FJ41 CUO'NG T~l2T-H9C TI<,UNG-HOA

GIAN .. CHI VA

BA DA.OVA QUAN TIJ

Tr1.16'c kru xet phap tri, cbuog ta nen biit thi nao la ba d!llO, mQt cbinh sach & gifra nb!n trJ va phap tri vi rit gln v&i phap tri.

Cung trong thien Vvo-ng b~, Tu~n

Tu- dinh ngbia b~ d~o : " r:>u·c tuy chlt'a d., \ I $ en cung ct;c, ng 1ia tuy chtra nen ban, song cli Ji cua thien h~ cDng d~i kh~i tiin h~nh, vi~c thubng ph~t da dinb ra sao thl giir ~ting nbtr vty d~ lam tin cbo thitn hi, ke be tai b dtr6'i deu hilu 10 ma biet nhfrog dieu c6 thl clu inon,. Cai chinh lfnb da b~y ra thl dlu thly ro dilu 19'i cua mlnh hong, cfing khong ltra doi dan ; da kit trac v6'i n116'c nao thl dau thiy ro d.ilu lQ'i cua miob hong, cOng khong 111a dgi . ngttbi. Nhtt thl thi binh m~nh, thanh ben, dtch qu8c SQ' .tlliah, Ca nt.raC mQt n~n. din v6i DU'OC dlu tin. Tuy a t1it heo lanh cung UY d9ng C3 tbi@n h~ (.,,) Song khOng phai la het long stta cli g6c a SI/ cb{nh, gijo, khong pbai la lty V~n 1y lAm cin ban, khobg phai I~ l~m cho long ngtt(Yi ta ph\lC, Lam dilu gl thi XU httO'Dg Ve pnU'O'Og ht9'C, Xet V!~C gl thl dung cai thu~t lay d~t da i lao, nghiem cln S\J' SUC tich, Sll'a sang Vi~c Chien bi; thien h~ khong ai dam d1.10'ng voi mloh (•••) Khong bbi c& gl khac, chi bai t~m gi& dtrc;YC cai t(a . ma 1am. Thi gQi la c6 d(rc t!n ma lan1 ba v$y.

. Du-c tuy v; ch, da, nghia tuv vi te d6, nhien nhi thien '1{* chi I, hoJc tau h;, h,nh thLrang di n~c, tfn ho thien h~ hy, than h~ hi~u yen t giai tri k, kha yen da. Chfnh linh di tran tuy J~ /p-i b~i, bat khi ky den; lfUC k~t d; djnh, tuy d~ lr,i b~i, bat kh; ky do,. Nlur thi tic binh thanh c6, dich ' . qudc uy chi, qutJc nhat C<J, minh dcr qudc t,n chi. Tuy t~i t;ch l~u chi quf5c, uy dpng tl,ien h{l ( ... ) Phi ban ch,nh giao da, phi ca vdn /y da, phi pnlJC nhan chi tim d ti. HU'ang phl.fo-ng /U'p-c, thlm lao d~t, cln sue tf ch, tu chien bj, tr;.,c nhien thtr<;rng hr1 tll'ang tin nhi thien h~ msic chi cam c/U'O'ng( •• .)

Vo tha cd yen, lvo- c t,n da, Thi so- v; tfn lip nhi b§ da.

V~y VtrO'ng d90 trQng nhan r:aghia 1113 ba dQo trong tin v~ thuit, Vtrang dio dung chlnh gi,lo bi dQ.o trQng hlnh phap. ~Tuan ttr viit do~n d6 kh8ng phai H\ sang lip ra mQt chinh thuyet m~ ,~ rut kinb nghi~m cua ngtrai tru&c. Trang dai Xuin Thu da c6 nlfm Ong vua dung ba d~o ma hung

CU'O'Dg m~t thoi,Uun minh chu cac chtr hiu khac, trong Sit gQi la nga ba, tU'C I~~n

Cong nll'6-c Tc, Van Cong ntr6-c Tin, •

M1;1c Cong ntr6'c Tan, Ttrang C6n,g ntrac Toog, v~ Trang Vu-crng otr6'c -Sa;

~j cu~i dcri Xuan Thu lii c6 thetn

Ng8 Vt.rang Phu Sai vA Viet Vtrang Cau

Ti&!. Nhi"rng ang vua d6 kh6ng pbai IA nb&ng b$c tai dtrc cao, chI nha nh&ng vi ttr6'ng nhll' Quan Tr9ng, Bach L§

H~. •• biet dung ngtro-i 11ien, c6 cbioh sach kheo leo, llm cho da:n gi~u, binh minh vi uy wip dtrQ'C nbfrng chtr bliu kh.ic. .

