Magazine Fraters CMM 2017/1

FRATERS CMM 1/17

| Inventarisatie CMM-erfgoed | Vergeving | Stichting Don Bosco Manado | Honderdste sterfjaar frater Andreas

Inhoud

gesprek met de algemene overste

4

Rond frater Andreas

5

Mission statement

Colofon

Barmhartigheid is van alle tijden en plaatsen.

Fraters CMM (voorheen Ontmoetingen) is het drie keer per jaar verschijnende contactblad van de Congregatie van de Fraters van Onze Lieve Vrouw, Moeder van Barmhartigheid (‘Fraters van Tilburg’ of ‘Fraters CMM’).

Een abonnement is gratis (aanvragen via adres hieronder). ISSN 1574-9193

Barmhartigheid staat centraal in alle wereldgodsdiensten: hindoeïsme, boeddhisme, jodendom, christendom en islam.

De beweging van barmhartigheid heeft een spoor getrokken in de geschiedenis.

De verschillende vormen waarin zij verschijnt, zijn uitdrukking van de samenleving waarin zij ontstond en van de spiritualiteit die haar draagt.

De Congregatie van de Fraters van Onze Lieve Vrouw, Moeder van Barmhartigheid is geworteld in de christelijke barmhartigheid.

Redactie: Nathalie Bastiaansen (hoofdredacteur), frater Edward Gresnigt, frater Ad de Kok, Peter van Zoest (eindredacteur) Ontwerp: Heldergroen (www.heldergroen.nl).

Opmaak en druk: DekoVerdivas, Tilburg Contact: Fraters CMM Gasthuisring 54

5041 DT Tilburg tel.: 013 5432777 (Nathalie Bastiaansen) e-mail: magazine@cmmbrothers.nl website: www.cmmbrothers.org Een vrijwillige bijdrage als tegemoetkoming in de kosten is welkom op IBAN: NL30INGB0001068517 - BIC: INGBNL2A

Foto omslag voor: Gebedskaart (voorkant) vervaardigd bij gelegenheid van het honderdste sterfjaar van kandidaat-zalige frater Andreas van den Boer. De kaart wordt breed verspreid in vier talen (Nederlands, Engels, Indonesisch, Portugees) en is gratis verkrijgbaar bij het Andreasbureau, Gasthuisring 54, 5041 DT Tilburg, e-mail: w.spann@outlook.com.

Verloren zoon, Rembrandt

2

Foto omslag achter: Standbeeld Vincent de Paul, Lourdes (foto: frater Ad de Kok).

Inventarisatie CMM-erfgoed

6

9

Vergeving

Stichting Don Bosco Manado

10

Van de redactie In 2017 herdenkt de congregatie het honderdste sterfjaar van kandidaat-zalige frater Andreas van den Boer. Deze editie van Fraters CMM presenteert een eerste overzicht van activiteiten wereldwijd. Meer over de herdenking komt aan de orde in de nog volgende twee nummers van deze jaargang. Zoals reeds aangekondigd in de uitgave van eind 2016, zal Fraters CMM voortaan drie in plaats van vier keer per jaar verschijnen en is het aantal pagina’s teruggebracht van 24 naar 20. De congregatie ziet zich genoodzaakt te bezuinigen om toekomstbestendig te kunnen zijn. Met het oog daarop is ook gekozen voor een lichtere papiersoort, zodat op verzendkosten bespaard wordt. Deze ingrepen maken het mogelijk door te gaan met het magazine om de kring van betrokkenen en belangstellenden te kunnen blijven voorzien van informatie over wat er leeft in de congregatie. Deze nieuwe jaargang continueert vertrouwde rubrieken en start een nieuwe reeks onder de titel ‘Zie mijn mensen’.

Dit is de titel van het congregationele lied dat werd geschreven door Henk Jongerius en gecomponeerd door Jan Raas bij gelegenheid van het 150-jarig bestaan van de congregatie in 1994. Het wordt bij diverse gelegenheden gezongen in het Nederlands, Engels, Indonesisch of Portugees. De rubriek gaat over de manier waarop fraters in het alledaagse leven uiting geven aan barmhartigheid en broederschap, de twee kernbegrippen in het charisma van de Fraters CMM. Hoe de Keniaanse frater Elijah Agilo dat doet, komt naar voren in de eerste aflevering, als volgt samengevat: ‘Laten we dicht bij onze mensen staan’.

Apostolaat in beeld

12

Honderdste sterfjaar frater Andreas

15

Korte berichten

16

In Memoriam

18

‘Zie mijn mensen’

19 3

gesprek

met de algemene overste

“Samenwerking is geen doel, maar een manier van leven.” Dit is een citaat uit de vergadering van het bestuur van de wereldwijde Vincentiaanse Familie die ik in januari dit jaar in Philadelphia (Verenigde Staten) bijwoonde.

Onze congregatie heeft twee patroonheiligen: Maria en Vincent de Paul. We zijn gezegend, want van 8 december 2015 tot en met 20 november 2016 vierden we het ‘Jaar van Barmhartigheid’, voor ons direct verbonden met Maria, Moeder van Barmhartigheid. En dit jaar vieren we ‘400 jaar Vincentiaans charisma’.

Ik beschouw het als Goddelijke Voorzienigheid.

Als we eenmaal beseffen dat we één lichaam zijn, weten we ook dat we elkaar echt nodig hebben. In het omzien naar de armen, hun nabijheid zoekend, een helpende hand biedend, luisterend naar hun verhalen, en sprekend in naam van hen die monddood zijn gemaakt.

