OVER DE RING - BOEK 10 - RINGTHERAPIE

over de ring EPILOOG

RINGTHERAPIE

epiloog

Sinds januari 2016 wordt de leefbaarheid van de Antwerpse Ring onderzochtin het project OVER DE RING. In september 2017 werd het team van de intendant versterkt door vijf andere ontwerpconsortia, om eerste fase leefbaarheidsprojecten over en rondom de Ring te definiĂŤren en uit te werken. Voorliggend document vormt deel van de rapportage van het OVER DE RING proces.

Boek 1, finale aanbevelingen, geeft een synthese van de resultaten,opgebouwd rond het beleidsadvies van de intendant aan de overheden, voor de selectie van eerste fase investeringen; Boeken 2 tot en met 7 tonen de ontwerpen die gemaakt werden voor de ringzone, opgedeeld over zes segmenten; Boek 8 bundelt de diverse technische evaluaties: leefbaarheid, MKBA, draagvlak en ruimtelijke kwaliteit; Boek 9 geeft een overzicht van de rol van participatie tijdens het ontwerp.

Afsluitend is er een epiloog over de procesmatige aanpak van het intendantschap: de Ringtherapie.

TEAM VAN DE INTENDANT

ORG urbanism, ARUP, Common Ground, DELTARES Dit is de epiloog.

6

EPILOOG

EPILOOG

7

RINGTHERAPIE Doorheen het participatietraject lag de nadruk sterk op het delen van ideeën, op het uitwisselen van feitelijke informatie tussen de burgers en de ontwerpgemeenschap. Dat bracht sprankelende inzichten aan het licht. Doorheen dat traject werd vaak aangevoeld: mensen die participeren dragen niet alleen veel kennis in zich, maar ook veel sterke emoties. Een vraag drong zich op: hoe kunnen die emoties — vaak de fundamenten van het handelen — worden meegenomen in het eindrapport?

Ringtherapie: een gratis consultatie Uit die vraag groeide het idee om tijdens de Ringdagen eind mei Ringtherapie aan te bieden: een gratis consultatie over eventuele onverwerkte trauma’s uit het verleden, over bezorgdheden en frustraties in het heden, over angsten en onzekerheden voor de toekomst. En uiteraard kon het ook gaan over hoop, verlangens en dromen.

Het concept van Ringtherapie — dat met humor en relativeringsvermogen werd gepresenteerd — werkte. Bezoekers van de Ringdagen vonden in groten getale hun weg naar de sofa van de Ringtherapeut. In eerste instantie was het vooral de bedoeling om deze dienst aan burgers aan te bieden, maar al snel bleek dat ook onder politici, medewerkers van de verschillende burgerbewegingen en mensen van de ontwerpteams veel behoefte was aan Ringtherapie. Vanuit een pragmatische ingesteldheid werd ook op hun vraag ingegaan

een klein ritueeltje van gemaakt, om spanning op te bouwen en zo adrenaline door hun lijf te doen stromen. Dat scherpte de aandacht en concentratie en zo startte elke patiënt alert aan het gesprek.

Doorheen de 61 consultaties stond actief luisteren centraal. Zo ontstond een caleidoscopisch beeld van de collectieve intelligentie en het collectieve buikgevoel. Af en toe tastte de Ringtherapeut met ietwat uitdagende vragen dieper door naar onbenoemde gevoelens of onuitgesproken gedachten. Zo werden fundamentele drijfveren en sluimerende inzichten onder woorden gebracht.

Voor bezoekers die geen zin hadden in een gesprek, werden twee andere mogelijkheden voorzien om gevoelens te delen: mensen konden boodschappen voor toekomstige generaties achterlaten in een tijdscapsule, en er was een doofpot voorzien, waarin mensen traumatische ervaringen konden stoppen, ter rituele verbranding.

Actief luisteren Om patiënten op hun gemak te stellen, liet de Ringtherapeut patiënten zelf het onderwerp van gesprek bepalen. Daartoe reikte de Ringtherapeut iedere patiënt vijf thema’s aan: verleden, heden, toekomst, drijfveren en inzichten. Vervolgens kregen ze een glazen bokaal voorgeschoteld, vol vragen over het thema van hun keuze. Hier werd

Kortom: Ringtherapie was in de eerste plaats een open uitnodiging, een aanknopingspunt voor een gesprek mens tot mens, over de gedachten en gevoelens die op dat moment door geest en lichaam stroomden. En dat werkte wonderwel.

De Ringtherapeut stelde vast: bezoekers van de Ringdagen wisten niet alleen veel, ze voelen ook enorm veel.

Een lexicon Doorheen de gesprekken kwamen veel verschillende onderwerpen ter sprake. Heel veel. De enige mogelijke kapstok om dit geheel van gesprekken, indrukken, emoties en sferen te structuren bleek de taal zelf te zijn. Daarom werd gekozen voor een wetenschappelijk volstrekt onverantwoorde presentatievorm: een lexicon, waarbij uitspraken en observatie relatief willekeurig naast elkaar werden gemonteerd.

Woorden worden zo ten tonele gevoerd als toegangspoorten, waarachter verschillende betekeniswerelden schuilgaan. Zo ontstaat een

caleidoscopisch, veelstemmig beeld van de collectieve intelligentie. De doorverwijzingen die aan het einde van sommige lemma’s zijn opgenomen, duiden op rode draden die doorheen het geheel lopen.

Tot slot, nog een waarschuwing: de Ringtherapeut zou het — ook voor de gezondheid van de lezer — niet aanbevelen om alle lemma’s in alfabetische volgorde te lezen. Grasduinen in het woordenboek is dan weer wel aangeraden.

54

EVALUATIEPROCES

DIAGNOSE: EEN LEXICON

A ALGEMEEN BELANG — Hella Rogiers (42), directeur van Common Ground, die het participatietraject in goede banen leidde: ‘Ik wil de krachten ondersteunen die het algemene belang verdedigen.’ Zie ook: betrokkenheid, enthousiasme, inspraak, Mattheuseffect, intendantschap, koehandel, lasten en lusten, participatie, referentiekader, spilfiguur.

B

daar niet gelukkig van worden. Van beton krijg je geen energie, dat leeft niet. Mensen hebben verbinding met de natuur nodig.’

BETROKKENHEID — Bert Claes (37), projectleider bij AG Vespa: ‘Er zijn 500.000 Antwerpenaren.

Hoeveel van hen bereiken we met de Ringdagen?

Niet iedereen is met dit thema bezig. Dat moet ook niet. De hang naar complete representativiteit is onmogelijk te realiseren. Maar iedereen die wil, kan betrokken worden. Iedereen die wil deelnemen, kan dat doen.’

BESLISSINGSPROCEDURE — Voor veel bezoekers was het niet geheel duidelijk hoe de beslissing zou worden genomen over welke projecten eerst aangevat worden. Twee burgers lieten goede raad optekenen en formuleerden advies voor de dames en heren die de knopen doorhakken: 1. Koen (55), die in de Wetstraat woont, geeft aan: ‘Het is belangrijk om het participatieve in de praktijk te brengen, met concrete resultaten. Dan zouden we als maatschappij een grote stap voorwaarts zetten.’ 2. Kristof (38): ‘Bij beslissingen op dit niveau, van dit belang, van deze schaalgrootte, moeten mensen voelen: dit heeft toekomst. Met de €1,25 miljard die vandaag op tafel ligt moeten we de mensen iets geven waarmee mensen kunnen blijven dromen, zodat toekomstige generaties zeggen: we zien waar dit naartoe moet, maar het is nog niet af. Hier kunnen wij aan verderbouwen.’

BEZORGDHEID — De bezorgdheden kwamen in vele maten en gewichten. Een kleine greep uit het assortiment: 1. Kristin (40), mama van Mauro en Mateo, komt haar bezorgdheid delen. Terwijl haar kinderen op het grote tapijt van team West met autootjes spelen —vroooeeem! — vertelt ze: ‘Mijn jongste gaat naar school in de Kring. Die school ligt in de rode zone. Het is belangrijk dat die school prioriteit krijgt, voor de kinderen. Want ik ben bezorgd om de gezondheid van mijn kind. Onlangs zag ik op televisie een reportage waarin verteld werd dat er roetdeeltjes in de urine van kinderen werden gevonden. 2. Ingrid (58) is bezorgd dat nieuwe hoogbouw het sociale weefsel gaat aantasten: ‘We willen ‘geen muren tussen buren’. We willen die hoogbouw niet. En de ontwerpers zeggen dan: er komen cafés en restaurants. Maar we hebben genoeg

BETON — Michelle (28), professionele onthaalmedewerker die tijdelijk ingeschakeld werd voor de Ringdagen, bekeek de plannen met een frisse blik: ‘Alles voelt nog heel onzeker.

