It takes a village to raise a child...

It takes a village to raise a child...

INTERVIEWS MET PROFESSIONALS

1 | Interviews

It takes a village to raise a child...

Een serie interviews met de sprekers op het tiende Jaarcongres Brede School April 2015

Inhoud Inhoud

2

Job van Velsen

4

Tien jaar later Martijn van der Kroef

10

Gerard van de Burgwal

16

Henk Pijlman

22

21st Century skills Frank Studulski

28

Peter van Lieshout

34

Annette van Valkengoed

40

4 | Interviews

5 | Interviews

6 | Interviews

“De wereld van de Toekomst is wat kinderen ervan maken.�

- Job van Velsen

7 | Interviews

Job van Velsen Job van Velsen is voorvechter van vernieuwende onderwijsconcepten en zet zich al een leven lang in voor de Brede School - in al haar boeiende verschijningsvormen.

Als oprichter van brede school Het

Job van Velsen is auteur van het boek ‘De

Meesterwerk zag hij van heel dichtbij

brede kapitein’ waarin hij een beeld schetst

de kracht van de concepten, waardoor

van leiderschap op een brede school: wat

hij besloot zijn ervaring zo veel mogelijk

zijn de mogelijkheden, waar liggen de

met iedereen te delen. Dat leidde tot de

knelpunten en hoe ziet het profiel van een

oprichting van EtuConsult en het Landelijk

brede schoolleider eruit?

Steunpunt Brede Scholen, maar ook tot het door hem ontwikkelde onderwijsconcept

Het zoeken naar verbindingen, deze

Etutorium, waarop het Meesterwerk is

versterken en benutten. Dat is de kern van

gebaseerd. Dat concept heeft Job samen

wat hij wil bereiken, altijd met focus op het

met zijn broer Ton van Velsen ontwikkeld.

kind.

Met een hands-on aanpak richt hij zich vooral op het in de praktijk brengen van

Job weet als geen ander hoe een

deze ideeën. Door anderen te helpen en zij

vergaande samenwerking tussen onderwijs,

aan zij doelen te stellen, maar ook door de

kinderopvang en peuterspeelzaal tot

organisatie van congressen, het beschikbaar

stand gebracht kan worden vanuit één

stellen van voorlichtingsmateriaal en zo veel

gezamenlijke visie en hoe verbindingen

mogelijk kant en klare instrumenten.

gelegd kunnen worden tussen ouders, wijk

8 | Interviews

9 | Interviews

10 | Interviews

en organisaties in markt en maatschappij

voorzien van zijn eigen context en visie op

op het gebied van onder andere zorg,

‘de stand van het land’.

welzijn, sport en kunst & cultuur. Hij ziet brede scholen als een leerplaats waar

Hij leidt het debat in de middag en koos

ontwikkeling, opvoeding en ontmoeting

daar een bijzondere insteek voor: ‘tien jaar

centraal staan. Zijn visie is dat dit leidt tot

later’. Hoe kijken deze beeldbepalende

vernieuwing, verbetering en verfrissing van

mensen terug op hun dromen - wat is er van

onderwijs en ontwikkeling voor kinderen,

terechtgekomen en wat niet - en uiteraard:

ouders en professionals. En uiteindelijk dus

wat kunnen wij daar van leren?

voor de maatschappij.

Almere, bij uitstek ontwikkelstad en broedplaats voor innovatie, is al 30 jaar zijn standplaats. Tegelijkertijd volgt hij de ontwikkelingen in Nederland en het buitenland op de voet, altijd zoekend naar nieuwe ideeën, én bereid om te leren van de creatieve oplossingen die overal ter wereld worden bedacht.

HET TIENDE JAARCONGRES BREDE SCHOLEN Job is de gedroomde dagvoorzitter van dit tiende Brede School congres. Hij kent de sprekers persoonlijk en zal hun voordracht

11 | Interviews

12 | Interviews

“Een geboeid kind leert als een tierelier. �

- Martijn van der Kroef

13 | Interviews

Martijn van der Kroef Soms verandert er in 20 jaar niet zo heel veel voor een bestuurder. Snel je draai vinden en trouw vasthouden aan je eigen principes, het lijkt een simpel recept voor een succesvolle carrière, volledig gericht op het welzijn en de talentontwikkeling van kinderen. Martijn van der Kroef, directeur van Kinderrijk, vertelt wat haar destijds bewoog.. én nog steeds beweegt.

TOEN

hun dagelijks leventje meemaakten. De vele

NU

“Ik weet nog goed wat mij aanzette om te

verschillende gewoontes die je van anderen

Al twintig jaar inmiddels, werkt Martijn

kiezen voor het werk in de kinderopvang…

oppikt, zoals smaak en humor. En het vele

(eigenlijk: Martijntje) in een bestuurlijke

de ontwikkeling van mijn eigen kinderen!

buiten kunnen zijn, niet te vergeten. Het

functie. Destijds was kinderopvang nog

Heel dicht bij huis dus en ook ingegeven

inspireerde mij bijzonder. En eigenlijk heb ik

gelieerd aan de gemeente maar een van de

door onze eigen gezinssituatie, met twee

dat mijn hele zakelijke leven wel dicht bij me

eerste grote veranderingen die zij op haar

hoogopgeleide ouders. Ik zag hoeveel éxtra

gehouden.”

naam heeft, was juist dat loskoppelen en

ze kregen, hoe hun ontwikkeling op sociaal

meer op eigen benen staan. Inmiddels heeft

gebied liep, prachtig gewoon. Niet alleen

“In Almere zag ik als een van de eersten

Kinderrijk een indrukwekkende staat van

door de aandacht van de mensen om hen

het goede voorbeeld van ‘alles in één’. En

dienst, met ruim 3.000 kinderen, en meer

heen, maar ook door de variatie die zij in

dat het werkte. Ook de studiereizen die

dan 430 werknemers.

ik destijds heb gedaan, gaven me zoveel

“Ik droom van scholen waar veel

nieuwe ideeën. Denemarken, Zweden en

“Wij bieden in en rond Amstelveen

meer geëxperimenteerd wordt.

