Community-based werken in internationaal perspectief. Orthopedagogie - Academiejaar 2019-2020
Jessica De Maeyer Tineke Schiettecat Sofie Vindevogel
INHOUDSOPGAVE INLEIDING ............................................................................................................................................................. 4 1
VERMAATSCHAPPELIJKING.............................................................................................................. 5
1.1 INLEIDING ........................................................................................................................................................ 5 1.2 ROETS, G., VANDEKINDEREN, C., & DE STERCKE, N. (2018). HET MENSBEELD ACHTER VERMAATSCHAPPELIJKING IS FICTIE. TERREINWERKERS ZIJN KRITISCH VOOR BELEID. HTTPS://SOCIAAL.NET/ACHTERGROND/HET-MENSBEELD-ACHTERVERMAATSCHAPPELIJKING-IS-FICTIE/.................................................................................................... 5 1.3 SERRIEN, L. (2017). GEEN VERMAATSCHAPPELIJKING ZONDER KRACHTIG SOCIAAL WERK. HTTPS://SOCIAAL.NET/ANALYSE-XL/GEEN-VERMAATSCHAPPELIJKING-ZONDERKRACHTIG-SOCIAAL-WERK/ ....................................................................................................................... 5 1.4 DEWAELE, C. ET AL. (2015) VERMAATSCHAPPELIJKING: LAVEREN TUSSEN KANSEN EN BEDREIGINGEN. HTTP://SOCIAAL.NET/ANALYSE-XL/VERMAATSCHAPPELIJKING/ ................... 5 1.5 DEMESMAEKER, G. & VAN TONGEL, W. (2014). UITDAGINGEN VOOR HET
PROFESSIONEEL HANDELEN IN DE ONTWIKKELING VAN COMMUNITY CARE. BRUSSEL: POLITEIA .......................................................................................................................................................... 5
2
TRANSCULTURALITEIT ......................................................................................................................... 6
2.1 INLEIDING ........................................................................................................................................................ 6 2.2 JALHAY, S. & CEUTERICK, M. (2016). VAN DROOM NAAR PRAKTIJK: EEN VISIE OP CULTUURSENSITIEVE ZORG. IN JALHAY, S., CEUTERICK, M. & DEGELIN, P. (RED.), BOUWSTENEN VOOR EEN CULTUURSENSITIEVE ZORG- EN WELZIJNSORGANISATIE. VIVO/AGENTSCHAP INTEGRATIE & INBURGERING. BRUSSEL: UITGEVERIJ POLITEIA NV. .... 6 2.3 GELDOF, D. (2016). ZORG EN WELZIJN IN TIJDEN VAN SUPERDIVERSITEIT. IN JALHAY, S., CEUTERICK, M. & DEGELIN, P. (RED.), BOUWSTENEN VOOR EEN CULTUURSENSITIEVE ZORG- EN WELZIJNSORGANISATIE. VIVO/AGENTSCHAP INTEGRATIE & INBURGERING. BRUSSEL: UITGEVERIJ POLITEIA NV. ...................................................................................................... 6 3
OUTREACHEND WERKEN.................................................................................................................. 7
3.1 INLEIDING ........................................................................................................................................................ 7 3.2 PEETERS, F. & BEELEN, S. (2015). HET GEHEIM VAN OUTREACH – OVER DE KRACHT VAN HET BUITEN DE MUREN WERKEN. BRUSSELS WELZIJNSNIEUWS, 10. ........................................ 7 3.3 HEMELSOET, E. (2011). BIJ DE ROMA OP DE SOFA: DE BRUGFIGUUR ALS HEFBOOM BOOR MAATSCHAPPELIJKE INTEGRATIE. WELWIJS, 22(2), 10-13. ............................................................. 7 3.4 DE MAEYER, J., DEWAELE, C., & BEELEN, S. (2014). OUTREACHEND WERKEN: DE DOELGROEP AAN HET WOORD. CAHIER INTEGRALE JEUGDHULP. BRUSSEL: POLITEIA...... 7 4
STRAATHOEKWERK ............................................................................................................................... 8
4.1 INLEIDING ........................................................................................................................................................ 8 4.2 DEWAELE, C. (2010). STRAATHOEKWERK – EEN ACTIEVE WERKVORM. ANTWERPEN: STEUNPUNT ALGEMEEN WELZIJNSWERK EN STRAATHOEKWERK.BE....................................... 8 5
ERVARINGSDESKUNDIGHEID ......................................................................................................... 9
