وه‌ی��ی دهگرێته ئه‌ستۆ.
بۆ نموونه ،له رووسیای یه‌کگرتوودا ئه‌نجومه‌نی ئاسایشی نه‌ته‌وه‌یی ستراتیژیه‌ت‌ه ئاسایشییه‌کان داده‌ڕێژێت که له الیه‌ن ده‌سه‌اڵتی جێبهجێکردنهوه په‌سه‌ند ده‌ک��رێ��ن .له نه‌مسا ،په‌رله‌مان له ساڵی ( )2001ئه‌نجومه‌نێکی ئاسایشی نه‌ته‌وه‌یی دامه‌زراند که ڕاسپێردراو‌ه بۆ ڕێبه‌ریکردنی سیاسهتی ئاسایشی نه‌ته‌وه‌یی بۆ داڕشتنی به‌ڵگه‌نامه‌یه‌کی ت �ه‌واوی سیاسهتی ئاسایشی نه‌ته‌وه‌یی. سیاسهتی ئاسایشی نه‌ته‌وه‌یی چۆن پێکهاتووه؟
ههرچهنده سیاسهتی ئاسایشی‌ه نه‌ته‌وه‌ییه‌کان ل ه ده‌وڵه‌تێکه‌و‌ه بۆ ده‌وڵه‌تێکی تر ده‌گۆڕێن ،هه‌موویان ده‌یانه‌وێ تێشک بخه‌ن‌ه سه‌ر سێ بابه‌تی بنچینه‌یی: ڕۆڵی ده‌وڵه‌ت له سیسته‌می نێوده‌وڵه‌تی ،ده‌رفه‌ت و (تعدیات)ی به‌ره‌نگاریی‌ه ناوخۆیی و نێوده‌وڵه‌تییه‌کان، ههروهها به‌رپرسیارێتیه‌کانی ئه‌کته‌ر‌ه جێبه‌جێکاره‌کان له گرنگیدانیان بهو ده‌رفه‌ت و به‌ره‌نگارییانه. بابه‌تی ی�ه‌ک�ه‌م ه��ه‌وڵ ده‌دات دی��دی ده‌وڵ���ه‌ت بۆ سیسته‌می نێوده‌وڵه‌تی دیاری بکات ،ههروهها ئهو رۆڵه‌ی که ده‌وڵه‌ته‌که‌ی ده‌یگێڕێ لهو سیسته‌مه‌دا. ئهمه پێویستی به ڕه‌چاوکردنی به‌رژه‌وه‌ندییه‌کانی ده‌وڵ�ه‌ت�ه‌ک�ه و پێکهاته‌ی حوکمڕانی و پرۆسه‌ی ب��ڕی��اردان له ده‌وڵ�ه‌ت�ه‌ک�ه‌دا ههیه .ه���ه‌روه‌ک دیدی ده‌وڵه‌ته‌ک‌ه بۆ ماوه‌یه‌کی درێژخایه‌ن دیاری ده‌کرێ، که پێگه‌ی خۆی و کۆمه‌ڵگاکه‌ی له‌کوێ ده‌بێ له داهاتوودا.
›› لیژنه‌ک ه پێویست ه راوێژ
ڕاوێژکارییان‌ه ته‌نها ڕه‌خن‌ه و پێشنیار ده‌خه‌ن‌ه ڕوو، ب�ه‌اڵم لیژنهکه کار له‌سه‌ر یه‌کخستنی تێڕوانین ه جیاوازه‌کان ده‌کات به‌ره‌و تێڕوانینێکی یه‌کگرتوو بۆ ئاسایشی ده‌وڵه‌ت .فراوانی به‌شداریکردن له داڕشتنی سیاسهتی ئاسایشی نه‌ته‌وه‌یی گرنگه تا ههموو الی �ه‌ک خ��ۆی به خاوه‌نی سیاسهتهکه بزانێ که ئه‌مه‌ش جێبه‌جێکردنه‌که‌ی ئاسانتر ده‌کات .سیاسهتی ئاسایشی نه‌ته‌وه‌یی ڕه‌زامه‌ندی ده‌سه‌اڵتی جێبه‌جێکار و یاسادانانی گ �ه‌ره‌ک �ه .ب �ه‌اڵم ئ�ه‌گ�ه‌ر ده‌س�ه‌اڵت��ی جێبه‌جێکردن پ��ێ��داچ��وون�ه‌وه‌ی بۆ کردبێ لهوانهیه پێویست به ڕه‌زامه‌ندی یاسادانان نه‌کات ،له‌وانه‌شه داوا له ده‌س��ت�هی ی��اس��ادان��ان بکرێ بۆ (تصدیق) پشتڕاستکردنه‌وه‌ی سیاسهتهکه .هه‌ندێ په‌رله‌مان تێبینی خۆیان له‌سه‌ر سیاسه‌ته‌کان ده‌ک �هن ،وه‌ک سویسرا ،له کاتێکدا هه‌ندێکیان مافی ئه‌وه‌یان ههیه که گۆڕانی بنه‌ڕه‌تی له ده‌قی سیاسهتهکه بکه‌ن. رووبه‌ڕووبوونه‌و‌ه سه‌ره‌کیه‌کانی سیاسهتی ئاسایشی نه‌ته‌وه‌یی کامانه‌ن؟ ی�ه‌ک�ه‌م ،سیاسهتی ئاسایشی نه‌ته‌وه‌یی پێویسته هاوسه‌نگی نێوان ک��راوه‌ی��ی و نهێنێتی بپارێزرێ. هه‌ندێ نهتهوه هه‌وڵ ده‌ده‌ن خۆیان له‌م کێشهیه البده‌ن به به‌کارهێنانی زمانێکی ناروون ،که به «ستراتیژیه‌تی ناڕوون» ناسراوه ،به‌اڵم ئهمه ڕه‌نگ‌ه له کاریگه‌ری بهڵگهنامه ئاسایشیه‌ک‌ه که‌م بکاتهوه .هه‌ندێکی تر هه‌ر دوو ستراتیژی ئاسایشی نه‌ته‌وه‌یی گشتی
ب ه ئه‌کته‌ر ه ناحکومییه‌کانیش بکات وه‌ک پارت ه سیاسییه‌کان، ڕاگه‌یاندن ،کۆمه‌ڵگای مه‌ده‌نی و ئه‌کادیمییه‌کان بابه‌تی دووه‌م هه‌ڵسه‌نگاندنێکی ده‌رف �ه‌ت �ه‌ک��ان و و پۆڵێنکراویان ههیه .ئه‌گه‌ر سیاسهتی ئاسایشی هه‌ڕه‌شه‌کانی داه��ات��وو و ئێستایه .له ب��ی��ردۆزدا ،نه‌ته‌وه‌یی بابه‌تی گه‌رم و گوڕی قسه‌کردنی گشتی هه‌ڕه‌شه‌کان ده‌کرێ ناوخۆیی یان ده‌ره‌کی بن ،به‌اڵم بێ ،لهوانهیه ناوه‌ڕۆکه‌که‌ی ده‌رهاویشته‌ی ئامانجه له پڕاکتیکدا زۆرب���هی سیاسهته ئاسایشییه‌کان گشتییه‌کانی ئاسایشی نه‌ته‌وه‌یی بێ ،جێبه‌جێکردنی تیشک ده‌خه‌ن‌ه سه‌ر هه‌ڕه‌ش‌ه و ده‌رفه‌ت‌ه ده‌ره‌کیه‌کان .خۆی وێڵ بکات و ببێ به پاشکۆی بیروباوه‌ڕ و هه‌روه‌ک گرنگی ده‌ده‌ن به ئاسایشی هاوبه‌رژه‌وه‌نده میکانیزمی تر. نێوده‌وڵه‌تییه‌کانیان ک�ه ده‌ک���رێ ببێته ده‌رف�ه‌ت��ی دووه‌م ،هه‌ندێ که‌س ناکۆکییه‌ک به‌دی ده‌که‌ن له نێوان پێویستی هێشتنه‌وه‌ی ئازادی کار و سنووره هاریکاری له زۆر بواردا. ب��اب �ه‌ت��ی س��ێ��ی�ه‌م م�����ه‌ودای ب �ه‌رپ��رس��ی��ارێ��ت��ی ه�ه‌ر دانراوه‌کانی سه‌ر کاره‌کانی سه‌رکرده‌کان .له‌به‌ر ئه‌م ئه‌کته‌رێکی جێبه‌جێکار باس ده‌کات .ئهمه جۆری هۆی‌ه زۆرب �هی نه‌ته‌وه‌کان له سیاسهتی ئاسایشی چاالکیی‌ه ئاسایشییه‌ک‌ه ده‌گریته‌خۆی (وه‌ک :نه‌ته‌وه‌ییان تیشک ده‌خه‌ن‌ه سه‌ر چه‌ند کێشه‌یه‌کی به‌رگری نیشتمانی ،هه‌واڵگری و )...ههروهها ئهو دیاریکراو نه‌ک چه‌ند واڵتێکی دیاریکراو .له‌گه‌ڵ ناوچانه‌ی که له ژێر فه‌رمانی ئه‌کته‌ره‌کاندایه .ئهوهشدا له حاڵه‌تێکدا که سیاسهتهکه داڕێژرابێ بۆ چونکه ل �ه ه �هن��دێ واڵت���دا چه‌مکی ئاسایشی ناردنی ئاماژه‌یه‌کی روون بۆ هێزێکی تر. نه‌ته‌وه‌یی تێکه‌ڵییه‌کی ههیه له‌گه‌ڵ زیاد تێوه‌گالنی سێیه‌م ،پێویستی پ��ێ��داچ��وون�ه‌وه‌ک��ان��ی سیاسهتی هێزه‌کانی ئاسایش به کاروبار‌ه ناوخۆییه‌کان ،ئهمه ئاسایشی نه‌ته‌وه‌یی ده‌ب��ێ هاوسه‌نگ بن له‌گه‌ڵ ده‌ک���رێ جێگای مشتومڕبێ .به‌شداربوونه‌کانی ت��ێ��چ��وون�ه م��رۆی��ی و م��اددی��ی �ه‌ک��ان .له‌کاتێکدا ئه‌کته‌ره‌کان زۆرجار به دوور و درێژی باس کراوه ،پ��ێ��داچ��وون�ه‌وه‌ک��ان ،گ��ۆڕان��ی گرنگ له ژینگه‌ی به‌اڵم ههمیشه زانیارییه‌کی زۆر دیاریکراوی وه‌ک ستراتیژی ڕوو ده‌ده‌ن یان ئه‌گه‌ر سیاسهتی ئاسایشی پێکهاته‌ی هێز بۆ نمونه ،له به‌ڵگه‌نامه‌که‌دا نیه یان سه‌رده‌م ناته‌واو بوو. چ���واره‌م ،سیاسهتی ئاسایشی نه‌ته‌وه‌یی پێویسته له به‌شی الوه‌کیدا نوسراوه. بااڵنسی قسه‌ی خه‌ڵکی گشتی و بیروڕای شاره‌زایان سیاسهتی ئاسایشی نه‌ته‌وه‌یی چۆن داڕێژراوه؟ داڕش��ت��ن��ی س��ی��اس�ه‌ت��ی ئ��اس��ای��ش��ی ن �ه‌ت �ه‌وه‌ی��ی به رابگرێت. کارنامه‌یه‌کی بازنه‌ییدا تێپه‌ڕ ده‌بێت .به‌یه‌که‌وه‌به‌ستنی پرس‌ه سه‌ره‌کییه‌کان چین بۆ داڕشتنی سیاسه‌تێکی زانیاریی‌ه سه‌ره‌تاییه‌کان ،ده‌ستنووس ،پێکهوه گونجاندن کاریگه‌ری ئاسایشی نه‌ته‌وه‌یی؟ 1ـ ک�هی ده‌ب��ێ تاوتوێکردنی سیاسهتهکه ده‌ست و په‌سه‌ندکردن. پێبکات؟ ههمیشه پێداچوونه‌وه‌ی له‌الیه‌ن 2ـ چ ئه‌کته‌رێک پێویسته ده‌س �ه‌اڵت��ی جێبهجێکردنهوه بۆ ب���خ���رێ���ت���ه ن�������او پ����رۆس����هی ده‌ک���رێ .ل�ه ه�هن��دێ حاڵه‌تدا، فراوانی تاوتوێکردنه‌که؟ ده‌س����ه‌اڵت����ی ی����اس����ادان����ان ی��ان گرووپ‌ه چاودێره‌کانی ،مه‌سه‌له به‌شداریکردن ل ه 3ـ ئایا ئاژانسێکی سه‌ره‌کی و سه‌ربه‌خۆ ههیه بۆ ئاسانکاری ئاسایشییه‌کان راده‌سپێردرێن بۆ داڕشتنی سیاسهتی و یارمه‌تیدانی سیاسهتهکه؟ پ��ێ��داچ��وون �ه‌وه‌ی سیاسهتهکه. یی ه و ه ت ه ن ئاسایشی 4ـ ئاسایشی نه‌ته‌وه‌یی چۆن پ��ڕۆس �ه‌ک �ه ل �ه‌وان �هی �ه بگۆڕێ ن��اس��ێ��ن��راوه؟ رووب���ه‌ڕووب���ون���هوه س��ااڵن �ه بێت ی��ان ده‌س��ت��ووری، سویسڕا گرنگ ه تا ههموو س��ه‌رده‌م��ی��ی��ه‌ک��ان و ئ �ه‌گ �ه‌ره ی��ان وه‌ک ئ���ه‌وه‌ی ل�ه ههیه که ته‌نها به رێکه‌وتن واتا الیه‌ک خۆی ب ه داهاتووه‌کان کامانه‌ن؟ 5ـ ک �ه‌ره‌س��ت �ه ب�ه‌رده‌س��ت�ه‌ک��ان شێوه‌یه‌کی نائاسایی وه‌رده‌گرێ. ���ی خاوه‌نی سیاسه‌ته‌ک ه چین بۆ ئاسایشی نه‌ته‌وه‌یی و ده‌س����������ت����������هی ن����وس����ی����ن� ده‌ستنووسه‌که‌ش به‌شێوه‌یه‌کی بزانێ ک ه ئه‌مه‌ش چ که‌رسته‌یه‌کی تر پێویسته؟ 6ـ س��ی��اس��ه‌ت��ی ئ��اس��ای��ش��ی ئ��اس��ای��ی ل �ه الی���هن ده‌س �ه‌اڵت��ی ی ه ک ه جێکردن ه جێب نه‌ته‌وه‌یی چۆن مامهڵه ده‌کات جێبه‌جێکاره‌و‌ه دی��اری ده‌ک��رێ ل�هن��ێ��وان روون���ی (شفافیه‌ت) یان ده‌ک��رێ کۆمیته‌یه‌ک یان ئاسانتر ده‌کات و پێویستی پاراستنی نهێنی ده‌سته‌یه‌کی ب����ه‌رده‌وام ب��ێ .له لهو ناوچانه‌ی زۆر گرنگن بۆ زۆربه‌ی حاڵه‌ته‌کاندا ئهو ده‌سته‌یه ئه‌نجومه‌نێکی ئاسایشی تایبهته که ئامۆژگاری ئاسایشی نه‌ته‌وه‌یی؟ س���ه‌رۆک ده‌ک���ات وه‌ک ل�ه (ئ�ه‌م��ری��ک��ا ،نه‌مسا7 ،ـ چ رێوشوێنێک ده‌بێ بگیرێته‌به‌ر بۆ باڵوکردنه‌وه‌ی ڕووسیا) ،به‌اڵم له هه‌ندێ حاڵه‌تی تر وه‌ک ئه‌وه‌ی سیاسهتهکه و ئاگادارکردنه‌وه‌ی رای گشتی له (التیڤیا و که‌نه‌دا) لهوانهیه کابینه‌ی حکومه‌ت به‌م ناوه‌رۆکه‌که‌ی؟ ئه‌رک‌ه هه‌ڵسێ یان لیژنه‌یه‌کی تایبه‌ت .ئهو لیژنهیه زۆربه‌ی کات راوێژ به یه‌ک‌ه ئاسایشیی‌ه حکومییه‌کان بنه‌ماکان بۆ سیاسه‌تێکی ئاسایشی نه‌ته‌وه‌یی کاریگه‌ر ده‌کات وه‌ک وه‌زاره‌تی به‌رگری ،ئاژانسی هه‌واڵگری و دیموکراتیک و نوێنه‌رایه‌تی هێزه چه‌کداره‌کان .ههروهها لیژنهکه ئ �هو کۆمیته‌ی‌ه ی��ان ده‌س��ت�هی�هی ک�ه بهرپرسه له پێویسته راوێژ به ئه‌کته‌ر‌ه ناحکومییه‌کانیش بکات ده‌ستنوسکردنی سیاسهتهکه ده‌ب��ێ ڕه‌چ���اوی ئه‌م وه‌ک پارت‌ه سیاسییه‌کان ،ڕاگه‌یاندن ،کۆمه‌ڵگای بنه‌مایان‌ه بکات: مه‌ده‌نی و ئه‌کادیمیه‌کان .هه‌ندێ جار ئهو گروپه ـ گشتگیری و هه‌ستیاری :سیاسه‌تێکی گشتگیر
››
ساڵی یه‌که‌م ژماره 40 دووشه‌ممه 2710/10/27 - 2011/1/17
11
گۆشه‌یه‌کی تایبهته ،هه‌فتانه ئه‌حالم مه‌نسور ده‌ینوسێت
راپه‌ڕینی گه‌نجان
* ل��ە س��ەرەت��ادا س��ەرم دادەن��وێ��ن��م ب��ۆ شەهیدانی راپەڕینی گەنجانی تونس و چاوی دایكەكنیان ماچ دەكەم و تامی فرمێسكە سوێرەكانیان لە ناو دەمم دایە ،چونكە خۆم بە دادەی شۆڕشگێڕان دەزانم و ئاوازی لێدانی دڵم بۆیان دەبێتە چەپڵە. * بەرلە سێ مانگ گەنجێكی بێكار بەناوی (محەمەد ال��ب��وع��ەزی��زی) ئ��اگ��ری ب��ەخ��ۆی دا و گڕی گرت و گیانی پیرۆزی لەدەستدا .چونكە بێكار بوو ،دراوسێكان لە پەنجەرەوە دەیانڕوانیە ئەم بینگە جەرگبڕە كە هەمیشە ئ��ەو ك��وڕە پاڵی بە عارەبانەوە دەن��ا و گ��ەڕەك بە گ��ەڕەك دەس��ووڕای��ەوە و شتی دەفرۆشت ،بێكاری بێزاری كردبوو ،خاوەن شەهادە بوو ،بەاڵم دانەمەزرابوو ،نەك تەنها خۆی، بەڵكو هەموو گەنجانی تونس كە دەرچووی زانكۆن بێكارن ،بۆیە راپەڕین ،هەروەها لە ئەنجامی گەندەڵی و گرانی و برسێتی و ك��وێ��رەوەری ،گەلی تونسی بەدوایان دا راپەڕی و بێدەنگ نەبوو. * راپەڕینەكە لە شاری (سیدی ابو زید) دەستی پێكرد هەروەها شاری (قەصرێن) و (باجە) و (بن قردان)ی گرتەوەو دواتر هەموو شارەكانی گرتەوە و سەرۆك (زین العابدین بن علی)یان بە چۆك دا كە توندوتیژییەكی خوێناوی دژ بە شۆڕشگێڕان بەكار هێنا. * لە ماوەی سێ رۆژدا پەنجا تونسی شەهید بوون، حزبی دیموكراسی پێشكەوتووخواز ،پشتگیریان لەم راپەڕینە ك��رد ،ب��ەاڵم دەس��ەاڵت رێگای لە ك��ادر و سەركردەكانی ئەم حزبە گرت ،هەروەها حكومەتی تونسی ب��ۆ ناشرینكردنی ئ��ەم راپ��ەڕی��ن��ە ،ن��اوی شۆڕشگێڕانی بە كۆمەڵێك گومانلێكراو برد. * لە شاری دووەم��ی تونس( ،صفاقس) بڕیاری مانگرتن درا ،هەروەها لە شاری (قیروان) و (جندوبە) و لەپڕ شۆڕشەكە تەقیەوە. * لە پایتەختدا پۆلیس دەستی ك��رد بە لێدانی رۆشنبیران و سینەماكاران و شانۆكاران و هونەرمەندان كە مانیان گرتبوو كۆببوونەوە و ناڕەزایی خۆیان دەردەبڕی و دەسەاڵت بڕیاری رێگری هاتوچۆیاندا، بەاڵم دوبارە هەر تەقییەوە. * دووبارە بەهۆی بێكاری گەنجێكی تونسی خۆی كوشت. * راستییەكەی شۆڕشگێڕان چەپڕەون و شۆڕشەكە شۆڕشی نان و كەرامەتە .چونكە تونس قەرزدارە و لە ئەنجامی لێكۆڵینەوەیەكی ئابووری و راپرسی هەر هاواڵتییەكی تونسی دوو ملیۆن و شتێك قەرزدارە. وات��ە دەس��ەاڵت درۆ دەك��ات .لە كاتێكدا كە باسی باری ئابووری تونس دەكات .چونكە ئابووری واڵت لە دەستی سەرۆك (زین العابدین بن علی) و چەند بازرگانێك دایە .جگە لەوەی كە خێزانەكانی تونس بە قەرز دەژین و بانكی تونس نەك تەنیا بەتاڵە ،بەڵكو قەرزدارە. * حزبە رادیكالییەكانیش پشتگیرییان لەم راپەڕینە كرد. * گەنجان سرودی (قەدەر)یان دەوتەوە كە شێعری (ابو القاسم الشابی)یە بە ناوی (ئیرادەی ژیان)، بەاڵم مۆسیقاری لوبنانی (حلیم الرومی) ئاوازی بۆ دانا و وتیەوە .گۆرانیبێژانی تریش وتیانەوە .ئەم س��رودە بووە س��رودی هەموو شۆڕشگێڕە چەیڕەو و راستەقینە و نیشتمان پ��ەروەران و ئازادیخوازان .بە رادەیەك لە سەر دیواری هەموو زیندانییە سیاسییەكان نووسیویانە. * (ابو القاسم الشابی) لە تەمەنی سی ساڵیدا مرد ،بەاڵم سرودەكەی ئەمڕۆ لە هەموو سەربازگە و پۆلیس و چەك و تەقەمەنی حكومەتی تونسی
كاریگەرترە. * لەوانەی عەرەبیدا خوێندكارانمان ئەم سرودەیان خوێندۆتەوە و مامۆستاكان بۆیانی راڤە كردوون. شاعیر دەڵێ: اذا الشعب یوما اراد الحیاة و البد ان یستجب القدر فالبد للیل ان ینجلی والبد للقید ان ینکسر كاریگەری ئەم سرودە لە سەر ویژدانم زۆرە ،پێش راپەڕین كە لە بەغدا ب��ووم كاتێك كە لە كارەكەم دەگەڕامەوە بۆ ژوورەكەم سەر دەكەوتم بەدەم گریانەوە ئەم سرودەم دەوتەوە و هاوارم دەكرد. دەرگای ژوورەكەمم بە شەق دەكردەوە و دەستم دەكرد بە گریان ،چ بۆ نیشتمان چ بۆ شەهیدەكانمان چ بۆ پێشمەرگەكانمان ،چ چ چ چ ئینجا دەستم بە نووسین دەكرد .رۆژانێكی رەش و سەخت بوون وەك ئاگرێكی رەش كە هەموو تەمەنمی قووت دایەوە و كردمی بە خۆڵەمێش .نە ماركسیزم ،نە بوونگەرایی، نە پوچگەرایی ،نە نهیلیستی ،نە سۆفیگەری فریایان كەوتم ،هەر دەسووتام و چاوەكانم كزتر دەبوون و دەمردم و هاوارم دەكرد. بە بیرم دێ پێش ( )23ساڵ سەرۆكی حكومەتی تونسی (زین العابدین بن علی) كۆدەتایەكی كردە سەر (ئەلحەبیت بوورقێبە) كە سەرۆكی تونس بوو و ماسۆنی بوو .هەروەها پیرێكی زۆر گەندەڵ بوو بۆ ماوەیەكی دوور و درێژ حوكمی كرد و تونسییەكانی داڕزاند. لەپڕ (زین العابدین بن علی) كورسییەكەی لێ داگ��ی��ر ك��رد و ب��ۆ خ��ۆی ل��ە س��ەر ع��ەرش��ی تونس دانیشت .كۆدەتایەكی كتوپڕ ب��وو .ئێستاش زۆر دەوڵەمەندە و لە ئەنجامی ئەم راپەڕینە دوو جار لە تەلەفزیۆن دەرك��ەوت و شۆڕشگێڕانی بە تاقمێكی گومانلێكراو ناو برد. * ئەمڕۆ دەرگای زانكۆ و خوێندنگە ئامادەییەكان بۆ كاتێكی دەستنیشان نەكراو داخراون. * ئافرەتی تونسی رۆشنبیرترین ئافرەتی واڵتە عەرەبییەكانن و زۆربەری زۆریان كۆمۆنیستن. * هەموو سەندیكاكان پاڵپشتی ئ��ەم راپەڕینە پیرۆزەن. * لە ساڵی ( )1956تونس ئ��ازاد ب��وو ،چونكە فەڕەنسا داگیری كردبوو. * ئەمڕۆ بە خوێنی پیرۆزی گەنجان ،راپەڕینی تونس بۆ هەموو شارەكان پەرەی سەند و داواكانی شۆڕشگێڕان زۆرن نەك تەنها دامەزراندنیان ،بەڵكو ئازادكردنی زیندانییە سیاسییەكان و گۆڕبەگۆڕكردنی دیكتاتۆرییەت ،گەڕانەوەی ماڵی دزراوی تونس بۆ گەلی خۆی و لە كۆتاییدا (زین العابدین بن علی)یان تار كرد و لە شەوێكی سامناكدا رووی كردە (جەدە) و وەزیری یەكەم (محەمەد غەنوشی) بۆ ماوەیەكی كاتی ب��وو بە سەرۆكی حكومەت و ئینجا فواد المبزع که سه‌رۆکی په‌رله‌مان بوو ،بووه سه‌رۆکی حکومه‌ت و سوێندی یاسایی خوارد و دامه‌زراندنی حکومه‌ته‌که‌ی خسته ئه‌ستۆی محه‌مه‌د غه‌نوشی. * بەناوی گەنجانی كوردەوە پیرۆزبایی لە گەنجانی تونس دەكەم و پێنووسەكەم بۆ شۆڕشەكەیان دادەنوێنم. هیوادارم سەركەون و نەمرم و گەنجانمان هەرچوار پارچەی كوردستان ئازاد بكەن ،سرودی ئەی رەقیب بڵێمەوە. ژی��ان ه��ەر بۆ شۆڕشگێڕانە ه��ی��وادارم دەسەاڵتی كوردی بەخۆیدا بچێتەوە نەوەك دووبارە وەك ()2006 خوێندكارانمان راپ���ەڕن و راپەڕینەكەیان هەموو شارەكانی كوردستان بگرێتەوە.
