Sa Droebone/Dry Beans Winter 2016

droëbone dry beans amptelike mondstuk van die DPO • official mouthpiece of the DPO

W I N T E R 2016 – uitgawe 52 edition

Bemarking - waar lê die oplossing? – 6 Skurfsiekte op droëbone – 10 Slaplê in die werksplek? – 32

In samewerking met

DROËBONE DRYBEANS

Inhoud • Contents Redaksionele Brief/Letter from the Editor 4

Sonder produsente is daar nie voedsel vir ons land nie/ Without our producers there will not be food for our country

Bemarking / Marketing

WINTER 2016 UITGAWE/EDITION 52

6 8

Bemarking: Waar lê die oplossing?

More beans in your diet make good sense

Navorsing/Research 13 Skurfsiekte (Scab) op droëbone 12 Waar die waters dreun 13 “Dr Livingston, I presume?”

DPO-Groep / DPO Group 14 16 17 18 19

Droëbone Produsente Organisasie (DPO) aanvaar geen verantwoordelikheid vir aansprake wat in advertensies gemaak word deur ander liggame of organisasies nie.

Geen artikel, foto of reproduksie-materiaal hierin mag sonder verlof van DPO gereproduseer word nie, ingevolge Artikel 12(7) van die Wet op Outeursreg van 1987.

Vir hergebruik deur media kontak die redakteur.

Regstellings word slegs oorweeg indien ‘n tipografiese fout die bemarkingswaarde van ‘n advertensie of promosie verminder.

Voorbladfoto/Cover photograph Jedrie Harmse • 082 578 7257 Ontwerp en uitleg/Design and lay out Chilli Design • 012 332 3833

Inligtingsdag op Kestell propvol inligting Alle nuus oor siektes, tegnologie en markte Produseer meer op minder Food Safety and Food Security Potjie is South Africa’s IYP signature dish

> 10 > 13

Internasionale nuus / International news 22 2016 USA Pulse Planting Projections Arbeidsake / Labour Matters 28 Arbeidswetgewing hoef nie ’n KOPSEER te wees nie 30 Slap lê in die werksplek Aktuelesake/Current Affairs 32 Around the world with PULSES Aktueel / Topical 34 Women in Agriculture and Beyond 35 In herinnering aan dr Tokkie Liebenberg 35 Soup Brenebon Vir die dames / For the ladies 36 37 38 39

Wat is jou opinie?

Health, beauty and well-being 3 manne vyf dinge As dit uit is, is dit uit

Trudy Pretorius - Redakteur/Editor 071 331 7589 Skryf aan/Write to: Posbus/PO Box 15587, Lynn East, 0039 Tel.: 012 819 8100, Faks/Fax: 012 819 8122 E-pos: admin@beans.co.za Internet: www.beans.co.za

Winteruitgawe • nr 52

> 19

Without our producers there will not be food for our country

Redaksionele brief Letter from the Editor Trudy Pretorius

Sonder produsente is daar nie voedsel vir ons land nie

D

ie DPO het soos gewoonlik ‘n reeks inligtingsdae in die verskillende produksiegebiede aangebied met die doel om praktiese en toepaslike inligting aan produsente oor te dra.

Die bywoning dui aan dat die gebiedsbesture ‘n uiters belangrike rol in die sukses van dié doel speel. Ons bedank almal weer een vir hul onbaatsugtige bydrae.

2016 is as die Internasionale Jaar van die Peulgewasse (IYP) verklaar. By die bekendstelling in April in Kaapstad, het David Lever van AGT Foods Africa die gaste bewus gemaak van die voordele van peulgewasse. Maryke Gallagher, president van die Vereniging van Dieetkunde in Suid-Afrika (ADSA), het gepraat oor voordele van peulgewasse vir die gesondheid van die wêreldgemeenskap Ons is almal bewus gemaak dat peulgewasse (bone, ertjies, kekerertjies en lensies) 'n noodsaaklike deel van 'n persoon se gesonde en volhoubare leefstyl uitmaak. Vir meer besonderhede, besoek www.agtfoods.com/iyp2016 Die seisoen, met al sy uitdagings, kan met reg as die moeilikste een in jare bestempel word. Ons moet egter onthou dat die volhoubaarheid van die landbou uiters belangrik vir elkeen is, want sonder die produsente, is daar nie voedsel vir ons land nie.

4

Winter edition • nr 52

A

series of information days were hosted by the Dry Bean Producers’ Organisation in the different production areas.

The purpose of these days are to convey useful information to producers. From the number of people who attended, it was clear that the regional committees play a vital role in the success of this mission. We thank everyone once again for their valuable contribution.

2016 is declared as the International Year of the Pulses (IYP) and during the launch in April in Cape Town, David Lever of AGT Foods Africa presented the benefits of pulses. Maryke Gallagher, President of the Association of Dietetics in South Africa (ADSA), spoke about the health benefits to the global community. We were all made aware that eating pulses (beans, peas, chickpeas and lentils) is an essential part of a healthy and sustainable lifestyle. For more information please visit www.agtfoods.com/iyp2016 This season is undoubtably the toughest one with incredible challenges in years. However, we have to remember that the sustainability of agriculture is very important for every one because without the producers, we will not be able to supply food for our country.

Hierdie is Peulsade

bemarking • marketing

Hoe is dit moontlik dat iets wat so min as R1.50 per porsie kos, twee keer die proteïene van quinoa kan verskaf? En vier keer die geur? Peulsade kan. Hulle is soortvan wonderbaarlik.

DIE KLEIN SUPERKOSGROEP WAT GROOT DINGE VERMAG

PEULSADE DROЁ ERTE

BONE

LENSIES KEKER-ERTJIES

Maak gesond-leef maklik Eksperimenteer met resepte by www.pulsepledge.com Ondersteun deur

Winteruitgawe • nr 52

5

bemarking • marketing

BEMARKING: Waar lê die oplossing?

Chris Kleingeld Hoofbestuurder, DPO

M Wat kan ons verwag tydens die bemarkingseisoen en hoe gaan dit die prys beïnvloed?

6

et die aanvang van die stroopseisoen is die vraag op almal se lippe: Wat kan ons verwag tydens die bemarkingseisoen en hoe gaan dit die prys beïnvloed? ’n Magdom inligting word oorweeg, aannames en vooruitskattings gemaak en gesprekke word gevoer. Ten spyte hiervan kry ons dit selde reg om die toekoms akkuraat te voorspel en dit laat die vraag ontstaan:

mark waaroor rolspelers min of geen beheer het.

Hier dink ons aan die effek van die R/US$ wisselkoers, die effek van klimaat op kwaliteit en die stand van die algemene ekonomie wat die verbruiker se besteebare inkomste beïnvloed. Hierdie aspekte speel elkeen ’n groot rol in die uiteindelike bepaling van die prys en raak die totale bemarkingsketting van die plaashek tot by die kleinhandelaar.

Waarom is die bepaling van die markverwagting so moeilik?

Ek is van mening dat die antwoord op hierdie vraag nie eenvoudig is nie. Die volgende aspekte speel ’n rol: Eksterne faktore beïnvloed die

Die verwagtinge van die mark in terme van gebeure op plaasvlak.

Produsente se verwagtinge oor die mark word grootliks gedryf deur hul vermoë om winsgewend te produseer. So byvoorbeeld

Winter edition • nr 52

is produsente se verwagting dat pryse drasties sal styg weens droogtes en natuurrampe wat die opbrengs benadeel. Omdat droëbone in Suid-Afrika se prys van invoerpariteit afgelei word, het plaaslike voorraadvlakke ’n beperkte invloed op die plaashekprys. Die afgelope twee seisoene is sprekende voorbeelde. Produsente is nie vir die verlies aan opbrengs per hektaar vergoed deur die prys per ton nie. Produsente het dus gemiddeld swak omsette per hektaar uit boneproduksie verkry. Die omset per hektaar het sedert 2012 met 24,8% gedaal en is tans op dieselfde vlak as 2011.

Produsente neem ook die winsgewendheid en risiko van produksie van ander kommo-

bemarking • marketing

diteite in ag wanneer produksiebeplanning gedoen word.

In terme van produksierisiko is droëbone ’n hoë-risiko gewas en word daarom dikwels opsy geskuif vir gewasse met laer risiko’s wanneer produksiebeplanning gedoen word. Met die huidige druk op landbou, kan verwag word dat meer produsente in die korttermyn die bedryf gaan verlaat bloot omdat hulle nie die produksierisiko kan hanteer nie.

Liquidity of stock and the availability of money in the economy Wholesale traders probably have the greatest risk in the marketing chain. This is mainly because the price of dry beans is locked the moment the stock moves from the farm to the wholesale trader.

However, dry beans are sourced from different countries and the price can change drastically in a

short time span. If the price of other sources of dry beans drop drastically, the wholesale trader could find himself in a situation where he cannot sell his stock competitively. If he does not have the means to work the stock away over time, the cost thereof and interest could rapidly drain his resources.

Slow economic spending can also negatively affect wholesale traders as their resources get locked in. Since most wholesale traders are based at the coast of South Africa, the situation is aggravated because coastal conditions are detrimental to the quality of the stock if it does not move.

Die rolspelers in die ketting is afhanklik van mekaar om suksesvol te wees. Samewerking is dus van uiterste belang vir die behoud van die bedryf. Partye tree nie altyd in mekaar se belang

op nie en daar word soms selfs ’n mate van vyandigheid beleef.