Daarin zijn we verenigd in dat grote lichaam dat wij Christus noemen.

In 1617 ontmoette Vincent de Paul een man in geestelijke nood en kwam hij in contact met armen en zieken.

Deze gebeurtenissen markeren het begin van zijn spirituele optreden. Het resultaat was een keten van samenwerking. De Dames de la Charité, de Lazaristen, de Dochters der Liefde: op hun eigen manier zetten zij zich in om mensen geestelijk te begeleiden en de armen te helpen. Je hebt handen, voeten, ogen, oren en meer nodig om te kunnen functioneren.

Kijk eens naar de wereld waarin we leven, met vluchtelingen, daklozen, politieke onrust en armoede. Als Vincentiaanse Familie moeten we dicht bij de mensen staan en een stem geven aan hen die niet gehoord worden. En we moeten ook degenen die macht hebben aanspreken. Het is niet voldoende om de armen te voeden als we het systeem dat armoede veroorzaakt niet veranderen. Samen onderzoeken we wie het beste wat kan doen. Vincent zei dat we de armen op allerlei manieren moeten helpen, zelf en met de hulp van anderen. Een soortgelijke gedachte staat in onze Constituties: “In verhouding tot de grote behoeften overal om ons heen is wat wij als kleine gemeenschap kunnen doen, maar weinig. Daarom past ons allen bescheidenheid. Het besef van ontoereikendheid mag echter onze werkkracht niet verlammen. Wij zien het als onze opdracht samen met anderen moedig te werken aan een betere toekomst. (Const. I,184-187).

De Vincentiaanse Familie is als een lichaam, en elke tak is onderdeel van dat lichaam. Dit jubileumjaar nodigt ons uit om stil te staan bij onze plaats in dit lichaam.

Wie ben ik? Als ik de ogen ben: wat en wie zie ik?

Als ik de voeten ben: naar wie moet ik gaan? Als ik de handen ben: hoe kan ik de situatie aanpakken?

frater Lawrence Obiko geïnterviewd door Nathalie Bastiaansen

4

rond frater andreas

De zwakste schakel Er waren altijd kinderen die zich op een groot internaat als Ruwenberg verloren voelden. Wat kon je daar als leraar of surveillant aan doen? Wel iets: je kon ze persoonlijke aandacht geven. Frater Andreas was een van de leerkrachten die dat concreet deed.

Ruwenberg, met rechts in beeld frater Andreas die niet in de camera maar naar zijn leerlingen kijkt.

Het waren kleine dingen die bijdroegen aan een menselijk klimaat op een kostschool. Als je de herinneringen van leerlingen leest, dan is het opvallend hoe vaak ze juist dit noemen: frater Andreas was aanwezig en zorgzaam als ze zich even verloren voelden. Samen met zijn medebroeder Amatus, die in het klaslokaal naast hem stond, hield hij altijd voor de geest “ … wat kinderen op een kostschool moeten missen, vooral jongere kinderen. Moeder kunnen en mogen we niet vervangen.

Vader moeten we benaderen.”

Frater Andreas probeerde dat door als leraar dichtbij de jongens te staan en altijd vriendelijk en toegankelijk te zijn. Er waren tal van redenen waarom kinderen bang en onzeker konden zijn: ze voelden zich alleen of onbegrepen, hadden moeite zich in de groep te handhaven, worstelden met de leerstof, hadden problemen met een bepaalde leraar, voelden zich niet correct behandeld …

Frater Andreas luisterde altijd geduldig naar hun verhaal en probeerde ze gerust te stellen en te bemoedigen. Hij was strak in het hanteren van de regels, maar genereus in het geven van persoonlijke aandacht.

Het is frappant dat dit offensief van menselijke aandacht uitging van een man die zelf als een zwakke schakel van het schoolbedrijf gold. Zijn collega’s

klaagden er wel over dat hij zo’n broze leraar was en niet sterk in orde houden. “In die tijd werd wel eens gezegd: ‘Frater Andreas is een heilige mens, maar het zou niet handig uitkomen als wij veel van die heiligen hier hadden, want de boel zou lelijk in de war lopen’ “, aldus frater Paschasius.

De aandacht van de meeste leerkrachten, maar ook van de leerlingen zelf, ging uit naar de sterksten en de besten. Zij wonnen de prijzen, kregen eervolle vermeldingen en werden gezien. Frater Andreas ging tegen de stroom in en had oog voor de zwaksten. Hij belichaamde het inzicht dat de kwaliteit van een kostschool wordt bepaald door de mate van aandacht voor de kwetsbaarste kinderen.

Het principe van de aandacht voor de zwakste schakel bleef in de congregatie leven. Het was niet iets van frater Andreas alleen, maar werd een principe dat alle fraters leerden. De in 2000 opgerichte Beweging van Barmhartigheid zou het als een van haar motto’s uitdragen: ‘De kwaliteit van de samenleving kun je aflezen aan de mate van aandacht voor de zwakste schakel’.

Charles van Leeuwen 5

Nederland

Inventarisatie CMM-erfgoed In 2016 is in het CMM-generalaat en woonzorgcentrum Joannes Zwijsen in Tilburg het roerende erfgoed van de congregatie geïnventariseerd. Dat gebeurde in opdracht van de generaal bestuur door Museum Catharijneconvent in Utrecht. Dit met het oog op toekomstige ontwikkelingen, zodat duidelijk wordt wat wel of niet behouden dient te worden. Tevens onderstreepte deze ‘boedelbeschrijving’ het belang van de wetenschappelijke registratie in de database van het museum. De inventarisatie werd uitgevoerd door Joost van Hest. Hij bericht erover.

