It takes a village to raise a child...
INTERVIEWS MET PROFESSIONALS
1 | Interviews
It takes a village to raise a child... Een serie interviews met de sprekers op het tiende Jaarcongres Brede School April 2015
Inhoud Inhoud
2
Job van Velsen
4
Tien jaar later Martijn van der Kroef
10
Gerard van de Burgwal
16
Henk Pijlman
22
21st Century skills Frank Studulski
28
Peter van Lieshout
34
Annette van Valkengoed
40
4 | Interviews
5 | Interviews
6 | Interviews
“De wereld van de Toekomst is wat kinderen ervan maken.� - Job van Velsen
7 | Interviews
Job van Velsen Job van Velsen is voorvechter van vernieuwende onderwijsconcepten en zet zich al een leven lang in voor de Brede School - in al haar boeiende verschijningsvormen. Als oprichter van brede school Het
Job van Velsen is auteur van het boek ‘De
Meesterwerk zag hij van heel dichtbij
brede kapitein’ waarin hij een beeld schetst
de kracht van de concepten, waardoor
van leiderschap op een brede school: wat
hij besloot zijn ervaring zo veel mogelijk
zijn de mogelijkheden, waar liggen de
met iedereen te delen. Dat leidde tot de
knelpunten en hoe ziet het profiel van een
oprichting van EtuConsult en het Landelijk
brede schoolleider eruit?
Steunpunt Brede Scholen, maar ook tot het door hem ontwikkelde onderwijsconcept
Het zoeken naar verbindingen, deze
Etutorium, waarop het Meesterwerk is
versterken en benutten. Dat is de kern van
gebaseerd. Dat concept heeft Job samen
wat hij wil bereiken, altijd met focus op het
met zijn broer Ton van Velsen ontwikkeld.
kind.
Met een hands-on aanpak richt hij zich vooral op het in de praktijk brengen van
Job weet als geen ander hoe een
deze ideeën. Door anderen te helpen en zij
vergaande samenwerking tussen onderwijs,
aan zij doelen te stellen, maar ook door de
kinderopvang en peuterspeelzaal tot
organisatie van congressen, het beschikbaar
stand gebracht kan worden vanuit één
stellen van voorlichtingsmateriaal en zo veel
gezamenlijke visie en hoe verbindingen
mogelijk kant en klare instrumenten.
gelegd kunnen worden tussen ouders, wijk
8 | Interviews
9 | Interviews
10 | Interviews
en organisaties in markt en maatschappij
voorzien van zijn eigen context en visie op
op het gebied van onder andere zorg,
‘de stand van het land’.
welzijn, sport en kunst & cultuur. Hij ziet brede scholen als een leerplaats waar
Hij leidt het debat in de middag en koos
ontwikkeling, opvoeding en ontmoeting
daar een bijzondere insteek voor: ‘tien jaar
centraal staan. Zijn visie is dat dit leidt tot
later’. Hoe kijken deze beeldbepalende
vernieuwing, verbetering en verfrissing van
mensen terug op hun dromen - wat is er van
onderwijs en ontwikkeling voor kinderen,
terechtgekomen en wat niet - en uiteraard:
ouders en professionals. En uiteindelijk dus
wat kunnen wij daar van leren?
voor de maatschappij. Almere, bij uitstek ontwikkelstad en broedplaats voor innovatie, is al 30 jaar zijn standplaats. Tegelijkertijd volgt hij de ontwikkelingen in Nederland en het buitenland op de voet, altijd zoekend naar nieuwe ideeën, én bereid om te leren van de creatieve oplossingen die overal ter wereld worden bedacht.
HET TIENDE JAARCONGRES BREDE SCHOLEN Job is de gedroomde dagvoorzitter van dit tiende Brede School congres. Hij kent de sprekers persoonlijk en zal hun voordracht
11 | Interviews
12 | Interviews
“Een geboeid kind leert als een tierelier. � - Martijn van der Kroef
13 | Interviews
Martijn van der Kroef Soms verandert er in 20 jaar niet zo heel veel voor een bestuurder. Snel je draai vinden en trouw vasthouden aan je eigen principes, het lijkt een simpel recept voor een succesvolle carrière, volledig gericht op het welzijn en de talentontwikkeling van kinderen. Martijn van der Kroef, directeur van Kinderrijk, vertelt wat haar destijds bewoog.. én nog steeds beweegt. TOEN
hun dagelijks leventje meemaakten. De vele
NU
“Ik weet nog goed wat mij aanzette om te
verschillende gewoontes die je van anderen
Al twintig jaar inmiddels, werkt Martijn
kiezen voor het werk in de kinderopvang…
oppikt, zoals smaak en humor. En het vele
(eigenlijk: Martijntje) in een bestuurlijke
de ontwikkeling van mijn eigen kinderen!
buiten kunnen zijn, niet te vergeten. Het
functie. Destijds was kinderopvang nog
Heel dicht bij huis dus en ook ingegeven
inspireerde mij bijzonder. En eigenlijk heb ik
gelieerd aan de gemeente maar een van de
door onze eigen gezinssituatie, met twee
dat mijn hele zakelijke leven wel dicht bij me
eerste grote veranderingen die zij op haar
hoogopgeleide ouders. Ik zag hoeveel éxtra
gehouden.”
naam heeft, was juist dat loskoppelen en
ze kregen, hoe hun ontwikkeling op sociaal
meer op eigen benen staan. Inmiddels heeft
gebied liep, prachtig gewoon. Niet alleen
“In Almere zag ik als een van de eersten
Kinderrijk een indrukwekkende staat van
door de aandacht van de mensen om hen
het goede voorbeeld van ‘alles in één’. En
dienst, met ruim 3.000 kinderen, en meer
heen, maar ook door de variatie die zij in
dat het werkte. Ook de studiereizen die
dan 430 werknemers.
ik destijds heb gedaan, gaven me zoveel
“Ik droom van scholen waar veel
nieuwe ideeën. Denemarken, Zweden en
“Wij bieden in en rond Amstelveen
meer geëxperimenteerd wordt.