Die afgelope twee maande is gekenmerk deur onrealistiese aanbiedinge deur die handel, selfs laer as invoerpariteit, bloot omdat sommige produsente ’n kontantvloeikrisis beleef.

Low trading volumes at the start of this marketing season, coupled with prices as a result of unrealistic profits due to low yields, are doubtless perceived negatively by farmers.

We would however like to acknowledge the traders who were prepared to sign pre-season contracts based on the expected input cost and average yields before planting. We thank those traders who support the local industry by buying weekly from local farms at realistic levels. The road ahead is certainly not a smooth one, but we will persevere by working together as an industry!

We thank those traders who support the local industry by buying weekly from local farms at realistic levels.

Trends of the farm gate price of Dry Beans in South Africa and how it relates to import parity for the past 18 months.

DATE

Winteruitgawe • nr 52

7

UPDATE

bemarking • marketing

Pat Hagan – Marketing Consultant in the Western Cape

Affordability and access to medicine are some of the priorities of World Health Day.

8

More beans in your diet make good sense W

orld Health Day is celebrated annually on 7 April. A different theme is chosen every year and this year the focus was on diabetes. According to the World Health Organization (WHO) 422 MILLION people are living with diabetes.

A normal body weight, regular exercise and a healthy diet, can assist in preventing Type 2 diabetes.

Insulin medication is unfortunately only available in one in three of the world’s poorest countries.

Affordability and access to medicine are therefore some of the priorities of World Health Day. The correct diet and education on the appropriate food for diabetics

Winter edition • nr 52

are also vitally important. The DPO is able to assist by promoting the use of beans in a diabetic diet.

Making a difference We can educate diabetics about the health benefits of beans and try in our small way to make a difference. “I attended a meeting at the library in Mitchells Plain on World Health Day and gave a talk on beans encouraging people to incorporate more pulses into their diet. I also accentuated the affordability of beans, 500 g beans will yield 1 kg of cooked beans,” said Pat Hagan.

A salad with beans as the hero, will leave you satisfied for longer,

as beans are a low glycaemic index food. “If we are going to help stem the world wide increase in diabetes then we have to realize how important a role diet plays in conjunction with exercise and maintaining your weight,” she said.

Diabetes is also on the increase among children.

Beans can provide children with protein for healthy bones and muscles and carbohydrates for energy.

The low fat in beans makes for a fantastic food. “Let’s listen to the WHO and try to focus on diabetes and beans in 2016,” she encouraged.

bemarking • marketing

Winteruitgawe • nr 52

9

navorsing • research

Skurfsiekte (Scab) op droëbone Dr Deidré Fourie

S Die siekte kan betekenisvolle opbrengsverliese veroorsaak wanneer toestande gunstig is en tot 70% verlies in opbrengs is al in Oos-Afrika aangemeld.

10

kurfsiekte of beter bekend as ‘scab’ het die afgelope seisoen vir die eerste keer in die Vrystaat voorgekom, waar dit ernstige skade in van die aanplantings veroorsaak het.

Die siekte wat deur ‘n swam, Elsinoë phaseoli Jenkins, veroorsaak word, is vir die eerste keer in 1992 in Suid-Afrika waargeneem en kom sedertdien sporadies voor veral in die oostelike dele van KwaZulu-Natal, die Oos-Kaap en die Laeveld van Mpumalanga.

Skurfsiekte kan op blare, stingels en peule voorkom. Die mees opvallende simptoom is ‘n effense toevou van die boonste blare en misvorming van die stingels wat van ‘n afstand in die boonste blare sigbaar is. Aanvanklike simptome op ouer blare is effe gesonke

Winter edition • nr 52

liggeel kolle wat in sirkelvormige, wit tot grys of ligbruin, kurkagtige letsels, 2 - 3 mm in deursnee, ontwikkel. Hulle kom hoofsaaklik op die boonste oppervlakte voor en is gewoonlik langs die are gekonsentreer. Stingelletsels is verleng. Erg besmette plante is

verpot en mag sterf. Peulletsels is soortgelyk aan dié op ouer blare en mag saam-smelt. Erg besmette peule mag verwronge word en sade is klein en bruin verkleur.

Die siekte kan betekenisvolle opbrengsverliese veroorsaak wanneer toestande gunstig is, en

navorsing • research

tot 70% verlies in opbrengs is al in Oos-Afrika aangemeld. Daar is min inligting beskikbaar oor die omgewingstoestande wat infeksie en verspreiding van skurfsiekte bevorder, maar dit wil voorkom of matig warm, vogtige toestande die siekte bevorder. Verspreiding vind hoofsaaklik deur reën spatsels, bone-afval en besmette saad plaas.

Skurfsiekte kan beheer word deur siektevrye saad te plant, bone-afval goed in te werk, opslagbone te verwyder op ‘n vroeë stadium, wisselbou en goeie higiëne.

Geen swamdoders is tans in Suid-Afrika vir die beheer van skurfsiekte geregistreer nie, maar raadpleeg u chemiese maatskappyverteenwoordiger vir nuwe inligting.

Geen swamdoders is tans in SuidAfrika vir die beheer van skurfsiekte geregistreer nie, maar raadpleeg u chemiese maatskappyverteenwoordiger vir nuwe inligting.

Waar koper en verkoper mekaar vind Kontak B E A N E X by 012 819 8100

Vir ‘n veilige en deursigtige bonetransaksie

Kontak enige van ons bone-agente: Riaan van Rensburg 082 388 0510 marketing@beanseed.co.za

Schalk Joubert 083 454 6938 potato@intekom.co.za

Chris Kleingeld 082 388 0500 chris@beans.co.za

Posadres: Posbus 15587, Lynn East 0039 Faks: 012 819 8122

Winteruitgawe • nr 52

11

navorsing • research

Bone, navorsing en watervalle

Waar die waters dreun

Die doel van die BIC is om ‘n platform vir die uitruil van inligting oor die nuutste navorsing op bone te voorsien en om kontak tussen navorsers te bewerkstellig.

12

Winter edition • nr 52

Twee internasionale kongresse, waar op droëbone gefokus is, is onlangs deur navorsers van die LNR-IGG bygewoon.

D

ie tweejaarlikse BIC (Bean Improvement Cooperative)kongres het in Niagara Falls van 1 tot 4 November 2015 plaasgevind. Niagara Falls, ‘n stad in Ontario, Kanada, huisves die Niagaravalle, ‘n wêreldbekende reeks van drie groot watervalle op die Niagararivier en miljoene toeriste besoek dit jaarliks. Die doel van die BIC is om ‘n platform vir die uitruil van inligting oor die nuutste navorsing op bone te voorsien en om kontak tussen navorsers te bewerkstellig. Altesaam 41 mondelingse referate en 65 plakkate, wat alle aspekte van droëboonnavorsing dek, is tydens die kongres gelewer. “Die bywoning van hierdie belangrike kongres was van onskatbare waarde vir die plaaslike navorsingsprogram,” sê dr Deidré Fourie.

navorsing • research

”Dr Livingston, I presume?”

T

er viering van die Internasionale Jaar vir Peulgewasse is die Pan African Grain Legume en World Cowpeakongres in Livingston, Zambië van 28 Februarie tot 4 Maart gehou.

Livingston is ook die tuiste van die asemrowende Victoriavalle, wat bestempel word as een van die grootste watervalle in die wêreld. Die kongres het hoofsaaklik gefokus op volhoubare sisteme vir peulgewasse om voedsel-, inkomste- en voedingssekuriteit te verseker – veral in die lig van

die vinnig-veranderende klimaat.

Hierdie was die ideale geleentheid om die vordering en impak wat met navorsing gemaak is, met al die belanghebbendes te deel.

Die belang van volhoubare befondsing vir navorsing op hierdie gewasse is ook beklemtoon. Meer as 400 afgevaardigdes het die kongres bygewoon en het akademici, wetenskaplikes en nie-regeringsorganisasies ingesluit. ‘n Groot aantal mondelingse referate en plakkate is

tydens die kongres gelewer en besprekingssessies gehou. In die geval van droëbone, is baie klem gelê op die verbetering van weerstand teen abiotiese stres soos droogte en hitte, verhoogde voedingswaarde, geïntegreerde plaag- en siektebeheer asook die belangrikheid van saadsisteme om verbeterde kultivars by die produsente te kry.

Tydens die kongres is nuwe kontakte gemaak en bestaandes versterk. Dit is voordelig vir droëboonnavorsing in Suid-Afrika.

Klem is gelê op die verbetering van weerstand teen abiotiese stres.

Winteruitgawe • nr 52

13

DPO-groep • DPO Group

Inligtingsdag op

Kestell propvol inligting

V

'n Goeie formulasie spaar tyd, verhoog wins, bevorder operateursveiligheid en is omgewingsvriendelik.

14

erskeie dienste en produkte is tydens die Droëbone inligtingsdag op 12 April 2016

by PEC Trust in Kestell bekend gestel en mnr Jan Scheepers het die borge wat die dag moontlik gemaak het, bedank.

Onder andere het dr Deidré Fourie van die Landbounavorsingsraad (LNR), Instituut vir Graangewasse gesels oor skurfsiekte (scab) en het aangedui dat die siekte vir die eerste keer in 1992 in Suid-Afrika waargeneem is. Mnr Jaco Botha van Syngenta het die gaste ingelig oor die formulasie en Minstar-tegnologie en hoe belangrik dit is om die regte formulasie te kies. Hy het ook die voordele van ‘n goeie formulasie aangespreek – dit spaar tyd, verhoog wins, bevorder operateursveiligheid en is omgewingsvriendelik.

