FRATERS CMM 2/17
| Vincentiaanse pelgrimage | Biografie over frater Andreas | Spiritualiteit in een drieluik
Inhoud
gesprek met de algemene overste
4
Rond frater Andreas
5
Mission statement
Colofon
Barmhartigheid is van alle tijden en plaatsen.
Fraters CMM (voorheen Ontmoetingen) is het drie keer per jaar verschijnende contactblad van de Congregatie van de Fraters van Onze Lieve Vrouw, Moeder van Barmhartigheid (‘Fraters van Tilburg’ of ‘Fraters CMM’). Een abonnement is gratis (aanvragen via adres hieronder). ISSN 1574-9193
Barmhartigheid staat centraal in alle wereldgodsdiensten: hindoeïsme, boeddhisme, jodendom, christendom en islam. De beweging van barmhartigheid heeft een spoor getrokken in de geschiedenis. De verschillende vormen waarin zij verschijnt, zijn uitdrukking van de samenleving waarin zij ontstond en van de spiritualiteit die haar draagt. De Congregatie van de Fraters van Onze Lieve Vrouw, Moeder van Barmhartigheid is geworteld in de christelijke barmhartigheid.
Redactie: Nathalie Bastiaansen (hoofdredacteur), frater Edward Gresnigt, frater Ad de Kok, Peter van Zoest (eindredacteur) Ontwerp: Heldergroen (www.heldergroen.nl). Opmaak en druk: DekoVerdivas, Tilburg Contact: Fraters CMM Gasthuisring 54 5041 DT Tilburg tel.: 013 5432777 (Nathalie Bastiaansen) e-mail: magazine@cmmbrothers.nl website: www.cmmbrothers.org Een vrijwillige bijdrage als tegemoetkoming in de kosten is welkom op IBAN: NL30INGB0001068517 - BIC: INGBNL2A
Foto omslag voor: De moestuin van communiteit Eleousa met op de achtergrond een deel van het gastenverblijf van Kloosterhotel ZIN (foto: Mascha van Kleef). Zie pagina 14-16.
Foto omslag achter: Botanische tuin in Rome (foto: frater Ad de Kok). Verloren zoon, Rembrandt.
2
Vincentiaanse pelgrimage
6
Biografie over frater Andreas
10
Spiritualiteit in een drieluik
12
Apostolaat in beeld
14
Korte berichten
17
‘Zie mijn mensen’
19
Van de redactie Deze editie van Fraters CMM besteedt ruimschoots aandacht aan kandidaat-zalige frater Andreas van den Boer. Heemkundigen uit zijn geboorteplaats Udenhout stelden een biografie over hem samen bij gelegenheid van herdenking van zijn honderdste sterfdag. Op 30 juni vond de presentatie plaats van Jan van den Boer, Frater Andreas 1841-1917, een eerbiedwaardige Udenhouter. Het hele jaar wordt in de congregatie op allerlei manieren stilgestaan bij het honderdste sterfjaar van frater Andreas. Frater Jan Koppens greep het herdenkingsjaar aan om tijdens de Nederlandse CMM-provinciemiddag op 22 april in Tilburg een overweging aan hem te wijden. Dit jaar wordt ook ‘400 jaar Vincentiaans charisma’ gevierd. De wereldwijde Vincentiaanse Familie herdenkt twee gebeurtenissen in het leven van Vincent de Paul (1581-1660) die voor hem een ommekeer zouden betekenen. Ze vonden vierhonderd jaar geleden plaats in de Franse plaatsen Folleville en Châtillon. Hij zou zijn leven voortaan in dienst stellen van de armen en werd de patroonheilige van de Zusters SCMM en de Fraters CMM. De Vincentiaanse Familie Nederland organiseerde in samenwerking met de fraters van 1 tot en met 13 mei een reis door de geschiedenis én de actualiteit van de spiritualiteit en het charisma van Vincent de Paul. Enkele deelnemers blikken in Fraters CMM terug. “Wat ben ik met fantastische en bevlogen mensen mee geweest en wat is de verbondenheid in die veertien dagen groot”, noteert Thea Stavenuiter openhartig. “Ontroerd en bewogen zeg ik: dank jullie wel voor dit vertrouwen en deze gegeven openheid.”