Ngtr~i c6 t~i hCYn ca 11 Quan TrQng, ttt6'11g coa Te HoAo C8ng. Theo bQ

Quan Jti• thl chfnh sach cua 8ng IA:

- Ton quan vl vua li ngtrai d~t ra pbap lu~t, c6 quyen cho clan s5ng, bit dan chit, niu khong tao quan thi lllfOC kh6ng yen dirge, cli u· thf I) n6 iihtr viy ;

-Y eu dao kh6ng pbli vi dan mi vl vua ; c6 y@u dao, dan n16'i quy thujn dong ma vua m6'i m~nh : ti mu5n tranh thi@n ha thi ttlf<YC bft phai tranh tbu nhin tam ll, (Tranh thien h{I giA, t~t tien tranh nban), c6 dU'Q'c long dan r~i rn&i khi~n cbo dan thfo l~nh tren m~ gii1u le.a gU'O'm dao, chiu mGi ten, vi@n da_, nhay v6 ntr&c li~ra (clpo bt1ch nh8n, th11 thi th(lch, nh~p t'1uy hoa, dl th,nh thtrpng /fnl,) ; rotn l1i yiu dan:khong · phai la m1a1c d{ch ml la thu do~.

Tr9ng lu~t, 1~, blob, cblnh : luit 1~ de dinh phin cho m~i ngtto-i m~ dln kh6ng tranh nhau nita ; l~nh la dt cho dSn bi~t vi~ ma llm ; hioh la dl trl1'Ilg tri (c6 n1bn hlnh pb~t : tQi chet, tQi d?iy c6 h~n, tQi d'ay khong c6 h~n, tQi giarn, tei phJt tien) mA phai Xtrng v6-i cai danh thi ke c6 t9i m&i kh6ng oan, kc tbifn mcti kh6ng lo SQ' j COO chfnh la Slta cho dan theo d1.tang phai.

L~p phap de dan biit di~u oao nen lam, dieu n~o khong n~n lain ; l~p phap phai minh b 9ch 1n~ tuy thien thoi dia 1Q'i nhan boa. Tuy thien thcri IA niu ra J~nh trii thai, dan lam khang dU'Q'C thl viec hong, vi di.s dtrang mua g}t m~ bit dan di dip dtrang, dlo hao thl 11 tr!i tboi ; tuy dia 191, nghia 11 pbai theo dia the tirng mien, nhlt d~t ru9ng thi bao din c1y lua, dit ct ba biln tlll bao dao l;\m muoi, tuy nban boa c6 ngbia la tuy tam lj, tinh tinh, tli nl'ng cua dan 1na ra l~nh ..

Mu~n thi h~nb plup luJt tbl phli chuln bi, cha dan bi~t phap luit ~i 1n6-i ip d1.1ng, neu kb6ng d'y din lrtr6-c m~ giit dan tbl I~ bio ngU'Q'C : r~i lii phli thu tin, vl 1t ngu-ai tren ma khGng thi hanb pbap lu~t thi dan kh8ng theo 1 ; phai gi{r phap cho thtrang, dttng thay dt;j holi, neu nay ra luit nay mai SU'a Ji!, thl du tbtrang c6 16-n dln cCing khong ham, phit c6 n~ng dao cilng kheing SQ', nh(t la dao kh6og bict XUtrl sao ca j !3U cung phai c8ng blnb, khong dtrQ'C ri!og ttr, khoan dung vai

• ngtro-i 1nlnh yeu ma- nghimn khlc v6'i

• ngtro-i mlnh ghlt. Tro-i khong vl m~t vtt nao ma 1am thay d~i b6n mua, minb quan thanh nbln cOng khong vl m9t v~t nao ma be queo pbap lu~t (Thien bat vi nhit v ~t uong ky thai; minh quan th§nh nhan d;cc bat vj nh-at vit uong ky ph~p) ; cho nen m6'i bao linh qu( ho-n chau b.iu, xa tac quy ho-n ngt,roi than V3 tuy tr9ng han Ca tttOC l QC (/~nh quy

IJ' bao, xfi tac thfnh v than, uy tr9ng u tv6c 1QC), Vua ma c6 long rieng ttr thl bl t6i nhan d6 cung sinh ra long rjeng ttt ; vua phai gifr pbap trtt6'c bit :

« Khong vl vua mu6n ma thay d~i 1enh, lenb d~g t6nhan vua « (85t v; quan dvc bien ky l~nh, l~nh ton U' quan), va nu-6-c nlo ma vua toi tren dlJ'oi, sang hen deu tbeo phap luit, tbl ntroc 'y rlt binh tri, (quan than thU'ung h~ quy tien giai tong phap, th,; chi v; d~i tri).