Mnr Chris Kleingeld, Hoofbestuurder van die DPO het ‘n oorsig oor die markinligting gegee en me Carolin Hendriks

Winter edition • nr 52

het die gaste toegespreek oor die minimum vereistes vir verpakking van droëbone in grootmaat. Met verwysing na die Suid-Afrikaanse wette en standaarde, het me Hendriks verduidelik dat droëbone slegs verkoop kan word indien dit gegradeer is.

Indien bone in losmaat verkoop word, kan dit soos volg geklassifiseer word: Inmaak Graad, Graad 1, Graad 2, Graad 3, Graad 4 of Ondergraad. Met verwysing na die standaarde vir losmaatgrade, verduidelik me Hendriks onder andere dat ‘n besending bone van ‘n bepaalde groottegroep (klein, medium, groot), ‘n bepaalde kleurgroep (Wit, Rooi Gespikkeld, Nie Rooi Gespikkeld of Gekleurd) en van ‘n bepaalde tipegroep (Nierbone, Medium Witbone, Klein Witbone, Rooi Gespikkelde bone, Nie Rooi Gespikkelde bone, Half Witbone, Gekleurde bone, Groenbone, Gemengde bone of Ongespesifiseerde bone) moet wees.

Volgens Regulasie 12 van Wet nommer 119 van 1990 moet elke houer duidelik leesbaar met blokletters gemerk word. Die houer self kan gemerk word of ‘n etiket kan op die houer geplak word.

Die etikette moet die volgende inligting bevat: Die naam van die produk (byvoorbeeld droëbone),

DPO-groep • DPO Group

die graad (mag weggelaat word indien dit nog nie gegradeer is nie), ‘n lot-indetifikasie, die land van herkoms (Produk van SuidAfrika) en die naam en adres van die verpakker.

Die uitsonderings op etikette is soos volg: ‘n Identifikasiemerk/ handelsmerk kan die naam, van en lotnommer vervang indien die identifikasiemerk duidelik herkenbaar is op die verkoopsdokument wat dit vergesel; die land van herkoms kan weggelaat word waar droëbone vir verdere verwerking/verpakking bestem is mits die land van herkoms duidelik op die verkoopsdokument aangedui is wat dit vergesel.

Maak seker van die vereistes vir etikettering, alle houers moet duidelik en leesbaar met blokletters gemerk word.

Winteruitgawe • nr 52

15

DPO-groep • DPO Group

Alle nuus oor siektes, tegnologie en markte D ’n Produsent moet vertroud wees met al die verskillende droëboonsiektes.

16

r Deidré Fourie het op 14 April gaste by die inligtingsdag op die Du Preez Landgoed by Lichtenburg oor die verskeie droëboonsiektes toegespreek. Volgens haar is droëbone baie vatbaar vir siektes.

Vir die vraag oor wat kan gedoen word om die siektes te beheer, het dr Fourie die volgende raad: ‘n produsent moet vertroud wees met al die verskillende droëboonsiektes; moet goeie bestuur toepas wat onder andere ‘n goeie kultivarkeuse, goeie wisselbou, plant van siektevrye saad en toepassing van goeie higiëne insluit.

Winter edition • nr 52

Mnr Chris Kleingeld het ‘n markoorsig gegee en het aangedui dat daar tot dusver 33 000 hektaar bone in vergelyking met die vorige jaar se 64 000 hektaar bone geplant is.

Mnr Danie Bruwer van agriSig™ het gaste toegespreek oor die verskeidenheid hoë gehalte afstandswaarnemingsprodukte wat hulle aan die landboumark bied.

Deur satelliete en UAV’s (“drones”) te gebruik wat hoë resolusie beelde saamstel, verwerk, en ontleed, verkry die boer meer gefokusde insig met die hulp van hierdie hoë gehalte data wat

versamel en geïnterpreteer word.

Mnr Stephan Venter van Syngenta het die formulasie en Amistar-tegnologie bespreek.

Hy het verduidelik hoekom dit noodsaaklik is dat ‘n aktiewe bestanddeel geformuleer moet word, hoe om die regte formule te selekteer en hoe om die regte komponente vir die formulasie te kies.

Mnr Kobus du Preez van die Du Preez Landgoed het almal hartlik verwelkom en die borge wat die dag moontlik gemaak het, bedank.

DPO-Groep • DPO Group

Produseer meer op minder

N

ie eens die koue en reën kon verskaffers en produsente afskrik om op 17 Maart 'n suksesvolle inligtingsdag op Zonnebloem in Middelburg aan te bied nie. Gawie van Rensburg het die verrigtinge op ’n tradisionele wyse met skriflesing en gebed geopen en Gideon Anderson het Sakkie Koster aan die woord gestel.

Sakkie het gesels oor die invloed van stikstofbemesting op sojabone. Pieter Rademeyer het uitgebrei oor die impak van die droogte op mielies en volgens hom is die grootste uitdaging in die landbou vandag om meer kos vir meer mense op minder hektare te produseer.

Gedurende die afgelope 50 jaar in die V.S.A. het kosproduksie verdubbel, terwyl die aantal plase met tweederdes verminder het. Hy het ook aangedui dat die meeste omval eers in die graanvullingstadia voorkom en deur droogte, blaarsiekte, voedingstofgebrek en chemiese skade (onkruiddoder, insekdoder, kunsmisbrand) beïnvloed word.

Later die dag is die proefpersele besoek en landdemonstrasies gehou.

Winteruitgawe • nr 52

17

DPO-groep • DPO Group

Food Safety and Food Security Carolin Hendriks

D The concept of food security is more often considered to entail the physical and economical access to food.

18

uring the World Food Summit in 1996, it was decided that food security exists “when all people at all times have access to sufficient, safe, nutritious food to maintain a healthy and active life.”

The concept of food security is more often considered to entail the physical and economical access to food. Furthermore, it is assumed that food should meet people’s dietary needs as well as their food preferences. Food security integrates a measure of resilience to future interruptions of food supply because of different factors including drought, shipping disruptions, fuel shortages, economic instability, and political conflicts. Other concepts included in food security relate to • Food stability refers to the ability to obtain food over time.

• Food access refers to the affordability and allocation of

Winter edition • nr 52

food, as well as the preferences of individuals and households.

• Food availability relates to the supply of food through production, distribution, and exchange.

These three concepts form part of the measures to be considered to ultimately ensure the provision for future food security.

Food security is mainly dependent on the quantity produced.

Should the volumes of food that are produced, be insufficient, it would become necessary to import. The resultant increase in food prices could put pressure on food security.

South Africa normally produces its main staple foods and any surplus gets exported. Our country is also considered to have a dualistic agricultural economy where commercial farming co-exists with subsistence farming.

The South African government formulated a national strategy to address food security issues. This

is known as the Integrated Food Security Strategy for South Africa (IFSS) and is in accordance with the definition of food security proposed by the United Nations Food and Agricultural Organisation (FAO). The IFSS aims to establish a public-private-civil-society partnership focusing on household food security while retaining national food security.

In spite of the strategies and policies, South Africa still has to overcome several obstacles to ensure food security. At national level, the disaster management system requires attention in situations of drought or flooding.

Many households have insufficient food, nor do they have the means to produce enough food.

Government needs to create economic conditions that would assist poorer households. Policy makers in the government and civil societies need to address these challenges on both national and household level.

DPO-Groep •• DPO DPO Group Group DPO-groep

Potjie is South Africa’s IYP signature dish

“W

e were overwhelmed by the number of pulse dishes that were served at the launch." This was one of many comments during the launch.

The DPO attended the launch of the 2016 International Year of The Pulses (IYP) in South Africa that was held in Cape Town in April.

David Lever spoke about the many benefits of pulses and said that pulses are high in potassium and are a good source of minerals, vitamins and protein. He also

stated that the amount of water used to produce pulses is far less than any other crops.

Water used in production • Beef: 7 000 litres per 0.5 kg • Chicken: 1 700 litres per 0.5 kg • Peanuts: 1 400 litres per 0.5 kg • Soybeans: 800 litres per 0.5 kg • Pulses: 160 litres per 0.5 kg.

The traditional South African potjie was declared SA’s official signature dish for the International Year of the Pulses.

Step by step instructions

on how to make this dish are available on www.youtube.com Tiger Brands, Pouyoukas Foods, AGT Foods Africa and The Heart and Stroke Foundation SA are all partners of the IYP in South Africa and those who are interested in getting involved, can visit www.iyp2016.org Maryke Gallagher, president of the Association for Dietetics in South Africa (ADSA) also encouraged people of all ages to incorporate pulses into their diet as beans are also high in soluble and insoluble fibre and low in fat.

Pulses are high in potassium and are a good source of minerals, vitamins and protein.

