Leerlingenbegeleiding 1 - educatief graduaat HOGENT

Leerlingenbegeleiding 1

Educatieve graduaatsopleiding voor de leraar secundair onderwijs

Titularis Pascale Vanwijnsberghe

Hoofdstuk 1: Inleiding / Wat is psychologie?

INHOUDSTAFEL

Hoofdstuk 1: Inleiding / Wat is psychologie? 3

1. De leerlijn ‘diversiteit en begeleiding’ in de lerarenopleiding 3

2. Opbouw en inhoud van de cursus leerlingenbegeleiding 1 4

2.1 Verschillende hoofdstukken 4

2.2 Onderliggende doelen van Leerlingenbegeleiding 1 4

3. Wat is psychologie? 5

3.1 Definitie 5 3.2 Menselijk gedrag en mentale processen 6 3.3 Een wetenschap, met vele deelgebieden 7

4. Leerdoelen bij dit hoofdstuk 9

Hoofdstuk 1: Inleiding / Wat is psychologie?

1. De leerlijn ‘diversiteit en begeleiding’ in de lerarenopleiding

Leraar zijn is een uitdagend beroep. Het hedendaagse onderwijs stelt -in vergelijking met vroegerhogere eisen aan de domeinen waarin een leraar sterk moet staan. De leraar heeft naast zijn vakkennis en zijn didactische kennis (hoe hij zijn vak moet overbrengen) ook heel wat bagage nodig met betrekking tot het positief begeleiden van zijn leerlingen. De leraar heeft naast een onderwijstaak ook een opvoedkundige taak.

De leerlingen in het secundair onderwijs bevinden zich in de adolescentieperiode van hun leven; een periode waarin het voor ouders en leraren niet altijd eenvoudig is om constructief en opvoedkundig zelfzeker op te treden. Hoe krijg je als ouder en/of leraar impact op je puber/je puberleerling?

Veel leerlingen hebben daarenboven extra zorg nodig door problematieken waarmee ze geconfronteerd worden: leerstoornissen, psychische kwetsbaarheid, moeilijke thuissituaties, opgroeien in een grootstedelijke context omgeven door sociale media, enorme diversiteit… Omdat al deze zaken een impact hebben op het gedrag van de leerling in de klas, kan je als leraar deze factoren niet zomaar negeren tijdens je lessen. Wil je effectief kunnen optreden in je klas, dan werk je vanuit pedagogische en psychologische denkkaders die je handelen richting en wetenschappelijke onderbouwing geven.

In een versterkte lerarenopleiding -zoals de educatieve graduaatsopleiding- wordt uitgebreid ingezoomd op de functie van de leraar als begeleider van opvoedkundige processen. Dit vind je terug in de leerlijn ‘diversiteit en begeleiding’, die drie opleidingsonderdelen omvat: Leerlingenbegeleiding1, Leerlingenbegeleiding2, en Differentiatie en Taal. Het vak Klasmanagement uit de leerlijn ‘Sterk in de klas’ ondersteunt verder het opvoedkundige accent van de opleiding.

In Leerlingbegeleiding 1 (voorliggende cursus) gaan we dieper in op de voorwaarden die er zijn om tot kwalitatief leren te komen. We vertrekken van basisinzichten uit de cognitieve leerpsychologie, motivatiepsychologie en ontwikkelingsspychologie en kijken hoe we met deze kennis onze onderwijspraktijk als leraar kunnen ondersteunen en krachtiger kunnen maken.

In Leerlingenbegeleiding 2 (vervolgcursus) focussen we op de denkkaders voor zorg en begeleiding van individuele leerlingen, in complexe(re) opvoedings- en leersituaties.

2. Opbouw en inhoud van de cursus leerlingenbegeleiding 1

2.1 Verschillende hoofdstukken

De cursus Leerlingenbegeleiding 1 omvat volgende hoofdstukken

➢ H1: Inleidend hoofdstuk / Wat is psychologie?

➢ H2: Leerlingen motiveren en ‘growth mindset’

➢ H3: Geheugen en leren

➢ H4: Leren en leerstrategieën

➢ H5: Intelligentie en leerprestaties

➢ H6: Adolescent in de klas

➢ H7: Leerlingen begeleiden in studiekeuze

De hoofdstukken 2, 3 en 5 focussen op een aantal psychologische fenomenen die het leren sterk beïnvloeden (de leervoorwaarden: motivatie, intelligentie en geheugen).