Sinds 2012 richt de museumafdeling ‘Erfgoed in Kerken en Kloosters’ zich op de registratie van het cultuurgoed in de Nederlandse kerken en kloosters. Zij doet dit als opvolger van de Stichting Kerkelijk Kunstbezit in Nederland. De medewerkers brengen het erfgoed in kaart en denken mee over herbestemming.

Criteria Als er hulp wordt gevraagd om de religieuze voorwerpen in kaart te brengen, worden verschillende waarderingscriteria gebruikt. Het is immers van belang om goed te motiveren waarom objecten wel of niet belangrijk genoeg zijn voor behoud. Die criteria zijn vastgelegd in de Handreiking roerend religieus erfgoed (2011).

Zo kan worden uitgegaan van de actuele waarde. Dan staat met andere woorden de beleving en emotionele betekenis voorop: wat betekent een voorwerp voor de kloostergemeenschap zelf? Als wordt gekeken naar de historische waarde, draait het om de kerkhistorische, algemeen historische en kunsthistorische betekenis. Zegt een voorwerp iets over de geschiedenis van een klooster, kerkgenootschap of broederschap? Of wat is het artistieke belang? Verder wordt erop gelet of een voorwerp een zeldzaamheid is of tot een ensemble behoort. Bijvoorbeeld wanneer het om een Gesamtkunstwerk gaat, zoals een gaaf neogotisch interieur, of om een ensemble dat in de loop van de geschiedenis bijeen is gebracht.

6

Kerncollectie Gezamenlijk leiden de vastgestelde waarden tot een eindscore. De belangrijkste objecten vormen dan de kerncollectie. Indien mogelijk is het van belang ze ter plekke te houden of als het om kloosterlijk cultuurgoed gaat, in ieder geval binnen de congregatie of orde te herbestemmen. Eventueel komen de objecten in aanmerking voor een museumcollectie of verplaatsing naar een erfgoedcentrum. Bij dit laatste moet dan worden gedacht aan bijvoorbeeld het Katholiek Documentatie Centrum in Nijmegen of het Erfgoedcentrum Nederlands Kloosterleven in Sint Agatha.

Minder belangrijke stukken met een ‘kerkelijke uitstraling’ of gewijde status kunnen op de website Vraag en Aanbod Religieuze Voorwerpen van het museum terecht. Die is alleen toegankelijk voor kerkelijke instellingen en inmiddels erg succesvol. Ondanks de kerksluitingen vindt toch meer dan negentig procent van de voorwerpen op Vraag en Aanbod een nieuwe plek!

Tegelijk worden alle objecten ingevoerd in de database van het Catharijneconvent. Het online registratiesysteem is toegankelijk voor kerkelijke beheerders en eigenaars van het erfgoed. Door de registratie kunnen verantwoorde keuzes worden gemaakt en blijft de kunst- en cultuurhistorische kennis behouden. Bij de kloosters komt dan vooral de diversiteit van de verschillende ordes en congregaties goed in beeld. De cultuur van bijvoorbeeld de jezuïeten is bijvoorbeeld heel anders dan die van de fraters.

‘Verhuisbericht’ omstreeks 1935.

Rondgang Bij de inventarisatie van het cultuurgoed van de fraters werd een groot aantal objecten uit het vroegere moederhuis en de dochterhuizen aangetroffen. In het generalaat is een rondgang gemaakt in algemene ruimtes als de kapel, kapittelzaal en gangen. Tegelijk kwamen de tuin en de door de fraters bewoonde afdeling van zorgcentrum Joannes Zwijsen aan bod.

Op de zolder van het generalaat bevindt zich een overvloed aan overtollige historische goederen. Al tijdens het veldwerk kon hier geleidelijk een schifting worden gemaakt waardoor het duidelijk werd welke spullen niet van belang zijn. Zo vallen wierookvaten, processiekruisen of canonborden zonder een bijzondere kunstof cultuurhistorische waarde vrij snel af.

Kloostercultuur Wel van belang is een op het eerste gezicht niet zo belangrijke tekening als het hier afgebeelde ‘verhuisbericht’ uit omstreeks 1935. Deze door Leo van Grinsven gesigneerde tekening laat enkele fraters zien die met

hun beddengoed, potten en pannen op weg zijn naar een nieuw fraterhuis. De tekenaar was illustrator bij de door de fraters opgezette ‘Drukkerij van het R.-K. Jongensweeshuis’. Alleen al om die reden is er sprake van cultuurhistorische waarde. Dit wordt versterkt doordat de tekening op een ludieke wijze inzicht geeft in de kloostercultuur tijdens het ‘Interbellum’, de periode tussen de Eerste en de Tweede Wereldoorlog.

In dit opzicht is er zelfs enige zeldzaamheidswaarde.

En hoewel niet achterhaald kon worden om welk fraterhuis het hier gaat, is er ook sprake van documentatiewaarde. Redenen genoeg om de tekening in de kerncollectie op te nemen. Bij afstoting is te overwegen om het object aan het Erfgoedcentrum Nederlands Kloosterleven in Sint Agatha over te dragen.

Zwijsen Van nog groter belang zijn de attributen van Joannes Zwijsen die her en der op de zolder zijn ontdekt. De congregatie bezit diverse portretten

7

Internationaal Nederland

en borstbeelden van haar stichter. Maar er bleken ook verschillende goederen te zijn, afkomstig uit de kamer van Zwijsen in het gesloopte moederhuis. Zo zijn er enkele objecten die herinneren aan de feestelijke ontvangst van de bisschop in 1863, toen hij na de moordaanslag in Huize Gerra enige tijd in het moederhuis verbleef.