Je weet niet welke projecten uitgevoerd zullen worden. Maar ik zie veel groen. Dat is belangrijk.

Als we ons alleen met beton omringen, gaan we

gezellige cafés in de buurt, op de Dageraadplaats, bijvoorbeeld.’ 3. Chris (52), heeft twee kinderen die in de stad studeren, woont zelf in Gierle, en staat steeds in de file wanneer ze naar Antwerpen komt: ‘Als deze plannen ooit doorgaan, dan is dat fantastisch. Ik ben enthousiast, maar ook bezorgd: is dit meer dan gewoon gepraat?’ 4. Remy (70), burger uit Zwijndrecht, wijst op de

EVALUATIEPROCES

voorwaardelijkheid van de plannen: ‘Mijn bezorgdheid is dat je hier heel vaak hoort: ‘waarschijnlijk’, of ‘we denken dat’, of ‘we proberen’. Die bezorgdheid zit op het randje van wantrouwen. Want ze zijn al tien jaar bezig, en er is nog niets gebeurd. Ik zie nog zo de plannen van de Wapper die werden voorgesteld in de stadsfeestzaal. Maar nu lijkt het wel in gang gezet. Wie gaat dat wantrouwen wegnemen, en op welke manier?’

BLINDENSTOK — Mensen met een beperking leken ondervertegenwoordigd op de Ringdagen. Inge (50), een dame die met een grote zonnebril en een blindenstok de expo binnenwandelde, vertelde: ‘Ik vraag me af: hoe geraak ik van de buurt van de expo, waar mijn ouders wonen, naar de Markgraevelei, waar het heropleidingscentrum voor blinden en slechtzienden is? En is er rekening gehouden met mensen met een visuele beperking? Zijn er geleidelijnen bij oversteekplaatsen en aan lichten? Als er groen komt, zullen ze dan de struiken goed snoeien en de paden vrijhouden?

En de verkeersborden hoog genoeg hangen?

Want ik kan met mijn stok wel voelen waar ze staan, maar als ze te laag hangen, loop ik tegen het bord. En ik ben ook bezorgd om de veiligheid: met die elektrische auto’s, en moto’s, en bussen, dat is ook gevaarlijk. Die hoor ik niet komen. Kunnen we het verkeer voor voetgangers goed scheiden van het andere verkeer?’

55

is volgens mij totaal niet met dit project bezig.

Die zijn bezig met brood op de plank te krijgen en dagelijks gedoe. En veel mensen uit de allochtone gemeenschap denken: ‘dat wordt door de groten beslist.’ 3. Kristof (38) inwoner van Borgerhout: ‘Bij een heel groot deel van de bevolking leeft dit project niet. Zij zijn er niet mee bezig. En dat is te begrijpen. Het is complex.

Het is nog ver weg. Daarom heb ik op een straatfeest zelf een infostandje ingericht. Eigenlijk vooral uit frustratie dat bepaalde doelgroepen niet betrokken geraken. En dat is zo belangrijk: eindelijk hebben we in ons leven de kans om op een grootschalige manier onze leefomgeving vorm te geven. Door die mensen te informeren heb ik misschien een klein zaadje geplant, maar er is geen vervolgtraject voor hen. En dat is jammer.’

4. Yanic (21), student stedenbouw, merkte op: ‘Er zijn hier weinig mensen van mijn leeftijd.

Kunnen we niet via scholen, jeugdverenigingen of jeugdhuizen proberen om hen te betrekken. Dit is een toekomstgericht project, en de jongeren van vandaag zullen het langst leven in de stad die we vandaag bouwen.’

C CATHARSIS — Datgene waar iedereen reikhalzend naar uitkijkt.

BRUGFUNCTIE — Opvallend is ook dat een aantal burgers zelf een initiatief nam om anderen te informeren, en zo een brugfunctie opnamen: 1. Rina (72), een vrouw die heel haar leven als architecte heeft gewerkt, nam initiatief: ‘Door de inspraakmogelijkheden hebben de mensen de kans gehad om zich te laten horen. Dat is zeker positief. Er is ruimte gemaakt voor een

COLLECTIEVE INTELLIGENTIE — Twee uitspraken over het collectieve denken over de Ring: 1. Koen Kennis (51), Schepen voor mobiliteit, was een van de eersten die een beroep deed op een gratis consultatie. ‘De voorbije jaren is er enorm veel veranderd. De technische profielen hebben een openheid ontwikkeld voor wat er leeft in de stad.

Ze luisteren. En de idealistische mensen en zij die emotioneel erg betrokken zijn, hebben het

voortschrijdende evolutie in de geesten. Maar ook niet helemaal. Sommige mensen zijn onvoldoende geïnformeerd. Daarom ben ik zelf ook actief anderen gaan informeren. Zo kunnen we samen bouwen aan de samenleving.’

2. Touria (45) bezocht de Ringdagen en geeft als brugfiguur informatie door naar mensen van haar wijk: ‘De allochtone gemeenschap

technische in rekening leren brengen. 2. Bert Claes (37), projectleider bij AG Vespa, komt op zijn vrije dag langs op de Ringdagen. Met zijn dochtertje op de schoot volgt hij Ringtherapie: ‘Er is zeker geen gigantische rimpel ontstaan bij iedereen, maar wel bij bepaalde delen van de gemeenschap. Veel mensen zijn anders gaan kijken naar de stedelijke ruimte en naar de processen om die vorm te

56

geven. De verschillende betrokken partijen hebben begrip gekregen voor elkaar. En respect. Er was veel wederzijds leren.’ Zie ook: betrokkenheid, participatie.

COMPRESSIEKAMER —Matthias Blondia en Sanne Peeters: ‘Dit samenwerkingsproces voelde soms als een compressiekamer. Misschien was die constante druk wel een cruciale randvoorwaarde voor het succes. De intensiteit van dit proces heeft veel vertrouwen geschept. Bijna iedereen ging over zijn of haar limiet. Dat ging niet anders.

Maar dit is niet iets dat je binnen de kantooruren kunt doen. Je kon op een vergadering niet zeggen: ‘het is vier uur, ik ga naar huis.’ Je kon niet stoppen, want je voelde je een onderdeel van een machine die continu in beweging was, ook ’s avonds en ’s nachts.’ Zie ook: teaming.

CONFLICT — ‘Conflict is betrokkenheid’, liet iemand optekenen. Zie ook: betrokkenheid.

D DOCTORAAT — Een aantal elementen die tijdens de Ringtherapie opdoken, verdienen nader onderzoek. Zie ook: koehandel, spilfiguur, kennisontwikkeling, zwarte jurk.

DOOFPOT — In de doofpot die op de Ringdagen stond, konden bezoekers traumatische ervaringen ter rituele verbranding achterlaten. Na 5 Ringdagen werden welgeteld 10 documenten aangetroffen. Daarin werd o.a. (1) een verband gelegd tussen fietsen in de stad en zelfmoord, (2) gewag gemaakt van claustrofobische ervaringen in tunnels, (3) een nachtmerrie van een stad vol auto’s beschreven en (4) een pijnlijke kreet geslaakt over het gebrek aan inspraak bij vorige stadsontwikkelingsprojecten. Alle documenten die bestemd waren voor de doofpot werden in de nacht van 11 op 12 juni 2018 om 01u01 op een plek met panoramisch uitzicht over de Ringzone ritueel verbrand. Zie ook: inspraak.

DRAMAQUEEN — Een geanonimiseerde uitspraak: ‘Het is nog te vroeg om trots te zijn, er is nog teveel

EVALUATIEPROCES

dagelijks drama.’ Zie ook: humor.

DROOM — Anne (13) loopt wat verloren in de gangen van deSingel terwijl haar moeder de expo bezoekt. Ze is nog wat jong voor therapie, toch startte ze een gesprek. Daarbij vertelde ze: ‘Wij hebben thuis een fijnstofmeter, die mag normaal tot 7000 gaan. Maar het is nu 30000, ofzo. Eerst dachten we dat de fijnstofmeter kapot was. Maar dat was niet. Het getal klopte wel. Mijn grootste droom? Dat die fijnstofmeter terug op 7000 staat.

Dan kunnen mensen langer leven.’

E EMOTIE — Op vijf dagen tijd is zowat elke denkbare menselijke emotie de revue gepasseerd.