5.1 INLEIDING ........................................................................................................................................................ 9 5.2 POD MAATSCHAPPELIJKE INTEGRATIE (2015) EVALUATIE VAN DE INZET VAN ERVARINGSDESKUNDIGEN IN DE FEDERALE OVERHEIDSDIENSTEN. UNIVERSITEIT GENT & UNIVERSITÉ DE LIÈGE.................................................................................................................................. 9
5.3 VAN STEENBERGHE, T., REYNAERT, D., & DE MAEYER, J. (2017). ERVARINGSDESKUNDIGHEID MOET JE POLITISEREN. HTTPS://WWW.SOCIALEVRAAGSTUKKEN.NL/ERVARINGSDESKUNDIGHEID-MOET-JEPOLITISEREN/.................................................................................................................................................. 9 5.4 VANDEWALLE, J., DEBYSER, B., BEECKMAN, D., VANDECASTEELE, T., VAN HECKE, A., & VERHAEGHE, S. (2016). PEER WORKERS’ PERCEPTIONS AND EXPERIENCES OF BARRIERS TO IMPLEMENTATION OF PEER WORKER ROLES IN MENTAL HEALTH SERVICES: A LITERATURE REVIEW. INTERNATIONAL JOURNAL OF NURSING STUDIES, 60, 234-250. ..... 9 6
COMPETENTIES VAN DE PROFESSIONAL IN DE VERMAATSCHAPPELIJKING VAN DE ZORG .......................................................................................................................................... 10
6.1 INLEIDING ...................................................................................................................................................... 10 6.2 NANCARROW, S.A., & BORTHWICK, A.M. (2005). DYNAMIC PROFESSIONAL BOUNDARIES IN THE HEALTHCARE WORKFORCE. SOCIOLOGY OF HEALTH & ILLNESS, 897-919. ............. 10 7
WERKEN MET NETWERKEN .............................................................................................................11
7.1 INLEIDING ....................................................................................................................................................... 11 7.2 VAN PUYENBROECK, J. & FIERENS, L. (2016). NETWERKVERSTERKEND WERKEN IN DE JEUGDHULP. WAT VINDEN BEGELEIDERS EN GEZINNEN? SOCIAAL.NET ................................ 11 7.3 NUYTS, K. (2012). EIGEN KRACHT CONFERENTIES. WELWIJS, 23(2), 10-13............................ 11 7.4 DE CORTE J. (2016). ZORGVERMIJDERS EN DE NOOD AAN GEDEELDE VERANTWOORDELIJKHEID VIA NETWERKVORMING. PANOPTICON, 2....................................... 11 8
MANTELZORG...........................................................................................................................................12
8.1 INLEIDING .......................................................................................................................................................12 8.2 DE KOKER, B. (2016). HET IS EEN VALKUIL OM JE GRENZEN NIET TE KENNEN. HTTP://SOCIAAL.NET/INTERVIEW/MANTELZORGERS-AAN-HET-WOORD/ .................................12 8.3 FLOUR, L. (2012). MANTELZORG: UITDAGING EN TOEWIJDING. RONDOM GEZIN, 33(3), 33-45. ..............................................................................................................................................................12 8.4 HEYLEN, L. (2016). HET KLEINE HELPEN. BURENHULP IS MEER DAN NOSTALGIE. HTTPS://SOCIAAL.NET/ANALYSE-XL/HET-KLEINE-HELPEN .............................................................12 9
COMMUNITY BUILDING......................................................................................................................13
9.1 INLEIDING .......................................................................................................................................................13 9.2 KAL, D. (2001). HOOFDSTUK 7: BETROKKEN BURGERS. UIT KAL, D. (ED.), KWARTIERMAKEN. WERKEN AAN RUIMTE VOOR MENSEN MET EEN PSYCHIATRISCHE ACHTERGROND. ............................................................................................................................................13 9.3 MEININGER, H. P. (2015). ANDERE PLAATSEN. IN KAL, D., POST, R. & WILKEN, J.P. (EDS). VERDER MET KWARTIERMAKEN. NAAR DE VERWELKOMING VAN VERSCHIL (P.158-169). TOBI VROUGH: AMSTERDAM ...................................................................................................................13 9.4 BOGAERTS, N. (2017). KWARTIERMAKERS VERLEGGEN GRENZEN GEESTELIJKE GEZONDHEIDSZORG. WARME PLEKKEN ZOEKEN VOOR MENSEN. HTTPS://SOCIAAL.NET/INTERVIEW/KWARTIERMAKERS-VERLEGGEN-GRENZEN/ ...................13 10 ONZICHTBARE ZORG .......................................................................................................................... 14 10.1 INLEIDING ...................................................................................................................................................... 14 10.2 KITCHIN, R.(1998). ‘OUT OF PLACE’, ‘KNOWING ONE’S PLACE’: SPACE, POWER AND THE EXCLUSION OF DISABLED PEOPLE. DISABILITY & SOCIETY, 13(3), 343-356. .......................... 14