Berlijn, ze staan me nog helder voor de

kinderopvang, waarbij we altijd eigen

geest. Studiereizen zijn geen snoepreisjes! Ik

ruimtes hebben in de scholen. Soms in een

kan iedereen echt vol overtuiging aanraden

IKC, vaak in een brede school. De vorm die

om dat te doen, waar haal je anders je

wij daarin nastreven, lijkt eigenlijk wel wat

inspiratie vandaan?”

op Montessori onderwijs, veel focus op het

Waar men durft te kijken naar waar je zelf in gelooft en niet naar belemmeringen.”

14 | Interviews

15 | Interviews

16 | Interviews

kind zelf en de eigen unieke mogelijkheden

TOEKOMST

zoeken. Het kind weten te boeien, dat is

“Ik droom van scholen waar veel meer

de crux. Een geboeid kind leert als een

geëxperimenteerd wordt. Waar men durft

tierelier.”

te kijken naar waar je zelf in gelooft en niet naar belemmeringen. Een van mijn

“Daarbij zoeken we echt zo veel mogelijk de

stokpaardjes is om iedereen die te maken

samenwerking met het onderwijs. Het valt

heeft met kinderen in de leeftijd 0 tot 12,

me telkens weer op. Als je écht samenwerkt,

dezelfde opleiding te geven. In elk geval toch

zie je dat je maar zo weinig verschilt. We

in de basis, waarbij je dan altijd aanvullende

zijn allemaal hetzelfde en hebben dezelfde

modules kunt volgen die je nodig hebt voor

doelen. Heel veel van onze leidsters hebben

je specifieke omgeving. Ik hoop daar echt

ook onderwijsbevoegdheid. Een groot

op, het zal de kwaliteit verbeteren en het

voordeel, want ze zijn toch al in de school

onderlinge begrip flink versterken.”

en kunnen dan ook af en toe invallen.

Heerlijk flexibel, maar natuurlijk ook heel erg goed voor de herkenbaarheid voor zowel de kinderen als het personeel.”

17 | Interviews

18 | Interviews

“Samen dachten we out-of-thebox en gingen we er voor.�

- Gerard van de Burgwal

19 | Interviews

Gerard van de Burgwal Gerard van de Burgwal bezocht 15 jaar geleden een community school in New York en wat hij daar aantrof raakte hem diep.

Een voorbeeldige samenwerking tussen maar liefst 147 partijen, allemaal met focus op de ontwikkeling van het kind. “Een enorme bron van energie en inspiratie” die hem tot op de dag van vandaag beweegt.

Gerard is een selfmade man. En hij is er

TOEN

ingezet. Veel mensen doen dat, maar ook

trots op. Komend uit een arbeidersgezin en

“Samenwerking in Amerika is diep

bedrijven. Ze zijn daar trots op en dragen

met vele interesses buiten het onderwijs,

geworteld. Ouders die vroeger in de buurt

het uit: ‘ons personeel is gelieerd aan …’.

kende hijzelf een stroeve schooltijd. Maar

op school hebben gezeten, keren terug

Kunst is daar ook een belangrijk onderdeel

wat bovenaan staat in zijn geheugen uit die

en geven hun vrije tijd terug. Gebouwen

van onderwijs, waarbij er echt gezocht

tijd, is zijn toenmalige schoolhoofd die de

worden maximaal gebruikt, eigenlijk zelfs

wordt naar talent. Steek maar boven het

talenten in hem zag. Telkens weer sprak hij

365 dagen per jaar. Kinderen worden

maaiveld uit, dan kijken we hoe we je

hem aan op zaken die er toe doen en liet hij

intensief begeleid, in een doorgaande lijn

kunnen helpen.”

hem terugkomen om te lezen, extra Franse

van 2 tot 18 jaar. Dat zag ik op heel veel

lessen [53]. Het leerde hem hoe belangrijk

verschillende plekken terug.”

én kwetsbaar het kind is.