‘Een heftige emotie kan een alarmbel zijn’, vertelt Bert De Bondt van MOW Vlaanderen. ‘Vergelijk het met het gehuil van een kind: als ouder hoor je meteen of je kind aandacht vraagt voor een klein ongemak; of je kind echt pijn heeft. Dan heeft het gehuil een andere toon. Dat is met de emoties in dit proces eigenlijk ook zo. Je moet daar een onderscheid in maken. Maar zeg nu niet dat ik de burgerbewegingen huilbaby’s noem, hé.’ Zie ook: bezorgdheid, energie, engagement, enthousiasme, fier, nieuwgierigheid, onbegrip, ongeloof, onzekerheid, positiviteit, schuldgevoel, stress, tederheid, trots, tirade, vermoeidheid, vertrouwen, verontwaardiging, verwarring, wantrouwen, woede.

ENERGIE —Samen aan de Ring bouwen kan energie geven. Peter Vermeulen formuleert het zo: ‘Die dynamiek van zoveel mensen die samen een heel helder beeld, een helder pad voor de toekomst in de wereld zetten, dat geeft energie.’

ENGAGEMENT — Opvallend veel bezoekers verwijzen naar redenen die zichzelf overstijgen, wanneer gepolst wordt naar hun drijfveren. Twee voorbeelden: 1. Bernt (25), student stedenbouw: ‘Weet je, eerst studeerde ik interieur. Dit project is een perfect voorbeeld van de reden waarom ik stedenbouw ben gaan studeren: om een positieve impact te hebben op de samenleving.’ 2. Ingrid (55), inwoner van 2060: ‘Ik ben hier omdat ik een

EVALUATIEPROCES

leefbare stad wil, een stad waar ik kan ademen, waar mijn twee dochters kunnen ademen. Want dit project gaat ook over hun toekomst. Mijn drijfveer is dus het bouwen aan een betere stad.’

ENTHOUSIASME — Voor het definiëren van ‘enthousiasme’ werd beroep gedaan op twee verschillende experts: een bijzonder enthousiaste man en een bijzonder intelligente jongedame.

1. Jan Van Rensbergen, CEO BAM: ‘Ik voel veel enthousiasme. Niet alleen voor de plannen als dusdanig, maar ook voor de manier waarop ze tot stand zijn gekomen. Dit is een proces van cocreatie geweest, verder dan gewoon participatie.

We zijn voorbij het informerende gegaan. Dat heb ik ervaren op werkbanken en debatten. De inzichten die daar naar boven kwamen, toonden me dat de dingen soms te eenzijdig benaderd werden. We hebben dat geleerd, doordat we zelf bevraagd werden op onze oplossing. Daar word ik warm van. Van te kunnen zeggen wat er op ons hart ligt. Want zo werd ook verbazend snel duidelijk dat we eigenlijk hetzelfde willen.

Dat we gedeelde drijfveren hebben. Wanneer je mensen bevraagt op hun fundamentele drijfveren ontstaat connectie. Je voelt wat er in de buik van de Antwerpenaar leeft: bezorgdheid om de luchtkwaliteit en onveiligheid.’ 2. Anna (14), het nichtje van de intendant dat in het derde middelbaar zit en klasgenoten probeert te overtuigen om Latijn te blijven doen, verklapt de sleutel tot het doorgeven van enthousiasme: ‘Veel klasgenoten hebben hier nog nooit over gehoord. Het interesseert de mensen van mijn leeftijd niet zo. Maar Alexander is mijn nonkel, dus ben ik ook hier. Het is wel overweldigend, al die informatie. Wat is de sleutel tot het overbrengen van enthousiasme? Het is gemakkelijker met een grote groep dan alleen, je moet zelf goed geïnformeerd zijn én je mag nooit opgeven.’

57

F FIER — Peter Vermeulen, de man die Ringland op een bierkaartje zette, kreeg door het toeval een papiertje toebedeeld met daarop de vraag van wie hij voor het eerst hoorde van de plannen voor de overkapping. Het antwoord: ‘Ik hoorde voor het eerst van het idee voor de overkapping van Manu Claeys. Ik vond dat een sympathiek idee, maar naïef. Hoeveel geld zou het wel niet kosten? Maar op een tunnelcongres een paar jaar later zag ik het voorbeeld van Madrid. ‘Als het daar kan, dan hier ook’, dacht ik.’ De vraag of hij nu trots is op de hoge vlucht die het idee onder zijn vleugels nam, ontlokte een glimlach die sneller was dan zijn gedachten. Dat onbewaakt moment definieerde fierheid. Daarna knikt hij: ‘Uiteraard ben ik fier dat ik een idee in de wereld heb gezet dat zoveel weerklank krijgt. Dat geeft het gevoel met iets relevant bezig te zijn.’ De 600 vrijwilligers en 25.000 volgers op sociale media stralen in meer of mindere mate hetzelfde soort fierheid uit. Zie ook: emotie.

FINANCIERING — Vincent (44), werkte twintig jaar bij een bank en vertelt: ‘Voor mij gaat dit niet over het traject of de architectuur, ik bekijk dit met een economische en financiële blik. Mijn grootste bezorgdheid? Dit project niet alleen met rekeningrijden betalen. De openbare weg is van iedereen, iedereen moet die vrij kunnen gebruiken. Als we dit gefaseerd financieel kunnen uitvoeren, is het haalbaar. Daar kan je trouwens ook burgers voor aanspreken. Bij een publiekprivate samenwerking krijgen de partners een rendement van 3%. Ik wil dat als burger ook. Ik wil hier als burger mee in kunnen investeren.

Ik wil een deel van mijn centen hier ook in kunnen steken. Daarom ben ik ook voorstander van een hypertransparante financiering. Voor mij moet het debat dus gaan over financiering.

Dat werpt ook andere vragen op, bijvoorbeeld: wat als de elektrische auto’s op massale schaal ingang vinden? Dan daalt het rendement van deze investering.’

EVALUATIEPROCES

59

G GEHEEL — Valerie (33) en Ruben (36), een koppel uit Zurenborg, formuleert het als volgt: ‘Over het algemeen hebben we een goed gevoel bij de plannen. Dit is een groots project: het is een uitdaging, en niet alles zal verwezenlijkt worden. De vraag die wij ons stellen is dus: zal het geheel kloppen?’

GELD — Er zijn verschillende visies op geld. Ook in dit traject. Een paar uitspraken over dit thema: 1. Hilde (62) en Greet (64): ‘De plannen die hier liggen zullen niet uitgevoerd worden. Ze gaan Oosterweel bouwen, en dan is het geld op.’

2. Ralph (44): ‘Ik geloof in het slagen van dit project, maar ik vrees dat er een tekort aan financiering zal zijn om het helemaal te bouwen. Al zou het natuurlijk fantastisch zijn als het in zijn geheel gebouwd wordt. Mensen krijgen in dit project namelijk de centrale plaats, en niet het verkeer.

Dat staat ten dienste van de mensen. Mijn hoop is dat het centraal zetten van mensen — wat de essentie van het project is — overeind blijft.’

GENERATIE — Pieter (27): ‘Mijn generatie beseft ook: de auto hoort eigenlijk niet in de stad. Wij hebben geen auto, maar gebruiken deelwagens wanneer het niet anders kan, bijvoorbeeld bij lange verplaatsingen of bij een verhuis.’ Zie ook: rolstoel.

GESLAAGD — Van alle vragen die mensen voor de voeten kregen geworpen, leverde de vraag ‘wanneer is dit project voor u geslaagd?’ misschien wel de meest uiteenlopende antwoorden op. Een greep uit het aanbod: 1. Christine (65): ‘We weten allemaal hoe we willen wonen: groen, rustig en met winkeltjes. Waarom bouwen we dat niet gewoon?’ 2. Karolien (24) en Jana (23): ‘Als het om de overkapping gaat, dan is 50% toch het absolute minimum om van een geslaagd project te kunnen spreken.’ 3. Joris (59), neemt engagement op bij Ringland: ‘Voor mij is dit project geslaagd wanneer we een volledige overkapping kunnen realiseren, van de Kennedytunnel tot in Ekeren.’ 4. Ralph (44), ingenieur: ‘Als we twee of drie overkappingen kunnen realiseren, waar mensen ruimte krijgen en waar het verkeer wordt weggestopt, zou ik dat fantastisch vinden.’ 5. Hugo (62), komt voor

de derde keer naar de plannen kijken: ‘Als de afspraken van het Toekomstverbond worden nageleefd.’ 6. Joyce (30): ‘Als je het gevoel hebt dat je verder kunt, dat je in de juiste richting zit.’

H HUMOR — Sanne Peeters (30) van ORG definieerde het belang van humor: ‘Soms zitten mensen vastgeroest in hun denkpatronen. Dan moet je potten durven breken. Sommige karakters verstaan de kunst om humor en drama te combineren. Zij komen dan weg met straffe uitspraken. Maar die uitspraken blijven dan niet plakken, net door die grappige noot. Dat soort ijsbrekers zijn cruciaal geweest in dit proces.’ Zie ook: dramaqueen.