Hoofstuk 4 gaat dieper in op verschillende theorieën over hoe mensen tot leren komen. We kijken ook hoe we leerlingen kunnen begeleiden en helpen bij hun leerproces (via leerstrategieën).

In hoofdstuk 6 kijken we naar psychologische kant van de adolescentieperiode van het leven en hoe dit een impact kan hebben op het gedrag van de leerling op school.

In hoofdstuk 7 tenslotte krijgen we informatie over de mogelijkheden hoe we als leerkrachten/school het studiekeuzeproces kunnen begeleiden.

2.2 Onderliggende doelen van Leerlingenbegeleiding 1

Hieronder vind je de Opleidingsspecifieke LeerResultaten (OLR) van de Educatieve graduaatsopleiding. Ze verwijzen naar de functionele gehelen van de basiscompetenties van de lerarenopleiding. De doelen waaraan in het vak ‘leerlingenbegeleiding 1’ wordt gewerkt, staan in vet gedrukt, namelijk de OLR 2, 3 en 11.

Dit geven we enkel mee ter info en hoef je uiteraard NIET te kennen voor het examen!

1. De educatief gegradueerde voor secundair onderwijs formuleert concrete doelstellingen, ontwerpt krachtige leeromgevingen en gebruikt passende werkvormen en evaluatiemethodieken ter ondersteuning van het leer- en ontwikkelingsproces. Hij differentieert in functie van de klasgroep en de individuele leerlingen.

2. De educatief gegradueerde voor secundair onderwijs geeft mee vorm aan een positief en ondersteunend leer- en leefklimaat. Hij geeft aandacht aan attitudevorming bij leerlingen en bereidt ze voor op het functioneren op de arbeidsmarkt en op maatschappelijke participatie. Hij gaat gepast om met diversiteit.

3. De educatief gegradueerde voor secundair onderwijs beheerst de domeinspecifieke vakinhoudelijke en vakdidactische basiskennis. Hij vertaalt deze inhouden gestructureerd en praktijkgericht naar de leerlingen en gebruikt hierbij zijn relevante praktijkervaring. Hij geeft daarbij aandacht aan een correcte en gepaste taal. Hij ondersteunt leerlingen in hun studie- en beroepskeuzeproces.

4. De educatief gegradueerde voor secundair onderwijs organiseert een veilige en efficiënte werk- en leeromgeving. Hij voert administratieve taken correct uit.

5. De educatief gegradueerde voor secundair onderwijs professionaliseert zich en past nieuwe vakgerichte ontwikkelingen toe in zijn onderwijspraktijk. Hij reflecteert kritisch op het eigen functioneren en stuurt zichzelf bij.

6. De educatief gegradueerde voor secundair onderwijs beheerst de basisvaardigheden om, aangepast aan de context, te communiceren met ouders met respect voor diversiteit.

7. De educatief gegradueerde voor secundair onderwijs neemt zijn verantwoordelijkheid op in het team en neemt deel aan het overleg rond de pedagogische en (vak)didactische aanpak. Hij neemt in het schoolteam initiatieven om het pedagogisch project mee te realiseren.

8. De educatief gegradueerde voor secundair onderwijs beheerst de basisvaardigheden om te communiceren met externe partners.

9. De educatief gegradueerde voor secundair onderwijs kan in gesprek gaan over zijn beroep en de plaats daarvan in de samenleving. Hij kan deelnemen aan het maatschappelijk debat rond onderwijskundige thema’s.

10. De educatief gegradueerde voor secundair onderwijs benadert met een open geest ontwikkelingen op sociaal-politieke, sociaal-economische, levensbeschouwelijke, cultureel-esthetische en cultureel-wetenschappelijke domeinen.

11. De educatief gegradueerde voor secundair onderwijs ontwikkelt de beroepshouding om op een gepaste manier te functioneren in het onderwijswerkveld.

3. Wat is psychologie?

3.1 Definitie

Het woord psychologie komt van het Griekse “psyche” en “logos”. Psyche betekent geest en logos kennis, dus psychologie betekent letterlijk kennis van de geest. Maar psychologie bestudeert meer dan de ziel alleen… Bij het ontstaan van de psychologie als wetenschap, in de tweede helft van de 19de eeuw, maakte men een duidelijke splitsing tussen lichaam en geest. De psychologie wou in oorsprong op wetenschappelijke wijze de geest of de ziel onderzoeken. Geleidelijk aan werd echter duidelijk dat

lichaam en geest niet volledig gescheiden bestudeerd kunnen worden, omdat er een duidelijke wisselwerking bestaat tussen beiden.