Van hem zijn ook de vier litho’s die het verhaal van de Parijse aartsbisschop Denis-Auguste Affre verbeelden. Deze sociaal bewogen geestelijke kwam om bij de revolutie van 1848. Op het eerste gezicht leek het hier slechts om litho’s te gaan zoals ze wel vaker in

de gangen of andere ruimtes van een klooster hingen.

Enige research leidde evenwel tot de conclusie dat ze in Zwijsens kamer hingen. Door hun thematiek krijgen we inzicht in de motivaties en beweegredenen van Zwijsen, voor wie de Parijse bisschop blijkbaar een belangrijk voorbeeld was. De prenten zijn zo ook van belang voor de geschiedschrijving van de katholieke emancipatie waarin Zwijsen een sleutelrol speelde. Wat in eerste instantie niet zo belangrijk leek, blijkt het behouden waard te zijn.

Joost van Hest

Litho die een scene uit het leven van de Parijse aartsbisschop Denis-Auguste Affre verbeeldt.

8

Kenia

Vergeving De mens is geschapen naar beeld en gelijkenis van God (Genesis 1,26-27). Dat wil niet zeggen dat wij mensen perfect zijn. We hebben veel mogelijkheden, maar we maken ook fouten. De mens kan in zijn relatie tot zijn medemens soms zuur zijn, onvriendelijk, of vijandig. Hierdoor raken we van elkaar verwijderd. Maar we hebben elkaar juist nodig om te worden wie we werkelijk zijn.

Van tijd tot tijd zullen er meningsverschillen of ruzies zijn in een gemeenschap, dat is onvermijdelijk. Maar men moet nooit haat koesteren of zwelgen in gekwetste gevoelens. “Wordt toornig maar zondigt niet. De zon mag over uw toorn niet ondergaan. … Laat geen slecht woord over uw lippen komen, maar spreekt een goed woord, opbouwend, als het nodig is, tot zegen voor de hoorders. … Vergeeft elkaar zoals God u vergeven heeft in Christus” (Efesiërs 4,26-32). “Verdraagt elkander en vergeeft elkander, als de een tegen de ander een grief heeft. Zoals de Heer u vergeven heeft, zo moet ook gij vergeven. Voegt bij dit alles de liefde als de band der volmaaktheid” (Kolossenzen. 3,13-14).

En “zegent hen die u vervolgen; ge moet ze zegenen in plaats van ze te vervloeken” (Romeinen 12,14).

Vergeving houdt ons samen in goede en slechte tijden en stelt ons in staat om te groeien in wederzijdse liefde. Het gemeenschapsleven is waar we vrijheid het best kunnen ervaren en waar we haar ten volle kunnen ontwikkelen.

“Streef steeds naar wat goed is voor elkaar en voor alle mensen. Wees altijd blij, bid zonder ophouden, dank God voor alles; dat is het wat God van u verlangt in Christus Jezus” (Const. I,182-183). Ook al is het soms een uitdaging, laten we ons best doen om samen te leven op een manier die Jezus graag zou zien. frater Videlis Ong’Ombe Minyega, Sikri, Kenia

Daad van liefde Jezus wil echt dat we onze vijanden liefhebben, dat we hen goed behandelen en hen noemen in ons gebed.

Dat is veel meer dan wat we normaal verstaan onder vergeving. Als we het Onze Vader bidden vragen we om vergeving, “zoals ook wij vergeven aan onze schuldenaren”. Als we onze medebroeders niet kunnen vergeven, zullen we ook de vergeving van God niet kunnen ontvangen. Als wij anderen vergeven, maakt God ons hart vrij van de woede, bitterheid, wrok en pijn die ons gevangen hielden.

In het christendom is vergeving een daad van liefde.

Door liefde en vriendschap kun je je vijanden vernietigen, dat wil zeggen, je maakt je vijand ermee tot vriend. Gemeenschapsleven is niet mogelijk zonder de bereidheid om te vergeven (zie ook Matteüs 18,19-35).

frater Videlis Ong’Ombe Minyega.

9

Indonesië

Frater Lukas Mandagi, voorzitter van de Stichting Don Bosco Manado.

Het werk van de Stichting Don Bosco Manado Van oudsher werken de fraters in Indonesië vooral in het onderwijs. De Stichting Don Bosco Manado is een overkoepelend orgaan, opgericht door de Fraters CMM in de jaren vijftig van de vorige eeuw, waar de fraterscholen in Indonesië onder vallen. De belangrijkste doelstelling ervan is mensen te dienen door middel van goed onderwijs. Dat is vandaag de dag niet altijd even gemakkelijk door de concurrentiestrijd tussen scholen en de bemoeienis van een overheid die niet zoveel steun biedt aan particuliere scholen.

Sinds 14 mei 2009 is de stichting gecertificeerd door het Ministerie van Recht en Mensenrechten in Jakarta.

De stichting heeft momenteel dertien scholen onder haar hoede: drie kleuterscholen (Taman Kanak-Kanak), drie lagere scholen (Sekolah Dasar), drie onderbouw middelbare scholen (Sekolah Menengah Pertama), en vier bovenbouw middelbare scholen (Sekolah Menengah Atas). Daarnaast beheert de Stichting Don Bosco Manado ook vier internaten.