باشترین ڕێگای‌ه بۆ تیشک خستنه‌سه‌ر ت�ه‌واوی مه‌ترسیی‌ه ئاسایشییه‌کان له‌سه‌ر ئاستی ده‌وڵ�ه‌ت و چاره‌سه‌رکردنی ئه‌م مه‌ترسیان‌ه له‌ڕێگای توانا به‌رده‌سته‌کان. ـ گفتوگۆ و یه‌کده‌نگی :گفتوگۆ و گه‌ڕان به‌دوای یه‌کده‌نگیدا بناغه‌ی دروستکردنی سیاسه‌تێکی پاڵپشتیکراو و کاریگه‌ر جێبه‌جێکراوه. ـ لێکدانه‌وه‌یه‌کی فراوانی هه‌ڕه‌شه‌کان :هه‌ڕه‌شه‌کان ده‌بێ به‌شێوه‌یه‌کی ئاسایی لێکبدرێنه‌وه ،به‌وانه‌شه‌وه ک�ه ل�ه ڕاپ��ۆرت��ی لیژنه‌ی ب��ااڵی هه‌ڕه‌شه‌کانی نهتهوه یه‌کگرتووه‌کان ئاماژه‌یان پێکراوه ،وه‌ک ه�ه‌ڕه‌ش�ه ئ��اب��وری و کۆمهاڵیهتیهکان ،ڕوداو و کاره‌سات‌ه سروشتتیه‌کان ،ملمالنێ ناوخۆییه‌کان، چه‌ک‌ه کۆمه‌ڵکوژه‌کان ،تیرۆریزم ههروهها تاوانه جیهانیه‌کان. ـ هه‌ڵسه‌نگاندنی ڕاش��ک��اوان �ه ب��ۆ ده‌زگ��اک��ان: سیاسهتی ئاسایشی نه‌ته‌وه‌یی ده‌بێ ئه‌رکی ده‌زگا جیاوازه‌کانی حکومه‌ت هه‌ڵبسه‌نگێنێ ل �ه‌ڕووی ئهو هه‌ڕه‌شانه‌ی که ڕووبه‌ڕوویان دهبنهوه ،ههروهها سیاسه‌ته‌کان له به‌رامبه‌ر مه‌سه‌له‌کانی وه‌ک،
هاوپه‌یمانی ،به‌کارهێنانی هێز ه �ه‌روه‌ه��ا ڕۆڵی دیموکراسی و گه‌شه‌ی ئابوری له دیدی نه‌ته‌وه‌وه. ـ ڕوونی (شه‌فافیه‌ت) :پرۆسه‌یه‌کی ڕوون ڕێگری ده‌کات له به‌رژه‌وه‌ندیی‌ه تایبه‌تییه‌کان وه‌ک ،وه‌زاره‌ته که‌سییه‌کان و ئه‌ندامانی ئاسایش نه‌کا هه‌یمه‌نه‌ی خۆیان بسه‌پێنن. لێکدانه‌و‌ه نێوده‌وڵه‌تییه‌کان :له‌به‌رئه‌وه‌ی ده‌وڵه‌تان له په‌یوه‌ندییه‌کی جیهانیدان ،هیچ ده‌وڵه‌تێک ناتوانێ سیاسه‌تێکی ئاسایشی (نه‌ته‌وه‌یی) په‌تی دابڕێژێت. ئه‌ندامێتی ده‌وڵه‌ت له ڕێکخراو‌ه نێونه‌ته‌وه‌ییه‌کانی هاوپه‌یوه‌ند به ئاسایش و ئابورری کاریگه‌ری ده‌بێ له‌سه‌ر داڕشتنی سیاسهتی ئاسایشی نه‌ته‌وه‌یی. ـ ڕێزگرتنی یاسا نێوده‌وڵه‌تییه‌کان :سیاسهتی ئاسایشی نه‌ته‌وه‌یی ده‌بێ ره‌چاوی ئهو بهڵگهنامه یاساییه نێوده‌وڵه‌تییان‌ه بکات که ده‌وڵه‌ته‌ک‌ه پێیانه‌وه پابه‌نده ،ه �ه‌روه‌ک ده‌ب��ێ ڕه‌چ��اوی داب و نه‌ریته ناوخۆییه‌کانیش بکات. سه‌رچاوه The Geneva center for the Democratic )control of armed forces (DCAF
گه‌جنان ساڵی یه‌که‌م ژماره 40 دووشه‌ممه 2711/10/27 - 2011/1/17
12
گەنج و ئازادی پێشڕەو حەمید
خ����ۆپ����ی����ش����ان����دان و ن����اڕەزای����ەت����ی ل��ەس��ەر رێكخستنی ی��اس��ای خ��ۆپ��ی��ش��ان��دان لە ناوچە جیاوازەكانی كوردستان ،سەرلەنوێ راستییەكی تری خستە پیش چاوی ئەو بەرپرسانەی كە گەنجانی كورد بەگشتی ێ بە بونەوەرێكی نابەرپرس و ن��ەوەی نو دەناسێنن. لەهەر شوێنكی كوردستان ئازادی دەربڕین و ئازادی هەڵبژاردن لە مەترسیدابێت ،ئەوا گەنجێكی ك��ورد قەڵخانە ب��ۆی ،لەهەر شوێنێك خۆپیشاندان بۆ بەرژەوەندی گشتی و فراوانكردنی مەوداكانی ئ��ازادی ساز بكرێت ،گەنجێكی كورد پێشڕەوە بۆی. گەنج وەك بونەوەرێكی هەستیار و خاوەن بیركردنەوەیەكی جیاوازتر لە گەنجانی دوێنێی خۆی ،ئەمڕۆ لەنێو كۆمەڵگای مرۆڤایەتیدا جێدەستی خۆی نیشان كردوە و لە هەر كاردانەوەێكی بە كۆمەڵی ئەم ك��ارەك��ت��ەرە خۆنەویست و ئ��ازادی��خ��وازە، دەسەاڵتی سەردەستەی لەنێو پانتایی ژیانی خۆیدا توشی شۆك كردوە و ناچاری كردوە كە وەك دوێنێی لێی نەڕوانێت و بەوردی حیسابی بۆ بكات. چ��ون��ە س��ەرش��ەق��ام و رەت���ك���ردن���ەوەی رێكخستنی یاسای خۆپیشاندان لەالیەن گەنجانەوە ئەگەر بە دیوێكدا و لەدیدی زۆركەسەوە جواڵندنی ئەو نەوە سەركێشە بێت بەدەستی دەرەك���ی و ناوخۆیی بۆ ب���ەرژەوەن���دی گروپێك ی��ان زی��ات��ر ،ئ��ەوا بەدیوێكی تردا و لە دیدی ئێمە مانانەوە هەستكردنی ئ��ەوە ن��ەوە ئازادیخوازەیە بە جێبەجێ كردنی ئەو پالنەی كە پێشتر بۆ كۆت و بەندكردنی بیركردنەوەكانی ئێمە لە الیەن دسەاڵتەوە نەخشەی بۆ داڕێژراوە. ئەمڕۆ گەنجان لە سەرتاسەری جیهاندا رۆڵی یەكالكەرەوە دەبینن بۆ راستكردنەوەی هاوكێشە سیاسی و ئابووریەكان و دواهەمین هەوڵی گەنجان كە تا ئێستاش بەردەوامە جواڵندنی شەقامی سیاسی واڵتی (تونس) ە ك��ە ل��ە ئاكامی سوكایەتی پێكردنی گەنجێكی دەرچ����ووی زان��ك��ۆ ب��ە ن��اوی (محەمەد بوعەزیز) لەالیەن پۆلیسی تونس و خۆسوتاندنی ئەو گەنجە وەك كاردانەوەیەك، گەوەرترین خۆپیشاندان بەدوای خۆیدا هێنا، كە دواجار سەرۆكی تونس (زەین لعابدین بن عەلی)ی ناچار كرد واڵت جێبهێڵێت، بیگومان ئەوە نامەیەكە بۆ سەرجەم واڵتانی رۆژهەاڵتی ناوەڕاست و ئەو خۆپیشاندانەی واڵتی تونس دەبێتە سەرەتایەك بۆ جواڵندنی شەقامی سیاسی ئەو واڵتانەی هاوشانی واڵتێكی وەك تونس نغرۆی دیكتاتۆریەت و خۆسەپاندن و گەندەڵی بوونەتەوە. كوردستان و تونس لە خۆسەپاندن و گەندەڵی و ناعەدالەتی كۆمەاڵیەتیدا تا رادەی��ك لەیەكەوە نزیكن ،ب��ەاڵم ئەوەی كوردستان لە تونس جیادەكاتەوە تەنها دوو شتە یەكەم ئ��ازادی تا رادەی��ەك ئێمە چێژمان لێوەرگرتوە و ئ��ەوەی دووهەمیان كە جیاوازە ،بێباكی كار بەدەستانە بەرامبەر بە داواكاریەكان و ئەو هەموو هاواركردنەی گەنجان بۆ بنەبڕكردنی گەندەڵی و بە دادگاگەیاندنی گەندەڵكاران و سەپاندنی عەدالەتی كۆمەاڵیەتی كە تا ئێستاش بوونی نییە. كاتێك گەنجێكی كورد دەڕواتە سەرشەقام و بەهەموو دەنگێكی هاوار دەكات (ئازادی ئازادی) واتای ئەوە نییە كە كوردستان خاڵیە لەو چەمكە لە رووی پراكتیكیەوە ،بەاڵم كاتێكیش كە دەسەاڵتی كوردی شانازی بەبوونی ئازادییەوە دەك��ات لە كوردستان وات��ای ئەوە نیە كە ئ��ازادی موڵكی ئەوە و جۆرێكە لە شرینی و دەیبەخشێتەوە؟ بەڵكو هاوكاركردنی گەنجێك بۆ ئازادی وات��ای ئەوەیە كە خودی ئەو چەمكە لە مەترسیدایە و شرینێكەی دەس��ەاڵت��ی كوردیش لەژێر پرسیاردایە.
د.عالی ه فه‌ره‌ج:
ناکرێت گه‌نجان چاوه‌ڕوان بن ده‌ستیان بگیرێت [ دیدارى /سه‌ردار ئه‌حمه‌د ] د.ع��ال��ی�ه ف���ه‌ره‌ج ،مامۆستاى به‌شى کۆمه‌ڵناسى زان��ک��ۆی سلێمانى ،له‌م دیداره‌دا قسه له خراپى سیسته‌مى خوێندن و کارنه‌کردنى گه‌نجان ده‌کات که به هۆى بوونى بڕوانامه‌کانیانه‌وه پێیان شه‌رم ه ههموو کارێک بکه‌ن و ئ��ام��اژه ب �هوهش ده‌کات که هه‌ندێک دراماى دۆبالژکراو گه‌نج له فکر دور ده‌خاته‌وه و په‌راوێزخستنى گه‌نجانى به‌شێکى خسته ئه‌ستۆى گه‌نجان خۆیان. چه‌تر :زۆرب �هى ئهوانهى که ئێستا ل ه زانکۆ و په‌یمانگاکاندان گه‌نجن ،له‌گه‌ڵ ئهوهشدا له سیسته‌مى خوێندن ناڕازین و حکومه‌تیش هیچ هه‌وڵێکى ئه‌وتۆى نه‌داو ه بۆ چاره‌سه‌رکردنى ئه‌م کێشهیه ،وه‌ک کۆمه‌ڵناسێک چۆن خوێندنه‌وه‌یه‌کتان بۆ ئه‌م کێشه‌یه‌ى گه‌نجان ههیه؟
بوونى کێشه ن �ه‌ک الى گه‌نج ،به‌ڵکو الىههموو توێژه‌کانى کۆمه‌ڵگه شتێکى ئاساییه ،به‌اڵم جۆرى کێشه‌کان له‌گه‌ڵ رێژه‌ى کێشه‌کان ده‌بێت ه پرسێک ک �ه پێویسته ئێمه ل�ه‌س�ه‌رى بوه‌ستین ،گه‌نجیش ب�ه‌وه‌ى به‌شێک ه له‌بونیادى ئه‌م کۆمه‌ڵگایه .له‌به‌ر ئهوه شتێکى سروشتیه رووبه‌ڕوى کێشه ببێته‌وه چ له‌سه‌ر ئاستى خودى خۆى ،چ له‌سه‌ر ئاستى ب���وون���ى ل �هن��ێ��و ک��ۆم �ه‌ڵ��گ �ه‌دا و ل �هن��ێ��و خ��ێ��زان��دا و ل �ه‌س �ه‌ر ئاستى بوونى له‌ناو زانکۆدا، گه‌نجیش به‌هۆى ئ���������هو
ته‌مه‌نه‌یه‌وه ب���ه‌رده‌وام رووب���ه‌ڕوى کێشه ده‌بێته‌وه، وه‌ک له زانکۆ و په‌یمانگاکاندا ،که ئایا ئهو بابه‌تانه‌ى ده‌خوێندرێن تا چه‌ند ره‌چاوى ئهو توێژه‌ى گ�هن��ج��ان ک����راوه ،ل �ه رووى ده‌رون���ی���هوه ،ل �ه رووى ناوه‌رۆکیشه‌وه تا چه‌ند ناوه‌رۆکى ئهو بابه‌تانه ب ه هه‌لومه‌رجى ئه‌مڕۆى گه‌نجان ده‌خ��وات .وانه‌مان ههیه له هه‌شتاکانه‌وه تا ئێستا نه‌گۆڕدراوه ،ئه‌مان ه ه�ه‌م��ووى جێگه‌ى تێڕامان و قسه له‌سه‌رکردنن. به‌پێى ئ �هو ت��وێ��ژی��ن�ه‌وان�هى بینیومانه هه‌ندێک کێشه هه‌ن له نێوان ئێمه و کۆمه‌ڵگاکانى ترى دراوسێماندا هاوبه‌شن ،به‌وه‌ى که هه‌ر گه‌نج خۆى و ته‌مه‌نه‌که‌ى و ژینگه‌ى خێزانى هۆکارێک نییه، به‌ڵکو هۆکارى بابه‌تى تریشمان ههیه بۆ نمون ه راگه‌یاندنه‌کان ،به راگه‌یاندنى نووسراو بینراویشه‌و‌ه ئهمانه هه‌مووى کاریگه‌ریان له‌سه‌ر ژیانى ههیه بۆ چۆنێتى مامه‌ڵه‌کردنى گه‌نج له‌گه‌ڵ ئهو کاتانه‌ى خۆیدا ده‌ی��ک��ات .هه‌ندێک ج��ار پ��ڕک��ردن�ه‌وى ئه‌م کاتانه دهبێته هۆى دروست‌بوونى کێشه بۆ گه‌نج، چه‌ند ده‌توانێت کاته‌کانى خ��ۆى رێ��ک بخات و مامهڵه له‌گه‌ڵ راگه‌یاندنه‌کاندا بکات ،ئه‌مه‌ش ده‌گ��ه‌ڕێ��ت��هوه ب��ۆ ه��ۆک��ارێ��ک��ى گ��رن��گ ،ئ�ه‌وی��ش هۆشیارى کۆمه‌اڵیه‌تى گه‌نجه که کاریگه‌ریان ههیه له‌سه‌ر مامه‌ڵه‌کردنى گه‌نج له‌گه‌ڵ کێشه‌کاندا ،هه‌ندێ زان��اى کۆمه‌ڵناس ه���هن ده‌ڵ���ێ���ن« :ژی����ان ی �ه‌ک��س��ان �ه ب ه کێشه» ،ئ �ه‌وه‌ن��ده کێشه ب�ه‌الی��ان�هوه شتێکى ئاساییه .بۆیه ئێمه‌ش ل ه ژیاندا بهردهوامى له ژیانماندا هه‌ی ه بۆ چاره‌سه‌رکردنى ئهو کێشانه. په‌راوێزخستنى چ��ه‌ت��ر: گ �هن��ج و گ��رن��گ �ى‌ن �ه‌دان ب ه داواکارییه‌کانى نابێته هۆى ئ��ه‌وه‌ى الیه‌نێکى ده‌ره‌ک��ى ئه‌م هه‌له بقۆزێته‌وه و هه‌لومه‌رجه‌که ب ه
ئاراسته‌یه‌کى خراپدا به‌رێت؟
زۆر جار توێژیک له توێژه‌کانى کۆمهڵگاله الیه‌ن ده‌سه‌اڵته‌وه فه‌رامۆش ده‌کرێن ،فه‌رامۆش کردنى گه‌نج چه‌ندێک ده‌که‌وێته ئه‌ستۆى حکومه‌ت ئه‌وه‌نده‌ش ده‌که‌وێته ئه‌ستۆى خودى گه‌نجان و تا چه‌ند خۆیان ده‌که‌نه دام و ده‌زگ��اک��ان�هوه .له‌به‌ر ئ���هوه ن��اک��رێ��ت گ�هن��ج��ان خ��ۆی��ان چ���اوه‌ڕوان���ى ئ �هوه بن که ده‌ستیان بگیردرێت و بخرێنه ن��او دام و ده‌زگاکانه‌وه .گه‌نجان له واڵتانى دنیادا کاراترین توێژى کۆمه‌ڵگان و به هه‌وڵ و ماندووبونى خۆیان رۆڵێکى ک��ارا و ب �ه‌رچ��او ده‌گ��ێ��ڕن .نکۆڵى ل�هوه ناکرێت که ده‌سه‌اڵتى سیاسى نهیتوانیوه رۆڵێکى ک��ارا بگێڕیت له کاراکردنى توێژه جیاجیاکانى کۆمه‌ڵگه ،به‌تایبه‌تى ت��وێ��ژى گه‌نج ل�ه‌ب�ه‌ر ئ�هوه پێویسته ده‌سه‌اڵتى سیاسى رۆڵى خۆى ببینێ ل ه دابینکردنى پێداویستیه بنه‌ڕه‌تیه‌کانى گه‌نجان. ه�ه‌روه‌ه��ا په‌راوێزخستنى گه‌نجان ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ زیاتر له هۆکارێک ،هۆکارى سه‌ره‌کى ده‌سه‌اڵته. ههروهها رێکخراوه‌کانى کۆمه‌ڵگه‌ى مه‌ده‌نى رۆڵى پێویست بگێڕن چاالکییه‌کان و تواناکانى گه‌نجان پهره پێبده‌ن و له ئێستادا کۆمه‌ڵگه‌ى ئێمه پێویستى به گه‌نجێکه که هاوکارى خۆى و ده‌وروبه‌ره‌که‌یشى بکات. چ�ه‌ت��ر :نهبوونى هه‌لى ک��ارک��ردن ل ه به‌رده‌م گه‌نجاندان به‌بیانووى جۆراوجۆر، له‌هه‌مان کاتدا کارکردنى ژماره‌یه‌کى زۆر گه‌نجى بیانى له هه‌رێمه‌که‌دا ،ئایا گه‌نجانى خۆمان ئهو توانایه‌یان نییه ک ه گه‌نجێکى بیانى هه‌یانه؟
هۆکارێکى بێکارى ده‌گه‌ڕێتوه بۆ کلتورىئێمه .به نمونه ئ�هو گه‌نجانه‌ى بڕوانامه‌یه‌کیان ههیه ئاماده‌نین بێجگه لهو بڕوانامه‌یه له واڵتى خۆماندا کار بکه‌ن ،له‌کاتێکدا هه‌ر ئه‌م گه‌نج ه کاتێک ده‌چێته ده‌ره‌وه‌ى واڵت ئاماده‌یه ههموو
کارێک بکات ،ده‌بێت ئه‌م تێڕوانینه الى گه‌نجانمان بگۆڕدرێت له‌به‌ر ئ�هوه ئه‌م تێڕوانینه له سه‌رجه‌م واڵتانى دونیادا گۆڕدراوه .پێویسته گه‌نجان ههموو کارێک بکه‌ن ،له‌به‌ر ئهوه گرنگه تێڕوانینى گه‌نج بۆ پیشه‌وه بگۆڕدرێت به په‌ره‌پێدانى تواناکانى کارکردن له پیشه جۆربه‌جۆره‌کاندا .له الیه‌کى ت��رهوه گه‌نجانى ئێمه ئ��ام��اده نین له هه‌ندێ لهو پیشانه‌دا کار بکه‌ن وه‌ک کارگوزارى شاره‌وانى. تێڕوانینه‌کانى ئێمه تێڕوانینێکى چه‌قبه‌ستوه و وه‌ک کۆمه‌ڵگا و تاکیش نه‌مانتوانیوه داهێنان بکه‌ین .ده‌بێت کار بکه‌ین بۆ هێنانى پیشه‌ى تازه و ره‌خساندنى هه‌لى کارکردن بۆ گه‌نجان له‌الیه‌ن حکومهتهوه.
