ZEELAND & ZUID-HOLLAND
18/11/2015
WERKPLAATS NOVI | ZEELAND & ZUID-HOLLAND
2
18 NOVEMBER 2015
3
WERKPLAATS NOVI | ZEELAND & ZUID-HOLLAND
4
18 NOVEMBER 2015
INLEIDING Op woensdag 18 november 2015 is de NOVI-werkplaats Zeeland & Zuid-Holland gehouden. Dit was de vierde in de serie van vijf NOVI-werkplaats MIRT tafels. Bij de bijeenkomst waren circa 60 personen aanwezig. Het gros van de aanwezigen bestond uit ambtenaren van gemeenten, provincies en verschillende ministeries. Daarnaast waren er ambtenaren waterschappen en medewerkers van maatschappelijke organisaties en de Economische Programmaraad Zuidvleugel aanwezig. Doel van de werkplaats was te komen tot de belangrijkste opgaven voor de regio die vragen om een nationale aanpak in de Nationale Omgevingsvisie en -agenda. Als startpunt heeft de regio de volgende thema’s benoemd. Bijna ieder thema werd afgetrapt met een pitch, of zelfs twee (één vanuit Zeeland, en één vanuit Zuid-Holland): - Samenwerking met het Rijk (één pitch) - Leefbare steden en dorpen (pitch door Zuid-Holland en één door Zeeland) - Energietransitie (één pitch) - Klimaatverandering en adaptatie (pitch door Zuid-Holland en één door Zeeland) - Grensoverschrijdende opgaven (één pitch) - Vernieuwing en internationalisering van de economie (geen pitch) - Landbouw, recreatie en bodem (pitch bodemdaling) In de eerste werkronde zijn de pitches verrijkt en is het thema op de kaart gezet. Met de resultaten hiervan is in een tweede werkronde gezocht naar betekenisvolle verbindingen tussen de gesignaleerde aandachtsgebieden. Tot slot is bepaald welke opgaven nationale agendering vragen.
5
WERKPLAATS NOVI | ZEELAND & ZUID-HOLLAND
6
18 NOVEMBER 2015
7
WERKPLAATS NOVI | ZEELAND & ZUID-HOLLAND
8
18 NOVEMBER 2015
OPENING HANNA LÁRA PÁLSDÓTTIR Hanna Lára trapte de bijeenkomst in het Metz in Dordrecht af door antwoord te geven op de vraag: ”Waarom zijn we hier bijeen?” Hanna Lára: “We werken nu aan de toekomst van Nederland, hoe zien wij samen Nederland in 2050? “ Wij kunnen dit als Rijk niet alleen vormgeven, we moeten hiervoor samenwerken. Dat doen we zowel landelijk, als met partners in de regio. De werkplaats is het platform om met elkaar het gesprek aan te gaan, zowel offline als online. De nationale omgevingsvisie gaat over de inrichting van de gehele fysieke leefomgeving en is een samenwerking van acht departementen met elk hun eigen vraagstukken en uitdagingen. We proberen daarbij te komen tot vernieuwing, zowel op inhoud als proces. Soms help het daarbij om informeel het gesprek aan te gaan, want dit stimuleert vernieuwing en innovatie en dat is wat we nodig hebben. Dit geeft een mooie aanvulling op de formele trajecten die ook nodig zijn voor het maken van de nationale omgevingsvisie. Een eerste stap is het opstellen van de Nationale omgevingsagenda. Deze wordt juni 2016 aangeboden aan de Tweede Kamer.
“Grote opgaven vragen om een andere manier van werken; de samenleving vraagt meer ruimte om te kunnen handelen.”
9
WERKPLAATS NOVI | ZEELAND & ZUID-HOLLAND
10
18 NOVEMBER 2015
“Als ik de NOVI zou maken: wat zou dat betekenen?” “Onze drijfveer is dat het gesprek in de maatschappij wordt gevoerd, met partners in de samenleving. Met burgers, om te kijken: welk geluid horen we daar? Dat vraagt echt een andere rol van overheid.” “Wij zijn heel goed op de hoogte van onze opgaven; REOS en Agenda Stad hebben ons goed geholpen. Maar hoe gaan we het nu aanpakken? Dat kan maar op één manier, door de complexiteit en diversiteit te omarmen.”