Motto Het motto van de Stichting Don Bosco Manado luidt: ‘Fides, Scientia et Fraternitas’, ‘Geloof, Kennis en Broederschap’. Hiermee worden het charisma en de waarden van de spiritualiteit van de congregatie in het onderwijs hoog gehouden. De kerk vraagt van katholieke scholen om de aanwezigheid van Gods Koninkrijk

10

en de verlossing aan studenten te verkondigen. Elke katholieke school zou een ‘gemeenschap van liefde en broederschap’ moeten zijn waar leerlingen, docenten, en personeel de waarden van het evangelie kunnen ervaren in hun leven.

Identiteit De kwaliteit van katholieke scholen komt vooral naar voren in de aandacht voor geloofsvorming, spiritualiteit, en kennisaanbod. Deze holistische opzet van opvoeding en onderwijs stelt de student in staat zich te vormen tot een volledig mens. De Stichting Don Bosco Manado biedt programma’s voor een zo breed mogelijke ontwikkeling: intellect, lichaam, geest en ziel, emotie, moraal en cultuur. Op deze manier zullen de studenten in staat zijn om hun toekomst vorm te geven, een goed leven te leiden en de uitdagingen

in de samenleving aan te kunnen gaan. De stichting probeert ook de waarden en de spiritualiteit van de congregatie te integreren in het studieprogramma. Zo delen de fraters de rijkdom van hun geloof en spiritualiteit met anderen. Deze waarden bepalen de identiteit van het onderwijs op de fraterscholen, en dit is tevens het belangrijkste verschil tussen overheidsscholen en het katholiek onderwijs.

Bestuursfuncties Sinds de Indonesische overheid een nieuwe regelgeving omtrent stichtingen invoerde, staat de Stichting Don Bosco Manado juridisch gezien los van de congregatie, zowel op administratief als financieel gebied. De relatie van de stichting tot de congregatie ligt echter besloten in de invulling van bestuursfuncties. Elke stichting heeft een mentor, een manager en een supervisor. De provinciale overste is het hoogste gezag (de mentor).

De functies van manager en supervisor worden ingevuld door leden van het provinciaal bestuur. De functies van afdelingsleider (dagelijkse leiding van de stichting) en schoolhoofd wordt op veel plaatsen ingevuld door fraters, maar staan ook open voor lekenpersoneel.

Het hoofdkantoor van de stichting is in Manado en er zijn vier afdelingen: in Manado, Banjarmasin, Tarakan en Lembata.

Uitdaging Vandaag de dag worden de katholieke scholen geconfronteerd met een grote uitdaging. De stichtingen

die worden beheerd door bisdommen en congregaties werken steeds meer samen om elkaar hierin te steunen.

Overheidsscholen beschikken over meer overheidsfaciliteiten dan de particuliere scholen. De scholen van de overheid bieden beurzen aan en zelfs gratis onderwijs.

Katholieke scholen hebben daarom te kampen met een lagere instroom van studenten. Verordeningen van overheidswege leiden ook tot moeilijkheden in het onderwijs aan katholieke scholen. Zo plaatst de overheid niet-katholieke godsdienstleraren in katholieke scholen om religie te onderwijzen aan de nietkatholieke leerlingen. De overheid controleert ook het financieel beheer van particuliere stichtingen en haalt docenten van katholieke scholen weg om les te geven op overheidsscholen.

Vastberaden Het onderwijs kan niet ontsnappen aan de uitdagingen en veranderingen die de huidige tijd met zich meebrengt. En om het primaire doel te bereiken - de vorming van jonge mensen tot een volledig mens - zal onderwijs ook altijd in ontwikkeling moeten blijven.

Het vergt moed om ons werk aan te passen aan de eisen van de tijd. De Stichting Don Bosco Manado is vastberaden kwalitatief hoogstaand onderwijs te blijven bieden. Onderwijs dat is geĂŻnspireerd op de waarden en de spiritualiteit van de congregatie en het charisma dat de stichter Joannes Zwijsen ons meegaf, en tegelijkertijd aansluitend bij de eisen van deze tijd. frater Daniel Telaumbanua

Frater Agustinus Abi, econoom van de Stichting Don Bosco Manado.

11

Apostolaat in beeld

Een van de cursisten van de weefopleiding heeft een onderscheiding gekregen.

Vakopleiding voor blinden en doven in Kenia De congregatie wordt wereldwijd geconfronteerd met allerlei vormen van materiĂŤle en geestelijke noden. In hun apostolaat proberen fraters deze samen met anderen te verlichten. De zesde aflevering van deze rubriek brengt een vakopleiding voor blinden en doven in het Sikri, Kenia, in beeld.

In 1970 startten de Fraters CMM een gespecialiseerd opleidingsinstituut voor blinden in Sikri. Deze vorm van onderwijs was in Kenia toen nog erg schaars. Geboden werd een agrarische beroepsopleiding voor visueel gehandicapten, en sinds 1976 ook aan doven, die hen in staat stelt zelf in hun levensonderhoud te voorzien.

Voor dit doel begonnen de fraters tevens een grote boerderij naast de school. In 1988 werden de educatieve voorzieningen uitgebreid met lessen in houtbewerking en weven. De opleiding is inmiddels overgedragen aan de overheid, maar de fraters zijn er nog steeds bij betrokken. Momenteel werkt frater Peter Chiori als vrijwilliger op het ‘Sikri Technical Training Institute’, zoals de opleiding heet. Onderwijs aan gehandicapten komt nog steeds moeilijk van de grond in Kenia.

Het is van essentieel belang er meer bekendheid aan te geven, niet alleen om nieuwe cursisten te werven, maar ook ten behoeve van een bredere acceptatie van gehandicapten in de Keniaanse samenleving.

