Analyse #83 - Toekomst van de Economie en Maatschappij by Contentway

Dit is een commerciële uitgave van European Media Partner bij deze krant.

Van diagnose naar prognose: Genetica, de medische technologie van de toekomst

Nr. 83 April 2021

Toekomst van de Economie en Maatschappij Met focus op Digitalisering, Life Sciences & Crisis Management

Lees meer interessante artikelen op analysenederland.nl

Hoe houden we de maatschappij draaiende? Met behulp van Digitale Transformatie en Life Sciences, Crisis Management Michiel Steltman:

Waar datacentra zijn, ontstaat economische activiteit Lees meer op pagina 14

Digitalisering:

De cloud is here to stay Vroeger waren alle applicaties en machines op het eigen kantoor geïnstalleerd en opgeslagen, maar tegenwoordig werken we steeds vaker in de cloud. Lees meer op pagina 16

Life Sciences:

Een uniek ecosysteem

Life Sciences: | Carmen van Vilsteren

Toen ik net begon als ambassadeur van de Life Sciences & Health (LSH) sector in Nederland wilde ik precies weten hoe de vork in de steel zat. Ik bezocht clusters en Science Parks, bekeek alle prachtige ontwikkelingen en vroeg de sector waar ze goed in waren.

‘Het grote belang van onze sector is voor iedereen nu wel duidelijk’ Begin deze maand werden twee voorstellen van de Life Science & Health sector gehonoreerd door het Nationaal Groeifonds.

Lees meer op pagina 20

Lees meer op pagina 26

Join us at Pivot Park Together we can improve global health Pivot Park, Oss, the Netherlands, +31 (0)412 84 60 10, info@pivotpark.com, www.pivotpark.com

The spirit of innovation Pivot Park helpt innovatieve bedrijven met de volgende stap. Als life science campus bieden wij lab- en kantoorruimtes in combinatie met hoogwaardige R&D-faciliteiten. Groei mee door onze bronnen van kennis, specialistische financiering en uitstekende wetenschappelijke en ondernemersexpertise.

Europe’s foremost biopharmaceutical campus

Partner Content Zoho Toekomst van de- Economie en Maatschappij - Digitalisering, Life Sciences & Crisis Management analysenederland.nl

Zoho - Partner Content

Misbruik van data privacy gaat door omdat we moeite hebben met het probleem te definiëren

tengedrag van de klik tot aan de persoon toe. Dit is geen nieuwe werkwijze, noch komt het zelden voor in de praktijk en ondanks het Naarmate er meer digitale interacties enorme risico op misbruik blijft het grotenmet klanten plaatsvinden, neemt de kans deels ongereguleerd. Zonder consensus - een dat de daaruit verkregen gegevens in overeengekomen recht op de bescherming handen komen van -voor de klant- onbe- van online privacy - zal er sprake blijven van kende personen en organisaties, aanmisbruik en van wantrouwen. zienlijk toe. Dit zijn veelal personen en organisaties waar klanten geen directe Werken op afstand leidt tot meer inbreuk relatie mee hebben. De controle over wie op privacy toegang heeft tot die gegevens, hoe ze Ook werknemers horen zicht te hebben op worden gebruikt en waar ze terechtkowat er met hun informatie gebeurt. Vandaag men, reikt aanzienlijk verder dan het be- de dag is dat niet het geval. Het is de verantdrijf dat oorspronkelijk met het toezicht woordelijkheid van de werkgever om samen erover wordt toevertrouwd. met softwareleveranciers te zorgen voor transparantie over hoe de gegevens worden Nu een steeds groter aantal van de interac- verwerkt en met wie deze worden gedeeld. ties digitaal plaatsvindt, zijn er meer Een werkgever beschikt over privacy gevoelige kostenbesparende mogelijkheden om klaninformatie van de werknemer, zoals: persoonsten en prospects op grote schaal te bereigegevens, afspraken over arbeidsvoorwaarden, ken. Echter hangt er een prijskaartje aan loonadministratie etc. Al deze informatie moet die efficiëntie en effectiviteit. Gegevens uit worden beschermd en elke werknemer moet deze interacties zijn te gevoelig om terecht inzicht kunnen krijgen in welke gegevens over te komen in handen van derden. De vraag hem of haar worden opgeslagen en hoe deze is nu hoe bedrijven een evenwicht kunnen gegevens vervolgens worden gebruikt. Als het vinden tussen enerzijds de noodzaak om gaat om de activiteit van werknemers (met klantgegevens te beschermen en anderzijds name in de wereld van werken op afstand), de behoefte om goede klanten te vinden en zal wat wij in software mogelijk maken van imaan zich te binden. pact zijn op de cultuur van een bedrijf. Intern weten we dat onze cultuur vorm geeft aan de Wat is data privacy? software die we maken, en dat software op Data privacy is een onderdeel van databehaar beurt vorm geeft aan onze cultuur. veiliging dat betrekking heeft op de wijze waarop gebruikersgegevens online worden De mogelijkheden van een product verzameld en verspreid. Informatie over het beïnvloeden de cultuur van een bedrijf het klikken op websites en advertenties, tot Wanneer wij bijvoorbeeld een functionaliteit aan de zoekacties van een persoon - zelfs hoe aanbieden die het mogelijk maakt om lang een cursor over een bepaald artikel blijft werknemers bij het werken op afstand zweven terwijl de gebruiker online winkelt in de gaten te houden, dan zou dat een - kan winstgevend zijn voor adverteerders, indirecte invloed kunnen hebben wanneer detailhandelaars en technologieverkopers. bedrijven dit product invoeren. Vooral bij Zij kunnen deze vergaarde gegevens gebedrijven die niet voldoende informeren bruiken om persoonsgerichte advertenties voordat ze het in gebruik nemen. Het feit aan te bieden, AI-datasets te versterken en dat softwareleveranciers werkgevers in nieuwe klanten aan te trekken. Daarnaast staat kunnen stellen de activiteiten van kunnen zij de gegevens gebruiken om in het werknemers te volgen, betekent niet dat zij algemeen te anticiperen op het consumendeze software mogelijkheden ook moeten Partner Content Zoho

aanbieden en dat hier geen negatieve gevolgen bij komen kijken.

externe bedrijven uw gedrag niet volgen. Als onderdeel hiervan hebben we alle third-party trackers verwijderd van bedrijven met op advertenties gebaseerde bedrijfsmodellen. Dat Het tijdperk van “adjunct surveillance” houdt in dat externe partijen uw gedrag en Op een zeker niveau kunnen cookies en embedded codes die gebruikersgedrag volgen, data binnen onze software niet kunnen traceren en misbruiken. Dit is om gebruikers te worden beschouwd als een vorm van “mobeschermen tegen adverteerders die hen zonnitoring”. Het bezitten van steeds meer en betere gegevens over potentiële klanten wordt der hun toestemming volgen. Privacymisbruik neemt over de hele wereld toe. Wij als bedrijf gezien als een concurrentievoordeel voor het zouden graag zien dat meer bedrijven zich bij hedendaagse bedrijfsleven. De waarde van ons aansluiten om een betere bewustzijn rond al deze gegevens heeft geleid tot een enorme toename van tracking, waardoor steeds meer privacy te creëren. Dit doel is niet makkelijk na te streven. Om dit te kunnen bereiken is bedrijven veel gegevens verzamelen over de het nodig dat de organisatie zich, in de gehele rug van nietsvermoedende mensen. Het vermogen tot traceren en observeren gaat verder breedte, hiervoor inspant. Zoho is rond 2015 deze uitdaging intern aangegaan. Het heeft dan de slimme producten in onze huizen en kantoren. Het wordt nu vaak aangetroffen in ons enkele jaren gekost om te komen waar we willen zijn, maar met trots kan gezegd worden applicaties en op websites als een vorm van “adjunct surveillance”. Dit is wanneer een bedat Zoho vandaag de dag geheel vrij is van drijf het gedrag van gebruikers controleert via externe trackers. een externe bedrijfstool. Neem bijvoorbeeld Onze klanten waarderen dit standpunt en applicaties voor videoconferenties, commubedanken ons veelvuldig voor onze werkwijze. nicatiemiddelen en dergelijke. Veel van deze software-oplossingen zijn voorzien van priva- Tevens zijn onze medewerkers en partners cy-contracten, waarin bedrijven wel gegevens altijd waakzaam als het gaat om de waarborverzamelen maar niet uitleggen wat zij ermee ging van de privacy van onze gebruikers. Wij zijn trots op de manier hoe wij bovenstaande van plan zijn. Bedrijven en hun gebruikers doel nastreven. Een beleid ter bescherming vragen zich niet alleen af of hun gegevens van de privacy van gebruikers moet een worden verkocht, maar ook hoe deze veilig standpunt van de organisatie zijn en niet een worden opgeslagen. optie. Deze belofte zijn wij eenmaal aange“Vorig jaar heeft de non-profitorganisatie The gaan en hebben wij weten te realiseren. Privacy Collective bij de rechtbank van Amsterdam een zaak aangespannen tegen Oracle en Salesforce. Zij beschuldigden Oracle en Salesforce van het overtreden van de Europese Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG), vanwege het verwerken en delen van de profielen van internetgebruikers, deze bleken te zijn verkocht aan adverteerders in een digitale flitsveiling of ook wel bekend als Real Time Bidding (RTB).” Bij Zoho nemen we een standpunt in tegen adjunct surveillance. Wat houdt dit in? Als een klant Zoho producten gebruikt of als een gebruiker op Zoho’s website surft, laten we

Lees hier meer over Zoho’s privacycommitment: https://www.zoho.com/nl/privacy-commitment.html

Sridhar Iyengar Managing Director, Zoho Corporation BV

iClusion - en Partner Content Digitalisering, Life Sciences & Crisis Management - Toekomst van de Economie Maatschappij

analysenederland.nl

iClusion - Partner Content

iClusion biedt kankeronderzoek in Nederland en België grotere en efficiëntere toegang tot ziekenhuizen en patiënten. Partner Content iClusion

iClusion heeft een laagdrempelig, gestandaardiseerd en geautomatiseerd internetplatform ontwikkeld om ziekenhuizen, farma en biotech bedrijven en patiënten snel bij elkaar samen te brengen. Het digitale platform Trial Eye biedt de mogelijkheid om studies in een netwerk van ziekenhuizen, snel en contactloos te activeren, wat zeker in deze coronatijden een groot voordeel is. Het doel is om hiermee de toegankelijkheid te vergroten voor patiënten om deel te nemen aan onderzoek naar nieuwe medicijnen en behandelingen, zowel voor de uitbehandelde patiënt op zoek naar een nieuw medicijn, als de patiënt die meedoet in een studie waarbij de standaardbehandeling wordt vergeleken met een potentieel nog betere behandeling. Het uitgangspunt hierbij is dat de patiënt en behandelend arts samen eenvoudig en snel geschikt onderzoek kunnen vinden en onafhankelijk kunnen besluiten hieraan deel te nemen.

patiënt de experimentele behandelingen beter weet te vinden en daar ook sneller toegang tot kan krijgen.” Snelheid en efficiëntie “Er is namelijk nog een enorme efficiëntie slag te slaan wat betreft de deelname van patiënten aan experimentele kankerbehandelingen”, gaat Klumper verder. “Het is een tijdrovende klus om patiënten te koppelen aan het juiste onderzoek. In de praktijk duurt het ten eerste al zes tot twaalf maanden voordat alle papieren in orde zijn en ziekenhuizen en patiënten überhaupt mee kunnen doen aan een bepaald klinisch onderzoek naar een innovatief geneesmiddel. Deze standaardprocedures zijn wettelijk verplicht en belangrijk om de patiënt te beschermen maar werken wel de vertragende bureaucratie in de hand, waardoor ook de transparantie en het overzicht verdwijnt. Die procedures standaardiseren en digitaliseren wij binnen Trial Eye. Een flinke klus maar door dit intensieve voorwerk kunnen we de doorlooptijd van zes tot twaalf maanden terugbrengen naar één maand. Zo kunnen wij het onderzoek in veel meer ziekenhuizen sneller initiëren, veel meer patienten, veel sneller kunnen meedoen aan experimentele behandelingen met hopelijk een gunstig effect, en misschien zelfs genezing.”

techbedrijven. Ons platform is gratis beschikbaar voor de ziekenhuizen en patiënten, zij zijn immers onmisbaar om geneesmiddelen te kunnen onderzoeken en op de markt te brengen. Bedrijven die onderzoek doen naar experimentele behandelingen betalen een klein deel van het totale onderzoeksbudget aan ons. Dan worden de bestaande gelden voor onderzoek namelijk efficiënter ingezet, waardoor ziekenhuizen sneller kunnen starten met de experimentele behandelingen en patiënten hier sneller terechtkomen. De farmaceutische bedrijven winnen kostbare tijd in het dure patient-gebonden onderzoek dat nodig is om een uiteindelijk een vergunning te krijgen. De medicijnen van morgen komen dan eerder op de markt en zijn eerder beschikbaar voor de patiënt van morgen.

Edwin Klumper Oprichter iClusion

maximale maatschappelijke impact te creëren, niet om maximaal geld te verdienen. Met geld willen de investeerders vooral maatschappelijke waarde terugzien, naast een redelijk financieel rendement. De fondsmanagers zoeken investeringsmogelijkheden die aan bepaalde criteria moeten voldoen en vervolgens begeleiden we bedrijven waarin geïnvesteerd is. iClusion benaderde De mondiale biotech industrie is de ons zelf en dat bleek een goede kraamkamer van nieuwe therapie- match te zijn. Inmiddels zijn we en. Door in Nederland patiëntook op een bedrijfsmatige manier gebonden onderzoek te versnellen betrokken, helpen we de ondernemet behulp van Trial Eye willen ming om haar maatschappelijke wij meer biotechbedrijven aantrek- toegevoegde waarde te meten en ken om studies in Nederland uit te denken we onder andere mee over voeren die nu niet actief zijn in Ne- het businessplan en strategieën.” derland. Hopelijk kunnen wij zo in “En dat wordt zeer gewaardeerd”, “Trial Eye is uit vraag van de markt samenwerking met de ziekenhuizen vult Klumper aan. “Niet alleen voor ontstaan”, vertelt Edwin Klumper, het aanbod aan nieuwe experimen- het financiële plaatje, maar ook het oprichter iClusion. “Ikzelf ben tele behandelingen vergroten waar netwerk en de ervaring van INZET dertig jaar lang werkzaam geweest oncologen en hun patienten van komen goed van pas.” in de geneesmiddelenindustrie en kunnen profiteren. ” de ontwikkeling van kankerbehan“De afgelopen jaren zijn medicijHeyleys.nl delingen. En regelmatig werd ik nen steeds specifieker geworden”, Impact Financiering Het publieke platform Heyleys is benaderd vanuit mijn netwerk of aldus Klumper. “Hierdoor is het Klumper: “Door onder andere een database voor patiënten waarin door een kennis die iemand kende type patiënten dat mag deelnemen het geld van INZET hebben we zij zelf kunnen zoeken naar ondermet kanker en advies vroeg of hij aan experimentele behandelingen het platform kunnen opschalen.” zoeken die lopen en die voor hen of zij op de goede weg was voor een ook specifieker, moeilijker te vinden INZET is een investeringsfonds, van toepassing zouden kunnen zijn. experimentele behandeling. Ik werd en daarmee meer gelimiteerd maar wel een bijzonder investeKlumper: “We hebben de database vaak benaderd als de standaardbegeworden. Met Trial Eye zorgen ringsfonds voor ondernemingen dat die we hebben opgebouwd voor handeling niet meer werkte en een wij ervoor dat niet alleen patiënten met zorginnovaties een positieve artsen, ook op een toegankelijke (onbekend) experimenteel onderzoek sneller worden toegelaten tot het bijdrage levert aan de levenskwalimanier beschikbaar gemaakt voor naar een nieuw medicijn de enige experimentele onderzoek, maar teit van zorgbehoevenden, vertelt patiënten en naasten zodat zijzelf ai161889981824_2021_3450_ICL_Advertentie Financieel Dagblad - Toekomst van de maatschappij_265x100mm-05.pdf 08:23 mogelijkheid was. Ik besloot daarop zorgen wij ook voor meer efficiëntie Pieter Oostlander, Sociaal Impact1 20-04-2021 kunnen zoeken naar mogelijke actie te ondernemen zodat vooral de aan de kant van de farma- en bioInvesteerder. “Ons hoofddoel is om studies en deze informatie kunnen

CMY

Pieter Oostlander Sociaal Impact Investeerder

meenemen naar hun behandelend arts. Indirect brengt dit meer mensen sneller op de juiste plek. In de praktijk zag ik zelf al veel patiënten en naasten van patiënten die op zoek gingen naar studies van experimentele behandelingen wanneer zij uitbehandeld waren, maar er waren geen goede complete makkelijk leesbare bronnen. Heyleys is compleet, up-to-date, betrouwbaar en geschreven in duidelijke taal zonder moeilijke medische termen.” Toekomst Mijn droom is om patiënten dezelfde toegang te geven tot experimentele behandelingen als tot standaardbehandelingen, besluit Klumper. “Nederland heeft een fantastisch gezondheidssysteem toegankelijk voor alle inwoners en daar mogen we best trots op zijn. Maar er valt nog een grote slag te slaan in de experimentele kankerbehandelingen. Met onze platformen Trial Eye en Heyleys wil ik wereldwijd patiënten sneller toegang geven tot de juiste experimentele behandeling. Niet alleen in de strijd tegen kanker, maar ook tegen andere ernstige ziektes waar nog een dringende behoefte is aan betere behandelingen, om zo meer patiënten een snelle en effectievere behandeling te kunnen bieden.”

Partner Content DS Smith en Maatschappij - Digitalisering, Life Sciences & Crisis Management Toekomst van de- Economie analysenederland.nl

DS Smith - Partner Content

Bewuster met verpakkingen omgaan draagt bij aan duurzame groei Partner Content DS Smith

De consument wordt zich steeds bewuster van het milieu. In het geval van e-commerce vindt de consument het steeds belangrijker in wat voor verpakking zijn bestelling komt. Is deze niet te groot voor het bestelde product, bevat deze niet onnodig opvulmateriaal en van welk materiaal is het gemaakt? “De vraag die de producenten van verpakkingsmateriaal krijgen is dan ook: hoe kunnen we ervoor zorgen dat deze zo duurzaam mogelijk wordt?”, vertelt Philip Bautil, Managing Director DS Smith Packaging Benelux. “Al snel gaat het over het materiaal van de verpakking. Belangrijk, maar wat veel bedrijven vergeten is de gehele reis die de verpakking aﬂegt. Van grondstofwinning naar productie, van inpaktafel naar consument en van recycling tot hergebruik. De vraag om deze gehele reis te verduurzamen is veel relevanter.” Als voorbeeld wordt de fashion branche aangedragen, die veel te maken heeft met retourzendingen. Op het moment dat deze retourstroom goed gemanaged wordt kun je een deel van de reis verduurzamen. “Veel verpakkingen zijn helemaal niet ontworpen om eenvoudig te retourneren, waardoor een klant veel tape moet gebruiken om het idee te hebben deze veilig retour te kunnen sturen. Terwijl er veel mogelijkheden zijn om een verpakking zo te ontwerpen dat de consument daar geen extra tape voor nodig

dssmith.com

Spot the difference?

Your customers will. heeft. Deze constructies zorgen er ook voor dat de retourafdeling minder handling heeft en dus meer pakketjes per uur kan verwerken. Een dubbele winst dus.” Ook het opvulmateriaal is voor veel consumenten een doorn in het oog, gaat Bautil verder. “Velen vinden dit schadelijk voor het milieu en onnodig. Maar zodra je het opvulmateriaal weghaalt en het product beschadigt, breng je uiteindelijk meer scha-

de aan het milieu dan met opvulmateriaal. Webshops kunnen hier een test voor aanvragen. Bij het testen zonder opvulmateriaal zien wij vaak dat het opvulmateriaal niet nodig blijkt te zijn. Wanneer dit het geval is kan ook de verpakking kleiner worden. Het testen is dan ook belangrijk om uiteindelijk de gehele reis van de verpakking te kunnen verduurzamen. Bovendien, minder opvulmateriaal betekent ook minder handling en minder kosten.”

nieuwbare bronnen en wordt in de praktijk veel minder goed gerecycled.”

Niet alleen duurzaamheid in het algemeen, maar ook specifiek de circulariteit van verpakkingen wint aan belangrijkheid.

Door samen kritisch naar de rol van verpakkingen in de gehele supply cycle te kijken, kunnen verpakkingsproducenten en webshops de focus leggen op het managen van de groei, besluit Bautil. “De enorme hoeveelheid aan pakketten elke dag de deur uitkrijgen is voor veel webshops elke dag weer een uitdaging. Belangrijk is dan om te kijken waar de bottlenecks liggen in de reis van de verpakkingen. Verkoop je bijvoorbeeld kleding en je groeit twee keer zo hard dan nemen de retourzendingen ook twee keer zo hard toe. Zit een bottleneck bijvoorbeeld op de inpakafdeling, dan moet je kijken naar snel opzetbare verpakkingen met een minimum aan opvulmateriaal. Zo zijn er nog talloze andere mogelijkheden waarmee je met verpakkingen kunt bijdragen aan een duurzame groei en (behoud van) winst voor de onderneming.”

Niet alleen duurzaamheid in het algemeen, maar ook speciﬁek de circulariteit van verpakkingen wint aan belangrijkheid. Bautil: “Een circulaire verpakking is door slim ontwerp en materiaalkeuze na gebruik goed te recyclen en kan daarna dus weer opnieuw gebruikt worden. Verpakkingen van papier en karton lenen zich hier uitstekend voor omdat deze gemaakt zijn van hernieuwbare bronnen. Dat wil zeggen, gemaakt van grondstoﬀen die ook weer aangroeien, zoals papier van hout dat duurzaam beheerd wordt. Een bijkomend voordeel is dat deze duurzaam beheerde bossen elk jaar in omvang toenemen. Bij het gebruik van plastics is dit lastig, want plastic komt niet uit her-

Philip Bautil Managing Director DS Smith Packaging Benelux

”

Medical Foundation Partner Content Digitalisering, Life Sciences & Crisis Management - Hartwig Toekomst van de Economie- en Maatschappij

analysenederland.nl

Hartwig Medical Foundation - Partner Content

Betere oncologische zorg vereist goed gebruik van data Whole genome sequencing

Het perspectief van de data in het lerend zorgsysteem

Partner Content Hartwig Medical Foundation

Wanneer je de diagnose kanker krijgt kom je al snel terecht in een medische molen van behandelingen, medicijnen en opnames. Die behandelingen hebben soms weinig resultaat, maar kunnen wel heel belastend zijn. Door meer en beter te gaan werken met patiëntdata kunnen de arts en de patiënt beter passende keuzes maken en kan patiëntgerichter behandeld worden.

dus landelijk dekkende data over oncologische patiënten en daarmee zouden we patiënten gerichter kunnen helpen.”

Whole genome sequencing

Het perspectief van de data in het lerend zorgsysteem DIAGNOSTIEK

ONDERZOEK

Momenteel werkt de zorg in Nederland via Toestemming Dataverzoek vaste protocollen. “Je begint bij behandeling patiënt DIAGNOSTIEK ONDERZOEK Nationale A en als blijkt dat die niet aanslaat, dan database stap je over op behandeling B”, vertelt Van Toestemming Beveiliging Dataverzoek Snellenberg. “En de keuze voor die behandepatiënt privacy ling is vaak gebaseerd op de plaats waar Nationale Goedkeuring database de tumor zich bevindt. We weten echter uit toegang data door het Erasmus MC uitgevoerd onderzoek Beveiliging DNA-analyse op de database van Hartwig Medical Founprivacy LEREND ZORGSYSTEEM Toen Hans van Snellenberg, bestuurder van dation dat er bij bijvoorbeeld borstkankerGoedkeuring Hartwig Medical Foundation, jaren geleden patiënten 4 à 5 verschillende tumor profielen toegang data met zijn vader bij de oncoloog zat werd hij zijn, die elk anders lijken te reageren op de Onderzoek DNA-analyse Verwerking zich bewust van de vele onzekerheden die verschillende behandelingen. Wat nou als je Klinische en integratie LEREND ZORGSYSTEEM een behandelingstraject met zich mee kan in database al hebt kunnen zien dat behangegevens gegevens Verbeterde en nieuwe brengen. “Mijn vader had slokdarmkanker deling A bij patiënten met een soortgelijke behandelingen met uitzaaiingen in de lymfeklieren en de tumor met een soortgelijk DNA-profiel niet van kanker OncoAct lever”, vertelt Van Snellenberg. “Er was wel aansloeg? Dan ga je in het huidige systeem Onderzoek Publicaties patiëntrapport een behandeling mogelijk, maar toen mijn alsnog de patiënt belasten met behandeling Verwerking vader vroeg of dat zou gaan werken vertelde A terwijl je al weet dat de kans van slagen Klinische en integratie de arts dat ze dat eigenlijk niet zeker wisten. met het starten met een andere behandelinggegevens kenmerken engegevens de reacties van de patiënten op leggen om ze makkelijker te ontsluiten en om Verbeterde en nieuwe Er was zo’n 30% kans dat de behandeling aan groter is. Waarom zouden we niet sneller over de behandeling. Als we daar de genetische inze te gebruiken voor kwaliteitsevaluatie en behandelingen zou slaan. Mijn vader vond dat raar, want zijn kunnen stappen op behandeling B? Dat willen formatie van Hartwig aan toevoegen, kunnenvanonderzoek. Dat is een grote operatie, maar kanker OncoAct kwaliteit van leven zou op korte termijn flink we met de Hartwig Medical Database, die de we beter voorspellen of een behandeling bij wel een belangrijke. Uiteindelijk zal dit er toe Publicaties patiëntrapport achteruitgaan door de behandeling, zonder database van de ziekenhuizen aanvult, graag een patiënt met een soortgelijk profiel als de leiden dat de zorgverleners minder adminisdat de arts hem met zekerheid kon zeggen dat bereiken.” Daar is echter meer uitkomst data patiënt in de spreekkamer aansloeg, dan heeft tratieve taken hoeven te verrichten, omdat ze dat ook ging helpen. Het heeft ertoe geleid voor nodig. Die je het best kunt verzamelen in de patiënt meer informatie om een keuze op de data gemakkelijker kunnen ontsluiten uit dat ik me ben gaan verdiepen in oncologisch het behandelproces van alle patiënten met die te baseren. Het lastige is natuurlijk dat er ook het electronisch patiëntendossier. Zo wordt onderzoek, om te kijken of we die uitkomst tumorsoort en dat DNA-profiel. Daarmee dan een onzekerheidsmarge in zit, want als we de zorg ook veiliger, want er is minder ruimte niet beter konden voorspellen.” gebruiken we de data van de behandeling en zien dat het bij 60% van de patiënten gewerkt voor fouten.” de uitkomsten van de patiënt van vandaag heeft kunnen we niet stellen dat de huidige Om dat te doen hebben we data nodig. voor de verbetering van de behandeling van patiënt niet binnen die andere 40% valt. Er komt dan meer tijd vrij voor de zorg en “Tien jaar geleden zijn we begonnen met het de patiënt van morgen. En leren we op een Maar patiënt en dokter kunnen samen wel voor betere behandelingen. “Uiteindelijk verzamelen van data uit alle Nederlandse zie- gestructureerde manier. willen we naar precision medicine, medicijnen een beter geïnformeerde keuze maken.” kenhuizen”, vertelt Michel Wouters, chirurg die gericht zijn op specifieke kenmerken oncoloog in het Antoni van Leeuwenhoek van de tumor, en personalised medicine Je kan de patiënt dan meer keuzevrijheid Gebruik van data leidt niet alleen tot betere en bijzonder hoogleraar Kwaliteit van de bieden, vertelt Wouters. “Door in de behanzorg, maar ook tot kostenbesparing. “Hiermee gebaseerd op de persoonlijke situatie en de oncologische zorg aan de Universiteit Leiden. delingskeuze alle informatie te betrekken voorkeuren van de patiënt. Dat is een transitie kunnen we patiënten identificeren waarvan “Medisch specialisten hadden behoefte aan van de oncologie die niet zonder data kan.” die beschikbaar is in de huidige registraties we aan de hand van het DNA-profiel van spiegelinformatie. Hoe goed was hun behan- over vergelijkbare patiënten (‘patients like de tumor al kunnen zeggen dat bepaalde deling ten opzichte van de behandeling in me’), kunnen wij hen beter informeren over behandelingen niet gaan werken”, vertelt Van andere ziekenhuizen? Internationaal is het de mogelijkheden voor behandelingen en Snellenberg. Mensen met bepaalde (zeldzame) best bijzonder dat we in Nederland met die de verwachte resultaten. De doelgerichte en DNA-afwijkingen kunnen juist weer profitekwaliteitsregistraties zo ver gekomen zijn dat immunotherapieën voor de patiënt worden in ren van een medicijn dat alleen en heel goed alle ziekenhuizen hun data delen. We hebben die databases al geregistreerd, met daarbij de werkt bij die afwijking. “Dat betekent dat we mensen direct de juiste therapie kunnen geven, in plaats van eerst andere dure therapieCost and effi cacy of expensive onco drugs Cost and efficacy of expensive onco drugs en te proberen waarvan we weten dat het niet Costs effective Costs Indication and medication Number of patients Costs per Total costs Treatment respons overtreatmentgaat werken.” (a year) Costs effective treatment Costs Indication and medication Number of patients Costs per treatment Total costs Treatment Breast cancer Breast cancer Breast cancer

treatment 68-284 € 36.960 2446

respons € 36.960 € 6.504.960 € 6.504.960€ 99.153.502 36% € 40.537

€ 40.537 208 208 € 12.555 1.386 – 1.732 1.386 – 1.732 € 13.862 1.101 – 1.790

€ 99.153.502 € 2.611.440 33% € 12.555 € 2.611.440€ 21.610.858 35% € 13.862

Bevacizumab Bevacizumab NAB-Pacilitaxel NAB-Pacilitaxel Bevacizumab

(a year)

68-284

treatment overtreatment 36% € 2.341.786 € 4.163.174 € 2.341.786€ 32.720.656 € 4.163.174€ 66.432.846 33% € 32.720.656 € 66.432.846 35% € 914.004 € 1.697.436

Voordat we zover zijn, is er echter nog wel werk aan de winkel. “Ondanks dat er veel € 21.610.858€ 64.235.658 30% € 44.423 Squamous cell NSCLC Nivolumab Nivolumab 1.101 – 1.790 € 44.423 € 44.423 € 64.235.658 20% € 12.847.132€ 22.655.730 € 51.388.526€ 90.622.920data verzameld wordt, is het delen van die Non-squamous cell NSCLC 1.962 – 3.138 € 113.278.650 20% Non-squamous cellcancer NSCLC Nivolumab Bevacizumab 1.962 – 3.138 € 44.423 €€49.275 113.278.650 € 3.942.000 20% € 22.655.730 € 1.222.020 € 90.622.920 € 2.719.980data nog ingewikkeld”, vertelt Wouters. “Als je Kidney 80 31% Kidney cancer Bevacizumab 80 € 49.275 € 42.105 € 3.942.000€ 26.526.150 31% € 1.222.020€ 10.610.460 € 2.719.980€ 15.915.690 Kidney cancer Sunitinib 630 40% bepaalde data wilt ontvangen moet je in staat Kidney cancer Sunitinib Sunitinib 630 € 42.105 € 15.000 € 26.526.150 € 1.200.000 40% €7% 10.610.460 € 84.000 € 15.915.690 € 1.116.000 Gastro-Intestinal cancer 80 Gastro-Intesti nal cancer nal cancer Sunitinib Ramucirumab 80 102 – 256 € 15.000 € 35.478 € 1.200.000 € 6.350.5627% € 1.116.000 € 4.572.405zijn om data te koppelen en dat is extreem Gastro-Intesti 28% € 84.000 € 1.778.157 Gastro-Intesti nal cancer malignancies Ramucirumab 102 – 256 € 35.478 € 76.960 € 6.350.562€ 61.568.000 28% € 1.778.157€ 37.556.480 € 4.572.405€ 24.011.520 Hematological Lenalidomide 800 61% complex, want je hebt te maken met de Hematological malignancies Lenalidomide 800 € 76.960 € 61.568.000 61% € 37.556.480 € 24.011.520 Total costs € 406.981.780 € 129.213.682 € 277.768.098koppeling van diverse typen data uit verschilTotal costs Total number patients € 406.981.780 € 129.213.682 € 277.768.098 10.154 3.031 7.123 lende bronnen, maar ook met anonimisering Total number patients 10.154 7.123 Source:3.031 National Health Care Institute (2015) van gegevens. Een zorgverlener of onderzoeSource: National Health Care Institute (2015) • 7 types of drugs (for approx. 10,000 patients) ker moet dus door allerlei hoepels springen • 7 types of drugs (for approx. 10,000 patients) • > € 275 million overtreatment on a total budget om de data te ontvangen en krijgt het dan ook • > € 275 million overtreatment on a total budget of approx. € 400 million of approx. € 400 million niet gekoppeld, laat staan dat hij ze ‘real-time’ • …and many novel/expensive targeted drugs • …and many novel/expensive targeted drugs approaching the market in 3 kan zien en gebruiken in de dagelijkse approaching the market 3 patiëntenzorg. Daarnaast moet die data door artsen ook goed gestructureerd worden. Dus Bron: ZorgInstituut Nederland (2015) De huidige kosten van de dure oncolytica waren in 2020 circa moeten we die data gestandariseerd vast gaan € 1,2 miljard (tov € 720 mio in 2015). De effectiviteit is helaas nog niet toegenomen. Breast cancer Lung cancer Lung cancerLung cancer

Bevacizumab Pemetrexed Lung cancerSquamous cell NSCLC PemetrexedNivolumab

2446

€ 1.697.436€ 15.127.601 30%€ 914.004 € 6.483.257 € 6.483.257€ 12.847.132 € 15.127.601€ 51.388.526 20%

Hans van Snellenberg Bestuurder van Hartwig Medical Foundation

Michel Wouters Hoogleraar Kwaliteit van de Oncologische zorg in het Leids Universitair Medisch Centrum en chirurgoncoloog in het Antoni van Leeuwenhoek

Meer informatie op: www.hartwigmedicalfoundation.nl

Whole genome

Toekomst van de Economie en Maatschappij - Digitalisering, Life Sciences & Crisis Management analysenederland.nl

IN DE PUBLICATIE Toekomst van de Economie en Maatschappij 6. De crisis is nog niet voorbij 8. Wie wil bijblijven, moet doorleren 10. Opinie: Lotte de Bruijn 14. Profiel: Michiel Steltman 16. De cloud is here to stay 20. Opinie: Clémence Ross-Van Dorp

22. Zie medicijnen niet als een kostenpost, maar als een investering in de toekomst 23. De weg naar een schone ruimte 26. Profiel: Carmen van Vilsteren 28. Een leven lang leren voor een vitale biotech sector in ons land

ANALYSENEDERLAND.NL Maak je cloud veiliger Bedrijven die hun data nog niet in de Cloud hadden staan deden dit om het thuiswerken te kunnen faciliteren.