Winteruitgawe • nr 52

19

DBS

Plant hoë-g en vermind KRANSKOP HR1

Wisselboukeuse Stabiele mark Oessekerheid DRY BEAN SEED (PTY) LTD Tel: 082 388 0510 / +27 12 819 8100 Fax: +27 12 819 8122 e-mail: marketing@beanseed.co.za P.O. Box 15587, Lynn East, 0039, Pretoria

www.beans.co.za 20

Winter edition • nr 52

Kranskop HR1 het die beste gemiddelde opbrengs van al die Rooigespikkelde kultivars. Dié uitstekende kultivar is bestand teen vetvlek, BCMV, roes en hoekige blaarvlek (HBV). Kranskop HR1 is bestand teen oopspring en die saadgrootte beloop 250 sade per 100 g. Kranskop HR1 kan landwyd geproduseer word.

KRANSKOP

Kranskop toon ’n aanvaarbare gemiddelde opbrengs en oessekerheid – veral in die geval van hoër opbrengsmikpunte.

Dit is goed aangepas in Noordwes en Mpumalanga. Kranskop is verdraagsaam teenoor roes en bied weerstand teen gewone boontjiemosaïekvirus (BCMV) en oopspring. Kranskop het groo sade (206 per 100 g).

Hier is ons nuwe kultivars RS 5

RS 5 is goed in KwaZulu-Natal aangepas. Dit het ’n bepaalde groeiwyse en ’n goeie staanvermoë. Dit is verdraagsaam teenoor roes en bestand teen omval en oopspring. Die saadgroott is dieselfde as dié van Kranskop.

Kontak Dry Bean Seed vir saadbestell

navorsing • research

gehalte bonesaad der jou risiko

p

ot

te

OPS-RS 4

DBS 360

OPS-RS 4 het ’n baie hoë gemiddelde opbrengs en oessekerheid. Dit is goed aangepas in alle produksiegebiede. OPS-RS 4 bied weerstand teen oopspring, is verdraagsaam teenoor roes en HBV. Die saadgrootte beloop 226 sade per 100 g.

DBS 360 is landwyd die toppresteerder onder droëland. Dit is matig vatbaar vir roes, vatbaar vir HBV en bied weerstand teen BCMV en oopspring. Die saadgrootte beloop 185 sade per 100 g.

DBS 310

Teebus-RR1

DBS 310 is landwyd die toppresteerder onder besproeiing.

Dit presteer goed onder droëland in die Oos-Vrystaat waar die reënval hoog is. DBS 310 is verdraagsaam teenoor roes, vatbaar vir HBV en bestand teen oopspring en BCMV. Die saadgrootte is 250 sade per 100 g.

Teebus-RR1 is ’n terugkruising van Teebus, gemik op weerstand teen roes. Die saad is groter (419 sade per 100 g) as dié van Teebus (434 sade per 100 g). Teebus-RR1 het ’n bepaalde groeiwyse en bied groeie weerstand teen omval en oopspring.

Teebus-RR1 bied ook weerstand teen roes, HBV en BCMV.

RS 6

Sederberg

RS 6 is goed in alle produksiegebiede aangepas. Dit het oor die afgelope drie seisoene in terme van gemiddelde opbrengs die hoogste opbrengsbetroubaarheid getoon. Dit is verdraagsaam teenoor roes en het weerstand teen omval en BCMV. Die saadgrootte is dieselfde as dié van OPS-RS 4.

Sederberg is ’n terugkruising van Jenny. Dit is goed in Noordwes en die Noordoos Vrystaat aangepas. Dit het weerstand teen roes, hoekige blaarvlek en BCMV, asook oopspring. Dit is ’n lang-seisoen kultivar met ’n hoë opbrengs-betroubaarheid en ’n medium groot saad.

Winteruitgawe • nr 52 21

lings by +27 12 819 8100

internasionale nuus nuus internasionale international news international news

22 22

Winter Winter edition edition •• nr nr 52 52

With recognition recognition to/Met to/Meterkenning erkenningaan: aan: With

internasionale nuus internasionale nuus international news international news

Winteruitgawe • nr• 52 Winteruitgawe nr 52

2323

internasionale nuus nuus internasionale international news news international

24

50 Winter edition • nr 50

internasionale internasionale nuus nuus international international news news

Winteruitgawe •• nr nr 50 50 Winteruitgawe

25 25

internasionale nuus nuus internasionale international news news international

26

50 Winter edition • nr 50

groei slim Kies AMISTAR TOP® 1. Help om die gewas se volle potensiaal te verwesenlik 2. Bied uitstekende sistemiese beheer 3. Beskerm nuwe groei Die slim keuse vir jou boerdery.

LEES DIE ETIKET VAN ELKE PRODUK VIR VOLLEDIGE BESONDERHEDE. AMISTAR TOP® bevat asoksistrobien 200g/l en difenokanosool 125g/l (Reg Nr. L7897, Wet Nr 36 van 1947) VERSIGTIG. AMISTAR TOP® is ’n geregistreerde handelsmerk van ’n Syngenta Groep Maatskappy. Syngenta Suid Afrika, Privaatsak X60, Halfway House, 1685. Tel (011) 541 4000 www.syngenta.co.za © Syngenta Ag, 2000. Kopiereg van die dokument is voorbehou. Alle ongemagtigde vermeerdering word verbied.

@SyngentaSA

15533/A IDEA ENGINEE ® S

internasionale nuus internasionale nuus international news international news

arbeidsake labour matters

Arbeidswetgewing hoef nie ’n KOPSEER te wees nie Mariëtte Redelinghuys

D

Dit is belangrik om op die hoogte te bly van die vereistes van arbeidswetgewing.

ie Suid-Afrikaanse arbeidsmark word, met reg, as hoogs gereguleerd beskou.

Hierdie siening word weerspieël in die Wêreld Ekonomiese Forum se Globale Mededingendheidsverslag van 2015/2016. Suid-Afrika word 138ste uit 140 lande in terme van aanstel- en afdankpraktyke geplaas. Die verslag plaas Suid-Afrika verder 127ste vir betaling teenoor produktiwiteit en 140ste in terme van samewerking in werkgewer-/ werknemerverhoudinge. Oor die algemeen dui die verslag daarop dat die meeste probleme by die doen van besigheid in Suid-Afrika, deur beperkende arbeidsregulasies veroorsaak word.

Dit is dus uiters belangrik om op die hoogte te bly van die vereistes van arbeidswetgewing, daaraan te voldoen en om te sorg dat arbeidsverhoudinge proaktief bestuur word.

Die volgende wetgewing reguleer arbeidsverhoudinge in die Landboubedryf: Wet op Arbeidsverhoudinge Die Wet op Arbeidsverhoudinge bly die belangrikste arbeidswet. Dit

28

Winter edition • nr 52

reguleer kollektiewe regte en bied beskerming teen arbeidswanpraktyke. Dié wet reguleer ook vakbonde en werkgewersorganisasies en vestig sleutel-agentskappe wat geskille besleg, soos die Komissie vir Versoening, Bemiddeling en Arbitrasie (KVBA) en arbeidshowe.

Wet op Basiese Diensvoorwaardes Die minimum statutêre vereistes waarop werkgewers en werknemers mag kontrakteer, word deur die Wet op Basiese Diensvoorwaardes bepaal en afgedwing.

Sektorale Vasstelling 13 ‘n Sektorale Vasstelling reguleer die terme en voorwaardes van indiensneming in ‘n spesifieke bedryfsektor wat gedetailleerde en spesifieke regulasies vereis, waar daar geen gesentraliseerde kollektiewe bedinging is nie. Voorwaardes in ‘n Sektorale Vasstelling mag verskil van dié in die Wet op Basiese Diensvoorwaardes, maar sal hoër rangeer.

Sektorale Vasstelling 13 reguleer arbeidsverhoudinge in die Landbousektor en stel ‘n raamwerk van spesifieke wetgewing van toepas-

sing op dié sektor, insluitend ‘n minimum loon soos jaarliks deur die Minister van Arbeid bepaal word.

Wet op Billike Werksgeleenthede Die Wet op Billike Werksgeleenthede verbied onregverdige diskriminasie in indiensneming en omsluit ‘n wye reeks van beleide en prosedures. Dié wet vereis aangewese werkgewers (werkgewers met 50 of meer werknemers, of ‘n jaarlikse omset volgens Skedule 4 van die wet), om ‘n Billike Werksgeleenthede plan (EEA13) daar te stel en jaarliks verslae (EEA2 en EEA4) by die Departement van Arbeid in te dien.

Wet op Vaardigheidsontwikkeling Die Wet op Vaardigheidsontwikkeling reguleer standaarde vir opleiding en ontwikkeling deur van werkgewers (met ‘n jaarlikse besteding aan salarisse van meer as R500,000.00) te vereis om 1% van hul betaalstaat tot die Nasionale Vaardigheidsfonds by te dra.

Werkloosheidsversekeringsfonds Die Werkloosheidsversekeringsfonds bied verligting aan werknemers

arbeidsake labour matters wanneer hulle werkloos raak, of nie in staat is om te werk as gevolg van kraamverlof of siekte nie. Dit bied ook verligting aan ‘n oorlede bydraer se afhanklikes. Dit is die werkgewer se verantwoordelikheid om die bydraes (2% van die werknemer se salaris) oor te betaal, alhoewel beide die werkgewer en werknemer albei 1% bydra.

Wet op Vergoeding vir Beroepsbeserings en -siektes ‘n Werknemer kan vergoeding eis vanaf die Vergoedingsfonds wanneer hy/sy beseer word aan diens, of siek word as gevolg van sy/haar werk. Families of afhanklikes kan ook eis indien die broodwinner sterf as gevolg van ‘n werksverwante ongeluk of siekte. Alle werkgewers moet registreer by die Vergoedingskommissaris en gelde oorbetaal na aanleiding van ‘n jaarlikse aanslag.