Theo Quan Tr9ng, phep tri nu-6-c khong c6 gl We la danb chinh ma phep du ; dttqc v$y thl trong ott6'c vO sv ma b$c vua chua c6 th! • vo vi nhi tri »

Chung toi t61n tit l(li nhu- tren nh11ng t\t ttr o ng Ve chfnh tri 1n~ Dgtroi ta cho la cua Quan Tr9ng chlf khor:ig tri c h dln ttrng cau tfrng d o~n vl nhu-ng ttr tu-bng trong bQ Quan it} khong chic hoan la cua ong. Ong v6n la Nho gia, c6 1e

Dgltoi SaU da tll~O tea ong ma Viet ra bQ Quan ttr, Jam Ca SO' cho Cbinb sach phap tr i, roi t6n 6ng l!m t~ Phap gia.

TU' THAN BAT H~I TO'I LY Tl!

Ta thay ch inh sacb t r o ng Quan tu-

Pbu hc;rp v6 i tbuyet bi d~o ma Tuan ftr da ta : Cung tr<;>ng dtrC t{n hCYn bet, ma vi quan cbu du-c t-u"/ khOng cln ca o, nbtttlg . ft nhu-t cilng phai Cong Va minh, phai lam gttO'ng ch o dan \'~ phtranJ? dien gifr ph~p lu~t. Vi VfY chung t o i cho r~og ba d~o gan phap tri chu· chtra htn la phap tr i . Phap tri nhtt dQC gia se tbiy, ton quan hO'n (vua b tren ca • phap lua,t, phap lu~t kh8ng thi hanh dtrc;rc vlo vua va cac ngtrO'.i th~n cua vua) ma cOng tan nhin ban : n1 9i phttCYng tiin d~tJ c6 thl dung dtrQ'c tuiin la lam cho ntr&c giau va m~nh.

Tht,.rc ra saog l~p chinh sach phap tri la Than B~t H~i, Thtrong U'ong va Han Phi, ma tb1tc h~nh tri~t d~ cbinh sach d6 la Ly Tu-.

Chung ta khong dltQ'C biet ro ve d o i cua 7han Bat H9i. Co le ong dong thoi v6'i M~oh Ttt, gifr mQt chu-c a ntr &c Trinh, von theo cai bQC cua Lao l U' nhttng rlt chu trQng ve hlnh danh, v.iet cuon Than tu- g~m hai thitn, deu that l~C ; thuit tri lllTOC cua ong sau truycn cho Han Phi Ttr.

Thvang lJ ang si nh s au Thin Bat H~i, cung do ng th a i v&i M->nh T ir, cuog tr 9 ng C~i hQC hlnh danh, n16' i dau giup ntr6'c Ng \1Y, sau gh'tp nu-6- c T~n (dcri Tan Hiiu Co ng). Sl'r ch cp r ~og Thtrong thay d~i ph ep nu-&c c ua Tan, d~t ra 1~ a~hn nha thanh Jn Q t ngil , mtr cr i nha thanh m9t thip, phai d o m ch trng t~ cao Iln nhau, thiy ke gian n1a khoog t6 cao thl bi tQi c h ~m. niu to cao tbl dttQ'C thtrong Cong nhlt Ja da Cb ~tn dU'Q'C ke thu i ch u a chap ke gi an tbi bi

XU' tQi nhtr tQi hang quan dicb L~nh da ban b6 ra tOi 1 SQ' din khoog tin, ilurang df1ng thu~t du-6-j day :

Ong c:ho d\rng mQt khuc cay d~l ba trtrQ'll& CY ci'ra Narti chQ' kioh do, bao h~ nglrO'i UaO dai dtr9'C khuc cay d6 qua cu-a Bic thl dtrgc tlurCYng 1n\TO'l ncn v~ng. Dan 1iy l~tn 1~, viic di nhtr v~y. sao ma tlurang h~u nhtr v~y, ngotrieu dinh co ln y g1 nen con do d\r flan Phi 1~ u19t vi c&ng tu· nu-6·c H~n cuug v&i Ly-TU' tbeo h9c Tuan

Ong l~i ra 1~nh : dcrj dLrQ'C thi tlnro-ng n?im ch\lc nen vlng. MQt ngU'o-i thi't· dai khuc cay xem c6 dlJ'<;YC thl11 00g kh6 g, gul nhien dtrqc IQ nen, Tir d6 dan Tan tin ri11g 1enh clia tdcu dlnh b~ da ban thi thi h~n!1 dting.