ANALYSENEDERLAND.NL Digitale zorg heeft de toekomst Nu het zorgsysteem steeds complexer wordt en er meer data vergaard wordt, wordt het lastiger het overzicht offline te behouden.

De crisis is nog niet voorbij Crisis Management

omdat ze hun hele pensioen hebben opgegeten, die geld hebben geleend bij familie of waar de gezinssituatie onder druk staat door financiële problemen. Daar wordt nog weinig over gepraat, maar daar moeten we wel rekening mee houden. De verwachting is dan ook dat er vanaf het derde kwartaal een faillissementsgolf zal komen, omdat ondernemers dan geconfronteerd worden met de opgestapelde schulden waarvan de betaling is uitgesteld.”

Nederland telt volgens de Kamer van Koophandel ruim twee miljoen bedrijven, die vroeg of laat allemaal voor uitdagingen komen te staan. Zeker in tijden van crisis kan hulp van buitenaf veel steun bieden. Tekst: Marjon Kruize Foto: Keren Levand

door corona kwamen er het afgelopen jaar veel meer ondernemers in de problemen. “Starters, groeiers, kleine en grote bedrijven”, vertelt Frank van Santen, bedrijfseconoom en expert op het gebied van ondernemersvraagstukken. “Het afgelopen jaar was voor vrijwel iedereen lastig. Als je het gaat analyseren, dan zag je drie patronen.” et name

Van Santen met grote stress. “In het begin wisten ondernemers niet wat hen overkwam. Velen hadden nog Dat begon volgens

categorie ondernemers zal de crisis nog lang gaan duren, ook nu de boel geleidelijk weer opstart. “Ik wil juist die ondernemers adviseren om hulp te vragen”, stelt Van Santen. “Vaak schamen ondernemers zich voor hun problemen, maar ieder bedrijf krijgt er vroeg of laat mee te maken en in een crisis moet je tijdig handelen. Dus niet als het vijf voor twaalf is, maar liever om half elf. Als je nu de rekeningen nog kan betalen, maar weet dat je stappen moet zetten om Voor een bepaalde

Vaak schamen ondernemers zich voor hun problemen, maar ieder bedrijf krijgt er vroeg of laat mee te maken en in een crisis moet je tijdig handelen.

nooit eerder voor zo’n grote crisis gestaan. Er kwamen allerlei regelingen van de overheid om ondernemers te ondersteunen, maar deze waren niet altijd even duidelijk. Daarom zochten ondernemers hulp om de juiste aanvragen te kunnen doen. Daarna, vanaf de zomer tot het einde van het jaar, hadden de meeste ondernemers hun draai redelijk gevonden. Ze wisten hoe ze om moesten gaan

met de overheidsregelingen, maar hadden telkens nieuwe vragen omdat bestaande steunpakketten wijzigden en nieuwe steunpakketten werden toegevoegd. Ook was er veel boosheid omdat sommige ondernemingen tussen wal en schip vielen. Starters bijvoorbeeld, die hun omzet niet konden vergelijken met de omzet van een jaar geleden, waardoor ze buiten de boot vielen voor bepaalde regelingen.”

Campagne Managers: Kim Lak & Arancha Kiemeneij Managing Director: Amanda Ghidoni

ANALYSE #83 Toekomst van de Economie en Maatschappij Disclaimer alle informatie omtrent de COVID-19 maatregelen in deze bijlage was actueel op het moment van drukken.

Redactie: Marjon Kruize, Féline van der Linde Graphic Design: Charlotte Hovenier Tekst: Jerry Huinder, Marjon Kruize, Féline van der Linde & Hugo Schrameyer Coverfoto: Pexels & Bart van Overbeeke Gedistribueerd met: Het Financieele Dagblad 2021 Drukkerij: RODI Rotatiedruk

jaar zitten we in een nieuwe fase. “Er is nu vaak verdriet, onbegrip en radeloosheid”, vertelt Van Santen. “Het duurt allemaal heel lang en men snapt het niet meer. Waarom mochten bijvoorbeeld de winkels in sommige andere landen wel open, maar hier niet, terwijl de besmettingscijfers ongeveer gelijk zijn? De mentale kant gaat nu steeds meer een rol spelen. Er zijn veel ondernemers die in de stress zitten Sinds begin dit

dat over een jaar nog steeds te kunnen doen, dan kan je beter nu om hulp vragen dan wachten tot je aan het randje van de afgrond bungelt. Je komt er dan een stuk sneller weer bovenop.”

Voor een gestreste ondernemer kan het doen van zijn of haar verhaal al een hele opluchting zijn. belangrijkste startpunten voor hulp van buitenaf, stelt Van Santen, is het bieden van een luisterend oor. “Voor een gestreste ondernemer kan het doen van zijn of haar verhaal al een hele opluchting zijn. Dat is belangrijk om de initiële stress weg te nemen. Vervolgens is het belangrijk hen bij te staan met raad en daad om de ondernemer het licht aan het einde van de tunnel te laten zien.” Een van de

European Media Partner Wij maken online en print campagnes met waardevolle, interessante content die gedistribueerd worden naar relevante doelgroepen om de business van onze klanten te laten groeien. Onze branded content en native advertising oplossingen zetten jouw verhaal op de eerste plaats.

Uitgegeven door: European Media Partner Nederland B.V Keizersgracht 424 NL-1016 GC Amsterdam

Partner content in deze campagne is tot stand gekomen in samenwerking met onze klanten. Dit zijn commerciële uitingen.

Web: www.europeanmediapartner.com

Dit is een commerciële uitgave. De FD-redactie heeft geen betrokkenheid bij deze productie.

Email: nl@europeanmediapartner.com redactie@europeanmediapartner.com

Tel: +31 20 808 82 00

ADVERTENTIE

OKB helpt ondernemers vooruit!

Stichting Ondernemersklankbord helpt al meer dan 40 jaar zzp’ers en mkb-ondernemers. In een klankbordtraject van 6 maanden begeleiden onze OKB-coaches persoonlijk ondernemers. Wat de vraag ook is, de OKB-adviseur heeft kennis van zaken én ondernemerservaring. OKB is een uniek landelijk netwerk van ruim 300 doorgewinterde oud-ondernemers en oud-specialisten uit het bedrijfsleven. Zij zetten zich vrijwillig in om ondernemers te helpen. Doel is het vergroten van de kans op succes, het voorkomen en/of oplossen van ondernemersproblemen en het verbeteren van de bedrijfsvoering. Hulp is momenteel gratis, in verband met de corona-crisis. Meer informatie? Bezoek dan de website www.ondernemersklankbord.nl.

Digitalisering, Life Sciences & Crisis Management - Toekomst van de Economie en Maatschappij

analysenederland.nl

Met softwaretools behoud je overzicht in crisissituaties Crisis Management

Veel organisaties kwamen het afgelopen jaar voor het eerst in aanraking met een grote crisis, door de effecten en de maatregelen rondom het coronavirus. Er werden crisisteams opgesteld, logs en actieplannen gemaakt en besluiten genomen. Vaak gebeurt dit nog op papier, waardoor het een uitdaging is om het overzicht te behouden en informatie snel te delen. Crisismanagementsoftware kan helpen dit proces te versoepelen. Tekst: Marjon Kruize Foto: John Brussels

situatie zal iedereen bij een crisis direct aan de coronacrisis denken. De term rijkt natuurlijk veel verder; ransomware, uitval van telefonie, wateroverlast, negatieve publiciteit, het wegvallen van een belangrijke leverancier en ga zo maar door. n de huidige

en acties uitgezet. Een crisisteam doorloopt die stappen met behulp van een besluitvormingsmodel. Een logger houdt dan precies bij wat het team bespreekt. Traditioneel gezien gebeurt dat op flipover-bladen. Deze raken al snel behoorlijk vol, want er wordt veel besproken. Ze zijn soms onleesbaar en als de crisis lang duurt, kan je aan het einde van de rit de hele vergaderruimte behangen met de logs.” verschillende losse bladen wordt dat overzicht houden niet gemakkelijk gemaakt”, vertelt Ruud van den Beukel, eveneens expert op het gebied van softwaretools. “Zo’n logboek wordt bijgehouden om overzicht te houden en om de besluitvorming te faciliteren. Het is belangrijk dat informatie snel vastgelegd en gedeeld kan worden. Door informatie digitaal vast te leggen, wordt deze toegankelijk, deelbaar en makkelijk doorzoekbaar op alle mogelijke devices.” “Met allerlei

je daar dan specifieke software voor nodig? Je kunt immers ook prima in een word-documentje zaken opschrijven. “Met crisissoftware komen meerdere tools bij elkaar”, antwoordt Van den Beukel. “Je kunt hierin niet alleen crisisvergaderingen vastleggen, waardoor de taken van de logger gemakkelijker worden, maar je kunt die informatie ook direct delen en acties toewijzen. Crisissoftware biedt Maar waarom heb

een organisatie treft, brengt het crisismanagementteam eerst de situatie in kaart en wordt er gekeken naar de impact. Wat betekent dit voor de veiligheid van onze medewerkers? Welke impact heeft dit op onze bedrijfsprocessen en ons imago?” vertelt René de Jong, expert op het gebied van softwaretools voor crisismanagement. “Pas als dit bepaald is, worden er besluiten genomen “Wanneer een crisis

meer ‘flow’ en structuur in het proces. Een crisis kenmerkt zich door chaos en hoge druk, waardoor je juist dán gestructureerd te werk moet gaan. Met crisissoftware kun je die structuur vooraf uitdenken en vastleggen, zodat je hier tijdens de crisis op kunt bouwen.” crisis heeft een andere structuur dan de reguliere organisatie. “Hele andere mensen kunnen het dan ineens voor het zeggen hebben en besluiten nemen”, vertelt De Jong. “We hebben het nu vooral gehad over het loggen, maar het gaat een stuk verder. In software kan je bijvoorbeeld ook tools meenemen voor alarmering of rapportages voor belangrijke stakeholders. Tijdens een crisis wil je dat iedereen op dezelfde manier werkt en over dezelfde informatie beschikt. Crisissoftware maakt dat mogelijk.” Een organisatie in

in een softwaretool ook de informatiebeveiliging garanderen. “Als je gaat werken met allerlei verschillende programma’s en documenten gaat rondsturen, dan ga je vaak ook tegen het informatiebeveiligingsbeleid van de organisatie in”, stelt De Daarnaast kan je

Jong. “Softwaretools voldoen over het algemeen aan de benodigde ISO-certificeringen waardoor grotere problemen voorkomen worden.” softwaretools bedrijven om meer grip op de situatie te houden tijdens een crisis. De Jong: “Je kunt je met deze tools beter voorbereiden op crisissituaties, omdat je allerlei acties kunt voorbereiden. Vaak is er al een crisisplan met allerlei verschillende documenten waarin staat welke acties je in welke situatie moet ondernemen. Door deze scenario’s uit te werken en dit vast te leggen in de software kan je gemakkelijker de voorbereide acties opstarten.” Uiteindelijk helpen

Daarnaast kunnen softwaretools ook helpen bij de preventie van eventuele nieuwe crises. “Wanneer een organisatie aan de slag gaat met zo’n tool stelt ze zichzelf vragen over de manier waarop bepaalde zaken geregeld zijn. Dat helpt de preparatie goed vorm te geven. Ook door na een grote crisis de aanpak te evalueren, kun je beter sturen op een eventuele volgende crisis. Een uitgewerkt crisisplan kan een groot verschil maken.”

Ruud van den Beukel & René de Jong Experts op het gebied van softwaretools voor crisismanagement

Zeker in de huidige tijd, waarin betalingstermijnen vaak opgeschort worden, kan factoring een uitkomst bieden.

Met factoring weet je hoe je ervoor staat Crisis Management Stel je hebt een onderneming en je krijgt een opdracht om werkzaamheden uit te voeren. Na afloop van de diensten stuur je een rekening, maar dan duurt het vervolgens nog een week of drie, vier tot je je geld op je rekening hebt. Met factoring wordt dat een stuk gemakkelijker gemaakt. Tekst: Marjon Kruize Foto: Pixabay

“Zeker in de huidige tijd, waarin betalingstermijnen vaak opgeschort worden, kan factoring een uitkomst bieden”, vertelt Youri van Veldhoven, directeur van Fiz Factoring & Incasso. “Met factoring beschik je gelijk na het uitvoeren van de opdracht over je geld. Het factoringsbureau financiert de nota’s die je verzendt, waardoor je direct over liquiditeit beschikt.” Natuurlijk gelden daarvoor wel enkele acceptatiecriteria. “We kijken vooraf naar de kredietwaardigheid en het betalingsverleden van de partij waarvoor je de opdracht gaat doen”, stelt van Veldhoven. “Dat biedt niet alleen ons meer zekerheid, maar ook onze klanten. Je weet dan immers al of de partij überhaupt in staat is om te betalen en ook daadwerkelijk van plan is dit te gaan doen. Daardoor kan je er zeker van zijn dat je rekening ook betaald zal worden.” Echter, ondernemers zijn bij factoring toch bang dat dit ten koste zal gaan van hun klantrelaties. Niet nodig, vertelt Van Veldhoven. “Het contact met de klant blijft volledig in handen van de debiteur, er wordt enkel op de factuur aangegeven dat je gebruik maakt van factoring. Dat laat zien dat je je zaken goed voor elkaar hebt en dat je voorbereid bent op eventuele risico’s. Daarnaast wordt er echt gefocust op het innen van het geld op een verantwoorde manier, want je wilt je klant natuurlijk niet kwijt.” Als laatste maakt factoring het volgens Van Veldhoven ook gewoon makkelijker voor de debiteur. “Wij koppelen de rekeningen bijvoorbeeld aan onze software, waardoor het gelijk in de software te zien is als een partij zijn rekening betaald heeft. De ondernemer kan hierdoor real time controleren welke betalingen er voldaan zijn. Dat is zeker in de huidige tijd heel belangrijk. Je wilt continu weten hoe je ervoor staat.” ADVERTENTIE

SOFTWARE FOR CRISIS Een crisis zet een organisatie onder hoge druk. En dat vraagt meestal om een bijna militaire aansturing vanuit een crisismanagementteam. Het crisisteam wil mensen veilig houden, de schade zoveel mogelijk beperken en zo snel mogelijk de processen weer ‘up and running’ krijgen. Onder tijdsdruk brengt het crisisteam de situatie in kaart en worden besluiten genomen. De organisatie heeft dan - meer dan ooit - behoefte aan structuur en handvatten. Iedere organisatie in Nederland heeft een softwarepakket voor de ﬁnanciële administratie en een HRM-systeem, maar over crisismanagementsoftware hebben veel organisaties nog nooit nagedacht. Terwijl daarmee veel winst te behalen is. Juist op het moment dat het ertoe doet en uw organisatie onder hoge druk staat, helpt een crisistool bij het aanbrengen van structuur, het behouden van overzicht en het snel delen van informatie. Daarom heeft Merlin Software de tool CrisisSuite ontwikkeld; een compleet systeem dat vóór, tijdens en na een crisis ingezet wordt voor crisismanagement. Met CrisisSuite beschikt u over de mogelijkheid om crisisteams en medewerkers op te roepen, crisisvergaderingen digitaal te loggen,

acties uit te zetten, de status te monitoren en situatierapportages te delen. Uw crisisplannen zijn veilig en digitaal beschikbaar en u heeft toegang tot de actuele contactgegevens van de functionarissen in uw crisisorganisatie. Al deze informatie is zowel toegankelijk via de online omgeving als met de CrisisSuite App. Zo zorgt u ervoor dat de juiste mensen, de juiste dingen doen, op het juiste moment. Omdat alle informatie en wijzigingen op één plek terug te vinden zijn, is het verloop van de crisis beter en makkelijker in kaart te brengen. Een evaluatie kost daarmee veel minder tijd en moeite. Leerpunten kunnen direct worden verwerkt in de software, waardoor u beter bent voorbereid op het moment dat uw organisatie in de toekomst opnieuw geconfronteerd wordt met een crisis. In zowel de proﬁt als non-proﬁt sectoren wordt gebruik gemaakt van CrisisSuite. We mogen productiebedrijven, energieleveranciers, ziekenhuizen, verzekeraars en delen van de rijksoverheid tot onze klanten rekenen. Merlin werkt nauw samen met zusterbedrijf Parcival. Zij biedt ondersteuning op het gebied van crisismanagement, crisiscommunicatie en bedrijfscontinuïteit. Dit doet Parcival

Wilt u weten hoe CrisisSuite het crisismanagement van uw organisatie kan versterken?

o.a. door het organiseren van opleidingen, trainingen en oefeningen, en door te ondersteunen bij crisisplanvorming. Ook tijdens een crisis staan onze ervaren professionals klaar voor onmiddellijke ondersteuning op ieder moment van de dag. Na een crisis helpen wij met de nazorg voor betrokkenen, en evaluatie of onderzoek. Door deze samenwerking kunt u alle crisis gerelateerde zaken bij ons onder brengen. Vanzelfsprekend kunnen we de onderwerpen ook los van elkaar behandelen.

merlincrisis.com

Vraag gratis en vrijblijvend een gesprek aan.

parcivalcrisis.com

Toekomst van de Economie en Maatschappij - Digitalisering, Life Sciences & Crisis Management analysenederland.nl

Wie wil bijblijven, moet doorleren Crisis Management

In de dagelijks veranderende wereld van cybersecurity geldt de spijkerharde eis dat het actueel houden van kennis onontbeerlijk is.

Crisis Management De economie zit momenteel in een shift. Een shift die gebaseerd is op data. Allerlei branches zijn genoodzaakt om de verandering door te voeren van het aanbieden van simpele producten naar het aanbieden van producten via steeds complexere technologieën, waarbij de klant centraal staat.

ybersecurity is

een thema dat in het brandpunt van de belangstelling blijft staan. Sla de dagbladen er maar op na. Elke maand, misschien wel elke week, haalt een bedrijf of instelling het nieuws met de verontrustende mededeling dat er gegevens op straat liggen. cybersecurity-huiswerk niet op orde hebben, ondernemen vaak actie als het leed al is geschied. En het zure is: het repareren van fouten, inclusief reputatieschade, kost vaak een veelvoud van een professioneel systeem dat afdoende bescherming biedt. Het grootste deel van het bedrijfsleven beseft dat wel, maar doet er nog niet voldoende mee.

Tekst: Féline van der Linde Foto: Persfoto

Bedrijven die hun

in alle lagen is geland, heeft een paar oorzaken. Zo zitten veel bedrijven middenin een transitie van een eigen netwerk naar een cloudomgeving. Een eigen netwerk kun je op slot draaien. Dat gaat echter niet in de cloud. Tegenwoordig maakt IoT, Internet of Things, een razendsnelle opkomst. Als een bedrijf zijn cloudbeveiliging niet op orde heeft, dan ben je Dat het besef

Koen Aarns

Koen Aarns Oprichter van Bluetick

Tekst: Hugo Schrameyer & Marjon Kruize Foto: cottonbro

Vragen aan

Als een bedrijf zijn cloudbeveiliging niet op orde heeft, dan ben je onherroepelijk een prooi voor hackers.

onherroepelijk een prooi voor hackers. Dus kun je maar beter zorgen dat je voldoende kennis in huis hebt om cybersecurity af te dekken.

Bedrijven die hun cybersecurityhuiswerk niet op orde hebben, ondernemen vaak actie als het leed al is geschied. AVG van bedrijven dat zij kritischer zijn op de bescherming van persoonsgegevens. Wanneer er in deze bedrijven gewerkt wordt met applicaties van derde partijen dan blijven Daarnaast eist de

zij verantwoordelijk voor de klantgegevens die deze partijen verwerken. Bedrijven stellen daardoor strengere eisen aan de aantoonbare maatregelen die partners moeten treffen op het gebied van cybersecurity en informatiebeveiliging. Bijblijven is hiermee voor alle organisaties in de keten van essentieel belang. De beveiliging en reputatie van een bedrijf is daarbij afhankelijk van de zwakste schakel. van cybersecurity hangt een atmosfeer van technologie, digitalisering en ICT. Niet onterecht natuurlijk. Dat is tenslotte de kern van het werkveld. Misschien valt echter ook te constateren dat daar een gevaar in schuil gaat. Niet Rond de wereld

alleen techneuten binnen het bedrijfsleven moeten kennis opdoen van deze materie. Het besef dat hackers op de loer liggen moet het liefst breed worden gedragen tot in alle uithoeken van ondernemingen en instellingen. ook belangrijk kennis over deze materie zo breed mogelijk te verspreiden. We worden er allemaal wijzer van wanneer we informatie gaan delen over hoe een hack heeft kunnen plaatsvinden en welke lessen er zijn geleerd. Als je toch verplicht wordt in de openbaarheid te treden, laten we er dan ook allemaal iets van leren. Laat als bedrijf dus ook weten hoe je dergelijke incidenten voor de toekomst denkt uit te sluiten. Daarnaast is het

Waarom vind er een shift plaats naar een data-economie? “Waar in de jaren zeventig producten werden verkocht aan de klanten, zijn daar in de jaren negentig naast producten de services bijgekomen. Rond 2000 werd de aanpak van het verkopen van producten steeds klantgerichter. En nu zijn we aangekomen op een punt waarbij het echt draait om de relatie tussen een bedrijf en haar klanten. En dat zorgt ook voor een verandering in het kopen van producten. De consument wil een persoonlijk product kopen en niet meer een generiek product. Data is een belangrijke manier om producten en diensten persoonlijk te maken.” Gaan bedrijven mee in deze verschuiving? “Je ziet dat de doorlooptijd en daarmee het bestaan van grote bedrijven veel korter is geworden. Er zijn dus bedrijven die niet meegaan met deze verschuiving. Daarentegen zijn er ook bedrijven die juist heel goed meegaan en zij hebben zich dan ook echt opnieuw uitgevonden. Kijk bijvoorbeeld naar General Electric, die eerst lampen verkocht en nu digitale diensten aanbied. Ook zijn er compleet nieuwe bedrijven ontstaan, zoals een Netflix of Spotify die tech first als gemene deler hebben.” En welke markten blijven nog achter? “Bijvoorbeeld in de advocatuur, maar ook bij universiteiten en uitgevers heeft er nog geen transitie plaatsgevonden naar het gebruik van meer complexe technologie. En dat kan leiden tot een grotere achterstand op de concurrentie die wel meegaat naar de data-economie. De concurrentie kan met complexe technologie sneller tot de inhoud komen en daarmee snellere adviezen geven van een betere kwaliteit. Algoritmes kunnen ervoor zorgen dat kenniswerkers in deze sectoren geen zoekbalk meer nodig hebben om op de gewenste content uit te komen. Door het opslaan van data en het gebruik van slimme algoritmes worden ervaringen en diensten rondom de klant gebouwd. Zo kan relevante content worden gesuggereerd voor de klant, zonder dat deze actief hoeft te zoeken.” ADVERTENTIE

Altijd en overal veilig in business met Score Utica Score Utica werkt, met haar ruim zeventig medewerkers, vanuit drie vestigingen in Nederland, dagelijks hard aan digitalisering. Zij integreren het zakelijke portfolio van KPN en Microsoft zo optimaal mogelijk bij haar klanten.

Oplossingen

“Voor onze klanten bieden wij verschillende oplossingen”, vertelt Paul Stoffele, directeur Score Utica. “Zo verzorgen wij online werkplekken, Microsoft 365 diensten, telefonie, beveiliging van ICT omgevingen en, via bijvoorbeeld glasvezel of 5G, internetconnectiviteit. Die laatste is ontzettend belangrijk want zonder connectiviteit is er überhaupt geen digitalisering. Jaarlijks neemt het dataverkeer enorm toe, zeker het

afgelopen jaar. En waar ﬂexwerkplekken vroeger nog geen standaard waren, zullen we in de toekomst steeds minder gebonden zijn aan een vaste werkplek. Altijd toegang hebben tot het bedrijfsnetwerk is dan essentieel voor medewerkers. Als werkgever moet je hier goed op inspelen. Dat is niet alleen prettig voor de medewerkers, maar het levert ook nog eens een verbetering van de bedrijfsprocessen op.”

Bereikbaarheid

“Het afgelopen jaar zijn we massaal Microsoft Teams gaan gebruiken, met name voor het videobellen”, gaat Stoffele verder. “Maar er is nog veel meer mogelijk via Microsoft Teams. Veel organisaties en medewerkers hebben daar alleen nog geen weet

van. Zo kan je online tegelijkertijd samenwerken in bestanden en is er nu ook de optie om te bellen met Teams. Wij zijn momenteel bezig telefonie volledig met Teams te integreren bij klanten zodat deze vanaf de online werkplek kunnen bellen. Niet alleen naar collega’s, maar ook naar klanten, familie en vrienden met mobiele of vaste nummers. Deze nummers worden gekoppeld aan Teams waarmee er dus via de laptop en headset getelefoneerd kan worden. Zo integreren wij de diensten van onze partners KPN en Microsoft voor een zo optimaal mogelijke digitale, veilige en goed bereikbare werkplek.” Graag vertellen we u meer over de mogelijkheden in het gebruik van Microsoft Teams zoals bellen met

Teams. Meld u via de QR-code aan voor onze workshop waarin we laten zien wat er allemaal met Teams kan en welke voordelen dit kan opleveren voor u en uw bedrijf.