Wet op Beroepsgesondheid en -veiligheid Die Wet op Beroepsgesondheid en -veiligheid reguleer toestande in die werksplek met verwysing na gesondheid en veiligheid. Wetgewing verplig alle werkgewers om ‘n veilige en gesonde werksplek te skep, waarna sekere regulasies geïmplementeer moet word indien die werkgewer vyf of meer werknemers in diens het.

Dit is baie belangrik om in ag te neem watter rol arbeid in die werksomgewing speel en te verstaan dat wetgewing tot die werkgewer se voordeel gebruik kan word.

Hiermee ‘n kort kontrolelys om arbeidsrisiko te evalueer: Registrasie • Is u geregistreer by die Vergoedingskommissaris?

• Is u geregistreer by die Werkloosheidsversekeringsfonds?

Dienskontrakte • Het elke werknemer ‘n getekende dienskontrak wat voldoen aan toepaslike arbeidswetgewing?

Is dokumentasie rakende die volgende aspekte in orde: • Ontvang elke werknemer ‘n

•

•

•

•

•

salarisstrokie wat voldoen aan arbeidswetgewing?

Word verlof reg hanteer in terme van dokumentasie en prosedure?

Het die werksplek ‘n dissiplinêre kode wat relevant en op datum is?

Kan die werkgewer bewys dat alle werknemers bewus is daarvan en die inhoud verstaan?

Is daar ‘n afskrif van die Wet op Beroepsgesondheid en – veiligheid (asook relevante regulasies van toepassing) beskikbaar in die werksplek? Is daar opsommings van die Wet op Basiese Diensvoorwaardes, asook die Wet op Billike Werksgeleenthede beskikbaar in die werksplek?

Word daar ‘n personeellêer vir elke werknemer gehou om die volgende inligting te liasseer: dienskontrak, verlofvorms, salarisstrokies, dissiplinêre rekord, identiteitsdokument, paspoort/ werkspermit waar van toepassing en persoonlike besonderhede?

Beleide ‘n Beleid lig werknemers in rondom die reëls ten opsigte van ‘n spesifieke onderwerp. Beleide word nie deur arbeidswetgewing onderskryf nie, maar stel die werkgewer se eie reëls in die werksplek. Hierdie reëls moet redelik wees. Is die volgende algemene beleide in orde: • Rookbeleid • Selfoonbeleid • Siekverlofbeleid Prosedures ‘n Prosedure is ‘n vasgestelde of amptelike manier om ‘n situasie te hanteer, wat in plek gestel word om werknemers en werkgewers in te lig rondom die nodige stappe wat gevolg moet word wanneer ‘n spesifieke insident plaasvind.

Is die volgende algemene prosedures in orde: • Dissiplinêre verhoorprosedure (en progressiewe dissipline) • Appèlprosedure • Grieweprosedure • Besering aan diens-prosedure.

Ander • Betaal u ten minste die minimum loon?

• Is u ‘n aangewese werkgewer in terme van die Wet op Billike Werksgeleenthede en voldoen u aan die vereistes wat aan aangewese werkgewers gestel word?

• Voldoen u aan die Wet op Vaardigheidsontwikkeling indien die minimum vereistes om te moet voldoen aan die wetgewing, op u van toepassing is?

• Voldoen u aan die Wet op Beroepsgesondheid en -veiligheid in terme van administratiewe verpligtinge, opleiding, beskermende klere, risikoanalises, noodhulp, ‘n bywoningsregister, brandblussers, higiëne, kentekens, ensovoorts?

• Indien daar ‘n vakbond in u werksplek is, het u ‘n erkenningsooreenkoms met die vakbond gesluit?

Die verpligtinge wat arbeidswetgewing aan werkgewers stel, is nie onderhandelbaar nie. Werkgewers kan ernstige boetes en selfs tronkstraf deur die Departement van Arbeid opgelê word in gevalle van nie-nakoming. Dit is belangrik dat die werkgewer vertroud is met arbeidswetgewing en deurlopend die korrekte prosedures volg met die nodige administratiewe ondersteuning. Die oorgrote meerderheid van sake wat na die KVBA verwys word, is na aanleiding van “onbillike ontslag”. Die meerderheid van hierdie sake wat tot ontslag gelei het, is aan wangedrag verwant. Oor die algemeen word arbitrasiebevele wat in die werknemer se guns toegestaan word, direk gekoppel aan die werkgewer wat nie die korrekte prosedure gevolg het nie. Die KVBA kan bevele van tot 12 maande van ‘n werknemer se salaris teen die werkgewer toeken. Die verhouding tussen ʼn werkgewer en werknemer is gegrond op wedersydse voordele en respek. Duidelike reëls en riglyne verseker dat wrywing en misverstande beperk word wat op hulle beurt nie net produktiwiteit nie, maar ook ʼn positiewe werksomgewing bevorder.

ORGANISASIE VIR WERKGEWERS ORGANISATION FOR EMPLOYERS

Tel: 0861 101 828 Faks: 012 664 2703 E-pos: info@lwo. co.za Adres: Privaatsak X121, Centurion, 0046 Unit 16, Central Office Park, 257 Jean Avenue, Centurion www.lwo.co.za

Winteruitgawe • nr 52

29

arbeidsake labour matters

Slap lê in die werksplek?

Mariëtte Redelinghuys

Werkgewers moet die korrekte prosedure volg in gevalle van swak werksprestasie

30

S

wak werksprestasie word toenemend as ‘n uitdaging in die werksplek gesien en verwys na werknemers wat versuim om aan die werkgewer se vasgestelde standaarde in terme van kwantiteit en kwaliteit te voldoen en te handhaaf. Die Wet op Arbeidsverhoudinge (“WAV”) se Goeie Praktykkode verskaf riglyne oor hoe die werkgewer swak werksprestasie moet aanspreek.

Daar word duidelike onderskeid getref tussen ontslag as gevolg van wangedrag en ontslag weens onbekwaamheid. Onbekwaamheid

Winter edition • nr 52

kan verwys na onbevoegdheid weens swak gesondheid of swak werksprestasie. Dit is uiters belangrik dat die werkgewer die korrekte prosedure volg in gevalle van swak werksprestasie, hetsy gedurende ‘n proeftydperk of andersins.

Alle dienskontrakte impliseer, deur die aanvaarding daarvan, dat die werknemer onderneem om op te tree volgens die werkgewer se redelike, wetlike en haalbare standaarde. Sou die werknemer versuim om, ten spyte van bystand, aan die vereiste standaard te voldoen, word die werknemer as

“onbekwaam” geag en het die werkgewer die reg om die werknemer te ontslaan.

Dit is noodsaaklik om daarop te let dat die werkgewer onder geen omstandighede ‘n werknemer kan ontslaan sonder om die korrekte prosedure te volg nie. Alle afdankings moet altyd volgens prosedure geskied en substantief billik wees.

Prosedure vir swak werksprestasie Die volgende stappe word gevolg tydens die swak werksprestasieprosedure:

arbeidsake labour matters medewerknemer bygestaan word.

Ondersoek Die werkgewer moet die saak ondersoek om redes vir die werknemer se swak werksprestasie te bepaal om sodoende die beste oplossing te identifiseer. Onder die mees algemene oplossings tel evaluering, beraadslaging, bystand, opleiding en leiding. Die ideaal is dat beide partye gesamentlik op ‘n geskikte oplossing ooreenkom, om so die werknemer se swak werksprestasie aan te spreek. ‘n Datum vir die volgende konsultasie en herevaluering moet ook bepaal word.

Eerste konsultasie Die werknemer moet na ‘n konsultasie genooi word om sy/haar onvoldoende werksprestasie te bespreek en vas te stel of die probleem inderdaad swak werksprestasie is en nie bloot wangedrag nie.

Let daarop om die volgende te bespreek: • die werkgewer se vereiste standaard; • die pligte wat van die werknemer verlang word; • die redes waarom die werkgewer van mening is dat die werknemer versuim om aan hierdie standaard te voldoen; en • ‘n duidelike aanduiding van die gevolge indien die werknemer nie aan die vereiste standaard voldoen nie.

Tydens die konsultasie moet die werknemer die geleentheid gegun word om sy/haar saak te stel en te verduidelik waarom hy/sy nie aan die vereiste standaard voldoen nie.

Die werknemer het die reg tydens alle konsultasies om gehoor te word en mag die werknemer ook deur ‘n vakbondverteenwoordiger of

Implementering van die oplossing Die werkgewer moet alle moontlike stappe neem om die werknemer by te staan, asook ‘n redelike tydperk toestaan om die werknemer ‘n geleentheid te gun om sy/haar werksprestasie te verbeter. Dit is belangrik om die werknemer se vordering deurlopend te monitor.

Herevaluering en tweede konsultasie Na afloop van ‘n redelike tydperk moet die werknemer herevalueer word en die bevindinge tydens die tweede konsultasie aan die werknemer gekommunikeer word.

Deur die korrekte prosedure te volg, tree die werkgewer prosedureel billik op. Die werkgewer moet ook substantief billik optree en dus kan bewys dat die werknemer versuim het om aan die vereiste standaard in die werksplek te voldoen en te handhaaf, ten spyte van die nodige hulp en bystand wat die werkgewer voorsien het.