11
WERKPLAATS NOVI | ZEELAND & ZUID-HOLLAND
12
18 NOVEMBER 2015
13
WERKPLAATS NOVI | ZEELAND & ZUID-HOLLAND
14
18 NOVEMBER 2015
SAMENWERKING MET HET RIJK (ÉÉN PITCH) OLGA ARANDJELOVIC PITCH Naast alle inhoudelijke opgaven, is de onderlinge omgang van overheden met elkaar een onderwerp dat ons bezighoudt. Hoe organiseren wij ons nu als overheden, samen met andere partners, in wat we willen bereiken? De opgaven worden complexer, terwijl meerdere schalen en meerdere partners betrokken raken. Dit kan door het bundelen en richten van uitvoeringskracht van overheden, het faciliteren van nieuwe samenwerkingsverbanden en heldere kaders met ruimte voor gedifferentieerde uitwerking van de opgaven. Er zijn landelijke opgaven die vragen om gedifferentieerd beleid per regio en er zijn regionale opgaven waarbij het Rijk toegevoegde waarde heeft en mede de handschoen op moet pakken.
“Iedereen moet vanuit zijn eigen toegevoegde waarde kunnen bijdragen aan integrale opgaven, nieuwe visies en oplossingen.”
15
WERKPLAATS NOVI | ZEELAND & ZUID-HOLLAND
16
18 NOVEMBER 2015
AGENDEREN Op het gebied van Samenwerking met het Rijk moet de NOVI voorzien in een aantal opgaven: - De NOVI moet een integraal kader voor Rijk, provincie en regio’s zijn; - Gebruikmaken van bestaande samenwerkingsverbanden en netwerken staat voorop; - Maak functionele relaties tussen regio’s zichtbaar en breng hun toegevoegde waarde in kaart; - De NOVI staat voor een nieuw proces. Het moet een adaptief handelingskader voor de toekomst zijn; - De NOVI staat voor een gebiedsgerichte integrale opgave, met maatwerk in governance; - De NOVI faciliteert politieke dialoog op alle niveaus, inclusief wetenschap en burgers; - Formuleer de NOVI in termen van doelen en opgaven, en geef andere overheden de ruimte voor eigen invulling van, bijvoorbeeld, de energietransitie.
17
WERKPLAATS NOVI | ZEELAND & ZUID-HOLLAND
18
18 NOVEMBER 2015
LEEFBARE STEDEN EN DORPEN (TWEE PITCHES) DAVID VAN KEULEN PITCH Mensen vinden ons, de stad, leuk. Aan de ene kant is de forse groei van Den Haag, Rotterdam en andere stedelijke gebieden heel erg goed, maar er gaan ook dingen mis. Tegenover de vitale stad die Den Haag is, staan de rellen in de Schilderswijk. Wat we samen kunnen doen in de NOA is zo’n mooi mogelijke stad maken. Dat vergt lef om keuzes te maken. We moeten durven kiezen om te verdichten en vergroenen, om onze stedelijke gebieden anders in te richten. Die keuzes maken we samen, om ZuidHolland als enorm sterke regio neer te zetten.
“De grond is op. Het is tijd om innovatief en creatief te gaan denken over ontwikkeling in de stad.”
19
WERKPLAATS NOVI | ZEELAND & ZUID-HOLLAND
20
18 NOVEMBER 2015
LEO VAN DEN BRAND PITCH De bevolking van Zeeland krimpt en vergrijst. Het aantal inwoners is in 2040 gedaald met 3-4 % ten opzichte van 2015. Het aantal huishoudens stijgt eerst om vervolgnes weer wat te dalen. Die stijging komt alleen door de toename van 60- en 80-plussers, vaak alleenstaand. Deze onwikkeling is niet uniek voor Zeeland, maar vindt in veel gebieden in Nederland plaats. Het vereist een andere aanpak voor voorzieningen, wonen en leefbaarheid, waarbij investeren in de bestaande voorraad voorop moet staan. We verwachten dat krimp en vegrijzing in de perifierie als volwaardig thema terugkomen in de NOVI waarbij rijk en regio samen naar oplossingen zoeken.