چه‌تر :هۆکارى گرنگیدانى گه‌نجان ب ه بابهته الوه‌کیه‌کان و دورک�هوت��ن�هوه ل ه بابهته فکرییه‌کان بۆچى ده‌گه‌ڕێته‌وه؟
هه‌ندێک لهو شته الوه‌کیانه به‌شێکن له ژیانىگهنج و نکوڵى لێ ن��اک��رێ ،ب �ه‌اڵم رۆچ��وون له‌م بابه‌تانه‌دا هه‌ندێک جار ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ که‌ناڵه‌کانى راگه‌یاندن .وه‌ک ئهو فیلمه تورکیانه‌ى که دۆبالژ ده‌کرێت هۆکارى دورخستنه‌وه‌ى گه‌نجه له فکر، که‌وا نیشان ده‌ده‌ن که تورکیا هه‌مووى وا گرنگ و خۆشه .خاڵێکى تر بواره‌کانى خۆسه‌لماندنى گه‌نج که‌مه .بۆیه پێویستمان به کارکردنێکى هاوبه‌شه، له نێوان ههموو ده‌زگاکاندا بۆ چاره‌سه‌رکردنى ئه‌م کێشانه‌ى گه‌نج ههیه.
چه‌تر :ئه‌رکى وه‌زاره‌ت��ى رۆشنبیرى و وه‌رزش و الوان و خوێندنى بااڵ چیه ل ه به‌ره‌وپێش بردنى تواناکانى گه‌نج؟ چ ئه‌رکێکیان ده‌که‌وێته ئه‌ستۆ؟
یه‌کێک ل �ه‌وان �ه پالنى وه‌رزش��ی �ه ک�ه گهنجدهتوانێت تواناکانى خ��ۆى ل�هو ب���واره‌دا ده‌رب��خ��ات، چه‌ندێک بتوانن گه‌نج زیاتر له خۆیان کۆبکه‌نه‌و‌ه و پرۆژه و به‌رنامه‌کانیان جێبه‌جێ بکه‌ن ،ئهوهنده کاریگه‌رى زیاتریان ده‌بێت له‌سه‌ر کۆمه‌ڵگه.
››
«ئهو ک� ه دۆب�ل�ا فیلم ه تورکیان هى ژ دورخستنه‌و ده‌ک �رێ �ت هۆکارى ه که‌وا نیشان ى گه‌نج ه ل ه فکر، ه همووى وا ده‌د هن ک ه تورکیا گرنگ و خۆشه» فۆتۆ :سه‌ردار
په‌رله‌مانى کوردستان گه‌نجانی ل ه پێشینه‌ى هاوسه‌رگیرى رازى نه‌کرد [ ئا/هانا ئازاد ] گ �هن��ج��ان��ى ه��ه‌رێ��م��ى ک��وردس��ت��ان ل ه چاوه‌روانیدا بوون تا په‌رله‌مانى کوردستان پێشینه‌ى هاوسه‌رگیرى له یاساکه‌دا به‌بڕى دیارى کراو جێگیر بکات .گه‌نجان ئاماژه بۆ ئهوه ده‌که‌ن ده‌رکردنى ئهو یاسایه له په‌رله‌مانى کوردستان له کاتێکى زوودا نییه ،چونکه پێشتر پێویستیان به‌م جۆر ه پرۆژانه ههبووه.
یوسف ستار ،گه‌نجێکى هه‌ولێره و ئاماژه بۆ ئهوه ده‌کات پێشینه‌ى هاوسه‌رگیرى هه‌نگاوێکى باشه و هاندانێکه بۆ به‌رزکردنه‌وه‌ى پڕۆژه‌ى هاوسه‌رگیرى له‌نێو که‌سه‌کاندا و کۆمه‌ڵگه‌ى کوردیش رێژه‌ى گ�هن��ج��ى زۆره .پێشیوایه ک �ه ده‌ب���وو حکومه‌تى هه‌رێمى کوردستان هه‌ر له‌دوایى پرۆسه‌ى ئ��ازادى عێراق کارى له باره‌ى ئه‌م پرۆژه‌یه ئه‌نجام بدایه. جه‌ختی کردهوه «بڕى پێنج ملێون دینار ڕێژه‌یه‌کى باشه بۆ ئهو که‌سانه‌ى که پڕۆسه‌ى هاوسه‌رگیرى ده‌که‌ن ،به‌اڵم وامان پێ باشتره که ئه‌م بڕیاره ته‌نها ئهو کهسانه نه‌گرێته‌وه که فه‌رمانبه‌رى حکومه‌تن به‌ڵکو ئهو که‌سانه‌ش بگرێته‌وه که موچه‌خۆر نین، چونکه ئه‌وانیش ڕوو لهو پڕۆسه‌یه ده‌که‌ن و تیایدا سودمه‌ند ده‌بن». ههروهها پشتیوان عه‌لى ،گه‌نجێکى شاره‌که‌ویه و هێما بۆ ئهوه ده‌که‌ن که گه‌نجان ئێستا به‌هۆى ب��ارى دارای��ى به ئه‌سته‌م بڕیار له سه‌ر ئه‌م بابه‌ت ه ده‌ده‌ن .به به‌راورد له‌گه‌ڵ سااڵنى پێشودا ،پێشیوای ه
رێ��ژه‌ى هاوسه‌رگیرى زۆر که‌م بووه و وتى :بۆیه ئه‌م ج���ۆره پ��ڕۆژان��ه ت��ا چه‌ند ده‌ست‌پێشخه‌رى لێ بکرێت باشه بۆ که‌سه‌کان له‌ناو کۆمه‌ڵگه‌دا. بورهان ره‌شید ،ئه‌ندامى ف���راک���س���ی���ۆن���ى گ�����ۆڕان ئ��ام��اژه ب���هوه ده‌ک���ات ک ه «ئ���هو ب��ڕه‌پ��اره‌ی �هى دی��ارى ک��راوه که‌مه» به چه‌ترى راگ�هی��ان��د «ده‌زان��ی��ن ک ه پێنج ملێون ک�ه نزیکه‌ى ( )40وه‌ره‌ق���ه ده‌ک���ات و ه �ه‌ر که‌سێکیش بیه‌وێ که پرۆسه‌ى هاوسه‌گیرى ب��ک��ات ل���ه‌م ب���ڕه زی��ات��رى ده‌وێت». ئه‌وه‌شى وت« :له هیچ واڵتێکى دونیادا یاسا به‌م شێوهیه ده‌رناکرێ ،ئه‌گه‌ر دادگاى ده‌ستورى هه‌بوایه ب���ڕی���ارى ب��ات��ڵ��ى ب���دای���ه، چونکه جه‌وهه‌رى یاساک ه ئهوه بوو که بڕى پاره‌ک ه دیارى کرابایه». ههروهها به‌یان ئه‌حمه‌د، په‌رله‌مانتارى کوردستان وتى «له پرۆژه‌یاساکه‌دا پ��ێ��وی��س��ت ب���وو ب���ڕى پێنج
››
«ده‌زانین ک ه 5ملێون نزیکه‌ى 40وه‌ره‌قه ده‌کات و هه‌ر که‌سێکیش بیه‌وێ که پرۆسه‌ى هاوسه‌گیرى بکات له‌م بڕه زیاترى ده‌وێت»
م��ل��ی��ۆن دی���ن���ار ب���ۆ پێشینه‌ى هاوسه‌رگیرى ته‌رخان بکرابایه، به‌اڵم ئهمه ره‌ت کرایه‌وه». وتیشى «دواى باڵوکردنه‌وه‌ى یاساکه ل�هو رۆژن��ام�ه واقیعى کوردستان رێنمایه‌کى له‌گه‌ڵ ده‌رده‌چێت که ده‌بێت پێشینه‌ى ه��اوس �ه‌رگ��ی��رى ل �ه ملیۆنێک زیاتر ده‌بێت». ن��اوب��راو ئ �هوهش��ى خ��س��ت�ه‌روو، ل �ه‌داه��ات��وودا ک��ار ل�ه‌س�ه‌ر ئ�هوه ده‌کرێت که پێویسته بڕى ئهو پاره‌یه دیارى و زیاد بکرێت. پێشتر ح��ک��وم�ه‌ت��ى هه‌رێمى
ک��وردس��ت��ان پێشینه‌ى ه��اوس �ه‌رگ��ی��رى ته‌نها به‌فه‌رمانبه‌ران ده‌دا ،به‌اڵم به‌پێى یاساى نوێى پێشینه‌ى هاوسه‌رگیرى پێشینه‌که سه‌رجه‌م ئهو گه‌نجانه ده‌گرێته‌وه که پرۆسه‌ى هاوسه‌رگیرى ئه‌نجام ده‌ده‌ن. د.دانا سه‌عید سۆفى ،رونى کردهوه ،پێشتر له راپۆرتى هاوبه‌شى لیژنه‌کان پێنج ملیۆن دینار بۆ پێشینه‌که دانرابوو ،به‌اڵم ئهو بڕه‌ی ه له‌یاساکه‌دا جێگیر نه‌کرا. وتیشى «به‌پێى ل��ێ��ک��دان�ه‌وه‌ى دارای���ى ئهو بڕه‌پاره‌یه له ئێستادا گونجاوه ،ب�ه‌اڵم ره‌نگ ه بۆ ساڵێکى تر گونجاو نه‌بێت .بۆیه بڕیار درا سااڵنه له بودجه‌ى گشتى میزانیه‌یه‌ک بۆ پێشینه‌ى هاوسه‌ره‌گیرى ته‌رخان بکرێت و له‌گه‌ڵ بازاڕ بگونجێت».ناوبراو راشیگه‌یاند، دیار نیه بڕکه چه‌ند ده‌بێت رهنگه ملیۆنێک یان سێ ملیۆن بێت ،ئه‌مه‌ش به‌پێى بودجه‌ى گشتى هه‌رێم ده‌بێت. گ��ۆران ئ���ازاد ،ئه‌ندامى په‌رله‌مانى کوردستان س �ه‌ب��اره‌ت ب �ه‌م یاسایه ئ��ه‌وه‌ى خ��س��ت�ه‌روو ،ب��ازاڕ ل ه گ��ۆڕان��ک��اری�ه‌ک��ى ب����ه‌رده‌وام دای��ه ک�ه س �ه‌ره‌ت��ا بڕى ئ �ه‌م پ��اره‌ی�ه ی�ه‌ک ملێون دینار ب��وو ،ب �ه‌اڵم زیاد و جێگیریش نه‌کرا ،بۆیه ده‌بێت ئ�ه‌م یاسایه هه‌ر دووب��اره هه‌موار بکرێت کاتێ که گۆڕانى به‌سه‌ر داهات». وتیشى» دیارى نه‌کردنى ئه‌م بڕه پاره‌یه گه‌نجان له‌چاوه‌روانیدا ده‌هێڵێته‌وه ،به‌اڵم به‌قازانجى گه‌نجانه، چونکه بازاڕ له‌گۆراندایه ،له گرینگى ئه‌م یاسای ه ئه‌وه‌ی که‌وا ههموو تاکێکى کۆمه‌ڵگه بگرێته‌وه.