Meld u aan voor onze workshop Ga voor meer informatie naar www.score-utica.nl

Partner Content Digitalisering, Life Sciences & Crisis Management - Toekomst van deNorthwave Economie- en Maatschappij

analysenederland.nl

Northwave - Partner Content

‘Cybersecurity is te belangrijk geworden om zelf te blijven doen’

Foto: Jeroen de Bakker

Waarom kun je dit als bestuurder dan niet overlaten aan een afdeling IT? “Omdat het haaks staat op je bestuurlijke Bestuurders denken vaak dat ze cyberse- verantwoordelijkheid. Natuurlijk is de IT curity onder controle hebben. Toch wordt beveiliging een belangrijk onderdeel in de de ene na de andere organisatie gehackt, bescherming van het bedrijf. Dat kun je aan lamgelegd en voor grote bedragen afgede IT’ers overlaten, mits je er ook voor zorgt perst en beschadigd. Waar gaat het fout? dat je regelmatig controleert of de IT secuEn hoe kan het beter? Wat is de rol van de rity maatregelen ook echt werken. Maar er financieel bestuurder? Talitha Papelard, is hoe dan ook meer nodig om gewapend te Directeur Security Office bij Northwave, geeft antwoord. Partner Content Northwave

“Wij helpen dagelijks bedrijven die slachtoffer zijn geworden van cybercriminelen”, vertelt Talitha Papelard. “Zo zien we wat er mis gaat. In vrijwel alle gevallen zien we dat criminelen hebben kunnen toeslaan omdat een bestuurlijke visie ontbreekt. Organisaties hebben vaak wel iets geregeld. Ze maken bijvoorbeeld back-ups en zorgen ervoor dat privacygevoelige gegevens goed beschermd zijn. Maar omdat er geen holistische aanpak is, worden er ook essentiële onderdelen vergeten. Daardoor is het voor criminelen bijvoorbeeld eenvoudig om het primaire proces weken of soms maandenlang stil te leggen. Dit heeft niet alleen grote financiële gevolgen. Het is ook desastreus voor de reputatie van een organisatie. In veel organisaties is het de financieel bestuurder, de CFO, die de eindverantwoordelijkheid draagt om de onderneming zo goed als mogelijk tegen deze risico’s te beschermen. Als je die bestuurlijke verantwoordelijkheid hebt, dan wil je in control zijn.”

northwave-security.com

”

Als je begrijpt wat er allemaal nodig is voor een slimme security operatie die 24 uur per dag paraat is, dan kom je tot de conclusie dat zelf doen niet kan. zijn tegen de dreigingen van dit moment. Je kunt data beter beveiligen door er organisatorisch anders mee om te gaan, beter beleid te implementeren en plannen te maken en te oefenen voor als het misgaat. Daarbij zijn je mensen de belangrijkste schakel; zij zijn het die alert, actief en adequaat moeten kunnen en durven reageren als er iets niet in de haak is. En van al die maatregelen samen wil je regelmatig de werking vaststellen. Dat vraagt om een zelfstandige functie binnen je organisatie, die los staat en onafhankelijk is

van alle andere onderdelen. Als je begrijpt wat er allemaal nodig is voor een slimme security operatie die 24 uur per dag paraat is, dan kom je tot de conclusie dat zelf doen niet kan.” En hoe zit het met de cyberkennis van de gemiddelde bestuurder? “CFO’s begrijpen ﬁnancieel management en kwaliteitsmanagement heel goed. Wij bieden hen een vierogenprincipe waarbij ze voor de inhoud samenwerken met een onafhankelijke deskundige partner die op bestuurlijk niveau met hen meedenkt, terwijl we een aantal essentiële operationele processen in stand houden: die van het permanent bewaken van IT, het permanent beheersen van de cyber risico’s en het permanent trainen en begeleiden van medewerkers. Zo is er altijd real time inzicht in risico’s en kwaliteit van maatregelen en worden bedreigingen en incidenten 24 uur per dag gezien en behandeld. Met ons aan hun zijde kan een directie weloverwogen de juiste beslissingen blijven nemen, wat de dynamiek in het bedrijf en de bedreiging ook is.” Tot slot, spreek je ook wel eens bestuurders die zich niet realiseren hoeveel impact een cyberaanval kan hebben op hun organisatie? “Door alle berichten in de media zijn bestuurders zich wel gaan realiseren dat cyberrisico’s tot de belangrijkste bedreigingen behoren. Dit blijkt ook keer op keer uit allerlei onderzoeken, bijvoorbeeld van het

Talitha Papelard Directeur Security Office bij Northwave

World Economic Forum. Toch hoor ik de top van een onderneming na een incident vrijwel altijd zeggen ‘We hadden het heus wel over beveiliging in de bestuurskamer, maar we hadden nooit gedacht dat dit zo heftig zou zijn.’ Kennelijk leveren de krantenkoppen dan toch nog steeds vooral een ‘dat zal bij ons wel loslopen’ gevoel op. Ik zie het daarom als mijn persoonlijke missie om deze kritische vragen aan CFO’s te blijven stellen.” Neem contact op Scan de QR code of ga naar https://northwave-security.com/ in-gesprek-met-talitha/

Toekomst van de Economie en Maatschappij - Digitalisering, Life Sciences & Crisis Management analysenederland.nl

Denk na over digitalisering voor je daartoe gedwongen wordt Opinie

Als je een tijdlijn van technologische vooruitgang zou tekenen, dan is het geen rechte lijn, maar eerder eentje met allerlei kronkels. Innovatie gaat in schokken. Nieuwe technologie ligt soms al vele jaren op de plank, voordat een totaal onverwachte ontwikkeling er voor zorgt dat het ineens gaat vliegen. Dat leidt dan weer tot allerlei nieuwe toepassingen en innovaties. Foto: Persfoto

oor digitalisering

de coronacrisis zo’n onverwachte ontwikkeling. Videobellen, online samenwerken, online ticketsystemen: de technologie was er al. Door de coronamaatregelen waren we ineens massaal aangewezen op deze technologie om te werken, leren, winkelen en sociale contacten te onderhouden. Dat zorgde er weer voor dat bedrijven in sneltreinvaart moesten digitaliseren. We moesten ons verdiepen in nieuwe tools, nieuwe vaardigheden leren, nieuwe investeringen doen. Ondernemers zochten nieuwe verdienmodellen. Consumenten vonden hun weg naar nieuwe producten en diensten. was

een negatieve gebeurtenis nodig om Vaak is er

verandering te forceren (en een wereldwijde pandemie is natuurlijk buitencategorie vreselijk). De dag voordat het containerschip Ever Given vastliep in het Suezkanaal, tekende rederij Evergreen een contract met Samsung voor 20 nieuwe schepen die zijn uitgerust met de nieuwste digitale technologie. Ze hebben extra sensors, meer rekenkracht, een verbinding met de cloud en toegang tot aanvullende data. Dat stelt de bemanning aan boord en de mensen in een controlecentrum aan wal in staat om beter en sneller beslissingen te nemen. Ik durf te wedden dat deze nieuwe generatie slimme schepen veel minder gevoelig is voor menselijke fouten. En dat rederijen over de hele wereld na het incident met de Ever Given de digitalisering van hun vloot extra prioriteit zullen geven. je als bedrijf dit soort incidenten natuurlijk voor te zijn. Maar hoe bereid je je voor op het onbekende? De technologische mogelijkheden zijn enorm en je kunt elke euro maar één keer uitgeven. Bovendien zorgt versnelde digitalisering voor weer nieuwe uitdagingen op het gebied van veiligheid, compliance en de vaardigheden van je medewerkers. Het loont dus om op tijd na te denken over dit soort zaken, voordat onverwachte gebeurtenissen je dwingen tot overhaaste beslissingen.

Vragen aan Edwin Held

Edwin Held Managing director Maxcom

Digitalisering Het afgelopen jaar moesten we zoveel mogelijk gaan thuiswerken en de verwachting is dat we dat ook (deels) blijven doen. Als gevolg is er een enorme druk ontstaan op de systemen die het thuiswerken mogelijk maken. Dit zijn veelal de servers in de datacenters. Tekst: Féline van der Linde Foto: Persfoto

In welke mate is de druk op de servers toegenomen? “De prestaties van de servers moesten worden verhoogd of er dienden zelfs geheel nieuwe servers te worden aangeschaft. Daarnaast konden buitenlandse klanten geen eigen installateurs inzetten vanwege de reisrestricties. Het was daarom zaak deze klanten toch te helpen en eigen technici uit Nederland in te zetten die de servers konden installeren. De server business is het afgelopen jaar significant gegroeid. Een laptop alleen voor thuis was niet voldoende, meerdere apparaten moesten kunnen worden aangesloten op de systemen van het kantoor. En daarvoor is meer capaciteit nodig in datacenters.”

Het liefst probeer

het daarom essentieel dat digitalisering een gezamenlijk project is. Ik breng bedrijven uit de digitale sector graag in contact met andere sectoren. Maar ook met de politiek, wetenschap en maatschappelijke organisaties. We zijn allemaal gebaat bij transparantie, gedeelde kennis en een open debat. En op het kruispunt van technologie en maatschappelijke uitdagingen vind je de mooiste toepassingen. Daarnaast helpt het ook om gewoon heel veel praktische cases, voorbeelden Voor mij is

en andere praktijkverhalen te delen. Digitalisering kan vrij abstract zijn, dus juist in een concrete toepassing kan dan soms de inspiratie zitten om zelf aan de slag te gaan. de verhalen in deze uitgave je daar bij zullen helpen. Ik hoop dat

Lotte de Bruijn, Algemeen Directeur bij NLdigital

Welke uitdagingen bracht het coronajaar voor het installeren van servers? “Allereerst natuurlijk de coronamaatregelen. Dit zorgde ervoor dat standaard procedures meer tijd in beslag namen. Afstand houden, met één persoon in de lift en natuurlijk het mondkapje op. En waar je in het begin van de coronacrisis al las over levertijden die oplopen zie ik dat nog steeds in de praktijk. En de situatie wordt er niet beter op vanwege de te korten aan onderdelen. Nog altijd kunnen bepaalde onderdelen niet geleverd worden. Hierdoor moest en moet er nog altijd flink geschakeld worden. Bijvoorbeeld door het aanleggen van grotere voorraden en door toch naar alternatieve merken te kijken die wel kunnen leveren.” Zal de druk op de servers gaan afnemen? “Ik denk het voorlopig niet. Datacenters zijn natuurlijk het “kloppende hart” voor heel veel bedrijven. Nog altijd hebben we te maken met de coronamaatregelen. Het is daarom noodzaak ervoor te zorgen dat nieuwe servers tijdig kunnen worden geïnstalleerd en dat de capaciteit voldoende is om aan de steeds toenemende vraag te kunnen voldoen. Klanten uit het buitenland zien nu in dat ook de lokale partners dit goed aankunnen, dus voor de toekomst is het zaak dit op een goede logistieke én organisatorische wijze te realiseren voor optimale klanttevredenheid.” ADVERTENTIE

HYBRIDE EN INTERACTIEVE VORM VAN SALES EN MARKETING HEEFT DE TOEKOMST Al 25 jaar helpt Kaon Interactive bedrijven, zoals Siemens, IBM, Thermo Fisher Scientific, Förch, HPE, Waters Corporation en nog vele anderen om de waarde van hun complexe producten op een duidelijke manier te communiceren naar de klant. Waar vooral B2B bedrijven gewend waren om faceto-face met hun klanten te communiceren zorgde de digitale transformatie, maar ook de coronapandemie het afgelopen jaar, voor een kentering. “Onderzoek wees uit dat bedrijven veel gemakkelijker digitaal communiceren”, vertelt Gavin Finn, President & CEO Kaon Interactive. “En dat bracht voor de sales en marketing afdelingen een grote uitdaging met zich mee, want bij uitstek zijn zij gewend om face-to-face te communiceren. Hierop hebben wij ons digitale platform verder ontwikkeld, zodat interactieve communicatie op een effectieve manier kan plaatsvinden.” INTERACTIEVE DIGITALE COMMUNICATIE Waar bedrijven in bijvoorbeeld Amerika sneller agile vormen van communicatie implementeren, zien we dat Europa wat dat betreft nog achterblijft, gaat Finn verder. “Europese bedrijven hebben de neiging om uitgebreide analyses en zorgvuldige planningen te maken. Het afgelopen jaar zag je bedrijven dan ook in Europa eerst nog afwachten totdat alles weer terug zou gaan ‘naar normaal’, waar in Amerika al veel sneller het besef kwam dat een transitie nodig was, aldus Sandra Velema,

Gavin Finn, President & CEO Kaon Interactive

Executive Director Europe Kaon Interactive. “Bedrijven die een platform inzetten gedurende hun digitale transformatie om zo hun strategie voor klantinteractie te versterken, konden goed door blijven draaien en zagen dan ook in sommige gevallen geen verlies in de omzet terug. Bedrijven die experimenteerden met tijdelijke oplossingen raakten achter in de digitale transitie en daarmee ook op de concurrentie.” HYBRIDE Het afgelopen jaar heeft laten zien dat wachten totdat alles weer ‘normaal’ zou zijn geen zin heeft. Ook niet voor bedrijven. Finn: “Ons digitale platform, waar interactie en betrokkenheid van de klant centraal staat, heeft laten zien dat sales en marketing afdelingen volledig digitaal de communicatie kunnen organiseren op een interactieve manier, die de aandacht van de klant vasthoudt. Bovendien zijn de digitale applicaties

voor klantinteractie gemakkelijk in gebruik en maakt dit de overstap makkelijker. Na de coronapandemie zal er weer gereisd gaan worden en zullen er weer afspraken op locatie gaan plaatsvinden. Maar we hebben kunnen zien hoe, door de kracht van een bedrijfsbreed digitaal platform, de interactieve applicaties zorgde voor een agile, herbruikbaar en effectieve manier van communiceren op afstand. Door dit te combineren in de toekomst met afspraken op locatie, zal de interactie niet alleen face-to-face plaatsvinden, maar daarvoor en ook na de afspraak digitaal. Zo kan er beter gebriefd worden voor een afspraak en wordt er dus veel efficiënter gecommuniceerd. En het kan mensen betrekken die niet in staat zijn om te reizen. Doordat de digitale applicaties kunnen worden gebruikt in de eigen omgeving, op het gewenste moment, maakt dit de communicatie persoonlijker, effectiever en zorgt voor een beter resultaat.” “De toekomst is nu en we moeten allemaal een stap zetten (hoe klein ook) om de klantinteractie te verbeteren voor een langdurig succesvolle samenwerking.” Scan de QR code voor meer informatie of ga naar www.kaon.com.

Digitalisering, Life Sciences & Crisis Management - Toekomst van de Economie en Maatschappij

analysenederland.nl

Een integrale aanpak is noodzakelijk voor de cyberweerbaarheid van Nederland Digitalisering

Nederland is voorloper met haar digitale infrastructuur, maar moet er voor waken niet achter te gaan lopen wat betreft cyberweerbaarheid. Nog altijd krijgen cybercriminelen en statelijke actoren de kans om via de digitale wegen toegang te krijgen tot politiek gevoelige en commercieel waardevolle informatie. Door het thuiswerken in verband met COVID-19 is de digitalisering in een ongekende versnelling gekomen waarbij de informatiebeveiliging geen gelijke tred hield. Tekst: Féline van der Linde Foto: Persfoto's

“

kan dit probleem alleen oplossen, overheid, bedrijfsleven en wetenschap zullen moeten samenwerken”, Geen één partij

vertelt Lokke Moerel, lid van de Cyber Security Raad namens de wetenschap. “En iemand moet daarbij duidelijk de regie in handen hebben. Wat ik nu vaak zie is dat het ministerie van Justitie en Veiligheid aandacht besteedt aan cyberveiligheid en het ministerie van Economische Zaken en Klimaat kijkt naar digitale innovatie. Het een kan niet zonder het ander. Regie op samenwerking is noodzakelijk om de uitdagingen aan te kunnen en wel op het hoogste niveau. Cyberweerbaarheid moet chefsache zijn.

om ons heen hebben investeringen in cyberweerbaarheid de afgelopen jaren versneld, zo hebben de Britten de afgelopen vier jaar twee miljard geïnvesteerd. Daar loopt Nederland echt op achter. Hierdoor neemt ons relatieve risico toe, omdat cybercriminaliteit de weg van de minste weerstand kiest. We willen met z’n allen goed uit de coronacrisis komen en ik denk dat dit dan ook een heel goed moment is om ervoor te zorgen dat onze digitale infrastructuur goed bestand is tegen cyberdreigingen.”

hard nodig”, vertelt Claudia de Andrade-de Wit, lid van de Cyber Security Raad namens de private sector. “De cyberdreigingen nemen alleen maar toe en dat zullen steeds meer hele gerichte aanvallen zijn op vitale ketens om ons land te destabiliseren, een voorbeeld hiervan is de haven van Rotterdam. De landen

Het adviesrapport

“En dat is

dat we hebben uitgebracht, is opgesteld in opdracht van de (nu demissionair) minister van Justitie en Veiligheid, gaat Moerel verder. “Hij vroeg ons nu eens echt te berekenen hoeveel die cyberweerbaarheid moet gaan kosten. Dat was een hele klus, maar met deze doorberekening kunnen we

de komende vier jaar echt de stappen gaan zetten die het hardst nodig zijn, zoals acht miljard euro voor verbetering van informatiedeling en 25 miljoen euro voor veilige hard- en software met Europese certificeringen. In totaal voorzien we een investering van 833 miljoen euro. We zijn al ontzettend ver in onze digitalisering, maar het vervolgens beschermen van onze digitale middelen kost nu eenmaal geld. Nemen we dat niet serieus dat zullen we uiteindelijk ook geen internationale betrouwbare partner zijn.” redenen aan te wijzen voor de achterstand wat betreft onze cyberweerbaarheid, aldus Moerel. “Allereerst de onbekendheid. Als bedrijf kun je zelf je digitale middelen goed beveiligd hebben, maar hebben je partners dat ook gedaan? En aan de lopende band worden er nieuwe Er zijn verschillende

smart producten op de markt gebracht die verbonden zijn aan het internet. Op dit moment nemen veel leveranciers onvoldoende verantwoordelijkheid voor de cyberveiligheid van deze producten. Dat moet echt anders.” en kunde moet op alle niveaus opgeschaald gaan worden. Alles wordt digitaal of zal een digitale component hebben. De Andrade-de Wit: “Dit vergt een andere mindset. Momenteel zijn er negentien verschillende strategieën voor cyberweerbaarheid. Het is de wens van de raad dit terug te brengen naar één strategie onder regie van de overheid die hiervoor serieus geld reserveert. Naast het geld van de overheid moet ook het DNA van de overheid cyberweerbaarheid gaan bevatten. Niet alleen het blijven praten over meer cyberweerbaarheid, maar het ook echt begrijpen en De digitale kennis

Lokke Moerel Lid van de Cyber Security Raad namens de wetenschap

Claudia de Andrade-de Wit Lid van de Cyber Security Raad namens de private sector

de noodzaak voelen. Hierin kunnen grote stappen worden gezet voor een sterker en beter beschermd digitaal Nederland.”

Uniserver - Partner Content UNISERVER - Partner Content

Uniserver - ‘Het cloudnetwerk van Nederland’ Partner Content

Uniserver

De afgelopen 21 jaar heeft Uniserver zich ontwikkeld tot een grote Nederlandse distributeur van cloud-infrastructuur zoals IaaS, back-up, werplekken en advies. Het afnemen van dergelijke infrastructuur wordt steeds normaler, het leveren ervan blijft echter complex. Reden voor Uniserver om MSP’s en sinds 2020 ook ISV’s een Nederlands alternatief te bieden voor de internationale aanbieders. De komende jaren wil Uniserver dit uitbreiden met onder meer advies over inrichting van cloud-platforms, vertelt commercieel directeur Emile Schouwstra. “Wij bieden dezelfde dienstverlening als de grote namen, maar staan met onze voeten in de Nederlandse klei.” Klant zit achter het stuur Uniserver leverde al cloud-infrastructuur als B2B-dienst toen de term nog niet gebruikt werd. “Wij bouwen de motor, de partners bouwen de auto en de klant zit achter het stuur”, zo schetst Schouwstra de rol van Uniserver. “Af en toe maak

Uw digitale dienstverlening altijd op Poleposition

je een pitstop om de motor en de rest van de auto te onderhouden en verbeteren. Dit doen we steeds vaker met partners om zo samen nieuwe diensten te bouwen. De auto kan voor elke afnemer anders zijn, maar de motor wordt altijd gebouwd op basis van de onderdelen die wij leveren.” Nog beter doen waar je goed in bent Schouwstra gelooft in deze steeds complexer wordende IT-wereld heilig in de noodzaak van focus.

Meer informatie op: www.uniserver.nl

“Vroeger deden IT-leveranciers alles zelf. Aanschaf van hardware, een wirwar van diensten, beheer, implementatie, migratie: dat wordt steeds lastiger. Wil je dan als reseller of MSP ook nog investeren in je eigen IT-platforms, je eigen datacentercapaciteit? Of wil je de focus leggen op waar je echt goed in bent en daarop versnellen?” Uniserver neemt steeds vaker datacenter platformen en -infrastructuren over. Zo kan een partner zich focussen op zijn primaire dienstverlening, zoals de klant of de applicatie.

Meer mogelijk bij samenwerking Uniserver gelooft heilig in een ecosysteem waarin technologie- en kanaalpartners elkaar ondersteunen. Waar veel aanbieders van cloud-infrastructuur deels in buitenlandse datacentra draaien, is Uniserver volledig ‘van Nederlandse bodem’. Met technologiepartners zoals HPE, VMware en Veeam en datacenter-partners als Equinix, Engie en NorthC. “Partners en vendoren zijn ons netwerk. We willen onze partners, waar dat hen voordelen biedt, met elkaar verbinden. Zo hoeft

bijvoorbeeld niet elke partner het wiel opnieuw uit te vinden, maar kan hij proﬁteren van de kennis die collega’s al hebben opgebouwd. Partijen zoeken elkaar daarin ook steeds vaker op, of het nu om een concept als security gaat of een sector zoals de healthcare of overheid.” Het gaat om de klant “Ons platform kan op veel vlakken minstens zoveel als een hyperscaler, maar wij kunnen met onze kennis, ervaring en persoonlijk contact weer net dat verschil maken in de hybride cloud wereld. Uiteindelijk gaat het erom de klant de best passende cloud-infrastructuur te bieden. Voor hem moet het niet uitmaken wat er onder de motorkap draait.”

Emile Schouwstra Commercieel directeur Uniserver

Toekomst van de Economie en Maatschappij - Digitalisering, Life Sciences & Crisis Management analysenederland.nl

Data-driven personeelsinzet Digitalisering

Wendbaarheid en flexibiliteit zijn vandaag de dag doorslaggevende succesfactoren. Veel bedrijven richten zich daarom juist nu op de automatisering en digitalisering van processen en bedrijfsmodellen. “Workforce Management is de oplossing om het personeel efficiënter in te zetten”, stelt Remco Nijland, Hoofd Sales Nederland van ATOSS Software AG. “Ook in onvoorspelbare tijden.” Tekst: Marjon Kruize Foto: Persfoto

Workforce Management is steeds meer in opkomst, waarom?

“Je kunt hiermee de complexiteit beheersen. Data-driven technologie zorgt niet alleen voor efficiëntie en optimalisatie, maar ook voor intelligente, innovatieve planningen. Verder geeft het bedrijven de mogelijkheid om werknemers te betrekken in deze processen.” Heeft de marktontwikkeling hier invloed op?

“Jazeker, per sector zit hier natuurlijk wel verschil in, maar er zijn door COVID-19 veel fluctuaties geweest waar bedrijven op in moesten springen. Waar het natuurlijk rustig was binnen retail, is het extreem druk binnen de logistieke sector (met name contract logistics) en ook de bedrijven in de maakindustrie hebben

werkzaamheden zijn tot een minimum beperkt.” Hoe gaan jullie om met de complexe weten regelgeving?

Remco Nijland Hoofd Sales Nederland van ATOSS Software AG

‘gewoon’ doorgedraaid. In de laatst genoemde sectoren zien we een grote toename in het aantal uitzendkrachten én een gebrek aan all-round gekwalificeerde werknemers ontstaan. De markten vragen tegenwoordig meer flexibiliteit. Bedrijven moeten daarom manieren vinden om op deze situatie te kunnen reageren.”

Digitaal workforce management draagt bij aan méér innovatiekracht en concurrentievermogen. Neemt de complexiteit voor planningen niet juist toe wanneer je meer flexibiliteit wilt?

“Met de juiste tools is het omgekeerde het geval: de administratieve lasten

worden verminderd. (HR-) managers krijgen hierdoor juist meer tijd voor taken met toegevoegde waarde. Denk maar eens aan welke wensen iemand van de planning moet voldoen. Het gaat niet alleen om het in elkaar zetten van de planning, je moet ook rekening houden met wanneer iemand kan werken, welke kwalificaties iemand heeft, maar ook vakanties, CAO regels en wetgeving. Doe je dit handmatig, dan kunnen fouten makkelijk ontstaan. Als dit in basis niet goed geregeld is, dan is HR hier veel tijd aan kwijt. Zeker wanneer mutaties in de planning komen door ziekte of afwezigheid. Je moet je ook nog maar afvragen of het eerlijk verdeeld is. De technologie van nu zorgt dat je met 1 druk op de knop een eerlijke planning hebt, waarmee rekening is gehouden met alle wensen. Tel daar de koppeling met de salarisadministratie bij op en de tijdrovende administratieve

“Dit is een belangrijk aspect wat binnen onze software goed ingeregeld is, en dat is echt niet overal zo. Zeker met de komst van de WAB vorig jaar is dit in Nederland namelijk nog complexer geworden. Als bedrijf kun je niet altijd alle omstandigheden beïnvloeden. Heb je meer aanvragen, dan moet je snel meer mensen in zetten. Je schakelt oproepkrachten in die extra kunnen werken. Blijkt nu toch dat iemand op het laatste moment niet meer nodig is, dan moet je volgens de WAB de ingeplande uren toch uitbetalen. Je kunt je voorstellen dat dit een enorme administratie met zich mee brengt.”

Wendbaarheid en een flexibele personeelsinzet zijn niet alleen onmisbaar voor een soepele bedrijfsvoering, maar ook allesbepalende succesfactoren.” “De WAB maakt het voor organisaties noodzakelijk om verder van te voren inzicht te hebben op de verwachte personeelsbehoefte. Door deze forecast vroegtijdig af te zetten tegen de beschikbare capaci-

teit kun je verder van te voren maatregelen nemen. Uiteraard gebeuren er altijd op korte termijn onvoorspelbare dingen – bijvoorbeeld minder orders dan verwacht of toch meer ziekte. Een realtime intraday herberekening die resulteert in een automatisch planvoorstel is dan wat je wilt.” Wat is het voordeel voor

goed geregeld is, dan kan dit optellen tot ontevredenheid. En dan kun je nog wel zo de teamspirit bevorderen, maar dat gaat niet de positieve invloed hebben op hun prestaties wanneer de basis niet op orde is. We zien dit dus altijd wel in de resultaten terug wanneer bedrijven hier actief jaarlijks onderzoek naar doen.”

medewerkers?

“Het grootste voordeel voor medewerkers is dat ze overal en altijd inzicht hebben in hun werkrooster via de app. Ze kunnen daarnaast zelf hun wensen en aanvragen voor vakantiedagen erin kwijt. Of diensten wisselen bijvoorbeeld. Simpeler kan niet. Het systeem werkt sneller en eerlijker dan een manager zou kunnen. Uiteindelijk biedt het dus meer duidelijkheid en inzicht voor de medewerker en het heeft een positief effect op de werk-privé balans doordat ze meer eigen regie ervaren.” Heeft dit dan ook effect op de werknemerstevredenheid?

“Zeker. Wanneer een medewerker tevreden is straalt hij het uit, naar klanten, naar collega’s en thuis. Het heeft direct effect op de omgeving en het bedrijfsresultaat. Workforce Management kan een belangrijke rol spelen bij het vervullen van de basisbehoeften. Wat wordt er van iemand verwacht? Is de planning op orde? Is met hun wensen rekening gehouden? Kunnen ze hier zelf invloed op uitoefenen? Als dit niet

Door de inspraak te vergroten van medewerkers versterk je de reputatie als goede werkgever. Waar zie je voor bedrijven de grootste winst?

“De winst zit in het totaalconcept dat Workforce Management organisaties biedt. Je implementeert een sturingsmechanisme. Afdelingen plannen nu veelal decentraal in eigen Excel documenten, dit leidt er toe dat de ene afdeling tien uitzendkrachten aanvraagt, terwijl een andere afdeling vijf mensen naar huis stuurt. WFM biedt centraal inzicht op over- en onderbezetting door forecasting, beschikbare capaciteit, afwezigheden, kwalificaties en relevante tijdgegevens weer te geven terwijl je aan het plannen bent. Alleen op deze wijze ben je in staat om je organisatie te sturen. Analyses laten keer op keer zien dat hier forse besparingen te realiseren zijn!” ADVERTENTIE

Een slechte ICT-infrastructuur kan je duur komen te staan Nederland mag dan vooroplopen op het gebied van digitale innovatie, maar een groot deel van het MKB heeft haar ICT-landschap niet op orde. Willen we echt verder komen in de digitale transformatie, dan is er werk aan de winkel. Bij veel kleine MKB-bedrijven is er geen goed beleid wanneer het aankomt op hun ICT-infrastructuur. “Ze hebben er simpelweg geen tijd of geld voor over”, vertelt Ronald Letema, CEO van Bradon “En dat heeft als gevolg dat er enorme security issues ontstaan. Als je echt wilt inzetten op digitale transformatie in een veilige omgeving, zal je eerst echt in actie moeten komen om de ICT-infrastructuur op orde te brengen. Te beginnen bij de basis met bijvoorbeeld het updaten van firewalls, het zorgen voor beveiligde netwerkverbindingen en het trainen van je personeel, maar bijvoorbeeld ook bij de plek waar je je informatie opslaat. Is er bijvoorbeeld een back up in het geval van een brand

of overstroming? Kort gezegd, is de continuïteit gegarandeerd.”

doorgewerkt, ook als een deel van de ICT-infrastructuur het begeeft.”

Om bedrijven te helpen hun ICT-infrastructuur te stroomlijnen heeft Bradon een health check ontwikkeld die ze samen met hun klanten doorlopen. “Dat begint bij het goed in kaart brengen van de huidige omgeving”, vertelt Letema. “Vanuit die basis kunnen wij dan een advies geven. Dat doen we aan de hand van twee speerpunten: het Bureau van de Toekomst en Connectiviteit.”

Daarnaast helpt Bradon bedrijven bij het opzetten en beveiligen van hun netwerken. “Alles is tegenwoordig connected”, stelt Letema, “maar die netwerken zijn gevoelig voor digitale indringers. Vanuit het principe ‘Fit For Purpose’ analyseert, realiseert en beheert Bradon de netwerkoplossingen die het beste bij de organisatie passen. We bieden als het ware network solutions as-a-service.”

Het Bureau van de Toekomst is een centrale werkplek waarbij (kantoor)medewerkers vanaf iedere locatie, vanuit één werkomgeving toegang hebben tot al hun taken, agenda’s, e-mails, notificaties, applicaties, bedrijfsnieuws en groepen waarin ze met elkaar samenwerken. “Het is een gebruiksvriendelijk platform waarmee de medewerker flexibel kan werken en altijd toegang heeft tot zijn of haar applicaties”, vertelt Letema. Dit concept wordt zo ingericht dat altijd kan worden

Want als je je ICT-infrastructuur niet op orde brengt, dan kan dat je duur komen te staan. “Veel bedrijven zien ICT als een kostenpost, maar ze kunnen ook niet meer zonder. Denk je eens in dat je systemen door een hack een week plat komen te liggen. Dan komt er geen geld binnen, je klanten lopen naar de concurrent en je houdt er een slecht imago aan over. Dat wil je toch liever vermijden?”

Weten hoe jouw bedrijf er digitaal voor staat? Doe de health check op www.bradon.nl

Ronald Letema, CEO van Bradon

HOEZO, ANDERS? Digitale transformatie is voor veel organisaties een lonkend maar spannend perspectief. In de verte blinken gouden bergen. Maar hoe kom je daar en waar begin je?

Hoe bepaal je de prioriteiten? Hoe ontwikkel je de juiste strategie? En hoe maak je de draai met de bestaande organisatie? Eén ding is zeker: transformatie betekent dingen écht anders doen. Bij Conclusion weten we daar alles van. Jouw digitale reis naar morgen Bij Conclusion doen we het anders. En met succes. Steeds vaker kloppen overheden en bedrijven bij ons aan voor grote strategische vraagstukken op het snijvlak van business en IT. Met een ecosysteem van 26 expertbedrijven op het vlak van business transformatie en IT-services bedenken we hiervoor complete oplossingen en voeren die vervolgens uit. Zo begeleiden wij bedrijven en overheden op hun digitale reis naar morgen: we helpen ze om weerbaar, wendbaar en onderscheidend te zijn. Geef je organisatie vleugels Digitale transformatie maakt een samenhangende en complete digitale strategie onmisbaar. We hebben daarvoor ons TWO-model ontwikkeld, een diagnostisch hulpmiddel dat helpt om de wezenlijke vragen te adresseren rond de ontwikkeling en implementatie van digitale transformaties. Als business en IT-manager ontdek je patronen en afhankelijkheden tussen de belangrijkste aandachtsgebieden. Van de blokkades die een succesvolle uitkomst in de weg staan - tot de aanjagers die je organisatie vleugels geven.