Berlijn, ze staan me nog helder voor de
kinderopvang, waarbij we altijd eigen
geest. Studiereizen zijn geen snoepreisjes! Ik
ruimtes hebben in de scholen. Soms in een
kan iedereen echt vol overtuiging aanraden
IKC, vaak in een brede school. De vorm die
om dat te doen, waar haal je anders je
wij daarin nastreven, lijkt eigenlijk wel wat
inspiratie vandaan?”
op Montessori onderwijs, veel focus op het
Waar men durft te kijken naar waar je zelf in gelooft en niet naar belemmeringen.” 14 | Interviews
15 | Interviews
16 | Interviews
kind zelf en de eigen unieke mogelijkheden
TOEKOMST
zoeken. Het kind weten te boeien, dat is
“Ik droom van scholen waar veel meer
de crux. Een geboeid kind leert als een
geëxperimenteerd wordt. Waar men durft
tierelier.”
te kijken naar waar je zelf in gelooft en niet naar belemmeringen. Een van mijn
“Daarbij zoeken we echt zo veel mogelijk de
stokpaardjes is om iedereen die te maken
samenwerking met het onderwijs. Het valt
heeft met kinderen in de leeftijd 0 tot 12,
me telkens weer op. Als je écht samenwerkt,
dezelfde opleiding te geven. In elk geval toch
zie je dat je maar zo weinig verschilt. We
in de basis, waarbij je dan altijd aanvullende
zijn allemaal hetzelfde en hebben dezelfde
modules kunt volgen die je nodig hebt voor
doelen. Heel veel van onze leidsters hebben
je specifieke omgeving. Ik hoop daar echt
ook onderwijsbevoegdheid. Een groot
op, het zal de kwaliteit verbeteren en het
voordeel, want ze zijn toch al in de school
onderlinge begrip flink versterken.”
en kunnen dan ook af en toe invallen. Heerlijk flexibel, maar natuurlijk ook heel erg goed voor de herkenbaarheid voor zowel de kinderen als het personeel.”
17 | Interviews
18 | Interviews
“Samen dachten we out-of-thebox en gingen we er voor.� - Gerard van de Burgwal
19 | Interviews
Gerard van de Burgwal Gerard van de Burgwal bezocht 15 jaar geleden een community school in New York en wat hij daar aantrof raakte hem diep. Een voorbeeldige samenwerking tussen maar liefst 147 partijen, allemaal met focus op de ontwikkeling van het kind. “Een enorme bron van energie en inspiratie” die hem tot op de dag van vandaag beweegt.
Gerard is een selfmade man. En hij is er
TOEN
ingezet. Veel mensen doen dat, maar ook
trots op. Komend uit een arbeidersgezin en
“Samenwerking in Amerika is diep
bedrijven. Ze zijn daar trots op en dragen
met vele interesses buiten het onderwijs,
geworteld. Ouders die vroeger in de buurt
het uit: ‘ons personeel is gelieerd aan …’.
kende hijzelf een stroeve schooltijd. Maar
op school hebben gezeten, keren terug
Kunst is daar ook een belangrijk onderdeel
wat bovenaan staat in zijn geheugen uit die
en geven hun vrije tijd terug. Gebouwen
van onderwijs, waarbij er echt gezocht
tijd, is zijn toenmalige schoolhoofd die de
worden maximaal gebruikt, eigenlijk zelfs
wordt naar talent. Steek maar boven het
talenten in hem zag. Telkens weer sprak hij
365 dagen per jaar. Kinderen worden
maaiveld uit, dan kijken we hoe we je
hem aan op zaken die er toe doen en liet hij
intensief begeleid, in een doorgaande lijn
kunnen helpen.”
hem terugkomen om te lezen, extra Franse
van 2 tot 18 jaar. Dat zag ik op heel veel
lessen [53]. Het leerde hem hoe belangrijk
verschillende plekken terug.”
én kwetsbaar het kind is.
“Toen ik begon met de Community scholen in Amsterdam, lagen de succesfactoren bij
“En de vrijwillige inzet. Vrijwilligerswerk in
het toenmalige bestuur van het openbaar
Nieuwsgierig naar wat er op andere plekken
Amerika is heel iets anders dan hier. Mensen
onderwijs, de welzijnsorganisatie en de
gebeurt, keek Gerard altijd graag en
komen daar in de basis met minder rond
wethouder. Samen dachten we out-of-the-
veelvuldig over de grens. Het bracht hem
en vrijwilligerswerk helpt je in je sociale én
box en gingen we er voor. Niet alles is gelukt.
inspiratie die hij tot op de dag van vandaag
professionele leven. Je stelt iets voor als je
En mijn grootste blunder was nog wel dat
inzet.