بۆ هاوڕێم حسێن خزری كە لەسێدارە بەرزتری م������اوەی چ�����وار س��اڵ��ە ه��اوڕێ��ی خۆشەویستم و سه‌ردار ستار ه���اورێ���ب���ازم ك���اك حسێن ل��ەك��ات��ی جێبەجێكردنی كاروخەباتە دیموكراتیەكانی ل��ەش��اری كرمانشا ل����ەالی����ەن ه��ێ��زەك��ان��ی ك����ۆم����اری ئ��ی��س�لام��ی��ەوە دەستگیركراو ،دوای ئەشكەنجەێكی دڕن��دان��ەو لەدادگایەكی ناعادیالنەو كارتۆنی و ن��اڕەوادا بەتۆمەتی دژای��ەت��ی ش��ۆڕش و خ��ودا ،بەناحەق سزای سێدارەیان بەسەردا سەپاند. كاكە حسێن ئ��ەوا م��اوەی سێ ساڵە چاوەڕێی جێبەجێكردنی سزاكەیەتی .باوەڕدەكەم زۆر بێباك و م��ەردان��ە ل���ەب���ەردەم پ��ەت��ی س��ێ��داردا وەس��ت��اوە. چونكە لەنەوە رەسەنەكەی شاری ورمێیەو لەخێلی راپەڕیوی شكاكە ،كەبەدرێژای س��ەدەی بیستەم بەردەوام لەسەرهڵدان دابوون. كۆماری ئیسالمی ئێران كەلەسەر بەرهەمی شۆڕشی گەالنی ئێران دام��ەزراوە ،گەالنی ئێران ویستیان بەتێكۆشانی ج��ەم��اوەری شۆڕشگێڕ ل��ەدەس��ت��ی رژێمێكی ملهوڕی وەك��و ش��ا رەزای پەهلەوی ئازادیان بێت ،بەاڵم نەیانزانی تووشی رژێ��م��ێ��ك��ی خ��راپ��ت��ر ل���ەودێ���ن و ل����ەالی خ��ۆی��ان بڵێن»هەزار خۆزگەمان بەكفن دز» .س��ەرەڕای ئەوەی هەشت سااڵ لەگەاڵ رژێمی عێراق بوونە هۆكاری گەڕانەوەی ئەم ناوچەیە چەند سەدێك بۆ دواوە ،هێشتاش پێداگری دەكەن لەسەر ئەو كەلە رەقیە مەزهەبیەی كەبووە هۆكاری نەهامەتی بۆ تەواوی گەالنی ئێران. دوای كۆتای هاتن بەشەڕی ناڕەوای عێراق ـ ئێران ،گەالنی ئێران وایان زانی جا ئیتر دەحەسێنەوەو كۆتای بەنەهامەتیەكان دێت ،بەاڵم لەبەر ئەوەی كێشەكان وەك خۆیان م��اب��وون��ەوە ،بۆیە ب��ەردەوام گەالنی ئێران ل���ەدوای لێگڕینێكی نوێدابوون، بۆیەش دوای��ی بێدەنگیەكی ك��ەم لەكۆتایەكانی سااڵنی ن��ۆوەت ئیتر گەلی ك��ورد رێگای خۆی دۆزی����ەوە ،ب��ەخ��اوەن دەرك��ەوت��ن ل��ەب��ەڕێ��ز ئۆجەالن لەئەنجامی ئەو گەلەكۆمەیەی كەكرابووە سەری لەساڵی ( ،)1999ل��ەوێ��وە خەڵكی رۆژه��ەاڵت��ی واڵت بڕیاری تێكۆشانێكی نوێیداو ئ��ەوەش بووە
هۆكار ك��ەه��ەزاران ل��ەك��وڕان و كچانی بەشداری ش��ۆڕش��ی گەلی ك��وردب��ن ك��ەه��ەر چ��وارپ��ارچ��ەی واڵتی گرتبووەوە. هەڤااڵ حسێن یەكێكە لەو الوە خوێنگەرمانەی ل��ەگ��ەاڵ ك���ران���ەوەی چ��اوەك��ان��ی و ه��ەس��ت��ك��ردن ب��ەئ��ازارەك��ان��ی گەلەكەی روودەك��ات��ە ن��او ك��ۆڕی ت��ێ��ك��ۆش��ان و وەك����و گ��ەن��ج��ێ��ك ل���ەگ���ەاڵ الوان���ی هەرچوار پارچەی كوردستان دەست بەتێكۆشانی شۆڕشگێڕی دەك���ات ،ئیتر لەكوێ كاروخەبات دیموكراتی هەبێت حسێن لەوێ ئامادەیە .كوڕان و كچانی رۆژهەاڵت ئیتر بەفروانی لەناو تێكۆشاندا جێدەگرن و ئەو رۆحە گەنج و پڕ ووزەیەیان دەگاتە هەموو هەرێمەكانی واڵت ،لەكاتێكدا داگیركەران و هێزە پیالنگێڕە نێودەوڵەتیەكان و كۆنەپەرستانی ك��ورد ،بە بەدیل كەوتنە دەستی بەڕێز ئۆجەالن وای���ان دان��اب��وو كەئیتر ئ��ەو ب��زووت��ن��ەوەی��ە كۆتای پ��ێ��دێ��ت .ب���ەاڵم ئ���ەو رۆح���ە ت���ازەی���ەی ك��ەالوان��ی رۆژهەاڵت خستیانە ناو بزووتنەوەی ئازادیخواز، شۆڕشیان لەمەترسی لەناوچوون و گەڕانەوە دواوە رزگ��ارك��رد .بۆیە الوان��ی رۆژه��ەاڵت مۆڕالێكی نوێبوون بۆ بزووتنەوەی ئازادیخوازی كوردستان. ئەو شەپۆڵە نوێ و گەنجەی كەلەرۆژهەاڵت بەرەو تێكۆشانی ئازادی هاتبوو ،دوای ماوەیەكی كەم لەئەزموونگرتن ئیتر بەرەو خۆبەرێكخستنی تایبەت چ���وو .ئیتر ل��ەم��ەودوا «پ����ەژاك» وەك هێزێكی ن��وێ لەگۆڕپانی سیاسی رۆژه��ەاڵت بەئیرادەیەكی سەربەخۆی نەتەوەیی دەركەوتوو، ت��وان��ی ل��ەم��اوەی��ەك��ی ك��ەم��دا خ���ۆی ب��ۆ خەڵك بسەلمێنێت .ب��ۆی��ە ل���ەس���اڵ���ی» »2004ب���ەدواوە ئومێدێكی نوێ چەكەرەی كردو خەڵكیش باوەشی بۆ كردەوە .لەبەر ئەوەش بوو لەماوەی ئەو چەند ساڵەی راب���ردوو گووێبیستی چەندین چاالكی مێژووی بووین ،چ لەتێكۆشانی گەریالی و چ لەتێكۆشانی زیندان و هەروەها لەتێكۆشانەكانی تری مەدەنی و سیاسی و جەماوەریدا. ئ���ەگ���ەرچ���ی ب����زووت����ن����ەوەی ئ�������ازادی ك���ورد لەرۆژهەاڵتی واڵت لەهەموو بوارەكانی تێكۆشاندا گۆڕانێكی ریشەیی دروس��ت��ك��ردوە ،بەتایبەتی وەرچەرخانیشی لەخەباتی زی��ن��دان��دا ك��رد ،ئیتر
زیندان بۆتە خوێندنگای تێكۆشەرانی ئ��ازادی، ئەنجامی ئ��ەو خۆبەڕێكخستنەش گ��ەورەت��ری��ن مانگرتنی س��ەرت��اس��ەری ئ��ەن��ج��ام��درا لەساڵی ( ،)2008ئ��ەو مانگرتنە سەلماندی كەگەلی كورد ئیتر كونجی زیندانیش دەكاتە گۆڕەپانێكی فرەوان بۆ تێكۆشان .هەرچەندە رژێمی داگیركەر دەس��ت��ب��ەرداری ك��ردەوەك��ان��ی ن��ەب��وو ،ب��ەاڵم تۆكمە ب��وون��ی ئ��ی��رادەی زی��ن��دان��ی��ان ه��اوت��ەری��ب لەگەاڵ خەباتی شاخ و سەرهەڵدانە جەماوەریەكان توانی یەكڕیزی ئەو بزووتنەوە گەنجە نیشانبدات. كۆماری ئیسالمی دوای ئ��ەوەی لەسیاسەتی تەسلیمگرتنی زیندانیان شكستی هێنا ،سەیری ك��رد ئ��ەو ن��ەوەی��ەی ئێستا لەتێكۆشاندایە وەك��و نەوەی رابردوو نییە ،نەتەسلیم دەبێ و نەدەترسێ و ن��ەك��ۆڵ��دەدات ،ب��ۆی��ە ك��ەوت��ە ن��او نزیكاتیەكی كۆنەپەرست و دڕندانە لەبەرامبەر زیندانیانی بێ چەك پەتی سێدارەی كردە چەكی ترسنۆكی. ج�����اری ی���ەك���ەم ل���ەم���ێ���ژووی ب���زووت���ن���ەوەی ئازادیخوازی هاودەمدا كادیرانی لەسێدارە بدرێن، ئەویش یەكەم كەس حیكمەت حەسەن دەمیر بوو، دوای ئەوەی لەژێر ئەشكەنجەو سەرمای زستاندا قاچێكی لەدەستدەدات ،بێ ئ��اگ��اداری پارێزەرو ه��ی��چ ك��ەس��ێ��ك ل��ەی��ەك��ێ��ك ل��ەرۆژەك��ان��ی زستانی ( )2008لەسێدارەیاندا .دوای ئەویش ئیحسان فەتاحیان كەلەرێكخستنەكانی ك��ۆم��ەل��ەداب��وو، پاشانیش الوێكی واڵتپارێز و بێ وەی باوكی دوو زارۆكی چاوگەش فەسیح یاسەمەنیان خستە ژێر پەتە ترسنۆكەكەیان. س��ەرەڕای هەوڵە ئاشتی خوازانیەكانی بزاڤی
كورد بەاڵم كۆماری ئیسالمی لەكردەوە قێزەونە س��ێ��داری��ەك��ان��ی ن��ەك��ەوت��وو ئ��ەم��ج��ارە چ���وار الوی ك��وردی شۆڕشگێڕی خستە ب��ەردەم قنارەو سێ كوڕ و كچێكی شۆڕگێڕی لەناوەندی پایتەختی زوڵمی تاراندا لەسێدارەدان ،هاوڕێیان» شیرین، عەلی ،ف���ەرزاد و ف��ره��اد» بوونە بوومەلەرزێك و لەناو رۆح��ە زوح��اك ئاساكانی ت��اران��دا ه��ەژان و جیهان هەمووشی بەو ك��ردەوەی��ە سەرسام بوو، زیندانیانیش لەراست ئەو ئیرادە پۆالینەی چوار شۆڕشگێڕی كورد تووشی شۆك بوون ،باوەڕدەكەم نەوە دوای نەوە دەبێ باسی قارەمانیەتی ئەو چوار دلێرە بكات .چونكە تائێستا نەبووە كەسێك كەبەرەو سێدارەبچێت و نوقڵ ببخشێتەوەو بەسروودی ئەی رەقیب و خۆی پەتی سێدارە بخاتە گەردەنی .ئەمە قارەمانیەتی ئەو مرۆڤانەیە كەلە پەتی سێدارە بڵندترن. ك��اك حسێن ی��ان ب��ەن��ازن��اوەك��ەی ت��ری هێمن، بەڕێكەوت لەهاوینی « »2007بەدیداری شادبووم، لەیەكەم یەكترناسینمانەوە هۆگری یەكتری بووین، من دڵخۆشبووم كەالوێكی ورمێی بەوشێوە چاالك و بزێو و رۆشنبیرو زرنگە دەناسم ،لەو تەمەنەدا سێ زمانی سەرەكی و سێ زارەوەی كوردی بەڕەوانی دەزانی ،خوێندكارێكی باشی فەلسەفە و زانست و هۆگری شیعرو ئەدەبی كوردی ،هەربەو هۆیەشەوە بوو نازناوی هێمنی شاعیری هەڵگرتبوو ،حسێن دەیگووت بنەماڵەكەمان خۆشەویستی زۆریان هەیە بۆ شاعیرانی ك��ورد بەتایبەت هێمن موكریانی، بۆیە منیش لەسەر داوای ئەوان نازناوی هێمنم بۆ خۆم هەڵبژارد .هێمن كەسێك بوو بەردەوام دەیویست نهێنی و دواین زانیاری لەالی ئەو بێت ،بۆیەش لەهەموو كاتێكدا ل��ەن��او مشتومڕو گفتوگۆی چڕدابوو ،خەمخۆرێكی ئازادی گەل و رۆحێكی گەورەی هەبوو لەعشق و خۆشەویستی و ئازادی بۆ واڵتەكەی. ل���ەب���ەرواری دەس��ت��گ��ی��رك��ردن��ی ك��اك��ە هێمنەوە تا ئ��ەو رۆژەی لەزیندانی ورم��ێ گواستیانەوە ب��ۆ شوێنێكی ن��ادی��ار ،ب��ە ورەی��ەك��ی پ��ۆالی��ن��ەوە سەرپەرشتی هاوڕیانی دەكرد و خەڵكی رزگاردەكرد لەهەوڵە تەسلیمكارو ورە روخێنەریەكانی جەالدانی
پارتی دیموکرات سەرۆکی هەرێمی ئیحراج کرد ک���ش���ان���ەوەی س����ک����ااڵک����ەی پ���ارت���ی ل��ەس��ەر م���ەری���وان وری��ا ئاری ئەبوبەکر ق��ان��ع و ئ���اراس ف��ەت��اح ل��ەالی��ەن س���ەرۆک���ی ه���ەرێ���م���ەوە ،چ��ەن��دە جێگەی دەستخۆشییە ،دە هێندە مایەی تێڕامان و سەرنجدانە ،چونکە ئەگەر کشانەوەی سکااڵکان سەروەرییەک بێت و سەرۆکی پارتی ،مەسعود بارزانی ،بیەوێت بۆ خۆی تۆماربکرێت ،ئەوا کشانەوەکە شکاندنی قودسییەتی سەرکردایەتی و مەکتەبی س��ی��اس��ی ئ���ەو ح��زب��ەی��ە و ئ���ەو گ��وم��ان��ە دەکاتە یەقین ،کە سەرۆکی پارتی تاکە دەسەاڵتداری ناو پارتەکەیەتی. جگە لەمە ڕونکردنەوەکەی مەکتەبی سەرۆکی هەرێم ،بێسەروبەرەیی پێوە دیارە
و ل��ەوە دەچێت سکرتێری ڕۆژن��ام��ەوان��ی سەرۆکی هەرێم وا بزانێت ڕونکردنەوەکەی بۆ خەڵکی جەزیرەی واق��واق نووسیوە بە تایبەتی لەو پەرەگرافەیدا کە دەڵێت «پاش ئاگادر کردنى سه‌رۆکى هه‌رێم له هۆکارى ت��ۆم��ار ک��ردن��ى س��ک��اال دژ ب��ه ه����ه‌ردوو رۆژنامه‌نووس (ئ��اراس فه‌تاح و مه‌ریوان وری��ا قانع) ،ناوبراو بڕیاریدا سکاال دژى هه‌ردووکیان بکشێنێته‌وه» ،چونکە ئەگەر لە منداڵێکی پێنج سااڵن بپرسین کە ئایا دەک��رێ��ت پارتی سکااڵ لەسەر ن��ووس��ەران تۆماربکات بێ ئاگاداری سەرۆک ،ئەوا بێ دودڵی دەڵێت نەخێر ،چونکە مەسعود بارزانی بە شێوەیەک جڵەوی حزبەکەی خستۆتە دەستی خ��ۆی و بنەماڵەکەی، کە ئەندامانی مەکتەبی سیاسی دەرەوەی بنەماڵەی بارزانی ،هێندەی فەرمانبەرن تێیدا ،نیو هێندە خاوەن بڕیار و قورسایی نین.
خ��ۆ ئ��ەگ��ەر وەک گریمانە دایبنێن، کە سەرۆکی هەرێم ئاگای ل��ەو سکااڵ یاساییە ن��ەب��ووە ،ئ��ەوا ع��وزر لە قەباعەت خراپتر ،چونکە ئەو کات دەپرسین ،ئایا س��ەرۆک��ێ��ک ئ��اگ��ای ل��ە ک���اروب���اری ناو حزبەکەی ژێر دەستی و بن دەستی خۆی نەبێت ،ئەی چۆن دەتوانێت هەڵگری ئەو ئەمانەتە قورسە بێت کە ئاگای لە ورد و درشتی واڵت بێت؟ کە ئەمەش دیسان ئیحراجییەکی گەورە بۆ خودی سەرۆکی هەرێم و پۆستەکەی دروستدەکات ،سەدەها پرسیار لەسەر ئەدای سەرۆکی هەرێم لە کارە فەرمییەکەیدا دەوروژێنێت ،چونکە سەرۆکێک ڕۆژان���ە لە هەموو سەروتار و یەکەم هەواڵی تەلەفزێۆنەکاندا وەک پاڵەوانی س��ەدە نیشان دەدرێ���ت ،ئامادەیە لەگەڵ نائب زابتێکی واڵتاندا دابنیشێت و لە شاشەوە دەربکەوێت ،بێ ئەوەی کەس خێری لەو هەموو سەردانە زۆر و بۆرانەی
سەرۆک بینیبێت ،جگە لەوەی کە پارتی دەی��ەوێ��ت س��ەرۆک��ی پ��ارت��ی و س��ەرۆک��ی هەرێم لە ڕۆژنامە و تیڤییەکانەوە وەک سەرۆکێکی بەئاگا لە واڵت دەرکەوێت، ک��ەچ��ی س���ەرۆک ئ��اگ��ای ل��ە سکااڵی حزبەکەی نەبێت کە تۆماری دەک��ات!!! ئایا ئەمە جگە لە ئەندامە گوێڕایەڵەکانی حزب بە کەس قووت دەچێت؟ ج���گ���ە ل����ەم����ان����ە ،ب����ە ب��������ڕوای م���ن، ک��ش��ان��ەوەی داواک�����ەی پ��ارت��ی ل��ەالی��ەن سەرۆکی هەرێمەوە ،دێواندنی سەرۆکە و دروس��ت��ک��ردن��ی وێنەیەکی میهرەبان و بەبەزەییە بۆ سەرۆکی هەرێم ،وێنەیەک کە دەیەوێت قوربانی بە هەموو شتێک، لەنێویاندا خودی پارتی دیموکرات ،بدات، تەنها بۆ م��ان��ەوەی پۆستی س��ەرۆک بۆ مەسعود بارزانی. arei1976@hotmail.com
رابواردنخانه دراوسێى شێخى ته‌ریقه‌ته ئازاد مه‌حمود
م��ان��ش��ێ��ت��ک��ى س���هی���ره؟ ()19 ساڵه رێ خ��ۆش ک��راوه بۆ ل �ه‌ڕێ الدان��ى ک��ۆم �ه‌ڵ��گ��اى ک����وردى ل��ه ه��ه‌م��وو ب�ه‌ه��ا جوانه‌کانى ئاینى بێت ی��ان کۆمه‌ڵگایى و ک��ل��ت��ورى ب��ێ��ت ،خ �ه‌س��ڵ �ه‌ت �ه ج��وان �ه‌ک��ان له‌الدێکانه‌وه ش��ۆڕ ئ�ه‌ب��ۆوه بۆ ش��اره‌ک��ان، ب��ه‌اڵم ئێستا الدێکانیش زۆری���ان چۆڵن و ورده ورده ئه‌وانى م��اون چۆڵ ئه‌بن به هۆى بێ هیوایى خه‌ڵکه‌که‌ى له نه‌بونى خ��زم��ه‌ت��گ��وزاری��ی��ه‌ک��ان و داب��ی��ن��ک��ردن��ى پێداویستییه‌کان که بۆته هۆى کۆچیان بۆ ن��او ش��اره‌ک��ان ،ه�ه‌روه‌ه��ا بوونى ئامێره پێشکه‌وتوکانى ئێستاى جیهانگیرى ک ه به‌شێوه‌یه‌کى ن��ادروس��ت ب�ه‌ک��ار ئه‌هێنرێ دووب���اره هۆیه‌کى ت��رن ب��ۆ خ��راپ بوونى کۆمه‌ڵگا ،ده‌سه‌اڵتیش هێنده ره‌فتاریان نادروسته رووى لێپرسینه‌وه‌یان نیه له‌به‌ر ئ����ه‌وه‌ى ک��ۆم �ه‌ڵ��گ��ا وه‌اڵم���ی���ان ئ���هدهن���هوه (ب���ۆخ���ۆت���ان وان ،گ���هن���ده‌ڵ���ن ،خ���راپ���ن، چ�ه‌وس��ێ��ن�ه‌رن ل �ه ئێمه م �ه‌پ��رس��ن �هوه)؟؟!!
دی��ارده‌ى به‌دره‌وشتییه‌کان له کۆمه‌ڵگادا روو له‌زیادبوونه ،که‌چى په‌رله‌مان ره‌تى ک����ردهوه ،ش��وێ��ن�ه‌گ��وم��ان��اوی��ی�ه‌ک��ان ج��اران ش����اراوه‌ب����وون ئێستا ئ��اش��ک��را و ب �ه‌زه‌ق��ى جێگه‌یان بۆ ک��راوه‌ت�هوه ،جێى سه‌رسامی ه که جێگه‌یه‌کى ئاشکراى ش�هوه به ناوى (سپید) به چه‌ند هه‌نگاوێک دراوسێى ش��ێ��خ��ى ت���ه‌ری���ق���ه‌ت ب��ێ��ت و ئ��اش��ک��را ل ه نزیکه‌وه پۆسته‌ر و وێنه‌ى وروژێنه‌ر نمایش ب��ک��رێ��ت ب��ۆ ک��چ��ان��ى ب��ی��ان��ى و ل �ه‌وان �ه‌ش خ��ۆم��اڵ��ى ،ت��ۆ بڵێیت ج �هن��اب��ى ش��ێ��خ بێ ئ��اگ��اب��ێ��ت ی��ان ئ��هو ه �ه‌م��وو م��وری��ده پ��اره خۆر و به‌رژه‌وه‌ندیخوازانه‌ى له چوارچێوه‌ى ده‌س��ه‌اڵت��ى خ��ۆی �هوه پ��ل�هى دی��ن��ى و پله‌ى سه‌ربازییان پێ دراوه ئه‌وانیش بێ ئاگابن، ی��ان ئ��اخ��ر ئ�ه‌م�ه هێنده نامۆیه رێ��ى تێ ناچێت که مامه شێخ لهو ده‌رگایه‌وه تێپه‌ر نه‌بێ که دراوسێى ئهو شوێنه به‌د ناوه‌یه. ههروهها له دوورى ( 100ـ )200مه‌تره‌و‌ه یه‌کێکى تر ههیه لهو شوێن و بابهته ،ئه‌م ه و چه‌ند شوێنى تر که بێ شک مۆڵه‌تیان پ��ێ دراوه ب��ه ئ��اس��ان��ی��ش ئ���هو ش��وێ��ن��ان� ه
م��ۆڵ�ه‌ت��ی��ان ب��ۆ ده‌رئ���ه‌چ���ێ!!! له‌کاتێکدا له‌ناو کۆمه‌ڵگاى ک��وردى دا ئێستا ک ه ک��ۆڕو کۆمه‌ڵێک یان ده‌سته‌یه‌ک گه‌ر بیانه‌وێ رێکخراوێک یان پارتێکى سیاسى نه‌ته‌وه‌یى و نیشتمانى پێک بهێنن ئه‌وا بێشک ئهو رێکخراوه ئه‌بێ له‌ژێر سایه و ئیراده و فه‌رمانى حزبه ده‌سه‌اڵتداره‌کاندا بێت ی��ان پ��ارت��ى دروس���ت ک���راو ،بۆنێکى نیشتمان په‌روه‌رى و ره‌فتارێکى نه‌ته‌وه‌ییان لێوه‌بێت ب��ێ ش��ک دوره ل �ه پره‌نسیب و ڕه‌فتارى ئهمانهوه ئه‌وا مۆڵه‌ت وه‌رگرتن ب��ۆى ه �ه‌ر هێجگار ئ�ه‌س��ت�ه‌م�ه ،ب�ه‌س��ااڵن ئه‌تهێنن و ئه‌تبه‌ن و پاشان ئه‌ڵێن ئێوه ل ه ده‌ره‌وه‌ى یاسان مۆڵه‌تان پێ نادرێ ،دیاره مهبهسته یاسایى بوون نیه ،به‌ڵکو بڕیارى سیاسى ل�ه‌س�ه‌ر ئ���ه‌درێ ،چونکه ئه‌مڕۆ ی��اس��ا ه�ه‌رن��ی�ه ،ب��ه‌اڵم ب �هن��اوى ی��اس��اوه تۆ سه‌رکوت ئه‌کرێیت ،ڕێگریت لێ ئه‌کرێت، به‌اڵم یاسا شمولى خۆیان ناکات ،چونک ه ده‌س����ه‌اڵت ه��ی��چ ک���ات ح��س��اب ب��ۆ یاسا ناکات ،چونکه زۆر و سته‌م و چه‌وسانه‌و‌ه پره‌نسیبه‌کانى ده‌سه‌اڵت .له‌کوێ ده‌سه‌اڵت
ه �ه‌ب��وو ل���ه‌وێ چ �ه‌وس��ان �هوه و زوڵ���م سته‌م ه �هی �ه ل���ه‌واڵى خ��ۆم��ان��دا رێ ل �ه ه�ه‌م��وو شتێ ئه‌گیرێ ک�ه ب��ه‌رژه‌وه‌ن��دى خه‌ڵکى تێدا هه‌بێ هیچ نه‌ماوه له که‌ناڵه‌کانى ژیانییه‌وه کێشه‌ى تێدا نه‌بێ و ئاسته‌نگى ب��ۆ دروس���ت ن�ه‌ک��راب��ێ ،ته‌نها ی �ه‌ک شت ماوه هه‌تا ئێستا نه‌یانتوانیوه رێگه‌ى لێ بگرن ئه‌ویش هه‌وایه ،به‌اڵم به‌جۆرێکى تر ئه‌توانن باج دانێن له‌سه‌ر ه�ه‌وا هه‌ڵمژین ل�ه‌ژێ��ر بیانوى (ه���ه‌واى ئ��ازادى)م��ان بۆ دابین کردون .ئه‌شتوانن بڵێن ئێوه مانگان ه ئ��ه‌وه‌ن��ده (ره‌ت���ڵ ی��ان پ����اوهن) ت��ان ه��ه‌واى ئازادى هه‌ڵمژیوه و مانگانه باجى ئه‌وه‌ت لێ بسه‌نن!!! چیتر لێکدانه‌وه‌ى ترى ئه‌م ب��اب�ه‌ت�ه زی��ات��ر ن��اک �ه‌م ب�ه‌ج��ێ��ى ئه‌هێڵم بۆ خوێنه‌ر و ئ �ه‌وه‌ى هه‌ستى ئ�ه‌م پرسه‌ی ال ههیه و درک��ى پ��ێ ک���ردوه ،ب �ه‌اڵم ه �ه‌زار شک و گومان الى تاکى خه‌ڵک دروست ئه‌بێت ،تۆ بڵێى ئهو شوێنانه که باسم کرد شه‌ریک نه‌بن له‌گه‌ڵ جه‌نابى.......... تۆ بڵێى .........و زیاتر له گومانه‌کان.