We zorgen dat het werkt De letters TWO staan voor technologie, werkwijze en organisatie. Immers: een technische oplossing is maar één deel van het verhaal. Net zo belangrijk zijn vaardigheden en samenwerkingsvormen, alsook de cultuur om verandering te omarmen. Die aandacht voor mens, technologie en organisatie vind je terug in de veelzijdigheid van ons ecosysteem: vraagstukken lossen we afzonderlijk of gezamenlijk voor je op. En daarmee zorgen we ook dat wat we bedenken naadloos aansluit bij de uitvoering ervan. We blijven erbij: close to you Samenwerking is key. Niet alleen tussen onze bedrijven onderling. Maar ook tussen jou en ons. Succes is in onze ogen alleen mogelijk op basis van integriteit, betrouwbaarheid en het nemen van verantwoordelijkheid. Ook daarin nemen we een onderscheidend standpunt in, eager als we zijn om onze klanten écht verder te helpen. Ook als een project al lang en breed draait bijvoorbeeld: we blijven erbij. Onze klanten herkennen dat. Reden waarom ze graag met ons werken. En onze mensen met hen. We doen het sámen.

Scan de QR code voor meer informatie of ga naar conclusion.nl/themas/two-model

Toekomst van de Economie en Maatschappij - Digitalisering, Life Sciences & Crisis Management analysenederland.nl

Waar datacentra zijn, ontstaat economische activiteit Profiel

Nederland als koploper in de digitale wereld. Een digitale mainport zijn voor de rest van de wereld. Dat is de missie van Michiel Steltman. “Wil je op de toekomst voorbereid zijn, dan heb je de overheid nodig. Maar die overheid doet bij lange na niet genoeg.” Tekst: Jerry Huinder Foto: Persfoto

anaf dag één

van de lockdown vorig jaar was het de vraag: kon onze digitale infrastructuur het feit aan dat we allemaal gingen thuiswerken? Michiel Steltman, managing director van Digitale Infrastructuur Nederland, richtte er samen met andere organisaties een crisisteam voor in, maar het bleek een storm in een glas water. “Voor onze sector was het eigenlijk geen crisis. We zagen een toename in het internetverkeer die je een beetje kunt vergelijken met een druk Netflix-weekend. Het was voor ons business as usual. We hadden ons huiswerk blijkbaar gedaan.” over één ding wel heel duidelijk: in het verleden behaalde resultaten bieden geen garantie voor de toekomst. En als hij dan kijkt naar die toekomst, ziet hij twee dingen. “Ten eerste, als je kijkt naar onze economische toekomst en je afvraagt: waar gaan wij in Nederland over vijftien aan ons geld mee Maar Steltman is

verdienen, dan is het evident dat dat voor een belangrijk deel moet komen van digitale bedrijvigheid.” En ten tweede? “De vraag die ik me dan stel is: doen we genoeg met elkaar om het ook allemaal zo goed te houden? Is het beleid zo dat we in een volgende crisis, waarvan ik natuurlijk hoop dat die er niet komt, de verder ontwikkelde digitalisering allemaal kunnen continueren? Dan is het antwoord: nee, niet bepaald nee, we doen zelfs het tegenovergestelde, dus dat gaat helemaal niet goed.” Maar we zijn als Nederland toch juist sterk op het gebied van digitale infrastructuur?

“Ja, dat is zo. We zijn een van de digitale koplopers en dat is ook onze ambitie. We staan nummer vijf op de ranglijst in de wereld, 30 procent van de servers in Europa staat in Nederland, we hebben knooppunten, snelle verbindingen, dus op dit moment gaat het allemaal top. Tegelijkertijd is het dan dus de vraag: blijft dat zo? En daarop zeg ik: niet als de markt het in zijn eentje moet oplossen. Dat wordt ons wel gevraagd, maar we kunnen het niet zelfstandig. En als we aangeven dat we hulp nodig hebben, dan blijft het ijzig stil. Wil je op de toekomst voorbereid zijn, dan hebben we de overheid nodig. Maar die overheid doet bij lange na niet genoeg.”

“Dan heb je het voornamelijk over de intercontinentale zeekabels die binnen een aantal jaar buiten bedrijf zullen raken. Er is op dit moment geen enkel zicht op vervanging, laat staan uitbreiding. Als die kabels straks niet meer technisch rendabel zijn, hoe gaan we ons land dan met de buitenwereld verbinden? Die kabels zijn digitale handelsroutes en worden inmiddels aangelegd door de grote techreuzen. En die leggen ze niet meer naar Nederland, die kiezen voor andere Europese landen die er wel actief mee bezig zijn. Frankrijk en Noorwegen hebben inmiddels de voordelen gezien en die voeren een actief beleid om dat soort partijen aan te trekken. Zo raken we als Nederland onze positie als digitale hub kwijt.”

Michiel Steltman Directeur van de stichting DINL

steeds meer doorsnijdende thema’s. Thema’s die in alle dossiers terugkomen, of je het nou over de bouw, zorg of industrie hebt. Hebben we voldoende voorzieningen? Zijn de vaardigheden op orde? Is het allemaal veilig en betrouwbaar? Is er wel netjes met de data omgegaan? Hebben we voldoende standaarden, weten regelgeving? Dat kun je niet versnipperen over al die departementen, dat heeft de tijdelijke Kamercommissie Digitale Toekomst vorig jaar ook geconcludeerd.” En, tot slot, als jij dat nou zou worden, wat zou dan je eerste wet zijn?

Wat zou dat betekenen als we die positie kwijtraken?

“Waar goede verbindingen zijn komen datacenters. Waar datacentra zijn, ontstaat economische activiteit. De nieuwe Adyens, Bookings en Thuisbezorgds zijn succesvol in landen waar zulke voorzieningen op orde zijn. Als die niet meer goed connected zijn met de rest van de wereld, vestigen ze zich niet in een datacenter in Nederland. Ons land wordt dan veel minder aantrekkelijk. ” Nederland op de kaart zetten als digitale mainport is je missie. Hebben we daar een

Wat zijn dan onze zwakke

minister van Digitalisering

schakels waarbij de markt de

voor nodig?

overheid nodig heeft?

Vragen aan

“Ja, absoluut. Er zijn

“Nou, er zijn wetten genoeg, dus daar zou ik me niet mee bezighouden. Ik zou me focussen op hoe onze digitale toekomst er nou precies uit komt te zien op basis van wat Nederland economisch wil bereiken. Ik zou zorgen dat mijn ministerie het beeld schetst van Nederland over tien of vijftien jaar zodat we daarna terug kunnen redeneren om de vraag welke voorzieningen daar dan bij horen te beantwoorden. Wat moet er dan over vijftien jaar echt goed op orde zijn om dat in te kunnen vullen? En dan kom je vanzelf op die verbindende thema’s waarmee de verschillende departementen uit de voeten kunnen om de digitalisering voor elkaar te krijgen.”

Ron van der Burg

Ron van der Burg CEO Servoy

Digitalisering De techniek ontwikkelt maar door, zo ook de techniek van software. Het midden- en kleinbedrijf heeft moeite om deze ontwikkeling bij te benen. Voor hen is het zaak de focus aan te brengen op het creëren van waarde voor hun bedrijf, en niet per se de focus houden op de technologie zelf. Tekst: Féline van der Linde Foto: Persfoto

Waarom is digitaliseren zo belangrijk? “Veel bedrijven willen innovatief zijn. Ze willen hierom digitalisering omarmen, maar de focus van digitalisering op het creëren van waarde door middel van technology is voor veel bedrijven nog moeilijk. Want het gebruiken van technologieën is één ding, maar daarmee ook de juiste waarde creëren voor je bedrijf is een ander verhaal.” Hoe kan de software sector hierin een belangrijke rol spelen? “Momenteel is de druk op de softwaremarkt enorm. Er is een enorme honger naar innovatie. Door globalisering, goedkope (internet)communicatie en opensource is het delen van kennis in een stroomversnelling gekomen, dit met een enorme stijging van innovaties tot gevolg. Innovatie is een ontzettend positieve ontwikkeling, maar hoe houd je al die innovaties bij? Met het grote tekort aan IT engineers is het bijbenen van alle software ontwikkelingen niet altijd eenvoudig voor bedrijven. Het uit handen geven van technieken middels een software platform kan dan een uitkomst bieden.” Wat zou beter kunnen in het software landschap? “Het is belangrijk dat bedrijven zich afvragen wat ze zelf moeten doen en wat ze kunnen uitbesteden omdat sommige dingen complex zijn en voor jou eigenlijk niet onderscheidend is. Daar gaat het bij veel bedrijven mis. Er is een enorme platformtrend aan het ontstaan. Bij platformen draait het niet altijd meer om de technologie, maar veel meer om de waarde die de dienst of het product toevoegt. Dan is het de vraag of de klant de technologie zelf regelt of dit aan derden uitbesteedt zodat er een focus kan worden aangebracht op het toevoegen van waarde. Dit zou tegelijkertijd ook een shift van het soort werknemers met zich mee moeten brengen in de software sector. Nog altijd zijn er veel techneuten die de dienst uitmaken in digitale transformatie trajecten, maar de sector verandert razendsnel en niet alleen op het gebied van technologie, maar ook op het gebied van business. Ik zie dan ook een grote rol weggelegd voor meer ‘business’ geschoolde werknemers die natuurlijk veel van de techneuten kunnen leren, maar de lead gaan nemen om zo een gezonde digital transformation te kunnen realiseren.” ADVERTENTIE

Complexe digitale koppelingen? Onder controle! Door digitalisering van dienstverlening, de opkomst van Internet of Things en steeds verdergaande integratie van waardeketens zal het aantal digitale koppelingen de komende jaren explosief gaan toenemen. En dat kan best ingewikkeld zijn! Enable U zorgt dat digitale informatie zonder moeite en zonder tussenkomst van mensen tussen verschillende applicaties kan uitwisselen. “Dat is best een lastige klus”, vertelt Frank Arts, CEO van Enable U. “We zorgen dat de koppelingen perfect passen zodat de data uitgewisseld kan worden, houden rekening met de bestaande protocollen en zorgen dat dit alles veilig gebeurt. Voor bedrijven is het cruciaal dat deze systemen op een goede manier aan elkaar gekoppeld worden, omdat er simpelweg steeds meer systemen bijkomen om de gehele dienstverlening naar de klant in te vullen.”

Meer informatie? Kijk dan op enable-u.nl

Data op het juiste moment in de juiste handen en de juiste context krijgen, dat is het doel. Vaak bevindt die data zich verspreid over allerlei systemen, intern, maar ook steeds meer in de Cloud of bij ketenpartners. Voor Enable U begint dit proces altijd bij de klant. “Als bedrijf moet je eerst na gaan denken over je droomplaatje”, stelt Arts. “Welke dienst wil je bieden? Welke systemen

everything connected

moeten daarvoor met elkaar gaan communiceren? Welke informatiestroom moet er plaatsvinden? Het bedenken van de ideale dienstverlening laten we meestal over aan de klant. Vanuit een gezamenlijke design sessie volgt dan welke technische koppelingen er nodig zijn. Die gaan wij vervolgens veilig en snel realiseren en managen. Connections as a Service (CaaS) noemen we dat. We gaan uit van datgene wat de klant wil bereiken en wij zorgen voor de benodigde integraties.” Connections as a Service zijn volledig beheerde, vooraf geconfigureerde koppelingen tussen verschillende informatiesystemen, inclusief een hoge mate van bescherming voor de geconfigureerde integraties en verbindingen. De data is encrypted op de reis tussen de gekoppelde systemen, zodat niemand erbij kan. Beveiliging in allerlei aspecten is echt een essentieel onderdeel van het opzetten van connecties. Uiteindelijk wil Enable U ervoor zorgen dat iedereen efficiënter kan werken in digitale omgevingen, zonder dat ze hierbij risico’s lopen. “We willen een enabler zijn van een betere samenleving met een betere digitale omgeving voor de eindgebruiker. Als integratie geen issue meer is, kunnen er echt meters gemaakt worden!”

Digitalisering, Life Sciences & Crisis Management - Toekomst van de Economie en Maatschappij

analysenederland.nl

Klantvriendelijk de factuur incasseren Tekst: Féline van der Linde

Hoe dichter er op een factuur wordt gezeten hoe sneller deze ook geïncasseerd kan worden. Korte looptijden verhogen de kans van slagen en zorgen dat een factuur sneller wordt betaald. “Wanneer een partij een factuur vers in het geheugen heeft, zal het ook sneller gaan betalen”, vertelt Patrick Nauw van incassobureau Straetus Vechtdal. “Daarbij is het klantvriendelijk benaderen een sterk middel dat helpt bij het incasseren. Niet met het vingertje wijzen en vertellen dat er betaald moet worden. Oplossingsgericht zijn en klantvriendelijkheid leiden vaak tot een positief resultaat.” Het afgelopen jaar zag je dat er iets op de rem werd getrapt door ondernemingen, vertelt Dennis Kuipers, directeur Straetus Nederland. “De cashflow daalde in sommige gevallen en dat kan ervoor zorgen dat facturen niet betaald kunnen worden. Het achterhalen van het probleem waarom er niet betaald kan worden is dan belangrijk om vervolgens te kunnen adviseren bij het zoeken naar oplossingen.” Sommige sectoren floreerden het afgelopen jaar, gaat Nauw verder. “Maar sommige sectoren hebben het nog altijd heel zwaar. De financiële hulpstromen vanuit de overheid waren in vele gevallen voldoende, maar in veel gevallen waren en zijn betalingsregelingen nodig. Ondernemers zijn natuurlijk geen bank en van hun onderneming moeten zij hun brood betalen. Het maken van goede afspraken en een passende oplossingen treffen was en is noodzakelijk. Bovendien zorgt het ervoor dat de ondernemer zich kan focussen op zijn onderneming en kan doen waar hij of zij het beste in is, namelijk ondernemen.” Kuipers: “Een goede klantrelatie is goud waard. Elk verhaal heeft twee kanten. Achter elke niet betaalde factuur zit een reden en door die zo snel mogelijk te achterhalen kan er ook sneller een oplossing worden gevonden.”

‘Het beste crisismanagement vindt plaats voor de crisis’ Tekst: Jerry Huinder Foto: Teis Albers

De bedrijfsbrede digitale toepassingen voor klantinteractie moeten voor kostenefficiëntie, effectiviteit en flexibiliteit zorgen en herbruikbaar zijn zowel face-to-face als virtueel.

Waarom moeten B2B-leiders in Europa digitaal vooruitstrevender worden? Digitalisering

De helft (49 procent) van de Europese bedrijven heeft de afgelopen twaalf maanden een omzet- of winstdaling gemeld en verwacht geen verbetering in het komende jaar. In plaats van de budgetten te verlagen hebben visionaire B2B-organisaties in de VS en Azië tijdens de pandemie de leiding genomen door te investeren in lange termijn initiatieven voor strategische en interactieve klantinteracties. Tekst: Féline van der Linde Foto: Unsplash

Profiel Hoe een incident een crisis wordt? Als de organisatie niet goed voorbereid is. Dat stelt crisisexpert Dick Berlijn. “Oefenen, oefenen, oefenen: dat is het motto.” Welk cijfer hij het kabinet zou geven op het gebied van crisismanagement tijdens de pandemie? Een magere voldoende. Maar hoger geeft Dick Berlijn de regering niet. Daarvoor is er volgens de oud-commandant der Strijdkrachten, tegenwoordig werkzaam als Associate Partner bij Hague Corporate Affairs, te veel misgegaan. Verkeerde inschattingen, onduidelijke communicatie: er werd te veel gereageerd en te weinig geanticipeerd, met als gevolg veel twijfel onder de bevolking. Verbazen deed dit hem niet.

Lees het gehele artikel op analysenederland.nl

te verkleinen is ‘wachten tot de storm gaat liggen’ onvoldoende. Het is belangrijk om de nieuwe manieren te omarmen, zodat bedrijven hun toegevoegde waarde op een heldere, consequente en visueel aantrekkelijke manier kunnen overbrengen. De bedrijfsbrede digitale toepassingen voor klantinteractie moeten voor kostenefficiëntie, effectiviteit en flexibiliteit zorgen en herbruikbaar zijn zowel face-to-face als virtueel. Europese leiders kunnen niet langer wachten. Om te voorkomen dat ze marktaandeel verliezen is deze digitale verandering noodzakelijk middels strategische investeringen voor de lange termijn. Om deze kloof

Digitale transformatie heeft data, technologie én kritische vakkennis van de mens nodig Digitalisering

Dick Berlijn Crisisexpert

in 2025 80 procent van het B2B-verkoopproces tussen kopers en verkopers via digitale kanalen zal plaatsvinden. Middelen die vóór de pandemie gebruikelijk waren, zoals passieve PowerPoint presentaties, brochures voor evenementen, briefingcentra, analisten bijeenkomsten en trainingen zijn niet langer de oplossing. Marketing managers die de afdelingsoverschrijdende digitale transformatie hebben omarmd en silo’s hebben doorbroken zullen sterker uit de crisis komen met een aanzienlijk hogere ROI. Deze noodzakelijke verandering is in heel Europa langzamer verlopen. In vergelijking met Amerikaanse B2B-bedrijven verkeren meer Europese bedrijven (38 procent) in financiële nood als gevolg van de pandemie.

Gartner voorspelt dat

De coronacrisis heeft de digitale transformatie in een versnelling gebracht. Het brengt nieuwe kansen en nieuwe vragen met zich mee. Vragen zoals hoe organisaties bewuster om kunnen gaan met hun data. Of wat data en technologie voor bedrijven kan betekenen en welke verantwoordelijkheden daarbij voor medewerkers komen kijken. Digitale transformatie heeft een impact op de wereld, de maatschappij en het klimaat en vraagt een weloverwogen aanpak. Tekst: Féline van der Linde

spelen een key rol in de digitale transformatie. Zij maken deze transformatie immers mo“Data en technologie

gelijk”, vertelt Sophie Kuijt, CTO IBM Services GBS NL & AI ethics community lead. “Organisaties zouden dan ook heel goed moeten nadenken over welke (technologische) oplossingen het beste bij de organisatie passen. Niet voor de eerste beste oplossing gaan, maar echt kijken wat er op de markt is en onderzoeken wat past bij de waarden van de organisatie en het ecosysteem.”

heen werd gedacht dat door automatisering de banen van de mensen zouden worden overgenomen, hebben we juist kunnen zien dat in organisaties essentiële banen ontstonden door automatisering. De mens zal altijd eindverantwoordelijk blijven in de digitale transformatie en zal daarbij kritisch vakkennis moeten kunnen blijven toetsen.” fysieke wereld raken meer en meer met elkaar verbonden, besluit Kuijt. “Je ziet dat het nauw samenwerken in ecosystemen, met verschillende partijen zoals gebruikers, verschillende technologie partners en industriepartners, hierin heel belangrijk is. Het gebruik van open standaarden en open cloud technologie sluit aan op deze ontwikkeling en je ziet dat bedrijven hier steeds vaker voor kiezen. Door zo samen te werken, kun je heel snel en waardevol innoveren.” De digitale en

in opleidingen is essentieel voor de digitale transformatie naast technologie, aldus Kuijt. “Organisaties horen hier dan ook voldoende aandacht aan te besteden. Banen veranderen en daarmee ook het werk en kennis die daarvoor nodig is. Het afgelopen jaar hebben we kunnen zien dat digitale educatie makkelijk te organiseren is op een grotere schaal. Deze investering in human capital blijft nodig, want waar voorOok het investeren

ADVERTENTIE

HÉT LOW CODE PLATFORM VOOR DEVELOPERS

Bouw tien keer sneller

www.servoy.com

Toekomst van de Economie en Maatschappij - Digitalisering, Life Sciences & Crisis Management analysenederland.nl

De cloud is here to stay Digitalisering

“Met de cloud dacht men niet langer zelf aan de knoppen te zitten. Dit was echter vooral een kwestie van angst voor het onbekende en verzet tegen het nieuwe. Cloud is sterk terrein aan het winnen. Cloud zorgt er juist voor dat je kan focussen op de kerntaken van je organisatie, omdat de randzaken rondom IT geregeld zijn.”

Vroeger waren alle applicaties en machines op het eigen kantoor geïnstalleerd en opgeslagen, maar tegenwoordig werken we steeds vaker in de cloud. De voorzieningen staan niet langer op het eigen kantoor, maar in een datacenter. Tekst: Marjon Kruize Foto: Negative Space

veelomvattend begrip. “Maar eigenlijk betekent het dat je IT voorzieningen voor een belangrijk deel buiten de deur zijn geregeld en maak je er gebruik van via een abonnementsmodel. Je bestanden worden daarbij ook vaak centraal opgeslagen”, stelt Ruud Alaerds, directeur van DHPA (branchevereniging DHPA zal vanaf mei opgaan in de fusie met ISPConnect en dan als Dutch Cloud Community door het leven gaan, red). “Je ziet al een aantal jaren dat men steeds meer naar de cloud trekt. De op tech georiënteerde bedrijven en organisaties liepen hierin voor, zij waren in dit geval de early adopters. IT stond voor hen al centraal en zij zagen in dat cloud een belangrijke rol zou gaan spelen. Tegenwoordig werkt het meerendeel van de bedrijven met één of meerdere clouddiensten, voornamelijk omdat steeds meer applicaties vanuit de cloud geleverd werden. Dat begon bij webmail, CRM en internetbankieren, maar tegenwoordig worden ook zware bedrijfsapplicaties

niet dat de eindgebruiker zelf geen verantwoordelijkheid meer draagt. “Je moet nog steeds goed weten hoe veiligheid in de cloud geregeld is. Je hebt nog steeds eigen verantwoordelijkheid en als er iets fout gaat kan de oorzaak nog steeds binnen je eigen organisatie liggen. Denk aan het gedrag van je medewerkers bijvoorbeeld.”, aldus Alaerds. “Bedrijven kiezen vaak voor grote partijen als Google, Microsoft en Amazon omdat ze denken dat het dan wel goed zit. Echter, je moet wel goed op de hoogte zijn van de services die deze bedrijven bieden en wat je ermee kan. Het zijn juist de lokale specialisten die je daarin helpen. Ook komen er steeds nieuwe aanbieders op de markt, dus is het belangrijk eindgebruikers daarin wegwijs te maken. Zeer belangrijk het maken van goede afspraken met je leverancier en de lokale partijen begeleiden de eindgebruiker daarin ook. Maar als je weet wat je wilt bereiken en hoe je dat het beste kunt doen eenmaal duidelijk hebt, dan kan je ondersteund door Cloud hele mooie en innovatieve dingen doen.” Dat betekent echter

loud is een

Een andere angst is dat het uit handen geven van de IT en de opslag van data zal leiden tot minder grip op de processen.

vanuit de cloud afgenomen. Je hebt hiervoor niet langer specifieke vakkennis nodig.” van de redenen dat men richting de cloud bewoog, maar ook een van de barrières voor de adoptie. “Men verwachtte dat cloud het beheer makkelijk zou maken, zou leiden tot kostenbesparing en dat de focus van IT kon verschuiven naar de daadwerkelijke kerntaken van het bedrijf ”, vertelt Alaerds. “Aan de andere kant bleef de implementatie vaak achter omdat er veel -vaak onterechte- angst was omtrent de veiligheid van de cloud. Ze hoorden allerlei verhalen over cybercriminaliteit. Daarnaast was een goed werkende internetconnectie ook niet altijd vanzelfsprekend, waardoor werken in de cloud lastig leek.” Dat was een

zijn hooguit deels waar, stelt Al die vooroordelen

Alaerds, maar eigenlijk niet. “Security in de cloud is vaak veel beter geregeld dan op locatie. Om veilig werken op locatie goed te regelen is voldoende kennis en specialisme vaak niet aanwezig en is er hulp van derden nodig. Dat wordt dan weer uitgesteld waardoor security te wensen overliet. Bij cloud is de beveiliging vaak centraal geregeld. En is er een goed beeld bij wat wel en niet geregeld is. Clouddiensten moeten ook voldoen aan allerlei weten regelgeving rondom privacy, zeker wanneer er vanuit de sector nog extra gereguleerd en gecontroleerd wordt.” is dat het uit handen geven van de IT en de opslag van data zal leiden tot minder grip op de processen. “Veel bedrijven trapten op de rem omdat ze bang waren de controle te verliezen”, stelt Alaerds. Een andere angst

De echte kracht van digitale koppelingen via de cloud Digitalisering Als je niet meegaat in de digitale transformatie zal je worden ingehaald. Klanten eisen in toenemende mate integrale digitale dienstverlening, waardoor je vaak je kernpropositie moet inkleden met diensten van derden. En dat biedt zowel kansen als uitdagingen voor organisaties. Tekst: Marjon Kruize

Door slimme software integratie kunnen organisaties meer waarde toevoegen voor medewerkers, klanten én ketenpartners. Om op een juiste manier online diensten te verlenen, moeten verschillende gegevens, diensten of applicaties al dan niet via de cloud met elkaar geïntegreerd worden. “Je moet als organisatie laten zien wat je aanbiedt, de koper of afnemer moet zich identificeren, de aankoop moet betaald worden, eventueel verzekerd worden en verstuurd worden”, vertelt Frank Arts, CEO van Enable U. “En dat kan best ingewikkeld zijn. Iedere partij verzint namelijk mooie digitale toepassingen voor zijn core product, maar het functioneert pas als het in zijn geheel samenwerkt.” Dan kan het helpen om samen te werken met een onafhankelijke integratiepartner. “Een neutrale partij die goed luistert naar de wensen van de eindgebruiker en de oplossingen van beheerders en aanbieders van applicaties kan ervoor zorgen dat de verschillende bouwstenen op een zo efficiënt mogelijke manier tot een geheel worden gesmeed. Zo kom je tot een oplossing die werkt en blijft werken, robuust en schaalbaar, maar vooral ook veilig is.” Want hoe veilig is het nou eigenlijk als allerlei verschillende partijen zich aan jouw dienstverlening gaan linken? Arts: “Als je direct gaat koppelen maak je digitale achterdeurtjes naar alles wat je te bieden hebt, dus dat men daar angstig over is, is zeker niet ongegrond. Je moet dat heel goed beveiligen, want er zijn altijd mensen die misbruik willen maken van die connecties. Juist daarom moet je dit niet als hobbyprojectje aanpakken, maar moet je het echt goed en strategisch aanpakken. Je moet continu de hoogste graad van beveiliging implementeren. Ook daar is een integratiepartner weer geschikt voor, omdat zij gespecialiseerd zijn in het inregelen en het afwegen van de beveiliging.” Als je integratie op de juiste manier aanpakt, kan dat mooie kansen bieden voor je organisatie, stelt Arts tot slot. “Potentieel kan je hiermee de hele wereld gebruik laten maken van je dienst, want goede integratie biedt de ultieme schaalbaarheid. En aan de andere kant kan je het ook gebruiken om je klant de ideale dienstverlening te brengen. Dat is de echte kracht van digitale koppelingen via de Cloud.” ADVERTENTIE

De accountant, IT-specialist Grofweg heeft een accountantskantoor twee taken: het controleren van de jaarrekeningen en het geven van financieel advies. Maar de uitdagingen van een scale-up zĳn tech-vraagstukken – en eerlĳk is eerlĳk, dat is voor veel accountants ondergeschikt. Wat nou als je dit omdraait en daar een flinke dosis vakkennis over de tech-sector aan toevoegt? Dan krijg je JOINSON&SPICE, een boutique accountantskantoor dat zich volledig focust op de tech-sector. “Toen ik zeven jaar geleden begon met het bedrijf was dat omdat ik zag dat er een mismatch was tussen de accountants en de techbedrijven”, vertelt Louis van Garderen, partner-aandeelhouder bij, en oprichter van JOINSON&SPICE. “Doorgaans zijn accountants traditionele mensen die over het algemeen weinig kennis hebben van

IT. Daardoor hebben ze moeite met de controle van bedrijven in de tech-sector die vaak heel innovatief en specialistisch zijn.” Voor die bedrijven zit IT in de haarvaten en om hen goed te kunnen ondersteunen is het dan ook van groot belang dat een accountant dit snapt. “Accountants kijken altijd naar data en rapportages”, stelt Louren van Garderen, IT Auditor bij JOINSON&SPICE. “Maar wij gaan daar echt een stap verder in. Zo spreken we niet alleen met de CFO, maar juist ook met de CTO of CIO. Hoe bouw je zo’n innovatief tech-bedrijf nou op? Hoe steken je koppelingen in elkaar? Welke cyberrisico’s zijn er? We duiken echt in de inhoudelijke onderwerpen zodat we onze klanten (vaak jonge scale-ups) goed kunnen helpen professionaliseren. We zien dat klanten het ook heel fijn vinden dat wij kennis hebben

van de weten regelgeving in de IT-sfeer en begrijpen hoe zij opereren.” Door zelf actief bezig te zijn met tech-innovaties kan JOINSON&SPICE haar klanten helpen ook te innoveren. “We zetten zelf ook innovation labs op en gaan echt met technische innovaties aan de slag”, stelt Louren. “Het helpt ook dat we enkel met dit soort bedrijven werken, hierdoor zien we precies wat er in de markt speelt en waar onze innovatieve partners zich mee bezig houden. We kunnen dat goed klankborden. Als accountant ben je een van de meest aanwezige sparringpartners van een bedrijf, dan moet je gewoon weten waar je het over hebt.” En steeds vaker is dat kennis van IT en tech, stelt Louis. “Je ziet dat de traditionele wereld nu niet meekomt, dus dat biedt

voor ons enorme kansen. Technologie begint nu in elke branche sturend te worden en wij zitten daar als accountantskantoor voor de techmarkt middenin.”

Louis van Garderen, Partner-aandeelhouder bij, en oprichter van JOINSON&SPICE

Louren van Garderen, IT Auditor bij JOINSON&SPICE

Scan de QR code voor meer informatie of ga naar joinsonandspice.nl

Netskope - en Partner Content Digitalisering, Life Sciences & Crisis Management - Toekomst van de Economie Maatschappij

analysenederland.nl

Netskope - Partner Content

De voordelen van netwerken beveiligingstransformatie

Partner Content Netskope

De meeste bedrijven bevinden zich nu ergens op de adoptiecurve van een cloud-first-strategie ter ondersteuning van een breder digitaal transformatieprogramma. Voor elke legacy-applicatie die wordt vervangen door Software-asa-Service (SaaS), en voor elk serverrack dat wordt vervangen door Infrastructure-as-a-Service (IaaS), is er een directe toename in het volume van verkeer dat bestemd is voor het internet. Maar dit dataverkeer gaat niet alleen naar het web, waarvoor legacy beveiligingsoplossingen zijn ontworpen. Meer dan 53% van het internetverkeer van ondernemingen is al van het web naar de cloud verschoven. Bij deze verschuiving op langere termijn komt nog dat er onlangs een enorme toename is geweest van telewerkers in reactie op COVID-19, en alles wijst erop dat velen niet zullen terugkeren naar traditionele kantoren, zelfs niet als de pandemie eenmaal is afgenomen. Volgens onderzoek van S&P Global heeft 80% van de bedrijven een universeel thuiswerkbeleid ingevoerd of uitgebreid, en 67% verwacht dat dit beleid voor de lange termijn of permanent van kracht zal blijven. Deze combinatie van cloudgebaseerde toepassingen en telewerken creëert acute problemen voor netwerken beveiligingsinfrastructuur.

Meer informatie op www.netskope.com

Legacybeveiliging vormt knelpunt voor netwerkprestaties Als men tegenwoordig vertrouwt op legacybeveiliging via Secure Web Gateways (SWG’s) en Virtual Private Networks (VPN’s), moet al het verkeer van gebruikers op afstand worden teruggeleid naar het datacenter van de organisatie, zodat beleidslijnen voor bedreigingen en gegevensbescherming kunnen worden toegepast.