“Naast een Agenda Stad moet er ook een Agenda Periferie komen�
21
WERKPLAATS NOVI | ZEELAND & ZUID-HOLLAND
22
18 NOVEMBER 2015
OPGAVEN IN DE REGIO Zowel in als buiten de Randstad vinden we stedelijke uitdagingen. In Delft is een mismatch tussen woningzoekenden en woningaanbod, Dordrecht staat voor een transformatie van de bestaande stad in het kader van de energietransitie, terwijl de gemeenten in Haaglanden kampen met een tekort van 85.000 woningen tot 2040 en een slechte verbinding tussen Noord en Zuid. Steden als Rotterdam, Delft en Vlissingen kampen met kwetsbare wijken. Al die uitdagingen raken aan het fenomeen groei. Dus is het zaak om te kijken waar die groei vandaan komt. Trekken jongeren en migranten bijvoorbeeld niet weer weg? Ook moeten de verbindingen tussen de steden in de stedelijke gebieden beter. Als gevolg van de krimp staat Zeeland voor een aantal opgaven. Leegstand en verkrotting moet worden tegengegaan, door te slopen, overaanbod tegen te gaan en te zorgen voor toekomstbestendige nieuwbouw. Door de veranderende bevolkingssamenstelling staan maatschappelijke voorzieningen als onderwijs en zorg onder druk. Bundeling, met name in de vier grote Zeeuwse steden, moet meer aandacht krijgen. In gebieden als Zeeland, met een lage bevolkingsdichtheid, functioneert de marktwerking in de zorg niet goed en leidt dit tot een verzwakking van het voorzieningenniveau. Met een slinkende beroepsbevolking hebben bedrijven moeite om geschikte arbeidskrachten te vinden. Door opleidingen beter af te stemmen op de arbeidsmarkt en door te investeren in hoger onderwijs wordt Zeeland aantrekkelijker voor jongeren om te komen studeren en werken. Krimp is een demografische ontwikkeling die raakt aan bijna elk denkbare sector en elk vandaag aanwezig thema. Om daarmee om te gaan moet de regio de eigen kwaliteiten kunnen benutten.
23
WERKPLAATS NOVI | ZEELAND & ZUID-HOLLAND
24
18 NOVEMBER 2015
- Met ruimte voor natuur en recreatie is het een kans om de regio te zien als het groen-blauwe hart tussen de dichtbevolkte Randstad en, in België, Brugge, Gent en Antwerpen. - In een gezonde omgeving kun je beter worden. Op die manier – denk aan vakantiefaciliteiten voor revalidatie – liggen er kansen voor de zorg, maar ook ruimte voor grote ziekenhuizen. Er ligt een taak voor zorgverzekeringsmaatschappijen om na te denken over zulke kansen; - Door meer te denken vanuit netwerken kunnen regio’s en eilanden elkaar aanvullen vanuit hun unieke kwaliteiten; - Er is ruimte voor water van goede kwaliteit en visserij. Op het gebied van water kan zo’n netwerkbenadering zich manifesteren in het uitruilen van ruimte.
AGENDEREN Op het gebied van Leefbare steden moet de NOVI voorzien in een aantal opgaven: - Grote steden hebben kwetsbare wijken. Om zulke gebieden te versterken zijn minder regels, meer geld en een integraal sociaal/economisch beleid (dus in verbinding met SZW/OCW en EZ) nodig; oftewel grootstedenbeleid in een nieuw jasje. - De infrastructuur blijft achter bij de opgaven waar we voor staan. De verbindingen naar en tussen steden en regio’s moet beter. Om dat voor elkaar te krijgen moeten regio’s en overheden samen denken als één, en investeren in openbaar vervoer en – voor de langere termijn – autonome vervoerssystemen. Dat geld voor de Randstad, maar ook voor de verbinding tussen Zeeland en Vlaanderen. - De stad moet verduurzamen. Woningbouw financieren is moeilijk, dus is het logisch om te kijken naar bestaand vastgoed als oplossing voor woningnood. - Geef algemene doelen (zoals energieneutraal worden) en geef de ruimte voor een regionaal 25
WERKPLAATS NOVI | ZEELAND & ZUID-HOLLAND
26
18 NOVEMBER 2015
gedifferentieerde uitwerking. - Landelijke opgave waarbij ruimte nodig is voor een gebiedsgerichte aanpak. - Regionale opgave waarin het Rijk een toegevoegde waarde heeft. - Het koppelen van het energiebeleid aan het rijksbeleid (leidend voor alle departementen) en uitwerking per gebied. - NOA benoemt beoogde maatschappelijke effecten en projecten en opgaven per gebied, brengt omgevingsprincipes in kaart en verbeeldt ze. Op het gebied van Krimp en leefbaarheid moet de NOVI voorzien in een aantal opgaven: - Ruimte voor eigen kwaliteiten per regio; - Maak regelgeving maatwerk, met ruimte voor lokale ontwikkelingen; - Het Rijk richt zich op hogere doelen en kaders stellen, en laat de uitwerking aan de regio; - Denk vanuit netwerken, zodat regio’s elkaar aanvullen. Iedere regio krijgt een eigen functie; het Rijk ondersteunt en maakt zulke netwerken mogelijk; - Zorg voor minder marktwerking in de krimpgebieden, daar werkt het niet. -De NOVI moet aandacht besteden aan grensregio’s en de effecten die grensverkeer met zich mee brengt, zoals werk en scholing aan beide kanten van de grens.