MQt lan 1·hai T tr ph~rn phep n1r6'c, Thtro-ng u ang ba o : MQi ngU"o-i ch!lng k~ sang hen, deu bioh ct!ng v~ phAp lu~c. Nhtrug Thai TU' se ke ng61 Vu;i, khong thl bit 'fh.\i Tu- chju t<,i, ma l:a i vien SU' ph6 d , y thai ttr phai Chiu t r i thay vl khong l~1n tton t ach nhi~tll d~y d6. Dan trong ou-&c l~i c~ng S9' lfnh cua Thtrong lT crng ; chi tcong n1:.rcri n~m ci1a rat ngoa1 dtrcrng kh6ng ai dlim Jt.rQ'lD, t~i IU'Clg lltti CCing kh6ng COD trQm cu-6-p.

Sau Tin IIiiu-Cong m!t, Iu~-Van Vtro- g len ngoi ThtrO'ng-tro-ng bi giit vl nghi lam phaa.

Theo sich Haa C/11 thl ong c6 so~n sa ch, g~m 29 thien, nay con 24 thien, nh1rng theo I-lo-Thlch thi bola to~n l~ cua nglt'aj sau vi~t.

SACH HAO MO'I

Bach-Khoa da nh~n dtrQ'C :

- D~!> Ph•t hitn-df i-hoa cua Nh~t-Henh, do La Boi xuat ban vtJ tac -gia QU'i t~ng. C M,~>t t~c ph~m dao Ion ca nho-ng gla t, i co va xay dvng gia t, i mai cho tt.r ttrang Ph~t g,ao hi~n-dei » Sach day 254 trang Ban d~c bi~t khong de gia.

- Kien t«.'O mqt xa hoi c6ngblnh cua Chester Bowles, do Tho-I

Nay phl@n d1ch, xu5t ban v~ gu-i t~ng. Sach d~y 106 trang, gia 20d.

- V~n h-,nh so 1 t~p thllQ'Og va l~p h~, tep ch, nghlen-cCru phat huv v~n-h6a Ph~t-giao v~ dan toe, do T. T. rh,ch D6c-Nhu~n lam chu nhi~ n va Toa-soi)n c1~t tei so 95b, Gia-Long Saigon. Khl> 15 x 24 t~p thtrQ'19, 112 trano, gia 18d, t~p h~ 86 trarig, gi~ ·1sd. ..

- Quan diem chung toi, gam s5 b~i binh lu~n tronQ chtrcng tr1nh tieng noi Tinh~glao hOi Ph~t-giao V.N.T.N Phu-Y~n. t,1 clai phat lhanh PhCt-Y@n. Khb 21 x 27 in roneo

Tran tr9ng cam O'n cac tac gla, nha xuat ban, foa-soen tr~n day v~ ftn c~n gi&i thieu cung b~n dQC Bach Khoa.

Ttr, nhu-ng khac Tuan a ch6 tin ring tinh con ngtrO'i ho?ln toan ac khong th! dung ti nh~c 1na slra d1.19'c, chi c6 clch dung hlnh ph~p cho th$t ngh1em, tbl ntr&c m&i khoi to~n. 6ng dang thtr bay to each td DU' &c, Vua H~n khorg ngbe. Sau vua Tin dQC sach ong, to y ngttO-Di m9, mu~n dung nhv-ng Ly Ttr biet Han tli ho-a mlnh, dem v&j Vua Tan1 bit Han bo va ngvc, ~p H~n phai t\t tir.

Sach cua ong, 55 tbi@nJ gQi ll Han Phi Tir c6 nhieu tWen cua ngucri sau vjic. mU'cri phan chi atng tin hai ba. B9 d6 tip dti th~nh nbiing tlr tU'O'ng ve phap - tri trong dai Xuin-Thu va Chien-Qu6c, chung tai se phan tach trong do~n dU'6'i, a day hay xin t6m tat d<Yi cua Ly-Ttt• r;__J.y-Tv giup Tln-Thuy-Hoang th6og nhit Trung Qu~c, lam chirc tbu-a tU'6'ng, dang sa khuyfn Tln-Thuy-Ho}ng bo che d9 phong kiln ma l~p ch ~ dQ qu$n huyfn, tJp trung chinh quyeo, th6ng nh1t hlnh cbinh, lu$t phJp, tU' ttrbng.

Trong s6' c6 d~n nay : c Thu& trtr6-c, thien ht tcin loin, kh8ng c6 thong nhit, cho nen cht.r nho diy lln, d9ng bin vl cii gl la din dcri

C~ de lam h~i do-i kim, traog SU'C nhfrng lm htr ngon dl lam r5i mat Slf th\TC, N gU'o-i nlo cClng cho cli hQC rieng cua rnlnh la phai, ma che bai nbCrng dieu kiln 1$p cua ngtrcri tren.

