r e i z e n
r e i z e n
Cittaslow in Polen: onthaasten op grote schaal Warmië-Mazurië staat bekend als de ‘groene long’ van Polen. Tussen meer dan duizend meren liggen oeroude bossen, glooiende akkers en enkele lieflijke stadjes. Negen daarvan behoren tot het Cittaslow-netwerk. Een garantie voor een uitstekende levenskwaliteit voor inwoners én toeristen. Cittaslow spruit voort uit de Slow Food-beweging, die eerlijk, puur en lekker eten promoot. Steden met een Cittaslow-keurmerk zetten in op het ‘goede leven’, hanteren zoveel mogelijk duurzame praktijken en koesteren hun cultureel, landschappelijk en culinair erfgoed. Sinds de start van Cittaslow, in 1998, zijn wereldwijd 176 steden en gemeenten toegetreden tot het net werk. In ons land zijn er vijf Cittaslowlocaties: Silly, Chaudfontaine, Enghien, Evere en Lens.
NL
28 r o t a r y c o n t a c t | j u l i - a u g u s t u s 2 0 1 3
Copernicus
Van de tien Poolse Cittaslow-steden lig gen er dus negen in Warmië-Mazurië, een uitgestrekte en dunbevolkte regio in het noordoosten van het land. Het ge bied is geliefd bij watersporters en na tuurminnaars. Maar ook liefhebbers van geschiedenis en cultuur komen hier aan hun trekken. Dit is de streek van Nicolas Copernicus, die er zijn meesterwerk De re volutionibus schreef. De Teutoonse ridder orde, die het gebied in de 13de eeuw ver overde op Pruisische stammen, liet tal
van indrukwekkende kastelen na. Ook de hogere clerus liet zich op bouwkundig vlak niet onbetuigd. Hun paleizen zijn net als de kerken opgetrokken in een typisch Poolse variant van de baksteengotiek. Eén van de fraaiste voorbeelden daarvan vinden we in Lidzbark Warminski. De historische hoofdstad van Warmië draagt vandaag met trots het Cittaslow-label. Elk jaar vindt er een driedaags kaasfestival plaats en er is ook een jacht- en wildfestijn. De trots van Heilsberg (zoals de vroegere
Duitse naam luidde) is het bisschoppelijk paleis, aan de oevers van de Llyna. Het geldt als het best bewaarde gebouw uit het Teutoonse tijdperk. Tot 1836 resideer den hier de bisschoppen van Warmië, wat van Lidzbark een belangrijk cultuurcen trum maakte. Eén van de bisschoppen was een oom van Copernicus. De astronoom werkte er enkele jaren als zijn lijfarts en secretaris. Waarschijnlijk schreef hij hier een eerste versie van zijn beroemde trak taat over het heliocentrische heelal. Ook Napoleon Bonaparte en de latere paus Pius II verbleven hier een tijdje. Eén van de kleurrijkste bewoners was prinsbisschop Ignacy Krasicki, een levensgenieter die één van de eerste Poolse romans schreef: een satire op het kloosterleven. Vandaag herbergt het kasteel een unieke collectie religieuze kunst. De zuidelijke vleugel is recent omgebouwd tot luxehotel. Vorig jaar kreeg het naar Krasicki genoemde hotel een Europese onderscheiding in de categorie ‘Best International New Hotel Construction & Design’.
