, Binh·minh cua mot thO'i·dai

TON-THA f ..Tl~ T

QT ham n9, sau khi fu toi ve, toi t~t sang Bong• DttO'ng hQC xi (trong khu Cite Universitaire tii Ba ..

Ll) thatp anh b;n. Toi tb ttoitig mang sich theo dQc trong luc di tau hlm hay

1~ duoi mua giiy v.v... (a Ba-Ll thl-gicr eo b~p nen pbai lqi d\108 nhii'ag luc ty dt dQC sach them ngoii nhfing sich hQc). Anh b~n th(y toi mang theo t~p .. san Planete, CU'O'i hoi toi :

- Anh . cO.ng dQC Planete a ?

Toi n1Im CU'O'i hoi l;i :

- T~i sao 1

- BQn n6 n6i d6c kho ng, dQc 1~m gl?

- Thi mlnli cung .nen dQC cho biit hQ n6i doc d(n dau ! y nght !y kh6ng rieng gl cua anh b~n toi, rit nbieu ttgU'O'i Phap cOng thU'o-ng n6i th,.

Toi hQC v~ am-~c, nganh nay khac

• hl n toiin b9c cua anh b~n toi. Tuy kh6ng biit gl v~ khoa .. h9c nhttng t6i thay n6 thttang dtn vu5t ve tri to tno cua to i, di nhi@n la Slt' to mo \I~ vCi-trt) Vl COll ng U'ai. Toi clin g cong nhin y anb b~o 11 phai, tip-san Planete n6i d6c tb~t 1 Minh dang con di tren dat, thich an ccrm Tau, xem bat bong v.v... CQog.san va TU'.ba n daog con tranh chap nhau, lo~i ngtrO'i chtra tboat dttO'C ch iln tlfanh, lt 6i kem • v.v •• , t11e ma hQ da de c$p d~n c-huyfn tr''"'O'ng sinh, chuy~u ngtreti nhan t~o bay la stra soa.n d6n ti~p << ngiroi » b hoa tinh hay mQt hanh tinh 11~0 kbac din viing dja cau l Ngtro-i ta n6i den nhfrog do-thi XaJ tren d:>i • dir<Yng, St}' phao ph6i deu boa anh ni ng d~ lam cho t oan coi dia ,c~u cu.ng c6 lll Qt kbi-h~u on-boa, hay 11 biin mien hie-ct.re tb~nh

IDQt giai dat phl nhieu v.v.•. Ng u-oi ta n6i den kho thttc-pham YO t*1l trong ihi~n~nhieo, ohat la nhfrng sinh vit du-6i dii dU'ong, trong kbi biet bao nbieu ngLroi con chui rue trong 11hfrng tup leu t6i ti:tm v~ ngay .ngay vln bj de d93 bo-i d6i kem hay ~nh t~t f

• Y-ttrang vi~n-vong, lam sao chap nh~ dtrQ'c, nh~t: la v&i nhfrng tu--tuang c6 th~ gQi la « cartesien » cua ngu·ai Phap?

Tuy vin biet the, nhung nhfr.ng Y-ttrang mai ho~c qua m6'i 1~ chtra hc;rp thb'i kia v!o 1am toi suy-nghi vA cbtmg cung Jam nhie1;1 ngtrai S1Jy-nghi.

Tru-6-c kia, c6 ai nghi dln chuytn cho ogu-o-i bay troog khong~gian ? May

Ch\JC nMm v~ trtrO'C y-ttrCYng ay cung la m~t y ttrang vi~n vong ! Rai dung m9t m9t cai, Llen-xo pb6ng phi-thuyea c6 chcr ngtroi, tiep theo la lioa-Ky.

Xem nhU' Teilhard de Chardin vai t11-ttrO'ng « m&i II cua ong ve Thien-Choa giio via gifr dn-ban la St_r s6ng cbl CO trong the-giai cua cbung ta ttrc Ja dia• clu. Vi-phong m9t ngay nao day ngtroi ta tlm thay ro S1f song khong phai chl c6 dee nhat tren dia-cau ma er 1dltip nhirng ncri khac co cuag alQt hieu-tll'Q'llg ve khi-QU}'Cll V~ fiU'OC nhtr Cf tren qui dat tbl ngllai ta nghi sao ? Van .de n}y khong pha1 khong c6 th~ xay den, vl biet bao nha bac h9c da ughi ngO', c6 tam tlm toi va nbu-ng ket qua gan day cua hQ da cha ta them nhi~u tin ttrcrng. (S\t phan ch~t gan day cua giao SU' ftagy va Georges Claus ve vln-tb~ch Orgueil. Vln-thach n~y r<Yi xuong mien Nan1 ntr6'c Phap (Orguejl) vao thang 5-1864).