Sanksie Indien die werknemer steeds nie presteer volgens die vereiste standaard nie, moet ‘n dissiplinêre verhoor gehou word, waartydens die werknemer die geleentheid kry om sy/haar saak te stel. Dit is belangrik om tydens die verhoor vas te stel of ontslag die gepaste sanksie is en of daar nie ‘n alternatief bestaan nie.

Indien die werknemer ‘n saak van

onregverdige ontslag na die Kommissie vir Versoening, Bemiddeling en Arbitrasie (“KVBA”) verwys, sal die kommissaris die volgende in ag neem om vas te stel of die ontslag onregverdig was: Het die werknemer versuim om aan die vereiste standaard in die werksplek te voldoen en indien wel: • was die werknemer bewus van, of kan daar rederlikerwys aanvaar word dat die werknemer bewus was van die vereiste standaard in die werksplek; • is die werknemer ‘n billike geleentheid gegun om die vereiste standaard in die werksplek te bereik; en • was ontslag die gepaste sanksie onder die omstandighede.

Ons beveel aan dat werkgewers hul werknemers deurlopend evalueer en nie slegs tydens ‘n proeftydperk nie. Dit is baie belangrik dat werkgewers besef dat ‘n werknemer nie as gevolg van swak werksprestasie na afloop van ‘n proeftydperk net ontslaan kan word, of kennis gegee word dat hy/sy nie permanent aangestel gaan word nie. Dit sal as prosedureel en substantief onbillik geag word. Die werknemer kan in so ‘n geval ‘n saak aanhangig maak by die KVBA, waarna die kommissaris ‘n bevel teen die werkgewer kan uitreik om die werknemer terug in diens te neem. Deurlopende evaluasie verseker dat enige swak werksprestasie dadelik geïdentifiseer word sodat dit aangespreek kan word, wat weer ‘n direkte invloed het op produktiwiteit en winsgewendheid. Deurlopende evaluasie hou ook voordele in tydens die toekenning van bonusse en ander vergoedingsaanpassings.

Vele besigheidsrisiko’s moet dus daagliks deur die werkgewer bestuur word. Die beste wyse waarop ‘n werkgewer arbeid as besigheidsrisiko kan aanspreek, is om proaktief op te tree en te verseker dat die dienskontrakte, dissiplinêre kode, prosedures en beleide in plek is en hierdie dokumentasie aan toepaslike wetgewing voldoen.

ORGANISASIE VIR WERKGEWERS ORGANISATION FOR EMPLOYERS

Tel: 0861 101 828 Faks: 012 664 2703 E-pos: info@lwo. co.za Adres: Privaatsak X121, Centurion, 0046 Unit 16, Central Office Park, 257 Jean Avenue, Centurion www.lwo.co.za

Winteruitgawe • nr 52

31

Around the world with Pulses!

Helping people enjoy a delicious, nutritious diet Pulses are an affordable, healthy and yummy way to fill your tummy. This month we celebrate World Population Day and so what better time to look at how people across the world enjoy their pulses.

“Niˇ haˇo! My name is Lei and I live in China.

I love to help my mother make yuè biˇng, or mooncakes, that we enjoy during the Chinese Mid-autumn Festival.

These delicious round pastries are filled with sweet, red or black bean paste and eaten with tea. Beans are full of fibre which is important for good digestion and a healthy heart.”

“Eti sen! My name is Kisi.

In Ghana we enjoy cowpea garifoto, an omelette topped with saucy cowpeas.

What are Pulses?

A legume is a plant that forms its seeds inside a pod. Pulses are the dried seeds of edible legumes. Some well-known pulses are: lentils, beans, peas and chickpeas.

Check your Pulse!

How many pulses can you identify?

3

This delicious dish keeps us strong because cowpeas are rich in potassium and magnesium to help the muscles and nerves in our bodies work well.”

“Namaste. My name is Rajni and I come from India.

Dal with chipati is my favourite traditional dish.

Dal is made from spicy cooked lentils and can be served with either rice or chipati, a flat Indian bread. Lentils keep

my family healthy! These small pulses are full of B vitamins which is needed to support metabolism – the way that our bodies get energy from the food that we eat.”

“Hola amigos! Have you ever tried frijoles rancheros?

This is a favourite traditional Mexican dish, also known as cowboy beans, which my family enjoys.

Pinto beans are cooked with garlic, onions, bacon and tomato to make this rich soupy meal. Pinto beans, like all pulses, are rich in iron. Iron is a very important part of your blood. Not getting enough iron can cause an illness called anaemia which makes you feel very tired and could even prevent your brain from working well.”

24

32 32

Winter edition • nr 52

5

1

“Goede dag vrienden. I am Hans and here in the Netherlands we love to eat erwtensoep.

My granny makes it best by boiling dried peas with potatoes, celery, carrots and bacon and serving it with freshly baked bread. Dried peas, like other pulses, are a great source of zinc to help our bodies grow and heal.”

4

2

13 12

11 10 Answers: 9 1. Mung Beans; 2. Kidney Beans; 3. Green Lentils; 4. Chickpeas; 5. Black Beans; 6. Fava Beans; 7. Split Green Beans; 8. Lima Beans; 9. Adzuki Beans; 10. Black Lentils; 11. Split Yellow Beans; 13. Red Lentils

8

World Population Day

ecipe R Asian Mixed

arbeidsake labour matters

Serves four

Vegetable Curry

Recipe notes For this recipe, please feel free to substitute/add in more vegetables of your preference (e.g. substitute lentils for chickpeas)

World Population Day is celebrated every year on 11 July. The aim is to help us understand with how many other people we share this one world that we live in. The world population is about 7,4 billion people at present and still growing fast! On World Population Day we think about how to educate, protect and feed so many people and what our impact on the environment is.

6

Sources: www.unfpa.org/events/world-population-day http://www.worldometers.info/world-population/ https://en.wikipedia.org/wiki/World_Population_Day

2016 International Year of Pulses 7

The United Nations declared 2016 the International Year of Pulses so that they can tell everyone about the high nutritional content of pulses. Because pulses can do so much good for the world, they will motivate people to eat pulses as a source of protein and help solve farmers’ pulse-growing problems.

Chicken or Beans?

Proteins are one of the major food groups needed to keep your body healthy. Pulses are cheaper than other sources of protein such as dairy products or meat and allow people on a limited budget to get enough protein in their diet.

For more information visit www.iyp2016.org 32

Directions Ingredients • 5 cm piece fresh ginger, peeled and thinly sliced crosswise • 5 garlic cloves, peeled • 2 tbsp vegetable oil • 1 tsp mustard seed • 1 tsp cumin seed • 1 medium yellow onion, diced small • 2 large tomatoes, roughly chopped • 1 cup unsweetened coconut milk • 2 sweet potatoes, peeled and cut into pieces • 1 carrot, cut into pieces • 1 head cauliflower, cut into florets • a few okra, stemmed and halved lengthwise • 1 can chickpeas, rinsed and drained • fresh cilantro for serving (optional) • 3 cups cooked white rice (for serving)

In a food processor, puree ginger and garlic with ¼ cup water until mostly smooth.

In a large saucepan, heat oil over medium high heat. Add the mustard seed and cumin seed with the onion and cook until fragrant (about 2 minutes).

Add ginger-garlic paste, reduce heat to medium-low and cook, scraping up browned bits with a wooden spoon, until most of the liquid has evaporated (5 to 7 minutes).

Add tomatoes and cook until beginning to break down (about 3 minutes).

Add potatoes and 3½ cups water, season with 1 teaspoon salt and ¼ teaspoon pepper.

Increase heat to high and boil until potatoes are tender (about 12 minutes).

Fold in the vegetables and okra, reduce heat to medium, cover, and simmer until vegetables are tender (10 minutes).

Stir chickpeas into curry and increase heat to high.

Simmer rapidly until liquid reduces slightly (2 minutes).

Serve curry with rice and cilantro.

www.pulses.org/recipes/worlds-greatest-pulse-dishes/recipe Winteruitgawe • nr 52

33 33

aktueel •aktueel topical• topical

Women in Agriculture and Beyond Lisa Coetzee, skrywer

G

An educated girl is an enabled woman and mother.

34

ender, often misunderstood, is defined not only as the difference between females and males, but the responsibilities and roles that society perceives females and males to represent (Food and Agriculture Organisation FAO - 2016). The Urban Dictionary defines perception as: “what you believe, you become,” this may extend to the impacts that societal pressures placed on gender, thus creating a wider opportunity for gender discrimination. The FAO speak of “social costs” of females being discriminated against. What is the “agricultural and natural resource costs” of women being discriminated against?

Hunter-gatherer research has proposed that women “gatherers” provided three quarters of the daily caloric intake for their communities. In contrast, for their male "hunter" counterparts, meat was not vital to survival. Hunters and gatherers were considered equal, until the rise in population and the development and need for intensive agriculture (Hansen et al., 2012).

Currently in developing nations, females contribute to an average of 43% of the agricultural labour force. However, these providers do not have equal access to education, land or land rights, agricultural inputs and technologies, extension services, credit and markets (farmingfirst.org, 2012). Allow-

Winter edition • nr 52

ing rural women equal access to the above can increase global yields between 2.5% and 4%, thus feeding between 100 - 150 million food insecure people (FAO, 2011).