plaats. Op 15 juli 1410 werden de zwaar bewapende Teutoonse ridders er versla gen door de Pools-Litouwse cavalerie. Daarmee was de macht van de Orde ge broken. Bijna 35.000 manschappen namen deel aan de strijd. De Slag werd later een belangrijk ijkpunt voor de Poolse identiteit – een beetje zoals de Guldensporenslag bij ons. Elk jaar wordt de veldslag rond 15 juli nog eens overgedaan door zo’n 2.000 reen actors. Het spektakel lokt tot 100.000 toe schouwers. Eind augustus 1914 kwam het in deze buurt opnieuw tot een bloedig treffen, dit maal tussen de Duitsers en de Russen. De Duitsers, onder leiding van de latere rijkspresident Paul von Hindenburg, be haalden een klinkende overwinning. Meer dan 90.000 Russische soldaten wer den gevangen genomen. In 1927 werd hier een somptueus memoriaal opgericht, waar Hindenburg na zijn dood in 1934 op bevel van Hitler werd bijgezet. In 1945
De huidige regiohoofdstad Olsztyn is met 175.000 inwoners te groot om aanspraak te maken op het predicaat ‘Cittaslow’. Daarvoor ligt de bovengrens immers op 50.000 inwoners. Olsztyn is een bruisende universiteitsstad met een mooi historisch
In Warmië-Mazurië is Copernicus alomtegenwoordig
centrum. De 70 meter hoge toren van de Sint Jacobskathedraal domineert de stad. Elke zomer kan je hier genieten van or gelconcerten. Van 1516 tot 1521 verbleef Copernicus als beheerder in de plaatse lijke burcht. Op de buitenmuur is nog een fragment te zien van een astronomische tabel die hij hier eigenhandig aanbracht. Een unicum! In het kasteel is een museum ondergebracht over de geschiedenis en cultuur van de regio. Bij de ingang tuurt Copernicus’ bronzen standbeeld de wereld in. Volgens de legende krijgt wie over zijn neus wrijft, een stukje van zijn wijsheid. Het proberen waard…
Wapengekletter
Langs met bomen omzoomde wegen rij den we tussen de bloeiende koolzaadvel den naar Grunwald. De zacht glooiende heuvels liggen er vandaag vredig bij, maar 600 jaar geleden vond hier één van de grootste veldslagen uit de middeleeuwen
nielde grote delen van het complex vóór de terugtrekking, maar een (geleid) bezoek loont zeker nog de moeite.
Streekproducten
Van een heel andere orde is een bezoek aan het openluchtmuseum van Olsztynek (‘klein Olsztyn’), ook een Cittaslow-lid. Het is het grootste erfgoedpark van Polen. Deze Poolse versie van Bokrijk zag het licht in 1913. Het herbergt een vijftigtal typische huizen, boerderijen, hutten en molens uit Warmië-Mazurië en Litouwen. Je kan er makkelijk een hele dag door brengen. Bij veel van de houten vakwerk huizen is de Duitse invloed duidelijk merk baar. Tijdens de zomer zijn er geregeld activiteiten, zoals kruidendagen en een boerenmarkt. Naast houtbewerking blijft landbouw tot op vandaag een belangrijke bron van in komsten voor de regio. Tal van kleinscha lige producenten bieden een waaier aan lokale topproducten, waar de plaatselijke gezinnen en restaurants dankbaar ge bruik van maken. Warmië-Mazurië is de eerste regio in Polen die is toegetreden tot het European Network of Regional Culinary Heritage. Streekproducten en traditionele gerechten worden er met liefde en respect bereid.