”

Deze situatie vraagt om voortdurende investeringen in netwerkbandbreedte, apparatuurcapaciteit en specialistische ondersteuning. Het bedrijfsnetwerk en het datacenter zijn knelpunten geworden die investeringen vereisen om de capaciteit uit te breiden en de productiviteit op peil te houden. Deze kosten zouden echter kunnen worden vermeden door de beveiliging direct daar af te dwingen waar de gegevens en toepassingen zich nu bevinden.

SASE: een model voor netwerken beveiligingstransformatie Secure Access Service Edge (SASE), een term die in 2019 door Gartner in het leven werd geroepen, is een conceptueel model om te beschrijven hoe gebruikers en applicaties die buiten de traditionele netwerkperimeter opereren te beschermen. SASE is in wezen een omkering van het oude netwerk/beveiligingsmodel dat was gericht op een datacenter omringd door veel gebruikers die door het datacenter gehoste diensten consumeren. Omdat gegevens en gebruikers zich steeds vaker buiten de traditionele netwerkperimeNu de meeste toepassingen en diensten vanuit ter bevinden en daar ook werken, staat in de cloud worden geleverd en door gebruikers dit nieuwe model de gebruiker centraal, wat buiten het bedrijfsnetwerk worden gebruikt, is leidt tot een volledig andere architecturale beveiliging de enige reden geworden waarom benadering van beveiliging. verkeer van gebruikers op afstand nog in de buurt van het datacenter van de organisaEen geconsolideerde SASE-architectuur tie hoeft te komen. Helaas zijn VPN’s niet combineert meerdere beveiligingsfuncties ontworpen voor deze hoeveelheid verkeer van (idealiter op zo weinig mogelijk platforms) gebruikers op afstand, waardoor de netwerk- met behulp van API-integraties, en wordt prestaties afnemen en eﬀectieve handhaving ondersteund door een snel en performant van de beveiliging wordt ondermijnd. wereldwijd netwerk om toegang te bieden tot

Het bedrijfsnetwerk en het datacenter zijn knelpunten geworden die investeringen vereisen om de capaciteit uit te breiden en de productiviteit op peil te houden.

bedrijfstoepassingen en infrastructuur. Een eﬀectieve SASE-architectuur moet oplossingen omvatten zoals: • Identity en Zero Trust Network Access (IAM, ZTNA) • Web- en Cloud Security/Gateway (SWG, CASB) • Gegevensbescherming (gegevensclassiﬁcatie, DLP) • Bescherming tegen bedreigingen (AntiMalware, Sandboxing, Browser Isolation) • Endpoint beveiliging (NG-AV, EDR) • Automatisering (SIEM, SOAR) Zorgen voor de waarde van transformatie Netwerk- en beveiligingstransformatie worden aangestuurd door, en staan ten dienste van, vele andere transformatiegebieden - niet in de laatste plaats applicatie- en gegevenstransformatie. Net als bij elk ander gebied van digitale transformatie zullen CIO- en CISO-teams ervoor moeten zorgen dat het nieuwe model waarde, voordelen en algehele risicovermindering blijft bieden. Ontdek hoe u er voor staat met uw netwerken beveiligingstransformatie met onze gratis SASE-evaluatietool.

Toekomst van de Economie en Maatschappij - Digitalisering, Life Sciences & Crisis Management analysenederland.nl

Zelfs mijn accountant is er mee bezig!

Meer aandacht voor de digitale transformatie is nodig Digitalisering

De digitale infrastructuur heeft in ons land het afgelopen jaar een extra boost gekregen. Het vele thuiswerken, thuis leren, en thuis ontspannen werd veelal via digitale toepassingen gedaan en dat heeft ervoor gezorgd dat het dataverkeer met 35 procent is toegenomen. Tekst: Féline van der Linde Foto: Domenico Loia

datacenters konden deze stijging gelukkig aan”, vertelt Stijn Grove, Managing Director Dutch Data Center Association. “Bedrijven die IT systemen en IT producten, zoals webcams, niet voorradig hadden moesten snel schakelen om het thuiswerken te faciliteren voor hun medewerkers. In de data centers zag je dat er maar een paar procent meer stroom werd verbruikt het afgelopen jaar. Het vele thuiswerken zorgde tegelijkertijd ook voor veel minder verkeer op de weg en in de lucht wat een enorme impact op het energieverbruik en emissies had.” “De internetverbindingen en

wereldwijde dataverbruik de laatste tien jaar flink is gegroeid, is het energieverbruik van de data centers volgens het Internationaal Energie Agentschap stabiel gebleven, gaat Grove verder. “Waar bedrijven eerst het IT in Ondanks dat het

eigen beheer hadden is dit de afgelopen jaren verplaatst naar grote datacenters of de cloud. Daar wordt veel efficiënter stroom verbruikt, maar dat kan nog beter. De datacenters nemen daarnaast toe in grootte. En daar wordt ook de energiewinst behaald, door de datacenters te centreren kan het energieverbruik verminderd worden. Het energieverbruik is namelijk een kostenpost en bedrijven die kosten hebben willen deze zo laag mogelijk houden. Zo worden er in Nederland steeds efficiëntere manieren toegepast in datacenters, zoals koeling en slimme apparatuur, om het energieverbruik en de kosten laag te houden, onder andere omdat de overheid eist van bedrijven dat er geïnvesteerd wordt in toepassingen die de kosten beperken en die zich binnen vijf jaar terugverdienen.” hebben we kunnen zien dat een aantal zaken veel efficiënter digitaal geregeld kunnen worden, aldus Grove. “Een mooi voorbeeld is een buitenlandse eigenaar van een pand die eerst vier keer per jaar moest overkomen om handtekeningen bij de notaris te zetten. Vanaf 2020 kon dat ook digitaal. Dit scheelt enorm veel tijd en kosten. Tegelijkertijd heeft het afgelopen jaar ook voor een groter bewustzijn gezorgd omtrent de digitale transformatie. Het is een enorme wake up call geweest omtrent hoeveel zaken er eigenlijk goed en efficiënt digitaal geregeld kunnen worden via onze digitale

Het afgelopen jaar

Digitalisering

Bij steeds meer bedrijven nemen technologie en IT een sturende rol in de bedrijfsvoering in. En dat betekent dat ook steeds meer bedrijven die een ondersteunende rol hebben, zoals het accountantskantoor, zich bezig moeten gaan houden met tech. Tekst: Marjon Kruize

En dat betekent laten zien dat je innovatief bent, vinden Louis en Louren van Garderen van accountantskantoor JOINSON&SPICE. “Veel bedrijven kopen standaard software in, maar het is belangrijk dat je ook laat zien dat je het zelf kan maken, zodat je tech klanten weten dat je hun business begrijpt en ze kunt ondersteunen bij hun innovaties.”

Het afgelopen jaar hebben we kunnen zien dat een aantal zaken veel efficiënter digitaal geregeld kunnen worden.

infrastructuur. Ook de overheid moet zich daar meer bewust van worden. Onze hele economie is gebaseerd op de digitalisering, maar nog altijd hebben we bijvoorbeeld geen minister van digitale zaken, terwijl landen om ons heen dat al wel hebben. Meer aandacht voor het creëren van beleid voor onze digitalisatie, waardoor hier ook meer grip op komt is dan ook van belang. We zijn in Nederland gezegend met een zeer goede digitale infrastructuur, maar daar is wel continu aandacht voor nodig, zeker nu steeds meer zaken digitaal geregeld zijn. Zaken als privacy moeten te allen tijde gewaarborgd blijven. Meer aandacht en grip (van de overheid) is voor de toekomst van Nederland noodzakelijk zodat het voorop kan blijven lopen in de digitale transformatie.”

Bijvoorbeeld door zelf een innovatief samenwerkingsplatform te ontwikkelen, maar ook door je bezig te houden met nieuwe tech innovaties als non-fungible tokens (NFT’s). “Dit zijn unieke tokens die niet vervangen kunnen worden door een andere token, waardoor je precies weet wat je bezit”, stelt Louren. “De technologie achter cryptomunten en blockchain gaat veel vernieuwde bedrijfsvoering tot stand brengen. De technologie moet zichzelf nog bewijzen, maar er zijn wel veel start-ups in de crypto mee bezig. Daarom zijn we zelf ook gaan kijken hoe we zo’n NFT konden maken en vooral ook wat we daar mee konden doen. In ons geval konden we onze klanten een accountantsverklaring leveren op zo’n NFT. Een unieke token dus, met jouw unieke verklaring erop.” En dat geldt voor allerlei innovatie, vertelt Louren. “Met innovatie is het altijd push en pull: natuurlijk redeneer je vanuit je klantbehoefte (market pull), maar nieuwe technieken maken radicaal nieuwe bedrijfsmodellen mogelijk (technology push). Innovatieve scale-ups vinden daar een markt voor. Om te zorgen dat wij de disruptieve businessmodellen van onze klanten begrijpen, kijken wij ook hoe wij zelf innovatieve toepassingen kunnen inzetten. Great minds think alike.” Als je je klanten echt wilt helpen moet je als accountantskantoor een partner in crime zijn, stelt Louis. “Dat kan alleen als je begrijpt waar zij zich mee bezig houden en jij zelf ook innoveert. Zodat je klanten zeggen: ik hoor dat deze technische innovatie heel belangrijk gaat zijn, zelfs mijn accountantskantoor is er mee bezig!”

‘Om de cyberveiligheid in Nederland op orde te krijgen hebben we misschien wel een digitaal coronavirus nodig’ Digitalisering

In het afgelopen jaar zijn we nog meer afhankelijk geworden van digitale middelen, omdat we meer thuiswerkten, maar ook omdat digitalisering verder toeneemt waardoor bijvoorbeeld organisaties vaker op afstand machines aansturen. Die verbinding met het internet brengt altijd een veiligheidsrisico met zich mee. Tekst: Marjon Kruize

je altijd het risico dat er iets uitvalt of dat iemand probeert iets te saboteren, vertelt Petra Oldengarm, directeur bij CyAls bedrijf loop

berveilig Nederland. “Door de toenemende digitalisering neemt het aantal cyberaanvallers verder toe en ook wordt de aard van deze aanvallen steeds ernstiger. Het is daarom belangrijk om structureel aandacht te besteden aan cyberveiligheid. En dan niet alleen in de marge, bij de afdeling ICT, maar ook vanuit het hogere management. Van oudsher nemen we heel veel preventieve maatregelen en dat is natuurlijk goed omdat je incidenten zoveel mogelijk wilt voorkomen, maar je moet ook zorgen dat je het snel detecteert mocht er toch iets gebeuren. Ook moet er dan een plan liggen om het probleem op te lossen zodat je snel weer gewoon aan de slag kunt.”

al jaren toe, maar waarom gebeurt er dan niets? “Steeds meer bedrijven nemen wel maatregelen, maar vaak doen ze dit pas als het kwaad al geschied is”, stelt Oldengarm. “Ook zijn er veel bedrijven die er nog niet mee te maken hebben gehad en ze voelen de dreiging daarom niet zo. Je kan het wat dat betreft vergelijken met corona. We hadden SARS en de Spaanse griep al voorbij zien komen, maar omdat deze virussen niet tot pandemie zijn uitgegroeid zijn er beperkte maatregelen genomen om ons voor te bereiden op een pandemie als corona. Pas als een virus op zo’n grote schaal actief wordt zie je hoe snel de maatschappij kan veranderen. Als de De dreiging neemt

pandemie straks voorbij is zullen niet alle effecten van die maatregelen ongedaan gemaakt worden. Je zult zien dat we nog steeds voorzichtiger zijn met virussen.” of cyberaanval werkt dat nagenoeg hetzelfde. “Er zijn nu veel virussen en aanvallen met een beperkte maatschappelijke impact, en ze zijn daarmee niet groot genoeg om massaal maatregelen te gaan nemen. Het kan zomaar zijn dat we een enorme catastrofe nodig hebben voor er echt iets verandert, althans dat is mijn vrees. Maar we willen dat zoveel mogelijk voorkomen door bedrijven te vertellen dat ze niet moeten wachten tot het fout gaat. Je moet juist nu

Bij een computervirus

handelen. En dan niet alleen preventief, maar je moet ook na gaan denken over detectie, respons, maar ook governance zoals regelgeving waar je aan moet voldoen. We hebben om MKB-ondernemers hierbij te helpen bijvoorbeeld een risicoclassificatie-model opgesteld waarin je aan de hand van elf vragen wordt ingedeeld in een risicoklasse. Vervolgens krijg je advies over wat je in die fase moet doen om digitaal weerbaar te worden. Als je bijvoorbeeld in de cloud werkt moet je weten hoe de veiligheid daarvan geregeld is. Draag jij de verantwoordelijkheid of doet de cloud leverancier dat?”

datalekken en cyberaanvallen. “Als bedrijven of organisaties geraakt worden stoppen ze dat uit angst voor reputatieschade helaas vaak in de doofpot. Maar eigenlijk zou het juist tot reputatieschade moeten leiden als je hier niet open over bent. Die openheid kan namelijk andere organisaties helpen kennis te vergaren waarmee ze zich beter kunnen beveiligen. Want als de buren dat ook doen, heb jij de volgende keer ook weer meer informatie om je mee te wapenen. Veel organisaties hebben hier op dit moment te weinig kennis van, terwijl juist die kennis zo belangrijk is.”

Oldengarm voor meer openheid omtrent Als laatste pleit

ADVERTENTIE

Above the clouds with Maxcom maxcom.nl

Ordina - en Partner Content Digitalisering, Life Sciences & Crisis Management - Toekomst van de Economie Maatschappij

analysenederland.nl

Ordina - Partner Content

Organisatie in digitale transformatie? Maak cybersecurity onderdeel van je value chain Partner Content Ordina

Nederland is niet weerbaar genoeg tegen cyberaanvallen. Ja, we hebben cybersecurity geïmplementeerd in onze bedrijven en ja, we voldoen netjes aan de compliance weten regelgeving, maar dat alleen is nog niet genoeg. Cybersecurity gaat pas echt waarde toevoegen als het ingebouwd zit in het bedrijfsmodel. “Momenteel wordt er in het cybersecurity landschap voornamelijk gekeken naar de cybersecurity uitgangspunten, zonder voldoende de business context centraal te stellen”, meldt Vincent Meijer, Head of Information Security bij Ordina. “Bijvoorbeeld de weten regelgeving vanuit de overheid. We denken vaak dat we goed zitten als we daaraan voldoen, maar dat is helaas niet altijd het geval. Begrijp me niet verkeerd, compliance is natuurlijk belangrijk. Maar wanneer je een digitale transformatie doormaakt, zie je dat dat een enorme verschuiving met zich meebrengt. De value chain van je bedrijf verandert. Om te zorgen dat cybersecurity echt waarde oplevert, moet je deze in de value chain inbouwen.”

”

Momenteel wordt er in het cybersecurity landschap voornamelijk gekeken naar de cybersecurity uitgangspunten, zonder voldoende de business context centraal te stellen. Analyseren Volgens Meijer is dit dan ook een goed moment om een stap terug te doen en die value chain goed te analyseren. “Wat verandert er nou eigenlijk? Hoe wordt er waarde gecreëerd in die nieuwe digitale modellen? Iedere organisatie heeft te maken met inputfactoren, operations en outputfactoren. Op al die factoren zitten activiteiten die nu aan een transitie onderhevig zijn. Op basis van die nieuwe digitale modellen moet

je gaan kijken waar je waarde vermindert als je geen cybersecurity toepast. En als het geen waarde vermindert, waarom je het dan alsnog moet toepassen. Als je de value chain centraal zet, ben je veel wendbaarder. Hierdoor kan je een toekomstbestendig model inrichten.”

”

Zorg dat je je value chain goed op papier hebt. Vervolgens identificeer je risico’s, selecteer je maatregelen en pas je deze effectief toe. Echter, dat is makkelijker gezegd dan gedaan. “Het is een totaal andere benadering dan we gewend zijn”, stelt Meijer. “Verbazingwekkend weinig mensen weten echt goed hoe hun waardecreatieproces eruit ziet. Daarom valt iedereen ook terug op de normen. Die zijn het meest tastbaar. Als je richting de toekomst wendbaar wilt zijn, moet je dus eerst zorgen dat je dat inzicht wel hebt. Zorg dat je je value chain goed op papier hebt. Vervolgens identificeer je risico’s, selecteer je maatregelen en pas je deze effectief toe. Neem bijvoorbeeld de cloud. Als je de cloud afneemt bij een grote aanbieder, dan zijn er eindeloze securitymaatregelen mogelijk. Maar deze maatregelen staan niet allemaal standaard aan en ze zijn niet altijd goed geconfigureerd voor jouw business. Des te belangrijker dus om in kaart te brengen hoe je systeem eruitziet in de cloud of in de hybride vorm. Op die manier kan je zowel kostenefficiënte, als effectieve maatregelen kiezen. Want niemand heeft een eindeloos budget.” Duurzame bedrijfsmodellen Als je cybersecurity echt inbouwt in je bedrijfsmodellen kan het flinke waarde opleveren. Niet alleen voor je bedrijf, maar ook voor de rest van de wereld. “Bedrijven zijn voor een groot deel verantwoordelijk geweest voor de manier waarop de wereld momenteel in elkaar steekt. Ze hebben dus ook een belangrijke rol in het oplossen

Vincent Meijer, Head of Information Security bij Ordina

van de problemen die er spelen”, vertelt Meijer. “Duurzame bedrijfsmodellen zijn van groot belang voor de toekomst. Het tegengaan van cybercrime staat zelf op plek 16 in de lijst van Sustainable Development Goals. Dataprivacy is van groot belang om mensenrechten te blijven beschermen. Uiteindelijk moet het als bedrijf je doel zijn om een duurzamere toekomst te realiseren en dat veilig in te richten. Dan kan je ﬂexibel omgaan met veranderende businessmodellen. Als je dat niet ophangt aan je bedrijfswaarden, waaraan dan wel?” Ordina’s holistische visie Vanuit deze holistische visie ondersteunt Ordina bedrijven bij hun digitale transformatie. “We kijken niet alleen naar de tech, maar ook naar de organisatie en de mens”, vertelt Meijer. “We omarmen dit integrale aspect en zijn dan ook totaalleverancier van oplossingen. Daarmee kunnen we nog steeds niet alles, maar we kunnen wel helpen waarde toe te voegen door samen naar

Meer weten over Ordina’s Cybersecurity aanpak? Ga dan naar www.ordina.nl/diensen/cybersecurity.

”

Juist in transformatie weet je dat je veel dingen nog niet op de juiste plek hebt, dus het is belangrijk dat je dan monitort wat er tijdens het proces gebeurt. de problematiek te kijken en bedrijfsprocessen daarop de mappen. Om bedrijven te laten zien hoe ze op een zo veilig mogelijke manier van A naar B kunnen komen met de hulp van onze multi-disciplinaire security teams. Juist in transformatie weet je dat je veel dingen nog niet op de juiste plek hebt, dus het is belangrijk dat je dan monitort wat er tijdens het proces gebeurt. Wij kunnen bedrijven daarbij helpen.”

20 Toekomst van de Economie en Maatschappij - Digitalisering, Life Sciences & Crisis Management analysenederland.nl

Een uniek ecosysteem Life Sciences

het Europees Geneesmiddelen Agentschap (EMA) naar Nederland gaf een nieuw momentum en daarmee nieuwe kansen, vandaar ook het actieprogramma ‘Nieuwe kansen voor Topsector Life Sciences & Health’, dat met en door het veld zelf ontwikkeld is. Het zet in op een stimulans en brengt economische groei van de sector met zich mee. Met EMA in ons land kunnen wij de ambitie verwezenlijken om dé Europese LSH hub te zijn. Met onze positionering als Europe’s connected Life Sciences and Health metropolis zijn wij de trekker van Europese initiatieven en een gateway naar Europa voor de landen en bedrijven daarbuiten. e komst van

netwerken samen te werken en elkaar snel op te zoeken om daarmee samen verder te kunnen komen. We zijn minder hiërarchisch dan andere landen en onze nuchtere aanpak en geschiedenis van samenwerking zorgt ervoor dat niemand te trots is om hulp te vragen. Onze cultuur geënt op samenwerking maakt dat we op het wereldtoneel een belangrijke rol kunnen spelen, en daar mogen we best trots op zijn! nog meer wetenschappelijke doorbraken forceren en daarmee nieuwe producten naar de markt en vooral ook de patiënt brengen en onze positie op mondiaal niveau versterken, dan moeten we binnen ons land nog nauwer gaan samenwerken. Momenteel is het beeld van het LSH-landschap dat we internationaal uitdragen wat gefragmenteerd. Met het actieprogramma heb ik de nationale sterktes zichtbaar gemaakt aan de hand van hoe we Nederland willen presenteren als een sterke en waardevolle partner op het wereldtoneel. Ook zijn de banden tussen de Nederlandse LSH-clusters door onze positionering hiermee verder versterkt waardoor wij nu een gezamenlijk beeld van de LSH sector naar buiten presenteren. Willen we echter

Om wetenschappers van

in Nederland een uniek ecosysteem. We zijn een klein land en zijn eraan gewend om in We hebben hier

topniveau aan te blijven trekken, kwaliteitsonderwijs te behouden en bloeiende bedrijven te hebben zijn

intensieve internationale netwerken en nationale wetenschap op hoog niveau van het grootste belang. Zeker in deze turbulente tijden waarin de LSH-sector niet alleen voor COVID-19, maar ook voor andere grote uitdagingen staat. Door de coronacrisis zijn de zaken in een stroomversnelling geraakt. Meer dan ooit beseffen we de meerwaarde van het delen van data en samen werken aan een gemeenschappelijk doel. Dat biedt Europa de kans om het wereldwijde knooppunt op het gebied van Life Sciences & Health te worden. Met Nederland als host van het EMA als dynamische en competitieve LSH hub binnen Europa. Onze quadruple helix

benadering is een belangrijk onderdeel van gezondheid en zorg, daarom stimuleren wij ook patiënt participatie. Uiteindelijk gaat het niet over het maken van producten en het ontwikkelen van medicijnen en therapieën, maar vooral over het beter maken van patiënten en het verbeteren van de kwaliteit van leven van mensen. Dat is waar het in de Life Sciences en Health Sector uiteindelijk om gaat.

Clémence Ross-Van Dorp, Ambassadeur Actieprogramma ‘Nieuwe kansen voor Topsector Life, Sciences & Health’ ADVERTENTIE

Met biomarkeridentificatie sneller ziektes opsporen Waar de mens communiceert met woorden, kunnen weefsels en cellen in ons lichaam ook met elkaar communiceren. Via kleine biomoleculen worden korte boodschappen uitgewisseld die iets zeggen over de gezondheid van de cel of het weefsel. “Als bioloog ben ik daar erg in geïnteresseerd”, vertelt Peter Verhaert, oprichter van ProteoFormiX. “Een belangrijke klasse van signaalmoleculen in ons lichaam zijn peptiden. Dit zijn in feite mini-eiwitten, die bestaan uit een beperkt aantal aminozuren. Het zijn erg instabiele moleculen die snel worden afgebroken buiten het lichaam en daarom vaak in analyses worden gemist.” Unieke methode Biomarkers zijn moleculen die in lichaamsvloeistoﬀen worden gemeten en aangeven of een individu ziek is. Deze kunnen ook voorspellen hoe ernstig een ziektebeloop zal zijn en of een behandeling aan zal slaan of niet, aldus Verhaert. “Peptiden zijn zeer interessante kandidaat-biomarkers, maar deze worden zelden of nooit opgepikt bij het opsporen van biomarkers via genomics- of ander -omics-onderzoek. Na jarenlang onderzoek kwam ik tot een methode die peptidenidentiﬁcatie mogelijk maakt uit materiaal dat in ziekenhuizen ligt opgestapeld en momenteel louter wordt gebruikt voor microscopisch onderzoek door pathologen.

MSHC-foto van 2 verschillende geïdentiﬁceerde signaalpeptiden (rood en groen) in een biopt uit een collectie kankers, met op de achtergrond de foto van een sterrenstelsel [(c) Bram Goossens & ProteoFormiX]

Met deze techniek kunnen we op dergelijk weefsel peptiden identiﬁceren. Dit gebeurt met een zogenaamde massaspectrometer, een apparaat dat nauwkeurig de molecuulmassa kan bepalen. Met een gesoﬁsticeerde laser wordt, pixel per pixel, met de resolutie van één tienduizendste van een millimeter, het materiaal gescand en kunnen we een moleculaire foto creëren.” Van start-up naar ‘de markt op’ Verhaert: “In 2017 werd de octrooiaanvraag ingediend ter bescherming van onze onderzoeksmethode, die we omdoopten tot massaspectrometrische histochemie (MSHC) en hebben we onze start-up opgericht bij JLABS@BE (de bioincubator op de campus van Janssen in Beerse, België). De

eerste jaren werkten we aan de uitbouw van het analytische lab. We haalden financiering op bij het European Institute for Innovation and Technology, twee Belgische investeringsfondsen (imec.istart en BlueHealth Innovation) en subsidies van de Vlaamse overheid. Na vier jaar zijn we operationeel en kunnen we 'de markt op'. Zo zijn we gestart met onderzoek en metingen in samenwerking met verschillende ziekenhuizen en ook met het Nederlands Herseninstituut. We voelen dat onze methode veel nieuwsgierigheid wekt bij partners. MSHC stelt immers de rapporten uit de wetenschappelijke literatuur, waarin staat dat analyse van peptiden uit weefsel dat in paraffine werd ingebed onmogelijk is, ter discussie. Er wordt immers ook een hoop ruis gemeten bij het onderzoek naar peptiden, die doorgaans slechts heel kleine massaspectrometrische signaaltjes afgeven. Maar door het slim gebruiken van moderne (bio)informaticatechnologie (IT) worden de relevante signalen gefilterd en in moleculaire beelden omgezet. We haalden daarvoor inspiratie uit een onverwachte tak van beeldvorming: de astrofotografie.” De technologie om sterrenstelsels uit het heelal in beeld te brengen, helpt ProteoFormiX bij het destilleren van de juiste informatie uit de MSHC-ruis en zo in kaart brengen van biomarkers. “Niet voor niets een astronomische taak.” Ga voor meer informatie naar www.proteoformix.com

Park - en Partner Content Digitalisering, Life Sciences & Crisis Management - Toekomst van de Pivot Economie Maatschappij

PIVOT PARK - Partner Content analysenederland.nl

Pivot Park werkt elke dag aan verbetering van de gezondheid wereldwijd door investeringen in R&D fiscaal beter te belonen. De randvoorwaarden voor venture capitals moet goed zijn. Ook de beschikbaarheid van uitbreidingsruimte is enorm belangrijk. Het afgeven van (milieu) vergunningen mag bijvoorbeeld ook niet te lang duren of te ingewikkeld worden. Dit kan innovatie in de weg staan. Tot zover gaat het goed aldus Drees: “De nieuwbouw op onze campus die wij hier ontwikkelen zijn bijna helemaal energieneutraal (BENG).”

Partner Content

Pivot Park

Pivot Park is in 2012 opgericht om innovatieve farmaceutische bedrijven uit de hele wereld de optimale Europese locatie te bieden. Vandaag de dag helpt deze grensverleggende wetenschapscampus beginnende ondernemers, snelgroeiende scale-ups en marktleiders bij hun volgende stappen in de ambitie om de gezondheid wereldwijd te verbeteren. Als thuisbasis van meer dan zestig bedrijven zorgt Pivot Park ervoor dat 650 hooggekwalificeerde medewerkers over alles beschikken wat zij nodig hebben om succesvol te zijn. Pivot Park combineert lab- en kantoorruimtes met hoogwaardige R&D-faciliteiten, twee GMP-gecertificeerde pilot plants, een ultra-High-Throughput screening centre, on-site analytische ondersteuning en een compleet uitgerust Open Access Laboratory.

ving voor de studenten die met hun kennis beter aansluiten bij dat wat het bedrijf zoekt.”

Incubator programma Voor ons nieuwe programma, het incubator programma, wordt een apart gebouw gerealiseerd op onze campus, besluit Drees. “In dit programma nemen de al succesvolle ondernemers van het park de startups mee aan de hand en dienen zij als adviseur. Ook een uitgebreid open access lab en andere ‘shared facilities’ met de juiste apparatuur Samenwerking hoort daarbij. Zo proberen wij deze Een van de mooiste kenmerken van starters zowel wetenschappelijk als Daarom initiëren we een substanti- gen. Ons groeiend aantal vierkante Pivot Park zijn de connecties en in hun ondernemerschap te laten ele uitbreiding van de beschikbare meters, het aantal patenten dat samenwerkingen. Drees: “Doordat groeien. En dat leidt hopelijk tot huisvesting. Maar dat is niet het wordt verleend, de deals die door bedrijven uit dezelfde sector hier een verbetering van de gezondheid enige: “Het allerbelangrijkste voor de bedrijven worden gesloten, de gevestigd zijn is de hele waardeketen wereldwijd.” ons is dat we werken aan onze drie producten die naar de markt gaan; aanwezig en kunnen ze wat voor doelstellingen, namelijk innovatie, dat zijn de concrete wapenfeiten.” elkaar betekenen. Doordat we geen het creëren van werkgelegenheid universiteit gevestigd hebben op ons park, zoekt men naar die ene unien het uiteindelijk creëren van een Toekomst versiteit die met de juiste expertise winstgevend park. We groeien goed, Met Pivot Park richten wij ons op de bedrijven groeien, we zien veel de toekomst. “Een toekomst waarin het bedrijf echt verder kan brengen. En dan is een mondiaal opererende samenwerking onderling, en, heel de innovatieve bedrijvigheid zich belangrijk, de innovaties groeien terugverdient in onder andere nieu- wereld heel handig. De bedrijven ook en dat succes willen we graag we medicijnen die bij voorkeur hier van ons park weten hen te vinden, “We zijn negen jaar onderweg en laten zien. Al is dat soms lastig, want gemaakt worden. De toolbox die maar ook andersom. Zo is het inmiddels is onze toegevoegde waarde meeste bedrijven doen er heel daarvoor nodig is moet dan wel in eerste Lectoraat in Drug Discovery de voor de sector bewezen”, vertelt lang over om hun eerste producten/ stand blijven. Zo moet het investe- en Development hier gevestigd dat Brigitte Drees Directeur Pivot Park Brigitte Drees, directeur Pivot Park. medicijnen op de markt te brenringsklimaat gestimuleerd worden zorgt voor een hybride leeromgeGa voor meer informatie naar www.pivotpark.com ADVERTENTIE

Cryo Store B.V. in Joure werkt al meer dan 20 jaar als dienstverlener op het gebied van temperatuurgecontroleerde opslag, verpakkingen en vervoer van biologische monsters, cellijnen, reagentia en medicijnen. Het in stand houden en monitoren van de koude keten is cruciaal en vraagt om expertise, zeker als het gaat om lage temperaturen zoals -196 °C, -80 °C, -20 °C maar ook 2-8 °C. De vaccinatieproblematiek rond COVID-19 heeft dit nog eens duidelijk gemaakt. Verkeerd temperatuurmanagement zorgt voor onwerkzame en onveilige producten.

VERTROUWEN

“De klanten moeten er op kunnen vertrouwen dat de producten die aan de zorg van Cryo Store worden overgedragen in uitstekende handen zijn. De basisprincipes van goed, veilig, temperatuurbehoud en traceerbaarheid zitten gebakken in de cultuur van ons bedrijf”, zegt Menno Sappé, directeur en eigenaar van Cryo Store. Onze jarenlange ervaring delen wij met klanten, niet alleen in de samenwerking en dienstverlening maar ook via de ontwikkelde verpakkingsoplossingen.