Rural women and girls are intrinsically linked and reliant on natural resources. It is estimated that 40% of the world’s population relies on biomass for fuel. Many females spend hours collecting wood for fuel and potable water. Walking through areas of unrest and conflict make these journeys all the more dangerous. This also limits the time a mother and female farmer has available for her responsibilities at home or in the field. Collecting solid biomass such as firewood, destroys natural biomes, leads to deforestation, reduces biodiversity, increases desertification and degrades arable agricultural land. The health risks associated with burning firewood is another aspect to take into account. Annually, almost two million premature deaths are associated with open cooking fires in rural homes, where women and children are most exposed. Potential solutions include increasing women’s access to land or land rights, improving traditional cooking technologies and techniques as well as finding alternatives to firewood or solid biomass fuels that burn more efficiently (FAO, 2013). One of the win-

ners of the 2015 Ashden Award for Clean Energy for Women and Girls is an example of this with their charcoal-burning Jikokoa™ stove. Reducing up to 60% of harmful soot and smoke inhaled, reduces charcoal use by 50% and is manufactured in Kenya where over half of all the employees are female (BURNstoves.com).

As I sit here I am privileged to be part of the 5% of females enrolled in tertiary education in Sub-Saharan Africa (farmingfirst.org, 2012), as women make up approximately 60% of the 800 million illiterates (FAO, 2011). An educated girl is an enabled woman and mother. A mother who is in control of the household budget increases her children’s chance for survival by 20% (FAO, 2016). Microfinance is a tool which works at grassroots level allowing more rural women access to micro-credit.

Some direct effects of successful microfinance programmes can increase dignified living conditions, reduce financial and food insecurity, educate children, assist in the accumulation of investments and savings for emergencies. Indirect effects are at social, psychological and human rights levels. This could result in more women engaging with their communities and redefining perceptions of gender.

Not only would females benefit, but also societies and communities as a whole.

aktueel • topical

In herinnering aan dr Tokkie Liebenberg

D In herinnering aan

aktueel • topical

ie droëbone gemeenskap het ‘n groot gees verloor met die afsterwe van Dr Tokkie Liebenberg op 30 November 2015. Meeste bone produsente sal onthou dat Dr Tokkie ‘n groot bydrae tot bone produksies gemaak het toe sy roesweerstand vir droëbone ontwikkel het.

Nou het byna alle bone kultivars roesweerstand en bespaar produsente groot bedrae geld omdat hulle nie meer vir roes hoef te spuit nie – dink maar aan Teebus RR1 (wat ‘n verbetering is dit nie). Kranskop was die eerste Rooi Gespikkelde boon met roesweerstand en alle nuwe kultivars daarna het roesweerstand haar bydrae totgees die teelprogram.

Die ie droëbonedanksy gemeenskap het ‘n groot verloor met die afstervan Dr Tokkie Liebenberg op 30inNovember 2015.

Meeste bone hoekige blaarvlekwe weerstand wat ons vandag Sederberg, Tygerberg en produsente salhaar onthou dat Dr Tokkie ‘n groot bydrae tot bone Kamiesberg het, kom ook uit program. produksies gemaak het toe sy roesweerstand vir droëbone ontwikkel het.

Sy was ‘n toegewyde plantpatoloog wat ‘n sigbare nalatingskap Nou het byna alle bone kultivars roesweerstand en bespaar produsente in die bedryf agter gelaat Baie dankie Tokkie, ons eer groot bedrae geldhet. omdat hulle nie meer vir roes hoef te jou spuitdaarvoor. nie – dink

dr Tokkie Liebenberg

D

maar aan Teebus RR1 (wat ‘n verbetering is dit nie). Kranskop was die

eerste Rooi Gespikkelde boon met roesweerstand en alle nuwe kultivars Rus in Vrede.

Recipe from International Year of Pulses collection.

Soup Brenebon Soup

daarna het roesweerstand danksy haar bydrae tot die teelprogram. Die hoekige blaarvlek weerstand wat ons vandag in Sederberg, Tygerberg en Kamiesberg het, kom ook uit haar program.

Sy was ‘n toegewyde plantpatoloog wat ‘n sigbare nalatingskap in die bedryf agter gelaat het. Baie dankie Tokkie, ons eer jou daarvoor.

Rus in Vrede.

Recipe from International Year of Pulses collection.

Brenebon

Easy | 1 hour | 4 servings

Ingredients

400 g dried red kidney beans, soaked in water for 24 hours s part of the IYP drive, pulse (will not sprout) or overnight to cut the cooking time Ingredients Easy | 1 hour | 4 servings recipes from all over the 200–300 g pork shanks (or pork belly), chopped into chunks world were collected.

2L 400 gwater dried red kidney beans, soaked in water for 24 hours s partof of the IYP5 drive, pulse not sprout) or overnight to cut the cooking time This interesting soup is one cloves, or to(will taste recipes from all2over the pork shanks (or pork belly), chopped into chunks 200–300 g them. Sup Brenebon is a favourite nutmegs, crushed world were collected.

2L water hearty typically from the eastern 5 shallots, finely chopped This interesting soup is one of 5 cloves, or to taste parts of Indonesia. This is aSup tasty stalk of leek,nutmegs, finely sliced them.

Brenebon is1 a favourite crushed 2 soup that is easy to prepare.

It 1 eastern Asian celery,shallots, chopped hearty typically from the 5 finely chopped is often called simplyparts Brenebon of Indonesia. This3 istbsp a tasty cooking oil stalk or butter 1 of leek, finely sliced that is easy to prepare. It 1 Asian celery, chopped or Sup Kacang Merahsoup (which Salt and pepper, to taste is often called simply Brenebon 3 tbsp cooking oil or butter literally means red bean soup). or Sup Kacang Merah (which Salt and pepper, to taste Sup Brenebon is derived from the Directions: literally means red bean soup).

Dutch “Bruine Bone Soep”, which is derived from the Sup Brenebon Directions: was introduced to Indonesia • Inwhich a large saucepan, bring water, beans and pork to boil.

Dutch “Bruine Bone Soep”, introduced In a large saucepan, beans and pork to boil. about 400 years ago.was It consists of to Indonesia • Season with• cloves, nutmeg, saltbring andwater, pepper. about years ago. It• consists of • Season with cloves, nutmeg, salt and pepper. dried red kidney beans and400 pork, Turn down the heat to simmer until the beans are cooked. dried red kidney beans and pork, • Turn down the heat to simmer until the beans are cooked. but chicken or beef can be used if • In a frying pan, heat butter and stir-fry shallots and leeks. but chicken or beef can be used if • In a frying pan, heat butter and stir-fry shallots and leeks. preferred.

• Sprinkle the• fried shallots andshallots leeks over the over souptheand add preferred.

Sprinkle the fried and leeks soup andthe add the Vegans can also cookVegans tastycan also cook tasty chopped celery. chopped celery.

Brenebon with mushroom stock.hot. • Serve hot.

Brenebon with mushroom stock.

• Serve

A

A

This is a tasty soup that is easy This is a tasty to prepare. soup that is easy to prepare.

Winteruitgawe • nr 52

Winteruitgawe • nr 52

35

35

vir die dames for the ladies

Wat is jou opinie?

Hoe maak jy ‘n verskil in jou omgewing? ”Ek probeer om altyd uit liefde te reageer - al is iemand aggressief of ongeskik, sal ek eers dink voordat ek reageer en myself afvra: is my reaksie gaaf, opreg en vanaf ‘n goeie plek?” vertel Snotkop, ‘n musikant.

“Dit is moeilik, maar om so op te tree, kan enige negatiewe situasie in ‘n positiewe ondervinding omgedraai word.”

Ons het die opinies van 'n klompie bekende Suid-Afrikaners oor allerlei onderwerpe gevra en hier is hulle interessante indrukke van die lewe om ons.

Wat is volgens jou die beste produk ooit?

“Definitief ‘n DSTV-dekodeerder,” sê PJ Cruz, ‘n musikant. “Ek lewe vir sport, veral rugby, jag, gholf, tennis, Formule 1 en diepseehengelprogramme.

“Ons is byna elke naweek op die pad na konserte toe, daarom is dit lekker om op ‘n Maandag al die naweek se sportgebeure in te haal. En dan natuurlik is daar al die musiekkanale - kanaal 826 DMX (Moderne Country) is baie goed vir my siel.”

Maak vroue beter base as mans? ”Mmm, dit is ‘n moeilike een!” meen Wicus van der Merwe, komediant en sanger. “Ek dink enige mens, vrou of man, het die potensiaal om ‘n swak (of goeie) baas te wees - dit hang van persoon tot persoon af.

“Ek het al baie swak en goeie base in my lewe gehad (beide geslagte). Tog, toe ek by my laaste versekerings-joppie bedank het, het my baas (toevallig ‘n man) vir my gesê: “Wicus is ‘n baie beter vriend as wat hy ‘n werknemer is ...” Maak daarmee wat jy wil.

36 36

Winter edition • nr 52

Saamgestel deur Machelene Joubert

Watter stukkie tegnologie vergemaklik jou lewe aansienlik? ”Alhoewel dit ‘n haatlike stukkie tegnologie kan wees indien dit verkeerd aangewend word, maak my selfoon my dagtaak as mediaspesialis ongelooflik makliker,” sê Sya van der Walt-Potgieter, ‘n joernalis en politieke ontleder.