I ILLUSIE — Peter (50) inwoner Boonhoek: ‘Snappen ze niet dat wij helemaal geen behoefte hebben aan een verbinding tussen Luchtbal en Rietschoorvelden? Het ene is een sociale wijk, in de andere wonen tweeverdieners. Dat blijven twee verschillende werelden. En dat je door de wijken te verbinden die bevolkingsgroepen dichter bij elkaar brengt, dat is een illusie.’ Zie ook: algemeen belang, inspraak, verbinding.

INFORMATIE — Als algemene regel geldt: minder informatie, betekent minder controle. Dus ook meer onzekerheid, en meer weerstand. Zie ook: inspraak, nieuwsgierigheid.

INSPRAAK — Inspraak is een sleutelwoord in dit lexicon. Bezoekers van de Ringdagen verhouden zich daar op verschillende manieren toe. Drie uitspraken op een rij: iets filosofische, iets uit de dagelijkse praktijk en iets kritisch: 1. Joren (33), merkt op: ‘Ik heb het gevoel dat dit proces een succes is, omdat het zoveel in beweging zet. Het gebeurt zelden dat mensen collectief dromen

60

over de toekomst van hun stad.’ 2. Paul (56): ‘Als vrijwilliger zorgde ik er mee voor dat de ideeën van burgers bij de ontwerpers terecht kwamen.

Zo kon ik het ontwerp van dag tot dag mee zien groeien. Fantastisch!’ 3. Peter (50), een man die in Boonhoek woont: ‘Ik heb niet het gevoel inspraak te hebben gehad. We hebben nooit iets in de bus gekregen. Plots hing er een affiche bij de bakker, van een bezorgde medeburger die ook een Facebookgroep had opgericht. Ook ik ben bezorgd: gaat mijn woning waarde verliezen?

Op korte termijn gaat de kwaliteit van mijn woonomgeving sowieso achteruitgaan. En gaan de huizen niet kapot trillen door de werken?’ Zijn vrouw Inge vult aan: ‘Nadat ik lucht kreeg van de plannen, ben ik op internet informatie gaan zoeken. Ik zocht op ‘BAM’, ‘overkapping’, ‘Ringland’, ‘op- en afrit’. Ik heb een heel dag gezocht, maar er was online nergens informatie over de plannen te vinden. Nergens! Schandalig. Het is alsof ze de plannen willen verstoppen.’ Peter neemt opnieuw het woord: ‘Dit hele plan is puur theoretisch uitgedacht. De mevrouw die hier uitleg staat te geven, wil niet zeggen of ze ooit zelf in de wijken is komen kijken. Hoe kan dat? Daar ben ik nu echt verontwaardigd over. Zie ook: informatie.

INTEGREREND WERKEN — Jan Van Rensbergen, CEO van BAM: ‘De sleutel tot alles is anders omgaan met het publieke domein. Twee factoren zijn bepalend voor het slagen van dit project: (1) co-creatie met de burgers, (2) het maken van transversale verbindingen binnen de verkokerde Vlaamse overheid, waardoor de behoefte van de burger centraal komt te staan. Zowel bij die cocreatie als bij het bestrijden van de verkokering is integrerend werken enorm belangrijk. Door samen te werken maken we een creatieve energie vrij, en zo komen we samen tot resultaat.’

INTENDANTSCHAP — Een bijzonder dure vorm van collectieve Ringtherapie, die nodig was om collectieve trauma’s uit het verleden te verwerken.

En ook datgene wat binnen vijftig jaar wel eens zou kunnen worden aangewezen als de katalysator voor het groeien en openbloeien van de stad Antwerpen, én de omliggende regio. Zie ook: Ringtherapie.

EVALUATIEPROCES

EVALUATIEPROCES

K

L

KANSARM —Sander (19), die chiroleider is en in Merksem in de jeugdraad zit: ‘Er zijn mensen die schrik hebben dat het niet gaat klikken tussen Distelhoek, waar de goede verdieners wonen, en de Luchtbal, wat eerder bij Antwerpen hoort. Maar mensen moeten elkaar kunnen ontmoeten. Ook binnen de scouts en de chiro. De diversiteitsbemiddelaar stuurt soms kansarme kinderen naar onze groep. Zo ontstaat er meer diversiteit in de blanke groepen. Het is jammer dat kinderen zich vandaag verbazen over het feit dat er een zwart kindje in de groep zit. Het zou beter gemengd zijn. Kinderen die met elkaar spelen, leren van elkaar. Ze leren van de verschillen in cultuur en geloof. Dat zorgt voor meer verdraagzaamheid, van allebei de partijen. En zo zetten we stereotype beelden aan de kant.’ Zie ook: inspraak, verbinding, xenofobie.

LANDMARK — Bernard (64) en Marleen (62), komen vanuit Keerbergen naar de plannen kijken: ‘Wij hebben het gevoel dat er in deze plannen een landmark ontbreekt. Het mag creatiever, gekker, zotter op vlak van design. Dit zijn brave plannen, typisch Belgisch: een eyecatcher — zoals bijvoorbeeld het operahuis in Sydney — is er niet. En pas op: dat gebouw moet niet van een buitenlandse sterarchitect zijn. Maar het extra vonkje ontbreekt nog. Er is geen enkele plek die de aandacht fixeert, die een boost geeft. We missen een plek die het de moeite maakt om op zondagmiddag naar de stad te komen’

KLEINE LETTERTJES — Wie slim is, leest alle kleine lettertjes.

KOEHANDEL — ‘Dit hele participatietraject is een koehandel’, fluisteren sommige figuren in de wandelgangen. Zie ook: doctoraat.

KORTZICHTIG — ‘Er zijn veel mensen die opkijken tegen de werken. Dat vinden we nogal kortzichtig’, vertellen Veerle (39) en Katrijn (38), collega’s van school in Luchtbal.

KUTWAGEN — Sasha (23) loopt onderweg naar een repetitie op blote voeten door de gang van deSingel, houdt toch even halt — ‘Hé, Ringtherapie?’

— en gooit met een zware Nederlandse tongval haar mening op tafel. ‘Vijf jaar geleden, toen ik uit Nederland kwam om hier in Antwerpen op het Conservatorium te studeren, hoorde ik voor het eerst over de plannen. Meer groen, dat is een goed idee. Daar is veel behoefte aan, dat hoor ik ook in mijn omgeving. Tegen files aankijken vind ik trouwens deprimerend. Ik kan me heel goed voorstellen dat al die eenlingen zo in hun eentje in zo’n vervuilende kutwagen zitten. Zielig, toch?

In Nederland rijden de treinen tot één uur ’s nachts.

Dat zouden ze hier ook moeten doen.’ Dan springt ze recht en holt ze verder naar haar repetitie.

LASTEN EN LUSTEN — An (39), bewoner van Rietschoorvelden, kwam samen met een aantal buren naar de Ringdagen om het ongenoegen te uiten, en ze deden dat nogal heftig. Het concept Ringtherapie lachte ze weg, maar ze was wel bereid tot een gesprek: ‘Er is een eerlijke verdeling nodig van de lusten en de lasten. De verbetering van de leefbaarheid van de stad is nodig, maar het grote plan mag niet ten koste gaan van de leefbaarheid van één wijk.’ De vrouw vertelde dat de groene berm voor haar huis zal verdwijnen en dat er een werfzone zal komen voor de bouw van Oosterweel. Daar is ze, zacht gezegd, bijzonder misnoegd over. ‘Toen ik mijn huis kocht werd er beloofd dat er nooit aan de groene zone voor mijn deur geraakt zou worden. Nu hoor ik dat de speeltuin verdwijnt en in een werfzone verandert. Mijn zoon is vandaag 10 jaar oud. Na de werken is hij 17, dan is hij te oud om daar te spelen.

Ze rammen dat plan gewoon in uw strot.’ Zie ook: inspraak.

M MATTHEUSEFFECT — Hella Rogiers (42): ‘Het risico bestaat dat zij die het al relatief goed hebben, hier op de Ringdagen hun eigen belangen komen verdedigen, en het daardoor nog beter krijgen. Er zijn een aantal mechanismen om

61

dat te voorkomen: we stapten zelf naar de mensen die niet spontaan deelnemen aan dit soort trajecten. En, eerlijk toegegeven: soms was dat een ontnuchterende ervaring. Sommige mensen kwamen uit de lucht vallen. Dat toont hoe groot de kloof is. Hoe groot het verschil is in de mate waarin mensen participeren. Als ik bij die vaststelling iets voel, dan is dat niet naar de mensen die weinig participeren toe, maar vooral naar de andere kant toe, naar de mensen die wel participeren. Zij kunnen verschillende houdingen aannemen. Ofwel een egocentrische, waarbij ze vooral hun eigen belangen verdedigen; of ze kunnen vanuit hun engagement het algemene belang verdedigen.’ Zie ook: algemeen belang, inspraak, participatie MENSELIJK KAPITAAL — ‘Er is een spanningsveld: enerzijds hebben mensen die de voorbije jaren nauw betrokken waren bij dit proces rust nodig.