Trll'6'c kia Claude Bernard noi ntr6-c ttrC Ja S\t' SODg ({'eau, c'est Ja Vle) t~i sao ta khoog tia ~u-gc Arthur C. Clark khi ong n6i trong ngan ba Cua chung ta c6 den ngan trieu th~ giai c6 S\I' sl>ng ? Vi-d\1 mQt ngay nao day chung ta bit lien J~C dtrQ'C VOi mQt c giong ngu-o-i :, a the giai khac va chung ta c6 th~ di-chuyln trong kbong-gian vai nhfrng phi thuyea n1i tOC-dQ ngang v6'i • anh sang de vieng hQ thi xa-h9i cua chung ta holn toln bi xao tr9n.

Nhi'eu ngt.rai CU'O'i nhfrng tU' ttrcmg qua viln vong ay, nbtrng chung ta tbay khoa-lloc .ngay nay kh6ng di ma ch~y v&i tOC-dQ kb6 hr<Yng dtrQ'C.

Trong nhil'ng thien-ky trU'O'C, S!J' tien tri~n cua nhan loii di rat cbam so v&· 1 mot dai ngtto-i. Phai c6 den hang tram hay nghin nam de th'y s11 cbuyln dicb et.ta van minh loai ngtrai, trong luc ml 1n9t dO'i ngircri bat qua chi trong vong tr~m tuoi. Ngay nay di tiin-h6a nhan l~ &a di cung bay VU'Qt nh.ip m9t dcringuai, ghia 1~ trong dai cua chung taJ ta co ~e thay ro Slf tifu,trien Ct1a nhan lo.i. Ve m~t tam-ly ta thiy uhtr do-i ngtrai d~i ta so v6·i tbua trtr6-c. Cai thic mic lo ngbi CUa m9t s6 ngtroj trlfftC nbfrog bien doi ~y khong phai khong c6 Jy, vi tang horn nay cbung ta s6ng trong thO'i dang chuy~n mai trong khi ta vfut con giii' u tritt ly stlng. cua thi-ky trtr6'~. Xtra kia khoa-hQc di s6ng doi v6-i triit-ly, nay triet-ly bi khoa h9c bo ]~i sau- Chung ta chtra c6 m9t C triet ly song > pbu hQ'p Vai nhfrog. SI! cung dt.to og Cua khoa hQC trong dai s5ng tri thu-c. Ngtro-i ta no du v&i trl thtre thl cang thay thiiu th5n ve tinh-thln. MQt tful-giao nao khac de thay thi cho nhfrng blob th(rc ton-giao cu ?

MQt khi ma vO.t.r\2 g~.rp nhiiu thi- gi&i gi&i ty v&i nhfrog c.lan-tQc (hay qu6c-gia) hiin c6 treo dia cl u. The-gicri tree diacau g<>m nbieu d~n-t QC h<;> p l<[ti Cung DhU' mQt ogan ha gom nhi~u thi - gi&i khac nhau Loai ngtro-i tren qua dat deu theo m9t quy- lu~t chung thl nhfrng tbe-gi&i troog ngan-ha cung ttrO'ng t\f nhtr the ; c6 mQt quy-lu~t Vo -blob rang bUQC nhfrng thi - giai ly l~i v&i nhau va y ttrbng t~o ra mQt vu - trl}. giao khong ngoa t i nao hit.

Va m6i the-gioi deu cht'.ra dvng S\l' song, thi ta c6 thl dem so-sanh nhfrng tbi..

Xtra kia Khong-Ttr n6i phai s6og thu$n le trcri ma le t r O'i ay tU'C la cai ly oguyen - thuy do d6 sinh ra hraag nghi vl tf o ra vO , trt,t, the - gi6-i n~y. Y tbu~ tbeo le trai cua Kh~ag- Tir din nay ta thiy van con c6 ngbia n~u d\ra the o kboa -h9c ma xet.