بیروڕا ساڵی یه‌که‌م ژماره 40 دووشه‌ممه 2710/10/27 - 2011/1/17
13
زیندان .بەو هۆیەش بوو لەنیوەڕۆیەكی ئەم هاوینە زنگێكم بۆ هات بە ژمارەیەكی نەناسراو ،دوای ئەحوااڵ پرسین گوتیان كاك هێمن دەیەوێت قسەت ل��ەگ��ەاڵ ب��ك��ات ،منیش لەخۆشیدا ك��ەوت��م��ە ناو شلەژانێكی سەیرەوە ب��اوەڕم نەدەكرد لەزیندانەوە گوێبیستی دەنگی هێمن بم ،بۆیە دوای كەمێك كە زنگم بۆی لێدایەوە وەك جاران بەدەم پێكەنینەوە ئەحواڵپرسی لێكردم وپرسیاری دۆستانی كرد، پێمگووت ئێمە خەمی ئێوەمانە نەوەك ئەو جەالدانە لەكارە خراپەكانی خۆیان بەردەوام بن و لەسێدارەتان بدەن ،هێمن وتی خەمی ئێمەتان نەبێ ئێستا مێژوو بەدەستی ئێمەیە ،ئ��ەوان لەئێمە دەترسێن چونكە ئێمە ش��ۆڕش��گ��ێ��ڕو ئ��ەوان��ی��ش ج���ەالدی م��ەرگ��ی م��رۆڤ .دوای ئ��ەو دی��دارە ئیتر تەنها جارێكی تر دەرف��ەت��ی ئەحواڵ پرسینێكمان بۆ رێكەوت، ئیتر لەو رۆژەوە هەر چاوەڕێم ،دەبێ كەی زەنگی تەلەفۆنێكم بۆ بێت و پێم بڵێن كاك هێمن دەیەوێت قسەت لەگەاڵ بكات. هاوڕێی خۆشەویستم دەزانم ئێستا لەناو سەرماو بەستەڵكی ش���اری ئ��اخ��ون��دەك��ان و ل��ەب��ەرام��ب��ەر بێڕەحمی ج��ەالدە كۆنەپەرستە ف��ارس و عەجەم و شیعەگەرە ریشدرێژە كۆنەپەرستەكانی ،ئێستا لەملمالنێدای لەگەاڵ مەرگێكی داسەپاو ،دەزانم ئێستا چ��اوەڕی پەتی سێدارە دەك��ەی ،لەوانەشە لەسێدارەشیان دابیت ،بەاڵم باوەڕكە دەزان��م كەتۆ لەپەتی سێدارە بەرزتری .ئەوەی لەكۆتایدا سەر دەك��ەوێ��ت ئ��ەو تێكۆشانەیە ك��ە ك��اك��ە حسێن و هەموو ئاشقانی ئازادی رێبواری رێگاكەین .نەك ئاخوندەكان و ئەوانەی خۆیان بەسیاسەتمەداری ك��ورد دادەنێنن ،ب��ەاڵم هێشتا لە ریشی مەالكان دەترسێن. تێبینی /ئه‌م بابه‌ت ه رۆژێک به‌رل ه له‌سێداره‌دانی جوانه‌مه‌رگ نوسراوه.
تورکیا و رادیکاڵ ه ئیسالمییه‌کان له چه‌ند رۆژی رابردوو هه‌ندێک که‌سی رادیکاڵی ئیسالمی له تورکیا ئ��ازادک��ران .ئهو کهسانه وه‌ک سه‌رۆکی رێکخستنی حزبواڵ ده‌ژمێردرێن .هاوسه‌ری سیاسه‌تمه‌دارێکی ک��ورد ک�ه ب�ه‌ده‌س��ت��ی حزبواڵیان فه‌له‌کناس ئوجا* کوژرابوون له‌به‌رده‌م کامێرای راگه‌یاندنه‌کاندا وتی «ئیتر له تورکیادا ئاسایشى ژیانی که‌س نییه». جارێکی تر حزبواڵ دهبێته مه‌ترسیه‌کی زیندوو. له رۆژی ئه‌مڕۆدا که‌س نازانێت ئه‌م رێکخستنه مه‌ترسی له‌سه‌ر چی بکات. رێکخستنی حزبواڵ تا رۆژی ئه‌مڕۆ ،وازی له سیاسهته کۆنه‌په‌رستانه‌که‌ی نه‌هێناوه .به ئ��ازاد کردنی سه‌رۆکی رێکخستنی ناوبراو جارێکی تر ترس زیندو بووه‌وه. پیاوکوژه‌کان ئیتر ئازادن .نزیکه‌ی ( )20که‌سی حزبواڵیی سوودمه‌ندبوون لهو یاسایانه‌ی که بۆ «دیموکراتیزه‌کردنی تورکیا» په‌سه‌ندکران و ئازادبوون. وه‌ک ده‌زان��رێ��ت له تورکیا زۆرج��ار گه‌لێک که‌س ده‌ستگیر ده‌کرێن و ب ه سااڵن بێ دادگایی‌کردن له زیندان راده‌گیردرێن .ژماره‌ی پێوانه‌یی بۆ ئهو که‌سانه‌ی که به‌سااڵنه بێ بڕیاری دادگ��ا له زینداندا راگ��ی��راون)14( ، ساڵن .به‌اڵم له الیه‌کی تریش ئهو دیموکراتیه‌ته‌ی که زۆرج��ار باسی لێو‌ه ده‌کرێت بۆ کورد ده‌ربازنابێت ،به‌اڵم بۆ حزبواڵییه‌کان ده‌ربازبوو .ئهو که‌سه‌ی که به سه‌رۆکی حزبواڵ ده‌ناسرێت؛ حاجی ئینان و هه‌ڤاڵه‌کانی له تورکیا ئازاد بوون .ئایا ئهمه قه‌ده‌ره؟ یان حسابێکی نوێیه؟ لهوانهیه جارێکی تریش حزبواڵ له دژی کوردان به‌کاربه‌هێنرێته‌وه؟ چه‌ند که‌سێکی مافیاو هه‌ندێک که‌سی چاالکوانی کوردیش ئ��ازاد ک��ران .ب�ه‌اڵم کێشه‌ی سه‌ره‌کی ئه‌مڕۆ حزبواڵیه .راسته ئهو حقوقه‌ی دیاریش کراوه هێشتا بڕیاری دوایی نه‌داوه. پێویسته ئهو که‌سانه‌ی ئازادکراون ههموو رۆژێک له‌الی پۆلیس ئیمزا بکه‌ن، به‌اڵم دیسانیش به‌رپرسیاره‌کانی حقوقی تورکیا ،به‌گومانه‌وه له‌سه‌ر بڕیاری ئازادکردنی به‌رپرسیارانی حزبواڵوه ده‌وه‌ستن. حکومه‌تی تورکیا ده‌یه‌وێت وانیشان بدات که ئهو به‌رپرسیاری به‌ردانی پێشه‌نگه‌کانی حزبواڵ نییه .به‌هه‌مان شێوه بهرپرسه حقوقیه‌کانیش ئه‌م ه ده‌که‌ن .هیچ که‌سێک تاوانی ئازادکردنی ئه‌وان ناگرێته ئه‌ستۆی خۆی. هه‌ر که‌س ده‌یه‌وێت پاک خۆی ده‌رخات .چونکه دیرۆکی حزبواڵ پاک نییه. وه‌ک ده‌زانرێت؛ حزبواڵییه‌کان له‌گه‌ڵ سوپای تورکیا به‌رپرسیاری کوشتنی ژماره‌یه‌کی زۆری ک��وردن .سیاسه‌تمه‌داری کورد محه‌مه‌د سنجار ،ئه‌وه‌ی له ساڵی ( )1993ک��وژرا ،له‌کاتی خۆیدا یه‌کێک بوو له ئامانجه‌کانی حزبواڵ .ئه‌وه‌ش ده‌زانرێت له‌کاتی خۆیدا ده‌وڵه‌تی تورکیا زۆرجار حزبواڵی له دژی پهکهکه به‌کار هێنابوو ئه‌مه‌ش ببووه هۆکاری کوشتنی سه‌دان چاالکوانی مه‌ده‌نی ک��ورد .له ساڵی ()2000دا سه‌رۆکی حزبواڵ حسێن وه‌لی ئۆغلو له‌الیه‌ن پۆلیسی تورک کوژرا .له دوای کوشتنی ئهو حاجی ئینان سه‌رۆکایه‌تی گرتبووه ده‌ست .لهوانهیه ئه‌م رێکخستنه جارێکی تریش چه‌ک هه‌ڵگرێته‌وه و له‌وانه‌شه جارێکی تر له تورکیا توندوتیژی ئیسالمی ده‌ستپێبکاته‌وه. به‌اڵم سیاسه‌تمه‌داره کورده‌کان له زیندانه‌کان مانهوه ،ئه‌مه‌ش دیموکراسیه‌تی تورکیایه .پیاو کوژه‌کان ئازاد ده‌کرێن؛ ئهو سیاسه‌تمه‌دارانه‌ی که به رای گه‌ل هه‌ڵبژێردراون له‌ناو زیندانه تاریکه‌کاندا ده‌هێڵدرێنه‌وه. *په‌رله‌مانتاری پێشووی په‌رله‌مانی ئه‌وروپا
بیروڕا ساڵی یه‌که‌م ژماره 40 دووشه‌ممه 2710/10/27 - 2011/1/17
14
ل������ه‌م چ����هن����د رۆژه‌ی پ��ێ��ش��وودا ع���ێ���راق ل �ه‌ژێ��ر ب���هن���دى ()7ى ن���ه‌ت���هوه عوسمان ئه‌حمه‌د ی��ه‌گ��رت��ووه‌ک��ان رزگ����ارى ب��وو ،ب�ه‌م�ه‌ش ع��ێ��راق لهو گه‌مارۆ ئابوورییه هاته‌ده‌ر که م��اوه‌ى ( )20ساڵه به‌سه‌ر گه‌النى عێراقدا سه‌پاوه له الیه‌ن ئه‌مه‌ریکا و هاوپه‌یمانه‌کانیه‌وه. لێره پێویسته ئهو پرسیاره بکرێت ،ئایا بۆچى ئه‌م سزا نامرۆڤانه‌یه به‌سه‌ر گه‌النی عێراقدا سه‌پا؟ چ ره‌وایه‌تیه‌ک له‌م گه‌مارۆ نامرۆڤانه‌یه‌دا هه‌بوو؟ له رۆژى ()3ى ئابى ()1990دا گه‌النى عێراق له رێى راگه‌یاندنه‌کانى رژێمى به‌عسه‌وه بیستیان که شه‌وه‌که‌ی سوپای عێراق چووهته ناو واڵتى کوه‌یت و داگیرى کردووه ئه‌وکاته‌م باش به‌بیر دێت که له پۆلى ()3ى سه‌ره‌تایى بووم .بهو ته‌مه‌ن ه
رزگاربوونى عێراق له سزاکان منداڵیه‌وه .ههموو رۆژێ موتابه‌عه‌ی هه‌واڵه‌کانم ده‌کرد و ههموو راگه‌یاندنه‌کانى دوونیا (ئه‌وکات ته‌نها له رێگه‌ى رادیۆوه گوێ راده‌گیرا) باسى ئهو داگیرکارییه‌ى رژێمى به‌عس ده‌کرا ،ئیتر هه‌ر ل ه رۆژى راگه‌یاندنى داگیرکارى کوه‌یته‌وه ،گه‌النى عێرق تووشى دڵه‌ڕاوکێ و بیرکردنه‌وه ب��وون له جه‌نگێکى ن�ه‌خ��وازراوى ترى رژێمى به‌عس ،هه‌ر دواى داگیرکردنى کوه‌یت نهتهوه یه‌کگرتوه‌کان گه‌مارۆى ئابورى به‌سه‌ر گه‌النى عێراقدا سه‌پاند و گه‌النى عێراق باجه‌که‌یاندا ،خه‌ڵکى عێراق به گشتى که‌وته دۆخێکى گ��ران و دڵه‌ڕاوکێى ده‌رونیه‌وه ،ئه‌مه‌ش له ئه‌نجامى جه‌نگى رژێمێکى دیکتاتۆرى مل هوڕبوو ،که گه‌النى عێراق هیچ تاوانێکیان نه‌بوو تیایدا ،به‌مه‌ش گه‌النى عێراق تووشى ناخۆشترین رۆژه‌کانى گرانى بوون که له جه‌نگى جیهانى یه‌که‌مه‌وه دۆخى وایان به‌سه‌ردا نه‌هاتبوو .داگیرکردنى کوه‌یت له‌الیه‌ن رژێمى به‌عسه‌وه رێگه‌ى به هێزه‌کانى ئه‌مه‌ریکادا بێنه ناو واڵتانى عه‌ره‌بى که‌نداوه‌وه و به‌ته‌واوى ئه‌مه‌ریکا هه‌یمه‌نه بکات به‌سه‌ر ئه‌م ناوچه ستراتیژییه‌دا. دواى()5م��ان��گ هێزه‌کانى رژێ��م��ى به‌عس ل ه کوه‌یت وه‌ده‌رنران و سوپاى به‌عس ته‌فروتونا کرا، زیانێکى زۆریش به ژێرخانى ئابورى عێراق که‌وت، چونکه چه‌ند هه‌فته‌یه‌ک پێش هێرشى وشکانى
هاوپه‌یمانان له ( )1991/1/17و وه‌ده‌رنانى سوپاى به‌عس ل�ه ک��وه‌ی��ت هێزى ئاسمانى هاوپه‌یمانان ب��ۆردوم��ان��ى چ��ڕى ب�ه‌غ��دا و ه�هن��دێ ش��ارى ترى عێراقیان ک��رد ،ئ�ه‌وه‌ى زۆرت��ر له‌م بۆردومانانه‌دا زیانى به‌رکه‌وت شوێنه مه‌ده‌نیه‌کان بوون .سزاى ئابورى نامرۆڤانه دواى جه‌نگى کوه‌یتیش هه‌ر ب���ه‌رده‌وام ب��وو ،ئه‌مه‌ش به هۆى سه‌رکێشییه‌کى شێتانه و تاکڕه‌وانه‌ى دیکتاتۆرێکه‌وه ب��وو ،ک ه گه‌النى عێراق هیچ تاوانێکیان نه‌بوو تیایدا. س����ه‌ره‌ڕاى ئ��هو ه �ه‌م��وو ن�ه‌ه��ام�ه‌ت��ی��ی�هى ب�ه‌س�ه‌ر گه‌النى عێرقدا هات و سوپاى عێراق ته‌فروتونا ک��را و زۆر خ��راپ توشى دۆڕان ه��ات ،له‌گه‌ڵ ههموو ئه‌مانه‌شدا ،سه‌رۆک و سه‌رانى به‌عس زۆر بێشه‌رمانه ئه‌م جه‌نگه‌یان ناونا (ام و لمعارک/ دایکى جه‌نگه‌کان) .دواى وه‌ده‌رنانى سوپاى به‌عس ل�ه ک��وه‌ی��ت و کۆتایى ج�هن��گ ،گ�ه‌الن��ى عێراق زیانێکى زۆری��ان به‌رکه‌وت و تووشى نه‌هامه‌تى بوون ،به‌اڵم سه‌رۆکى دیکتاتۆرى به‌عس و بنه‌ماڵ ه و داروده‌س��ت��ه‌ک��هى وه‌ک ب �ه‌رزه‌ک��ى ب��ان��ان بۆى ده‌رچون .به‌اڵم دواى کۆتایى جه‌نگه‌که ،گه‌النى عێراق له زۆربه‌ى شاره‌کانى عێراق هه‌ر له به‌سره‌و‌ه تا شاره‌کانى هه‌رێمى کورستان له‌سه‌ره‌تاى ئازارى ( )1991له رژێمى به‌عس راپه‌ڕین و له زۆربه‌ى عێراقدا رژێمى به‌عس رووخ��او ئه‌ونده‌ى نه‌مابوو
واڵتیش دهبێته (النه‌ى شکسته‌کان)* . ئێستاش دواى ده‌رچ��ون��ى ع��ێ��راق ل�ه‌ژێ��ر به‌ندى ()7ى نهتهوه یه‌کگرتووه‌کان ،هه‌ر به‌ده‌ست سزا ئابورییه‌کانه‌وه ده‌ناڵێنێت و له‌الیه‌ن ئه‌مریکاو‌ه داگ��ی��رک��راوه ،ب��ۆ کۆتایهێنان ب��ه‌م نه‌هامه‌تى و داگ��ی��رک��اری��ی �ه ،پ��ێ��وی��س��ت�ه ع�ه‌ق��ڵ��ی�ه‌ت��ى هێزه سیاسیه‌کان به‌ره‌و کرانه‌وه هه‌نگاو بنێت و رۆحى لێبورده‌یى و هاوئامێزى نهتهوه ئایین و بۆچون ه ج��ی��اوازه‌ک��ان ببێته ب��ن��اغ�هى ک���ارى رام��ی��ارى و دواجار سیسته‌مى فه‌رمانڕه‌واى ،به‌مه‌ش ده‌توانرێ سیسته‌مێکى دیموکراتى نیشتمانى هاوبهش له‌نێو ههموو نهتهوه و پێکهاته جیاوازه‌کانى عێراقدا دابمه‌زرێت و کۆتایى به داگیرکارى و نه‌هامه‌تى گه‌النى عێراق بهێنرێت ،پێویسته واڵتانى دراوسێى عێراقیش هاوکارى عێراق بکه‌ن ،له‌م روه‌وه واز له ئه‌جێنداى تایبه‌تى خۆیان بهێنن ،به‌مه‌ش ده‌توانرێت ئه‌خالقى به‌رپرسیارى هه‌رێمى دروس��ت ببێت و ده‌ستێوه‌ردانى ئه‌مه‌ریکا و هه‌یمه‌نه‌کردنى به‌سه‌ر واڵتانى ناوچهکه که‌م بکرێتهوه.