10.3 VERVLOESEM, E. (2018). DE ZORGZAME STAD. IN: DESIGNING THE FUTURE. EEN INITIATIEF VAN ARCHITECTURE WORKROOM BRUSSELS, HET TEAM VLAAMS BOUWMEESTER, DE VLAAMSE VERENIGING VOOR RUIMTE EN PLANNING, DE OPENBARE VLAAMSE AFVALSTOFFENMAATSCHA-PPIJ EN DE INTERNATIONALE ARCHITECTUUR BIENNALE ROTTERDAM. ........................................................................................................................... 14 BRONNEN ............................................................................................................................................................15 11
READER ....................................................................................................................................................... 16
Pagina 4 van 16
INLEIDING Het orthopedagogisch werkveld is voortdurend in beweging. Dit gebeurt onder meer onder impuls van de toenemende differentiëring en verbreding van ondersteuningsnoden en van initiatieven die een betere afstemming willen realiseren tussen deze noden en het zorgaanbod. De laatste jaren duikt binnen verschillende sectoren (GGZ, integrale jeugdhulp, sector voor personen met een beperking,…) ook een nieuw buzz-woord op: ‘vermaatschappelijking van de zorg’; waarmee vaak verwezen wordt naar het belang van een geïntegreerde ondersteuning van mensen in de gemeenschap. Dergelijke ontwikkelingen roepen tegelijkertijd discussies op over de gewenste positie, competenties en werkvormen van de professional. Zo wordt van deze professional, die werkzaam is in een cultureel diverse maatschappelijke en professionele context, vaak verwacht om steeds meer leefwereldgericht en outreachend te werken, wat ook maakt dat de socio-culturele context centraler komt te staan. Vertrekken vanuit de (culturele) eigenheden en sterktes van een cliënt en diens omgeving, met een focus op empowerment en het bevorderen van maatschappelijke participatie is hierbij het streefdoel. Binnen dit opleidingsonderdeel willen we studenten bewust maken van specifieke aandachtspunten die gepaard gaan met deze manier van werken. We laten hen kennismaken met relevante methodieken die inzetten op ‘vermaatschappelijking’ en cultuur-sensitieve zorg, en doen hen stilstaan bij de implicaties die deze met zich meebrengen voor het orthopedagogisch handelen.
Academiejaar 2019-2020
Community-based werken in internationaal perspectief
Pagina 5 van 16
1
VERMAATSCHAPPELIJKING
1.1
I NLEIDING
De laatste jaren is vermaatschappelijking een modewoord geworden. Hoewel de term een hoge aaibaarheidsfactor heeft, blijft het onduidelijk wat er exact onder verstaan wordt. De evolutie naar vermaatschappelijking van de zorg dient gesitueerd te worden binnen een breder maatschappelijk kader waar zich de voorbije decennia enkele belangrijke veranderingen voordeden op economisch, sociaal, medisch-therapeutisch en ideologisch vlak. Als we naar de etymologische wortels van de term gaan kijken komen we uit bij de term ‘maat’, verwijzend naar één van de idealen van de Franse revolutie (fraternité) (Hodiamont & Sabbe, 2005). Kwekkeboom (2004) wijst op het feit dat ook het woord ‘maatschappij’ er in verwerkt zit. wat er volgens haar toe leidt “dat het proces van
vermaatschappelijking alleen daarom al tot iets voor ons allen maakt, iets waar we samen voor staan, iets wat we gezamenlijk hebben, iets waar we gezamenlijk wat aan hebben.”. Het Vlaams Regeerakkoord 2014-2019 ziet vermaatschappelijking van de zorg als een maatschappijvisie waar mensen met een specifieke ondersteunings- of zorgnood een eigen zinvolle plek in de samenleving kunnen innemen. Het gaat om zorg in én door de samenleving, waarbij vrijwilligers en mantelzorgers als hoeksteen van de samenleving worden beschouwd (Vlaamse regering, 2014). In dit hoofdstuk staan we stil bij de verschillende invullingen van vermaatschappelijking en de hiermee gepaard gaande uitdagingen en valkuilen. In de volgende hoofdstukken gaan we verder in op de implicaties voor burger, professional, beleid en de samenleving als geheel.