Ta s6ng trong vfl-tC\l, ta phai theo m9t mQt quy, lu~t vo-blnh ma ta khong d! y den, quy - 1u$t VO hlnh ay c6 thl x em la le trai v~y. Neu c, mQt hanh t inb nao khac c6 « ngu-ai I va 11eu (( bQ ,, c6 1n Ot ong • Kb ~ngTir )) nhtr cua chung ta t hl C ong ll ay cOng se diy giong i( ngcrai )) kia nen s!Sog thu~n le tr&i. Chu1 1g ta hay d irng l~i day de di sau vao ,an-de «le tra i nay, ·r heo ton ..giao thl lioh.boo bit ttr ma tbe o duy-v~t cht, - nghia thl linh,hon chft c11ng v&i th! chat, vi linh-h~n do t h~ chit tio ra. Khong ai cb6i cai dtrQ'C SO' di t a c6 th~ suy 11gh1 la nho- c6 nao, ma 1 ao la m9t th~ ch«t. Niu dung tren l~p luQn ay tbi vO.tri.i la thl chtt tit c.6 the no c6 m9t (( tinh than , tqtll gc,i la • tinh thin va - tri.t >>. X~t v~ tho-i gian thl vu - trt,i la v& t~o ( d i- nhi!n vatrii· khong c6 tboi-gian), vi v~y tinh , tb~ vu-tr\f cung b1t ttr. C ori ngt.ro-i s6.og trong vu - tr\s dlu thu ~n th e o quy lu~t ci,a vO-tr1,.1, Khong ai d~y ma ta cung theo dttQ'C quy lu~t ay, do d6 ta c6 tbl n 6i trong ta, khi m6'i sinh ra da co mQt phan nao tioh than vu-trt,t (esprit cos1niqu e) M Qt khi thl xac chit thl chi lam chlt phan tinh,than t~o ra b o- i the c hit chuphan t 'itth - tblu vu-trt,J vfin con mai. Vi v~y f vg. trv gia o • c bo ta rn{>t ta mQt tin-ttrang 1~ tinh-than cua ta trt.rO'og t~n va ly lu~n iy c6 thl chtrcg 1niah mOt cich khoa - h9c ( quan dilm n~y khong xa nhirng t8n-giao co nhu- Thien-chua gi a o, Ph~t-giao chaog h~n, nhu-ng n6 r9ng rai v~ khach quan hO'o) .

VU-trv gicio cOng li chuytn ngoa f Tu chuytn vitn vong nay tiip d~n chuy~n khac, toi da di qua xa, nbu-ng dilm xa .n~y 1~ gan v&i y toi mu5n n6i trong ciu cbuy~n sau day.

Khoa hQC da cho ta nhfrng y tttong vi~n - von g ay va n6 dang ct'.) ging t hl,l'C• hifn nhfrng y -ttro-ng kia. Dtr.og trtr&c mQt giai - do~n ma ta thay Ca mQt Sl_J' biin cbuy'J n tn :,\tlh tne V3 lien t\l C tbl lam saO ta khon g khoi ban khoan '? N6i b~n kho: a d 6 c~ng l&n lao hon et 11b&ng con ngtr i i n 1~y cam nhtr nhirng nha van ngb~ v~ phtrO'ng di~n va n ngh~ toi xi11 (e cap dfn 1m-oh~c (1).

(1 ) ' T : Tac g ie b)i nly ,~ mOt nhoc -sT V. 1\J. Joi Paris <fa tr& io-f cua ph 6 ng viin vl am nhi,c cua 88ch Khoe d~ng t r~n s5 154 ng,y 1-6-1963.

Hi~ nay an1 11h~c vi11 girr n1~u sic nhln loii vl the-gi&i chung tn chi c6 tren qua dit nly thoi. Nh 9c Nhit-ban hay ~c din•tQC M}'-chau tuy khac nhau ve mau sic dan-t~, nhtrng dlu c6 m9t ilnh cdch chung la l< nhau loii tfl.1u ».

Nhuog mOi khi da pu-6'<: vb.o giai-do~n tU'Dg the-gi6'j troog ngan-ha Vli trong vD-tr1> thl im-nh~c se pbai the nlo 1

Toi n1u6n neu ra day danh tir « va tl'\t ttnh :0 trong am-nbiC, A1n-nh:)C bien chuy!n tir dan tQC dtn nhan lo:).i vi VU tf\1 ngbia li n6 phai c6 dan•tQC tfnb din nban lo~i tinh va vu tl'\l t{nh.

H6m nay cbung ta dung tr1r&c mQt ngay ma m~t trai siip mQC, Gicr n~y ttai clura sang h n, dang con 1~ hirng d8na, nhtrng mijt tro-i se l~n vi cbieu sing flJ'C ra. Ritog toi, t3i rat tin tU'<YDg vlo ngay se din va nhfrng y ttrO'ng vrea

Vong hom nay C!) tl1~ -Se kh~ng COD vi!n v8ng nu-a, Paris ngav 29 tl,ang 1 nlm 1965.

TON THAT TIET fJ~I-NAM VAN-HIEN SAP PHAT-HANH A•

VXET-NAM

•

Bl THAM B6NG-D~aNG

• Lich-slr ky sv· coa L. ROUBAUD m9t tai-lieu SU' qui gii vi V.N. xuKt-ban t~i Phap 1g3r, bi cam b~n o i>ong-DIJ'O'ng. N6i ve nha Cach - rnfng Qu6c - gia, nhu- : Nguyln Thai- HQc, Pho BircChinh, Xu· Nhu, Phan-BQi-Chau, Pho111-H~ng-Thai... Cac no'i xin g1ao dich v&i 6ng BUI-TRQNGHt)"U. Ii¢p tbu- 1123 Saigon hole 150, Vo-Tanh Phu-Nhu~o.

• Sach tcii ban io d~p. GiA 56 d~ng, I32t