3
gesprek
met de algemene overste
Van 24 tot en met 27 mei nam ik deel aan de 89ste internationale bijeenkomst van Unie van Hogere Oversten in Rome. Het thema was: ‘Roepingen onderscheiden in een interculturele wereld’. We leven in een wereld met tal van verschillende culturen. We zijn als een boeket bloemen en ieder draagt op eigen wijze bij aan de schoonheid van het boeket. We kunnen niet zeggen dat de ene bijdrage beter is dan de andere, omdat elke mens iets unieks toevoegt aan het boeket. Soms is het niet gemakkelijk voor mensen om andere culturen te waarderen. Om respect voor andere culturen te bevorderen, moeten we leren naar elkaar te luisteren en interesse te hebben in elkaars culturele achtergrond. We kunnen de schoonheid van het boeket niet waarderen als we alleen maar naar onze eigen bloem kijken. De wereld van vandaag is als een groot dorp. Dankzij nieuwe technologieën kunnen we bijna direct weten wat er aan de andere kant van de wereld gebeurt, althans tot op zekere hoogte. Deze wereld, met al zijn verschillen, kan een mooie wereld zijn als we onze diversiteit leren waarderen. Naast het luisteren naar elkaar, moeten we ook rekening houden met de tekenen van de tijd. Jonge mensen hebben vandaag een andere leiding nodig dan in het verleden. Ze hebben behoefte aan een goede begeleiding in het omgaan met complexe ervaringen en uitdagingen van de wereld van vandaag. Dit heeft ook invloed op het onderscheiden van roepingen en het vormingsproces van jongeren in
het religieuze leven. De religieuze vorming vindt steeds meer plaats in een internationale en multiculturele omgeving. Dat vereist een andere aanpak om jongeren op een evenwichtige manier te helpen groeien. Opgroeien houdt soms in dat je van je eigen vertrouwde huis naar een complexere omgeving verhuist, met andere culturen. Een dergelijke verandering kan soms leiden tot ontworteling. Dit geldt vooral voor jongeren die kiezen voor het religieuze leven. Het nieuwe thuis, de religieuze gemeenschap, is heel anders dan het thuis waar ze werden opgevoed. Ze krijgen te maken met een andere levensstijl en moeten er achter zien te komen hoe ze in deze nieuwe omgeving kunnen functioneren en deel uitmaken van hun nieuwe thuis. Ze moeten ontdekken wat het betekent om als religieus te leven. Het gevoel van ‘erbij horen’, van ‘geworteld zijn’ in dit nieuwe thuis moeten ze zich eigen maken, anders blijven ze zich een vreemdeling voelen. Men kan zeggen dat een evenwichtige maatschappij begint met goede vorming, al vanaf het gezin en schoolomgeving. Hoe jongeren opgroeien is belangrijk. Als religieuzen zouden we er meer bij stil moeten staan hoe we gezinnen en jongeren kunnen helpen om de juiste keuzes in het leven te maken. frater Lawrence Obiko geïnterviewd door Nathalie Bastiaansen
4
rond frater andreas
Frater J.M. Vincent De fraters hadden lange tijd de gewoonte om boven élke tekst die ze schreven, de letters JMJV te zetten. Wanneer het gebruik precies is ingevoerd, is onbekend. Het moet in de allereerste jaren na de stichting zijn geweest. JMJV stond voor hun toewijding aan Jezus, Maria, Jozef en Vincentius, oftewel ‘de grote vier’ van de fratergemeenschap. Jezus uiteraard als middelpunt van elk christelijk leven, Maria en Vincentius omdat zij de twee officiële schutspatronen van de fratercongregatie waren, Jozef omdat hij de naamgever van het eerste fraterhuis in Tilburg was. Er waren vergelijkbare gebruiken in de religieuze wereld. Frater Andreas zette die afkorting JMJV boven alles wat hij schreef. Toen hij een keer zocht naar een naam voor zijn vertaalwerk - de fraters van die generatie publiceerden eigenlijk nooit onder hun eigen naam,
maar altijd onder pseudoniem - stond daar dus al iets. Na even puzzelen met die letters kwam frater Andreas uit op J.M. Vincent. Eerst had hij J.M.J. Vincent bedacht, maar dat was net iets te lang en had als nadeel dat het leek te verwijzen naar de Zusters JMJ. Kon hij een letter weglaten? De M van Maria mocht natuurlijk niet weg, de J van Jezus al helemaal niet. Maar Sint Jozef misschien wel, die was tenslotte geen schutspatroon van wie buiten het moederhuis woonde en hoefde er niet perse in. Zo kwam frater Andreas aan zijn auteursnaam J.M. Vincent. De congregatie eerde haar schutspatroon Vincentius met diverse bijzondere gebruiken. We kunnen ook frater Andreas’ pseudoniem beschouwen als een hommage aan de grote Franse heilige. Andreas bracht onder de naam J.M. Vincent een tiental kinderboeken uit. Nu Vincentius in zekere zin een naamheilige van hem was geworden, zal frater Andreas de gebeden tot Vincentius met nog grotere aandacht gebeden hebben dan hij al gewoon was. De congregatie had een uitvoerig Vincentiusgebed, dat in principe door alle fraters elke zondagavond in stilte werd gebeden. Het bevatte onder meer de volgende zinnen: Heilige Vincentius, verkrijg van Jezus, voor alle Kerkelijke Bedienaars, de heiligheid van zeden en de getrouwe onderhouding van al hun plichten. Verhoor ons, Heilige Vincentius. Heilige Vincentius, verkrijg van Jezus voor alle leden der Congregatie uw geest en uw liefde tot de armen. Verhoor ons, Heilige Vincentius. Heilige Vincentius, verkrijg van Jezus, voor alle armen en behoeftigen, de zalige troost naar ziel en lichaam. Verhoor ons, Heilige Vincentius. Heilige Vincentius, verkrijg van Jezus, voor de rechtvaardigen de standvastige volharding. Verhoor ons, Heilige Vincentius. Heilige Vincentius, verkrijg van Jezus, voor alle Christenen, dat zij een ware liefde hebben tot elkander. Verhoor ons, Heilige Vincentius. Heiligheid van zeden, getrouwe onderhouding van alle plichten, standvastige volharding en ware liefde voor elkander: die woorden werden diep in frater Andreas’ hart gegrift en zouden een soort levensprogramma van hem worden.
Titelpagina van een boekje, vertaald door frater Andreas onder het pseudoniem J.M. Vincent.