SAMENWERKING

In nauwe samenwerking met klanten hebben wij een vaccinatie koeldoos ontwikkeld die door GGD’s en ook bij verschillende landelijke vaccinatieprogramma’s wordt ingezet. Doordat we nauw samenwerken met onze klanten ontwikkelen we producten waarmee we ook anderen kunnen helpen. Inmiddels hebben we een complete KelvinBOX lijn van gevalideerde verpakkingsoplossingen, van (ultra-)koud (LN2, Droogijs en vrieselementen) tot koel- en gecontroleerd ambient.

www.cryostore.com

COLD-CHAIN SOLUTIONS

Ook ons dienstenpakket is door samenwerking steeds verder uitgebreid. Een van oorsprong Amerikaans Life Science bedrijf waar wij Droogijs leverden kwam met de vraag of we voor hen de producten konden opslaan en versturen naar hun cliënten in Europa. Dit was de basis voor Cryo Store’s Cold Chains Solutions waar wij het Europese distributiecentrum vormen voor menig Nederlands en buitenlands (Life Science) bedrijf. De producten liggen veilig opgeslagen bij de vereiste temperatuur tot we de opdracht krijgen om de producten te verpakken met Droogijs en/of koel-vries elementen en om de bestelling te versturen.

CLINICAL TRIALS

Samenwerking met een clinical research organisatie (CRO) resulteerde in een logistieke service voor verpakken en transporteren van biologische monsters op Droogijs, van de patiënt naar een analyse laboratorium, snel en eﬃciënt door heel Europa. Maar ook langetermijn opslag van klinische monsters (extra opslagcapaciteit), cel banken of productie runs (risicospreiding) is een veel gevraagde service waar Cryo Store, dat werkt onder ISO9001:2015 en GDP, graag aan voldoet. Cryo Store B.V. in Joure is uitgegroeid tot een speler in alle facetten van cold chain: opslag, verpakken, monitoren en logistiek. Heeft u vragen over het juist verpakken van uw temperatuurgevoelige producten of behoefte aan (ultra-)koude opslag capaciteit, neem dan contact met ons op.

CONTACT

Cryo Store B.V., Handelswei 1, 8501 XJ Joure info@cryostore.com | 0513 415965

22 Toekomst van de Economie en Maatschappij - Digitalisering, Life Sciences & Crisis Management analysenederland.nl

Zie medicijnen niet als een kostenpost, maar als een investering in de toekomst Life Sciences

Net als in een jungle waar bomen, planten en dieren van elkaar afhankelijk zijn, is ook de Nederlandse onderzoekswereld één groot ecosysteem. Tekst: Féline van der Linde Foto: Unsplash

vervolgt Kaptein, “Nederland heeft zo aanzien in de wereld verworven. Het goede vestigingsklimaat levert een hoogwaardige ‘workforce’ op, maakt gedegen wetenschappelijk onderzoek naar nieuwe medicijnen mogelijk en geeft patiënten toegang tot geneesmiddelen in ontwikkeling. Nederland is een echt onderzoeksland waar dag in, Met enige trots

Maar de farmaceutische

sector wordt met de jaren ook steeds complexer, vertelt Kaptein. “Veel ziekten begrijpen we gelukkig steeds beter. We kunnen zodoende meer doen voor kleinere groepen patiënten met specifieke aandoeningen. Zo zijn we veel beter in staat om subtypen van bepaalde vormen van kanker in kaart te brengen en steeds beter voor elke vorm medicijnen te ontwikkelen. Deze gepersonaliseerde vormen van geneesmiddelen worden steeds belangrijker.” grote groep van patiënten die lijden aan een zeldzame ziekte niet. “Van de ongeveer 7000 zeldzame ziekten heeft de meerderheid een genetische oorzaak en wordt dus bepaald door iemands DNA”, gaat Kaptein verder. “We staan op het punt van een bio-revolutie. Door middel van gentherapie kunnen we de ziekte bij de bron aanpakken, ook de zeldzame ziekten, en is een patiënt mogelijk geen patiënt meer na een eenmalige behandeling. Als we succesvol zijn met gentherapie, stel je dan de mogelijkheden voor! De komende vijfentwintig jaar worden enorm spannend voor de ontwikkeling en implementatie van gentherapie. Maar we moeten, in het belang van miljoenen patiënten wereldEn vergeet de

Het afgelopen jaar hebben we ervaren dat het snel kunnen ontwikkelen van nieuwe vaccins van enorm belang is.

wijd, de levensveranderende potentie van gentherapie wel 100 procent benutten.” dingen waar we nú al over moeten nadenken is de vergoeding van gentherapie. “Het is nu nog normaal dat een patiënt jaren- of zelfs levenslange -behandelingen moet ondergaan om een ziekte onder controle te houden. Maar in de toekomst is dat wellicht niet meer nodig en volstaat hopelijk één behandeling. Door de onderliggende oorzaak van een genetische ziekte op cellulair niveau aan te pakken hopen we de normale functie van aangetaste weefsels of cellen te herstellen, wat maakt Een van de

dat een patiënt niet langer patiënt hoeft te zijn. Helaas is het vergoedingensysteem daar nog niet op ingericht. Die is gericht op de langdurige behandelingen met een bepaald medicijn en niet op een éénmalige maar kostbare therapie. Dat betekent dus dat er samen met de overheid en zorgverzekeraars een nieuw vergoedingssysteem moet worden ontwikkeld. Je zou hierbij bijvoorbeeld kunnen denken aan betalen zolang de therapie werkt.” zorgt de prijs van gentherapie voor veel discussie en onbegrip. En dat begrijp ik goed”, stelt Kaptein. “Het vol inzetten “Op dit moment

op grootschalige ontwikkeling en productie en het organiseren van onder meer bijeenkomsten waar alle betrokken partijen (patiënten, behandelaren, zorgverzekeraars, overheid en de sector) aanwezig zijn om straks optimale toegang tot deze revolutionaire geneesmiddelen te garanderen is van essentieel belang.” een andere doorbraak die de komende jaren belangrijker gaat worden in de zorg en binnen de farmaceutische sector. “Bij deze therapie wordt het lichaam geholpen om zelf afwijkende cellen te herkennen én op te ruimen. Van een Immuuntherapie is

van de meest voorgeschreven immuuntherapieën wereldwijd stond notabene de wieg in Oss, waar het ook wordt geproduceerd. Dit laat zien dat Nederland, ook al zijn we een klein land, een enorm innovatief potentieel heeft voor medicijnontwikkeling.” Daarbij wijst Kaptein nog op het feit dat Nederland in rap tempo vergrijst. “Omdat we meestal op latere leeftijd ziek worden gaat de behoefte aan medicijnen omhoog. “We zouden er dan ook verstandig aan doen om in te zetten op optimale diagnostiek en betere biomarkers waarmee je kunt voorspellen of een behandeling al dan niet aan zal slaan.” Dit draagt bij aan zinnige en betaalbare zorg. hebben we ervaren dat het snel kunnen ontwikkelen van nieuwe vaccins van enorm belang is. Niet alleen vanwege de impact op de volksgezondheid maar ook vanwege de financiële en maatschappelijke last waarmee corona gepaard is gegaan. In het afgelopen coronajaar heeft de overheid 61 miljard euro aan steunmaatregelen bekostigd. Al met al is het belangrijk dat het nieuwe kabinet farmaceutische innovatie, en de geneesmiddelen die hieruit voortkomen, niet meer alleen ziet als een kostenpost, maar vooral óók als een investering in de toekomst van Nederland.” “Het afgelopen jaar

ADVERTENTIE

EUSA Pharma zet zich in

voor zeldzame ziekten

NL-NPS-2100004

“

van farmaceutische industrie, overheid, onderzoekers, universiteiten en biotechbedrijven wordt gelukkig goed samengewerkt, waarbij ieder zijn eigen expertise inbrengt. Deze samenwerking wordt ook internationaal opgemerkt.” vertelt Marc Kaptein, Medisch Directeur Pfizer Nederland. “Nederland is dan wel een overzichtelijk en klein land, maar heeft tegelijkertijd een enorm hoge dichtheid aan kenniscentra en universiteiten. Het aantal farma- en biotechbedrijven stijgt bovendien snel en is inmiddels de 400 gepasseerd.” In dit ecosysteem

dag uit gewerkt wordt aan nieuwe geneesmiddelen.”

Digitalisering, Life Sciences & Crisis Management - Toekomst van de Economie en Maatschappij 23 analysenederland.nl

De weg naar een schone ruimte Life Sciences

In de zorg en in de farmaceutische industrie is een schone omgeving van groot belang. Om mens en/of product te beschermen mogen er in bepaalde ruimtes, zoals operatiekamers of ruimtes waarin medicijnen gemaakt worden, geen bacteriën of andere ongewenste stoffen aanwezig zijn en moet de lucht zo schoon mogelijk zijn. Om dat te realiseren worden op dit soort locaties zogenaamde cleanrooms gebruikt. Tekst: Marjon Kruize

een deeltjesarme werk- of verblijfsomgeving waarin de mens en/of het product beschermd worden tegen contaminatie of besmetting. “Je wilt medewerkers natuurlijk niet in aanraking laten komen met gevaarlijke stoffen. Anderzijds is het vaak noodzakelijk dat producten niet vervuild raken”, vertelt Alex Jansen, expert op het gebied van cleanrooms. “Vaak zijn het de mensen die de meeste verontreinigingen in een cleanroom veroorzaken. In rust verliest een mens zo’n 50.000 deeltjes per minuut. Als je de mensen buiten zou kunnen houden zou zo’n ruimte veelal heel schoon blijven, maar dat is natuurlijk geen optie. Daarom draagt men in een cleanroom beschermende, goed afsluitende kleding, bewegen en cleanroom is

zij zich rustig door de ruimte en houden ze de deur zoveel mogelijk gesloten. Elke keer dat de deur opengaat en mensen binnen komen, kunnen er immers ongewenste deeltjes meekomen.” nooit helemaal perfect in hun gedrag en vaak komen in werkprocessen ook deeltjes vrij. Er zal dus ook techniek nodig zijn om ruimten schoon te houden, stelt Jansen. “Allereerst door de lucht in de ruimte intensief te filteren en te verversen, maar bijvoorbeeld ook door het toepassen van een laminar airflow werkgebied in de cleanroom. De superschone laminaire luchtstroming verhindert het toetreden van verontreinigingen en creëert een superschoon werkgebied. Denk hierbij bijvoorbeeld aan een operatiekamer waar patiënt, OK personeel en chirurgisch gereedschap tijdens de operatie in een superschone laminaire luchtstroom verblijven zodat schadelijke bacteriën niet in het wondgebied kunnen komen.” Echter, mensen zijn

voor dat de persoon die het medicijn bereidt zelf niet de medicijndeeltjes inademt.” en de bouw van een cleanroom wordt al flink nagedacht over het voorkomen van contaminatie en hygiëne. “Ook tijdens het bouwproces wil je geen vuil naar binnen brengen. Vervuiling die er niet is, hoef je niet schoon te maken”, stelt Jansen. “Daarom wordt er zo mogelijk niet op locatie, maar geprefabriceerd gebouwd. Vanuit een BIM ontwerp worden in de fabriek de clean room wanden en plafonds gefabriceerd en als bouwpakket schoon op de bouwlocatie afgeleverd. De cleanroom inclusief de installaties wordt daarna in het gebouw bij de farmaceut of het ziekenhuis opgebouwd. Zo voorkom je dat er vuil van de bouw in de ruimte terechtkomt. Naast een schoon bouwgebied, hoge kwaliteit en snelle bouwtijd, zijn de ruimten heel strak afgewerkt. Er mogen geen hoekjes en kiertjes zijn waar vuil in kan blijven hangen en bacteriën zich kunnen ontwikkelen.” Tijdens het ontwerp

In de farmaceutische

industrie zie je dan vaak dat in de cleanrooms weer schone werkbanken staan waarin wordt gewerkt, aldus Jansen. “In deze zogenaamde microbiologische veiligheidskasten worden de medicijnen geprepareerd. Deze kasten bieden producten persoonsbescherming. Binnenin de kast voorkomt een laminaire luchtstroom dat de medicijnen vervuild raken met stoffen van buitenaf. Daarnaast zorgt een onderdruk in de kast er

maatregelen niet neemt, dan kan dat je duur komen te staan. “Sowieso zijn er voor de zorg en de farmaceutische industrie natuurlijk veel wetten en voorschriften van toepassing om de veiligheid van patiënten, medewerkers en medicijnen te garanderen”, stelt Jansen. “Jaarlijks moeten al deze ruimten worden gecontroleerd en gevalideerd op een juiste werking. Als een cleanroom niet goed werkt kan dat je flink geld kosten. Als je deze

Onduidelijk is dan namelijk of tijdens productie een medicijn of persoon gecontamineerd is geraakt. Extra controles moeten worden gehouden en medicijnbatches in quarantaine worden geplaatst , en soms zelfs worden vernietigd. Dat kost enorm veel geld. Om nog maar niet te spreken over de imagoschade mocht bekend worden dat jouw bedrijf onder slechte hygiënische omstandigheden heeft geproduceerd.” ook belangrijk bij de bouw, gebruik en onderhoud van een cleanroom om met bedrijven en partners met gedegen kennis en ervaring in de cleanroom ontwerp en bouw in zee te gaan. Het bouwen en onderhouden van een cleanroom is nu eenmaal niet hetzelfde als dat van een kantoor, aldus Jansen. “Partijen die jouw processen begrijpen en de risico’s hiervan kunnen inschatten en de prestaties van de clean room ook kunnen waarmaken. Pas dan kun je er zeker van zijn dat je de juiste cleanroom voor jouw bedrijf krijgt en de veiligheid van mens en/of product gewaarborgd kan worden. Daarnaast blijft regelmatige controle op de werking en prestaties van de cleanroom natuurlijk essentieel. Dat de ruimte bij de oplevering schoon was betekent zeker niet per se dat dat een jaar later nog steeds zo is. Daar moet je altijd bovenop blijven zitten wil je de werking van je cleanroom en een veilig product en veilig werken kunnen garanderen.” Daarom is het

Farmaceutische industrie moet verder kijken dan de eigen sector Life Sciences Over het algemeen gaat het goed met de farmaceutische industrie, maar er wordt al langere tijd gezocht naar nieuwe service- en partnershipmodellen om meer waarde te kunnen leveren. “Daar heb je ook andere mensen voor nodig.” Tekst: Marjon Kruize Foto: Persfoto

De farmaceutische industrie is op zoek naar mensen die ‘ondernemender’ en creatief resources vanuit diverse businesses en functies kunnen combineren voor klanten, vertelt Carl Lens, managing partner bij Lens. “Je ziet dat de teams binnen de farmaceutische industrie steeds kleiner worden. Dat betekent dat de kwaliteit per medewerker omhoog moet. Je hebt niet langer twintig sales medewerkers, maar je werkt met twee strategisch accountmanagers die concepten uitrollen zoals real world evidence, value based agreements en personalized medicine. Bedrijven stellen dus hogere eisen aan hun medewerkers.” Om die druk het hoofd te bieden moet je op zoek naar nieuwe werknemers die strategische concepten kunnen bedenken. “En die zou je beter kunnen recruiten buiten de farmaceutische industrie”, stelt Lens. “Wij plaatsen veel mensen die ‘van buiten’ komen; veel farma bedrijven hebben behoefte aan de spirit die je ziet in de medische technologie sector en ook is het zo dat mensen die ervaring hebben met datagedreven en projectmatig werken overal vandaan kunnen komen. Voor goede werknemers moet je dus ook buiten de farmaceutische industrie gaan kijken. Maar dan moet je wel een cultuurbrug slaan omdat bijvoorbeeld de regulering in de farmaceutische industrie strenger is.” “Wat farma nodig heeft, is een combinatie tussen vakkennis en het ‘actionable’ maken voor de Nederlandse markt”, stelt Lens. “Je wilt strategie omzetten in actie. Dit vereist een ondernemende en creatieve houding van het leiderschap. Hiermee kan je het bedrijf en de interactie met klanten echt naar een nieuw niveau tillen. Het gaat steeds minder alleen maar om het product en steeds meer over de kennis daaromheen en het vermogen om met die kennis te werken aan een grotere toegevoegde waarde. Mensen die vanuit een andere branche de farmaceutische industrie binnenkomen kunnen een frisse blik bieden en daarmee zicht geven op nieuwe manieren van werken om de gezochte meerwaarde te realiseren.”

Carl Lens Managing partner bij Lens ADVERTENTIE

Is de veiligheid in uw cleanroom op orde? Uw cleanroom beschermt uw medewerkers en producten tegen ongewenste contaminatie. Maar functioneert de cleanroom wel zoals u verwacht? Interflow kan voor u vaststellen of dat werkelijk zo is. Wij hebben de grootste Validatie- en Meetdienst binnen Nederland. Wij valideren en (her)kwalificeren al uw cleanrooms en Laminar Air Flow units. Om uw downtijd te minimaliseren herstellen wij kleinere afwijkingen terplekke. De rapportage is per direct beschikbaar voor vrijgave van de ruimte en/of het object. De definitieve geaccordeerde rapportage is binnen 5 dagen beschikbaar. Interflow is een integrale cleanroom bouwer en producent van schone werkbanken. Alle producten vervaardigen we in onze eigen productiefaciliteit in Nederland. Wij zijn u graag van dienst; van advies t/m beheer en onderhoud, voor al uw:  Cleanrooms, operatiekamers en steriele bereidingsruimten  Laminar Air Flow units (biohazards, cross flow, down flow)  Veiligheidsafzuigunits zoals poederafzuigkasten De Stek 15 | 1771 SP Wieringerwerf | Nederland T +31 (0) 227 60 28 44 | info@interflow.nl | www.interflow.nl

24 Toekomst van de Economie en Maatschappij - Digitalisering, Life Sciences & Crisis Management analysenederland.nl

De volgende indringer staat voor de deur Life Sciences

Het afgelopen jaar waren alle ogen in de Life Sciences sector logischerwijs gericht op de bestrijding van COVID-19. We hebben gezien hoe een virus de samenleving kan ontwrichten. Maar het zijn niet enkel de virussen waar we voor moeten waken. Tekst: Marjon Kruize Foto: Pixabay

bacteriën komen regelmatig voor en de laatste tijd gebeurt dat steeds meer. “Die bacteriën zijn net zo ernstig en schadelijk als virussen, maar we kijken eromheen”, stelt Gerard Schouw, voorzitter van de Vereniging Innovatieve Geneesmiddelen. “We bestrijden deze indringers met antibiotica, maar door het grootschalige gebruik hiervan zien we dat bacteriën steeds vakere resistent worden en dat is een groot probleem. Als we onze aandacht hier niet op gaan richten kunnen we in het najaar wel een feestje gaan vieren omdat we covid verslagen hebben, maar kan er vervolgens een grote bacteriële infectie uitbreken die weer tot een flinke domper op de feestvreugde kan leiden.” ok uitbraken van

van belang dat de sector aan de slag gaat met het zoeken naar nieuwe medicatie om de muterende bacteriën een kopje kleiner te maken. “Nederland is goed geëquipeerd om hier een voortrekkersrol in te spelen, maar we zouden hierin meer moeten investeren, bijvoorbeeld door een nationaal onderzoeksprogramma te starten. De gezamenlijke inspanning zou het ontwikkelen van een nieuw antibioticum moeten zijn, daarmee kunnen we een hele hoop vervelende en veelvoorkomende ziekten, denk bijvoorbeeld aan blaasontsteking, veel beter genezen. Daarnaast zou ik graag zien dat Nederland zich aansluit en actief mee gaat doen in het wereldwijde fonds dat zich richt op deze ontwikkelingen.” Het is dus

kunnen realiseren, moet antibioticaresistentie hoger op de politieke agenda komen te staan, stelt Schouw. “Daarom hebben we ook een Actieplan Infectieziekten gelanceerd met een aantal concrete voorstellen en deze voorgelegd aan het kabinet. Momenteel gaan er wereldwijd elk jaar 700.000 mensen dood als gevolg van bacteriële infecties. Dat zijn er al heel veel, maar de prognose is dat het er 10 miljoen gaan worden. Momenteel lijkt het voor de politiek dus nog een beheersbaar probleem, maar als we niet uitkijken loopt het uit de hand. Het is daarom aan ons om te zorgen dat hier politieke aandacht voor gecreëerd wordt. De branche is er namelijk al mee bezig, maar de bedrijven kunnen het niet alleen. De overheid moet samenwerken met de wetenschap en de bedrijven om dit goed van de grond te laten komen, net zoals bij de bestrijding van covid.” Om dat te

leiden tot investeringen in onderzoek. “We moeten nieuwe medicatie ontwikkelen om die resistente bacteriën te verslaan. Daar heb je laboratoria voor nodig en een gezamenlijk plan. Als iedereen op zijn eigen vierkante meter onderzoek gaat doen is dat niet slagvaardig, daarom pleiten we voor een nationaal plan. Covid heeft laten zien dat besmettelijke ziekten een hele samenleving kunnen ontwrichten, de economische schade is veel groter dan de investering in onderzoek. En dan heb ik het nog niet eens over de gezondheidsschade en de psychische schade van de pandemie. Deze situatie heeft duidelijk laten zien wat er kan gebeuren, dus laten we voorkomen dat we er nog eens voor komen te staan. Blaasontstekingen, darminfecties, bronchitis, het zijn ziekten waar iedereen wel eens mee te maken heeft gehad, maar door antibiotica zijn het geen dodelijke ziekten meer. Maar bacteriën staan niet stil en wapenen zich tegen antibiotica. Laten we daarom nu aan de slag gaan om die ontwikkeling voor te zijn. Het is ook hier helaas vijf voor twaalf.” Concreet moet dit

Nederlandse life sciences sector gaat op de watersector lijken Life Sciences

Het was anderhalf jaar geleden ondenkbaar dat binnen een jaar meerdere goedgekeurde vaccins tegen het coronavirus beschikbaar zouden zijn. Dat is alleen tot stand gekomen door een goed opgezette samenwerking tussen alle betrokken partijen. Natuurlijk was de nood hoog, maar door hard samen te weken werd en wordt geprobeerd corona onder controle te krijgen. Wat daar vooral uit spreekt, is het vertrouwen in het kunnen van de ander. Als we deze vorm van samenwerking weten voort te zetten, dan kunnen we in de toekomst nieuwe zorginnovaties sneller en beter bij de patiënt krijgen. Tekst: Féline van der Linde Foto: Persfoto

is het beoordelingstraject dat vaccins doorlopen, vertelt Annemiek Verkamman, managing director van HollandBIO. “Regelgevende instanties en bedrijven hebben elkaar goed weten te vinden, met meerdere medische doorbraken tot gevolg. Zo danken we de doorbraak van mRNA-vaccins gek genoeg aan deze coronapandemie. Daarvoor was deze hoogtechnologische innovatie vooral gericht op kanker, maar gelukkig blijkt deze ook zeer geschikt tegen infectieziekten zoals het coronavirus. Er zijn meer voorbeelden, zoals op eigen bodem de vaccintechnologie van de Leidse ontwikkelaar Janssen. Deze innovatieve technologie is al eerder ingezet voor de bestrijding van ebola en HIV, maar wordt nu ook in Nederland op grote schaal in stelling gebracht. We mogen dankbaar zijn dat ons land beschikt over zo’n hoogontwikkelde kenniseconomie met een van de beste zorgstelsels ter wereld. Laten we het Nederlandse vestigingsklimaat voor de gezondheidszorg dan ook koesteren, zodat ook toekomstige hoogtechnologische innovaties hier vruchtbare grond blijven vinden.” ichtend voorbeeld hierin

goed vestigingsklimaat, maar ook samenwerking is essentieel. “Een goed voorbeeld van brede samenwerking die nieuwe behandelingen sneller en beter van lab naar patiënt krijgt, is de inzet op slimme meetmethodes. Een concreet voorbeeld daarvan zijn de zogeheten ‘organs-on-achip’. Met deze mini-orgaantjes kunnen we geneesmiddelen steeds beter personaliseren. Daardoor kunnen artsen medicijnen gerichter inzetten en verminderen we tegelijkertijd het leed van onnodige bijwerkingen. Bedrijven en onderzoekers werken samen hard aan het in de praktijk brengen van deze nieuwe toepassing, zodat we ook daadwerkelijk de vruchten kunnen plukken van deze innovatie.”

Niet alleen een

We moeten nieuwe medicatie ontwikkelen om die resistente bacteriën te verslaan. Daar heb je laboratoria voor nodig en een gezamenlijk plan.

samenkomst van verschillende opkomende technologieën, zoals Daarnaast zorgt de

Annemiek Verkamman Managing director van HollandBIO

biotechnologie en kunstmatige intelligentie, voor nog veel meer kansen voor het verder verbeteren van onze gezondheidszorg, gaat Verkamman verder. “Zo kan samenwerking tussen bedrijven en onderzoekers uit deze sectoren leiden tot het veel beter en op persoonlijk niveau vastleggen van data en digitale zorg. Daarmee kunnen we beter diagnoses stellen, monitoren en bijsturen met betere uitkomsten van behandelingen als gevolg. De vervlechting van verschillende technologieën en de kansen die het ons biedt, worden steeds meer zichtbaar. Vooruitgang in de ene sector of technologie, leidt tot nieuwe inzichten en verbeteringen in andere sectoren of delen van de gezondheidszorg. Daar kunnen we op inspelen door investeringen in opkomende technologieën zoals biotechnologie en intensieve samenwerking tussen bedrijven, universiteiten en overheden.” de ontwikkelingen op innovatievlak zich dan ook op, aldus Verkamman. “Denk hierbij aan nieuwe geneesmiddelen, waarvan ik gentherapie een mooi voorbeeld vind van wat er met biotechnologie allemaal kan. Kort gezegd kun je met gentherapie het DNA van iemand met een erfelijke aandoening repareren. Dit kan dus genezing voor tal van ziekten gaan betekenen.” Kortom, de sector zet de techniek in om uitdagingen op het gebied van duurzaamheid en gezondheid te lijf te gaan. Als gevolg stapelen

de sector in 2030 is verdubbeld ten opzichte van 2015”, besluit Verkamman. “Dat betekent dat we in totaal ruim zeven miljard euro aan bbp en ruim 70.000 fte bijdragen aan de Nederlandse economie. Dat is niet alleen onze ambitie, studies bevestigen dat Nederland goed gepositioneerd is om uit te groeien tot de biotech hub van Europa. Met die groei geven we niet alleen onze economie, maar ook gezondheid en duurzaamheid een boost. Als ik dan 2030 als horizon blijf gebruiken: tegen die tijd moet het ook mogelijk zijn om van iedere patiënt een persoonlijk DNA-profiel te maken op basis waarvan we precies de juiste behandeling selecteren. En op deze manier kan ik nog wel even doorgaan met voorbeelden van de ambities en het maatschappelijke belang van biotechnologie. Daarmee begint de Life Sciences sector qua waarde steeds meer op de watersector te lijken: met technieken waarmee we ons land beter hebben gemaakt, trekken we de wijde wereld in.” “We hopen dat

ADVERTENTIE

Vlotter onderhandelen en beter resultaat behalen? Scherper interviewen en meer informatie krijgen? Met de INSA-methode leer je te begrijpen wat iemand doet in het gedrag en in het gezicht. Zo kun je personen beter inschatten, conflicten voorkomen, je positie versterken in een salesgesprek en effectiever zijn bij werving en selectie. Begrijp de ander en creëer de gewenste beweging. www.insa-consultancy.com

Siedsma - en Partner Content 25 Digitalisering, Life Sciences & Crisis Management - Toekomst Arnold van de&Economie Maatschappij analysenederland.nl

Arnold & Siedsma - Partner Content

Zonder octrooien geen technologische vooruitgang

digheden worden bijgebracht, vraagt de markt nu steeds vaker om mensen met een specialisatie. Wij besteden hier dan Octrooi- en merkenbureau Arnold & ook veel aandacht aan en zorgen ervoor Siedsma is specialist in de juridische bedat er altijd specialisten beschikbaar zijn scherming van intellectuele eigendomsdie speciﬁeke en ingewikkelde technische rechten. Van het vastleggen van octrooien onderwerpen van onze klanten kunnen tot en met de registratie en bescherming doorgronden.” van merken, modellen en andere rechten kunt u terecht bij de vele specialisten van Arnold & Siedsma. Zo krijgen ideeën en uitvindingen alle vrijheid om uit te groeien tot een commercieel succes. Partner Content Arnold & Siedsma

“Als octrooigemachtigde is elke dag uitdagend”, vertelt Paul Hylarides, Partner, Europees octrooigemachtigde, Nederlands octrooigemachtigde en Belgisch octrooigemachtigde bij Arnold & Siedsma. “Het is een moeilijk vak. Zo moet je technische uitvindingen begrijpen, juridisch geschoold zijn en aﬃniteit hebben met taal. “In geen enkele andere baan ervaar ik de intellectuele uitdaging iedere dag weer”, vult Marcel van Kooij, Partner, Europees octrooigemachtigde en Nederlands octrooigemachtigde bij Arnold & Siedsma. “Zo leer ik na twee decennia in mijn rol als octrooigemachtigde nog dagelijks nieuwe dingen. Ik denk nooit ‘nou, nu weet ik het wel’.” Focus De laatste jaren is Arnold & Siedsma zich steeds meer gaan focussen op speciﬁeke technische vakgebieden zoals software, ICT, chemie en farmacie. Van Kooij: “Naast de opleiding tot octrooigemachtigde, waarmee de algemene basisvaar-

betrekkelijk kort. Zeker op het gebied van life sciences is het beschermen van de achterliggende technologie minstens zo belangrijk als het beschermen van het met deze technologie verkregen product.

Vooruitgang Van Kooij: “Octrooien zijn eigenlijk net een democratie. Het is niet ideaal, maar er lijkt ook geen beter alternatief te zijn. Het is logisch dat wanneer iemand iets uitvindt, diegene dit geheim wil houden, zodat anderen er niet met hetzelfde idee vandoor gaan zonder alle tijd en moeite die erin is gestoken door de uitvinder. Maar stel dat de uitvinder het wiel uitvindt en dit niet deelt, dan gaat zijn of haar buurman ook een wiel maken. En zijn of haar buurman ook weer, met het resultaat dat er in de samenleving geen technologische vooruitgang plaatsvindt. Het octrooirecht is een contract met de samenleving. Wanneer iemand iets uitvindt, mag dit twintig jaar lang uitgebaat worden onder voorwaarde dat de uitvinding in de openbaarheid komt en de samenleProcedure ving hierop kan voortborduren. Het is een Een octrooiaanvraag duurt lang, soms wel compromis tussen technologische vooruitzes tot zeven jaar. Hylarides: “Het afgelogang en commercieel gewin. Ideaal is het pen jaar zijn er allerlei corona-speciﬁeke niet, maar in de meer dan 100 jaar dat het vaccins op de markt gebracht, gebaseerd octrooirecht bestaat is er nog geen werkend op al eerder geoctrooieerde technologie. alternatief bedacht. Zonder octrooi geen Zonder deze technologie hadden de corona technologische vooruitgang. Iets waar we in speciﬁeke vaccins niet zo snel op de markt de huidige samenleving, waarin de ontwikkunnen komen. Van Kooij: “De vaccins keling van bijvoorbeeld medicijnen sneller voor het coronavirus hebben de kenmerken gaat dan ooit, niet meer zonder kunnen. van een hype. Ze zijn nú hot, happening Uitvindingen worden daarnaast ook nog en relevant. De levensduur, zo’n 20 jaar, eens steeds complexer. Met onze specialisis vanuit octrooitechnisch perspectief ook ten in Nederland, en ook in het buitenland,

”

Zeker op het gebied van life sciences is het beschermen van de achterliggende technologie minstens zo belangrijk als het beschermen van het met deze technologie verkregen product.