“Toen ik begon met de Community scholen in Amsterdam, lagen de succesfactoren bij

“En de vrijwillige inzet. Vrijwilligerswerk in

het toenmalige bestuur van het openbaar

Nieuwsgierig naar wat er op andere plekken

Amerika is heel iets anders dan hier. Mensen

onderwijs, de welzijnsorganisatie en de

gebeurt, keek Gerard altijd graag en

komen daar in de basis met minder rond

wethouder. Samen dachten we out-of-the-

veelvuldig over de grens. Het bracht hem

en vrijwilligerswerk helpt je in je sociale én

box en gingen we er voor. Niet alles is gelukt.

inspiratie die hij tot op de dag van vandaag

professionele leven. Je stelt iets voor als je

En mijn grootste blunder was nog wel dat

inzet.

je op een prestigieuze plek vrijwillig hebt

ik de confrontatie met de vakbonden niet

20 | Interviews

21 | Interviews

22 | Interviews

ben aangegaan. Grote veranderingen vragen

traject te bewaken, telkens weer te checken

dommigheid ten top. Dan weet je niet

om personeel dat daar voor wil gaan, maar

of we nog op de juiste weg zitten. Hoe ik

waar het over gaat, een kind van drie is

we kregen te maken met mensen die daar

dat doe..? Eigenlijk alleen maar door zeer

daar nog niet rijp voor. Wat je moet doen:

nog niet aan toe waren. Tot op de dag van

kritisch te blijven, telkens weer. Mijn manier:

een ‘age-appropriate’ omgeving creëren

vandaag is dat een grote remmende factor.”

lullige vragen durven stellen!“

voor kinderen waarin ze zich kunnen

NU

TOEKOMST

tot 4 moet door de best opgeleide mensen.

“Onlangs openden we een nieuw IKC in

“De huidige stand van de brede scholen

Daar ligt de toekomst, een hoge opleiding

Hoofdorp, een voormalige brede school.

zegt mij niet zo veel. De verschillen zijn

voor kinderopvang. Dát moet de komende

Daar is een jaar lang geïnvesteerd in

eenvoudig te groot om te kunnen spreken

tijd voor elkaar komen. In een echte

gezamenlijke scholing. En nu staat er een

van een breed succes. We zijn eenvoudig

doorgaande lijn van 0 tot 12, maar dan wel

team dat er helemaal klaar voor is, dat

te afhankelijk van individuele prestaties. En

echt. En hoe… mijn idee? 3,2 miljard van

elkaar vertrouwt, met dezelfde basis, een

de kwaliteit wordt nog altijd bepaald door

de kinderbijslag plus de 2,5 miljard van

zeer mooie samenwerking tussen bestuur,

de Inspectie. Ik ben een groot voorstander

de kinderopvang en het half miljard aan

gemeente, kinderopvang. Een groep mensen

van nieuwe kwaliteitscriteria, voor

vve-middelen, laten we daar dit feestje mee

met dezelfde visie, die de ruimte krijgen en

iedereen dezelfde. Daarnaast vind ik dat

gaan organiseren!”

naar helder vastgelegde doelen toewerken.

veranderingen altijd moeten beginnen bij

En: ze kennen alle kinderen. Ouders spreken

de school, zíj zijn degene die moeten kiezen,

me hier op aan, hoe fijn dat is: ze kennen

niet de overheid die ze iets oplegt.

hier mijn kind.”

En trainingen en opleidingen van personeel

ontwikkelen. En zorg voor kinderen van 0

zijn essentieel. Vooral voor het hele jonge “Waar ik trots op ben is dat ik hier mijn

kind.”

stempel op heb kunnen drukken. Door vanaf het begin de voordelen te kunnen

“Het huidige idee om onderwijs te geven

benoemen en deze visie gedurende het hele

aan kinderen van drie jaar, ik vind het echt

23 | Interviews

24 | Interviews

“Ik realiseer me dat het nooit klaar is, het moet keer op keer worden aangejaagd.”

- Henk Pijlman

25 | Interviews

Henk Pijlman Een carrière in het teken van het aanpakken van onderwijsachterstanden. Op posities die er toe doen: als onderwijzer, politicus en directeur. Een unieke blik van verschillende kanten op het onderwijs, dat levert ons gesprek met Henk Pijlman op.

TOEN

Hoe kan je verwachten dat kinderen in deze

mandaat achter, dat verdommen we’. Dat

“Café Hammingh aan het Reitdiep in

situatie lekker meedoen op school… We

was een mooi moment, want daardoor

Garnwerd, ruim 20 jaar geleden al weer.

begrepen met z’n allen dat er flink moest

realiseerden we ons dat het een proces

Met een aantal mensen bij elkaar keken

worden ingezet op zowel het binnen- als

van lange adem zou worden waar iedereen

we naar de ‘school van de toekomst’. Met

buitenschoolse. ‘You need a village to raise

ook in moest geven en nemen. Zodat we er

politiemensen, wijkverpleegkundigen,

a child’. Huiswerkbegeleiding, tussen- en

gezamenlijk voor konden gaan. Ik ben erg

onderwijskundigen en onderwijzers. Hoe

naschoolse opvang, muziek, sport, cultuur

blij dat we die beweging in gang hebben

zou die er uit zien, als je helemaal opnieuw

aanbieden om die negatieve spiraal te

gezet. Waarbij ik me realiseer dat het nooit

zou mogen beginnen en als je de zaken die

doorbrelen. Een netwerk om de school

klaar is, het moet keer op keer worden

nu niet goed gaan, kon aanpakken. Die dag

heen van instellingen die vaak langs elkaar

aangejaagd.”

in dat café zijn de Vensterscholen bedacht.

heen werkten. Met maar één doel: kinderen

Met als absolute gezamenlijke wens; het

kansen bieden.”

“Wat me verbaasde is dat de drempels

creëren van kansen aan kinderen, het aanpakken van achterstanden.”