“Ek voel soos MacGyver van ouds as ek ‘n selfoon in my hand het, want daarmee kan ek oproepe maak, e-posse hanteer, video-opnames doen, foto’s neem, sosiale media behartig en op hoogte van gebeure bly.

“My selfoon is ook my alarm in die oggende, flits wanneer Eskom kragafwerping (loadshedding) toepas en spieël voor ek in ’n vergadering instap. My selfoon is beslis ’n stukkie goud werd!”

vir die dames for the ladies

Health, beauty and well-being Compiled by Machelene Joubert

Nail it Ilana Pickford, a beauty expert, shares the following five tips to take tip-top care of your nails: • Condition, moisturise and regularly manicure your nails. Always keep at least a clear varnish on your nails - it looks great and protects the nail.

• Always file your nails in one direction and do not file the sides of your nail away as this will weaken them.

• Gently buff off yellow build-up of nail polish on the surface of the nail with a very fine block buffer.

• Gently push back cuticles every day after a warm bath or shower, this will prevent them from adhering to the nail plate which may cause splitting of the nail cuticle.

• Rub cuticle cream on your nails daily. This will keep them healthy, conditioned and stimulate nail growth.

Prevent, prevent, prevent ”I am a firm believer that prevention is better than cure, so I follow a strict beauty routine and never go to sleep with make-up on,” says Dr Karien Henrico, a lecturer in Somatology at the University of Johannesburg. “I exfoliate about three to four times a week and I am ‘addicted’ to hydrating masks and water. Apart from keeping your exterior in tiptop shape, beauty radiates from within and you need to make sure that your soul is happy in order to be truly beautiful.”

Apart from keeping your exterior in tiptop shape, beauty radiates from within and you need to make sure that your soul is happy in order to be truly beautiful

Perfect peepers Are red, puff y, tired looking eyes staring back at you in the mirror every morning?

• eyeSlices, a locally developed product, is a re-usable therapeutic eye pad that is a quick-fix, effective eye treatment set to solve these • issues.

• According to creators of eyeSlices, the pad uses Cyrogel technology that releases soothing and rejuvenating ingredients into the eye surrounds.

• After only five minutes eyes look refreshed and invigorated.

Winteruitgawe • nr 52

37

vir die dames for the ladies

3 manne, vyf dinge Saamgestel deur Machelene Joubert

JAY, SANGER • My grootste vreugde is my drie seuns.

• My grootste vrees is dat my gesin iets sal oorkom.

• My grootste verwyt is dat ek nie op skool musiek klaar studeer het nie.

• My verwagtinge vir my en my gesin se toekoms is dat ons gelukkig en veilig sal wees.

• Ek ervaar vrede want ek weet alles is in God se hande.

Ons het drie bekende Suid-Afrikaners uitgevra oor hulle vrese, vreugdes, verwyte, verwagtinge en waar hulle vrede kry.

BOUWER BOSCH, AKTEUR, AANBIEDER EN MUSIKANT • My grootste vreugde is om op die verhoog of voor ‘n kamera te wees.

• My grootste vrees is dat my kreatiwiteit sal opdroog.

• My grootste verwyt is dat ek nie met klavierlesse op skool aangehou het nie.

• My verwagtinge is dat ek elke dag ‘n beter mens sal probeer word.

• Ek ervaar vrede wanneer ek net by my vrou (die aktrise, Leandie du Randt), wat ook my beste maatjie is, kan wees.

ANDRIES HENDRIK POTGIETER, SANGER, MODEL, SKRYWER EN SPREKER • My grootste vreugde is my Godsdiens, vrou, familie, musiek en om ‘n gesonde lewensstyl te handhaaf.

• My grootste vrees is niks. Vrees beheer nie my lewe nie, maar soms is daar twyfel: dalk moes ek in sekere aspekte harder gewerk het, meer gegee het, mens kan altyd harder werk en meer doen.

• My grootste verwyt is dat ‘n mens soms fokus op dit wat nie belangrik is nie en dan vergeet wat wel belangrik is: God, my vrou en glimlag!

• My verwagtinge vir die lewe gaan oor groei, fokus en leer. My verwagtinge is om te luister wanneer ek verkeerd is, te fokus om in daardie opsig te groei en om dan elke dag ‘n groter en beter mens te word.

• Ek ervaar vrede wanneer ek rustig en stil raak en sommer net diep glimlag. Wanneer ek my vrou en ons hondjie, Klasie, rustig sien slaap dan is daar rus in my huis en vrede vir my gemoed.

• En natuurlik wanneer ek en Wiaan, my sanggroepmaat van DZL (uitgespreek Diesel), die kitaar vat en sommer akoestiese liedjies sing op die hardste, snaaksste en lekkerste manier moontlik.

38

Winter edition • nr 52

vir die dames for the ladies

As dit uit is, is dit uit Skrywer: Nici Harmse

Menige ouer sit deesdae met die hande in die hare oor wat hulle kinders op sosiale media (SM) gesê het en nie ont-sê kan word nie. Die nuusmedia is vol van mense wat hulle in hofgedinge vasloop weens Tweets en ’posts’ wat onnadenkend die kuberruim ingestuur is. Die gevaar is dus soveel groter vir ons kinders wat nog nie volwasse genoeg is en die gepaste skanse en grense in plek het nie.

Dit is ’n manier van leef Ouers kan kinders ook nie vir ewig weghou van SM nie. “Social media isn’t simply a way of life for kids – it’s life itself,” sê ’n kenner op die platform Common Sense Media, ’n onafhanklike organisasie wat kinders bemagtig om te gedy in die wêreld van media en tegnologie. Ouers het ‘n verantwoordelikheid om hulle kinders in hierdie wêreld veilig te hou. Al verstaan ons nie altyd ons kinders se realiteit nie, en sien ons die gevare daarvan, is dit onmoontlik om hulle in ’n non-internet kokon toe te maak – bemagtig hulle eerder.

Een van die belangrikste konsepte om kinders te leer is: as dit uit is, is dit uit. Die SM-kenner Emma Sadleir, ’n mediaregkonsultant in Suid-Afrika, gebruik tatoeëermerke as ’n analogie. Sy sê: “My pa sal my onterf as ek ooit ’n tatoeëermerk kry, maar ek gebruik die konsep graag in my lesings. Ek wil kinders laat verstaan dat alles wat hulle op die internet plaas

soos tatoeëermerke is – dit is byna onmoontlik om dit te verwyder.

Dan wys ek vir hulle ’n foto van ’n reusetatoeëermerk wat sê: “REGRET NOHING” en wys hulle daarop om doodseker te maak dat die tatoeëerkunstenaar kan spel.

Bly veilig aanlyn Ons moet kinders help om hulle aanlyn-aktiwiteite veilig, produktief en positief te hou. Die webwerf van Common Sense Media het goeie raad oor die basiese beginsels van SM. Daar is baie inligting oor die nuutste toeps en webwerwe en hulp oor hoe om met jou kinders oor hulle boodskappe te gesels en hoe om digitale drama te voorkom.

Volgens Common Sense is Facebook nie meer so gewild onder tieners nie. Daar is egter soveel nuwe sosiale toeps wat dit baie makliker, vinniger en prettiger maak om ’n vinnige idee of ’n spesiale oomblik te deel en hulle kan dit selfs anoniem doen.

Sulke anonieme toeps skep ’n omgewing om die guitige, lukrake, soetsappige en eksperimentele sy van die gemiddelde tiener vrye teuels te gee.

Wat skynbaar die belangrikste vir die tieners is, is dat die toeps vry voel van nagevolge. Maar natuurlik is dit nie so nie. Data verdwyn nooit nie, kinders moet bedag wees daarop om hulle aanlynreputasie te beskerm. SM hou die gevaar in dat mense hulleself as iemand anders voordoen en onbedagte kinders kan so in ‘n strik beland.

Digitale drama vs ‘cyberbullying’ Die konsep ‘cyberbullying’ is al bekend, maar daar is ‘n ander verskynsel wat net so, of dalk, gevaarliker is: ‘digitale drama’. Boelie beteken om iemand herhaaldelik te teister terwyl digitale drama elke dag se gestoei en gestry aanlyn behels. ’n Seun kan sy ’relationship status’ na ’single’ verander direk na ’n stryery met sy meisie, net om ’n punt te bewys en haar in die proses baie seer maak. Tieners plaas aanmerkings oor mekaar omdat hulle weet (en dikwels hoop) dat ander vriende dit gaan sien en daarop gaan reageer. Die ’drama’ gebeur omdat daar ’n gehoor is. Hierdie skermutselings kan natuurlik oorspoel na die werklikheid. Dit is in die meeste gevalle ontstellend en uiters traumaties vir die kind wat die onderwerp van bespreking of aan die ontvangkant van die gesprek is. Dit kan so ‘n kind se reputasie maklik skend.

Ons moet kinders help om hulle aanlyn-aktiwiteite veilig, produktief en positief te hou.

Geskikte grense Help kinders om te verstaan dat daar grense in gesonde verhoudings moet bestaan. Die voortdurende heen-en-weeraanlynaktiwiteite op selfone laai soms te veel spanning op kinders, help hulle om aflyntyd te skep.

Kinders moet ook weet dat hulle ouers altyd beskikbaar is vir hulle, selfs wanneer hulle foute maak en in die moeilikheid beland.

Gaan kyk op www.commonsensemedia.org vir inligting oor sosiale media se invloed op kinders.

Winteruitgawe • nr 52

39