27
WERKPLAATS NOVI | ZEELAND & ZUID-HOLLAND
28
18 NOVEMBER 2015
ENERGIETRANSITIE (ÉÉN PITCH) MARCO DEN HEIJER PITCH In Zuid-Holland overleggen vier partijen over het ontwikkelen van een windpark op Maasvlakte 2, een project dat al twee jaar niet van de grond komt. De vraag die op tafel ligt: wiens project is het nou? Ook het ontwikkelen van een ‘warmterotonde’, een net dat warmteproductie van de industrie koppelt aan stedelijke gebieden, loopt tegen zo’n governance-vraagstuk aan. Ook al passen dergelijke projecten binnen een nationale visie en wordt voldaan aan alle doelstellingen, toch blijft realisatie uit. Daar moet verandering in komen.
“Het landschap verandert. We moeten nu beginnen met de realisatie van projecten als het windpark en de warmterotonde.” Opgaven in de regio Om stappen te maken in de energietransitie is het misschien het belangrijkst om economische twijfels uit de weg te ruimen. Er is meer warmteaanbod (bijvoorbeeld van de AVR en Maasvlakte) dan warmtevraag, maar er is geen rendement dus geen businesscase. Er is ruimte voor windmolens op land, maar wie neemt het risico en wie heeft er belang bij? Zuidwest Nederland heeft het water en de ruimte voor getijde-energie, maar mensen zien vooral de faalkans. En het succes van CO2-opslag van gasvelden aan de kust is afhankelijk van de CO2-prijs. Qua energiebesparing bij bestaande gebouwen is veel te halen, maar wie financiert? Dus blijft het bij initiatieven op kleine schaal. Om economisch draagvlak 29
WERKPLAATS NOVI | ZEELAND & ZUID-HOLLAND
30
18 NOVEMBER 2015
te creëren is het bijvoorbeeld zaak om de positieve gevolgen voor de werkgelegenheid zichtbaar te maken bij een investering in een offshore windpark, om de besparingen te belichten die bedrijven kunnen doen, maar ook om te subsidiëren waar het kan. De overheid kan, of moet, een stimulerende rol spelen in alle genoemde uitdagingen.
Agenderen Op het gebied van Energietransitie moet de NOVI voorzien in een aantal opgaven: - Het energiebeleid is ondersteunend voor het omgevingsbeleid van het Rijk. - Regio: draagvlak binnen regio organiseren (bedrijven/onderzoek/ gemeente/provincie) maar ook maatwerk mogelijk maken. - Beoogde maatschappelijke effecten benoemen. Oftewel, in NOA projecten concreet benoemen + omgevingsprincipes in kaart brengen en verbeelden. (Hoe manifesteert energie zich ruimtelijk in de omgeving). -Om een ‘energie-eiland’ te kunnen realiseren op Goeree Overflakkee is een aanpassing in de regelgeving nodig; - Bestemming van landschap moet samengaan met de energietransitie. Het Rijk moet dat niet regelen, maar wel de ruimte geven met nadruk op klimaat en milieu;
31
WERKPLAATS NOVI | ZEELAND & ZUID-HOLLAND
32
18 NOVEMBER 2015
KLIMAATVERANDERING EN ADAPTIE (TWEE PITCHES) - JAN OOSTDAM PITCH Als we het hebben over klimaatopgaven, hebben we het over de lage waterstand door een droge zomer, over bodemdaling, verzilting door zeewater en de negatieve impact van klimaatverandering op de zoetwatervoorziening van Zuid-Holland. Het is tijd voor gesprekken die niet alleen gaan over zoet/zout, maar over de waterkwaliteit. Welke andere stoffen komen in ons water terecht? Welke hoeveelheden microplastic en nanodeeltjes zijn toegestaan in ons systeem zonder de kwaliteit te doen dalen? Hoeveel kunnen we hebben zonder ook het economisch klimaat van ons gebied aan te tasten?