Ga voor meer informatie naar www.arnold-siedsma.nl

zijn wij al meer dan honderd jaar een betrouwbare partner voor het vastleggen en beschermen van IP advisering.”

Paul Hylarides Partner, Europees octrooigemachtigde, Nederlands octrooigemachtigde en Belgisch octrooigemachtigde bij Arnold & Siedsma

Marcel van Kooij Partner, Europees octrooigemachtigde en Nederlands octrooigemachtigde bij Arnold & Siedsma

26 Toekomst van de Economie en Maatschappij - Digitalisering, Life Sciences & Crisis Management analysenederland.nl

Feiten Carmen van Vilsteren is sinds 1 april 2019 het boegbeeld van de Topsector Life Sciences & Health. Daarnaast is ze Director Health bij de Technische Universiteit Eindhoven en voorzitter van e/MTIC, Eindhoven MedTech Innovation Center. Voorheen werkte ze onder meer in verschillende functies bij Philips en bij diverse MedTech startups als co-founder en CEO.

‘Het grote belang van onze sector is voor iedereen nu wel duidelijk’ MolGen - Partner Content

Hoe MolGen de coronacrisis te lijf gaat Partner Content MolGen

Toen we vorig jaar aan het begin van de coronacrisis stonden was er een groot tekort aan testcapaciteit. Er was niet genoeg testmateriaal en er waren niet genoeg machines om de samples te analyseren. Inmiddels is dat probleem, mede dankzij het Nederlandse bedrijf MolGen, opgelost.

molgen.com

In 2018 startte MolGen op de agromarkt. “We maakten bulkreactiechemie voor de agrarische sector”, vertelt Maarten de Groot, CEO van MolGen. “Omdat we reeds ervaring hadden met het op grote schaal produceren van DNA- en RNA-extractiekits en apparatuur voor de agrosector, konden we aan het begin van de crisis makkelijk omschakelen naar het maken van extractiekits voor covidtesten. Waar gevestigde organisaties in de humane diagnostiek kits uitleveren om zo’n 100 patiënten per keer te screenen, levert MolGen kits om 25.000 patiënten te screenen. De grote testlabs

hadden behoefte aan deze schaaldus wij zijn daar op ingesprongen.” En dat was ook nodig, want van de ene op de andere dag moesten er miljoenen patiënten getest worden in Nederland. “We hebben ons product aangepast en gevalideerd met een door het RIVM geleverd standaard voor diagnostisch gebruik”, vertelt De Groot. “Maar toch verkochten wij aan het begin van de crisis voor negentig procent aan het buitenland. In Nederland werd over het algemeen vastgehouden aan de gevestigde orde en bestaande protocollen. Er werd enkel gekeken naar de bestaande infrastructuur en de bestaande chemie, waardoor we lange tijd vooral leverden aan commerciële labs in het buitenland. Inmiddels hebben de GGD’en en Nederlandse ziekenhuizen echter ook gezien wat we voor hen kunnen betekenen en leveren we ook aan deze partijen.” MolGen is niet alleen verantwoordelijk voor de testkits en apparaten voor analyse, maar ontwikkelde ook

Digitalisering, Life Sciences & Crisis Management - Toekomst van de Economie en Maatschappij 27 analysenederland.nl

Profiel

Alle neuzen dezelfde kant op krijgen. Dat is één van de belangrijkste doelstellingen van Carmen van Vilsteren. “Anders kan het zomaar gebeuren dat, ondanks dat je misschien ongeveer dezelfde bedoelingen hebt, je toch een andere kant op aan het bewegen bent. En daarmee creëer je geen impact, maar verspil je enorme bakken met geld en effort.” Tekst: Jerry Huinder Foto: Bart van Overbeeke

maand werden twee voorstellen van de Life Science & Health sector gehonoreerd door het Nationaal Groeifonds. Carmen van Vilsteren reageerde verheugd op LinkedIn. Niet zo gek, want bij haar aanstelling als boegbeeld van de Topsector Life Sciences & Health zei ze al dat ze zich graag wilde inzetten om de toonaangevende positie van het Nederlandse onderzoek en bedrijfsleven op het gebied van innovaties voor gezondheid en zorg verder te versterken en internationaal uit te bouwen. egin deze

bedrijven, kennisinstellingen, overheid en maatschappelijke organisaties. En laat dat nou net een speerpunt zijn in de strategie van de topsector Life Sciences & Health. “Het is cruciaal, het is het fundament onder de hele topsectorengedachte, dat we het samen doen. En kennisinstellingen en bedrijven hebben de overheid en de maatschappij daarbij ook echt nodig.”

Want die wetenschappers hebben het bedrijfsleven nodig?

Waarom heeft de sector de overheid nodig?

“Als je vanuit de overheid niet een bepaalde support krijgt om aan zaken te werken, en dan heb ik het niet alleen over financiering, maar ook zaken als regelgeving en vestigingsklimaat, dan wordt het moeilijk. We moeten dus echt proberen om met al die partijen op zijn minst de neuzen een beetje dezelfde richting op te krijgen. Anders kan het zomaar gebeuren dat, ondanks dat je misschien ongeveer dezelfde bedoelingen hebt, je toch een andere kant op aan het bewegen bent. En daarmee creëer je geen impact, maar verspil je enorme bakken met geld en effort.” Dat wetenschappers blij worden van een meewerkende en meebetalende overheid lijkt me logisch. Maar

feit dat de honorering van deze twee voorstellen volgens Van Vilsteren echt een enorme impuls is voor een aantal onderwerpen die binnen de sector heel erg belangrijk zijn en die erg lastig te financieren zijn op een andere manier, was er nog een andere reden dat ze zo verheugd was. Beide voorstellen zijn namelijk heel goede voorbeelden van een vruchtbare samenwerking tussen Maar naast het

het tijdschrift waarin ze zijn gepubliceerd. Dus worden zij gedreven door de ambitie dat er uiteindelijk, en dat hoeft niet vandaag of morgen, dat kan ook in de verre toekomst zijn, iets van hun kennis in de maatschappij komt. En dat gebeurt dan natuurlijk heel vaak toch door het bedrijfsleven.”

zitten zij ook te wachten op bedrijven?

“Ja en nee. De wetenschap is er niet alleen maar voor de wetenschap, dus de meeste wetenschappers zijn zich er heel erg van bewust dat het er uiteindelijk ook om gaat dat er met hun kennis iets gebeurt. Er zijn niet veel wetenschappers die blij zijn als ze weer vijf wetenschappelijke artikelen hebben uitgebracht die niet verder komen dan

“Zeker. Als jij een geweldig medisch apparaat of principe bedenkt en je vindt geen industrie die geïnteresseerd is om dat te produceren, dan kun je misschien een prototype in je eigen praktijk gebruiken, maar daarmee houdt het dan op. Je hebt nou eenmaal een bedrijf nodig die er een markt in ziet en bereid is om het risico te nemen om daar veel geld en effort in te stoppen. Zonder een bedrijf kan je het niet naar de markt brengen. Een discussie die ik hier lokaal vaak voer als Director Health bij de TU Eindhoven gaat over onze intensieve samenwerking met Philips. ‘Vind je het niet jammer dat al die kennis naar Philips gaat?’, zeggen ze dan. Nou, dat vind ik niet. Ik ben juist heel blij daarmee. Philips is bijvoorbeeld wereldwijd marktleider in beeldgestuurde systemen voor interventies (dotter, red.) in de cardiologie, dus als een onderzoeker bij ons op dat gebied iets verzint, en dat wordt door Philips naar de markt gebracht, dan wordt 50 procent van de cardiologie patiënten wereldwijd behandeld met zijn of haar idee. Dat is toch de beste beloning die je kan krijgen als onderzoeker?” En wat is dan de nee?

“Het vraagt wel vertrouwen in elkaar. Dus de nee is dat

als je dit doet op basis van wantrouwen, dan werkt het niet. Als je alleen maar denkt: dit bedrijf wil geld verdienen aan mijn uitvinding, ja, dan wordt het wel heel lastig. Natuurlijk hebben bedrijven ook een eigen belang, maar je moet samen op zoek naar een gezamenlijk belang, naar een punt op de horizon. Kennisinstellingen, overheid, bedrijven én de burger, want we hebben het tegenwoordig over de quadruple helix. Alle vier deze partijen hebben vaak wel vergelijkbare langetermijndoelstellingen, maar ze hebben ook allemaal andere kortetermijndoelstellingen en die kunnen conflicteren. Het is niet makkelijk om die allemaal dezelfde kant op te krijgen, maar wel heel erg essentieel.”

Er zijn niet veel wetenschappers die blij zijn als ze weer vijf wetenschappelijke artikelen hebben uitgebracht die niet verder komen dan het tijdschrift waarin ze zijn gepubliceerd. Wat is dat langetermijndoel?

“Het kabinet heeft drie jaar geleden het missiegedreven innovatiebeleid ingezet en voor de Life Science & Health sector is de ambitie dat in 2040 alle Nederlanders vijf jaar langer gezond leven en functioneren. Daarbij willen we ook dat de verschillen in gezonde levensverwachting die er nu zijn tussen de

hoge en lagere sociale klasse gereduceerd worden met 30 procent. We noemen dat plus vijf, min 30. Dat is natuurlijk een fantastische kapstok om al die partijen, met al hun eigen bijdrages en belangen, dezelfde kant op te krijgen.” Zien we bij het ontwikkelen, maar vooral bij de levering, van de verschillende vaccins niet de keerzijde van deze samenwerking?

“Nee. Voor corona was er geen beleid wat betreft vaccins, dus dat is puur aan de markt overgelaten. Nederland heeft bij het coronavaccin gekozen om vooral in te zetten op het gezamenlijk inkopen in Europese context en niet op het helpen van individuele bedrijven of als overheid zelf iets op te zetten. Amerika heeft ingezet op gezamenlijk inkopen en bedrijven helpen. Terugkijkend zou je kunnen zeggen: misschien hadden we dat ook allebei moeten doen. Dat soort keuzes worden op dit moment natuurlijk wel geëvalueerd, zodat we lessen kunnen trekken uit de coronacrisis.” Wat zijn de lessen van de coronacrisis tot nu toe?

“Ten eerste: dat de sector ongelooflijk belangrijk is. Dat is voor iedereen nu wel duidelijk. En dan bedoel ik niet alleen voor de gezondheid, maar natuurlijk ook economisch. We waren niet goed voorbereid op een pandemie, ondanks dat sommige mensen wel degelijk al jaren riepen dat die eraan zat te komen, en dat heeft de hele economie platgelegd. Dingen als leveringsbetrouwbaarheid, vaccinontwikkeling, maar bijvoorbeeld ook data-infrastructuur en e-health zullen veel meer aandacht

krijgen. Bij dat laatste zit het ‘m niet zozeer in de technologie, maar wel in de acceptatie. Voor de coronacrisis waren videoconsulten nog spannend, daar zijn we nu wel doorheen. Maar de volgende stap is thuismonitoren, daar moeten we nu naar toe. De juiste technologie op de juiste plek. Want waarom iemand naar het ziekenhuis laten komen als de metingen ook thuis gedaan kunnen worden?” En verder?

“Het belang van preventie. Ik was echt aangenaam verrast dat in de partijprogramma’s voor de laatste verkiezingen eigenlijk bij alle partijen preventie behoorlijk hoog op de agenda stond. We weten dat mensen met een ongezonde leefstijl een grotere kans hebben om op de IC terecht te komen. Hoe kan je dat nou in de toekomst voorkomen? Hoe houd je gezonde mensen gezond? Dat is niet puur een medisch issue, maar dat heeft ook te maken met het sociale domein: scholing, inkomen, sociale zekerheid, noem het maar op. Dat is dus helemaal niet makkelijk. Dat is niet op te lossen met een gezondheidsappje, want dat helpt alleen de mensen die toch al met gezondheid bezig zijn. De echte onderliggende problematiek verhelp je daar niet mee. Als jij alleen maar bezig bent om te bedenken of je vandaag überhaupt vijf euro kan vinden om je boodschappen te doen, dan ben je niet bezig met hoe je daar een fantastische gezonde maaltijd van kan maken. Daar gaat geen innovatie bij helpen.”

MolGen - Partner Content

robotica en machines die het de analisten in de testlabs gemakkelijker maken. “We zijn onze eigen plastics gaan produceren vanuit onze achtergrond in de chemie”, vertelt De Groot. “Plastic bakjes voor de reagentia, buisjes waar de swabs in kunnen, etcetera. Hiernaast hebben we machines ontwikkeld die niets anders doen dan het dopje van zo’n reageerbuisje afdraaien, een portie vloeistof nemen en dit overbrengen naar een testplaat. Zonder die robot zouden de analisten dit zelf moeten doen en dat is zowel pijnlijk voor de analist, omdat die steeds dezelfde beweging moet maken, als foutgevoelig.” Uiteindelijk kan MolGen op die manier een totaaloplossing bieden voor de teststraten, vertelt MolGen’s CCO Niels Kruize. “Normaal moet een lab dertig verschillende componenten kopen bij verschillende leveranciers, maar bij ons komt dat allemaal samen. Op die manier kunnen we de laboratoria ontzorgen en hoeven zij zich geen zorgen te maken over ontbrekende materialen. Want als er iets ontbreekt, dan kan dat tot flinke problemen leiden.” De volgende stap, zo stelt Kruize, is het op een veilige manier teruggaan naar normaal. “De kinderen weer fulltime naar school, universiteiten open, de fieldlab

experimenten, ze worden momenteel allemaal mogelijk gemaakt door antigentesten, maar wij vrezen dat deze manier van testen niet effectief genoeg is. Die antigentesten zijn ongevoeliger en de kans dat een besmette persoon negatief test is aanzienlijk. Eigenlijk wil je dus ook bij het testen voor meer vrijheden een LAMP of PCR-test inzetten, want die pikt de besmetting zo’n twee tot drie dagen eerder op dan een antigentest en is simpelweg betrouwbaarder. En die mogelijkheid is er ook gewoon.” MolGen is daarom nu bezig met het opschalen van de capaciteit om dagelijks 2 miljoen samples per dag te kunnen laten analyseren. “Je zou dan gewoon kunnen spugen in een cupje en dit inleveren bij bijvoorbeeld een PostNL punt, waarna het door een lab geanalyseerd wordt”, vertelt Kruize. “Dit doe je twee keer per week, waardoor besmettingen binnen een bepaalde bubbel, bijvoorbeeld een universiteit of school, vroegtijdig gesignaleerd worden. Zolang mensen binnen die bubbel negatief testen kunnen deze organisaties gewoon op volle capaciteit draaien, op een veel betrouwbaardere manier. In landen om ons heen zijn al experimenten waarbij deze manier van testen wordt toegepast.”

Echter, om dit te gaan realiseren is er wel samenwerking nodig. “De overheid heeft nu nog moeite met het coördineren en structureren hiervan, waardoor het nog niet goed van de grond komt. We moeten dus continu blijven samenwerken, blijven innoveren en blijven overleggen met de overheid, zodat we het land weer op een betere en veiligere manier kunnen openen.”

Maarten de Groot, CEO van MolGen

Niels Kruize, CCO van MolGen

28 Toekomst van de Economie en Maatschappij - Digitalisering, Life Sciences & Crisis Management analysenederland.nl

Een leven lang leren voor een vitale biotech sector in ons land Life Sciences

Artsen en biomedische onderzoekers in de academische centra doen fantastische ontdekkingen. Deze leiden tot nieuwe inzichten in ziekten en tot de ontwikkeling van nieuwe producten zoals vaccins en geneesmiddelen. In de regel worden deze producten buiten de academie ontwikkeld, bijvoorbeeld door biotech start-ups die zijn opgezet door gedreven academische onderzoekers die zelf aan de wieg stonden van de ontdekking. Dat is soms succesvol, maar helaas gaat het vaak ook fout. Het gevolg: het product sneuvelt en de start-up gaat failliet. Soms is dit onvermijdelijk omdat het product toch niet zo veelbelovend blijkt te zijn als gedacht, maar soms gaat het mis omdat we academische onderzoekers niet hebben opgeleid in het ontwikkelen van nieuwe producten. Tekst: Marjon Kruize Foto: Artem Podrez

oor het ontwikkel-

van nieuwe producten volstaat niet de kennis die wordt opgedaan in de huidige biomedische en

tegen COVID-19 waardoor patiënten in het ziekenhuis voorspoedig herstellen en snel naar huis kunnen. Stel die onderzoeker bespreekt het met zijn collega’s of presenteert zijn idee op een wetenschappelijk congres voordat het patent aangevraagd is. Daarmee schendt hij het nieuwheidscriterium en zal het patent niet worden toegekend. Voor de ontwikkeling van dat middel krijgt die onderzoeker dan nooit meer geld van investeerders en daardoor zal het niet op de markt komen.” we veel interessante jonge biotech start-ups, maar wanneer ze succesvol lijken, worden ze al snel opgekocht door grote buitenlandse bedrijven. De opgebouwde kennis vloeit dan vaak weer weg uit ons land en dat is spijtig. Als je de biotech sector in Nederland steviger op de kaart wil zetten, moeten we er naar streven dat start-ups uitgroeien tot zelfstandige biotech bedrijven en hier gevestigd blijven. “Er zijn enkele voorbeelden waar dat gelukt is, maar helaas gaat nog te vaak een buitenlands bedrijf er met de buit vandoor. Bijscholing van academici met een entrepreneurial mindset kan een belangrijke bijdrage leveren aan een vitale biotech sector in ons land. Daar ben ik van overtuigd.” In Nederland hebben

Bijscholing van academici met een entrepreneurial mindset kan een belangrijke bijdrage leveren aan een vitale biotech sector in ons land.

opleidingen aan onze universiteiten. “Bij een opleiding tot arts of medisch bioloog leer je heel veel over je eigen vakgebied, maar vrijwel niets over flankerende disciplines. Denk daarbij aan intellectueel eigendom en patenten, het sluiten van license deals met de industrie, het maken van de vertaalslag van lab- en proefdieronderzoek naar studies in de mens en het opzetten van een ontwikkelprogramma in lijn met de richtsnoeren van de registratie autoriteiten”, vertelt Marcel Kenter, directeur in het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC) betrokken bij het opleiden van ondernemende artsen en

biomedische onderzoekers. “Ik denk dat een deel van de academische ideeën en nieuwe producten voortijdig sneuvelen simpelweg omdat we de academici niet opleiden in de flankerende disciplines die essentieel zijn voor een succesvolle ontwikkeling van een product of het aangaan van een vruchtbare samenwerking met de industrie.” dat mooie ideeën voortijdig sneuvelen, moeten we ondernemende academici de kans bieden zich te laten bijscholen. “Je wilt dat zij zich verder bekwamen in het proces van productontwikkeling en Om te voorkomen

ook het ondernemerschap aanleren”, stelt Kenter. “Als zij zich vooraf bekwamen in de flankerende disciplines, is de kans dat start-ups al in een vroeg stadium ter ziele gaan of een vruchtbare samenwerking met de industrie niet van de grond komt, aanzienlijk geringer.” een gerichte bijscholing die voldoet aan de wensen van reeds afgestudeerde artsen en biomedische onderzoekers is geen sinecure. “Dit zijn jonge mensen met een druk privéleven en een veeleisende baan. Die krijg je niet naar een ouderwetse klassikale Het opzetten van

cursus op een vaste locatie”, vertelt Kenter. “Daarom moeten we hoog-kwalitatieve bijscholing online tijden plaats-onafhankelijk gaan aanbieden. Het moet inspirerend, interessant en ook leuk zijn. Dit vraagt om het inzetten van multimedia tools zoals animaties, infographics, interviews met experts en opdrachten op basis van bestaande R&D projecten.” bijscholing kan de biotech sector in Nederland een geweldige boost geven, stelt Kenter. “Stel dat een academische onderzoeker een veelbelovend idee heeft voor een medicijn Een inspirerende online

ADVERTENTIE

Amrop - en Partner Content 29 Digitalisering, Life Sciences & Crisis Management - Toekomst van de Economie Maatschappij AMROP - Partner Content analysenederland.nl

Goed leiderschap is bepalend voor het succes van een start-up in de strategische doelen waarbij we de oprichters coachen om hier focus op te behouden. Veelal is deze focus weg doordat oprichters te druk zijn en afgeleid raken. Hierdoor is er minder aandacht voor de lange termijn doelen, reﬂectie op het eigen leiderschap en het bouwen van goede teams, terwijl dit essentieel is voor verdere groei van de start-up.”

Partner Content

Amrop

Leiders van start-ups gaan aan de slag met hun bedrijf met enorm veel passie, maar vaak met alleen oog voor hetgeen zij op de markt willen zetten. Aandacht voor het bouwen van een goed team, het binnenhalen en behouden van de juiste mensen en een heldere groeistrategie is er vaak nog niet. Maar juist dit is belangrijk voor een start-up om ook in de toekomst succesvol te kunnen zijn.

Potentie Als een start-up in het beginstadium aandacht heeft voor het creëren van een team met de juiste kwaliteiten, kijken waar de “blinde vlekken” zich groei mogelijk te maken. Maar in kennis en ervaring en daarbij een bevinden. Dit inzichtelijk hebben en de praktijk gaan leiders vaak op heldere groeistrategie formuleert, hier een plan voor ontwikkelen zorgt dezelfde manier (jarenlang) door.” hoe eerder de start-up waarde creBarendse: “Wij gaan met hen aan “Uit onderzoek blijkt dat 23 procent ervoor dat de start-up in een veel eert en de potentie ook echt benut eerder stadium kan groeien.” de slag en samen bepalen we waar van de start-ups niet succesvol is of kan zijn als gevolg van een verze nu staan, waar ze naartoe willen kan worden, gaat Pasma verder. keerde samenstelling van het team. Teamscan en waar de hiaten zitten. Wij helpen “De methodiek die wij gebruiken Slechts één op de twintig start-ups “De digitalisering van de gezondhen bij het in kaart brengen van de is niet nieuw en niet gebonden aan een sector. Graag zetten wij onze redt het om door te groeien naar heidssector en de biotechnologie vervolgstappen. Een teamscan legt een scale-up. En daarvan redt 60% sector zijn booming in Nederland het fundament om de huidige status methode in om leiders zich bewust te maken van de haken en ogen die het niet als gevolg van problemen vertelt Angela Pasma, Partner quo goed in kaart te brengen. Opmet het team”, vertelt Frieda BaHealth & Life Sciences bij Amrop. richters van bedrijven zitten soms zo groei in de weg staan. Daarnaast sterk op de inhoud dat ze geen zicht vinden we het ook heel belangrijk rendse, Partner Leadership Services “De oprichters van start-ups behebben op de eigen blinde vlekken. om een actieve rol te spelen in de bij Amrop. “Er gaat dus ontzettend ginnen vanuit een passie, wanneer Heb je de juiste mensen op de juiste interactie en het contact tussen veel potentie verloren. En dat is er groei plaatsvindt verandert de volwassen organisaties en de nieuwe plek op het juiste moment en hoe jammer, want door goed te kijken organisatie en zijn er vaak andere starten scale-ups. Hierdoor kan houd je ze vervolgens aan boord? naar wat nodig is om succesvol kwaliteiten en een ander soort leiWe helpen scherpte aan te brengen kruisbestuiving ontstaan die de te kunnen zijn is het nodig om te derschap nodig om een succesvolle Frieda Barendse Partner Leadership Services bij Amrop

Angela Pasma Partner Health & Life Sciences bij Amrop

organisatieontwikkeling en impact kunnen vergroten. Bovendien kan de BV Nederland werkgelegenheid mislopen als bedrijven uiteindelijk niet tot bloei komen. Potentie blijft dus onbenut met nadelige gevolgen voor ons land, want waarde en werkgelegenheid worden misgelopen.” Barendse: “De eerste tien mensen van een bedrijf zijn bepalend voor de toekomst van een bedrijf. De volgende twintig, dertig werknemers kopiëren het gedrag wat de eerste tien hebben bepaald. Wij pleiten dan ook voor een stevig fundament dat zijn potentie benut en waarde creëert middels goed leiderschap.” Herken jij deze situatie in jouw organisatie en zou jij willen onderzoeken of Amrop samen met jou tot nieuwe inzichten zou kunnen komen om succesvolle groei mogelijk te maken? Angela Pasma (angela.pasma@amrop.nl) en Frieda Barendse (frieda.barendse@amrop.nl) spreken jou graag.

Meer informatie op: www.amrop.nl ADVERTENTIE

Wij zijn Masters in Leadership. Deze tijd kenmerkt zich door Volatility, Uncertainty, Complexity en Ambiguity. Kort gezegd: VUCA-times. Meer dan aan het begin van deze eeuw, is er behoefte aan stabiel leiderschap gericht op benutting van de kansen in de markt èn de ontplooiing van de mensen waaruit de organisatie bestaat. VUCA vraagt om ander leiderschap en dus nieuwe leiders en professionals, ook voor uw organisatie, in de dynamiek van de huidige healthcare markt.

Talent vinden dat bij uw organisatie past en strak navigeert door VUCA-tijden

Teams compleet maken en verbeteren

Carrières begeleiden

Wij werken samen met zowel bigcorporate als start-up organisaties binnen de healthcare industrie op belangrijke thema’s als Value Based Healthcare, Digitalisering, Market Access, AI en Power BI. Neem contact met ons op wanneer u uw team wilt versterken.

Neuroplast is een stamcelbedrijf met de missie om een behandeling voor neurodegeneratieve aandoeningen waaronder de traumatische dwarslaesie en de aandoening amyotrofische lateraal sclerose op de markt te brengen. Op dit moment rondt Neuroplast succesvol haar Fase I studie af met het product Neuro-Cells in chronische dwarslaesie patiënten . In juli 2021 is de planning om te starten met een multicenter combinatie Fase II/III studie in acute patiënten met een traumatische dwarslaesie. Neuro-Cells is een uit het beenmerg van de patiënt zelf en onder GMP geprepareerd vers stamcelhoudend product met een antiontstekende en celbeschermende werking. Neuroplast is gelokaliseerd op de Brightlands Chemelot Campus en werkt nauw samen met het Maastricht Universitair medisch Centrum en het Zuyderland Medisch Centrum Geleen-Sittard. Daarnaast heeft Neuroplast een weesgeneesmiddelen status verkregen voor haar product Neuro-Cells voor de indicatie dwarslaesie. Neuroplast bezit een uitgebreide expertise op het gebied van Good Manufacturing Practices (GMP), clinical trial designing en uitvoering, Europese en Nationale regelgeving op het gebied van ATMPs en het opzetten van samenwerking op het gebied van gedeelde GMP-faciliteiten. Daarnaast werkt Neuroplast actief met haar partners aan de ontwikkeling van nieuwe productieplatformen en gedeelde productiefaciliteiten. Met haar internationaal opgedane ervaring is Neuroplast een baanbrekende pionier op het gebied van de regeneratieve gepersonaliseerde maar ook geïndustrialiseerde gezondheidzorg en vandaaruit ook betrokken bij allerlei ronde tafel initiatieven op het gebied van ATMP’s. Johannes P.J.M. de Munter en Vincent The Directieteam Neuroplast BV

Lens, uw partner in Executive Search. Bel 020 462 3060 of mail hello@lens.careers

neuroplast S T E M

C E L L

T E C H N O L O G Y

Urmonderbaan 22 | 6167 RD Geleen | T. +31(0)85 076 1000 | www.neuroplast.com

30 Toekomst van de Economie en Maatschappij - Digitalisering, Life Sciences & Crisis Management analysenederland.nl

De ziekte van Castleman: ‘Zo zeldzaam dat het herkennen van het ziektebeeld voor veel artsen heel moeilijk is’ Life Sciences

De ziekte van Castleman is een zeldzame aandoening van de lymfeklieren en weefsels van het lymfestelsel. Het is een ziekte op het grensvlak van hematologie, immunologie en virologie en heeft twee klinische uitingsvormen: de unicentrische en multicentrische vorm. Omdat het ziektebeeld niet snel herkend wordt, duurt het lang voor patiënten met deze ziekte worden gediagnosticeerd en daarvoor de juiste behandeling krijgen. Tekst: Féline van der Linde Foto: Persfoto & Pixabay

e meeste patiënten

met de ziekte van Castleman ervaren koortspieken en nachtzweten, vaak gevolgd door gewichts-

De meeste patiënten met de ziekte van Castleman ervaren koortspieken en nachtzweten, vaak gevolgd door gewichtsverlies en vermoeidheidsklachten.

verlies en vermoeidheidsklachten. Ook bloedafwijkingen en gewrichtspijnen kunnen symptomen zijn van deze ziekte. Maar doordat het een zeldzame ziekte is, is deze lastig te herkennen voor de artsen en patholoog anatoom. de diagnose van de ziekte van Castleman was ontzettend lang”, vertelt Frank Nagel. “In 2003 werd ik ziek en is er een tumor geconstateerd. Via een operatie is er een biopt van de tumor genomen, maar dat is helaas misgegaan en er is een hartzakje geraakt. Inwendig heeft dat heel veel schade aangebracht “Mijn traject naar

Frank Nagel

en iedereen dacht dat het einde oefening was voor mij. Wonder boven wonder heb ik dat overleefd, maar ik kwam daarna niet uit mijn coma. Ik werd pas wakker toen ik mijn pasgeboren dochter hoorde huilen.” Toen volgde een periode van revalidatie, gaat Nagel verder. “De patholoog is mijn biopt gaan onderzoeken en daar kwam eigenlijk niets uit. De ziekte van Castleman was niet bewezen, maar ook niet uitgesloten en elk plan was beter dan geen plan. Er is toen besloten te starten met chemotherapie en dat werkte. De daarop volgende zes jaar heb ik geen medi-

catie gehad, maar in 2009 werd ik weer ziek en toen werd ik ‘anders’ ziek. Ik had toen reumatische klachten, was heel erg moe en toen kon eindelijk met zekerheid worden gezegd dat ik de ziekte van Castleman heb in de multicentrische vorm. Inmiddels heb ik dus al 18 jaar deze ziekte en dat is heel bijzonder, want patiënten met deze ziekte hebben een korte levensverwachting.” en vrienden was en is mijn behandelend arts, Paul van Daele, internist, allergoloog en immunoloog in Erasmus MC, heel belangrijk voor “Naast mijn familie

mij” , aldus Nagel. “Vanaf het moment dat ik in het Erasmus MC terecht ben gekomen is Van Daele mijn arts en hebben we een bijzondere band ontwikkeld.” En dat is wederzijds, vertelt Van Daele. “Als iemand al 18 jaar een patiënt van je is ontstaat een goede relatie vanzelf. Maar ondanks dat ik Frank’s behandelend arts ben, kennen veel collega’s en andere artsen Frank ook. Er zijn namelijk echt momenten geweest waarop ik het niet meer wist. In de literatuur duiken en praten met collega’s heeft mij enorm geholpen.”