je op een prestigieuze plek vrijwillig hebt
ik de confrontatie met de vakbonden niet
20 | Interviews
21 | Interviews
22 | Interviews
ben aangegaan. Grote veranderingen vragen
traject te bewaken, telkens weer te checken
dommigheid ten top. Dan weet je niet
om personeel dat daar voor wil gaan, maar
of we nog op de juiste weg zitten. Hoe ik
waar het over gaat, een kind van drie is
we kregen te maken met mensen die daar
dat doe..? Eigenlijk alleen maar door zeer
daar nog niet rijp voor. Wat je moet doen:
nog niet aan toe waren. Tot op de dag van
kritisch te blijven, telkens weer. Mijn manier:
een ‘age-appropriate’ omgeving creëren
vandaag is dat een grote remmende factor.”
lullige vragen durven stellen!“
voor kinderen waarin ze zich kunnen
NU
TOEKOMST
tot 4 moet door de best opgeleide mensen.
“Onlangs openden we een nieuw IKC in
“De huidige stand van de brede scholen
Daar ligt de toekomst, een hoge opleiding
Hoofdorp, een voormalige brede school.
zegt mij niet zo veel. De verschillen zijn
voor kinderopvang. Dát moet de komende
Daar is een jaar lang geïnvesteerd in
eenvoudig te groot om te kunnen spreken
tijd voor elkaar komen. In een echte
gezamenlijke scholing. En nu staat er een
van een breed succes. We zijn eenvoudig
doorgaande lijn van 0 tot 12, maar dan wel
team dat er helemaal klaar voor is, dat
te afhankelijk van individuele prestaties. En
echt. En hoe… mijn idee? 3,2 miljard van
elkaar vertrouwt, met dezelfde basis, een
de kwaliteit wordt nog altijd bepaald door
de kinderbijslag plus de 2,5 miljard van
zeer mooie samenwerking tussen bestuur,
de Inspectie. Ik ben een groot voorstander
de kinderopvang en het half miljard aan
gemeente, kinderopvang. Een groep mensen
van nieuwe kwaliteitscriteria, voor
vve-middelen, laten we daar dit feestje mee
met dezelfde visie, die de ruimte krijgen en
iedereen dezelfde. Daarnaast vind ik dat
gaan organiseren!”
naar helder vastgelegde doelen toewerken.
veranderingen altijd moeten beginnen bij
En: ze kennen alle kinderen. Ouders spreken
de school, zíj zijn degene die moeten kiezen,
me hier op aan, hoe fijn dat is: ze kennen
niet de overheid die ze iets oplegt.
hier mijn kind.”
En trainingen en opleidingen van personeel
ontwikkelen. En zorg voor kinderen van 0
zijn essentieel. Vooral voor het hele jonge “Waar ik trots op ben is dat ik hier mijn
kind.”
stempel op heb kunnen drukken. Door vanaf het begin de voordelen te kunnen
“Het huidige idee om onderwijs te geven
benoemen en deze visie gedurende het hele
aan kinderen van drie jaar, ik vind het echt
23 | Interviews
24 | Interviews
“Ik realiseer me dat het nooit klaar is, het moet keer op keer worden aangejaagd.” - Henk Pijlman
25 | Interviews
Henk Pijlman Een carrière in het teken van het aanpakken van onderwijsachterstanden. Op posities die er toe doen: als onderwijzer, politicus en directeur. Een unieke blik van verschillende kanten op het onderwijs, dat levert ons gesprek met Henk Pijlman op. TOEN
Hoe kan je verwachten dat kinderen in deze
mandaat achter, dat verdommen we’. Dat
“Café Hammingh aan het Reitdiep in
situatie lekker meedoen op school… We
was een mooi moment, want daardoor
Garnwerd, ruim 20 jaar geleden al weer.
begrepen met z’n allen dat er flink moest
realiseerden we ons dat het een proces
Met een aantal mensen bij elkaar keken
worden ingezet op zowel het binnen- als
van lange adem zou worden waar iedereen
we naar de ‘school van de toekomst’. Met
buitenschoolse. ‘You need a village to raise
ook in moest geven en nemen. Zodat we er
politiemensen, wijkverpleegkundigen,
a child’. Huiswerkbegeleiding, tussen- en
gezamenlijk voor konden gaan. Ik ben erg
onderwijskundigen en onderwijzers. Hoe
naschoolse opvang, muziek, sport, cultuur
blij dat we die beweging in gang hebben
zou die er uit zien, als je helemaal opnieuw
aanbieden om die negatieve spiraal te
gezet. Waarbij ik me realiseer dat het nooit
zou mogen beginnen en als je de zaken die
doorbrelen. Een netwerk om de school
klaar is, het moet keer op keer worden
nu niet goed gaan, kon aanpakken. Die dag
heen van instellingen die vaak langs elkaar
aangejaagd.”
in dat café zijn de Vensterscholen bedacht.
heen werkten. Met maar één doel: kinderen
Met als absolute gezamenlijke wens; het
kansen bieden.”
“Wat me verbaasde is dat de drempels
creëren van kansen aan kinderen, het aanpakken van achterstanden.”