Charles van Leeuwen 5
Internationaal
Vincentiaanse pelgrimage 2017 is een bijzonder jaar voor de wereldwijde Vincentiaanse Familie. Herdacht wordt dat vierhonderd jaar geleden Vincent de Paul (1581-1660) zijn werkelijke roeping vond. Hij stelde zijn leven in dienst van de armen en wordt daarom ook wel de ‘Grote Apostel van Liefde’ of ‘Vader van de Armen’ genoemd. Vierhonderd jaar later is het gedachtengoed van Vincent de Paul nog steeds actueel. Daarom organiseerde de Vincentiaanse Familie Nederland van 1 tot en met 13 mei een reis door de geschiedenis én de actualiteit van de spiritualiteit en het charisma van Vincent de Paul. De pelgrimage werd voorbereid en begeleid door Tjeu van Knippenberg CM, frater Ad de Kok CMM, CMM-stafmedewerkster Nathalie Bastiaansen, en generaal CMM-bestuurslid frater Benyamin Tunggu CMM.
In 1625 stichtte Vincent de Paul de Congregatie der Missie (lazaristen). Samen met Louise de Marillac stond hij in 1633 aan de wieg van een zustercongregatie: de Dochters der Liefde. In de loop der tijd ontstonden ook andere door de Vincentiaanse spiritualiteit geïnspireerde congregaties en verenigingen, waaronder de Vincentiusvereniging, in 1833 opgericht door Frédéric Ozanam in Parijs. Joannes Zwijsen gaf zijn twee congregaties, de Zusters SCMM (1832) en de Fraters CMM (1844), Vincent de Paul als patroonheilige mee. De zusters en fraters hebben de Vincentiaanse Familie Nederland opgericht.
In de eerste week was er voor de deelnemers een programma met onder meer lezingen, bezinning en gebed, film en workshops in het generalaat van de Fraters CMM in Tilburg. De lezingen en workshops werden verzorgd door representanten van de Vincentiaanse Familie in Nederland. Tjeu van Knippenberg CM vertelde over de historische context van Vincent de Paul, zuster Remigia Kenis DdL verzorgde een inleiding over Louise de Marillac, en Alfons ten Velde, bestuurslid van de Vincentiusvereniging Nederland, sprak over Frédéric Ozanam als oprichter van deze beweging. Marieke van de Ven, Margriet Kok, en Hetty Nieuwaard van het Vincent de Paul Center in Nijmegen leidden een drietal workshops, gericht op een hedendaagse invulling van het Vincentiaanse charisma. Frater Jan Koppens CMM begeleidde een meditatie en frater Ad de Kok CMM belichtte de vluchtelingenopvang in fratercommuniteit De Vuurhaard in Udenhout, waar wekelijks in het ‘eetcafé’ door vluchtelingen, fraters en enkele vrijwilligers maaltijden worden verzorgd. Op 4 mei waren de pelgrims te gast in dit eetcafé. In de vroege ochtend van zondag 7 mei vertrok de groep per bus naar Frankrijk. Via Folleville en Gannes ging de reis naar Parijs, waar de pelgrims vier dagen 6
verbleven. Ze bezochten daar enkele plaatsen gerelateerd aan Vincent de Paul, Louise de Marillac en Frédéric Ozanam, en spraken over de invloed van Vincents charisma op hun eigen leven. Op 11 mei ging de reis door naar Chartres, waar tijd was voor verdieping en bezinning en een bezoek aan de kathedraal. Frater Ad de Kok en Nathalie Bastiaansen
Klaar voor vertrek per bus vanuit Tilburg.
Groepsfoto in Gannes.
Reacties van deelnemers Geïnspireerd “Geïnspireerd door deze reis ben ik van plan om op Curaçao, waar ik woon, een Vincentiusvereniging op te richten. Ik waardeer jullie hulp en steun om dit te realiseren. Masha danki (hartelijk dank).” Elfried Aniceto
Angst, vertrouwen en moed “Ik hoopte kort en goed ‘de kern’ van de bezieling van Vincent en Louise te mogen ontdekken om in die voetsporen mee te mogen gaan. Maar de tocht heeft nog iets anders aan mij duidelijk gemaakt. Wat mij ten eerste zeer heeft geraakt is het verhaal over Louise de Marillac, door zuster Remigia. Zij plaatste Louise expliciet naast Vincentius. Het begin van zo’n relatie, of het nu een levenspartner of een ‘zielsmaat’ betreft, gaat altijd gepaard met angst, vertrouwen en moed. Daarna gaat men dikwijls, zij aan zij, verder als volkomen gelijkwaardige mensen, als man met vrouw op gelijke voet. Men deelt het leven, maar … beiden zijn sterk in
hun kwetsbaarheid of in het nemen van het voortouw. Deze verhouding tussen Vincentius en Louise is voor mij een bevestiging van mijn zienswijze geweest. Een sterke vrouw naast een sterke man. Een tweede ervaring, namelijk mijn innerlijke opstand tegen de afbeelding van Vincentius met de arme man die we tijdens een meditatie voorgelegd krijgen, blijkt ook geraaktheid te zijn. Frater Jan Koppens, die deze beeldmeditatie leidt, vraagt ons goed te kijken naar de afbeelding. Op dat moment word ik echter niet getrokken door afbeelding of bijbehorende woorden, maar door een herinnering aan een gebeurtenis die ik onherroepelijk naar boven voel komen. Ik was negentien en werkte als leerling-verpleegster op een kinderafdeling waar een meisje van acht werd binnengebracht. Ons werd opgedragen niet teveel aandacht aan haar te besteden, haar zeker niet te verwennen, want, zo zei de leiding, het meisje simuleerde haar ziek-zijn. Een verkeerde diagnose, zo bleek. Ze had een hersentumor. Met een kaal hoofdje kwam ze later terug op onze zaal en overleed daar. Ik fietste naar het IJsselmeer en heb er geschreeuwd: ‘God verwen haar, wij mochten het niet!’ 7