ئهو رژێمه ب�ه‌ت�ه‌واوى بڕوخێت ،ب�ه‌اڵم ئه‌مه‌ریکا جارێکى تر ئه‌م رژێمه‌ى زیندوو کردهوه و به‌ریدای ه خه‌ڵکى راپه‌ڕیو ،رژێمى به‌عسیش به دڕنده‌ترین شێوه به‌ربووه گیانى خه‌ڵک و راپه‌ڕینى گه‌النى عێراقى کپ کرد و له حوکمدا مایه‌وه .وه‌ک دی��اره گه‌مارۆى ئابورى که م��اوه‌ى ( )20ساڵ ه گه‌النى عێراق به‌ده‌ستیه‌وه ده‌ناڵێنن ده‌ره‌نجامى سیاسه‌تێکى چه‌وتى شه‌رخوازانه‌ى رژێمى به‌عس ب��وو ،ده‌ره‌ن��ج��ام��ى ئهمه گ�ه‌الن��ى ع��ێ��راق تووشى نه‌هامه‌تى هاتن ،به‌اڵم رژێمى به‌عس ماوه‌ى ()12 س��اڵ وه‌ک خ��ۆى م��ای�هوه ،هه‌تا به داگیرکردن ع��ێ��راق ل�ه الی �هن ئ�ه‌م�ه‌ری��ک��اوه کۆتایى پێهات. هه‌ر له سه‌ره‌تاوه تا ئێستا هیچ ره‌وایه‌تیه‌ک له‌م گه‌مارۆ نا مرۆڤانه‌یه‌دا نهبووه .ئێستا کاتێک ئ�ه‌م سزایه له‌سه‌ر عێراق هه‌ڵده‌گیرێت ،گه‌النى عێراق به‌ده‌ست داگیرکارى ئه‌مه‌ریکا و تیرۆره‌و‌ه ده‌ناڵێن ،س���ه‌ره‌ڕاى ئه‌مه‌ش زۆرب �هى دانیشتوانى عێراق به‌ده‌ست هه‌ژارییه‌وه ده‌ناڵێنن ،بگره له‌ژێر هێڵى هه‌ژاریشه‌وه‌ن ،ئهمه له کاتێکدایه که عێراق واڵتێکى زۆر ده‌وڵه‌مه‌نده؟ ئه‌زمونى به‌عس ئهوهى بۆ سه‌لماندین .هه‌رکاتێک عه‌قڵیه‌ت و هزرى * النه‌ى شکسته‌کان (اوکارالهزیمه) رامیارى دروست و به‌جێ نه‌بوو ،به‌ئاگر و ئاسن ناوى کتێبى یه‌کێک له سه‌رکرده‌کانى فه‌رمانڕه‌وایى دیکتاتۆر و تاکڕه‌و به‌سه‌ر میلله‌تدا به‌عسه به ناوى(هانى الفکیکى)یه. سه‌پا ،ئ �ه‌وا سیسته‌مى فه‌رمانڕه‌وایى و دواج��ار
(واعیزه‌کان ـ ئیسالمى ـ عیلمانى) عه‌وداڵى ناز و نیعمه‌تن زۆرن ئ �ه‌وان �هى ک�ه ژیانى خ��ۆی��ان ت���ه‌رخ���ان ک����ردوه بۆ ئ���ام���ۆژگ���ارى و رێ��ن��م��ای��ى خ �ه‌ڵ��ک��ى ،ب����ه‌اڵم خ��ۆی��ان ل ه غالب هه‌ورامى ب���ی���رک���ردوه ب���ه ئ���اراس���ت���هى چاوه‌کانیان راس��ت و چه‌پ ئامۆژگارى ده‌که‌ن ،به‌دۆزه‌خ خه‌ڵکى ده‌ترسێنن ئه‌گه‌ر روو بکه‌ن‌ه دونیا و به‌دواى ناز و نیعمه‌تدا بگه‌ڕێن و به به‌هه‌شتیش موژده‌یان ده‌ده‌نێ ئه‌گه‌ر دان به‌نه‌بوونى و هه‌ژاریه‌کى تاسه‌ر ئێسقاندا بگرن ،لێره‌دا مه‌به‌ستمان پیاوانى ئاینیه ،چ ئهوانهى له ناو پارت و الیه‌نێکى ئیسالمى دان چ ئهوانهى که سه‌ر به الیه‌نێکى عیلمانین ،ههرچهنده مامۆستاى ئاینى نه‌ده‌بوو ببوای‌ه به ئه‌ندام له الیه‌نى عیلمانیدا ،چونکه ئاین و عیلمانیه‌ت جیاوازیان ئاسمان و رێسمانه ،ب �ه‌اڵم حزبه عیلمانیه‌کانى الى خۆمان بۆ له ده‌ستنه‌دانى جه‌ماوه‌ره‌که‌یان
راڤ��هى عیلمانیه‌تیان وه‌ک خ��ۆى ن �ه‌ک��ردووه ،بۆ نمونه حزبى عیلمانى ههیه مه‌راسیمى مه‌ولود نامه‌ى پێغه‌مبه‌ر (د.خ) ئه‌نجام ده‌دات و قوربانى و (نه‌زر) بۆ چاک بونه‌وه‌ى نه‌خۆش ده‌کات ،یان بوونى رێکخراوى (یه‌کێتى زانایانى ئاینى) سه‌ر ب ه حزبێکى عیلمانى... ل���ه‌م واڵت����هى ل �ه‌م �ه‌ڕ خ��ۆم��ان ه �ه‌م��وو شتێک تێکچوو‌ه بولبول به ده‌نگى کونده‌په‌پوو ده‌خوێنێت و کونده‌په‌پووش ب��ووه به ک �هن��ارى ....له‌وانه‌ی ه تێکچوونى بارودۆخێکى سیاسی و کۆمه‌اڵیه‌تى و ئاینى وه‌ک ئهوهى ئێستا ده‌یبینین بۆ سوڵتانه‌کان سودێکى باشى هه‌بێت .عیلمانیه‌کان له ئیسالمیه‌کان خۆیان به موسڵمانتر ده‌زان���ن ،هه‌مان مه‌راسیم ه ئاینیه‌کان وه‌ک ئیسالمیه‌کان جێ به‌جێ ده‌که‌ن، وه‌ک حه‌ج و عومر‌ه و مه‌ولود و نه‌زر .له فه‌رهه‌نگى عیلمانیه‌تدا هیچ رێوڕه‌سمێکى ئاینى به‌دى ناکرێت هه‌ر ئاینێک بێت ،به‌اڵم خۆڵ له‌چاوکردن و ل ه خشته‌بردن ئامانجى ئه‌م جۆره په‌یڕه‌وکردنه‌یه ،حزبى
عیلمانى وا ههیه ئه‌گه‌ر عیلمانیه‌ت‌ه عه‌یار ()24 یه‌که‌ى نیشانى ته‌نها جه‌ماوه‌ره‌که‌ى خۆى بدات ئه‌وا له که‌مترین ماوه‌دا تووشى ئاشبه‌تا ڵ ده‌بێت ،به‌اڵم رهوشى (ئه‌نتیمۆن)یان گرتووه له بارێکدا تفتن و له‌بارێکى تردا ترشن... ئ��ه‌وه‌ى ئامانجه ل �ه‌م نوسینه‌دا ئ�ه‌وه‌ی�ه بینیمان چ���ۆن م��ام��ۆس��ت��ای��ان��ى ئ��ای��ن��ى ل �ه مینبه‌ره‌کانى مزگه‌وته‌و‌ه باسیان له زوهدو دونیا نه‌ویستى ده‌کرد، به‌اڵم ئێستا به ده‌نگى ه�ه‌ژار و نه‌داره‌کان بوون ه ئه‌ندام په‌رله‌مان له په‌رله‌مانى عێراق و مانگان ه م��ووچ�هی�ه‌ک��ى ( )32700000وه‌رده‌گ�����رن و ل ه په‌رله‌مانى کوردستانیش شتێک ل��هوه که‌متر وه‌رده‌گرن و ئیتر نه‌باسى زوهد ماو نه‌باسى دانگرتن به هه‌ژاریدا مایه‌وه ،بهو مامۆستا ئاینیان‌ه ده‌ڵێم ده‌رون و ویژدانیان مورتاح‌ه که رۆژانه‌که‌یان له ملیۆنێک دی��ن��ار زی��ات��ره ،مۆنیکاى (درع) و (حصانه) و پاسه‌وان و ڤێال هیچ نرخێک بۆ زوهد و دونیانه‌ویسى ده‌هێڵێته‌وه؟؟!!
په‌یامێک بۆ ئهو ژنه ته‌نیایه‌ى باسى ل ه خۆشه‌ویستى ده‌کرد ته‌نیایى ئهو دونیا تاکه‌ی ه که زۆربه‌ی کات مرۆڤه‌کان ده‌گه‌ێنێته پله‌ی بااڵ ،به‌اڵم په‌رێز سابیر م����رۆڤ ن��ات��وان��ێ ب �ه‌رگ �هى دڕنده‌یى هه‌سته‌کانى بگرێت، ب��ۆی �ه ن��اچ��ار ده‌ب���ێ ک��رن��ۆش به‌رێت بۆ بونه‌وه‌ره‌کانى نێوخۆیى و په‌نا ده‌بات ه به‌ر دورکهوتنهوه لهو دنیا خه‌یاڵیه‌یی که ناوى ناوه هاوڕێ یان خۆشه‌ویستى .بهناوى پێکهێنانى هاوسه‌رگیرى یاخود په‌یوه‌ندى سێکسی ،ئه‌مه‌ی ه ه�ه‌ڵ�ه‌ک��ان��ى م���رۆڤ ک��ات��ێ دور ده‌ک �ه‌وێ��ت �هوه ل ه ته‌نیایى. ههمیشه ش �هی��داى ته‌نیایم ،چونکه ئه‌وکات ه که ته‌نیابم هه‌ست ده‌که‌م ده‌ژیم هه‌رکاتێ دنیای ته‌نهایى به‌جێده‌هێڵم ئیتر ده‌ک�ه‌وم�ه ن��او لیتاوى ئ �ه‌م جیهانه‌وه ،ه�ه‌م��وو شته بااڵکانم ل�ه ده‌س��ت ده‌ده‌م ،ئیتر وه‌ک زۆربه‌ى مرۆڤه‌کانى ئه‌م واڵته ناچارده‌بم بکه‌ومه درۆکردن و قۆڵبڕین و وشه‌ى راستیم له‌بیر ده‌چێته‌وه و ناچارده‌بم ههموو که‌سێکم به‌درۆ خۆش بوێت و ده‌بێت به درۆ ساڵو له که‌س ه ناشرینه‌کان بکه‌م ،گوێ بۆ ئهو سه‌ماکه‌رانه بگرم که به‌شان و باڵى جه‌الده‌کاندا ه�ه‌ڵ��ده‌ده‌ن ،ده‌بێت گوێ بۆ ئهو پیاوه ره‌زا قورسانه بگرم که جنێو به له‌شفرۆشه‌کان ده‌ده‌ن ،ب�ه‌اڵم ئه‌گه‌ر بۆخۆیان بلوێ رۆژانه سه‌دان له‌ش ده‌کڕن و ئاماده‌ن نانى ههموو دنیا ببڕن بۆخۆیان بیدهنه کڕینى له‌ش. ئه‌بێ گوێ بۆ زۆرێ��ک لهو مه‌الیانه بگرم ک ه له‌مینه‌به‌ره‌کانى مزگه‌وته‌کانه‌وه ب��اس له‌خوا و پێغه‌مبه‌ره‌کان ده‌که‌ن که خۆیان بۆیان رێکبکه‌وێ رهنگه کچى سه‌ر بێشکه‌ش له خۆیان ماره بکه‌ن و بۆیان بکرێ سه‌دان که‌نیزه و خزمه‌تکار ده‌گرن. ئه‌بێت گوێ له س�ه‌دان کوتاڵ ف��رۆش ،شوش ه فرۆش و ئهو ههموو بازاڕه بگرم که رۆژ تا ئێواره زۆرینه‌یان قۆڵى ئه‌م و ئهو ده‌بڕن و ئافره‌تى ئه‌م مه‌مله‌که‌ته ن�ه‌م��اوه ده‌ستى بۆ نه‌به‌ن و له ژێر
ناوی شت کڕین و قه‌رزدا ته‌عه‌دایان لێ نه‌که‌ن و ن��ی��وه‌ڕۆى هه‌ینیه‌کانیش یه‌که‌م که‌سن ده‌چن ه مزگه‌وته‌کان به‌ناو بۆ نوێژ و خوا په‌رستی .ده‌بێت گوێ له زۆرێ��ک لهو ژنانه بگرم که هه‌میش ه خ�ه‌ری��ک��ى چ��اڵ هه‌ڵکه‌ندنن ب��ۆ ه��اورێ��ک��ان��ی��ان و ته‌نیا خه‌ریکى قسه‌بردن و قسه هێنانن ،هه‌میش ه خه‌ڵوزه‌کۆنه‌کان ده‌گه‌شێننه‌وه بۆ ئ��اژاوه‌گ��ێ��ڕان. ده‌بێت گوێ بۆ ئهو پزیشکه دۆڕاوان �ه بگرم ک ه پیشه ئه‌خالقیه‌کانیان له‌ده‌ستداوه و ئێواران له‌سه‌ر مێزى یانه‌کان قومار ده‌که‌ن و ده‌یدۆڕێنن. ئ����اى ل����ه‌م ج��ی��ه��ان �ه ئ����اى ل����ه‌م رۆژگ�������اره ک ه تێیکه‌وتین ...ل�ه‌م جیهانه ههمیشه کۆاڵنه‌کان ودوک���ان���ه‌ک���ان داخ�����راون س���از و ک�ه‌م��ان��چ�ه‌ک��ان بێده‌نگن ،...جیهانێک که هه‌ینیه‌کان له‌جیاتى باران خوێن ده‌بارێ شه‌قامه‌کانیش بێزاریه .بۆی ه ههمیشه که ته‌نیا ئه‌بم کۆاڵنه‌کان ههموو رازاوه‌ن و منداڵه به‌ریئه‌کان ههموو شه‌وێکیان به‌راته و کۆاڵن به کۆاڵن ده‌گه‌ڕێن و خه‌ریکى کۆکردنه‌وه‌ى کشمیش و نقوڵن و دوکانه‌کان کراوه‌ن و ئهوانهى شت ده‌ف��رۆش��ن وه‌ک گاندى و ئیمامى عه‌لین، ئهوانهى من له‌گه‌ڵیان ده‌خوێنم بافلۆف و فرۆید و دیستۆڤسکى و شوبنهاوه‌ر و هایدگه‌رن دراوسێکانم مه‌نسورى حه‌الج و ههموو کرێکاره هه‌ژاره‌کانى سه‌ده‌ى رابردون ،ئهوانهى من له‌گه‌ڵیان نۆیژ ده‌که‌م ئه‌بوزه‌رى غه‌فارى و به‌اللى حه‌به‌شى و عه‌مارى کوڕى یاسره و شاعیره‌کانى ناو ئه‌م جیهانه‌ش ل ه خانه‌قه‌کاندا سه‌رقاڵى هۆنراوه‌ن و نالى و مه‌حوی ه�ه‌م��ی��ش�ه خ �ه‌ری��ک��ى س��ۆف��ی��گ�ه‌رێ��ت��ی��ن .ئ��ای��ا ئ�ه‌م جیهانه‌ى که‌منى تێدام جیهانێکى فه‌نتازیه .ئه‌بێ له‌م جیهانه ژنه‌کان کێ بن ئه‌بێ له‌م جیهانه‌دا ژن چۆن بێت ،ئه‌بێ له‌م جیهانه‌دا ژن کام بونه‌وه‌ر بێت تۆ بڵێیت له‌م جیهانه‌دا ژن نه‌بێت .چونک ه ته‌نها ژنه توانیویه‌تى ئه‌م بونه‌وه‌رانه بێنێته سه‌ر ئه‌م ئه‌ستێره‌یه .کاتێک ته‌نیام جیهان زۆرکپ و بێده‌نگه ته‌نها ه��اژه‌و هۆژى ده‌رون��م ئه‌مگریێنێ،
به‌اڵم کاتێ ته‌نیاییم لێ ئه‌سێننه‌وه جیهان ده‌بێت ه شوێنى سه‌وزه فرۆشه‌کانى به‌رده‌م مزگه‌وتى گهوره و هه‌ر یه‌کێک له ئاوازێ ده‌خوێنێ ،ژاوه‌ژاوێکى ب��ێ س �ه‌ر و ب��ه‌ره .ل�ه ته‌نیاییدا ه�ه‌م��وو ده‌ش��ت و دره‌خته‌کان ،به‌رده‌کان ده‌بنه تابلۆیه‌ک که هیچ هونه‌رمه‌ندێک ناتوانێ وێنه‌ى بکێشێ ده‌توانن ئاواز بۆ هه‌زاره‌ها گۆرانى بژه‌نن. خ��ۆش �ه‌وی��س��ت��ى ل����ه‌م ج��ی��ه��ان �ه‌دا س����ه‌رى خ��ۆى هه‌ڵگرتوه و بۆ ههمیشه فاتیحاى خۆى به‌ده‌ستى خ��ۆى خ��وێ��ن��دووه ،ه �ه‌م��وو الف��ی��ت�ه‌ک��ان��ى م�ه‌رگ��ى خ��ۆى ب�ه ده‌س��ت��ى خ��ۆى ن��وس��ى و جارێکى دیک ه ناگه‌ڕێته‌وه .به‌اڵم خۆشه‌ویستى له‌دنیاى ته‌نیایم هێشتا له‌دایک نهبووه و به‌ژانه بۆ ئ �ه‌وه‌ى بێت ه سه‌ر ئه‌م زه‌مینه ئاخۆ ئهو به‌خته‌وه‌ره کێیه؟ ک ه یه‌که‌م که‌س له باوه‌شى ده‌کات .خۆشه‌ویستى له‌م جیهانه‌ى من نامه‌کانیان به‌خوێن ده‌نوسن نه‌کا رۆژێک له رۆژان کاڵ بێته‌وه ،خۆشه‌ویستى لێره سێکس نیه ،به‌ڵکو مرۆڤى بااڵیه ههموو ئاکار‌ه به‌رزه‌کانن خۆشه‌ویستى ته‌نها بۆ ک��وڕ و کچ ه گه‌نجه‌کان نیه ،به‌ڵکو خۆشه‌ویستى خۆشه‌ویستی ه بۆ نیشتمان خۆشه‌ویستیه بۆ گوڵ بۆ شه‌قامه‌کان ب��ۆ ک��ۆاڵن �ه‌ک��ان خ��ۆش�ه‌وی��س��ت��ی�ه ب��ۆ م���ن���دااڵن و خۆشه‌ویستیه بۆ ژن ،وه‌ک مرۆڤه‌کان خۆشه‌ویستی ه بۆ ئهو خواوه‌نده‌ى که هه‌موومانى دروستکرد .له‌م دنیایه‌دا شه‌مشه‌مه‌کوێره‌کان خۆیان ناشارنه‌وه، هه‌وره‌کان ههمیشه چاودێرى باران ده‌که‌ن ،بارانیش به‌خواستى دار و گوڵه‌کان ده‌ک���هن ،گه‌نمه‌کان ههمیشه سه‌وزن گوڵه‌گه‌نمه‌کانیش پڕپڕن وه‌ک حه‌وت ساڵه‌هاته‌که‌ى حه‌زره‌تى یوسف له‌م واڵته‌دا ته‌رازوه‌کان الریان له‌بیرنه‌ماوه ،کانیه‌کان هه‌میش ه شه‌یداى ئاسکه‌کانن ل�ه‌م واڵت �ه‌دا راو نه‌ماوه ن ه راوه ژن ،ن �ه راوه ئ���اژه‌ڵ و ن �ه راوه سوێسک، له‌م واڵته‌دا هه‌رگیز پێغه‌مبه‌ر نه‌هاتووه ،چونک ه ده‌مێکه حه‌زره‌تى مه‌هدى هاتووه کۆتایى به‌هه‌موو خراپه‌کاریه‌کان هێناوه.
واعیزه‌کان و سوڵتانه‌کانیان تا چوار ژن بهێنن هیچ گرفتێکى تێدا نییه ،به‌اڵم گه‌نجێکى هه‌ژار ئه‌گه‌ر له‌سه‌ر رێگا نیگایه‌ک له ئافره‌تێک بکات ئه‌وا لۆم‌ه و سه‌رزه‌نشت ده‌کرێت ،گه‌نجه‌ک‌ه پاره‌ى نیه ژن بهێنێت ،واعز و سوڵتانه‌کانیش وه‌ک هارون ه ره‌شید خاوه‌نى ده‌یان که‌نیزه‌ک و سێ چوار ژن بن قه‌یدى نیه له‌سه‌ر حیسابى سامانى گشتى بوونه‌ت ه خاوه‌نى ئهو ههموو ناز و نیعمهته.. مامۆستاى ئاینى هه‌بوو پێش ئهوهى ببێته ئه‌ندام په‌رله‌مانى مووچه‌خۆر وتاره‌کانى هێنده گه‌رم بوون باروتیان ئاگرده‌دا باسى له ناعه‌داله‌تى کۆمه‌اڵیه‌تى و نهبوونى کاره‌با و ج��اده و حه‌رامى گۆرانى و هه‌جووى هونه‌رمه‌ندان ده‌کرد ،به‌اڵم ئێستا نغرۆى ئهو ناز و نیعمهته بووه و لهو شاره‌ى که ئهو وتارى لێ ده‌دا حزبى ده‌سه‌اڵت له په‌رله‌مان ته‌عینى کرد و پله‌ى گه‌رماى وتاره‌کانى دابه‌زاند بۆ ( )20پل‌ه ژێر سفر و چووه سوڕى (متبوون)هوه ،ئه‌ندام په‌رله‌مانى الیه‌نێکى ئیسالمیش ک�ه مانگانه موچه‌که‌ى
( )32700000دینار‌ه ئ�هو ژیانى دونیایه‌ى ک ه ئ �هو له وتاره‌کانیدا بێ بایه‌خ سه‌یرى ده‌ک��رد و ده‌یگوت (وم��ا حیا‌ه الدنیا اال لهو ولعب) ئێستا ( )30پل‌ه له سه‌روى هه‌ژارانه‌و‌ه ژیان ده‌گوزه‌رێنێت نه‌مان بیست بڵێن لهو مووچه‌ی‌ه مانگانه شتێکى بۆ ه �ه‌ژاران ته‌رخانکرد ....ده‌یانگوت به هارونه ره‌شید ئه‌م ههموو ناز و نیعمه‌ت و که‌نیزه‌ک و ژنه‌ى بۆ چیه؟ واعیزه‌کانى هارونیش ده‌یانگوت تا هارون بارودۆخى باش بێت و خۆش که‌یف بێت ئ�ه‌وا بۆ ژێرده‌سته‌کانیشى باشه ،چونکه ژیانى ه��ارون به‌ستراوه‌ته‌و‌ه به ژیانى ژێرده‌سته‌کانیه‌وه. بیریان ده‌خه‌مه‌و‌ه که جارێکیان پێغه‌مبه‌ر (د.خ) و ئه‌بوبه‌کر و عومه‌ر هه‌رسێکیان له‌برسێتیا له ما ڵ هاتن‌ه دهرهوه و پێکهوه چون بۆ ماڵى ئه‌بو ئه‌یوبى ئه‌نسارى تا له‌وێ تێر ببن ،ئه‌مه‌ش ئهو سه‌رکردانه‌ى ئیسالم بوون که ئێوه به تۆزى پێیان ناگه‌ن و دونیا نه‌ویستى الى ئهوانه نه‌ک الى ئێوه.