1.2
R O E T S , G., V A N D E K I N D E R E N , C., & D E S T E R C K E , N. (2018). H E T MENSBEELD ACHTER VERMAATSCHAPPELIJKING IS FI C T I E . TERREINWERKE RS ZIJN KRITISCH VOOR BELEID. H T T P S :// S O C I A A L . N E T / A C H T E R G R O N D / H E T - M E N S B E E L D - A C H T E R V E R M A A T S C H A P P E L I J K I N G - I S - FI C T I E /
1.3
S E R R I E N , L. (2017). G E E N V E R M A A T S C H A P P E L I J K I N G Z O N D E R KRACHTIG SOCIAAL WERK. H T T P S :// S O C I A A L . N E T / A N A L Y S E XL/GEEN-VERMAATSCHAPPELIJKING-ZONDER-KRACHTIG-SOCIAALWERK/
1.4
D E W A E L E , C. E T A L . (2015) V E R M A A T S C H A P P E L I J K I N G : L A V E R E N T U S S E N K A N S E N E N B E D R E I G I N G E N . H T T P :// S O C I A A L . N E T / A N A L Y S E XL/VERMAATSCHAPPELIJKIN G/
1.5
D E M E S M A E K E R , G. & V A N T O N G E L , W. (2014). U I T D A G I N G E N V O O R H E T P R O FE S S I O N E E L H A N D E L E N I N COMMUNITY CARE. BRUSSEL: POLITEIA
Academiejaar 2019-2020
DE
ONTWIKKELING
VAN
Community-based werken in internationaal perspectief
Pagina 6 van 16
2
TRANSCULTURALITEIT
2.1
I NLEIDING
Orthopedagogen ageren hoe langer hoe meer in een context van mondialisering en toegenomen sociaal-culturele differentiëring. Dimensies van diversiteit, waaronder de culturele, vormen ook een integraal onderdeel van het orthopedagogisch landschap. Dat heeft tot gevolg dat hulpverleners steeds vaker in contact komen met cliënten met uiteenlopende achtergronden, wat niet zelden vragen oproept of onzekerheden boven brengt. Er wordt ook vastgesteld dat cliënten met een diverse culturele achtergrond ook vaak voortijdig het hulpverleningstraject verlaten. Overigens ervaren organisaties vaak moeilijkheden in het bereiken van een divers cliënteel, en worden ze uitgedaagd om te werken aan een betere toegankelijkheid van de hulpverlening. In dit hoofdstuk wordt geschetst hoe globale ontwikkelingen leiden tot lokale uitdagingen op het vlak van culturele differentie in de actuele maatschappelijke context en meer specifiek in het hulpverleningslandschap dat hierin is ingebed. Het staat stil bij concepten als ‘(super)diversiteit’, cultuur, en cultuursensitieve zorg en hulpverlening. Het nodigt uit om stil te staan bij de culturele bepaaldheid van referentiekaders en handelingsrepertoires op cliënt niveau, organisatie niveau en systeem niveau, en de implicaties daarvan voor het zorgaanbod dat wordt ontwikkeld. Vervolgens wordt geëxploreerd hoe vanuit de orthopedagogie kan worden toegewerkt naar de opbouw van transculturele competentie en de ontwikkeling van cultuur-sensitieve zorg. Dit laatste zal ook betekenen dat onder andere meer outreachend en leefwereldgericht wordt gewerkt, wat impliceert dat dit thema ook als een rode draad doorheen de volgende hoofdstukken zal lopen.
2.2
J A L H A Y , S. & C E U T E R I C K , M. (2016). V A N D R O O M N A A R P R A K T I J K : E E N V I S I E O P C U L T UU R S E N S I T I E V E Z O R G . I N J A L H A Y , S., C E U T E R I C K , M. & D E G E L I N , P. (R E D .), B O U W S T E N E N V O O R E E N CULTUURSENSITIEVE ZORGEN WELZIJNSORGANISA TIE. V I V O /A G E N T S C H A P I N T E G R A T I E & I N B UR G E R I N G . B R U S S E L : UITGEVERIJ POLITEIA NV.
2.3
GELDOF,
(2016). Z O R G E N W E L Z I J N I N T I J D E N V A N S U P E R D I V E R S I T E I T . I N J A L H A Y , S., C E U T E R I C K , M. & D E G E L I N , P. (R E D .), B O U W S T E N E N V O O R E E N C UL T U UR S E N S I T I E V E Z O R G - E N WELZIJNSORGANISATIE. V I V O /A G E N T S C H A P INTEGRATIE & I N B U R G E R I N G . B R US S E L : U I T G E V E R I J P O L I T E I A N V .
Academiejaar 2019-2020
D.
Community-based werken in internationaal perspectief
Pagina 7 van 16
3
OUTREACHEND WERKEN
3.1
I NLEIDING
Voor verschillende groepen in de maatschappij is het reguliere zorg-, hulp- en dienstverleningsaanbod ontoereikend. Sommige mensen zien door het bos de bomen niet meer of het aanbod beantwoordt niet aan hun ondersteuningsbehoeften. Vanuit tendensen zoals vermaatschappelijking van de zorg en vanuit veranderende noden in bepaalde doelgroepen, ontstaan er nieuwe werkvormen waarbij men zelf naar de cliënt toe stapt. Deze nieuwe werkvormen worden geplaatst onder de overkoepelende term ‘outreachend werken’. “Outreachend
werken is een werkwijze, die uitgaat van een actieve benadering en gericht is op het bevorderen van welzijn. De werker vertrekt vanuit de participatieve basishouding en richt zich op kwetsbare doelgroepen die niet of ontoereikend bereikt worden door het huidige dienst-, hulp- en zorgverleningaanbod. Dit door zich te begeven in hun leefwereld met erkenning van de daar geldende waarden en normen. Met outreachend werken streeft men naar een wederzijdse afstemming tussen de doelgroep, hun netwerk, het maatschappelijk aanbod en de ruimere samenleving.” (Beelen et al., 2014). Hierbij brengen hulpverleners hun aanbod rechtstreeks in de leefwereld van mensen in maatschappelijk kwetsbare leefsituaties. Hun eigen leefwereld vormt dus een belangrijk aanknopingspunt om in relatie te gaan met deze mensen en op die manier de brug naar zorg-, hulpen dienstverlening te overbruggen. Outreachend werken vraagt een andere aanpak. Het is een belangrijke verandering, een uitdaging zowel voor de organisatie als voor de werkers. In dit hoofdstuk staan we stil bij de eigenheid van outreachend werken en gaan we dieper in op verschillende vormen van outreachend werken die vandaag de dag toegepast worden in de ondersteuning aan mensen in maatschappelijk kwetsbare leefsituaties.