12

Stand van het instituut op een vakbeurs.

Sportieve activiteiten zijn onderdeel van het programma. Twee dove voetballers trekken hun voetbalschoenen aan.

Twee doofblinden doen mee met een sportieve activiteit.

Frater Peter Chiori tijdens een weefdemonstratie.

Cursisten tijdens een praktijkles.

Dove cursisten halen onkruid weg tussen de ananassen.

Een van de dove cursisten met een zelfgeweven omslagdoek.

Frater Peter Chiori spreekt de cursisten toe tijdens Wereldblindendag.

13

Apostolaat in beeld

Een blinde cursist en frater Peter Chiori tijdens een vakbeurs.

Een cursist, bezig met het verwijderen van onkruid.

Dove cursisten mogen de bal houden na een gewonnen voetbalwedstrijd.

Frater Peter Chiori met drie cursisten.

14

Aan het werk op het veld.

Frater Peter Chiori geeft weefles.

Internationaal

Honderdste sterfjaar frater Andreas Voorkant gebedskaart met afbeelding frater Andreas (schilderij CMM-generalaat Tilburg, maker onbekend).

In 2017 herdenkt de congregatie het honderdste sterfjaar van kandidaat-zalige frater Andreas van den Boer. Op 24 november 1841 werd hij in Udenhout geboren. Hij stierf in Tilburg op 3 augustus 1917. Tijdens zijn leven werd hij ‘de heilige frater’ genoemd en kort na zijn overlijden was er al de eerste bedevaart naar zijn graf. In 2003 is er voor zijn laatste rustplaats en te zijner ere aan de kapel van het generalaat de ‘Frater Andreaskapel’ gebouwd.

Jaarlijks wordt op de eerste zondag van augustus in de generalaatskapel een bedevaartmis opgedragen en op de eerste maandag van elke maand is er een gebedsviering rond frater Andreas. In de congregatie wordt het jubileumjaar op allerlei manieren luister bijgezet. Een overzicht.

- Speciaal voor het jubileumjaar zijn er nieuwe gebedskaarten in vier talen uitgegeven met het nieuwe frater Andreasgebed uit het congregationele gebedenboekje Icons of Mercy, (Iconen van Barmhartigheid).

De fraters in Zonhoven, België, en in het generalaat in Nederland bidden het frater Andreasgebed bij de vespers.

- Charles van Leeuwen, de CMM-studiesecretaris spiritualiteit en geschiedenis, zal ter gelegenheid van het herdenkingsjaar voor de congregatie een bundeling van zijn bijdragen voor rubriek ‘Rond frater Andreas’ in het magazine Fraters CMM in een boek bijeenbrengen.

- Voor de fraters die dit jaar in de Nederlandse provincie hun verjaardag vieren is er een verjaardagskaart gemaakt waarop frater Andreas en Vincentius te zien zijn, met het onderschrift ‘Aandacht voor de ander’.

- In enkele Nederlandse communiteiten staan één of meerdere recollectiedagen in het teken van de relatie tussen frater Andreas, de leefregel van de fraters en de persoonlijke beleving.

- In Kenia/Tanzania heeft de spiritualiteitscommissie voor februari, mei en juli voor alle communiteiten drie recollectiedagen georganiseerd rond karakteristieke eigenschappen van frater Andreas: ‘Frater Andreas: zachtmoedig en nederig van hart’, ‘Frater Andreas: de barmhartige frater zonder franje’ en ‘Frater Andreas: gewone dingen doen op een buitengewone manier’.

Het frater Andreasgebed wordt in alle communiteiten verschillende keren per week gebeden.

- In Brazilië zijn verschillende activiteiten ontplooid.

Zo is er voor alle fraters en geassocieerden een

Congregationele jubileummedaille. jubileummedaille geslagen. De fraters hebben in het bezinningscentrum ‘Retiro Vicente de Paulo’ in Igarapé ter nagedachtenis aan frater Andreas een kapelletje ingericht. In het Colégio Padre Eustáquio, de school van de fraters in Belo Horizonte, werd een beeld van frater Andreas geplaatst. In eucharistievieringen op de school wordt regelmatig voor zijn zaligverklaring gebeden.

- De communiteiten in Namibië bidden elke avond het frater Andreasgebed en in de communiteit aan de Abtstreet in Windhoek is elke donderdag een tiental mensen uit de buurt aanwezig voor een gebedsviering waarvan het frater Andreasgebed een integraal onderdeel is.

- In Udenhout, het geboortedorp van frater Andreas, komt op 30 juni een boek over hem uit van het ‘Schrijversteam van Heemcentrum ’t Schoor Udenhout-Biezenmortel’. Er wordt ook een video over hem gemaakt. frater Edward Gresnigt 15

Korte berichten

‘400 jaar Vincentiaans charisma’ In 2017 herdenkt de wereldwijde Vincenticaanse Familie twee gebeurtenissen in het leven van Vincent de Paul (1581-1660) die voor hem een ommekeer zouden betekenen. Ze vonden vierhonderd jaar geleden plaats in de Franse plaatsen Folleville en in Châtillon.

Vincent was in Folleville werkzaam als geestelijk leidsman. In contact met de mensen daar raakte hij ervan doordrongen hoe belangrijk geestelijke begeleiding is.

Vincent realiseerde zich dat hij dit niet alleen kon en dat er behoefte was aan goed opgeleide priesters die zich zouden inzetten voor het zieleheil van mensen.