NU

“Door de brede steun in zowel politiek

soms uit onvermoede hoek kwamen. Zo

als bestuur die we in die tijd hebben

heb ik bijeenkomsten gedaan waar iedereen

“Destijds maakte ik mee dat de conciërge

gerealiseerd, volgden we een tienjarenplan.

enthousiast was… behalve de ouders. Een

kinderen uit bed haalde naar school,

De partners zeiden letterlijk: ‘als jij na een

typisch probleem van deze wijken zo bleek,

hopend dat er schone kleren zouden liggen.

paar jaar weer doorgaat, blijven wij zonder

want niemand wil worden aangesproken

26 | Interviews

27 | Interviews

28 | Interviews

op zijn achterstand. In iedere wijk moest

TOEKOMST

je een oplossing op maat verzinnen. Soms

“Er moet een doorlopende leerlijn zijn,

subsidieer je dan sport en bied je dat gratis

wat mij betreft is dat de toekomst.

aan, terwijl dat in andere wijken weer

Het doorgeven van buitenschoolse en

helemaal niet nodig is.”

binnenschoolse aandacht voor kinderen.

Op een aantal scholen gaat dat al heel

“De school als centrum van de wijk. Ieder

goed, terwijl het soms alleen maar een

mens brengt vaak twee keer lange tijd door

samenwerking is die te veel afhankelijk

op dezelfde school, eerst als kind en later

is van de goede wil van mensen. Zeker in

als ouder. Maak er zo veel mogelijk een

onze tijd, met name in de grotere steden,

plek van waar alles op gang wordt gebracht.

tref je precies dezelfde problemen aan qua

De eerste jaren in Groningen hebben we

achterstanden als wij al die jaren geleden.

ontzettend veel bereikt, er was een enorm

Daar is nog veel te winnen.”

elan. Ik kijk daar met plezier op terug.”

“Ik weet niet of het in regelgeving zit, “Nu ik niet meer zo direct betrokken ben bij

er is namelijk weinig discussie over de

de scholen, probeer ik de lijn door te zetten

noodzaak. Tegenwoordig richten we ons

in mijn eigen praktijk als collegevoorzitter

veel op excellerende studenten en honours-

van de Hanzehogeschool. Bijvoorbeeld met

programma’s. Dat is uitstekend, het zou

het lectoraat Integraal Jeugdbeleid van

denk ik goed zijn om grote prestaties in

Jeanette Doornenbal – en het ingebedde

moeilijke scholen veel meer te belonen.

lectoraat Leren en Gedrag – willen we

Eigenlijk zouden de allerbeste mensen

bijdragen aan het ‘gezond’ opgroeien van

moeten werken in de moeilijkste wijken.

kinderen in de noordelijke regio.”

Het idealisme dat je soms aantreft bij onderwijzend personeel is hartverwarmend.

29 | Interviews

30 | Interviews

“Een leerkracht heeft vaak het idee dat er maar één goed antwoord is.” - Frank Studulski

31 | Interviews

Frank Studulski Frank Studulski begeleidt bij Sardes scholen, kinderopvangorganisaties en gemeenten in de onderlinge samenwerking.

Betrokkenheid van medewerkers is daarbij van groot belang. Evenals de competenties van (vak)leerkrachten. Op het 10e Jaarcongres Brede Scholen spreekt Frank daar ook over, en dan met name in relatie tot 21ste eeuwse vaardigheden. Want ontwikkelen onze kinderen op school wel de vaardigheden die zij in de samenleving van de 21ste eeuw nodig hebben?

“In de praktijk zien we dat het een

21ST CENTURY SKILLS

EEN VOORBEELD

behoorlijke uitdaging is om kinderen,

Vaardigheden die kinderen in de 21ste

“Leerkrachten veronderstellen vaak

naast het reguliere onderwijs, bepaalde

eeuw nodig hebben zijn belangrijk, maar,

dat kinderen al kunnen samenwerken.

vaardigheden mee te geven. Dat komt

wat moeten we ons daar eigenlijk bij

Maar, ze kijken dan naar de uitkomst en

mede door de manier waarop het onderwijs

voorstellen? “De SLO onderscheidt acht

bespreken het proces van samenwerken

nu is ingericht. Het onderwijs is gericht

21st century skills. Dat zijn geen losse

niet met de kinderen: ‘Wat is goed aan

op het geven van goede antwoorden, het

vaardigheden, ze hangen allemaal met

samenwerken?’, ‘Wat moet je dan regelen

liefste één. Als je bijvoorbeeld creativiteit

elkaar samen. Attitudes als nieuwsgierigheid

met elkaar?’ Als je kinderen daarbij aan

of kritisch denken wilt stimuleren, dan is

of vaardigheden als in debat gaan met

de hand neemt, wordt het samenwerken

het juist interessant om te onderzoeken

elkaar zijn onderliggend. Maar, het gaat

doelgerichter. Scholen zijn vaak een beetje

of er ook meerdere antwoorden mogelijk

ook om samenwerking en kritisch denken.

doorgeschoten in het prestatiegerichte,

zijn. We zien dat leerkrachten de

In het regulier onderwijs komen deze

terwijl je kinderen ook op het proces moet

onderwijsmethoden als een strak keurslijf

dingen soms wel aan de orde, maar niet

wijzen. Knutselen als brede schoolactiviteit

ervaren, en er is weinig ruimte om de eigen

altijd systematisch of doelgericht en met

is natuurlijk leuk, maar nog leuker is het als

redeneringen van kinderen te stimuleren.”

een vernauwde blik, omdat de nadruk op

je door opdrachten het creatieve proces van

meetbare resultaten ligt.”