Internationaal
Starten en doorzetten “Wat ons bij de pelgrimstocht opviel was de goede ‘mix’, de samenstelling van het geheel: de studiedagen in Tilburg als voorbereiding op de pelgrimage en kennismaking met de groep. De inbreng van de verschillende leden/groepen uit de Vincentiaanse Familie was verrijkend. De gastvrijheid bij de fraters groot en de sfeer fijn. Daarna de reis: door het zien van de plekken (Folleville, Gannes, Parijs) waar Vincent en Louise geleefd en gewerkt hebben en de inspirerende bezinningsmomenten, kwam de informatie en inspiratie echt binnen. Het boekje met psalmen en de boekjes bij de vieringen maken het herbeleven mogelijk. Voeg daarbij de geoliede, ervaren organisatie (wat een werk is eraan voorafgegaan!) en een prettige, open groep. Al met al niet alleen indrukwekkend (diaconie was hard en moeizaam werken in de zeventiende eeuw), maar ook en vooral inspirerend: gewoon starten en doorzetten. De armen (onze ‘meesters’) moeten dat ook, en doen dat ook. De toeristische uitjes (Eiffeltoren, nachtboot in Parijs en stadstour en lichtspel in Chartres) zorgden voor een luchtige toets. Het geheel: een heel inspirerende, mooie en fijne ervaring!” Beeld van Vincent de Paul in de Saint Sulpice-kerk, Parijs.
Aloys en Nelleke Wijngaards Serrarens
Een andere beleving van geraakt en ontroerd worden heb ik alle dagen gehad bij deze club bondgenoten. Zo’n prachtige voelbare band met allen te mogen ervaren. Een ieder is zijn/haar eigen levensweg gegaan maar van velen heb ik hun levensweg tot nu toe gedeeltelijk of geheel mogen horen. Wat ben ik met fantastische en bevlogen mensen mee geweest en wat is de verbondenheid in die veertien dagen groot. Ontroerd en bewogen zeg ik: dank jullie wel voor dit vertrouwen en deze gegeven openheid. Om terug te komen op wat ik verwachtte van de reis en wat het mij uiteindelijk bracht: het is niet ‘de kern’ van Vincentius en Louise die ik voortaan zoek, maar het geraakt worden door ontmoetingen op mijn eigen levensweg. Een individuele weg, reeds voorgegaan en gedeeld met elkaar, van Vincentius en Louise. Een eigen weg, die ook ik graag wil gaan. De vrouw die geleid WIL en ZAL worden, die de moed heeft haar weg voort te zetten. Die weg mag ernst en betrokkenheid zichtbaar maken maar … ook vreugde en plezier en een houden van dit leven, van allen, van alles.” Thea Stavenuiter Kaarsjes in Gannes. 8
Stadswandeling in Chartres.
Vincent leeft nog steeds “Daar zag ik hem, midden op de weg, toen ik de bus uitstapte naast de dorpskerk van Gannes, een dorpje, stukje boven Parijs. Het is een dorp van betekenis in het leven van Vincent de Paul en het werd een dorp van betekenis voor mij. In dat dorp had Vincent in 1617 een gesprek met een man - een molenaar - die vlak voor zijn dood stond. Volgens de overleveringen was hij een goed en deugdzaam mens maar toch vol van angst voor zijn naderende dood. Het gesprek tussen de boer en Vincent bleek bevrijdend, voor beiden. De molenaar vond er een goede weg naar de dood en Vincent vond er een goede weg naar het leven. In dat betekenisvolle dorp staat Michel Sorel, gastheer van de kerk, ons met open armen op te wachten. Een tengere zestiger maar met een gastvrijheid die de hele straat vult. De voordeuren van de kerk - boven een paar stenen trappen - staan wagenwijd open. Licht van de vele aangestoken kaarsjes en kerklampen stroomt ons tegemoet. De eenvoudige dorpskerk is versierd met meterslange brede linten, zorgvuldig gekozen in de kleuren van het jubileumlogo van ‘400 jaar Vincentiaans Charisma’. Met gulheid vertelt Michel over zijn kerk en over de oude en jongste gebeurtenissen die er plaatsvonden. Speciaal voor de gelegenheid worden kaarten verkocht om onderhoud en jubileumfestiviteiten te financieren. Vol trots vertelt hij hoe belangrijk en historisch deze plek is. Na amper een half uur moeten we weer weg. Een spontane omhelzing en met een hart vol warmte en het licht nog volop doorschijnend, draait de bus
de hoek om, Michel alleen ons nazwaaiend. En het ontroert me, zoveel licht en warmte door deze man op deze plek te mogen meemaken. Vincent leeft nog steeds in Gannes.” Marieke van de Ven
Chartres.
9
Nederland
Biografie over frater Andreas In Udenhout koestert Heemcentrum ’t Schoor de historie van dit Brabantse dorp. Binnen het centrum is een schrijversteam actief dat de voorbije kwart eeuw al vele publicaties heeft verzorgd. Recent is het team begonnen met een serie ‘Unentse biografieën’ over Udenhouters met een verhaal. Een van hen is frater Andreas van den Boer. Aanleiding voor de publicatie is de herdenking van zijn honderdste sterfdag op 3 augustus 2017.