3.2
P E E T E R S , F. & B E E L E N , S. (2015). H E T G E H E I M V A N O UT R E A C H – O V E R D E K R A C H T V A N H E T B UI T E N D E M U R E N W E R K E N . B R US S E L S W E L Z I J N S N I E U W S , 10.
3.3
H E M E L S O E T , E. (2011). B I J D E R O M A O P D E S O FA : D E B R U G FI G U UR A L S H E FB O O M B O O R M A A T S C H A P P E L I J K E I N T E G R A T I E . W E L W I J S , 22(2), 10-13.
3.4
D E M A E Y E R , J., D E W A E L E , C., & B E E L E N , S. (2014). O UT R E A C H E N D WERKEN: DE DOELGROEP AAN HET WOORD. CAHIER INTEGRALE JEUGDHULP. BRUSSEL: POLITEIA.
Academiejaar 2019-2020
Community-based werken in internationaal perspectief
Pagina 8 van 16
4
STRAATHOEKWERK
4.1
I NLEIDING
Straathoekwerk ontstond in 1985 in Vlaanderen, vanuit een maatschappelijk probleem dat een grote groep heroïnegebruikers niet bereikt werden door de klassieke hulpverlening. Al snel volgden verschillende andere projecten, gericht op specifieke doelgroepen (vb. (jongens)prostitué(e)s, dak- en thuislozen,…). Straathoekwerk vertrekt vanuit een welzijnsgerichte benadering, waarbij zij een aanbod creëren voor mensen die overal anders uit de boot vallen. De kern van deze werkvorm bestaat uit het contact zoeken en houden met deze groepen waar niemand nog positieve contacten mee heeft en als brugfiguur fungeren tussen de doelgroep, de zorg-, dienst- en hulpverlening en de ruimere maatschappij. In hun dagelijkse werk staat de presentiebenadering centraal als vertrekpunt om met ‘gasten’ in contact te komen. In dit hoofdstuk nemen we jullie mee in de geschiedenis, visie en missie van het straathoekwerk. We gaan dieper in op hoe deze specifieke vorm van outreachend werken een brug slaat naar mensen wiens recht op ondersteuning niet langer gegarandeerd wordt.
4.2
DEWAELE,
(2010). S T R A A T H O E K W E R K – WERKVORM. ANTWERPEN: STEUNPUNT WELZIJNSWERK EN STRAATHOEKWERK.BE
Academiejaar 2019-2020
C.
EEN
ACTIEVE ALGEMEEN
Community-based werken in internationaal perspectief
Pagina 9 van 16
5
ERVARINGSDESKUNDIGHEID
5.1
I NLEIDING
De laatste jaren is er vanuit het beleid meer en meer aandacht voor het inzetten van ervaringsdeskundigheid, met een focus op innovatieve zorg en ondersteuning. De verhoogde inzet van ervaringsdeskundigen in de zorg-, diensten hulpverlening krijgt mee vorm in het kader van ruimere aandacht voor ontwikkelingen naar vermaatschappelijking van de zorg die aansturen op het beroep doen op de eigen krachten en mogelijkheden van zorggebruikers. Zorggebruikers worden aldus niet gezien als passieve ontvangers, maar als medeactoren en partners in de hulpverlening (Koops & Kwekkeboom, 2005). Het inzetten van ervaringsdeskundigen raakt aldus alsmaar meer ingeburgerd in de hulpverlening, mee vorm gegeven vanuit een streven naar gelijkwaardig partnerschap tussen cliënten en hulpverleners. Onder het motto ‘Nothing about us, without us’ wordt hierbij gestreefd naar medezeggenschap in het hulpverleningsproces (Beresford, 2007; OGGPA, 2012). Ervaringsdeskundigen vervullen een belangrijke rol in het begrijpbaar maken van de dagelijkse leefwereld en noden van mensen in kwetsbare leefsituaties voor professionals in de zorg-, hulp- en dienstverlening. Ze komen mee op voor hun belangen en zetten mee in op interventies die aansluiten op de leefwereld van mensen in kwetsbare leefsituaties met aandacht voor hun structurele uitsluiting. In dit hoofdstuk gaan we na hoe ervaringskennis ingezet kan worden als gelijkwaardige bron van kennis in de zorg-, hulp- en dienstverlening. Co-creatie van professionele kennis en ervaringskennis is hierbij het streefdoel.