kinderen kunt oprekken. Door elkaar vragen

32 | Interviews

33 | Interviews

te stellen of door alternatieven te bedenken,

krachtige leeromgeving die kinderen niet zo

bijvoorbeeld. Dan werk je met een visie aan

snel vergeten.”

creativiteit. Met de creatieve industrie van tegenwoordig, met veel banen in de game

BREDE SCHOLEN TOEN EN NU

wereld, is het belangrijk om te kijken of

De afgelopen jaren zag Frank de brede

kinderen daar talent voor hebben.”

scholen groeien en ontwikkelen. Het begon vanuit een achterstandenbeleid, 20

KAN DAT, IN EEN BREDE SCHOOL?

jaar terug, in Rotterdam en Groningen. Er

Juist in de brede school praktijk zijn volgens

werden activiteiten opgezet om kinderen

Frank voorbeelden van projecten te

kansen te bieden, die ze van huis uit niet

vinden die werken aan deze vaardigheden.

kregen. Het was vooral een ontwikkelingen

“Het kinderpersbureau bijvoorbeeld. Het

vanuit onderwijs en welzijn. Tot zover

theoretisch kader noemden Marja Valkestijn

prima. De jaren daarna, vanaf 2005, werd

en Saskia van Oenen in 2004 al ‘Levensecht

het volgens Frank ingewikkelder. “Meer

leren’. Het is een andere vorm van leren,

en meer kwam de kinderopvang de brede

waarbij kinderen belangrijke ervaringen

school binnen. Brede scholen werden

kansen die ze thuis niet krijgen?” In die

op kunnen doen.” Frank schetst nog een

voor gemeenten interessant en ze werden

wijken ziet Frank meer kansen voor integrale

voorbeeld. “In Arnhem ging iemand na

ook in wijken zonder achterstandenbeleid

kindcentra (IKC’s), die zich tegenwoordig

schooltijd met kinderen aan de slag met

gevestigd. Het aanbod aan activiteiten dat er

ook in rap tempo ontwikkelen. “Een IKC is

burgerschap en hoe dat een rol speelt in de

was en de veelheid daarvan was goed voor

in mijn ogen een alternatief voor de brede

wijk. Ze leerden hoe een gemeente werkt

de achterstandswijken. Maar, als je in een

school, in wijken waar gezinnen wonen

en waarom het moeilijk is om een afweging

middenklasse wijk een brede school met

die meer behoefte hebben aan een goed

te maken tussen meer parkeerplaatsen

kinderopvang hebt, moet je goed kijken naar

opvangaanbod dan aan extra activiteiten

en meer speelruimte. Het eindigde met

de toegevoegde waarde van je activiteiten.

voor kinderen. Als ze in Rotterdam,

een bezoek aan de wethouder. Dat is een

Bieden die activiteiten kinderen nog wel

Hoogvliet of Presikhaaf vertellen wat ze daar

34 | Interviews

doen op het gebied van sport of kunst- en

meegeven, vraagt andere competenties van

leren na te denken en hun gevoelens en

cultuur, dan denk ik: ‘Ja, logisch allemaal’.

een leerkracht, waarbij de lesmethode even

afwegingen te verwoorden. En dat ze hun

De kinderen daar krijgen van huis uit

losgelaten dient te worden. Een leerkracht

denkstappen kunnen reproduceren.”

minder kansen om er kennis mee te maken.

heeft moed nodig om die vaardigheden in

Maar zo’n zelfde aanbod is niet logisch in

het onderwijs aan te brengen. Het vraagt

TIPS & TRUCS

nieuwbouwgebieden waar de grootste zorg

aandacht voor nieuwe werkvormen en

Praktische tips voor een ieder die nu direct

van ouders is dat ze kinderopvang moeten

leerkrachtvaardigheden.”

met 21ste eeuwse vaardigheden aan de slag wil, heeft Frank ook. “Het is voor

hebben. Het accent ligt daar namelijk niet op het vergroten van ontwikkelingskansen

REFLECTEREN

leerkrachten belangrijk dat ze autonomie

voor kinderen. In Den Bosch hebben ze dat

Kinderen stimuleren om te reflecteren over

winnen, zich professional voelen en een

heel helder. In aandachtsgebieden hebben

zichzelf is niet alleen voor leerkrachten

eigen inbreng durven te hebben. Het is het

ze Brede Bossche Scholen. Andere gebieden

een uitdaging, maar ook voor kinderen

mooist als een leerkracht boven de methode

hebben dat niet. Wat voor soort brede

zelf, zo ontdekte Frank. “We begonnen op

komt te staan en zich er niet in gevangen

school je bent of wilt worden, moet dus heel

een school over samenwerking. Kinderen

voelt. Nieuwe vaardigheden maken het werk

nauw verweven zijn met de mensen die in

moesten zichzelf er een cijfer voor geven.

van leerkrachten ook veel interessanter. Je

de wijk wonen.”

Een jongetje gaf zichzelf aan het begin een

kunt je creativiteit kwijt in het bedenken van

tien. Toen de leerkracht het hem na afloop

nieuwe werkvormen. Stel kinderen open

COMPETENTIES

weer vroeg, gaf hij zichzelf een zes. De

vragen, waarmee je op onderzoek kunt.