Op 30 juni vond in Ontmoetingscentrum ‘t Plein in Udenhout de presentatie plaats van Jan van den Boer, Frater Andreas 1841-1917, een eerbiedwaardige Udenhouter. In aanwezigheid van genodigden, onder wie ook tal van fraters, werd een film van de Stichting Videogroep Udenhout en een PowerPoint-presentatie van het schrijversteam vertoond. Drie eerste exemplaren van de biografie werden uitgereikt, aan de Udenhoutse pastoor Godfried Looijaard, aan familielid Riet van Mensvoort-van de Pas, en aan de algemene CMM-overste frater Lawrence Obiko.
Context De biografie beschrijft het leven van frater Andreas, zijn keuze om frater te worden, zijn werk op de Ruwenberg, zijn boeken onder het pseudoniem J.M. Vincent, zijn ziekte, de verering die na zijn dood op gang kwam, en het proces dat er toe leidde dat paus Benedictus XVI op 6 december 2008 frater Andreas de titel ‘eerbiedwaardige dienaar’ verleende. In het boek wordt het leven van frater Andreas geplaatst in de context van zijn geboortedorp Udenhout. Geschetst wordt het leven in Udenhout toen frater Andreas er opgroeide. Er is een verhaal over roepingen tot het fraterleven in het dorp: 26 in totaal. De stamboom van de familie Van den Boer is beschreven. Er is een fraaie foto opgenomen van Udenhouters die hebben gestudeerd op de Ruwenberg in de tijd dat frater Andreas er les gaf. Een hoofdstuk is gewijd aan het Frater-Andreasaltaar in de Udenhoutse Sint-Lambertuskerk met de daarbij behorende sculptuur, gemaakt door de Beierse beeldhouwer Quirin Bäumler. In het boek is ook aandacht voor Udenhoutse gebedsverhoringen en zelateurs voor de bedevaart naar
10
‘Frater Andreas 1841-1917, een eerbiedwaardige Udenhouter’, Unentse biografieën 2, (A5 formaat, 160 pagina’s) is voor 10 euro te koop bij het Frater-Andreasbureau, Gasthuisring 54, 5041 DT Tilburg, tel.: 013 5432777 en bij Heemcentrum ’t Schoor, Schoorstraat 2, 5074 RA Udenhout, tel.: 013 5111166. Bestellen voor toezending per post (10 euro plus verzendkosten) via e-mail: heemcentrumudenhout@gmail.com.
Screenshot film over frater Andreas. Met deze QR code te downloaden van internet. Of ga naar www.youtube.com en zoek op ‘SVU Udenhout frater Andreas 2017’.
frater Andreas. Heel bijzonder is een gesprek van twee Udenhouters over frater Andreas, geschreven in het Udenhouts dialect.
Werken van barmhartigheid Aan de biografie is een hoofdstuk toegevoegd over de ‘Beweging van Barmhartigheid’, waar de in Udenhout geboren frater Wim Verschuren jarenlang de voorman van was. Voor frater Andreas was het zijn roeping om in de congregatie van de fraters zijn leven te wijden aan het onderwijs, zoals bedoeld door de stichter Joannes Zwijsen. Dat was zijn opdracht, zijn ‘werk van barmhartigheid’ in de context van de negentiende eeuw. Anno 2017 is de invulling van de ‘werken van barmhartigheid’ geplaatst tegen de achtergrond van ontwikkelingen in de huidige samenleving. In Udenhout runnen de fraters in fraterhuis ‘De Vuurhaard’ een opvangcentrum voor uitgeprocedeerde asielzoekers.
Bidden
Frater-Andreasaltaar in de Udenhoutse Sint-Lambertuskerk.
Als de Sint-Lambertuskerk open is kunnen mensen er binnenlopen om bij het Frater-Andreasaltaar even tot rust te komen, misschien te bidden of er een kaarsje op te steken. Bij de zondagsviering branden er altijd kaarsjes. Frater Andreas is in Udenhout bereikbaar voor wie bij hem steun willen vinden. Kees van Kempen 11
Nederland
Frater Jan Koppens tijdens zijn overweging.
Spiritualiteit in een drieluik Tijdens de Nederlandse CMM-provinciemiddag op 22 april in Tilburg hield frater Jan Koppens in de kapel van woonzorgcentrum Joannes Zwijsen een overweging, betiteld: ‘Spiritualiteit in een drieluik: frater Andreas van den Boer’. Bij gelegenheid van de herdenking van het honderdste sterfjaar van frater Andreas plaatste hij hem tegen de achtergrond van kernbegrippen in de congregatie: ‘eenvoud’, ‘zoeken naar God’ en ‘dienstbaarheid’. Door dit drieluik heen keek Jan Koppens niet alleen naar frater Andreas maar ook naar de gemeenschap van fraters en geassocieerden anno 2017.
Eenvoud Het eerste luik van onze spiritualiteit draagt de titel EENVOUD. Een tekst uit Matteüs 6 luidt in een vrije vertaling als volgt: “Mens, kijk nou eens naar de vogels in de lucht. Ze zaaien niet en ze maaien niet. Je hemelse Vader voedt ze. Kijk naar de lelies in het veld. Wat zijn ze prachtig, ja vorstelijk! Ze zijn die ze zijn. God zorgt voor hen.” Jezus sprak in die geest over eenvoud, een levenshouding waarbij je jezelf bent, zonder
12
franje en opsmuk, waarbij mensen weten wat ze aan je hebben; een eenvoud die je relatie met God bepaalt; een eenvoud waarbij je probeert puur te zijn en waarbij je je gebrokenheid, ja je menselijk falen niet verdoezelt. Frater Andreas laat in zijn retraite-aantekeningen duidelijk zien waar hij staat, waar hij naar verlangt, van Wie hij hulp verwacht, omdat hij het niet alleen kan bereiken. Andreas zet zichzelf op de juiste plaats; hij valt zichzelf soms best tegen. Ook hij is gewoon mens.