5.2
POD M A A T S C H A P P E L I J K E I N T E G R A T I E (2015) E V A L UA T I E V A N D E INZET VAN ERVARINGSDESKUNDIGEN OVERHEIDSDIENSTEN . UNIVERSITEIT GENT
IN
DE
FEDERALE
& UNIVERSITÉ DE LIÈGE.
5.3
V A N S T E E N B E R G H E , T., R E Y N A E R T , D., & D E M A E Y E R , J. (2017). ERVARINGSDESKUNDIGHEI D MOET JE POLITISEREN. H T T P S :// W W W . S O C I A L E V R A A G S T U K K E N . N L / E R V A R I N G S D E S K U N D I G HEID-MOET-JE-POLITISEREN/
5.4
V A N D E W A L L E , J., D E B Y S E R , B., B E E C K M A N , D., V A N D E C A S T E E L E , T., V A N H E C K E , A., & V E R H A E G H E , S. (2016). P E E R W O R K E R S ’ PERCEPTIONS AND EXPE RIENCES OF BARRIERS TO IMPLEMENTATION OF PEER WORKER ROLES IN M ENTAL HEALTH S E R V I C E S : A L I T E R A T UR E R E V I E W . I N T E R N A T I O N A L J O U R N A L O F N U R S I N G S T U D I E S , 60, 234-250.
Academiejaar 2019-2020
Community-based werken in internationaal perspectief
Pagina 10 van 16
6
COMPETENTIES VAN DE PROFESSIONAL IN DE VERMAATSCHAPPELIJKING VAN DE ZORG
6.1
I NLEIDING
“De organisatie van het Vlaamse zorglandschap evolueert naar meer gepersonaliseerde ondersteuning in de maatschappij zelf. Vanuit de overheid (Artikel 107) wordt er voor gepleit dat o.a. de sector van de geestelijke gezondheidszorg werkt naar het afbouwen van bedcapaciteit ten voordele van mobiele teams. Benevens het oprichten van mobiele teams, waar andere competenties worden verwacht dan in residentiĂŤle kaders, worden de klassieke instellingen verwacht zich hoofdzakelijk te richten op crisisinterventies en gespecialiseerde kortdurende behandelingen. Ook andere functies zoals wonen, de eerstelijnszorg en centra die een activerende functie hebben zullen hun werkingen moeten aanpassen, met gevolgen voor de kunde, kennis en vaardigheden van hun medewerkers. In deze les worden de resultaten van een onderzoeksproject toegelicht rond de specifieke competenties die zorgprofessionals nodig hebben in de vermaatschappelijking van de geestelijke gezondheidszorg. In deze uiteenzetting wordt ingegaan op wat dit alles kan betekenen voor de professionele bachelors in de Orthopedagogie en op welke manier kan samengewerkt worden met andere disciplines. De resultaten van dit onderzoek zijn niet alleen van belang voor de GGZ-sector, maar kunnen vertaald worden naar andere gezondheids- en welzijnssectoren."
6.2
NANCARROW,
S.A., & B O R T H W I C K , A.M. (2005). D Y N A M I C P R O FE S S I O N A L B O U N D A R I E S I N T H E H E A L T H C A R E W O R K FO R C E .
S O C I O LO G Y O F H EA L TH & I LL N E SS , 897-919.
Academiejaar 2019-2020
Community-based werken in internationaal perspectief
Pagina 11 van 16
7
WERKEN MET NETWERKEN
7.1
I NLEIDING
Vanuit de vaststelling dat de impact van kwetsbare leefsituaties en uitdagende gebeurtenissen in het leven van mensen vaak voorbij het individu gaat, maar op een indirecte wijze ook het nabij familiaal en sociaal netwerk treft, is het aangewezen om ook in het welzijns- en hulpverleningsaanbod aandacht te hebben voor dit netwerk en de bijzondere ondersteuningsbehoeften die daarin worden ervaren. Anderzijds wordt ook vastgesteld dat dergelijke natuurlijke netwerken een belangrijk potentieel aan steunbronnen en hulpstrategieĂŤn bezitten, die professionele hulpverleners kunnen aanwenden en versterken. Finaliteit van het netwerkgericht werken is niet louter het betrekken van netwerkfiguren in de reguliere zorg, het is bovendien gericht op het ontwikkelen van nieuwe vormen van maatschappelijke zorg-, hulp en dienstverlening. Ook op het niveau van het professionele aanbod wordt meer en meer aan netwerkvorming gedaan om het scala aan zorg beter te kunnen afstemmen op concrete ondersteuningssituaties en specifieke behoeften. Door vervloeiing van het informele, natuurlijke netwerk van personen en het formele, professionele netwerk aan diensten kan men mensen in kwetsbare situaties beter omsluiten en versterken. In dit hoofdstuk gaan we na hoe het werken met netwerken kan leiden tot beter maatwerk, continuĂŻteit en duurzaamheid in de zorg.