Aan de slag met 21ste eeuwse

leerkracht was verbaasd, het was immers de

Het vraagt een andere attitude, waarin niet

vaardigheden. Dat is voor sommige scholen

bedoeling dat hij juist leerde beter samen

één antwoord goed is, maar er meerdere

makkelijker gezegd dan gedaan. “Bij scholen

te werken. Het jongetje gaf aan dat hij nu

manieren zijn om ergens naar te kijken.”

hoor je vaak: ‘We doen het al of het komt

geleerd had wat goed samenwerken is en

er weer bij’ (een interessante combinatie).

dat hij geleerd had goed naar zichzelf te

Scholen bekijken nieuwe thema’s met een

kijken. Nu vond hij zichzelf er toch niet zo

kritische blik. Kinderen 21st century skills

goed in. Het is belangrijk dat we kinderen

35 | Interviews

36 | Interviews

“Onderwijs is een belangrijk instrument om de samenleving in te richten.� - Peter van Lieshout

37 | Interviews

Peter van Lieshout Als lid van de WRR schreef Peter van Lieshout mee aan het rapport ‘Naar een lerende economie’ (2013). Het rapport benadrukt onder meer dat een duidelijk debat over 21st century skills belangrijk is voor de economie van Nederland. In dit interview vertelt Peter waarom en hoe brede scholen en IKC’s daar een rol in kunnen spelen.

Wat moeten we onze kinderen meegeven

PRATEN OVER ONDERWIJS

COGNITIEF VERSUS SOCIAAL?

om ervoor te zorgen dat zij in de toekomst

Peter pleit voor een debat over de inhoud

“In het Nederlandse onderwijsbestek

goed functioneren op de arbeidsmarkt?

van ons onderwijs. Dat kunnen we

hebben de cognitieve vakken een

Een vraag die op dit moment steeds meer

eenvoudig tot stand laten komen, door

hogere status dan de sociale vakken.

gesteld wordt en die volgens Peter van

met elkaar in gesprek te gaan. In landen

Een achterhaald concept. We maken

Lieshout ook steeds meer gesteld moet

als Australië en Schotland gebeurt dat al.

onderscheid in praktijkgericht en

worden. Volgens Peter ontbreekt het in

“Daar gaat men in gesprek, bijvoorbeeld

theoriegericht onderwijs. Wie goed kan

Nederland op dit moment namelijk aan

met werkgevers die pas afgestudeerden

leren gaat naar de havo, wie beter is in

een gestructureerd debat over een goede

in dienst hebben genomen. Vinden zij dat

praktijkonderwijs gaat naar het vmbo.

onderwijsinhoud. “Als een nieuwe minister

de afstudeerders de juiste vaardigheden

In Vlaanderen vinden ze die tweedeling

aantreedt, wordt er wel wat gesleuteld

bezitten voor de baan die zij uitoefenen?”

niet verstandig en doen ze het anders.

aan het curriculum, maar het is gebonden

In Nederland zouden we die gesprekken ook

Werkgevers vragen daar ook om. Zij zien dat

aan persoonlijke opinies. Er zijn ook wat

moeten voeren. “Er is nu geen koppeling

de succesvolle mensen op de arbeidsvloer

actiegroepen, maar het blijft bij een enkele

tussen het slotonderwijs en wat de wereld

niet per se de mensen zijn met de hoogste

roepende in de woestijn.”

daarna inhoudt, terwijl onderwijs een

cijfers op de middelbare school. Bazen

belangrijk instrument is om de samenleving

van bedrijven zijn niet altijd degenen die

in te richten.”

vroeger de hoogste cijfers voor wiskunde

38 | Interviews

39 | Interviews

haalden. Het is belangrijk dat we ook in ons land sociale vaardigheden en cognitieve elementen gelijkwaardiger ontwikkelen.”

Een ander goed voorbeeld komt volgens Peter uit Scandinavië. “In Zweden is er geen tweedeling tussen HBO en Universiteit: geen splitsing tussen praktijken onderzoekgericht hoger onderwijs. Het ene is ook niet per se beter dan het andere.

Zweden kent geen impliciete hiërarchie op dat gebied.”

MEER DAN KNAPPE KOPPEN Om de koppeling te maken naar 21st century skills: moderne, professionele werelden vragen een gelijkwaardige ontwikkeling van sociale en cognitieve vaardigheden. “In tegenstelling tot wat vaak gedacht wordt, hebben we voor innovatie meer nodig dan alleen knappe koppen. We moeten af van het beeld dat alleen hoger opgeleiden binnen developmentafdelingen uitvindingen doen. Economieën groeien niet door eenmalig research en development, maar door doorgaande ontwikkelingen.

40 | Interviews

Iedereen in een bedrijf kan aan innovatie

dan over de ontwikkeling zelf. Je kunt wel

brede scholen is daar belangrijk in, maar

meewerken. Op allerlei plekken en

zeggen dat zich de afgelopen vijftien jaar

ik denk dat ook gemeenten steeds meer

deskundigheidsniveaus kan innovatie en

een revolutie voltrok.” Peter onderbouwt

betrokken raken bij het formuleren van dit

groei ontstaan. Daarom hebben werkgevers

dat met enkele voorbeelden. “Er vond een

aanbod. Gemeenten zijn voor steeds meer

tegenwoordig liever breder opgeleide

vertienvoudiging plaats van kinderen die

domeinen verantwoordelijk. De jeugdzorg is

medewerkers.”