Voorbeeld: Iemand die lichamelijk gekwetst is ten gevolge van een ongeval, kan daar ook psychische gevolgen van dragen.

Daarom luidt de hedendaagse definitie van psychologie als volgt:

Psychologie is de wetenschap

die het menselijke gedrag en de mentale processen van individuen en groepen bestudeert.

We gaan nu even dieper in op de hoofdelementen uit deze definitie: ‘wetenschap’ en ‘gedrag en mentale processen’ .

3.2 Menselijk gedrag en mentale processen

Het gedrag van iemand is waarneembaar. Het is datgene wat je hoort van iemand, of hem ziet doen.

Bijvoorbeeld: Wat zie je of hoor je als je op een terras zit? Wat zie je of hoor je als je als leerkracht voor de klas staat?

Achter dat waarneembaar gedrag schuilt echter een hele denkwereld. De handelingen van de mens worden immers gestuurd door mentale (of cognitieve) processen. Deze zijn niet waarneembaar. Het zijn gedachten, emoties, dromen, wensen… die het gedrag van de mens voortduwen.

Bijvoorbeeld: Een leerling let op, want als hij goede punten behaalt krijgt hij een brommer.

Schematisch kunnen we het als volgt voorstellen:

Opmerking: Alles wat met het denken van de mens te maken heeft, noemen we cognitief. Een ander woord voor denkproces is “cognitief proces”.

Zowel het waarneembare menselijke gedrag als de achterliggende mentale processen maken deel uit van het studiegebied van psychologen.

Je kan het ook vergelijken met een drijvende ijsberg, waarvan een klein (zichtbaar deel) boven het water uitkomt maar waarvan het grootste deel onzichtbaar blijft. Toch is het onzichtbare deel het grootste, essentiële deel van de ijsberg. Het is niet omdat we een bepaald deel niet meteen zien, dat het er niet is en/of geen invloed zou uitoefenen. Integendeel.

Het zichtbare deel kan je vergelijken met ons gedrag; het onzichtbare deel met de mentale processen achter het gedrag.

3.3 Een wetenschap, met vele deelgebieden

Sinds het begin van de mensheid doen mensen aan ‘psychologie’. Men zegt wel eens van iemand dat het een goed psycholoog is, ook al heeft die persoon geen diploma psychologie op zak. We bedoelen daar dan gewoon mee dat die persoon veel mensenkennis heeft, wijs is, goed kan luisteren, enz.

Het is inderdaad zo dat psychologie geen exacte wetenschap is zoals wiskunde of scheikunde. Men krijgt zelfs soms de indruk dat het meer gaat om aanvoelen, inleven en veronderstellen. Juist omdat het studieobject niet altijd waarneembaar is (de geest, de mentale processen). Toch kan men daarover betrouwbare uitspraken doen, want de psychologie is wel degelijk een wetenschap en gebruikt wetenschappelijke methodes om het gedrag en de mentale processen te onderzoeken. De reden waarom men wetenschappelijke gebruikt is dat men wil komen tot algemene bevindingen die altijd en overal gelden.

Hierna worden de ‘dagdagelijkse mensenkennis’ en de ‘psychologie als wetenschap’ schematisch met elkaar vergeleken:

MENSENKENNIS

• gebaseerd op ongecontroleerde situaties

• subjectieve observatie

• Op basis van willekeurige, toevallige observatie

• doet uitspraken die slechts gelden in beperkte gevallen

Psychologie als WETENSCHAP

• info wordt gewonnen in gecontroleerde situaties

• objectieve observatie

• systematische observatie

• doet uitspraken die algemeen geldend zijn

De psychologie is een heel breed wetenschappelijk gebied, met vele onderverdelingen en stromingen. In de voorliggende cursus focussen wij ons voornamelijk op denkkaders uit de motivatiepsychologie, cognitieve leerpsychologie en ontwikkelingspsychologie omdat die het duidelijkst gelinkt kunnen worden aan het onderwijs.

4. Leerdoelen bij dit hoofdstuk

De studenten kunnen na het doornemen van dit hoofdstuk

• Met eigen woorden de definitie van psychologie uitleggen

• Van gegeven voorbeelden kunnen zeggen of het om objectief of subjectief gedrag gaat

• Eigen voorbeelden kunnen geven van mentale processen en van uiterlijk gedrag

• In gegeven situaties kunnen zeggen wat de objectieve situatie, het mentaal proces en de subjectieve situatie is

• Uitleggen wat het verschil is tussen ‘mensenkennis’ en ‘psychologie als wetenschap’