Maar Andreas loopt door, hij gaat er voor. Dit uit zich in zijn houding naar medebroeders en leerlingen. Je vindt het bij Andreas terug in recreatieve uren en in de klaslokalen. Met wat hij heeft, zet hij zich in waar hij gevraagd wordt. Het is zijn eenvoudig antwoord op “God, wat vraagt u van mij hier en nu?” Die eenvoud van hart brengt hem dichter bij zijn roeping als frater. Hij probeert “navolger van Jezus Christus te zijn en te handelen zonder bijbedoelingen, zonder zijn eigen voldoening na te streven of uit te zijn op de goedkeuring van anderen” (Const. I,46-47). Mijns inziens was hier zijn beleving van de gelofte van gehoorzaamheid aan de orde, namelijk gehoor geven aan wat van hem in een concrete situatie gevraagd werd. Andreas zag daarin Gods hand. Het maakte hem tot een bescheiden, eenvoudige man.
Zoeken naar God Het tweede luik van onze spiritualiteit nodigt ons uit na te denken over ons ZOEKEN NAAR GOD. De Constituties brengen ons in de eerste bladzijde al bij Jezus: “Richting gevend voor heel ons leven is Jezus’ woord en voorbeeld” (Const. I,4) en verder lezen we: “Ons bidden is het antwoord: Heer, hier ben ik” (Const. I,273). Frater Andreas bad veel. Hij cultiveerde zijn relatie met zijn Schepper knielend in de kapel of wandelend met een rozenkrans in de tuin, een schietgebed in de gangen van Ruwenberg. Zijn overgave aan Christus zien we terug in Andreas’ leven en in zijn aantekeningen en brieven. God had Andreas gevonden en aangeraakt, en op zijn beurt zag Andreas het als zijn plicht Gods liefde te beantwoorden in gebed en werk, in de manier waarop hij met mensen omging. Andreas ervoer Jezus als zijn ‘Vriend’ en daarom kon Jezus’ woord doorwerken in hem. Leven in de aanwezigheid van zo’n Vriend maakte hem dankbaar voor zijn roeping als frater. Zou daar de sleutel liggen van het feit dat velen die hem kenden frater Andreas bestempelden als een blijmoedig man? Op zijn ziekbed, toen hij veel pijn leed vanwege een tbc-abces en longontsteking, bleef hij vriendelijk naar zijn verplegers en bezoekers. Andreas was gegroeid naar een hoog niveau van overgave aan Hem die hij ‘mijn Vriend’ noemde.
die op een of andere manier ons vragend aankijkt. Ieder mens die we ontmoeten beschouwen we als een ‘kind van God’, kind van dezelfde Vader. Die ene Vader maakt ons allen tot broeders en zusters van elkaar. Je gaat dan voorbij aan “verschillen van afkomst, smaak, karakter, werkzaamheden en maatschappelijk aanzien” (Const. I,91). Je beleeft dat in de eerste plaats binnen de leefgemeenschap van fraters en geassocieerden maar ook daar buiten in de ontmoeting met anderen. Ook hierin ligt onze persoonlijke en gemeenschappelijke roeping en zending. Als je beleeft dat die ander je broeder/zuster is, dan is dienen een natuurlijk iets. Je kunt iets bijdragen aan het geluk, het welbevinden van de ander. Frater Andreas had aandacht voor de ander, voor medebroeders en leerlingen. Men kon altijd een beroep op hem doen. Niets was hem te veel, niets was hem te gering. Frater Andreas ging er voor en was daar heel stipt in, omdat hij vond dat door de ander God hem riep. Zijn beleving van dienstbaarheid had alles van doen met zijn visie op het zoeken naar en het antwoord geven op Gods wil: “Hier ben ik, Heer, om uw wil te doen.”
Onze weg Frater Andreas werd tijdens zijn leven al ‘heilige frater’ genoemd. Dat vond hij helemaal niet leuk! Wij hoeven hem nu, anno 2017, ook niet heilig te verklaren. Wat we wel kunnen doen is van hem leren hoe we als frater of geassocieerde de spiritualiteit van CMM handen en voeten geven in de gewone dingen van iedere dag. Wij allen worden geroepen om een eenvoudige levenshouding te ontwikkelen, op zoek te blijven gaan naar God en ons dienstbaar op te stellen. Kerk en samenleving hebben behoefte aan deze houding. We mogen daarbij Jezus van Nazareth maar ook Andreas van den Boer als voorbeeld nemen. We kunnen trots zijn op zo’n medebroeder, die zijn spirituele weg ging naar God en zijn naaste. Durven en willen wij onze weg te gaan in een eigentijdse invulling van de rijke spiritualiteit eigen aan de congregatie waar we lid van zijn? frater Jan Koppens
Dienstbaarheid Het derde luik van onze spiritualiteit brengt ons bij DIENSTBAARHEID. Dienstbaarheid vloeit mijns inziens voort uit een houding van ‘barmhartig broeder-/zusterschap’. We beleven de ander als onze broeder of zuster,
13
Apostolaat in beeld
Kloosterhotel ZIN in Nederland
Vooraanzicht Kloosterhotel ZIN.