Op sommige momenten lag de druk enorm hoog. Anderzijds is die druk nodig om het proces te laten lopen. Misschien is er een verversing nodig van het menselijk kapitaal? Maar dan sta je voor twee belangrijke uitdagingen: hoe ga je de kennisoverdracht realiseren, en hoe ga je netwerken doorgeven?’, liet Matthias Blondia optekenen.

MENTALITEITSWIJZIGING — Jelle (48) is inwoner van Zurenborg en huivert van de manier waarop de ontwikkeling van Post X heeft plaatsgevonden.

De logica van het bouwen van kantoorgebouwen dichtbij het station is duidelijk, maar ze heeft wel een vraag: ‘Je kan wel stationsbuurten ontwikkelen en stationsgebouwen uitbreiden, maar als niemand de trein neemt, zijn we daar niets mee. Wat met de mentaliteitswijziging die nodig is voor de modal shift?’

MINUSCUUL — Ronny (61), inwoner van Zwijndrecht, kwam aanzetten met een minuscuul knipsel uit de krant, van een paar vierkante centimeter groot, met daarop beperkte praktische informatie over de Ringdagen: ‘Er is te weinig reclame gemaakt. Ik had het in de gazet gelezen, maar daar stond niet bij waar het exact was. Er stond ook geen telefoonnummer bij in de gazet.

En de website? Niet iedereen zit online, hé.’

62

MOBILITEIT — Bert De Bondt, departement Mobiliteit en Openbare Werken van de Vlaamse Overheid: ‘Mobiliteit is een basisrecht. Iedereen heeft het recht op de mogelijkheid om van A naar B te gaan, én dat op een veilige manier te kunnen doen.’

MOGELIJKHEID — Bert De Bondt toont zich realistisch over onrealistische dromen: ‘De kans dat we iets gaan doen dat niet kan, is heel klein.’

N

EVALUATIEPROCES

en wanneer ik bijvoorbeeld niet tevreden was over het functioneren van de school van mijn kinderen, ging ik in het oudercomité. De drijfveer van mijn maatschappelijk engagement was vaak het bijsturen van verouderde structuren en die afstemmen op de huidige situatie. Als ik de plannen vandaag zie, heb ik een zeer goed gevoel. Er kwam een drama op ons af, dat hebben we in de loop van de voorbije tien jaar kunnen afwenden, net vanuit dat voortschrijdend inzicht.

Vandaag kan ik de plannen bekijken en ik ben tevreden met wat voorligt. Ik weet ook: ik zal het nooit gerealiseerd zien worden. Daar ben ik te oud voor. Maar daar heb ik vrede mee.’

NABIJHEID — Nabijheid is een sleutelwoord voor de graad van betrokkenheid. Hoe dichter mensen bij de kern van het proces zaten, hoe heftiger en intenser de emoties. Bij burgers lijkt de nabijheid van de Ring bij de plaats waar ze wonen dan weer bepalend voor de intensiteit van hun beleving.

NUANCE — Datgene wat in het heetst van de strijd soms verloren gaat.

NIE MOEIEN — Sommige mensen voelen weinig behoefte om actief te participeren en zijn vooral op zoek naar informatie. Zo vertelde Alfons (85), een inwoner van Luchtbal: ‘Ik wil mij nie komen moeien, maar ik ben graag op de hoogte. En ik wil dat ze zo rap mogelijk beginnen.’

ONBEGRIP — Ingrid (58), van de groep ‘Geen muren tussen buren’: ‘Wij hebben jaren geijverd voor groen tussen de twee bruggen aan Antwerpen-Berchem. Dat is gelukt. Kinderen hebben er een Toekomstbos geplant. Dat is erkend door Natuurpunt en het RUP. Politici spreken over waardevol groen. En toch willen ze nu dat groen opofferen voor de overkapping van de Ring. Op de plannen staat op de plek van het Toekomstbos hoogbouw ingetekend. Ik vind dat onbegrijpelijk.

Gaan we groen opofferen voor de overkapping van de Ring?’ Zie ook: ongeloof.

NIEMAND — In een flard van een gesprek waaide onderstaande uitspraak van een oudere man voorbij: ‘Houden ze wel rekening met de mobiliteitsnoden van de Antwerpenaren? Ik wil met de auto over de Ring vanuit Borgerhout naar Hoboken kunnen rijden, of naar Luchtbal.

Niemand moet mij zeggen wat ik moet doen.’

NIEUWSGIERIGHEID — Wim van Hees (77), bezieler van Ademloos: ‘Mijn basismotivatie was altijd nieuwsgierigheid. Ik ben in 2004 op Linkeroever komen wonen en ging jarenlang naar informatievergaderingen, gewoon, omdat ik benieuwd was. Daar stelde ik telkens opnieuw de vraag: ‘kunt u ons vertellen hoeveel vrachtwagens er door Linkeroever zullen rijden?’ Maar niemand kon of wou antwoorden. Dat gebrek aan klaarheid zette een evolutie naar wantrouwen in gang. En vanuit dat wantrouwen, vloeide actie voort. Ik ben altijd een ondernemer geweest

O

ONGELOOF — Ingrid (58): ‘Toen we de plannen zagen, vielen we bijna van onze stoel van ongeloof.

Dat mensen het bedenken om een groene zone die in het RUP als natuurgebied staat ingekleurd nu vol te bouwen. We hebben in geen tijd 2000 handtekeningen verzameld. En als het moet, verzamelen we er 10000. Iedereen waar we het aan vragen, is tegen de plannen. Ook de kinderen.

Zij willen hun Toekomstbos niet verloren zien gaan.

De kinderen willen zelf ook actie ondernemen. Je kan de jeugd niet iets voorhouden en het dan niet doen. Dat is onvoorstelbaar ongehoord.’ Zie ook: onbegrip.

EVALUATIEPROCES

ONZEKERHEID — ‘De cruciale vraag voor ons en onze collega’s is: moet onze school wel of niet verhuizen? Onze directeur zegt van niet, maar hier op de plannen die we hier zien, is de school wél verhuisd. Die onzekerheid weegt toch wat’, vertelden Veerle (39) en Katrijn (38), collega’s van een school op Luchtbal.

63

We brachten in dit proces overheden samen in configuraties die zelden plaatsvinden: de diensten mobiliteit en ruimtelijke planning bijvoorbeeld.

Soms werken die nog verkokerd. Door mensen rond dezelfde tafel samen te brengen, kunnen we anders aan stedenbouw gaan doen. En dat is mijn missie: Vlaanderen anders laten werken op zo’n project.’

2. Ralph (44), ingenieur: ‘Eerst was het moeilijk om die participatie toe te laten. Mensen grijpen in op je ideeën. Maar ze reiken vele goede dingen aan, vooral op vlak van leefbaarheid.’ 3. Anoniem: ‘Voor mij was dit geen co-creatie in de puurste vorm.

PARTICIPATIE — Participatie is een sleutelwoord Als je echte co-creatie wil, moet je ideeën laten uit dit traject. Ook hier blijkt dat verschillende opborrelen uit de groep. Maar de schaal is hier zo betrokkenen er op een andere manier naar kijken. groot en het project is zo complex, dat dit bijna Een aantal perspectieven naast elkaar: 1. Hella Rogiers, onmogelijk is. Ik vind dit eerder een evaluatie van Common Ground: ‘Mensen stappen hier in een burgers dan echte co-creatie. Soms ontstond er proces waarbij nog geen enkel plan op papier staat. bijvoorbeeld discussie over infrastructuur waar Ontwerpers spreken met buurtbewoners, nog voor ze geen inspraak op is. Wat gebeurt er met de vragen beginnen tekenen. Burgers worden heel vroeg in het van burgers die vanuit de ontwerpgemeenschap traject betrokken. Dat gaat in tegen de traditie die worden doorgeven aan BAM? Ik weet het niet.’ we hebben, maar door iedereen samen te brengen en aan joint fact finding te doen, komen krachtige ideeën naar boven. Ook bij overheden, trouwens.

P

64

EVALUATIEPROCES

PLOOIFIETS — Ook therapeuten zijn mensen van vlees en bloed. En hoewel bij dit soort figuren de verleiding soms groot is om te verdwijnen in gedachten en zich uit de wereld terug te trekken, zien zij zich ook genoodzaakt om soms huisbezoeken te doen. Daar moet de therapeut zich dan voor verplaatsen. Op een goede dag spoorde de Ringtherapeut daarom met een plooifiets onder de arm naar de Noorderkempen.