NU
“Door de brede steun in zowel politiek
soms uit onvermoede hoek kwamen. Zo
als bestuur die we in die tijd hebben
heb ik bijeenkomsten gedaan waar iedereen
“Destijds maakte ik mee dat de conciërge
gerealiseerd, volgden we een tienjarenplan.
enthousiast was… behalve de ouders. Een
kinderen uit bed haalde naar school,
De partners zeiden letterlijk: ‘als jij na een
typisch probleem van deze wijken zo bleek,
hopend dat er schone kleren zouden liggen.
paar jaar weer doorgaat, blijven wij zonder
want niemand wil worden aangesproken
26 | Interviews
27 | Interviews
28 | Interviews
op zijn achterstand. In iedere wijk moest
TOEKOMST
je een oplossing op maat verzinnen. Soms
“Er moet een doorlopende leerlijn zijn,
subsidieer je dan sport en bied je dat gratis
wat mij betreft is dat de toekomst.
aan, terwijl dat in andere wijken weer
Het doorgeven van buitenschoolse en
helemaal niet nodig is.”
binnenschoolse aandacht voor kinderen. Op een aantal scholen gaat dat al heel
“De school als centrum van de wijk. Ieder
goed, terwijl het soms alleen maar een
mens brengt vaak twee keer lange tijd door
samenwerking is die te veel afhankelijk
op dezelfde school, eerst als kind en later
is van de goede wil van mensen. Zeker in
als ouder. Maak er zo veel mogelijk een
onze tijd, met name in de grotere steden,
plek van waar alles op gang wordt gebracht.
tref je precies dezelfde problemen aan qua
De eerste jaren in Groningen hebben we
achterstanden als wij al die jaren geleden.
ontzettend veel bereikt, er was een enorm
Daar is nog veel te winnen.”
elan. Ik kijk daar met plezier op terug.” “Ik weet niet of het in regelgeving zit, “Nu ik niet meer zo direct betrokken ben bij
er is namelijk weinig discussie over de
de scholen, probeer ik de lijn door te zetten
noodzaak. Tegenwoordig richten we ons
in mijn eigen praktijk als collegevoorzitter
veel op excellerende studenten en honours-
van de Hanzehogeschool. Bijvoorbeeld met
programma’s. Dat is uitstekend, het zou
het lectoraat Integraal Jeugdbeleid van
denk ik goed zijn om grote prestaties in
Jeanette Doornenbal – en het ingebedde
moeilijke scholen veel meer te belonen.
lectoraat Leren en Gedrag – willen we
Eigenlijk zouden de allerbeste mensen
bijdragen aan het ‘gezond’ opgroeien van
moeten werken in de moeilijkste wijken.
kinderen in de noordelijke regio.”
Het idealisme dat je soms aantreft bij onderwijzend personeel is hartverwarmend.
29 | Interviews
30 | Interviews
“Een leerkracht heeft vaak het idee dat er maar één goed antwoord is.” - Frank Studulski
31 | Interviews
Frank Studulski Frank Studulski begeleidt bij Sardes scholen, kinderopvangorganisaties en gemeenten in de onderlinge samenwerking. Betrokkenheid van medewerkers is daarbij van groot belang. Evenals de competenties van (vak)leerkrachten. Op het 10e Jaarcongres Brede Scholen spreekt Frank daar ook over, en dan met name in relatie tot 21ste eeuwse vaardigheden. Want ontwikkelen onze kinderen op school wel de vaardigheden die zij in de samenleving van de 21ste eeuw nodig hebben? “In de praktijk zien we dat het een
21ST CENTURY SKILLS
EEN VOORBEELD
behoorlijke uitdaging is om kinderen,
Vaardigheden die kinderen in de 21ste
“Leerkrachten veronderstellen vaak
naast het reguliere onderwijs, bepaalde
eeuw nodig hebben zijn belangrijk, maar,
dat kinderen al kunnen samenwerken.
vaardigheden mee te geven. Dat komt
wat moeten we ons daar eigenlijk bij
Maar, ze kijken dan naar de uitkomst en
mede door de manier waarop het onderwijs
voorstellen? “De SLO onderscheidt acht
bespreken het proces van samenwerken
nu is ingericht. Het onderwijs is gericht
21st century skills. Dat zijn geen losse
niet met de kinderen: ‘Wat is goed aan
op het geven van goede antwoorden, het
vaardigheden, ze hangen allemaal met
samenwerken?’, ‘Wat moet je dan regelen
liefste één. Als je bijvoorbeeld creativiteit
elkaar samen. Attitudes als nieuwsgierigheid
met elkaar?’ Als je kinderen daarbij aan
of kritisch denken wilt stimuleren, dan is
of vaardigheden als in debat gaan met
de hand neemt, wordt het samenwerken
het juist interessant om te onderzoeken
elkaar zijn onderliggend. Maar, het gaat
doelgerichter. Scholen zijn vaak een beetje
of er ook meerdere antwoorden mogelijk
ook om samenwerking en kritisch denken.
doorgeschoten in het prestatiegerichte,
zijn. We zien dat leerkrachten de
In het regulier onderwijs komen deze
terwijl je kinderen ook op het proces moet
onderwijsmethoden als een strak keurslijf
dingen soms wel aan de orde, maar niet
wijzen. Knutselen als brede schoolactiviteit
ervaren, en er is weinig ruimte om de eigen
altijd systematisch of doelgericht en met
is natuurlijk leuk, maar nog leuker is het als
redeneringen van kinderen te stimuleren.”
een vernauwde blik, omdat de nadruk op
je door opdrachten het creatieve proces van
meetbare resultaten ligt.”