Er zijn in totaal waarschijnlijk meer dan 60.000 verschillende soorten ziektes ter wereld. Dat zijn er teveel voor elke arts om te leren en te onthouden. Het ziektebeeld van

Castleman is zeer moeilijk te herkennen, gaat Van Daele verder. “Simpelweg omdat het heel zeldzaam is en artsen dus niet altijd weten van het bestaan van deze ziekte. Er zijn in totaal waarschijnlijk

meer dan 60.000 verschillende soorten ziektes ter wereld. Dat zijn er teveel voor elke arts om te leren en te onthouden. Het is dan ook zaak dat artsen nu niet allemaal deze ziekte goed gaan bestuderen, daar is het te zeldzaam voor. Maar het is wel belangrijk dat artsen die in theorie met deze ziekte in aanraking zouden kunnen komen (artsen die gespecialiseerd zijn in zeldzame ziekten en de patholoog anatoom, red.) in staat zijn om de ziekte te herkennen.” fout ging ben ik er elke keer toch weer bovenop gekomen”, vertelt Nagel. “Het lijkt alsof ik iedere keer weer door het oog van de naald glip en dat wil ik graag nog even volhouden. Deze ziekte heeft niet alleen op mij persoonlijk, maar ook op mijn omgeving een enorme impact. Mooie herinneringen maken met mijn gezin is dus prioriteit nummer één. Daarnaast zet ik mij graag in om andere patiënten met deze ziekte te helpen en zijn er nu ook trainingen voor pathologen om deze ziekte te herkennen, waar ik erg blij mee ben. Ik hoop dan ook dat artsen in de toekomst deze zeldzame ziekte sneller kunnen herkennen om patiënten sneller te kunnen voorzien van de juiste zorg.” “Wanneer het weer

ADVERTENTIE

BUILDING HIGH TECH SUCCES Startup of scale-up? Om als innovatief bedrijf succesvol te kunnen groeien, helpt een stimulerende omgeving je echt vooruit. Met onze vijf hubs op de High Tech Campus en TU/e Campus bieden we jouw bedrijf die omgeving.

Grow@Twice Be 040 - 851 6565

Hartje Brainport

Samen met een waardevol netwerk van technologiebedrijven, ambassadeurs en onze aandeelhouders (BOM, Brainport Development, Rabobank regio Eindhoven, Gemeente Eindhoven en TU/e) helpen we jou met huisvesting, business development, netwerken en financiering.

Flexibele termijnen kantoorruimte

www.twice.nl

Kleinschalige labverhuur

Wolters Kluwer - en Partner Content Digitalisering, Life Sciences & Crisis Management - Toekomst van de Economie Maatschappij

analysenederland.nl

Wolters Kluwer - Partner Content

Juridische software helpt de Life Science & Health sector innoveren

Eén van deze klanten is MSD. MSD heeft zich wereldwijd ten doel gesteld om te investeren in de grote medische vraagstukken van Als je bezig bent met de ontwikkelingen deze tijd. Zij focussen zich op aandoeningen in de Life Science & Health sector wil je die mensen ernstig belemmeren in hun functigrondig, effectief, maar ook snel kunnen oneren of zelfs levensbedreigend zijn. Hierbij innoveren. Je wilt niet weken hoeven richten zij zich op het vinden van oplossingen wachten op de benodigde contracten en voor ziekten waar nog geen antwoord op is en documenten, want dan komt je proces ook die vragen om nieuwe geneesmiddelen. stil te liggen. Softwareoplossingen helpen dit mogelijk te maken. Partner Content Wolters Kluwer

Wolters Kluwer is een wereldwijde aanbieder van professionele informatie en softwareoplossingen voor onder andere de juridische afdelingen van de Life Sciences & Health sector. “Wij helpen onze klanten diens productiviteit en prestaties te verbeteren, en tegelijkertijd de risico’s te beperken”, stelt Maurits Annegarn, Segment Manager Legal Software bij Wolters Kluwer Legal & Regulatory. “We werken veel samen met klanten in de Life Sciences & Health sector op het gebied van privacy en compliance. De beslissingen die in deze sector genomen worden hebben vaak veel impact en het is belangrijk dat deze op de juiste manier juridisch onderlegd zijn. Met onze software, zoals ons product Legisway, kunnen wij deze bedrijven helpen hun juridische proces te stroomlijnen om groei en investeringen te versoepelen. Als de juridische documentatie makkelijker geregeld kan worden, is er namelijk meer ruimte voor de benodigde innovatie.”

www.wolterskluwer.com/nl-nl

”

Met de oplossingen die wij bieden kan je veel gemakkelijker een juridisch document of contract genereren met enkel de bedrijfsinformatie en kan de ontvanger deze ook direct online ondertekenen. Marieke Poulie, Legal & Compliance Director bij MSD Nederland: “Legisway ondersteunt ons bedrijf bij het centrale beheer van juridisch relevante informatie, zodat deze op eenvoudige wijze digitaal toegankelijk is voor de verschillende functies binnen het bedrijf. Zij kunnen zich daar-

door optimaal focussen op het aanbieden van innovatieve behandelingen voor een betere gezondheid van mensen én dieren.” Maurits Annegarn: “Zeker in het afgelopen jaar zagen we een aantal van onze klanten hard groeien omdat ze bijdragen aan mooie oplossingen voor de huidige pandemie. Daar komen ook heel veel contracten bij kijken. Vroeger ging je dan op zoek naar je favoriete Word-template, vulde je de bedrijfsgegevens in en mailde je dit naar de klant die dan vervolgens het contract uitprintte, ondertekende en gescand weer terugstuurde. Daar gingen soms wel weken overheen. Met de oplossingen die wij bieden kan je veel gemakkelijker een juridisch document of contract genereren met enkel de bedrijfsinformatie en kan de ontvanger deze ook direct online ondertekenen. Soms is het tekenen daarmee al binnen 15 minuten gepiept, waardoor je gelijk verder kan. Zeker in het afgelopen jaar heeft digitaal ondertekenen echt een vlucht genomen, omdat we simpelweg niet face to face met elkaar een contract konden ondertekenen. Nu ziet men ook in hoe snel het dan kan gaan.” Wel zijn er nog een aantal andere uitdagingen waar professionals mee te maken krijgen, die Legisway helpt aan te pakken. “Denk bijvoorbeeld aan de veiligheid”, stelt Annegarn. “Zeker nu iedereen thuiswerkt is het belangrijk om te kunnen waarborgen

Maurits Annegarn Segment Manager Legal Software bij Wolters Kluwer Legal & Regulatory

dat de persoon die inlogt ook daadwerkelijk de persoon is die toegang mag krijgen tot de bestanden, denk dan bijvoorbeeld aan extra authenticatie via een éénmalige code op de telefoon van de gebruiker. Veel organisaties hebben al gedigitaliseerd, maar de juridische afdelingen waren nog iets terughoudender, omdat het voor hen vooral ook veilig moet zijn. Nu kunnen we hun laten zien dat het echt werkt en dat het hun werk ook gemakkelijker zal maken.” Uiteindelijk moet elke innovatie in de Life Sciences & Health sector toch ook door de juridische molen, vertelt Annegarn. “Als we dat proces kunnen versoepelen door de documenten gestructureerd op te slaan in software en we de contracten en processen kunnen standaardiseren, dan neemt dat een hoop werk uit handen en kan de organisatie zich beter focussen op dat waar ze goed in zijn: innoveren.”

32 Toekomst van de Economie en Maatschappij - Digitalisering, Life Sciences & Crisis Management analysenederland.nl

Interessante innovaties Gezichtsuitdrukkingen geven informatie over persoonlijkheid Life Sciences

Non-verbale communicatie gaat onder andere over zaken als houding, gebaren en gezichtsuitdrukkingen. De optelsom van deze elementen bepaalt grotendeels de boodschap voor de ontvanger van de communicatie. Het levert dus veel op om een non-verbale boodschap te kunnen lezen. Zeker in het gezicht, omdat dit het punt is waar we naar kijken. Tekst: Féline van der Linde Foto: Marieke Zelisse Photography & Karolina Grabowska

“

dat iemand sommige microbewegingen heel vaak maakt met het gezicht en dat dit te maken kan hebben met hoe iemand is, zijn we het onderzoek in samenwerking met de Universiteit van Amsterdam gestart”, vertelt Herman Ilgen, oprichter van INSA consultancy. “De proefpersonen zijn onderzocht door ze eerst alleen in een ruimte en daarna in een interview op video te zetten. Deze groep bestond uit 110 deelnemers, mannen en vrouwen, van allerlei leeftijden en opleidingsniveaus.” Vanuit de gedachte

het videomateriaal gaan coderen. We zijn gaan noteren wat er gebeurt op de video’s, hoe vaak iemand een bepaalde beweging maakt. Daarna zijn we gaan kijken of we bepaalde bewegingen bij de proefpersonen frequent terugzagen in beide situaties, en of er een relatie te vinden was met betrekking tot het gedrag en de

persoonlijkheid. En het antwoord daarop is ja. Een doorbraak, want dat was nog nooit eerder aangetoond.”

Non-verbale communicatie gaat onder anderen over zaken als houding, gebaren en gezichtsuitdrukkingen. dat deze manier van het kijken naar mensen ons meer informatie geeft over het te verwachten gedrag, besluit Ilgen. “Vooral bij onderhandelingssituaties, interviews, persoonlijke coaching, verhoren, verkoopgesprekken en op het gebied van relaties kunnen we met deze resultaten ook snel herkennen wat een geschikte aanpak is om samen te werken, contact op te bouwen of informatie te krijgen.” Het resultaat leert

UV-C licht werkt pas vanaf een bepaalde dosis, dus heb je sterkere lampen of een gepatenteerd, innovatief systeem nodig.

‘Door het gebruik van UV-C licht wordt een virus als het ware gecastreerd’ Life Sciences

Het steriel houden van bedrijven in de farmaceutische industrie heeft twee doeleinden: het beschermen van het product en het beschermen van de mens. Gebouwen moeten hier dus goed op zijn ingericht. Tekst: Marjon Kruize Foto: Persfoto

in de farmaceutische industrie is het van groot belang dat de productkwaliteit gewaarborgd wordt. “Onnodige verontreiniging door micro-organismen die door de lucht zweven tijdens het mixen, transporteren en verpakken van producten moet koste wat het kost vermeden worden”, stelt Fahmi Yigit, expert op het gebied van luchtreiniging. “Zo’n product mag absoluut niet verontreinigd zijn, want een patiënt neemt het product in. Stel er zit nog verontreiniging vanuit de lucht op, dan kan dat enorme gevolgen hebben.”

“Vervolgens zijn we

Herman Ilgen & An Gaiser Oprichter en Managing Partner van INSA consultancy

oor een product

ons sinds corona ook steeds meer bewust geworden van het belang van ventilatie en het schoonhouden van gebouwen. “Want”, zo stelt Yigit, “in zo’n gebouw zijn natuurlijk ook mensen aanwezig waarvan je wilt voorkomen dat ze elkaar besmetten. In de meeste farmaceutische bedrijven zijn de productieruimten meestal al voorzien van HEPA-filters, maar deze zijn te omslachtig voor bijvoorbeeld kantoren of bedrijfskantines.” Daarnaast zijn we

De proefpersonen zijn onderzocht door ze eerst alleen in een ruimte en daarna in een interview op video te zetten.

de kop op stak werd daarom naarstig gezocht naar alternatieven, vertelt Yigit. “Die werd gevonden in de UV-C gebaseerde UVPE technologie. Hierbij worden UV-C Modules in de ventilatiekanalen geplaatst. UV-C is licht met de kracht van de zon en heeft de eigenschap dat het het DNA van cellen kan blokkeren. Hierdoor wordt de cel als het ware gecastreerd. Dat betekent niet dat de cel het lichaam niet meer kan binnendringen, maar wel dat deze zich in het lichaam niet meer kan delen. Het virus is daardoor niet meer infectieus.” Toen het coronavirus

van UV-C licht moet wel gecontroleerd gebeuren. “UV-C licht is schadelijk voor de ogen en huid en mag dus niet in het directe blikveld geplaatst worden. Dan kan je het puur in de ventilatiekanalen zetten, maar alleen dat is niet effectief omdat de lucht er dan te snel langs schiet. UV-C licht werkt pas vanaf een bepaalde dosis, dus heb je sterkere lampen of een gepatenteerd, innovatief systeem nodig. Daarom zijn er nu systemen met meerdere kleine kamertjes waarbij twee echte lampen samenwerken met tien reflectielampen. Samen leveren deze genoeg kracht om vanuit het ventilatiekanaal, en dus uit het blikveld, de lucht naar de ruimte vrij te houden van virussen. Door deze technologie te gebruiken in combinatie met HEPA-filters kan je een ruimte volledig vrijhouden van stof, bacteriën, schimmels, virussen en andere onzuiverheden. Het UV-C systeem is naar gelieve aan en uit te zetten, dus kosten lopen pas bij gebruik en onderhoud is pas na drie of vier jaar nodig.” Echter, het gebruik

ADVERTENTIE

Medicijnen.nl, dé officiële Online Apotheek voor al uw (chronische) medicatie Privacy, niemand die uw medicijnen ziet

Betrouwbaarheid Officiële apotheek

Geen wachtrij, 24 uur bestellen

Corona sneltest kopen?

Volg ons @medicijnen.nl

medicijnen.nl/ coronatesten

The Air Puriﬁcation Specialist Made in Germany

Schone lucht in haar mooiste vorm

» 99,99% eliminatie van Corona surrogaat virussen tijdens onze testen in 2020. Het systeem is daarom als ZEER GOED te noemen. « Dr. Andreas Bermpohl Biotec GmbH, Gütersloh (D)

info@virobuster.nl

www.virobuster.nl

GenDx Adv FD 200421.qxp_Opmaak 1 20-04-2021 21:27 Pagina 1

GenDx: Utrechtse parel, gespecialiseerd in moleculaire diagnostiek van idee naar wereldspeler door innovatie en eigenwijsheid De producten van GenDx bestaan uit laboratorium (PCR en sequencing) reagentia en DNA analyse-software waarmee zeer nauwkeurig het weefseltype (ook wel HLAtype genoemd) van donoren en patiënten kan worden vastgesteld. GenDx is in 2005 ontstaan als spin-oﬀ van het UMC Utrecht, met een softwareanalyse programma geschreven in MS-DOS en enthousiaste oprichters Erik Rozemuller en Wietse Mulder. Tegenwoordig telt het bedrijf meer dan 70 werknemers en heeft het laboratoria en productiefaciliteiten op University Science Park in Utrecht én een kantoor in Chicago, USA. Het bedrijf is sterk wetenschappelijk gericht en bijna de helft van het personeelsbestand heeft een PhD opleiding in de moleculaire biologie. De meerderheid van de aandelen in GenDx is nog steeds in handen van de oprichters. In 2019 heeft Ampersand Capital Partners een minderheidsbelang gekocht. Opmerkelijk is dat GenDx al sinds 2006 een winstgevende life science organisatie is. In 2020 realiseerde het een omzet van bijna 15 miljoen euro.

Door Maarten Penning, CTO

Maarten Penning, PhD Chief Technology Officer 1969, geboren in Geldrop 1988-1994, studie Molecular Sciences, Wageningen Universiteit & Research 1995-2002, promotieonderzoek aan het Amsterdam MC, Vakgroep voor Human Retrovirologie 2002-2006, Senior Scientist bij Primagen Holding BV 2006-2010, Laboratory manager, OncoMethylome Sciences BV 2010-heden, diverse posities binnen GenDx

Grafiek toont het aantal HLA gen varianten die zijn benoemd vanaf 1987 tot eind december 2020 Robinson et al, Marsh SGE The IPD and IMGT/HLA database: allele variant databases. Nucleic Acids Research (2015) 43:D423-431

Wat is HLA? De afkorting HLA staat voor Human Leucocyte Antigen. De HLA moleculen komen voor op het membraan van alle cellen met een kern en spelen een cruciale rol in de afweer. Ze bieden de zogenaamde ‘antigenen’ aan afweercellen aan. Als dit antigeen afkomstig is van iets lichaamsvreemds, bijvoorbeeld een spike eiwit van een virus, kan dat leiden tot een reactie van het afweersysteem, waarbij uiteindelijk antistoffen worden aangemaakt. Bij een infectie is dit een gewenste reactie. Helaas kunnen verschillen tussen de HLA varianten van een patiënt en donor na transplantatie door het immuunsysteem ook gezien worden als ‘lichaamsvreemd’. Dat kan dan afstoting veroorzaken, wat je wilt voorkomen of verminderen door de patiënt en donor te matchen voor de HLA moleculen. De kracht van HLA …… De HLA genen maken onderdeel uit van het meest variabele deel van het menselijk DNA. Ter illustratie: Op dit moment zijn van de belangrijkste HLA genen in totaal 28.270 varianten bekend en dit aantal neemt elk jaar toe. Veel van deze varianten komen voor met het een hoge frequentie, wat tot gevolg heeft dat de meeste niet-verwante mensen verschillend HLA moleculen hebben.

Hoe stand te houden tussen al die andere grote bedrijven met miljardenomzet? In het grote geheel van medische technologie is de transplantatiemarkt klein van omvang. Er zijn ook een aantal (met name Amerikaanse) miljardenbedrijven actief in de transplantatie diagnostiek. Desondanks heeft GenDx een signiﬁcant marktaandeel. Veel startups in de life sciences laten zich aﬂeiden door een groot scala aan mogelijkheden. Met als gevolg dat ze soms verzanden in een situatie met veel projecten. GenDx heeft altijd een sterke focus

Deze enorme variatie in het immuunsysteem stelt de menselijke populatie in staat om zich optimaal tegen indringers te kunnen beschermen. …… en de uitdagingen Hoewel DNA analyses steeds meer ingeburgerd raken, maakt het enorme aantal HLA varianten het niet bepaald gemakkelijk om het HLA-type van een persoon nauwkeurig te bepalen. Bij het matchen van donoren en patiënten worden 11 HLA-genen geanalyseerd. De meeste personen hebben van elk gen 2 verschillende varianten in hun DNA, die ook allebei tot uiting komen (co-dominante expressie). Elke mogelijke variant en elke mogelijke combinatie moet vastgesteld kunnen worden. Dat betekent dat per analyse grofweg 25.000-40.000 DNA posities foutloos dienen te worden afgelezen. Consequenties voor de patiënt Door de veelheid aan varianten is het ontzettend moeilijk om voor elke patiënt een geschikte donor te vinden waarvan de HLAgenen volledig overeen komen. Wereldwijd werken organisatie daarom samen om stamceldonoren te werven en met elkaar stamcellen uit te wisselen. Helaas is er nog steeds een groot tekort aan stamceldonoren.

Yalelaan 48 | 3584 CM Utrecht | +31 (0)30 252 3799 email: info@gendx.com | www.GenDx.com

De eerste uitzending van uit GenDx studio met Wietse Mulder CEO (links), Maarten Penning CTO (midden), Erica Kremer, Regulatory Affairs Officer (rechts)

gehad op de toepasbaarheid van projecten. Bovendien heeft GenDx altijd veel tijd en moeite besteed aan het opleiden en ondersteunen van klanten. GenDx investeert vanaf de oprichting volop in het opleiden van iedereen die in het transplantatieveld actief is. GenDx biedt trainingen aan voor iedereen die interesse heeft in weefseltyperingen door middel van DNA sequencing. Sinds een aantal jaar organiseert GenDx maandelijks online webinars vanuit een eigen professionele studio. Eigen stijl/eigenwijs GenDx kenmerkt zich door een gezonde dosis eigenwijsheid. Bij een nieuw project wordt niet als eerste naar financiële opbrengsten gekeken, maar naar de vraag of het project goed is voor de patiënt. Eén van de meest succesvolle productfamilies is ontstaan uit een project, waarvan de initiatiefnemers niet wisten of het geld zou kunnen opleveren. Het ging in dit geval om een nieuwe techniek (Next Generation DNA Sequencing). Inmiddels is deze NGS techniek de gouden standaard geworden en in 2020 kwam 60% van de bedrijfsinkomsten uit deze NGS productlijn. GenDx staat open voor partnering, omdat het gelooft dat door het delen van kennis partijen verder komen. Vanuit deze filosofie - als het goed is voor de patiënt, dan doen we het - is GenDx in 2013 zelfs een samenwerking aangegaan met het Amerikaanse Abbott Molecular: op dat moment marktleider en grootste concurrent. Deze open opstelling leidde ertoe dat, toen Abbott besloot om te stoppen in de transplantatie diagnostiek, de productlijnen overgingen naar GenDx. Sterk in onderzoek, ontwikkeling, productie en registratie Door nauwe contacten met klanten, blijkt GenDx goed zicht te hebben op toekomstige ontwikkelingen. Door hier vroegtijdig op in te spelen, is het meerdere keren

gelukt om als eerste nieuwe technieken of assays beschikbaar te maken. En niet alleen technisch, maar ook het te kunnen produceren volgens hoge kwaliteitsnormen (ISO13485) en het registreren volgens IVD (In Vitro Diagnostics) standaarden in diverse landen. Lokaal betrokken Verantwoord en betekenisvol ondernemen en dingen terug doen voor de maatschappij zijn voor GenDx belangrijk. Over de hele wereld wordt met trots verteld dat het bedrijf in Utrecht gevestigd is. Als populaire relatiegeschenken worden unieke giclées van Utrechts kunstenaar Jurjen Bertens weggegeven en knuﬀels van Nijntje, geïnspireerd op de tekeningen van Dick Bruna. Omdat GenDx weet wat het betekent om als donor het verschil te maken, is er voor gekozen om lokale instellingen te ondersteunen, zoals de Utrechtse stadsschouwburg, het Universiteitsmuseum, en Utrechtse studenten sportverenigingen Spin, Histos, Orca en Triton. Daarnaast treden GenDx medewerkers met plezier op als vrijwilliger voor de organisatie Matchis, om zo nieuwe stamceldonoren te werven. Toekomstige uitdagingen: Veranderend landschap Het bedrijf heeft meerdere nieuwe producten en partnerships in de planning en ondanks de pandemie, is GenDx ook afgelopen jaar weer gegroeid. Daarbij wordt niet alleen gezocht naar technische (lab) mensen, maar vanwege de veranderende regelgeving binnen de diagnostiek, is er ook ﬂink geïnvesteerd in het ontwikkelen van de kennis binnen de organisatie om zo te kunnen voldoen aan de diagnostiek regelgeving. Het ambitieuze GenDx team is ervan overtuigd dat het zo een bijdrage kan blijven leveren aan het verbeteren van de kwaliteit van leven en overlevingskansen van transplantatiepatiënten.

DO WE SHARE THE SAME DNA? We are looking for: Technicians R&D (hbo) Technicians Operations (mbo, hbo) Technical Support Specialist (PhD) Project Manager LIMS (hbo, wo) Send your application to hrm@gendx.com

experts in transplant diagnostics

Kadansvan Science Partner - en Partner Content 35 Digitalisering, Life Sciences & Crisis Management - Toekomst de Economie Maatschappij analysenederland.nl

Kadans Science Partner - Partner Content

Science parken zijn ideale voedingsbodem voor succes van life sciences bedrijven Partner Content Kadans Science Partner

Life sciences bedrijven zijn innovatiever en succesvoller als zij toegang hebben tot uiteenlopende faciliteiten en een krachtig netwerk. De fysieke nabijheid tot andere organisaties in het netwerk is daarbij van groot belang. Hoewel thuiswerken voor velen momenteel de norm is, geldt dit niet voor veel life sciences bedrijven. Hun vraag naar nieuwe kantoor- of laboratoriumruimte neemt juist alleen maar toe. De rol van huisvesting verandert wel, het wordt meer dan alleen een geschikte werkplek. Steeds vaker kiezen bedrijven en organisaties er daarom voor om zich dichter bij elkaar te vestigen. Om dicht bij de kennis te zitten, kiezen veel life sciences bedrijven voor een locatie in het hart van een innovatie ecosysteem, bijvoorbeeld op een campus of science park. In dit ecosysteem komen diverse innovatieve bedrijven, universiteiten en netwerkorganisaties samen. Fysieke nabijheid maakt het makkelijker om elkaar te ontmoeten. Deze ontmoetingen zijn de grondslag voor kennisdeling. Door elkaar te ontmoeten en kennis te delen komen samenwerkingen gemakkelijker tot stand, wat weer tot versnelde innovatie leidt. Diverse campussen en science parken in Nederland hebben al een actief life sciences ecosysteem, zoals het Leiden Bio Science Park, Utrecht Science Park en Wageningen Campus. Om ervoor te zorgen dat life sciences bedrijven zich volledig kunnen focussen op

onderzoek en ontwikkeling van oplossingen voor maatschappelijke problemen, zoals COVID-19, moeten zij in hun basisbehoeften worden voorzien. Tom Straeter is Head of Ecosystem Management bij Kadans Science Partner en houdt zich hier dagelijks mee bezig. “Veel life sciences bedrijven hebben dezelfde basisbehoeften” legt Straeter uit. “Zij willen toegang hebben tot nieuwe kennis, talent, faciliteiten en ﬁnanciering. De publieke en private partners in het innovatie ecosysteem, zoals campusmanage-

ment, universiteiten, overheidsinstellingen en investeerders, dragen er samen zorg voor om in deze behoeften te voorzien.” Een science park moet niet alleen een ﬁjne werkomgeving zijn voor ondernemers en wetenschappers, maar ook een krachtig netwerk van organisaties bieden. Door nabij een universiteit gevestigd te zijn heeft een bedrijf niet alleen toegang tot wetenschappelijke kennis, maar ook tot jong talent.

”

De fysieke werkplek is het startpunt voor het delen van kennis. Een toevallige ontmoeting bij de koffieautomaat leidt regelmatig tot een vruchtbare samenwerking.

Het netwerk van Kadans

Kadans Science Partner investeert in en ontwikkelt multi-tenant gebouwen op deze science parken, waar zij life sciences bedrijven huisvest. “We zoeken altijd naar een mix van organisaties die elkaar versterken” vertelt Straeter daarover. “Kadans biedt haar huurders toegang tot een omvangrijk netwerk. Doordat Kadans hen verbindt met andere organisaties kunnen zij gebruik maken van diverse services en faciliteiten.”

De verbindingen tussen deze partijen brengt Kadans niet alleen tot stand, maar in samenwerking met haar partners die deel uit maken van de ecosystemen op de veertien Europese science parken waar Kadans actief is. Zo gaat Kadans partnerships aan met zowel lokale en regionale partners, alsook internationaal opererende partners. “Daarmee bieden we diverse services aan boven op onze huisvesting”, vertelt Straeter. “Zo maken we het science park samen succesvoller”. Wat Kadans uniek maakt is dat zij de communities op science parken door heel Europa met elkaar verbindt. “We verbinden life sciences partijen met elkaar en met organisaties uit andere sectoren, zoals de high tech, zodat zij gezamenlijk aan slimmere oplossingen voor maatschappelijke vraagstukken kunnen werken.” Op die manier ontstaan er multidisciplinaire samenwerkingen, niet alleen op lokaal niveau, maar ook buiten de landsgrenzen. Uiteindelijk is het doel van Kadans om bij te dragen aan het succes van haar huurders. De fysieke werkplek is het startpunt voor het delen van kennis. Een toevallige ontmoeting bij de koﬃeautomaat leidt regelmatig tot een vruchtbare samenwerking. Een samenwerking met een buitenlandse universiteit kan leiden tot het samen binnenhalen van meer subsidie. Kadans creëert de ideale omstandigheden voor life sciences bedrijven om zo innovatief mogelijk te zijn.

Meer informatie op: www.kadans.com

S C I E N C E PA R T N E R

Eurofins - Partner Content

Van diagnose naar prognose

Genetica, de technologie van de toekomst zal maatwerk in de zorg bieden

Partner Content Eurofins

Eurofins is een van de grootste laboratoria netwerken van Europa. Ook in Nederland bouwt Eurofins sinds 2018 aan een netwerk van klinische laboratoria. Het doel is kwalitatief hoogwaardige en innovatieve diagnostiek op een betaalbare manier toegankelijk te maken voor de Nederlandse markt. In veel landen waar Eurofins is gevestigd wordt genetica al ingezet als technologie van de toekomst om diverse ziekten waaronder kanker en Alzheimer te voorspellen en waar mogelijk te voorkomen, de patiënt gericht te behandelen en een bijdrage te leveren aan een kostenefficiënter zorgstelsel. Met genetica kunnen levensbedreigende ziekten voortijdig worden opgespoord en voorspeld. “Gemiddeld zal één op de drie mensen in zijn leven een vorm van kanker ontwikkelen.”, zegt Jacob Olie, directeur van de Nederlandse tak van Eurofins.“Als we dat van tevoren kunnen voorspellen, kan er veel adequater behandeld worden. Met een genetisch profiel kunnen we bijna exact bepalen welk medicijn er ingezet moet worden en wat de dosis van dat medicijn zal moeten zijn om de aandoening aan te pakken. We kunnen heel specifiek op zoek

www.eurofins.nl/nl

gaan naar patronen in de genen en die relateren aan ziekten en aandoeningen. Op deze manier kan veel directer en eﬃciënter zorg worden verleend. En je kunt vroeger diagnosticeren, waardoor eerder met de behandeling begonnen kan worden.”

”

“We zien steeds meer buitenlandse partijen met heel veel kennis die de Nederlandse markt interessant vinden.” Aan de hand van hormoonspiegels een burn out voorspellen Binnen de medische zorg vindt er een verschuiving plaats van reactieve naar proactieve diagnostiek. “We zien die trend al ontstaan in landen om ons heen”, vertelt Olie. “Met een genetische bepaling kunnen we ons meer richten op preventieve gezondheidszorg. Prenatale screening (NIPT) is hiervan een goed voorbeeld. Een ander voorbeeld is preventieve screening aan de hand van hormoonspiegels op bijvoorbeeld een burn out. Met behulp van moleculaire

en klinisch chemische bepalingen, kunnen we veel voorspellen wat een verbetering van de kwaliteit van de zorg betekent.” Kostenefficiënter behandelen Genetische technologie biedt grote voordelen voor zowel de patiënt als de zorgverlenende instanties. Olie: “Het leidt tot grotere overlevingskansen en een betere kwaliteit van leven omdat de behandelplannen kunnen worden afgestemd op de patiënt. En dat betekent dat er ook kostenefficiënter behandeld kan worden, omdat je maatwerk levert voor de patiënt. In plaats van de standaard chemotherapie in te zetten, kan je straks gelijk starten met een andersoortige behandeltherapie omdat uit het genetisch profiel blijkt dat dit beter bij de patiënt past. Het scheelt in de kosten en leidt mogelijk zelfs tot minder bijwerkingen voor de patiënt.” Is Nederland klaar voor deze ontwikkelingen? “We zien steeds meer buitenlandse partijen met heel veel kennis die de Nederlandse markt interessant vinden”, vertelt Olie. “Door de coronacrisis is dat nog eens in een stroomversnelling gekomen. Eurofins heeft het grootste kennisnetwerk in Europa en door onze schaalgrootte kunnen we zorg goedkoper en dus toegankelijker maken.

Jacob Olie Directeur van de Nederlandse tak van Eurofins

Ons kennisnetwerk zorgt ervoor dat we snel kunnen inspelen op de laatste trends en ontwikkelingen. Het vertrouwen is er. Euroﬁns wil technologie rondom genetica toegankelijker maken voor de Nederlandse markt om zo de zorg naar een nog hoger niveau te tillen. We willen niet langer alleen diagnoses stellen, maar willen ook prognoses doen om patiënten een eﬀectiever zorgtraject aan te kunnen bieden. Maatwerk dus.”

”

“Met een genetische bepaling kunnen we ons meer gaan focussen op preventieve gezondheidszorg.”