Giftige stof uit verven aangetroffen in orka’s

Begin dit jaar raakte bekend dat Canadese onderzoekers onrustwekkende hoeveelheden giftige stoffen hebben aangetroffen in orka’s. Het gaat om stoffen die niet afbreken in de natuur en die onder andere gebruikt worden bij de productie van verven. Orka’s zijn in Canada en de VS bedreigde diersoorten.

Hoofdonderzoeker Juan José Alava noemde deze onderzoeksresultaten een wake-upcall. "De zuidelijke orkapopulatie is al bedreigd. Het zou kunnen dat deze schadelijke stoffen hun aantallen nog verder doen krimpen." De onderzoekers zijn ook zeer ongerust over het feit dat de giftige stoffen zich tot in de baarmoeder verspreiden en ook doorgegeven worden aan de foetussen.

Komt 4NP ook bij ons voor?

Bij ons werd 4NP vroeger gebruikt als verharder in epoxy en PUR-producten, maar ook in verven en lakken.

De stof is in Europa echter geklasseerd als een zeer zorgwekkende stof (SVHC) en sinds 2012 opgenomen in de REACH-kandidaatslijst voor autorisatie. Voordien was het gebruik van 4NP ook al gereguleerd via een Europese verordening uit 2003 (DIRECTIVE 2003/53/EC).

De Canadese wetenschappers onderzochten de kadavers van 12 orka's die tussen 2006 en 2018 zijn aangespoeld aan de westkust van Canada. De onderzoekers namen monsters van de skeletspieren en de lever van orka's die langs de zuidwestkust van British Columbia leefden. In de weefsels van de dieren troffen ze verschillende chemische stoffen aan, waaronder ook 4-nonylfenol, een giftige stof die vrijkomt bij de productie van onder meer verven, schoonmaakmiddelen, pesticiden en toiletpapier en beter bekend is onder de verkorte naam 4NP.

Deze chemische stof kan in de oceaan terechtkomen via afvalverwerkingsinstallaties of industrieel afvalwater. Orka’s staan bovenaan de voedselke- ten, ze voeden zich met tal van kleinere organismen die besmet zijn met de chemische stof. Daardoor stapelt de 4-nonylfenol zich op in de weefsels van de orka’s en hebben zij veel grotere dosissen in hun organisme dan hun prooien. Dit fenomeen staat in de biologie bekend als biomagnificatie en komt bijvoorbeeld ook voor bij roofvogels.

Potentieel schadelijk

Er is nog maar weinig geweten over de effecten van 4NP op het milieu en de gezondheid. De stof wordt wel beschouwd als potentieel schadelijk en kan volgens de onderzoekers inwerken op het zenuwstelsel met cognitieve stoornissen tot gevolg. Het is de eerste keer dat 4NP wordt gevonden in orka's.

Concreet betekent dit dat bedrijven 4NP niet meer in de handel mogen brengen of mogen gebruiken, tenzij zij daarvoor een zogenaamde autorisatie hebben gekregen. In elk geval moeten fabrikanten die meer dan 0.1% gewichtspercent van een zeer zorgwekkende stof (SVHC) gebruiken aan bepaalde wettelijke verplichtingen voldoen. Zo moeten zij de gebruikers onder andere via het veiligheidsblad informeren over de aanwezigheid van de stof en het veilig gebruik ervan.

4-nonylphenol zou in Europa nagenoeg volledig zijn vervangen door andere stoffen (bv. alcohol ethoxylates), die minder problematisch zijn voor het milieu doordat ze sneller afbreken.