“Kijk voor de klimaatopgaven alleen al naar de afgelopen weken. Na een droge zomer hebben we een droog najaar, het water staat laag, en de zoetwatervoorziening van Zuid-Holland lijdt eronder.�
33
WERKPLAATS NOVI | ZEELAND & ZUID-HOLLAND
34
18 NOVEMBER 2015
ERIK SCHUMACHER
PITCH In 2040 is de Zuidwestelijke Delta veilig. Dat is te danken aan robuuste dijken die ons beschermen tegen Noordzee en Deltawateren, aan het extra slot op de deur in de vorm van de binnendijken. Verder hebben we sinds 2015 de grootste ecologische schaduwzijdes van de Deltawerken weggewerkt. We zijn beter na gaan denken over waar we bouwen en houden in de ruimtelijke ordening rekening met risico’s als gevolg van overstroming, extreme neerslag, droogte en hitte. 2015 was een droog jaar, maar werd gevolgd door een extreem nat 2018. In 2023 zorgde een Zeeuwse dijkdoorbraak ervoor dat klimaatverandering op de nationale agenda kwam te staan. Inmiddels snappen we dat een nationale aanpak, en sterke samenwerking met Vlaanderen, van belang is voor iedereen. In de NOVI is waterrobuustheid vastgelegd als nationaal belang.
“Ruimtelijke adaptatie gaat over iedereen. Waar je ook woont, je krijgt met klimaat te maken.”
35
WERKPLAATS NOVI | ZEELAND & ZUID-HOLLAND
36
18 NOVEMBER 2015
Opgaven in de regio Water raakt aan bijna elk denkbare sector en elk vandaag aanwezig thema. Er zijn verschillende verbanden te leggen, zoals: - Het belang van water voor recreatie. Veel Vlaamse recreanten, betekent een nieuwe markt voor het water; - Water is een kwaliteitsdrager voor de leefbare stad (denk Rotterdam, Dordrecht en Gouda), wat zowel positieve als negatieve implicaties kan hebben. Goed water heeft een verbeterend effect voor de stad, terwijl slecht water juist nadelig werkt; - Water is een van de sturende facturen in tuin- en landbouw. Ruimtelijke ordening is op dit gebied daarom ongelofelijk belangrijk; - De prioriteiten qua watergebruik van de greenports en de eilanden verschillen; - Hoe anticipeer je op bodemdaling in de Randstad en periodes van droogte? - De mogelijkheden voor landbouw in het Groene Hart zijn beperkt. - Hoe combineer je de eisen van verschillende sectoren? Denk aan de landbouw tegenover milieueisen.
Opgaven in de regio De Zuidwestelijke Delta is een grensoverschrijdend gebied met een watersysteem waarbinnen de driehoek van Veiligheid, Veerkracht en Vitaliteit in balans moet zijn. De Westerschelde is een belangrijke internationale transportas voor zeescheepvaart, en daarmee de verantwoordelijkheid van verschillende overheden. Voor binnenvaart is de Rotterdam-Antwerpen-as dominant voor het gebied, dus welke rol speelt die as ten opzichte van de overige wateraspecten in de genoemde driehoek? Maar water is meer dan een transportmodaliteit. Het is een trend ook de kustzone te zien als as, met zijn stijgende populariteit qua recreatie en daarmee het toenemende aantal 37
WERKPLAATS NOVI | ZEELAND & ZUID-HOLLAND
38
18 NOVEMBER 2015
recreatiewoningen. De Zeeuwse kust is de drukste qua toeristen en staat daarmee voor de grootste uitdaging. Ook hier geldt de delicate balans tussen het faciliteren van die recreatie en het behouden van de veerkracht van het natuurlijke systeem. Water raakt aan bijna elk denkbare sector en elk vandaag aanwezig thema. Er zijn verschillende verbanden te leggen, zoals: - Water is een kwaliteitsdrager voor de leefbare stad (denk Rotterdam, Dordrecht en Gouda), wat zowel positieve als negatieve implicaties kan hebben. Goed water heeft een verbeterend effect voor de stad, terwijl slecht water juist nadelig werkt; Een mooi voorbeeld zijn de populaire vijf buitendijkse ‘waterkavels’ in Dordrecht. -Water is één van de sturende facturen in tuin- en landbouw. Ruimtelijke ordening is op dit gebied daarom ongelofelijk belangrijk; - Het belang van water voor (kust) recreatie. Een toename van Vlaamse en Franse recreanten (door tunnel), betekent een nieuwe markt voor de Zeeuwse recreatiesector;
39
WERKPLAATS NOVI | ZEELAND & ZUID-HOLLAND
40
18 NOVEMBER 2015