kinderen kunt oprekken. Door elkaar vragen
32 | Interviews
33 | Interviews
te stellen of door alternatieven te bedenken,
krachtige leeromgeving die kinderen niet zo
bijvoorbeeld. Dan werk je met een visie aan
snel vergeten.”
creativiteit. Met de creatieve industrie van tegenwoordig, met veel banen in de game
BREDE SCHOLEN TOEN EN NU
wereld, is het belangrijk om te kijken of
De afgelopen jaren zag Frank de brede
kinderen daar talent voor hebben.”
scholen groeien en ontwikkelen. Het begon vanuit een achterstandenbeleid, 20
KAN DAT, IN EEN BREDE SCHOOL?
jaar terug, in Rotterdam en Groningen. Er
Juist in de brede school praktijk zijn volgens
werden activiteiten opgezet om kinderen
Frank voorbeelden van projecten te
kansen te bieden, die ze van huis uit niet
vinden die werken aan deze vaardigheden.
kregen. Het was vooral een ontwikkelingen
“Het kinderpersbureau bijvoorbeeld. Het
vanuit onderwijs en welzijn. Tot zover
theoretisch kader noemden Marja Valkestijn
prima. De jaren daarna, vanaf 2005, werd
en Saskia van Oenen in 2004 al ‘Levensecht
het volgens Frank ingewikkelder. “Meer
leren’. Het is een andere vorm van leren,
en meer kwam de kinderopvang de brede
waarbij kinderen belangrijke ervaringen
school binnen. Brede scholen werden
kansen die ze thuis niet krijgen?” In die
op kunnen doen.” Frank schetst nog een
voor gemeenten interessant en ze werden
wijken ziet Frank meer kansen voor integrale
voorbeeld. “In Arnhem ging iemand na
ook in wijken zonder achterstandenbeleid
kindcentra (IKC’s), die zich tegenwoordig
schooltijd met kinderen aan de slag met
gevestigd. Het aanbod aan activiteiten dat er
ook in rap tempo ontwikkelen. “Een IKC is
burgerschap en hoe dat een rol speelt in de
was en de veelheid daarvan was goed voor
in mijn ogen een alternatief voor de brede
wijk. Ze leerden hoe een gemeente werkt
de achterstandswijken. Maar, als je in een
school, in wijken waar gezinnen wonen
en waarom het moeilijk is om een afweging
middenklasse wijk een brede school met
die meer behoefte hebben aan een goed
te maken tussen meer parkeerplaatsen
kinderopvang hebt, moet je goed kijken naar
opvangaanbod dan aan extra activiteiten
en meer speelruimte. Het eindigde met
de toegevoegde waarde van je activiteiten.
voor kinderen. Als ze in Rotterdam,
een bezoek aan de wethouder. Dat is een
Bieden die activiteiten kinderen nog wel
Hoogvliet of Presikhaaf vertellen wat ze daar
34 | Interviews
doen op het gebied van sport of kunst- en
meegeven, vraagt andere competenties van
leren na te denken en hun gevoelens en
cultuur, dan denk ik: ‘Ja, logisch allemaal’.
een leerkracht, waarbij de lesmethode even
afwegingen te verwoorden. En dat ze hun
De kinderen daar krijgen van huis uit
losgelaten dient te worden. Een leerkracht
denkstappen kunnen reproduceren.”
minder kansen om er kennis mee te maken.
heeft moed nodig om die vaardigheden in
Maar zo’n zelfde aanbod is niet logisch in
het onderwijs aan te brengen. Het vraagt
TIPS & TRUCS
nieuwbouwgebieden waar de grootste zorg
aandacht voor nieuwe werkvormen en
Praktische tips voor een ieder die nu direct
van ouders is dat ze kinderopvang moeten
leerkrachtvaardigheden.”
met 21ste eeuwse vaardigheden aan de slag wil, heeft Frank ook. “Het is voor
hebben. Het accent ligt daar namelijk niet op het vergroten van ontwikkelingskansen
REFLECTEREN
leerkrachten belangrijk dat ze autonomie
voor kinderen. In Den Bosch hebben ze dat
Kinderen stimuleren om te reflecteren over
winnen, zich professional voelen en een
heel helder. In aandachtsgebieden hebben
zichzelf is niet alleen voor leerkrachten
eigen inbreng durven te hebben. Het is het
ze Brede Bossche Scholen. Andere gebieden
een uitdaging, maar ook voor kinderen
mooist als een leerkracht boven de methode
hebben dat niet. Wat voor soort brede
zelf, zo ontdekte Frank. “We begonnen op
komt te staan en zich er niet in gevangen
school je bent of wilt worden, moet dus heel
een school over samenwerking. Kinderen
voelt. Nieuwe vaardigheden maken het werk
nauw verweven zijn met de mensen die in
moesten zichzelf er een cijfer voor geven.
van leerkrachten ook veel interessanter. Je
de wijk wonen.”
Een jongetje gaf zichzelf aan het begin een
kunt je creativiteit kwijt in het bedenken van
tien. Toen de leerkracht het hem na afloop
nieuwe werkvormen. Stel kinderen open
COMPETENTIES
weer vroeg, gaf hij zichzelf een zes. De
vragen, waarmee je op onderzoek kunt.