De congregatie wordt wereldwijd geconfronteerd met allerlei vormen van materiële en geestelijke noden. In hun apostolaat proberen fraters deze samen met anderen te verlichten. De zevende aflevering van deze rubriek brengt Kloosterhotel ZIN in Vught, Nederland, in beeld. ZIN is ontstaan uit de wens van de congregatie van Fraters CMM om aan het landelijk gelegen fraterhuis in Vught een nieuwe bestemming te geven, passend bij hun spirituele traditie. Ze wilden inhaken op de groeiende behoefte in de huidige samenleving om verbanden te leggen tussen werk, zingeving een spiritualiteit. Het pand werd grondig verbouwd en op 27 januari 2001 opende ‘Kloosterhotel ZIN’ de deuren als plaats van rust, bezinning en ontmoeting. Het huishouden van het kloosterhotel wordt verzorgd door mensen
14
met een beperking: het ‘ZIN-Team’. Elke zomer worden twee weken gereserveerd voor gezinnen die zelf geen financiële middelen hebben om op vakantie te gaan. De fraters van de Eleousa-communiteit bij het kloosterhotel verzorgen dan samen met vrijwilligers een programma met diverse activiteiten onder de naam ‘vakantievierdaagsen’. De fraters en andere bewoners van de communiteit leveren een onmisbare bijdrage aan de gastvrijheid van ZIN. Meer informatie op www. kloosterhotelzin.nl.
Achterzijde.
Kapel.
Auditorium.
Pand communiteit Eleousa.
Yoga in de ochtend, met gasten van Kloosterhotel ZIN.
Frater Niek Hanckmann is een van de leraren van de ochtendmeditaties. Hij verzorgt regelmatig de Tai Chi lessen.
Bij Kloosterhotel ZIN is een labyrint aangelegd ten behoeve van spirituele verdieping.
De moestuin van communiteit Eleousa met op de achtergrond een deel van het gastenverblijf van Kloosterhotel ZIN. 15
Apostolaat in beeld
Twee medewerkers van het ‘ZIN-Team’.
Vakantievierdaagse: tenten bouwen in het bos.
Vakantievierdaagse: frater Frans van Pinxteren dient de soep op.
Vakantievierdaagse: uitstapje.
Vakantievierdaagse: eenden en zwanen voeren met frater Wim Verschuren.
Fraters bezoeken het congregationele kerkhof, gelegen bij Kloosterhotel ZIN.
Broeder Vincent Simonis CSD woont in fratercommuniteit Eleousa en is gastheer van Kloosterhotel ZIN.
16
Korte berichten
Inkleding novicen in Indonesië ‘Geroepen en gewenst in de beweging van barmhartigheid’ was het thema van de eucharistieviering waarin acht Indonesische postulanten werden ingekleed en daarmee als novicen toetraden tot de congregatie. De drukbezocht plechtigheid vond plaats op 13 mei in de kerk van de parochie van de Heilige Geest in Tomohon. Voorganger was emeritus-bisschop Joseph Suwatan MSC van Manado, samen met pater Paulus Salatia. De bisschop gaf de nieuwe novicen de boodschap mee dat de kracht om mensen te dienen in de beweging van barmhartigheid afkomstig is van de innerlijke band met God. “Hij zal bij ons zijn waar we ook heen gaan. De Geest van de barmhartige God wordt onze geest. Leef in de geest van Gods genade”, zei de bisschop. Frater Martinus Mangundap, provinciale overste van de fraters in Indonesië, benadrukte dat de stichter van de congregatie, Joannes Zwijsen, wilde dat zijn volgelingen ‘fraters van barmhartigheid’ zouden zijn, vooral
voor de arme en onderdrukte mensen. “In het novitiaat zullen jullie worden begeleid om, in dezelfde geest van onze stichter, te vertrouwen op de werken van God. Je leert en traint jezelf om te groeien tot een bezielde mens vol medeleven en broederschap, in dienst van God en je naaste”, aldus de provinciaal.
De novicen tijdens de viering.
‘Barmhartige Liefde’ Begin mei verscheen het boek Barmhartige Liefde: zien - bewogen worden - in beweging komen van frater Wim Verschuren. Het werd 18 juni gepresenteerd in Kloosterhotel ZIN in Vught tijdens het ‘Barmhartig Boekenbal’, georganiseerd door de Beweging van Barmhartigheid waarvan frater Wim Verschuren de grondlegger is. De uitgave zal worden vertaald naar het Engels en Indonesisch. Wim Verschuren, Barmhartige Liefde: zien - bewogen worden - in beweging komen, Fraters CMM, Tilburg 2017, 168 pagina’s, € 15,-. Verkrijgbaar bij het secretariaat van het generaal bestuur van Fraters CMM, Gasthuisring 54, 5041 DT Tilburg, generalboard@cmmbrothers.nl.
Frater Wim Verschuren met zijn boek.
17
X
Korte berichten
Masterclass Vincentiaans leiderschap
Frater Broer Huitema CMM met Patrick Murphy CM, van DePaul University, gastdocent bij de masterclass in Kloosterhotel ZIN in Vught.