AGENDEREN Op het gebied van Klimaatverandering/adaptatie en bodemdaling moet de NOVI voorzien in een aantal opgaven: - Governance: hopelijk lukt het om meer integraal beleid te maken. Dat hebben de opgaven die spelen rond water en kust nodig. Dat betekent samen doordenken van ambities, en samen urgentie en verantwoordelijkheden beleggen. Goede voorbeelden: zwakke schakels en het deltaprogramma. - Het dilemma dat functies tot op zekere hoogte kunnen anticiperen op klimaatverandering. Er komt echter een punt dat er gekozen moet gaan worden. Voorbeelden waar dit speelt: 1) de combinatie van bodemdaling en intensieve landbouw in het veenweidegebied is niet duurzaam. 2) de Westerschelde. Nu is de strategie om steeds hogere dijken te maken. Is het niet slimmer om te werken vanuit het concept ‘building with nature’, of ‘Wisselpolder’. - Stuur als Rijk op vitale functies en sectoren wat betreft klimaatadaptatie. Dit blijft in de praktijk nog teveel ‘papier’. Zo worden er nog steeds transformatorstations van het elektriciteitsnet gebouwd op overstromingsgevoelige locaties. - Zeeland is voor zijn drinkwatervoorziening geheel afhankelijk van de grote rivieren en de Brabantse wal. De provincie kan als proeftuin dienen voor nieuwe technieken en omgang met zoet water, dit schept ook mogelijkheden voor meer natuurlijke dynamiek in het systeem. De huidige drinkwaterregelgeving zit innovatie nog in de weg. - Maak de onderlaag (ecologie, water, bodem) structurerend. Als je de onderlaag negeert, dan kom je jezelf tegen op de lange termijn. Geef daarom in de NOVI aan wat de feiten zijn wat betreft ecologie, water en bodemdaling. Benoem de knikpunten in gebieden. 41
WERKPLAATS NOVI | ZEELAND & ZUID-HOLLAND
42
18 NOVEMBER 2015
LANDBOUW, RECREATIE EN BODEM (ÉÉN PITCH)INGE VAN WESTBROEK PITCH Bodemdaling heeft effect op alles. Het is een miljardenvraagstuk. Inmiddels hebben we met ons allen erkend dat de opgave er is, maar die opgave ligt nog midden op tafel: wie neemt het voortouw? Om de CO2-uitstoot terug te dringen, om de internationaal erkende natuurwaarden van het gebied te waarborgen en om het economisch vestigingsklimaat van de regio te behouden, moeten keuzes gemaakt worden die bestuurlijke grenzen overschrijden en die sector en regio overstijgend zijn. Dat vraagt om een bovenlokale strategie, die we samen voor elkaar moeten zien te krijgen.
“Bij voortzetting huidig beleid: verdere bodemdaling tot 40 cm in 2050” Opgaven in de regio Zoetwatervoorziening, het tegengaan van bodemdaling en van een cluster naar een netwerkbenadering zijn belangrijke opgaven voor de land en tuinbouw. Hoe zorgen we voor voldoende zoet water voor de land- en tuinbouwgebieden in Zeeland en ZuidHolland? En hoe lossen we met elkaar het bodemdalingsvraagstuk op? Hoe zorgen voor behoud van de internationale concurrentiepositie van Nederland in versproducten? Voor land- en tuinbouw moeten we van een clusterbenadering naar netwerkbenadering gebaseerd op ketens en netwerken en verweven met de Mainports. Voorbeeld hiervan is de wens voor meer glasbouw in Boskoop, terwijl in Aalsmeer juist wordt gesloopt. Als we de Greenports (en het hele agrofoodcluster) als netwerk beschouwen komen we tot andere, meer complementaire oplossingen en nieuwe verdienmodellen. Betrek de stad als onderdeel van het netwerk, waarbij 43
WERKPLAATS NOVI | ZEELAND & ZUID-HOLLAND
44
18 NOVEMBER 2015
de stad met haar kennisinstellingen en dynamiek een belangrijkere rol gaat spelen voor innovaties. Maak bij herstructurering combinaties met energie, warmte en water.maar ook naar landbouw en groen. Het is zaak te kijken naar een hoger niveau van hoe netwerken en verbindingen in elkaar zitten, maar ook naar lokale krachten. De internationale concurrentiepositie van Nederland in de diverse ketens van verse producten (onder meer sierteelt, groente en fruit) blijft alleen intact als zowel de primaire productie voor Nederland behouden blijft en als Nederland de grootste Europese draaischijf blijft in de wereldwijde handel en logistieke waardetoevoegingen van producten. Mobiliteit in Zuid-Holland en Zeeland met hun havencomplexen is een nationale opgave vanwege verbinding met het achterland. Dit vraagt in combinatie met de netwerkbenadering om een nationale strategie op goederen (en personen) vervoer. Verschillende opgaves zijn verbonden in hun context, waarbij nationale verbanden belangrijk worden. De kosten voor recreatie en bouw zijn lager in Zeeland dan elders, dus is het logisch om daar te kijken als over recreatie nagedacht wordt.