7.2
VAN PUYENBROECK, J. & FIERENS, L. (2016). N E T W E R K V E R S T E R K E N D W E R K E N I N D E J E UG D H U L P . W A T V I N D E N B E G E L E I D E R S E N G E Z I N N E N ? S O C I A A L .N E T
7.3
N U Y T S , K. (2012). E I G E N K R A C H T C O N FE R E N T I E S . W E L W I J S , 23(2), 10-13.
7.4
D E C O R T E J. (2016). Z O R G V E R M I J D E R S E N D E N O O D A A N GEDEELDE VERANTWOORD ELIJKHEID VIA NETWERKVORMING. P A N O P T I C O N , 2.
Academiejaar 2019-2020
Community-based werken in internationaal perspectief
Pagina 12 van 16
8
MANTELZORG
8.1
I NLEIDING
Om het mogelijk te maken dat mensen zo lang mogelijk in hun vertrouwde leefomgeving kunnen blijven wonen en vaak ook om de continuïteit van zorg-, dienst- en hulpverlening te garanderen, worden mantelzorgers meer en meer ingezet als belangrijke partners in de zorg en ondersteuning. Het Vlaamse beleid definieert een mantelzorger als een ‘persoon die vanuit een sociale en emotionele
band één of meer personen met verminderd zelfzorgvermogen, niet beroepshalve maar meer dan occasioneel, helpt en ondersteunt in het dagelijkse leven’ (Vandeurzen, 2016). Mantelzorg kan verschillende vormen aannemen (vb. een buurman die boodschappen doet voor zijn buurvrouw, een dochter die haar vader met dementie in huis neemt,…) en zal naargelang de invulling ook verschillen van intensiteit, aard en frequentie. In dit hoofdstuk komt de rol van mantelzorgers in de vermaatschappelijking van de zorg aan bod en gaan we in op de sterktes, noden en uitdagingen die zij ervaren.
8.2
D E K O K E R , B. (2016). H E T I S E E N V A L K UI L O M J E G R E N Z E N N I E T T E K E N N E N . H T T P :// S O C I A A L . N E T / I N T E R V I E W / M A N T E L Z O R G E R S - A A N HET-WOORD/
8.3
F L O U R , L. (2012). M A N T E L Z O R G : U I T D A G I N G E N T O E W I J D I N G . R O N D O M G E Z I N , 33(3), 33-45.
8.4
H E Y L E N , L. (2016). H E T K L E I N E H E L P E N . B UR E N H U L P I S M E E R D A N N O S T A L G I E . H T T P S :// S O C I A A L . N E T / A N A L Y S E - X L / H E T - K L E I N E HELPEN
Academiejaar 2019-2020
Community-based werken in internationaal perspectief
Pagina 13 van 16
9
COMMUNITY BUILDING
9.1
I NLEIDING
In dit onderdeel exploreren we de onlosmakelijke dynamieken tussen individuele en collectieve ervaringen van welzijn. Hoe de bredere gemeenschap aankijkt en handelt tegenover personen in kwetsbare leefsituaties of met bijzondere ondersteuningsvragen, zal ook die persoonlijke ervaringen kleuren en van onschatbare impact zijn op het individueel welzijn, participatie, burgerschap, etc. Community building zet daarom in op het sociale weefsel van gemeenschappen, door verbindingen te leggen en te versterken in buurten, door realistische beeldvorming te promoten, participatie en inclusie te bevorderen. Door vaak kleine, maar betekenisvolle initiatieven wordt gestreefd naar een samenleving die actief georiënteerd is op het scheppen van mogelijkheden voor personen in kwetsbare situaties en het maximaal aanwenden van haar sociaal kapitaal om dat te realiseren. In dit hoofdstuk komt aan bod wat ‘community building’ inhoudt en waarom het van belang is in een samenleving en hulpverleningslandschap die getypeerd worden door een tendens naar vermaatschappelijking en superdiversiteit. Ook bekijken we hoe community building praktisch geïmplementeerd kan worden aan de hand van enkele inspirerende praktijken.
9.2
K A L , D. (2001). H O O FD S T UK 7: B E T R O K K E N B UR G E R S . U I T K A L , D. (E D .), K W A R T I E R M A K E N . W E R K E N A A N R UI M T E V O O R M E N S E N M E T EEN PSYCHIATRISCHE ACHTERGROND.