Het bisschoppelijk paleis in Lidzbark Warminski
O p het slagveld van Grunwald duidt een stenen mini-reconstructie de positie van beide kampen aan
brachten de nazi’s zijn stoffelijke resten over naar het westen van Duitsland en bliezen het monument op, om te voorko men dat het in handen zou vallen van het Rode Leger. Voor liefhebbers van militaire geschie denis is ook een bezoek aan Hitlers ‘Wolfsschanze’ een must. Het bunkercom plex, niet ver van Ketzryn, vormde in de periode 1941-45 het hoofdkwartier van de hoogste nazileiders. Er leefden en werkten tot 2.000 mensen. Hier pleegde Claus von Stauffenberg op 20 juli 1944 zijn mislukte aanslag op de Führer. De Wehrmacht ver
De regionale keuken combineert Poolse en Duitse invloeden. Vlees en aardappelen krijgen een prominente plaats. Worsten zijn er in alle soorten en maten, naast een rijkdom aan bereidingen met var kens-, runds- en kalfsvlees. Een typisch bijgerecht is bigos, Poolse zuurkool. Ook opgelegde peertjes kunnen heerlijk sma ken, bijvoorbeeld bij een stukje eenden borst. In dit waterrijke gebied staat er ook geregeld vis op het menu, zoals fo rel, karper en paling. De Polen zijn dol op soep, vooral in de winter. Erg populair is borscht, een van oorsprong Oekraïense bietensoep. Ook flaki, een bouillon op basis van vlees en ingewanden, is wijd verspreid. Als nagerecht opteren de Polen meestal voor fijn gebak of cake met bo ter. Het hele jaar door zijn er in WarmiëMazurië tal van culinaire festivals, rond thema’s als aardappelen, paddenstoelen, honing of wild. Vervolg p. 30 >> j u i l l e t - a o û t 2 0 1 3 | r o t a r y c o n t a c t 29
r e i z e n
Kunstenaarsdorp
vernuftig waterleidingnetwerk. Reszel had ook een bloeiende kunstnijverheid, met on der meer schilder- en beeldhouwateliers, smidsen en goudbewerkers. Ook vandaag worden hier nog tal van kunstzinnige cur sussen en workshops georganiseerd. In het fraai gerestaureerde kasteel is naast een uitstekend streekrestaurant ook een kunstgalerij ondergebracht. Een groot deel daarvan is gewijd aan het werk van Franciszek Starowieyski, de eerste Poolse kunstenaar die tentoonstelde in het NewYorkse MoMA. Ook op de Biënnale in Venetië was hij een graag geziene gast. De monumentale bronzen van Adam Myjak Reszel was de eerste Cittaslow in Polen. staan opgesteld in een eigen galerij in het Het stadje ligt op een heuvelflank en telt stadscentrum. zo’n 5.000 inwoners. Het heeft haar histo risch karakter grotendeels bewaard. Ooit Ooievaars was dit de tweede belangrijkste stad van Het vriendelijke landschap van WarmiëWarmië, met een groot hospitaal en een Mazurië laat zich uitstekend per fiets ver Onderweg naar kunstenaarsdorp Reszel komen we voorbij tal van kleine dorpjes. Opvallend: de kerkhoven vormen kleur rijke eilandjes, met uitbundig bebloemde graven. De Polen maken er een erezaak van om de grafmonumenten van hun voor ouders piekfijn te onderhouden. Wanneer een familie uit een dorp wegtrekt, betaalt zij vaak iemand om elke week nieuwe bloe men op de graven te plaatsen. In de mei maand zijn veel kapelletjes versierd met wit-gele linten. In de vooravond bidden groepjes inwoners er een rozenkrans.
Sierlijk houtsnijwerk is een specialiteit van de regio
r e i z e n
kennen. Zowat alle stadjes en gemeen ten hebben fietslussen uitgestippeld van zo’n 20 tot 50 km. Ook enkele langeaf standsroutes doorkruisen het gebied. Wandelaars kunnen hun hart ophalen op verschillende thematische routes. Ze volgen dan bijvoorbeeld de sporen van Napoleon, die hier in 1807 ten strijde trok tegen Rusland en Pruisen, of de befaamde Camino naar Santiago de Compostela. In de natuurpracht leven moeflons, herten, bevers, everzwijnen enz. Het gebied her bergt ook een grote populatie ooievaars, die geregeld af- en aanvliegen. Voor zeil boten en kano’s zijn er op de meren en ka nalen aparte routes uitgewerkt, van 25 tot meer dan 200 km. Wie minder sportief is aangelegd, kan kiezen voor een thema tische rondrit per auto, in het teken van Copernicus, gotische kastelen of de lokale krijgsgeschiedenis.