« Nay Hoang-£>! da goin ca thien b~ ph~n bi~t den tting ma dinh nhlt ton, the ml nhiing nha CO Cai hQC rieag CU' cung nhau be bac pbap giao nba vua. MOi khi nha vua c6 hi~u l~nh gl xu6ng hQ CU' l(y Cai hQC CUa h9 de nghi lu~n, vao thl trong tong khong cho la phai, ra thl tum nam tt,Jm ba l~i de ban tan, khoe chu kien cua mlnh de lay tilog, c~ ttp di cai each thai thu dl lam cao, dem ke qu'an hi dl d~t loi huy bang. Niu di nhtt thi ml khang ,ca'.n1 thl a tr~ the vua kcm di, ml a dtr6'i dang pbai lip th~nb, v~y xin cho cim ngay 11 tien ban ca.

« Toi xio phat J~ob rlng : Su- quan thiy sach gl khoog phai Ja quan bic Si dtrQ'C ph e p gifr m~ trong thien , hJ Con • chu-a gilu nhu- Thi, Thu- cung Bach gia • ng(r, phai d e m den quan thu-uy dot hlt. ~i dam n6i tham v&i nhau sach Thi, ThU' thi chem bo xac ngo~i chQ', ai lly do-i Xtra ma che d&i nay thi giit ca hQ, Ke l~i c6 t hly ho~c la biet ma khong t6 giac, deu phai d~og chiu mgt tQi. L~b xu5ng ba mU'ai ngay khong chiu d6t thl • gQt dau boi den, bit di lam pbu. Nhiing sach d! l~i la sach thu6c, sach b6i, sach tr~ng cay. Ai mu~n hQC phap lfnh tbl phai 1iy ke l~i lam thay 1 l) (theo Sir ky cua Ttt,Ma-Thi~n- TrlnTr9ng-Kim dich trong Nho giao).

Tan Thuy Hoang ch~p thuin, vl tud6 thl!c b~nh l~nh d6t sach, r<>i sau 1ii them cai Vf chon Nho cuog theo Ttr Ma Tbi!n thl c6 460 nha Nbo ph~m ~m bi • chon c, H~m DU'O'Og,

Thuy Hoang cbet, Ly-Ttr cung mQt ten boin quan m~o chi gi~t thai ttt Phu To, l~p co n thu- cua Thuy Hoang 11 H~

HQ'i len lain vua, ttrc Nhi-Thi-Hoang De. E>ll'Q'C it lau Nhi-The giet Ly.TU' vA chu di ca ba h Q.

Trong llU'<YC dao n~i len, lit d~ nha Tln. i.>6 la kit qua cua m9t chanh sach chuyln ch~ den CI/C d~.

GIAN CHI va NGUYEN,HllN-L~

Kr sau : Phep vai h•nh.

BANQUE NATIONAL E POUR LE COMMERCE ET L'I ND U S TRIE

S. A. :au capital de ! 120.000.000 F. P.

Siege social : 15., Bd des ltalieos-Paris 6e

SAIGON I PHNOM-PENH

36, Rue Tcin- That-Dam

Telephone : 21.902 - 3 Lignes

135, i)~i-19 Nguy~u~Huf (In1meuble TAX)

Telephone: i2.797 - B.P NO E-5

Maha ithei Preah Bat Norodom (ex Doudart de Lagree)

Telephone,: :58.5 et 48

8.P. 1~ 9

Succursale De Hongkong

Cen•ral Budding Queen's Road Central Tel. 35.601

P.O. Box N° 763

La B.N.C.I. et ses filiales possedent plus de 1.350 sieges en France dans les terr:1toircs d'Outre-Mer et l l'Etra.nger, notamment en A.O.F.A FF. Antilles, C0Jon1b-ie, Uruguay, Sarre - Prancfort-sur le M3in (Bureau de I~epr~sentatiou), en Afrique du Nord, Irak, Liban : (B. N. C. I. • A») ; 1 Madagascar ct a la Reunion, a Djibouti, .\ Addis Abeba-Bureau de Representation (BANQUE NAT!ONALE POUR LE COMMERCE ET L'INDUSTRIB - OCEAN INDIENl ; a Lo11dres, Lagos, Apapa, Kanne, Ebute Matta Batta (British and French Bank) ; a Bile (Banque pour le Commerce Inter.. national) ; l Ivlexico (Banco del Arlantico) ; a Panama (Panama Trust Co. Inc).