Dit leidde tot het stichten van de Congregatie der Missie, de Lazaristen. Niet lang daarna werd Vincent benoemd tot pastoor van Châtillon. Hier kwam hij op een zeer directe manier in aanraking met armen en zieken. Dat leidde tot de stichting van organisaties die de behoeftigen konden helpen. Uiteindelijk ontstonden hieruit de Dochters der Liefde. Dit jaar staat de Vincentiaanse Familie op verschillende manieren stil

bij deze belangrijke gebeurtenissen. In samenwerking met de Fraters CMM wordt in mei een pelgrimstocht naar Frankrijk georganiseerd, onder meer naar plaatsen waar Vincent de Paul leefde en werkte. De fraters in de CMM-provincie Nederland publiceren elke maand een meditatiekaart. Ook in de andere CMM-provincies en regio’s zal aandacht worden besteed aan dit Vincentiaanse jubileumjaar.

Economen bijeen in Rome Van 25 tot en met 27 november 2016 namen het algemene CMM-bestuurslid frater fraters Benyamin Tunggu (procurator) en frater John H. Grever (algemene econoom) deel aan een internationaal symposium voor economen van religieuze instituten in Rome. Beiden stelden vast dat enkele thema’s van de in oktober 2016 door de Fraters CMM in Vught georganiseerde internationale bijeenkomst ‘Verantwoord-werkende fraters’, zoals ‘transparantie’ en ‘goed rentmeesterschap’, ook tijdens deze bijeenkomst aan de orde kwamen.

Frater Benyamin Tunggu met kardinaal João Bráz de Aviz, prefect van de Vaticaanse Congregatie voor de Religieuzen.

16

Ontmoeting met paus Franciscus Van 23 tot en met 25 november 2016 nam de algemene overste frater Lawrence Obiko deel aan de halfjaarlijkse bijeenkomst van de Unie van Hogere Oversten in Rome. Er waren ongeveer 140 hogere oversten aanwezig. Zes inleiders spraken over verschillende aspecten van het thema ‘Profetie’. Daarnaast vonden groepsdiscussies plaats. Op vrijdag 25 november waren de deelnemers uitgenodigd voor een audiëntie met paus Franciscus in het Vaticaan. “Hij nam uitgebreid de tijd om vragen te beantwoorden”, aldus frater Lawrence Obiko. “Zijn eenvoud, openheid, en gevoel voor humor inspireerden de deelnemers. In de pauze vergezelde Franciscus ons naar de koffiekamer, en ook daar was hij zeer toegankelijk voor een praatje. Aan het einde van de audiëntie nam hij opnieuw de tijd om iedereen bij het verlaten van de zaal een hand te geven.”

Frater Lawrence Obiko schudt paus Franciscus de hand.

Don Boscofeest in Tarakan In januari heeft de Stichting Don Bosco in Tarakan, Noord-Kalimantan, Indonesië, rond de feestdag van de patroonheilige van de stichting, Giovanni (Don) Bosco, verschillende festiviteiten georganiseerd. Tevens werd gevierd dat de fraters CMM tien jaar in Tarakan aanwezig zijn. Op 20 januari stond een lange wandeling op het programma. Deelgenomen werd door fraters, leraren en leerlingen van de scholen die door de Stichting Don Bosco worden beheerd. Voorafgaand aan de wandeling vond een openingsceremonie plaats, geleid door de provinciaal van de Fraters CMM in Indonesië, frater Martinus Mangundap. Op 21 en 22 januari was er een festival voor alle scholen in Noord-Kalimantan. Het werd ook druk bezocht door de inwoners van Tarakan.

Op 30 januari werd een eucharistieviering gehouden ter gelegenheid van de feestdag van Don Bosco (31 januari), gecelebreerd door Yustinus Harjosusanto MSF, aartsbisschop van Samarinda, Oost-Kalimantan, samen met enkele priesters van het bisdom Tanjung Selor.

Na de mis waren er dans- en muziekvoorstellingen, uitgevoerd door de basisschoolleerlingen. De festiviteiten werden op 31 januari afgesloten met een picknick.

Aartsbisschop Yustinus Harjosusanto tijdens de eucharistieviering.

Portret frater Broer Huitema onthuld Op 3 januari werd tijdens de nieuwjaarsreceptie het portret van de dertiende algemene overste (20022014), frater Broer Huitema, onthuld en toegevoegd aan de portrettengalerij in het generalaat van de Fraters CMM te Tilburg. Het schilderij is vervaardigd door Corry Koekkoek.

Frater Broer Huitema applaudisseert nadat het schilderij is opgehangen.

17

In Memoriam

Frater

Frater

Simon (S.J.M.) van den Broek

Jan (J.H.J.) Verheijen

Hij werd geboren te Nistelrode op 14 mei 1936 en trad in de Congregatie van de Fraters van Onze Lieve Vrouw, Moeder van Barmhartigheid te Tilburg op 29 augustus 1954. Hij legde zijn professie voor het leven af op 15 augustus 1960. Hij overleed op 19 december 2016 in de communiteit van Joannes Zwijsen te Tilburg en werd begraven op het kerkhof van de fraters op landgoed Steenwijk in Vught.

Hij werd geboren te Goirle op 28 oktober 1931 en trad in de Congregatie van de Fraters van Onze Lieve Vrouw, Moeder van Barmhartigheid te Tilburg op 29 augustus 1948. Hij legde zijn professie voor het leven af op 15 augustus 1953. Hij overleed op 23 december 2016 in de communiteit van Joannes Zwijsen te Tilburg en werd begraven op het kerkhof van de fraters op landgoed Steenwijk in Vught.