Elk jaar vindt in een ander stadje een Cittaslowfestival plaats
Rotary telt 73 clubs in Polen. In Warmië-Mazurië is Rc Olsztyn de belangrijkste. De club werd opgericht in 1991, als zevende Poolse club in het postcommunistische tijdperk. Rotary kreeg in 1931 voet aan grond in Polen, met de oprichting van een club in Warschau. De katholieke kerk stond destijds sceptisch tegenover Rotary, omdat ze banden vermoedde met de vrijmetselarij. Bij het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog bestonden er zeven clubs, met in totaal 230 leden. Na de communistische machtsovername bleef Rotary verboden. In 1989 werd de club in Warschau terug toegelaten tot RI. In 1995 waren er al 28 clubs in Polen. Aanvankelijk behoorden zij tot D 2390, samen met clubs uit ZuidZweden. Sinds 1999 vormt Polen met
PRAKTISCH Warmië-Mazurië ligt op zo’n 2,5 uur rijden van de luchthavens van Warschau en Gdansk. Met de auto bedraagt de afstand Brussel-Olsztyn een goede 1.300 km.
Logeren
Hotel Krasicki (Lidzbark Warminski): luxehotel in een vleugel van het voormalige bisschopspaleis www.hotelkrasicki.pl
Vis uit de plaatselijke meren tref je in tal van streekgerechten aan
Her en der in het landschap liggen domei nen met landhuizen van de oude Poolse adel. Tijdens het communistische bewind werden zij vaak omgevormd tot landbouw bedrijven of collectieve woonvormen. Een aantal van hen zijn het voorbije decen nium omgebouwd tot stijlvolle hotels. Een prachtig voorbeeld daarvan is het domein Galiny, op zo’n 40 km van de Russische grens. Sinds de 16de eeuw behoorde het aan de grafelijke familie Eulenburg. Het landgoed van 200 hectaren omvat naast een hotel-restaurant ook een eigen meu belmakerij en een stoeterij met een hon derdtal paarden. Er worden internationale jumpings gehouden, maar je kan er ook leren paardrijden of je laten rondrijden in een boerenkar. Op amper 15 minuten rij den ligt de mooiste golfbaan van de re gio. Een uitstekende uitvalsbasis voor een grondige verkenning van een weinig be kende regio vol verrassingen. Steven Vermeylen
P aleis Galiny (Bartoszyce): een idyllische verblijfplaats in een natuurrijk kader www.palac-galiny.pl
Eten
Karczma Nad Sandela (Lubawa): de veelbekroonde chef is helemaal mee met de Slow Food-gedachte www.karczmanadsandela.pl Zajazd Tunisek (Rogozi) een gepensioneerde topambtenaar begon hier een bioboerderij en geitenkwekerij mét restaurant www.tunisek.com.pl
Meer info
www.warmia.mazury.pl www.cittaslowpolska.pl www.polen.travel Zicht op het kerkje van Reszel, vanuit de kasteeltoren
Oekraïne en Wit-Rusland een eigen Rotarydistrict: D 2230. De club in Olszstyn is vrij bekend bij het grote publiek. Elk jaar in mei organiseert zij een grote picknickannex-vliegshow op het vliegveld van Olsztyn Dajtki (zie foto). Daar komen steeds duizenden mensen op af, uit de hele regio. Andere fundraisers zijn een verkleed bal, een kunstveiling en een tennistornooi. Het ingezamelde geld investeert de club vooral in lokale projecten, met bijzondere aandacht voor de jeugd. Ze steunt een aantal weeshuizen, een kinderziekenhuis en een centrum voor kankerpatiënten. Ook reikt zij eigen studiebeurzen uit aan veelbelovende studenten uit armere milieus. De clubs is ook erg actief op het vlak van jeugduitwisselingen, vooral met de V.S. en Brazilië. Imposant werk van de Poolse kunstenaar Franciszek Starowieyski
30 r o t a r y c o n t a c t | j u l i - a u g u s t u s 2 0 1 3
De meren zijn geliefd bij rustzoekers en watersporters
Hotel en spa dr. Irena Eris (Wzgorza Dylewskie): genieten van rust en wellness met een score van 94% op Tripadvisor www.drirenaerisspa.pl
Toegang tot het prachtig gerestaureerde Galiny-paleis
j u i l l e t - a o û t 2 0 1 3 | r o t a r y c o n t a c t 31