45
WERKPLAATS NOVI | ZEELAND & ZUID-HOLLAND
46
18 NOVEMBER 2015
AGENDEREN Op het gebied van Landbouw, recreatie en bodem moet de NOVI voorzien in een aantal opgaven: -Tegengaan bodemdaling: wie neemt het voortouw in deze integrale opgave? Geen partij kan dit in zijn eentje oplossen. In de toekomst moeten we inspelen op lokale verschillen, differentiatie in tijd en ruimte. Keuzes en vervolgstappen zijn nodig. - Voldoende zoetwater voor de landbouw, maar hoe organiseren we dat heel concreet? - Hoe maken we drink- en landbouwzoetwater toekomstbestendig? In de recreatie bijvoorbeeld verdubbelt de drinkwaterconsumptie in de zomer; hoe gaan we daarmee om? - Zorg voor de juiste landbouw op de juiste plek; - Zorg voor goede verbindingen en hoogwaardig openbaar vervoer van en naar greenport en recreatiegebieden; -De draaischijf van het goederenvervoer Zuid-Holland/Zeeland optimaliseren. Dat lukt alleen met een wisselwerking tussen landbouw, tuinbouw en havens; -Betrek de stad als onderdeel van het netwerk, waarbij de stad met haar kennisinstellingen en dynamiek een belangrijkere rol gaat spelen voor innovaties. O.a. daarom zijn hoogwaardige openbaar vervoersverbindingen naar de greenports nodig. -Beleid op het gebied van van greenports en landbouw (het agrofoodcluster) moet van geclusterd naar een ge誰ntegreerd netwerk. Dit betekent dat e.e.a. zal moeten bestaan uit een logisch samenhangend netwerk van productie, handel, logistiek, toegevoegde waarde, dienstverlening en R&D. Dat overstijgt de huidige clusters met regionale productiegebieden en toegevoegde waarde activiteiten.
47
WERKPLAATS NOVI | ZEELAND & ZUID-HOLLAND
48
18 NOVEMBER 2015
GRENSOVERSCHRIJDENDE OPGAVEN (ÉÉN PITCH) - JURGEN SMEENK PITCH Zeeland krimpt, maar we gaan groeien aan de grens. De regio kan profiteren van een agglomeratievoordeel van de Belgische steden. Maar wanneer we samen met de Vlaamse buren in de grensregio iets willen lopen we tegen regelgeving aan. Zo schiet het Rijk in een hyper-ventilatiesituatie wanneer we bijvoorbeeld samen een stukje spoor willen realiseren. Geef die grensregio’s daarom de ruimte om te experimenteren met regelgeving. Door de nationale regelgeving even achterwege te laten, vinden we gezamenlijk oplossingen. Aan de grens van het land kunnen we zo een stepping stone voor de grote regio’s van Nederland worden.
“BELGIË KAN AAN ONS LEVEREN, WIJ KUNNEN LEVEREN AAN BELGIË.” OPGAVEN IN DE REGIO Het gebied boven Rotterdam, Antwerpen en Eindhoven verstedelijkt. Het tussengebied heeft juist de ruimte om te dienen als proeftuin voor oplossingen en kansen in logistiek, zorg, waterproblematiek en energie; alle ten profijt van de stedelijke gebieden. Tegelijkertijd moeten we de Zuidvleugel samen met Rotterdam gaan zien, en vanaf dat niveau gaan kijken naar hoe de stad een rol speelt voor verschillende (aangrenzende) gebieden en andersom. Wat kun je voor elkaar betekenen? Dat zie je pas wanneer je breder kijkt. Hetzelfde geldt voor Antwerpen en zijn havens.