Hij was het tweede kind in het grote gezin Van den Broek-Smits. Op de boerderij van zijn vader leerde hij wat aanpakken betekende en hoe je moest omgaan met dieren. Zijn liefde voor paarden heeft hij heel zijn leven meegedragen. Het fraterleven van frater Simon, dat in 1954 begon, werd vooral gekenmerkt door zijn inzet voor anderen, speciaal voor jonge mensen die, om welke reden dan ook, het moeilijk hadden. Hij bekwaamde zich in het jeugdwerk en was onder meer actief in Tilburg en Leeuwarden. Ook had hij de leiding van de crisisopvang in ‘De Vuurhaard’ te Udenhout voor vluchtelingen. Daarnaast was hij kok in communiteiten te ’s-Hertogenbosch en Leeuwarden en was hij zes jaar overste van de communiteit in Udenhout.

Hartproblemen zorgden ervoor dat hij in 2007 deel ging uitmaken van de communiteit Joannes Zwijsen in Tilburg. Van daaruit bleef hij een stevige band onderhouden met zijn familie en vrienden. Op 19 december werd hij uitgenodigd zijn God te ontmoeten. Zo kwam er een einde aan een welbesteed leven. God heeft zeker op frater Simon gewacht en hem binnengeleid in Zijn barmhartige liefde die geen einde kent.

Hij maakte deel uit van het gezin Verheijen-Van Hulst en volgde in Goirle de basisschool die geleid werd door fraters. Hij was gecharmeerd door het voorbeeld van enkele fraters en trad in. Na het afronden van zijn opleiding op de kweekschool werd hij leraar in ’s-Hertogenbosch. In 1960 werd hij gevraagd naar de nieuwe stichting van de fraters in Brazilië te gaan. Door ziekte keerde hij terug naar Tilburg en ging weer het onderwijs in. In 1969 kreeg hij het verzoek te gaan werken in ‘Zuid-West Afrika’, het huidige Namibië. Frater Jan ging wonen in Döbra, waar hij Afrikanen een goede opleiding gaf tot onderwijzer. Gedurende zijn 22-jarige aanwezigheid in Namibië was hij onder meer overste van een communiteit en regionale overste. Een hersenbloeding zorgde er helaas voor dat hij in 1991 terug moest keren naar Nederland. Het lijden is hem niet bespaard gebleven in zijn leven. Zijn humor bleef, ook al kon hij bepaalde handelingen niet zelfstandig meer verrichten. Voor Kerstmis 2016 is frater Jan heel rustig overgegaan naar zijn Heer in wie hij geloofde, ook in duistere perioden. Wij weten hem nu thuis, bevrijd van alle pijn en ongemakken.

18

‘Zie mijn mensen’

‘Laten we dicht bij onze mensen staan’ Barmhartigheid en broederschap zijn de twee kernbegrippen in het charisma van de Fraters CMM. Mooie woorden. Maar wat komt daarvan tot uitdrukking in het gewone dagelijks leven van fraters? Dat wordt belicht in deze rubriek ‘Zie mijn mensen’ (naar Matteüs 9,35-38).

Frater Elijah Agilo is een imposante verschijning. Groot, gespierd en gedistingeerd. Hij ziet er eerder uit als de bodyguard van een of andere beroemdheid, dan als een barmhartige frater. Toch is dat laatste precies wat hij is en wie hij wil zijn.

streng maar rechtvaardig ten opzichte van zijn leerlingen en tegelijkertijd probeert hij dicht bij hen te staan.

Omdat hij zo lang is, moet hij soms door zijn knieën om de woorden van zijn leerlingen te horen. Gelukkig is hij niet te trots om voor hen neer te knielen.

Frater Elijah werkt als docent aan de St. Vincent de Paul Boys Primary School in Mosocho, Kenia. Hij is

Tijdens een bijeenkomst met andere fraters uit de hele wereld in oktober 2016 in Vught, vertelde hij over zijn rol als leraar en leider. Als symbool om zijn verhaal te illustreren bracht hij een klein gesneden beeldje mee.

In een vergaderzaal liet hij het zien aan zijn medebroeders en zei: “Dit beeldhouwwerkje kreeg ik van een leerling op mijn school. Kunnen jullie er iets over vertellen, over de vorm en de structuur?” Sommige fraters deden een poging zijn vraag te beantwoorden. Elijah hield het omhoog en vervolgde: “Je kunt het van daar bijna niet zien hè? Mag ik een van jullie uitnodigen om deze steen meer gedetailleerd te beschrijven? Dat kan alleen als je dichter bij komt.” Hij overhandigde het beeldje aan één van de fraters, die nu pas van dichtbij het verfijnde snijwerk zag dat de leerling had gemaakt.

Hij sprak er zijn bewondering over uit. “Inderdaad, als leraar en leider moeten we dicht bij onze mensen komen. Als ik met mensen werk en hen wil leiden of onderwijzen, moet ik weten wie ze zijn en wat ze kunnen, oog hebben voor hun zwaktes en hun capaciteiten. Laten we dus dicht bij onze mensen staan.”

Nathalie Bastiaansen

Frater Elijah Agilo.

19

Onze stichter Joannes Zwijsen was begaan met kwetsbaren en kansarmen.

Hij zag ook de nood aan geloof in zijn dagen.

Hij wilde dat zijn volgelingen, met als voorbeeld Vincentius a Paulo, God zouden dienen in de medemens en hem daardoor tot God zouden brengen. (uit de leefregel van de Fraters CMM)

Blad van de Congregatie van de Fraters van Onze Lieve Vrouw, Moeder van Barmhartigheid