naar de opvang gaan, daarmee werd de

een verantwoordelijkheid van de gemeente,

opvang van een enigszins elitevoorziening

evenals het primair onderwijs. Een verdere

DE ROL VAN DE BREDE SCHOOL

een breed beschikbare voorziening. Dat

doorontwikkeling van het institutionele ligt

De brede school is ten opzichte van

is toch wel een wezenlijke transformatie.

voor de hand. Daar zien ook partijen de

andere scholen beter gepositioneerd

Brede scholen waren 15 jaar geleden

meerwaarde van in en ze zijn er optimistisch

om aandacht te besteden aan sociale

pioniers. Nu is in bijna iedere wijk wel iets

over.”

vaardigheden, omdat ook andere domeinen

‘brede school achtigs’ te vinden. Ik verwacht

zijn aangehaakt. Doorzettingsvermogen

dat het met het IKC de komende jaren ook

OP DE GOEDE WEG

en samenwerken worden bijvoorbeeld

zo zal gaan. Betrokkenen in de brede school

Lang hoeft Peter niet na te denken over

in sportlessen gestimuleerd. Juist brede

vinden het vaak alleen nog niet genoeg. Hun

een tip aan het werkveld. “Ga zo door.

scholen moeten het onderwijsdebat

ambitieniveau ligt hoger. Daardoor lijkt het

Dat klinkt makkelijk, maar als je ziet

stimuleren. Zij zijn immers al een stapje

alsof er nog niks is gebeurd, maar niets is

hoeveel er de afgelopen jaren tot stand is

verder dan de rest, erkent Peter. Daarmee

minder waar.”

gebracht, dan is dat het niet. Het politieke klimaat is nu bovendien ook zo dat er een

doelt hij onder meer op de ontwikkeling die er de afgelopen jaren op brede schoolgebied

WENSEN VOOR DE TOEKOMST

doorontwikkeling verwacht wordt en dat

plaatsvond. “In de brede school-, IKC- en

Peter hoopt dat er in de komende vijftien

het nut daarvan ook gezien wordt. Grosso

kinderopvanghoek spreekt men vaak

jaar bereidheid is voor verdere afspraken

modo is er de afgelopen jaren een heel

met een klagende ondertoon over die

over een samenhangend aanbod, waarin

succesvol traject geweest. Het is nog niet

ontwikkeling. Dat zegt eigenlijk meer over

zowel sociale als cognitieve vaardigheden

af, maar er zijn nog wel mogelijkheden voor

de standvastigheid van de betrokkenen

een plaats hebben. “De doorgaande lijn in

vervolgstappen.”

41 | Interviews

42 | Interviews

“Hopen is een soort passief willen. Kom zelf in beweging.�

- Annette van Valkengoed

43 | Interviews

Annette van Valkengoed Laterna Magica is een Integraal Kindcentrum gevestigd op IJburg. De school is een van de voorlopers onder de IKC’s met innovaties als Natuurlijk leren en een doorgaande lijn van 0 tot 12 jaar. Reden genoeg om directeur Annette van Valkengoed uit te nodigen als spreker op het 10e Jaarcongres Brede School en om haar te interviewen over dit juweeltje van een IKC. Annette benadrukt meteen dat ze liever niet

cognivistische visie op leren, op kennis en

dingen te ‘creëren’, maar we vinden het

denkt in vaste vormen, in termen als brede

vaardigheden, terwijl Annette graag meer

ook belangrijk om onze kinderen te laten

school en IKC. Ze beantwoordt liever vragen

aandacht wil voor een constructivistische

zien hoe je een goed digitaal burger wordt.

als ‘Hoe ontstaat leren?’ en ‘Welke factoren

visie op leren, voor socialisatie en

Hoe je informatie kunt benutten voor je

beïnvloeden leren?’. Van daar uit gaat ze aan

personificatie.

persoonlijke ontwikkeling op een manier

de slag en probeert ze barrières te slechten

die goed is voor jezelf en voor anderen.”

en bruggen te bouwen. Zo heeft ze ook

METACOGNITIEVE VAARDIGHEDEN

Annette denkt al jaren na over hoe zij met

het Natuurlijk leren en de doorgaande lijn

21st century skills, met name

Laterna Magica richting constructivisme

in Laterna Magica opgezet samen met het

metacognitieve vaardigheden zijn onderdeel

kan komen en wat belangrijk is voor

team en experts. “Een brede ontwikkeling

van de manier van leren op Laterna

de leeromgeving van kinderen. Daarbij

voor kinderen”, dat is wat ze wil bereiken.

Magica. Annette onderschrijft het belang

probeert ze voorschrijvende methodieken

“Ik vind het belangrijk dat kinderen verstand

van digitaal informatievaardig worden.

te vermijden en stimuleert ze ook haar

krijgen van zichzelf en vooral van zichzelf

“We willen kinderen leren nadenken over

medewerkers om vooral zelf na te denken

in relatie tot hun omgeving. Op die manier

bronnen. Wat is van waarde? Hoe kun je

en waar nodig gebruik te maken van

leren kinderen zichzelf sturen en worden

betrouwbare informatie vinden, ordenen

bronnen en experts.

zij gevormd.” In het huidige onderwijs ligt

en opnieuw samensmelten tot iets nieuws?

teveel nadruk op een behavioristische en

We leren hen multimedia benutten om

44 | Interviews

45 | Interviews

46 | Interviews

ONDERWIJS ONTWERPEN

TEGEN DE STROOM IN

haar schoolconcept ineens maatschappelijk

Tijdens haar opleiding werkte Annette

Belemmeringen ziet Annette gelukkig

wordt omarmd verrast Annette zelfs een

het liefst met jonge kinderen omdat daar

niet zo snel. “Ik maak mezelf gewoon

beetje. Dat was wel anders toen zij jaren

de meeste ruimte was zelf onderwijs te

verantwoordelijk. Ik denk: dit wil ik voor

geleden begon.

ontwerpen. Ze verdiepte zich tijdens haar

elkaar krijgen en dan benut ik alle kansen

studie in ervaringsgericht onderwijs en nam

die er zijn.” Zo roeide ze met Laterna

LATER SELECTEREN

dat vervolgens mee haar klaslokaal in. “Ik

Magica ook een tijd tegen de stroom in.