9.3
M E I N I N G E R , H. P. (2015). A N D E R E P L A A T S E N . I N K A L , D., P O S T , R. & W I L K E N , J.P. (E D S ). V E R D E R M E T K W A R T I E R M A K E N . N A A R D E V E R W E L K O M I N G V A N V E R S C H I L ( P .158 -169). T O B I V R O U G H : AMSTERDAM
9.4
B O G A E R T S , N.
(2017). K W A R T I E R M A K E R S V E R L E G G E N G R E N Z E N GEESTELIJKE GEZONDHEIDSZORG. WARME PLEKKEN ZOEKEN VOOR MENSEN. H T T P S :// S O C I A A L . N E T / I N T E R V I E W / K W A R T I E R M A K E R S VERLEGGEN -GRENZEN/
Academiejaar 2019-2020
Community-based werken in internationaal perspectief
Pagina 14 van 16
10
ONZICHTBARE ZORG
10.1
I NLEIDING
De tendens van vermaatschappelijking van de zorg dwing ons om opnieuw na te denken over de plaats van zorg en ondersteuning in de samenleving. Tal van initiatieven engageren zich van hieruit om de sociale dienstverlening niet noodzakelijk geïnstitutionaliseerd vorm te geven, maar meer vanzelfsprekend en ‘onzichtbaar’ in te bedden in de lokale gemeenschap en daarbij ook duurzame linken te leggen met de ruimere woonomgeving. Deze inbedding van zorg in het alledaagse leven in de buurt stelt ons echter niet alleen voor sociale uitdagingen (zie vorige hoofdstukken), maar werpt ook ruimtelijke en architecturale vraagstukken op. In dit hoofdstuk staan we stil bij de onlosmakelijke verbondenheid van de beide perspectieven – het sociale en het fysiek-ruimtelijke – en werpen we een blik op vernieuwende praktijken die deze verwevenheid nadrukkelijk voor ogen willen houden in de toekomstgerichte uitbouw van hun ondersteuningsaanbod.
10.2
K I T C H I N , R.(1998). ‘O UT O F P L A C E ’, ‘ K N O W I N G O N E ’ S P L A C E ’: SPACE, POWER AND THE EXCLUSION OF DISABLED PEOPLE. D I SA B I LI TY & S O C I ET Y , 13 (3), 343-356.
10.3
V E R V L O E S E M , E. (2018). D E Z O R G Z A M E S T A D . I N : D ESI G N I N G TH E F UT UR E . EEN INITIATIEF VAN ARCHITECTURE WORKROOM BRUSSELS, HET TEAM VLAAMS BOUWMEESTER, DE VLAAMSE V E R E N I G I N G V O O R R UI M T E E N P L A N N I N G , D E O P E N B A R E V L A A M S E A F V A L S T O F FE N M A A T S C H A - P P I J EN DE INTERNATIONALE ARCHITECTUUR BIENNALE ROTTERDAM. H T T P S :// V L A A M S B O U W M E E S T E R . B E / S I T E S / D E FA U L T / FI L E S / U P L O A D S /DTF_B O E K _ W E B . P D F
Academiejaar 2019-2020
Community-based werken in internationaal perspectief
Pagina 15 van 16
BRONNEN Beelen, S.; Maeyer, J. De; Dewaele, C.; Grymonprez, H.; Mathijssen, C. (2014). Reach out! Praktijkboek voor outreachend werken. Lannoo Campus: Leuven. Beresford, P. (2007). User involvement, research and health inequalities: developing new directions. Health & social care in the community, 15(4), 306-312. Hodiamont, P., & Sabbe, B. (2005). Vermaatschappelijking op maat. Een sociohistorische analyse. Psyche, 17, p. 4-7. Koops, H., & Kwekkeboom, M. H. (2005). Vermaatschappelijking in de zorg. Ervaringen en verwachtingen van aanbieders en gebruikers in vijf gemeenten. Sociaal en Cultureel Planbu. Kwekkeboom, R. (2014). De waarde van vermaatschappelijking. Openbare les gegeven ter gelegenheid van de feestelijke opening van het lectoraat ‘Vermaatschappelijking in de Zorg’ aan Avans Hogeschool op 23 januari 2004 in Breda. OGGPA (2012). Rapport van de OGGPA-werkgroep Ervaringsdeskundigheid. Nothing about us, without us. Antwerpen: Overlegplatform Geestelijke Gezondheidszorg Provincie Antwerpen. Vandeurzen, J. (2016). Nabije zorg in een warm Vlaanderen. Ontwerp Vlaams Mantelzorgplan 2016 – 2020. Warming, H., & Fahnoe, K. (2017). Lived citizenship on the edge of society: Rights, belonging, intimate life and spatiality. Cham: Palgrave McMillan.
Academiejaar 2019-2020
Community-based werken in internationaal perspectief
Pagina 16 van 16
11
READER
Academiejaar 2019-2020
Community-based werken in internationaal perspectief