Aan de slag met 21ste eeuwse
leerkracht was verbaasd, het was immers de
Het vraagt een andere attitude, waarin niet
vaardigheden. Dat is voor sommige scholen
bedoeling dat hij juist leerde beter samen
één antwoord goed is, maar er meerdere
makkelijker gezegd dan gedaan. “Bij scholen
te werken. Het jongetje gaf aan dat hij nu
manieren zijn om ergens naar te kijken.”
hoor je vaak: ‘We doen het al of het komt
geleerd had wat goed samenwerken is en
er weer bij’ (een interessante combinatie).
dat hij geleerd had goed naar zichzelf te
Scholen bekijken nieuwe thema’s met een
kijken. Nu vond hij zichzelf er toch niet zo
kritische blik. Kinderen 21st century skills
goed in. Het is belangrijk dat we kinderen
35 | Interviews
36 | Interviews
“Onderwijs is een belangrijk instrument om de samenleving in te richten.� - Peter van Lieshout
37 | Interviews
Peter van Lieshout Als lid van de WRR schreef Peter van Lieshout mee aan het rapport ‘Naar een lerende economie’ (2013). Het rapport benadrukt onder meer dat een duidelijk debat over 21st century skills belangrijk is voor de economie van Nederland. In dit interview vertelt Peter waarom en hoe brede scholen en IKC’s daar een rol in kunnen spelen.
Wat moeten we onze kinderen meegeven
PRATEN OVER ONDERWIJS
COGNITIEF VERSUS SOCIAAL?
om ervoor te zorgen dat zij in de toekomst
Peter pleit voor een debat over de inhoud
“In het Nederlandse onderwijsbestek
goed functioneren op de arbeidsmarkt?
van ons onderwijs. Dat kunnen we
hebben de cognitieve vakken een
Een vraag die op dit moment steeds meer
eenvoudig tot stand laten komen, door
hogere status dan de sociale vakken.
gesteld wordt en die volgens Peter van
met elkaar in gesprek te gaan. In landen
Een achterhaald concept. We maken
Lieshout ook steeds meer gesteld moet
als Australië en Schotland gebeurt dat al.
onderscheid in praktijkgericht en
worden. Volgens Peter ontbreekt het in
“Daar gaat men in gesprek, bijvoorbeeld
theoriegericht onderwijs. Wie goed kan
Nederland op dit moment namelijk aan
met werkgevers die pas afgestudeerden
leren gaat naar de havo, wie beter is in
een gestructureerd debat over een goede
in dienst hebben genomen. Vinden zij dat
praktijkonderwijs gaat naar het vmbo.
onderwijsinhoud. “Als een nieuwe minister
de afstudeerders de juiste vaardigheden
In Vlaanderen vinden ze die tweedeling
aantreedt, wordt er wel wat gesleuteld
bezitten voor de baan die zij uitoefenen?”
niet verstandig en doen ze het anders.
aan het curriculum, maar het is gebonden
In Nederland zouden we die gesprekken ook
Werkgevers vragen daar ook om. Zij zien dat
aan persoonlijke opinies. Er zijn ook wat
moeten voeren. “Er is nu geen koppeling
de succesvolle mensen op de arbeidsvloer
actiegroepen, maar het blijft bij een enkele
tussen het slotonderwijs en wat de wereld
niet per se de mensen zijn met de hoogste
roepende in de woestijn.”
daarna inhoudt, terwijl onderwijs een
cijfers op de middelbare school. Bazen
belangrijk instrument is om de samenleving
van bedrijven zijn niet altijd degenen die
in te richten.”
vroeger de hoogste cijfers voor wiskunde
38 | Interviews
39 | Interviews
haalden. Het is belangrijk dat we ook in ons land sociale vaardigheden en cognitieve elementen gelijkwaardiger ontwikkelen.” Een ander goed voorbeeld komt volgens Peter uit Scandinavië. “In Zweden is er geen tweedeling tussen HBO en Universiteit: geen splitsing tussen praktijken onderzoekgericht hoger onderwijs. Het ene is ook niet per se beter dan het andere. Zweden kent geen impliciete hiërarchie op dat gebied.”
MEER DAN KNAPPE KOPPEN Om de koppeling te maken naar 21st century skills: moderne, professionele werelden vragen een gelijkwaardige ontwikkeling van sociale en cognitieve vaardigheden. “In tegenstelling tot wat vaak gedacht wordt, hebben we voor innovatie meer nodig dan alleen knappe koppen. We moeten af van het beeld dat alleen hoger opgeleiden binnen developmentafdelingen uitvindingen doen. Economieën groeien niet door eenmalig research en development, maar door doorgaande ontwikkelingen.
40 | Interviews
Iedereen in een bedrijf kan aan innovatie
dan over de ontwikkeling zelf. Je kunt wel
brede scholen is daar belangrijk in, maar
meewerken. Op allerlei plekken en
zeggen dat zich de afgelopen vijftien jaar
ik denk dat ook gemeenten steeds meer
deskundigheidsniveaus kan innovatie en
een revolutie voltrok.” Peter onderbouwt
betrokken raken bij het formuleren van dit
groei ontstaan. Daarom hebben werkgevers
dat met enkele voorbeelden. “Er vond een
aanbod. Gemeenten zijn voor steeds meer
tegenwoordig liever breder opgeleide
vertienvoudiging plaats van kinderen die
domeinen verantwoordelijk. De jeugdzorg is
medewerkers.”