کۆترى ئازادى سه‌رۆک ئ���ه‌م ه �ه‌رێ��م �ه ب��ۆت� ه پ���ای���ز و ه�����ه‌ۆ س���ات ن���ا س��ات��ێ��ک گ���ه‌اڵى زه‌ردى ه���ه‌ڵ���ده‌وه‌رێ.. رێبوار ئ����هو گ����واڵن����هى ئ��ێ��وه یى ه ل ه هه‌رز ک���ه ل���ه‌ژێ���ر س��ێ��ب �ه‌رى دار خ���ورم���اى س���ه‌رو چ���او دڕک�����اوى ش��ن�هی��ان ده‌کرد و شه‌ونمى لێویان به‌گه‌رووى وشکى ژیان ده‌به‌خشى ..ئێستا خه‌ریکه له‌ژێر پێدا پێخاوست ده‌ب��ن و ده‌پ��ڕوک��ێ��ن کانى س��ازگ��ار و ن��ازدارى ئه‌م هه‌رێمه کاتێ یه‌کیان ده‌گرت و شه‌پۆلى زه‌ریایان پێکده‌هێنا ...مه‌به‌ستیان بوو ..سته‌م له‌گه‌ڵ خۆیاندا رابماڵن ،به‌اڵم ئێستا سته‌م باڵى کێشاوه به‌سه‌ریاندا و هه‌موویان وشک بوون.. ماڵوێرانى و نه‌گبه‌تییه ،دڕک بکرێته دیارى و ب��درێ��ت ب�ه‌ده‌س��ت ئ��ازی��زان �هوه ...به‌دبه‌ختیی ه ئاسمان قه‌ده‌غه بکرێ و په‌ڕ و باڵى مه‌له‌کان بشکێن !..ت�ه‌راوب��ل��ک�هى ئ �ه‌م هه‌رێمه ههموو که‌س فریو ده‌دات ..هه‌ر ده‌ڕۆن و نایگه‌نێ.. وێڵن به‌دواى قومێ ئاوى ئازادیدا ،که سه‌روبنى بۆ نییه. ئ �هى ئ���ازادى ت��ۆ له‌کوێى ،ب�ه ک��ام بیابانى نه‌گریسدا رۆچوویته خ��وارێ ..ی��ان تۆیشیان له که‌لله‌یه‌کى بۆشى هه‌زار ساڵه‌دا قۆڵبه‌ست ک��ردووه و پ �ه‌رده‌ى ره‌شى چاوه‌ڕوانى مه‌رگیان به‌سه‌ردا داوى..؟ تۆیشیان ک��رد ب �ه ه �هن��اره شرینه و لیکى ده‌م��م��ان ده‌ب��ێ وه‌ک دیجله و ف��وڕات بۆ تۆ بتکێ.. تۆیشیان کرد به یاسا و ده‌بێ شه‌یداکانت هه‌ر له دووره‌وه سیاچه‌مانه و حه‌یران و الوک و هۆره‌ت بۆ بکه‌ن ..ژن و پیاو ..ته‌نانه‌ت منداڵ و ساواکانیش ..تامه‌زرۆى گه‌ڕانه‌وه‌ت ده‌که‌ن. بوویت به به‌فرى ئاڵتونى و ه�ه‌ر به ئاسمانى بارینته‌وه ..کڵۆ ..کڵۆ کۆت ده‌که‌نه‌وه.. وه‌ک هه‌مووشتێکى ئه‌م واڵته سه‌رت ده‌که‌ن
به چاڵى تاریکیدا و ناهێڵن رۆشنایى ببینى!.. ئاده‌م و حه‌وا حه‌زیان له ئ��ازادى بوو ،بۆیه ل ه دارى به‌هه‌شتیان خ��وارد ..ب�ه‌اڵم ئهو ئازادییه ت��وڕى دان��ه س �ه‌ر زه‌وى ..ل �ه‌وک��ات �هوه م��رۆڤ هه‌ر وێڵه به‌دواى ئازادیدا و نایدۆزێته‌وه ..به‌ر چنگى خه‌لیفه‌کان که‌وتووه ..ته‌نیا بۆخۆیان ب ه ره‌واى ده‌بینن ..وه‌ک گیاى نه‌مرى بێى و هه‌تا هه‌تایه به هۆیه‌وه بژین!.. ئ���ازادى ت��ۆ ب��ووی��ت�ه نه‌هه‌نگێک و خوێنى هه‌مووانت هه‌ڵ لوشى و رووت ک��رده گه‌روى گ�ه‌وره‌ک��ان�هوه ،له‌وکاته‌وه‌ى که قابیل خوێنى هابیلى رش��ت و ت�ه‌رم�ه‌ک�هى ل�ه ک��ۆڵ��ى خۆى ن���ا ،ئ��ێ��م�ه‌ش خ��وێ��ن ب��ۆ ت��ۆ ئ �ه‌ڕژی��ن و چ ل ه خه‌ونه‌کانمانا داره‌مه‌یتى تۆ وا له‌سه‌ر شانمانه و به‌ره‌و کۆشکى سه‌رکرده‌کان ..به‌ڕێت ده‌که‌ین. ئه‌وان له‌وێ وه‌ک الشه‌ى فیرعه‌ونه‌کان جه‌رگ و دڵت ده‌رده‌که‌ن و دواتر مۆمیایت ده‌که‌ن. ئه‌هرامێک له کۆت و به‌ندى یاسا بونیات ده‌نێنن و ده‌روازه‌ک �هی��ش��ى ه�ه‌ر خۆیان ده‌یزانن و ک��ه‌س ن��ات��وان��ێ وه‌ک ن��زگ�هی��ش س �ه‌ردان��ت بکات!.. دوێ���ن���ێ خ���ه‌ون���م دى ب���ه س����ه‌رۆک����هوه ،ل �هو خه‌ونه‌مدا سه‌رۆک کۆترى ئازادى به‌م هه‌رێمه‌دا ه���ه‌ڵ���ده‌دا ..ب���ه‌اڵم چ کۆترێک ته‌نیا جارێکیش نه‌یتوانى ل ه جێى خۆى باڵه‌فڕه بکات.. سه‌یرم پێ هات ئه‌م کۆتره‌ى سه‌رۆک بۆ نافڕێت..؟ وتم دیاره زه‌رنه‌قوته‌یه و تازه له هێلک ه جوقاوه ،وه‌ل��ێ ئه‌فسوس کۆترێکى ت�ه‌واو بوو، ب����ه‌اڵم ده‌س��ت �ه‌م��ۆى واژووی��������ه‌ک��������ى ده‌س����������ت����������ى س���ه‌رۆک بوو..
پرسی چه‌تر پرسی چه‌تر ،پانتاییه‌ک ه (چه‌تر) بۆ گوزارشتکردنی رای ئێوه‌ی هاواڵتی ره‌خساندوو ه تا ئازادان ه لێرهوه هه‌ر هه‌فت ه و له‌سه‌ر پرسێکی گه‌رم بۆچوونی خۆتان بخه‌نه‌ڕوو. پرسى ئه‌مجار‌ه تایبه‌ت ه ب ه ڕاى ئێوده‌رباره‌ى (ئهو بارگرژیه‌ى که‌وتۆت ه نێوان زانایانى ئاینى و هونه‌رمه‌ندان و ئه‌دیبان چیی ه و ده‌بێت چۆن چاره‌سه‌ر بکرێت)
د.روخ����ۆش غ��ه‌ری��ب ـ راوێ��ژک��ار و خاوه‌نى سه‌نته‌رى هۆڵه‌ندى بۆ گه‌شه‌پێدانى مرۆیى /له‌وه‌ته‌ى بیر و ب��اوه‌ڕى ئاینى هاتوه‌ت ه پێشه‌و‌ه له‌ناو به‌شه‌ریه‌تدا به‌رده‌وام گفتوگۆ ههبووه ل ه نێوان ئاین و علمانیه‌ت ،ئه‌مه‌ش ئاسایی ه و ب�ه‌رده‌وام��ی��ش ئه‌بێت ،ب��ڕوام ب ه گفتۆگۆکردن هه‌ی ه له‌سه‌رى،چونک ه بیروڕاى جیاواز هه‌ی ه و هه‌ریه‌ک له روانگه‌یه‌که‌و‌ه سه‌یرى شته‌کان ده‌کات ،به‌اڵم بڕوام ب ه بڕیارى موتڵه‌ق نی ه له‌سه‌ر قه‌ده‌غ ه کردن. زانا ره‌سوڵ ـ شێوه‌کار /کێشه‌ک ه له‌وه‌وه‌ی ه ک ه مه‌الکان ده‌ستێوه‌ردان ل ه هونه‌ر و ئه‌ده‌بدا ده‌که‌ن ،به‌اڵم ده‌کرێت هونه‌ر و سیاسه‌ت و دین هه‌ریه‌ک بچنهوه شوێن ه راستیه‌کانى خۆیان ،کێشه‌ک ه له‌وه‌دای ه تائێستا ده‌سه‌اڵتى ته‌شریعى دین تێکه‌ڵ کراوه ،ههموو مه‌الکان بۆیان هه‌ی ه قسه‌بکه‌ن له‌سه‌ر چى باشه‌و چى خراپه ،چى ئه‌خاڵقى کۆمه‌ڵگای ه و چى ئه‌خالقى نیه ،ده‌بێت ئه‌وان ه جیا بکرێتهوه ،ئینجا ده‌توانێت هونه‌رو ئه‌ده‌ب ئازاد بێت ،ئه‌وکات ه رێگرى ده‌کرێت لهو مه‌ال به‌ڕێزان ه بۆ ئ�ه‌وه‌ى نه‌توانن بهناوى دینه‌و‌ه ههموو شتێک حه‌رام بکه‌ن یان حه‌اڵڵى که‌ن ،ئه‌وان ده‌توانن ل ه رووى رۆحیه‌وه مرۆڤى کورد به‌ره‌و شوێنێکى رۆحیمان به‌رن ،چونک ه لهو رووه‌و‌ه پێویستن. مریه‌م ئه‌حمه‌د ـ رۆژهه‌اڵتى ـ مامۆستا/ئهو شتانه‌ى که مه‌ال خه‌ریک ه ده‌ستورى شه‌رعى له‌سه‌ر داده‌نێت ،هه‌رگیز ل ه ئیسالمدا نهبووه ،دواتریش ده‌ڵێن ئیسالم وتى کوا لهو کاته‌دا ئه‌مان ه ههبووه ،ههموو ده‌ستکردن و ل ه خۆیانهوه ده‌ریده‌که‌ن ،به‌ته‌واى رێزم بۆ هه‌موویان و تهواوى ئاینه‌کان، ئهو بیرو باوه‌ڕ‌ه به‌رنه‌و‌ه بۆ ناو مزگه‌وته‌کانى خۆیان ،نه‌یکه‌ن ب ه یاساى گشتى ،ل ه ت �ه‌واوى دونیا دین و ئه‌قید‌ه له‌سه‌ر جێگه‌ى خۆیه‌تى وله‌مالشه‌و‌ه قنون و یاسا شتێکى تره ،ئیسالم ئهوانهى دایناو‌ه بۆ ئهو ئه‌وکات ه باشبوه،ئێستا ئێم ه ل ه قه‌رنى بیستویه‌که‌مدا زینده‌گى ده‌که‌ین ناتوانین بگه‌ڕێینه‌و‌ه بۆ چوار هه‌زار ساڵ له‌مه‌وبه‌ر ،ئه‌گه‌ر ئه‌وان بهێڵن ئیشى خۆمان بکه‌ین ئێمه‌ش لێده‌گه‌رێن ئه‌وان ئیشى خۆیان بکه‌ن ئه‌گه‌رنا ئهوه به‌ربه‌ره‌کانێیه‌ک ه هه‌تا دونیا دونیا بێت ئیدامه‌ى ههیه. په‌روین ـ مامۆستا /نابێت ئهو شتان ه تێکه‌ڵ بکرێن ،هونه‌ر و ئه‌ده‌ب و سیاسه‌ت و دین هه‌ر یه‌ک ه به‌ڕێگه‌ى خۆى ،هونه‌ر بۆ خۆى شتێکى زۆر جیاواز و ناسک ه و گوزارشت ل ه ناخى مرۆڤ خۆى ده‌کات و په‌یوه‌ندى ب ه دینه‌و‌ه نیه.
ئیبراهیم ئه‌حمه‌د ـ ئاماده‌کارو پێشکه‌ش کارى به‌رنامه‌ى میلۆدى ل�� ه ک���وردس���ات /ه��ون �ه‌ر جیهانێکى زۆر تایبه‌ت ه و ده‌بێت ده‌سه‌اڵتێکى س �ه‌رب �ه‌خ��ۆى ه�ه‌ب��ێ��ت دوور ل � ه ه�ه‌ر ده‌س��ت��ێ��وه‌ردان��ێ��ک و قۆستنه‌وه‌یه‌ک ب��ۆ ب���ه‌رژه‌وه‌ن���دى هه‌ر سیاسه‌تێک یان دیانه‌تێک کارى خۆى بکات ،ده‌بێت واز ل ه هونه‌رمه‌ند بهێنرێت ئازادان ه بیر بکاتهوه ،بۆی ه الى ئێمه داهێنان نیه ،چونک ه زۆربه‌ى شته‌کان قۆرخ کراون هونه‌رمه‌ند نهیتوانیوه چ ل ه ڕوى سیاسی و چ ل ه روى دینیه‌و‌ه کاربکات. ه��ی��وا ج��ه‌م��ال ـ ڕۆژن����ام����ه‌وان/ ب �ه‌ش��ێ��ک ل��� ه ه���ۆک���اره‌ک���هى لێک نه‌گه‌شتنه ،به‌شێکیشى ئ��هو هێزه ئاینیه‌ی ه ک ه هه‌یمه‌نه‌ى کردوه به‌سه‌ر هه‌رێمى ک��وردس��ت��ان ،قس ه نه‌کردن له‌سه‌ر شته‌کان واتا ته‌عبیر کردنه ل ه کۆمه‌ڵگیه‌کى خه‌وتوو ب ه پێچه‌وانه‌شه‌و‌ه کاتێک قسه ل ه سه‌ر شته‌کان ده‌که‌ن ئیتر مه‌الکان بێت یان خه‌ڵکانى تر واتا ئاگادارى ئهو شتانه‌ن ک ه باڵو دهبنهوه ، ،تا خه‌ڵک هه‌بێت و شت باڵوده‌کرێته‌و‌ه شکات هه‌ر ده‌کرێت و قسه‌ش هه‌ر ده‌کرێت ،گرنگ دادگاکانن ک ه پێویست ه که‌سیک ک ه ل ه دادگادا قس ه ل ه سه‌ر شیعرێک یان تابلۆیه‌ک ده‌کات شاره‌زایى تێدا هبێت واتا شاعیر بێت یان هونه‌رمه‌ند ،نه‌ک دادوه‌رێک ک ه ل ه شیعر یان هونه‌ر شاره‌زایى نه‌بێت و به‌هۆى یاسایه‌کى وشکه‌و‌ه که‌هى سه‌رده‌مى به‌عس ه بڕیار بدات، گرنگ بڕیارى حه‌کیمان ه و عادیالن ه دادوه‌ر ده‌دات. شیالن محه‌مه‌د ــ نوسه‌ر و چاالکوان له‌بوارى مافه‌کانى ژنان وکۆمه‌ڵگاى م��هدهن��ى /ئ�ه‌م ج��ۆره ل ه قسه‌کردن و ڕه‌خنه‌گرتن و کاردانه‌دانه‌و‌ه زۆر به ئاسایى ده‌بینم و پێویستیشه ،به‌اڵم نه‌گات ه ئاستى توندووتیژى ،ئهو قسه‌له‌سه‌ر کردن ه واده‌کات ئهو چه‌مک و بیروو بۆچونان ه ک ه ل ه الى هه‌رکه‌س ههیه زیاتر بکرێتهوه ،پ�هى ب ه کۆمه‌ڵێک چه‌مکى ن��وێ یان پێناس ه کردنى نوێ ببه‌ن ،ئاین له‌گه‌ڵ پێشکه‌وتندای ه به‌اڵم به‌داخه‌و‌ه ئهو مامۆستایانى ئایانیمان ک ه قس ه ده‌که‌ن زاناى ئاینى نین ،ئهوه نوخبه‌ی ه ل ه مامۆستایانى ئاینى مه‌به‌ستیان شیکردنه‌وه‌ى شته‌کان نی ه مه‌به‌ستیان ڕه‌ت کردنه‌وه‌یه‌تى، گرنگه ئهوه ئێم ه ته‌سلیمى واقیعێک یان بیرو بۆچونێک نه‌بین که‌کۆمه‌ڵگه‌که‌مان ل� ه دۆخێکى چ �ه‌ق به‌ستودا بهێڵێته‌وه ،یان ئ��ازادى زه‌وت بکات تاک گیرۆده‌بکات به کۆمڵێک پره‌نسیپ و مه‌بادئى دواکه‌وتوان ه ڕێ ل ه به‌ره‌و پێشچون بگرێت .
وێنه‌ى ( )102ساڵى له‌مه‌وبه‌رى
چیای جودی
له کۆتایی س�ه‌ده‌ی ( )19و سه‌ره‌تای س�ه‌ده‌ى ()20دا ،به س�ه‌دان راسپاردراو و دیبلۆمات بۆ گه‌شتوگوزار هاتوون بۆ کوردستان .ئهو وێنانه‌ی وا لهو سه‌رده‌مه‌دا گیراون ،نزیکه‌ى هه‌مووی به ده‌ستی رۆژئاواییه‌کانه‌وه گیراون. وێنه‌کانی (دێره‌ک)ی کۆن له شاخی جودی باڵوبوونه‌ته‌وه که هی ( )102ساڵ له‌مه‌وبه‌ره و به ده‌ستی ( )Bellگیراون. ( )Getrude Bellگه‌ڕۆک و دیپلۆماتی ناوداری ئینگلیزی ،له سه‌ره‌تای سه‌ده‌ی ()20دا نزیکه‌ى ههموو بسته خاکێکى مزۆپۆتامیا گ�ه‌ڕاوه و ژیانی کریستیانی (مه‌سیحى) خه‌ڵکانی هه‌رێم و پاشماوه‌ی مێژوویی کرد به بهڵگه و زۆر وێنه‌ی له جۆگرافیای کوردستان گرت .ههروهها زۆر که‌وته ژێر کاریگه‌ری کوردستانه‌وه. وێنه‌کانی که ( )102ساڵ له‌مه‌وبه‌رى دێره‌کی کۆن له شاخی جودی که ده‌که‌وێته هه‌رێمى بۆتان له باکورى کوردستان نزیک شارۆچکه‌ى سلۆپى ،له ماڵپه‌ڕی (www. )gerty.ncl.ac.ukباڵو ده‌کاته‌وه.