In het najaar van 2016 werd voor het eerst in Nederland de masterclass ‘Inspireren en Dienen - leergang sociaal-spiritueel leiderschap’ gehouden. De organisatie was in handen van het Vincent de Paul Center Nederland in samenwerking met de DePaul University in Chicago (Verenigde Staten). Frater Broer Huitema is bestuurslid en tevens een van de initiatiefnemers van de masterclass. Hiermee wil het Vincent de Paul Center Nederland bijdragen aan de ontwikkeling van de mogelijkheden die de Vincentiaanse traditie biedt voor een eigentijdse benadering van ‘dienend leiderschap’. Deelnemers verdiepen hun persoonlijke spiritualiteit en leren dit leiderschap concreet te vertalen in hun eigen professionele en sociale context om van daaruit bij te dragen aan de kwaliteit van de samenleving als geheel. Na een evaluatie is besloten om in 2018 door te gaan met de masterclass. Meer informatie hierover zal te zijner tijd bekend worden.
Raadsel verhuisbericht opgelost In Fraters CMM 1/17/ stond bij het artikel ‘Inventarisatie CMM-erfgoed’ een foto van een getekend ‘verhuisbericht’ uit omstreeks 1935, gesigneerd door Leo van Grinsven. Daarbij werd vermeld dat niet achterhaald kon worden op welk fraterhuis het bericht betrekking heeft. Het raadsel is inmiddels opgelost. Frater Frans van Pinxteren liet weten dat de tekening de verhuizing verbeeldt van de fraters van het fraterhuis aan de Papenhulst in ’s-Hertogenbosch naar het fraterhuis aan de Sonniusstraat in diezelfde stad.
‘Ik ben van boom roos vis’ Begin 2017 verscheen bij uitgeverij Zwijsen een rijk geïllustreerd boek over de historie van de methode ‘Veilig leren lezen’, getiteld: Ik ben van boom, roos, vis over leren lezen. De afgelopen vijftig jaar hebben bijna tien miljoen kinderen leren lezen met deze methode, die vroeger begon met de woorden ‘boom, roos, vis’. De leesmethode werd in 1958 ontwikkeld door frater Caesarius Mommers en andere fraters CMM. In het boek schetst Ger Janssen de geschiedenis van het leesonderwijs in de twintigste en eenentwintigste eeuw aan de hand van deze methode en belangrijke voorlopers. Het is geïllustreerd met afbeeldingen van klassieke en moderne wandplaten, leesboekjes en andere leermiddelen, die samen een goed tijdsbeeld geven. Ger Janssen, Ik ben van boom, roos, vis - over leren lezen, Uitgeverij Zwijsen, Tilburg 2017, 255, pagina’s, € 29,95. Verkrijgbaar in de boekhandel en te bestellen op de website www.zwijsen.nl. 18
‘Zie mijn mensen’
‘Een glimlach als medicijn’ Barmhartigheid en broederschap zijn de twee kernbegrippen in het charisma van de Fraters CMM. Mooie woorden. Maar wat komt daarvan tot uitdrukking in het gewone dagelijks leven van fraters? Dat wordt belicht in deze rubriek ‘Zie mijn mensen’ (naar Matteüs 9,35-38).
Frater Marius Korebima werkt als verpleegkundige in de polikliniek van de fraters in Ge’tengan, Indonesië. Hij probeert elke dag een goede verpleegkundige te zijn, niet alleen voor zijn patiënten, maar ook voor hun families. Hij luistert naar hun verhalen en probeert zo goed mogelijk hun vragen te beantwoorden. “Ik luister aandachtig en geef ze een glimlach.” Dat laatste is belangrijk, want, zo vertelt frater Marius, “vaak zeggen mensen dat op het moment dat ze mijn glimlach zagen, ze zich al wat beter voelden. Nog voordat ze medicijnen hadden gekregen. Een glimlach is een efficiënt medicijn!” Frater Marius vindt het belangrijk medicatie toe te dienen met persoonlijke aandacht. Daarom neemt hij altijd de tijd om mensen welkom te heten, en zorgt hij ervoor dat ze zich op hun gemak voelen. In een eerste gesprek met patiënten maakt hij vaak een grapje, hij laat mensen lachen zodat ze ontspannen het onderzoek ingaan. De bloeddruk en temperatuur worden gemeten, de hartslag en ademhaling gecontroleerd, en als de diagnose om medicatie vraagt, dan krijgt de patiënt die mee voor enkele dagen. Frater Marius vraagt de patiënt daarna terug te komen, om te zien hoe het met hem of haar gaat. “Door persoonlijke communicatie en betrokkenheid voelen de zieken en hun gezinnen zich prettig. En iemand die zich prettig voelt wordt gewoon sneller beter”, zegt hij. Frater Marius realiseert zich dat hij nooit alleen werkt. Ooit had hij iemand onder behandeling die bijna dood was vanwege ernstige uitdroging. Toen hij vier flessen intraveneuze vloeistof had gegeven, kon de patiënt zijn ogen weer openen, de hartslag werd sterker en de bloeddruk nam toe. Niet alleen de patiënt was blij en dankbaar. Frater Marius was dat ook. Hij voelde dat God hem genadig was, omdat hij het leven van deze man had mogen redden.
Frater Marius Korebima aan het werk.
Nathalie Bastiaansen
19
In verhouding tot de grote behoeften overal om ons heen is wat wij als kleine gemeenschap kunnen doen maar weinig. Daarom past ons allen bescheidenheid. (uit de leefregel van de Fraters CMM)
Blad van de Congregatie van de Fraters van Onze Lieve Vrouw, Moeder van Barmhartigheid