naar de opvang gaan, daarmee werd de
een verantwoordelijkheid van de gemeente,
opvang van een enigszins elitevoorziening
evenals het primair onderwijs. Een verdere
DE ROL VAN DE BREDE SCHOOL
een breed beschikbare voorziening. Dat
doorontwikkeling van het institutionele ligt
De brede school is ten opzichte van
is toch wel een wezenlijke transformatie.
voor de hand. Daar zien ook partijen de
andere scholen beter gepositioneerd
Brede scholen waren 15 jaar geleden
meerwaarde van in en ze zijn er optimistisch
om aandacht te besteden aan sociale
pioniers. Nu is in bijna iedere wijk wel iets
over.”
vaardigheden, omdat ook andere domeinen
‘brede school achtigs’ te vinden. Ik verwacht
zijn aangehaakt. Doorzettingsvermogen
dat het met het IKC de komende jaren ook
OP DE GOEDE WEG
en samenwerken worden bijvoorbeeld
zo zal gaan. Betrokkenen in de brede school
Lang hoeft Peter niet na te denken over
in sportlessen gestimuleerd. Juist brede
vinden het vaak alleen nog niet genoeg. Hun
een tip aan het werkveld. “Ga zo door.
scholen moeten het onderwijsdebat
ambitieniveau ligt hoger. Daardoor lijkt het
Dat klinkt makkelijk, maar als je ziet
stimuleren. Zij zijn immers al een stapje
alsof er nog niks is gebeurd, maar niets is
hoeveel er de afgelopen jaren tot stand is
verder dan de rest, erkent Peter. Daarmee
minder waar.”
gebracht, dan is dat het niet. Het politieke klimaat is nu bovendien ook zo dat er een
doelt hij onder meer op de ontwikkeling die er de afgelopen jaren op brede schoolgebied
WENSEN VOOR DE TOEKOMST
doorontwikkeling verwacht wordt en dat
plaatsvond. “In de brede school-, IKC- en
Peter hoopt dat er in de komende vijftien
het nut daarvan ook gezien wordt. Grosso
kinderopvanghoek spreekt men vaak
jaar bereidheid is voor verdere afspraken
modo is er de afgelopen jaren een heel
met een klagende ondertoon over die
over een samenhangend aanbod, waarin
succesvol traject geweest. Het is nog niet
ontwikkeling. Dat zegt eigenlijk meer over
zowel sociale als cognitieve vaardigheden
af, maar er zijn nog wel mogelijkheden voor
de standvastigheid van de betrokkenen
een plaats hebben. “De doorgaande lijn in
vervolgstappen.”
41 | Interviews
42 | Interviews
“Hopen is een soort passief willen. Kom zelf in beweging.� - Annette van Valkengoed
43 | Interviews
Annette van Valkengoed Laterna Magica is een Integraal Kindcentrum gevestigd op IJburg. De school is een van de voorlopers onder de IKC’s met innovaties als Natuurlijk leren en een doorgaande lijn van 0 tot 12 jaar. Reden genoeg om directeur Annette van Valkengoed uit te nodigen als spreker op het 10e Jaarcongres Brede School en om haar te interviewen over dit juweeltje van een IKC. Annette benadrukt meteen dat ze liever niet
cognivistische visie op leren, op kennis en
dingen te ‘creëren’, maar we vinden het
denkt in vaste vormen, in termen als brede
vaardigheden, terwijl Annette graag meer
ook belangrijk om onze kinderen te laten
school en IKC. Ze beantwoordt liever vragen
aandacht wil voor een constructivistische
zien hoe je een goed digitaal burger wordt.
als ‘Hoe ontstaat leren?’ en ‘Welke factoren
visie op leren, voor socialisatie en
Hoe je informatie kunt benutten voor je
beïnvloeden leren?’. Van daar uit gaat ze aan
personificatie.
persoonlijke ontwikkeling op een manier
de slag en probeert ze barrières te slechten
die goed is voor jezelf en voor anderen.”
en bruggen te bouwen. Zo heeft ze ook
METACOGNITIEVE VAARDIGHEDEN
Annette denkt al jaren na over hoe zij met
het Natuurlijk leren en de doorgaande lijn
21st century skills, met name
Laterna Magica richting constructivisme
in Laterna Magica opgezet samen met het
metacognitieve vaardigheden zijn onderdeel
kan komen en wat belangrijk is voor
team en experts. “Een brede ontwikkeling
van de manier van leren op Laterna
de leeromgeving van kinderen. Daarbij
voor kinderen”, dat is wat ze wil bereiken.
Magica. Annette onderschrijft het belang
probeert ze voorschrijvende methodieken
“Ik vind het belangrijk dat kinderen verstand
van digitaal informatievaardig worden.
te vermijden en stimuleert ze ook haar
krijgen van zichzelf en vooral van zichzelf
“We willen kinderen leren nadenken over
medewerkers om vooral zelf na te denken
in relatie tot hun omgeving. Op die manier
bronnen. Wat is van waarde? Hoe kun je
en waar nodig gebruik te maken van
leren kinderen zichzelf sturen en worden
betrouwbare informatie vinden, ordenen
bronnen en experts.
zij gevormd.” In het huidige onderwijs ligt
en opnieuw samensmelten tot iets nieuws?
teveel nadruk op een behavioristische en
We leren hen multimedia benutten om
44 | Interviews
45 | Interviews
46 | Interviews
ONDERWIJS ONTWERPEN
TEGEN DE STROOM IN
haar schoolconcept ineens maatschappelijk
Tijdens haar opleiding werkte Annette
Belemmeringen ziet Annette gelukkig
wordt omarmd verrast Annette zelfs een
het liefst met jonge kinderen omdat daar
niet zo snel. “Ik maak mezelf gewoon
beetje. Dat was wel anders toen zij jaren
de meeste ruimte was zelf onderwijs te
verantwoordelijk. Ik denk: dit wil ik voor
geleden begon.
ontwerpen. Ze verdiepte zich tijdens haar
elkaar krijgen en dan benut ik alle kansen
studie in ervaringsgericht onderwijs en nam
die er zijn.” Zo roeide ze met Laterna
LATER SELECTEREN
dat vervolgens mee haar klaslokaal in. “Ik
Magica ook een tijd tegen de stroom in.