Dat gebeurde via de immer haperende verbinding naar Amsterdam. Die trein vertrok, tegen de logica van het mooiste station ter wereld in, niet ondergronds. In plaats van de tunnel naar het noorden van de stad te nemen, reed de trein via het Ringspoor. De ietwat verbouwereerd passeerde de Ringtherapeut zo voor het eerst in zijn leven door de verlaten stations Antwerpen-Oost en het overwoekerde perron van Antwerpen-Dam. Maar de therapeut bleef alert, en registreerde het gesprek dat zich naast hem ontvouwde. Het was een jong gezinnetje dat net een zondags bezoek aan de zoo had afgelegd en duidelijk voor het eerst met de trein naar Antwerpen kwam. Nadat het kind de giraffen tot zijn favoriete diersoort had verklaard, zei de moeder tegen de vader: ‘Goh, eigenlijk is dat toch gemakkelijk, zo met de trein naar de stad. Je moet niet naar parkeerplaats zoeken.’

een gegeven moment aan mijn bureau met het idee van de overkapping. Daar zijn we ’s avonds, na de uren, op blijven doordenken. Waar we op bleven hameren? Het moet iets positief zijn, iets optimistisch. Ik voelde het enorme potentieel van het idee — zo zot! Het heeft impact op zoveel mensen. En ik wist: dit is nodig, het is noodzaak.

De collectieve energie die de voorbije jaren is vrijgekomen heeft veel te maken met het potentieel van het project. Voor de allereerste keer werd in een concreet plan getoond, waar heel veel burgers zich in herkenden.’ Zie ook: collectieve intelligentie, verbinding.

POSITIVITEIT — Jeanne (61), burger uit Wilrijk die op Linkeroever komt kijken, vertelde: ‘Ik ben stervende. Dat is slecht nieuws, maar toch kom ik kijken. Dan kom ik nog eens buiten. En als ik dit zo zie dan denk ik: die intendant heeft goed mogen wroeten en sommige politici verdienen een klets onder hun gat. Maar ik verwacht wel dat alles goed uitdraait. Voor iedereen. En ja: er zullen altijd negatieve puntjes zijn. Maar sommige mensen zien het altijd negatief. Ikke nie. Ik probeer op het positieve te letten. Ik heb altijd zo graag geleefd.’

REFERENTIEKADER — Voor vele burgers die het engagement opnamen om samen met de ontwerpteams aan de slag te gaan, voelde dat als een positieve ervaring. Ook voor Joris (59), die in het segment Zuid-Oost actief was: ‘We kunnen uit dit project de les trekken dat burgerparticipatie mogelijk is, maar dat het niet eenvoudig is. De mensen van het ontwerpteam waren zeer open en hebben inbreng meegenomen. We zijn vroeg in het proces betrokken. We konden onze mening geven voor de plannen werden gemaakt.

Dat had ik nog nooit meegemaakt. Als burger kregen we uitleg over waterhuishouding en

POTENTIEEL — Sven Augusteyns (32), die mee zijn schouders onder Ringland zette, herinnert zich waarom hij enthousiast werd: ‘Toen ik architectuur studeerde, was het de tijd van de volksraadpleging.

Van de actiegroepen die voortdurend strijd voerden. Het voelde als een gevecht dat ver van mijn bed plaatsvond. Ik werd er niet door geraakt.

Het was een negatieve strijd en vaak te technisch.

Toen ik later bij Stramien werkte, stond Peter op

PLEZANT — Chris (52), woont in Gierle en heeft twee kinderen die in Antwerpen studeren. ‘Het is lastig om naar Antwerpen te komen, en dat zou niet zo mogen zijn. Het zou plezant moeten zijn.’

Zie ook: plooifiets, mobiliteit.

PRATEN — ‘Menselijke relaties zijn cruciaal geweest in dit proces: je moet met elkaar willen blijven praten’, dixit Koen Kennis. Zie ook: vertrouwen.

R

mobiliteitssystemen om zo ook echt mee na te kunnen denken. Mensen die het serieus menen, krijgen dus de nodige referentiekaders aangereikt.’ Zie ook: betrokkenheid.

RINGTHERAPEUT — Een ietwat verwaaide socioloog op een plooifiets. En wanneer het regent, is hij nat. Zie ook: plooifiets, zwarte jurk.

EVALUATIEPROCES

RINGTHERAPIE — Mentale massage voor bezoekers van de Ringdagen. Zie ook: intendantschap.

ROLSTOEL — Francoise (65) woont in de Quellinstraat en komt met haar moeder van 93, die in een rolstoel zit, naar de plannen kijken: ‘Zelf kan ik de tram en de trein wel nemen, maar wanneer ik met mijn moeder onderweg ben, dan gaat dat niet. Ik heb dat eens geprobeerd, met een rolstoel op de tram. Maar de mensen gaan niet uit de weg en veel tramhaltes zijn daar niet aan aangepast. Het is goed om auto’s te weren, maar sommige mensen kunnen gewoon niet zonder. De weg moet worden behouden voor hen. Ook voor leveringen natuurlijk. Om melk en verse groenten tot in de winkel te krijgen.’

S SCHULDGEVOEL — Michelle (28), die helemaal niet vertrouwd is met het thema en eerder toevallig de expo bezocht: ‘Bij het bekijken van de tentoonstelling bekroop een schuldgevoel me. Ik voelde me schuldig omdat ik niets van dit project weet, terwijl anderen super geëngageerd zijn.

Ik dacht: ‘niemand doet dat nog, zo’n vrijwillig engagement’. Maar blijkbaar dus wel. Ik denk dat mijn generatie misschien teveel met zichzelf bezig is. We zijn een prestatiegeneratie. We moeten onszelf bewijzen, focussen op dingen op de korte termijn. En we kijken misschien te weinig naar de dingen op lange termijn. Als we onszelf kunnen leren zien als een onderdeel van een groter geheel in plaats van het eigen middelpunt, kunnen we misschien stappen zetten.

Want alles hangt samen. Alles heeft invloed op elkaar. We moeten verder kijken naar de tijd die we zelf onderweg zijn naar ons werk. Daarom voel ik me schuldig. Ik besef dat ik deel ben van dat grotere geheel, maar misschien doe ik te weinig?’

SPILFIGUUR — Alle acteurs die deelnamen aan het theaterstuk dat Ringtherapie heet, verwezen expliciet of impliciet naar één centrale spilfiguur: de intendant. De man in kwestie heeft de Ringdagen behoorlijk intensief gefrequenteerd,

65

zij het dan incognito. De intendant was de enige persoon die actief betrokken was bij het proces en zich niet in een afgrijselijk groen T-shirt tooide. Daarmee plaatste hij zich opvallend buiten de groep. Die houding versterkte ook het vermoeden van de noodzaak aan een consultatie bij de Ringtherapeut. Desalniettemin wist hij de Ringtherapie vakkundig te ontwijken. Jammer genoeg is over deze spilfiguur dus bitter weinig geweten. In de debatten die plaatsvonden op de Ringdagen, werd hij wel uitvoerig bedankt door alle mogelijke actoren. Dat is, de context in acht genomen, een bijzonder gegeven. Niet al te kwade tongen beweerden dat deze spilfiguur links lijkt wanneer hij naar links kijkt, en rechts lijkt wanneer hij naar rechts kijkt. Deze ietwat boude bewering wordt door sommigen ook naar voor geschoven als de cruciale succesfactor in dit verhaal. Voor de hypothese dat de spilfiguur in kwestie een belangrijke brugfunctie heeft vervuld, lijkt aanzienlijk wat empirisch bewijs te bestaan.

Een solide theoretische onderbouw ontbreekt voorlopig. Hier liggen dan ook mogelijkheden voor verder onderzoek. Zie ook: doctoraat, enthousiasme, zentherapie.

STANDBEELD — Een anonieme uitspraak: ‘Kunnen we ergens in de stad een standbeeld oprichten voor de anonieme vrijwilligers van dit proces? Dat voelt wel gepast.’

STRESS — Jonathan (33) vertelt: ‘Ik heb stress, want mijn vriendin is bezorgd. Ze vraagt zich af: gaat mijn huis in waarde dalen? Waar gaan de gaten in de overkapping komen? En ik heb het gevoel dat ze terecht bezorgd is. Misschien wordt er wel informatie achtergehouden. Want er moeten onpopulaire beslissingen gemaakt gaan worden. Het huis van mijn vriendin staat in Borgerhout, dat is zowat het vergeetputje. Als er dan toch onpopulaire maatregelen genomen moeten worden, zullen ze die dan niet daar nemen? Daar heb ik wat schrik voor. Want dat is sowieso een buurt waar niet veel naar wordt omgekeken. Daar wonen de minder gegoede mensen. Er zijn veel nieuwkomers, migranten en jonge autochtone gezinnen. Het zou niet mogen, natuurlijk, dat de onpopulaire maatregelen daardoor net daar worden genomen.