پێشتریش حسێن خزرى رایگه‌یاندبوو« :به‌رپرسان پێیان ده‌وتم وه‌ر‌ه له‌پێش کامێرا دان بنێ بهو شتانه‌ی که من قه‌ت نه‌مکردووه، بڵێ له پێکدادانی سه‌ربازی به‌شداریم کردووه و چه‌ندین که‌سم کوشتوو‌ه و ئێستا داوای لێبوردن له بنه‌ماڵه‌کانیان ده‌که‌م» .خزرى ئه‌وه‌شى وتبوو :مه‌گه‌ر مرۆڤ شێت بووه دان بنێت به کارێکدا که نه‌یکردووه؟. (حاجى ئه‌حمه‌دى) سه‌رۆکى پارتى ژیانى ئازادى کوردستان، له‌باره‌ى له‌سێداره‌دانى خزریه‌و‌ه رایگه‌یاند :ئێران بهوه توڕه‌ی‌ه ک ه ده‌بینێ له تورکیا کێشه‌ى کورد به‌ره‌و ئهوه ده‌چێت به شێوازى ئاشتى چاره‌سه‌ر ببێ ،هه‌ر بۆیه به ههموو شێوه‌یه‌ک ده‌یه‌وێت رێگ‌ه لهوه بگرێت ،له‌به‌رئه‌و‌ه ده‌بێ چاوه‌رێى ئهوه بکه‌ین ئێران خراپه‌کارى تریش ده‌کات له کوردستان ،بۆ ئهوهى به تورکیا بڵێ ئێمه پێکهوه ده‌توانین کێشه‌ى کورد نه‌هێڵین .وتیشى :داوا ده‌که‌م له ههموو هێزه سیاسییه‌کانى رۆژهه‌اڵتى کوردستان ،خاوه‌نى هه‌ر بیروباوه‌رێکى سیاسى بین ،ده‌بێ بۆ پاراستنى گیانى رۆڵه‌کانى گه‌له‌که‌مان یه‌ک بگرین ،له‌به‌رامبه‌ر ئهو له‌سێداره‌دان و کوشتن و تۆقاندن‌ه یه‌ک هه‌ڵوێست بین. له الیه‌کى ترهوه (شێرزاد که‌مانگه‌ر) ئه‌ندامى کۆردیناسیۆنى (په‌ژاک) رایگه‌یاند :هاوبه‌شییه‌کى سیاسى له ئارادای‌ه له نێوان
ساڵی یه‌که‌م ژماره 40 دووشه‌ممه 2710/10/27 - 2011/1/17
15
له‌م گۆشه‌یه‌دا هه‌رجار‌ه و زانیارییه‌کی پزیشکی له‌الیه‌ن پزیشکێکی پسپۆڕه‌وه ده‌خرێته‌ڕوو
د.ئه‌حمه‌د فه‌خری
جیاوازى چینایه‌تى ل ه به‌ریتانیا ده‌بێت ه هۆى که‌مبونه‌وه‌ى سه‌المه‌تى و /رێبین عه‌باس
له ئه‌نجامى لێکۆڵینه‌وه‌یه‌کدا دهرکهوتوه له ئێستادا جیاوازى نێوان چینى فه‌قیر و ده‌وڵه‌مه‌ندى به‌ریتانیا و که‌ڵک وه‌رگرتن له‌به‌شى ده‌رمانى ته‌ندروستی هێنه‌ر زیاتره لهو جیاوازى هه‌اڵوسانه گه‌وره‌یه‌ى که له‌دواى شه‌ڕى یه‌که‌مى جیهانى ههبووه. له‌گه‌ڵ ئهوهى که راده‌ى درێژى ته‌مه‌ن له به‌ریتانیا ،به ره‌وتێکى به‌رزبونه‌وه ده‌پێورێت و به‌ڵگه‌کان ئاشکرایان کردوه که جیاوازى نێوان ده‌وڵه‌مه‌ندترین و فه‌قیرترین تاکه‌کانى کۆمه‌ڵگاى به‌ریتانیا له ماوه‌ى رابردوودا رووى له زیادبوون کردوه. به‌پێى لێکۆڵینه‌وه‌کانى زانکۆى (به‌ستێونى) برتانیا له ساڵى ( )1921سه‌باره‌ت به سه‌رژمێرى مردنى پێشوه‌خت دهرکهوتوه که جیاوازى ته‌مه‌نى فه‌قیر و ده‌وڵه‌مه‌نده‌کان له ئێستادا زۆر زیاتره له جیاوازى ده‌یه‌کانى (بیست و سی)ى زاینى. کارناسه‌کان ده‌ڵێن له‌شساغى و ده‌وڵه‌مه‌ندى په‌یوه‌ندى راسته‌وخۆیان به یه‌که‌وه ههیه و ئه‌گه‌ر نه‌توانرێ جیاوازى فه‌قیر و ده‌وڵه‌مه‌نده‌کان له راده‌ى به‌شداریکردن له تواناییه ده‌رمانیه‌کان له‌نێو نه‌چێ ئه‌وا شاهیدى که‌م بوونه‌وه‌ى ته‌مه‌نى فه‌قیره‌کان ده‌بن. له ده ساڵى رابردوو ته‌مه‌ندرێژى چوار یه‌کى دانیشتوانى فه‌قیرى ئهو واڵته رووى له زیادبوون کردووه ،به‌اڵم ته‌ندروستى و سه‌المه‌تى ئه‌وان نه‌گه‌یشتوه‌ته ئاستى مامناوه‌ندى، ئه‌م هۆکاره‌ش ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ درێژبونه‌وه‌ى نایه‌کسانى کۆمهاڵیهتیهکان.
پاشماوه‌ی :رۆڵه‌یه‌کی تری کورد ل ه سێدار‌ه ده‌درێت... ئێران و تورکیا و عێراق ،ماوه‌یه‌ک له‌مه‌وبه‌ر چاوپێکه‌وتنێک ل ه نێوان وه‌زیرى ده‌ره‌وه‌ى ئێران و وه‌زیرى ده‌ره‌وه‌ى عێراق هۆشیار زێبارى بهڕێوهچوو ،ناوبردنى (په‌ژاک) به تیرۆریست له‌الیه‌ن زێباره‌یه‌و‌ه مۆڵه‌تدان بوو به ئێران که رۆڵه‌کانى گه‌لى کورد له‌ناوبه‌رێ. وتیشى :ئهوه نیشانه‌ى ئهوهیه ئێران نایه‌وێ دان به کێشه‌ى کوردا بنێت ،هه‌ر بۆیه ئێمه وه‌اڵمى ئهو سیاسه‌ته‌ى ئێران ده‌ده‌ینه‌وه. به‌گوێره‌ی زانیارییه‌کانی (چه‌تر)یش له‌ماوه‌ی داهاتوودا له‌هه‌ر چوارپارچه‌ی کوردستان ناڕه‌زایی به‌رفراوان دژ بهو له سێداره‌دانه ئه‌نجام ده‌درێ���ت و بۆ ئ�هو مه‌به‌سته‌ش پێده‌چێت له‌باشووری کوردستان خۆپیشاندانێکی گهوره ئه‌نجام بدرێت. (حسێن خزرى) چاالکی سیاسی کورد ،له ساڵی ( )1982ل ه شاری (ئورمیه)ى رۆژهه‌اڵتی کوردستان له‌دایکبووه ،له ساڵی ()2003وه وه‌ک چاالکوانێکی سیاسی و مه‌ده‌نی ،ده‌ستى به تێکۆشان له پێناوى نه‌ته‌وه‌که‌یدا کردوه ،له مانگى حه‌وتى ساڵى ( )2008له شارى کرماشان له الیه‌ن هێزه‌کانى ئێرانه‌و‌ه ده‌ستگیرکرا و ره‌وانه‌ى گرتووخانه‌ی (ئه‌لمه‌هدی) سه‌ر به سوپای پاسداران کرا له شاری ئورمیه ،ساڵى ()2009دا له دادگاییه‌کی ( )10خوله‌کیدا به ئاماده‌بونی نوێنه‌رانی سوپای پاسداران و ئیتاڵعات سزای له‌سێداره‌دانی به‌سه‌ردا سه‌پێنرا و پێرێ به‌یانیش ( )1/15سزاکه‌ى جێبه‌جێکرا.
هه‌مه‌ڕ ه‌نگ
ئاگاداری
رۆژنامەكەمان ئاگاداری گشت الیەنەكان و هاواڵتیان دەكات كە سكااڵ و ده‌رفه‌تی كار بۆ سەرجەم ێ كۆمپانیا و دامودەزگاكان و هاواڵتیان ئێستا بەب بەرامبەر باڵو دەكاتەوە.
نه‌خۆشی زراو ـ زه‌رداو
نه‌خۆشی به‌ردى زراو /دروستبونى به‌ردى زراو نه‌خۆشیه‌کى هه‌ناویه که کۆمه‌ڵێک هۆکار هه‌ی ه بۆ دروستبونى و ئیهمال کردن و چاره‌سه‌ر نه‌کردنى ده‌ره‌نجامى خراپى بۆ که‌سه‌که لێده‌که‌وێته‌وه. نیشانه‌کانى /نیشانه‌کانى و ده‌رکه‌وتنى ئه‌م نه‌خۆشیه بریتین له ژان �ه سک و ئ���ازارى قۆڵ و شانى ،ههروهها خواردنى بۆ ه�ه‌زم ناکرێت و ئه‌گه‌ر خواردنى چ�ه‌ور بخوات هه‌زمى ناکات و خازات له‌ناو سکیدا درووست ده‌بێت. هۆکاره‌کانى /زی��ات��ر ل�ه خ��واردن��ی چه‌ورییه‌وه م��رۆڤ توشی ده‌ب��ێ��ت و ب���ه‌ردی زراو ل�ه له‌شی م��رۆڤ دروس��ت ده‌ک��ات و رێژه‌که‌شی ده‌وه‌ستێته سه‌ر نه‌خۆشه‌که خۆی له سه‌ره‌تای ژیانیه‌وه چه‌ند چه‌وری خ��واردووه ،ئه‌گه‌ر که‌م بێت ئه‌وا که‌متر توشی بووه. هۆکارکی ت��ر ئ�ه‌وه‌ی�ه ب��ۆ دروستکردنی ب�ه‌رد له‌ناو زراودا وه‌ک نه‌خۆشی (هیمۆالیسین) که خوێن جیابونه‌وه و شیکارى (ته‌فه‌کک و ته‌حلل) ده‌کات و ئهمه به‌رد له زراودا دروست ده‌کات و به‌تایبه‌تی له منداڵدا ،به‌اڵم له که‌سانی گهوره زیاتر چ�ه‌وری رۆڵ ده‌بینێت بۆ نمونه هه‌ندێک که‌س هه‌ن زۆر قه‌ڵه‌ون و له‌ناکاو رجیمێکی زۆر ده‌که‌ن بۆ ئه‌وه‌ی کێشی له‌شیان له ماوه‌یه‌کی زۆر که‌مدا دابه‌زێت ،ئهمه ئه‌گه‌ری ئه‌وه‌ی ههیه له زه‌رداوه‌که‌یدا به‌ردی بۆ دروست بێت ،به‌اڵم له‌گه‌ڵ تێپه‌ربوونی رۆژگ����اردا ده‌بینین ه �ه‌وک��ردن��ى بۆ دروست ده‌کات و دهبێته هۆى هه‌وکردنى زراوتیژ و به‌رده‌وام دهبێته هۆی دروست بوونی به‌ردی زه‌رداو. بۆ توشبوون به‌م نه‌خۆشیه ته‌مه‌ن شه‌رت نییه، واته مه‌رج نیه له چ ته‌مه‌نێکدایه بۆ توشبوون، نه‌خۆشه‌که تا چه‌ند به‌هێز بێت ئ�ه‌وه‌ن��ده ب�ه‌ردی زراوی زیاتر بۆ دروست ده‌کات سه‌باره‌ت به‌تووش بوونی منداڵ به‌م نه‌خۆشیه ئهو مندااڵنه‌ی که توشی ئ�ه‌م نه‌خۆشیه ده‌ب��ن زیاتر ئ�هو مندااڵنه‌ن که تاالسیمایان هه‌بێت له‌به‌ر ئه‌وه‌ی خوێنه‌که‌یان جیابونه‌وه شیکارى ده‌ک��ات و م��اده‌ی برۆلۆفین دروست ده‌کات و ده‌چێته ناو زه‌رداوه‌وه و هێواش هێواش ته‌رکیزی زیاتر ده‌بێت و ده‌یکاته به‌رد. چاره‌سه‌ریش /چاره‌سه‌ریش بۆ به‌ردی زراو ته‌نها البردنێتی به نه‌شته‌گه‌ری ،یاخود ئامێرێک ههیه که به‌رد ده‌توێنێته‌وه ،واته ده‌توانرێت له رێگه‌ى ئه‌ویشه‌وه به‌ردى زراو بتوێنینه‌وه .به‌اڵم ئهو ئامێره بۆ ت��وان��دن�ه‌وه‌ی ب �ه‌ردی زه‌راو به‌هیچ شێوه‌یه‌ک سه‌رکه‌وتوو نییه ،چونکه ب �ه‌ردی زه‌رداو وه‌ک ب���ه‌ردی گورچیله نییه ،ئ �ه‌م ئامێره ب��ۆ ب �ه‌ردی گورچیله به‌کاردێت ه��ۆک��ارى ئه‌مه‌ش بۆ ئهوه ده‌گه‌ڕێته‌وه که ناتوانیت گورچیله‌ت البه‌ری بۆیه بهو ئامێره ئهو ب �ه‌رده‌ی گورچیله ده‌توێنیته‌وه و پاشان بۆری میزکردن ده‌کرێته‌وه و فڕێی ده‌ده‌یت به میزکردن ،به‌اڵم به‌ردی زه‌رداو ئه‌گه‌ر بشتوێته‌وه بهو ئامێره بۆ زانیاری ههموو الی�ه‌ک کێشه‌ی زیاترت بۆ دروست ده‌کات و ئهو به‌ردانه‌ت بۆ ورد ده‌ک��ات و ده‌چێته ناو که‌ناڵی زرداوه‌وه و رهنگه ئ�هو که‌ناڵه داب��خ��ات و تووشی نه‌خۆشی زراوى بکات ،بۆیه ئه‌ڵێم تاکه چاره‌سه‌ر بۆ زه‌رداو له ه�ه‌م��وو جیهاندا ته‌نها الب��ردن��ی ئ �هو ب �ه‌رده‌ی �ه به نه‌شته‌گه‌ری. ده‌رئه‌نجامه‌کانى /النه‌بردنى ئه‌گه‌ر هات و ئهو به‌رده‌ت النه‌برد ته‌نها به توانه‌وه چاره‌سه‌رت کرد ئه‌وا ئهو کیسه‌یه به شێوه‌یه‌کی رێک کار ناکات و دوباره به‌رد دروست ده‌کاته‌وه و کێشه‌ی دیکه‌ت بۆ زیاد ده‌کات. ئا /شاخه‌وان شوانی
Be ciyawaziyekanewe le jêr Çetir da kodebînewe ژماره‌ی متمان ه خاوه‌ن ئیمتیاز سه‌رنوسه‌ر دیزاین باڵوکردنه‌وه راوێژکاری یاسایی ناونیشان تیراژ
212 که‌مال حه‌سه‌ن حه‌مه ره‌زا کاروان ساالر ناوه‌ندی گرافیکی رۆژیار کۆمپانیان په‌یپه‌ر سیروان ئه‌حمه‌د حامد سلێمانی گه‌ڕه‌کی عه‌لی ناجی 07710299753 - 07480179510 5000
فیستیڤاڵی هاوبه‌شی کورد و سریانی 9
Be ciyawaziyekanewe le jêr Çetir da kodebînewe
cetir2010@gmail.com cetir2010@yahoo.com
WWW.Chatrpress.com
2710/10/27
No: (40) Mo.17/1/2011-
ریکالم
تونس و وانه‌یه‌کی دیک ه بۆ ده‌سه‌اڵتدارانمان
ریکالم
راپ�����������ه‌ڕی�����������ن����������� ه کاروان ساالر جه‌ماوه‌رییه‌که‌ی تونس ل��ه‌گ��ه‌ڵ ئ����ه‌وه‌ی وه‌ک رووداوێکی سه‌رنج راکێش له‌ناو واڵتانی ع�ه‌ره‌ب��ی و ناوچهکه سه‌یر ده‌ک��رێ��ت لهو روانگه‌یه‌و‌ه که ئه‌م راپه‌ڕین‌ه له‌نێو مێژووی عه‌ره‌بدا ده‌توانین بڵێین هاوشێوه‌ی نهبووه، هاوکات ئه‌م راپه‌ڕین‌ه جه‌ماوه‌ریی‌ه ده‌کرێ له‌چه‌ندین ره‌هه‌ندی جیاوازه‌و‌ه خوێندنه‌وه‌ی بۆ بکرێت و گرنگیش‌ه ئه‌وانه‌ی ده‌یانه‌وێ ت��اس�ه‌ر ل�ه‌س�ه‌ر ک��ورس��ی ده‌س �ه‌اڵت��ب��ن ،یان تایبه‌تمه‌ندی دیکتاتۆریه‌ت له‌خۆیاندا پێشده‌خه‌ن به‌خۆیاندا بچنهوه یان النی که‌م گه‌ل هۆشیاریان بکاتهوه له‌وه‌ی که ته‌وژمی جه‌ماوه‌ر گه‌لێک له دیکتاتۆریه‌تی ئه‌وان توڕه‌تر و تیژ ره‌وتره. ت��وڕه‌ی��ی ج��ه‌م��اوه‌ری ت��ون��س چ��ی تێدا ده‌خ���وێ���ن���درای���هوه؟؟ ه��ه‌م��وو ه��اوارێ��ک��ی هاواڵتییه‌کی تونسی ناخێکی بریندار و چ�ه‌وس��اوه‌ی چه‌ندین ساڵه‌ی پیشانده‌دا ک�ه دیکتاتۆرێک ب�ه‌درێ��ژای��ی زی��ات��ر ل ه بیست س��اڵ �ه ئ���هو گ �ه‌ل �ه س �ه‌رک��وت��و ژێ��ر ده‌ستده‌کات ...مێژووش سه‌لماندویه‌تی ک ه هیچ دیکتاتۆرێک کورسی ده‌س�ه‌اڵت و سته‌می بۆ نامێنێته‌و‌ه و رۆژێ��ک ده‌بێت هه‌ر چۆک دابدات ،رسوابوونی ئه‌م جاره‌ی دیکتاتۆرێکی وه‌ک (زه‌ی��ن العابدینی) سه‌رۆکی تونس ،جیاوازیه‌که‌ی و گه‌وره‌یی رووداوه‌که‌ی له‌وه‌دای‌ه که نه‌وه‌ک سه‌دامی عێراق واڵتێکیتر ه��ات له‌سه‌ر ده‌س �ه‌اڵت الیبدات ،نه‌وه‌ک هیچ کام لهو دیکتاتۆرانه‌ی تری مێژوو هیتله‌ر و ...نموونه‌کانیتری وه‌ک ئهو ،که‌پاڵنه‌ر و یاریده‌ده‌ری ده‌ره‌کی بوون‌ه هۆی له‌ناوبردن و رسواکردنیان ،به پێچه‌وانه‌و‌ه ئه‌م دیکتاتۆر‌ه ته‌نیا و ته‌نیا رق و توڕه‌یی جه‌ماوه‌ر ته‌ختوبه‌ختی له‌به‌ریه‌ک هه‌ڵوه‌شاند و ئهو ته‌ختوبه‌خته‌ی که چه‌ندین ساڵه دیکتاتۆره‌که‌ی بناغه‌که‌ی پته‌و ده‌ک��رد ،به‌رگه‌ی ته‌نیا مانگێکی رق و توڕه‌یی جه‌ماوه‌ری نه‌گرت و ترسنۆکان ه ه��اوش��ێ��وه‌ی دیکتاتۆره‌کانیتر بینیمان که چ��ۆن شوێنێکی نه‌بوو بۆ راک��ردن و داڵ��ده‌دان��ی��ش��ی ...ک��ورت و پوخت لێرهوه ده‌گه‌ین‌ه ئ �هو رای��هی که ئ��ه‌وه‌ی بیه‌وێ پشت له‌گه‌له‌که‌ی بکات و حسابی بۆ نه‌کات چاره‌نوسی له‌م دیکتاتۆران‌ه هه‌رگیز رۆشنتر نابێت و هیچ کاتێکیش باوه‌ڕناکه‌م بتوانن نوێنه‌رایه‌تی دیکتاتۆریه‌تی له‌سه‌ر و ئهمانهوه بکه‌ن... ئه‌وه‌ی په‌یوه‌ندی به‌ده‌سه‌اڵتداره‌کانمانه‌و‌ه ههیه له‌باشووری کوردستان و ده‌بێت وه‌ک وانه‌یه‌ک ته‌ماشای بکه‌ن ئهوهیه پشتکردن ه گه‌ل و حساب نه‌کردن بۆی و لێنه‌پێچینه‌و‌ه له‌گه‌نده‌ڵیه‌کان ئه‌نجامی سه‌رکه‌وتووی نابێت،گرنگیش‌ه ده‌س �ه‌اڵت��داران��ی هه‌رێم ل��هو راستیی‌ه ب��گ�هن ک �ه سیاسهتی دڵ رازیکردنی واڵتانی ده‌ور و به‌ر و بێده‌نگ بوون و چاوپۆشین له سته‌مه‌کانی واڵتانی داگیرکاری دژ به‌کورد ده‌س�ه‌اڵت��داران له لێواری دیکتاتۆریه‌ت نزیک ده‌کاته‌وه... ده‌سه‌اڵتی باشووری کوردستان کاتێک بێده‌نگ ده‌بێت له به‌رامبه‌ر به له سێداره‌دانی چ��االک��وان��ێ��ک��ی ک����وردی وه‌ک (حسێن خ��زری) که پێش دوو رۆژ له‌سێداره‌درا و بگره نه‌ک هه‌ر بێ ده‌نگ ده‌بێت به‌ڵکو ل ه رێگه‌ی که‌سێکی وه‌ک هۆشیار زێبارییه‌و‌ه بزوتنه‌وه‌یه‌کی ک��وردی وه‌ک (پ�ه‌ژاک) به‌تیرۆریست ده‌ناسێنێت و به‌مه‌ش گڵۆپی سه‌وز ده‌دات‌ه ئێران تا زه‌مینه‌ی بۆ له‌باربێت گه‌نجێکی وه‌ک (حسێن خزری) لهسێداره ب���دات ،ئ �ه‌م ج��ۆره ی��اری��ک��ردن و سیاسه‌ت کردنه گومانی تێدانیی‌ه که پشت له گه‌ل کردنه و هیچ کاتێکیش ئ �ه‌م سیاسه‌ت ه سه‌رکه‌وتوو نابێت ،بۆیه حه‌قوای‌ه لێره بهدواوه ده‌سه‌اڵتدارانمان به‌خۆیاندا بچنهوه ،چونک ه ئه‌وه‌شیان بینی که مه‌رج نییه هه‌ر ده‌ستی ده‌ره‌کی دیکتاتۆر و سته‌مکار و ئه‌وانه‌ی پشت له‌گه‌ل ده‌ک �هن له‌سه‌ر ک��ار الببات، به‌ڵکو ڕێگه‌ی چاالکی مه‌ده‌نی و توڕه‌یی ج�ه‌م��اوه‌ری��ش هێزی گۆڕینی ده‌سه‌اڵتی ههیه.