Annette heeft nog meer plannen voor
haalde eerst al het kleutermateriaal eruit en
“We zijn met twee innovaties gestart waar
de toekomst met Laterna Magica. “In
bracht echt materiaal de klas in. Ik heb altijd
de tijd toen helemaal nog niet rijp voor
Nederland beginnen we te laat en
vanuit de inhoud gedacht.” Toen Annette
was. Een tijd terug lag de nadruk vooral
selecteren we te vroeg. Ik wil proberen
merkte dat haar ervaringsgericht leren
op het verwerven van kennis. Het is een
schotten weg te nemen en minder
ophield bij de deuren van haar klaslokaal,
hele tour geweest om dit allemaal vorm te
vroeg leerlingen voor te sorteren op
besloot ze over te stappen naar groep 3, om
geven.” Dat haar werk loont, ziet ze nu, nu
vervolgonderwijs. Mijn wens is dat we
haar werk daar voort te kunnen zetten.
anderen bij Laterna Magica komen kijken,
onze constructivistische visie op leren van
om ervan te leren. De snelheid waarmee
Laterna Magica door kunnen bouwen naar
47 | Interviews
het voortgezet onderwijs. Dat gaan we ook
beweging kindcentra2020.nl. “We bieden
een interne opleiding. Denk daarbij aan
doen. Ik wil dat kinderen later een keuze
hier een inclusieve leeromgeving, waarin
coaching, peer-feedback, co-teaching,
maken voor hun vervolgopleiding en dat
ieder kind welkom is. We verwijzen daarom
workshops . Het is niet dé oplossing om
ze op hun eigen tempo en op hun eigen
ook niet door naar het speciaal onderwijs.”
alleen masters in het onderwijs te krijgen,
niveau kunnen werken aan vakoverstijgende
maar de opleiding voor leerkrachten en
prestaties en onderzoeken.” Op die manier
KANSEN BIJ DE OPLEIDING
pedagogen moet wel veel diepgaander en
zou het dus zomaar kunnen dat een leerling
De aanpak van Annette is inspirerend,
integraler.”
Engels volgt op VMBO-niveau en Wiskunde
maar vraagt ook een andere inzet van
op VWO-niveau.
haar personeel, zo weet ze. “We vragen
TIPS
van onze medewerkers om niet meer de
Als we Annette vragen of ze, afgezien
VOOR IEDER KIND
methode stap voor stap door te nemen. Ik
van een basisvoorziening toegankelijk
“Bij Laterna Magica zijn kinderen met
wil dat ze een brede ontwikkeling hebben
voor alle kinderen, nog ergens op
alle niveaus welkom. Kinderen hebben
en zelf in staat zijn om leersettingen te
hoopt, is het antwoord helder. “Hopen
er een persoonlijk ontwikkelplan dat elke
ontwerpen. Ze zijn niet alleen uitvoerder,
is een soort passief willen. Kom zelf in
drie maanden wordt bijgesteld. Dat moet
maar ook medeontwerper van hun eigen
beweging.” Een tip heeft ze nog wel: “Zet
ook mogelijk zijn voor het voortgezet
praktijk.” Op dit moment liggen daarvoor
in op de samenwerking van hoogwaardige
onderwijs. Laten we niet meer denken in
nog kansen op de opleidingsinstituten,
medewerkers. Zorg dat mensen elkaar aan
bestaande vormen, maar in de term van een
meent Annette. “Als je opgeleid wordt
het werk zien en samen verantwoordelijk
doorgaande lijn van 0 tot 18.” Annette heeft
om methodes uit te voeren, wordt je
zijn, zodat er co-teaching ontstaat. Het werk
een pedagogische leeromgeving voor ogen
potentie niet altijd opgepikt. Nu is het voor
is te complex om alleen te doen. Pas de
die fungeert als een basisvoorziening die
ons zaak om goed te selecteren en hen
organisatiestructuur aan, bijvoorbeeld door
voor ieder kind toegankelijk is. Waar jonge
perspectieven te bieden. Medewerkers
werken in units. Organiseer ondersteuning
kinderen terechtkomen, moet niet meer
van Laterna Magica zijn allemaal HBO- of
voor medewerkers, snel en onder
afhangen van de financiering van ouders.
WO-geschoold en we bieden vervolgens
handbereik.”
Laterna Magica is daarom erg blij met de
professionaliseringsmogelijkheden met
48 | Interviews
49 | Interviews
Colofon Publicatie ter gelegenheid van het 10e Jaarcongres Brede School, in opdracht van het Landelijk Steunpunt Brede Scholen. April 2015. Redactie: cimon communicatie, Den Haag Vormgeving: cimon communicatie, Den Haag
50 | Interviews