66

EVALUATIEPROCES

EVALUATIEPROCES

T TEAMING — Een begrip dat overwaaide uit het Engels en dat verwijst naar het, mogelijks ook on the fly, vormen van een team. Amy Edmondson stelt dat het vandaag cruciaal is om niet te denken in termen van statische teams, maar dat onze liquide tijden vragen om teams waarvan de samenstelling continu kan wisselen, en benadrukt hierbij het belang van zowel affectieve als cognitieve vaardigheden. Zie ook: compressiekamer, tirade, nabijheid.

TEDERHEID —In de tijdscapsule lag een brief die een jonge vader aan zijn pasgeboren dochter schreef. De aanhef van die brief klonk als volgt: ‘Aan mijn allerliefste kersversie dochter Thea, die thuis bij de mooiste mama ter wereld op me wacht.’ Wat verder staat te lezen: ‘We bricoleren ook maar wat met de wereld die we met al haar zichtbare en onzichtbare gebreken en wondertjes geërfd hebben. Ik zal mijn best doen om het netjes achter te laten, net als je opa.’ Zie ook: tijdscapsule.

67

V TELEFOONNUMMER — ‘Door meteen telefoonnummers uit te wisselen en elkaar ook tussen vergaderingen door te bellen, konden we voorkomen dat wrevel niet kon woekeren. Dat is belangrijk, want een wonde die drie weken ettert is veel moeilijker te genezen’, stelde Bert De Bondt van MOW Vlaanderen. Zie ook: praten.

TELEURGESTELD — Roger (67): ‘Ik had meer verwacht. Ik dacht dat de Ring voor 100% overkapt zou worden. Ik heb dus het gevoel dat er wat is voorgelogen, of dat er halve waarheden zijn verteld. Ik dacht dat er meer delen overkapt zouden worden. En hoe bepalen we nu wat prioriteit heeft? Ik ben bang dat er een lobby tussen de verschillende wijken kan ontstaan, een competitie. Maar ik ben positief kritisch. Rome is ook niet in één dag gebouwd.’

TROTS — Marie (25), ontwerpteam West: ‘Ik voel trots wanneer ik de plannen zie. Zelf zou ik ons team een 8 op 10 geven voor het geleverde werk.

En al had ik maar een ondersteunende rol, ik sta wel 100% achter het ontwerp. Ik ben ook nieuwsgierig naar de andere plannen, en bekijk die met een kritische blik. Ik hoop op zoveel mogelijk overkappingen, dat ook andere teams

VASTGOED — Yanic (21): ‘Ik kom nu al kijken hoe de stad er binnen tien jaar uit gaat zien. Want als ik dertig ben, zal ik waarschijnlijk een huis willen kopen.’

voor een maximale overkapping gaan. Maar dat is altijd een evenwichtsoefening met de concrete uitvoerbaarheid.’

VERBINDING — Tom (48), medewerker van de Vlaamse Overheid, maar spreekt als burger die op het Zuid, op ongeveer 1km van de Ring woont: ‘Vandaag heb je binnen de Ring en buiten de Ring.

Misschien vind ik het project pas echt geslaagd wanneer mijn kinderen — die vandaag 6, 8 en 10 jaar oud zijn — de Ring niet als barrière ervaren wanneer ze groot zijn. Ik heb het gevoel dat het overwinnen van die barrière belangrijk is voor de stad. Ik zie veel potentie. Neem bijvoorbeeld de Konijnenwei: als je daar staat en rondkijkt, zijn er veel dingen eigenlijk relatief dichtbij: het Kielpark, de Schelde, Mastvest. En toch is het veraf. Net door al die barrières. Als we die barrières wegnemen, dan wordt de stad groter. Niet alleen ruimtelijk, ook de mogelijkheden groeien. De mogelijkheden om ons te verplaatsen, om ons te verbinden.

Op die manier krijgt de samenleving als geheel meer kansen. Nu zijn alle wijken in de stad kleine eilandjes, met een heel eigen karakter en een eigenheid die charmant is, maar ze staan los van elkaar. Door een bundeling zouden we meer het positieve van elkaar kunnen zien. Dat zit misschien vooral in kleine dingen. In kleine ontmoetingen.

Maar samen opgeteld, vormen die samen een enorm groot geheel.’

TIJD — Tijd is fundamenteel, vertelt Sanne Peeters (30) van ORG. ‘Er is tijd om ideeën te laten rijpen.

Het is een ingewikkeld project en er is tijd nodig om inzichten naar boven te laten komen. Vaak is het snel moeten gaan. Maar niet te snel, naar mijn gevoel. Veel mensen hadden al een lange voorgeschiedenis in dit traject, dat was een enorm voordeel.’ Zie ook: compressiekamer, vermoeidheid.

TIJDSCAPSULE — Een oude mosterdpot waarin boodschappen voor de toekomst konden worden gedeponeerd. Acht bezoekers maakten gebruik van deze gelegenheid. Zie ook: doofpot, tederheid.

TIRADE — ‘Mensen die urenlang al roepend een monoloog brengen of een tirade afsteken? Daar heb ik geen zin in. Al begrijp ik wel vanwaar het komt: frustratie. Bepaalde mensen hebben, vanuit hun karakter, het voortouw genomen om die voor een deel weg te werken’, liet Sanne Peeters (30) van ORG optekenen. Zie ook: dramaqueen, humor.

U UREN — Paul (56), presteerde 256 vrijwilligersuren voor team Zuid-Oost: ‘Ik schat dat ik het voorbij jaar, terwijl ik wakker was, ongeveer 33% van mijn tijd nadacht over dit project. En ik heb er ook van gedroomd, maar ik heb er niet van wakker gelegen. Waarom niet? Ik ben niet tegen iets, maar voor iets. Dat brengt rust.’

VERMOEIDHEID — Bijna iedereen die nauw bij het proces betrokken is geweest, gaf aan dat het een zwaar parcours was. Sleutelfiguren lijken zich sterk te houden. Op de sofa bij de Ringtherapeut viel bij sommigen van hen het masker even af.

Een (geanonimiseerde) greep uit het aanbod: 1. Anoniem: ‘Het was een lang, intensief en bijzonder snel proces, dat zeer veel vergde van de capaciteit van mijn brein om controle en overzicht te behouden.’ 2. Anoniem: ‘Het is een gevecht op zeer hoog niveau geweest. En dat is vermoeiend. Dat blijven strijden. Het weegt, ook

68

EVALUATIEPROCES

thuis, op mijn gezin. Geloof me: het is niet evident geweest.’ 3. Anoniem: ’De vermoeidheid brengt ook frustratie met zich mee. Er blijft dan weinig ruimte en energie voor tolerantie over. Het is tijd om structureel te onthaasten. Dat gaat tijd nodig hebben. Ook bijvoorbeeld bij de stadsdiensten, die hier keihard aan hebben gewerkt.’ Zie ook: menselijk kapitaal, zentherapie.

VOORTREKKERSROL — Dit proces bevat voer voor minstens een vijftiental doctoraten.

Wanneer het de ambitie is om als regio werkelijk een voortrekkersrol op te nemen op vlak van grootschalige publieke participatie bij stadsontwikkeling, is verdere kennisontwikkeling cruciaal. Zie ook: doctoraat, menselijk kapitaal, zwarte jurk.

VERTROUWEN — Twee uitspraken over vertrouwen: 1. Koen (55): ‘Mijn vertrouwen in de slaagkansen is hoog. Dat is trouwens niet veranderd, na het bekijken van de tentoonstelling.

Ik zie dat het professionalisme van de teams en van de intendant is zoals ik het had verwacht. Ik had veel vertrouwen, en dat blijft zo.’ 2. Bert Claes (37), projectleider bij AG Vespa: ‘Het ergste wat mij als projectleider kan overkomen is dat burgers mij volledig gaan vertrouwen. Het is immers mijn taak als werknemer van de stad om het gevoerde beleid te verdedigen. En dus is het gezond dat mensen — bijvoorbeeld burgerbewegingen — mijn werk aandachtig opvolgen. Zo ontstaat een evenwicht tussen waardering voor elkaar en een gezonde vorm van wantrouwen.’ Zie ook: wantrouwen.

W

VERVOLGTRAJECT — Verschillende burgers geven aan benieuwd te zijn wat er met hun inbreng gebeurde. Een vervolgtraject lijkt aangewezen, bijvoorbeeld om zichtbaar te maken waar de

WANTROUWEN — Dit is niet de eerste keer dat burgers mooie tekeningen te zien krijgen.