Annette heeft nog meer plannen voor

haalde eerst al het kleutermateriaal eruit en

“We zijn met twee innovaties gestart waar

de toekomst met Laterna Magica. “In

bracht echt materiaal de klas in. Ik heb altijd

de tijd toen helemaal nog niet rijp voor

Nederland beginnen we te laat en

vanuit de inhoud gedacht.” Toen Annette

was. Een tijd terug lag de nadruk vooral

selecteren we te vroeg. Ik wil proberen

merkte dat haar ervaringsgericht leren

op het verwerven van kennis. Het is een

schotten weg te nemen en minder

ophield bij de deuren van haar klaslokaal,

hele tour geweest om dit allemaal vorm te

vroeg leerlingen voor te sorteren op

besloot ze over te stappen naar groep 3, om

geven.” Dat haar werk loont, ziet ze nu, nu

vervolgonderwijs. Mijn wens is dat we

haar werk daar voort te kunnen zetten.

anderen bij Laterna Magica komen kijken,

onze constructivistische visie op leren van

om ervan te leren. De snelheid waarmee

Laterna Magica door kunnen bouwen naar

47 | Interviews

het voortgezet onderwijs. Dat gaan we ook

beweging kindcentra2020.nl. “We bieden

een interne opleiding. Denk daarbij aan

doen. Ik wil dat kinderen later een keuze

hier een inclusieve leeromgeving, waarin

coaching, peer-feedback, co-teaching,

maken voor hun vervolgopleiding en dat

ieder kind welkom is. We verwijzen daarom

workshops . Het is niet dé oplossing om

ze op hun eigen tempo en op hun eigen

ook niet door naar het speciaal onderwijs.”

alleen masters in het onderwijs te krijgen,

niveau kunnen werken aan vakoverstijgende

maar de opleiding voor leerkrachten en

prestaties en onderzoeken.” Op die manier

KANSEN BIJ DE OPLEIDING

pedagogen moet wel veel diepgaander en

zou het dus zomaar kunnen dat een leerling

De aanpak van Annette is inspirerend,

integraler.”

Engels volgt op VMBO-niveau en Wiskunde

maar vraagt ook een andere inzet van

op VWO-niveau.

haar personeel, zo weet ze. “We vragen

TIPS

van onze medewerkers om niet meer de

Als we Annette vragen of ze, afgezien

VOOR IEDER KIND

methode stap voor stap door te nemen. Ik

van een basisvoorziening toegankelijk

“Bij Laterna Magica zijn kinderen met

wil dat ze een brede ontwikkeling hebben

voor alle kinderen, nog ergens op

alle niveaus welkom. Kinderen hebben

en zelf in staat zijn om leersettingen te

hoopt, is het antwoord helder. “Hopen

er een persoonlijk ontwikkelplan dat elke

ontwerpen. Ze zijn niet alleen uitvoerder,

is een soort passief willen. Kom zelf in

drie maanden wordt bijgesteld. Dat moet

maar ook medeontwerper van hun eigen

beweging.” Een tip heeft ze nog wel: “Zet

ook mogelijk zijn voor het voortgezet

praktijk.” Op dit moment liggen daarvoor

in op de samenwerking van hoogwaardige

onderwijs. Laten we niet meer denken in

nog kansen op de opleidingsinstituten,

medewerkers. Zorg dat mensen elkaar aan

bestaande vormen, maar in de term van een

meent Annette. “Als je opgeleid wordt

het werk zien en samen verantwoordelijk

doorgaande lijn van 0 tot 18.” Annette heeft

om methodes uit te voeren, wordt je

zijn, zodat er co-teaching ontstaat. Het werk

een pedagogische leeromgeving voor ogen

potentie niet altijd opgepikt. Nu is het voor

is te complex om alleen te doen. Pas de

die fungeert als een basisvoorziening die

ons zaak om goed te selecteren en hen

organisatiestructuur aan, bijvoorbeeld door

voor ieder kind toegankelijk is. Waar jonge

perspectieven te bieden. Medewerkers

werken in units. Organiseer ondersteuning

kinderen terechtkomen, moet niet meer

van Laterna Magica zijn allemaal HBO- of

voor medewerkers, snel en onder

afhangen van de financiering van ouders.

WO-geschoold en we bieden vervolgens

handbereik.”

Laterna Magica is daarom erg blij met de

professionaliseringsmogelijkheden met

48 | Interviews

49 | Interviews

Colofon Publicatie ter gelegenheid van het 10e Jaarcongres Brede School, in opdracht van het Landelijk Steunpunt Brede Scholen.

April 2015.

Redactie: cimon communicatie, Den Haag Vormgeving: cimon communicatie, Den Haag

50 | Interviews