Veel van hen herinneren zich nog andere mooi plannen, en de ontgoocheling die volgde toen de realiteit daar mijlenver vandaan bleek te staan. Er heerst wantrouwen. Hier een drietal redenen die burgers aangeven: 1. Christine (65), een bezorgde burger Plantin en Moretuslei: ‘De plannen zien er fantastisch uit. Met heel veel groen. Maar ik heb dat nogal meegemaakt dat ze met hele mooie plannen afkomen, waar daarna niets van in huis komt. De realiteit is vaak anders. Kijk bijvoorbeeld naar het station van Berchem, of naar het Kievitplein.’ 2. Audrey (42), woont vlakbij de Ring en heeft in het verleden nooit inspraak gekregen bij de heraanleg van haar buurt. Ook nu heeft ze niet veel vertrouwen: ‘Ik heb schrik dat er heel wat vriendjespolitiek bij zal komen kijken.’ 3. Ingrid (55), die woont in 2060: ‘Het is hier allemaal heel mooi en hapklaar voorgesteld vandaag, maar is de overkapping wel realiseerbaar? Ik voel ook wat argwaan, op sommige vlakken. Wat met de weefbewegingen van plaatselijk en doorgaand verkeer? Daar zegt men: ‘we houden ons aan de plannen van BAM’. Ik hoop dus dat ze ons geen zand in de ogen strooien hier, en dat ze ons niet met een kluitje in het riet sturen.’ Zie ook: vertrouwen.

inbreng van burgers cruciale veranderingen teweeg heeft gebracht. Ook lijkt het nuttig om informatie te verstrekken over projecten waar de suggesties van burgers gehoord werd, maar waar die suggesties door contextuele factoren (kostprijs, regelgeving, bestaande structuren, …) onmogelijk kon worden meegenomen in de plannen.

WEEFBEWEGINGEN — Martha (82) een kranige oude dame, vertelt dat ze zich niet altijd even veilig voelt op de Ring, en die daarom op bepaalde tijdstippen en bepaalde op- en afritten liever vermijdt: ‘Zelf rij ik minder dan vroeger met de auto. In de spits vermijd ik de Ring. Dat is een

VERONTWAARDIGING —Hilde (62) en Greet (64), twee zussen: ‘Wij zijn verontwaardigd om de waanzin van de plannen. Geloof ons maar: de mensen gaan wegtrekken uit de stad.’

VERWARRING — Danielle (61): ‘Er is veel verwarring onder gewone burgers. Zij weten het vaak niet meer: Ringland of de intendant, wie is wie? Veel mensen zien het verschil niet.’

70

EVALUATIEPROCES

moeilijk ogenblik. En ik neem niet alle opritten.

Alleen diegenen waarbij ik niet te veel rijstroken moet snijden om op de snelweg te geraken, neem ik. Anders rij ik langs de Singel. Dat marcheert ook.’

behandeling van de intendant: digitale detox en zentherapie. Bij uitbreiding kan die aanbeveling ook de hele ontwerpgemeenschap ten goede komen. Zie ook: spilfiguur, vermoeidheid.

WERKVOLK — Françoise (65), die samen met haar moeder van 93 de Ringdagen bezoekt, vertelt: ‘Ik was dertien toen de Kennedytunnel opende.

Mijn ouders hadden toen een lampenwinkel en de etalagist had een tunnel gemaakt, met kleine auto’s en lampen. Kortom: dat was een groot evenement. We dachten toen: is dat wel nodig, zo groots? En als ik nu naar de plannen kijk, dan zie ik overal iets gebeuren. Het blijft maar uitbreiden.

Wanneer gaat het afgewerkt zijn? Het werkvolk dat nodig is om alles te bouwen zal waarschijnlijk uit het buitenland komen. Die mensen gaan zich hier vestigen, en dan krijg je die niet meer buiten. Dat wil zeggen: nog meer hoge blokken. We worden overstelpt. Ik zeg niet dat je niets aan het verkeer moet doen, maar wel aan het aanzuigeffect van mensen.’

ZWARTE JURK — Een vrouw in een lange zwarte jurk en knalrood gestifte lippen liet zich al bij het betreden van de tentoonstelling verleiden tot een gesprek. Na de korte dans van de rituele inleiding, las ze luidop de vraag voor die ze uit de glazen bokaal van haar keuze trok: ‘Is er een groot enthousiasme voor de plannen?’ Ze trok een bedenkelijk gezicht en zei: ‘Concrete plannen?

Er zijn helemaal nog geen concrete plannen.’

Ze werd attent gemaakt op de 31 concrete projecten in de expo en er werd gesuggereerd om eerst die plannen te bekijken, voor de consultatie zou worden verdergezet. Vervolgens werd er door twee paar ogen beteuterd naar twee vrouwenhanden in een schoot gekeken. Daar vond de vrouw in de zwarte jurk opnieuw het papiertje met haar vraag. Ze las die opnieuw, dacht even na, tuitte haar lippen, en zei: ‘De concrete plannen?

Ja, ik ben enthousiast over de concrete plannen.’

Deze gekke bocht bracht de Ringtherapeut wat in de war, waardoor hij niet snel genoeg een verdiepende vraag kon bedenken. De vrouw trok even grote ogen, brak het gesprek daarop abrupt af, en vertrok. Deze anekdote leert wat over het geven van sociaal wenselijke antwoorden, meent de Ringtherapeut, en neemt het daarom op in dit rapport. Niet allerminst omdat het opnieuw aanstipt dat alle informatie in dit Ringtherapierapport wetenschappelijk volstrekt onverantwoord is. Voor een helder beeld van de inzichten die in dit rapport sluimeren, beveelt de Ringtherapeut dan ook verder onderzoek aan. Zie ook: doctoraat.

WOEDE —Ine (42) stormde razend weg na het bekijken van de expo. Voor een gestructureerd gesprek was ze te kwaad, maar ze hield kort halt en deelde haar gedachten: ‘Ik zag de intendant en de burgemeester zondagochtend op ATV over de overkapping spreken, dus ik dacht: ik ga naar die maquette kijken. Maar laat ons verdorie eerlijk zijn: een brug breder maken is geen overkapping!

Ik ben woedend. Dit is niet radicaal genoeg. Wat denken die politici? ‘Jullie gezondheid: den boom in?’ Er worden hier kinderen met astma geboren!’

Z ZENTHERAPIE — In de catacomben van de Ringdagen trof de Ringtherapeut op het einde van de laatste dag de intendant, en maakte hem attent op het feit dat hij nooit op consultatie kwam. ‘Ik zoek wel een professionele therapeut’, klonk het lachend. Die opmerking, waarbij de professionaliteit van de Ringtherapeut zonder blikken of blozen ter discussie werd, werd met een stilte beantwoord. Hier — oh esprit de l’escalier — een ongevraagde aanbeveling voor verdere

— EINDE VAN DE COLLECTIEVE CONSULTATIE —

COLOFON EPILOOG DATUM

15 JUNI 2018 OPDRACHTGEVER

Vlaanderen - Departement Mobiliteit en Openbare Werken leidend ambtenaar: Bert De Bondt TEAM VAN DE INTENDANT

ORG urbanism, ARUP, Common Ground, DELTARES

intendant: Alexander D’Hooghe

CONTACT

www.overdering.be a.dhooghe@orgpermod.com bert.debondt@mow.vlaanderen.be

DE RINGTHERAPEUT

Thomas Abelshausen - Inkernaut thomas@inkernaut.be

EN DE ZES ONTWERPCONSORTIA:

NOORD

BUUR, LATZ, S333 EN GREISCH I.S.M. LEVUUR, TREE COMPANY, PROFLOW, 3E, ELD EN ANNO NOORDOOST

ORG Urbanism, ARUP, Common Ground I.S.M. ERIK DE WAELE OOST

51N4E, NDVR EN H+N+S ZUIDOOST

STUDIO PAOLA VIGANO, GRAFTON ARCHITECTS EN MAARCH I.S.M. SWECO BELGIUM, IDEA CONSULT, ANTWERPEN AAN’T WOORD, SERTIUS EN D2S ZUID

AGENCE TER, TVK EN ARCADIS I.S.M. INTERBORO, UANTWERPEN, IBM, DELOITTE EN CREPAIN-BINST WEST

alle figuren (c) Team van de Intendant, tenzij anders vermeld (met uitzondering van foto’s)

DE URBANISTEN, OMGEVING EN COBE I.S.M. NEY, SBE, D+A CONSULT, YELLOW WINDOW, MINT,ABO EN COPENHAGENIZE.EU