49
WERKPLAATS NOVI | ZEELAND & ZUID-HOLLAND
50
18 NOVEMBER 2015
AGENDEREN Op het gebied van Grensoverschrijdende opgaven moet de NOVI voorzien in een aantal opgaven: -Om onze economie goed draaiende te houden zijn internationale verbindingen (personen- en goederenvervoer) over spoor, weg en water tussen onze economische clusters en Duitsland, BelgiÍ enz. van groot belang. Grensoverschrijdende onderwerpen gaan niet alleen over letterlijke grenzen. - Vlaams-Nederlandse agendering. -Rekening houden met de agendering aan weerszijden van de landsgrens. Sluit de Axelse Vlakte bijv. aan op het Belgische spoor. Bekijk het gehele Westerschelde gebied, dus inclusief de Antwerpse haven. - Aandacht voor regio’s buiten REOS; - Zet de Seine Nord op de kaart; -Landzijdige logistieke ketens; maak alle modaliteiten zoals weg, spoor en water parallel inzetbaar voor het optimaal vervoeren van goederen, ook in Zeeland; - Maak ruimte voor eigen kwaliteiten per regio, zoals de Delta, en de ruimte in Zeeland; - Maak regelgeving maatwerk met ruimte voor lokale ontwikkelingen; - Denk vanuit netwerken, iedere regio een eigen functie. Rijk ondersteunt om dit mogelijk te maken.
51
WERKPLAATS NOVI | ZEELAND & ZUID-HOLLAND
52
18 NOVEMBER 2015
VERNIEUWING EN INTERNATIONALISERING VAN DE ECONOMIE (GEEN PITCH) Nederland in het algemeen en de zuidwestelijke regio specifiek is een economische wereldspeler met groeikansen door de diversiteit van de aanwezige economische clusters (Rotterdam World Port, Den Haag Internationale Stad van Vrede en Recht, maritieme top regio Drechtsteden, het Greenports Network en de ZuidHollandse kennis-as, het Zeeuwse havenen industriecluster met haar achterland in België, agrofood en biobased economy). In die diversiteit zit onze kracht en onze zwakte. Wat is nu keihard nodig? Die vraag is alleen te beantwoorden binnen een breder veld aan vragen, uitdagingen en mogelijkheden.
“HET GAAT EROM INVESTERINGEN ZODANIG VORM TE GEVEN DAT DEZE REGIO BETER KAN GAAN FUNCTIONEREN, EN ZO EEN BETERE BIJDRAGE KAN LEVEREN AAN DE INTERNATIONALE ECONOMISCHE POSITIE VAN NEDERLAND.”
53
WERKPLAATS NOVI | ZEELAND & ZUID-HOLLAND
54
18 NOVEMBER 2015
AGENDEREN Technische innovatie (high techoplossingen, robotisering, transitie naar duurzaamheid, Internet of Things), maatschappelijke veranderingen (de participatiesamenleving), transitie in mobiliteit (vervoer verandert) en kennis (veranderende woonmilieus, international battle for brains) be誰nvloeden keuzes die we maken op economisch vlak in de regio. Voor de NOVI geldt daarom: - Een nationale strategie op personenen goederenvervoer; - Van cluster- naar netwerkbenadering in land- en tuinbouw; - Ambities sectoraal benoemen en integraal benaderen; - De toekomst van onze ports is veel kennisintensiever. Verbind daarom kennis/onderzoek en praktijk, en koppel de kennis- aan de maakindustrie; - Vergroot de innovatiekracht van het MKB; - Transitie een naar nieuwe economie (van doorvoer naar toegevoegde waarde); - Knooppuntontwikkeling/ campuspontwikkeling als voorbeeldproject in de keten en zorg voor opschaling van de samenwerkingslessen die het oplevert; - Interview bedrijven en kennisinstituten op hun economische behoeften; - Koppel verschillende netwerken (infrastructuur, openbaar vervoer, ICT, warmteleidingen, buizen); - Verbeteren interdepartementale en interbestuurlijke afstemming; - Houd rekening met de uitstraling van de NOVI naar zowel regio als Europa; - Hergebruik kennis van de Economische Programmaraad Zuidvleugel en Adaptieve Gebiedsagenda Zuidelijke Randstad; - Tijd voor een havenstrategie?
55
WERKPLAATS NOVI | ZEELAND & ZUID-HOLLAND
JAN OOSTDAM ““Hoe gaan we in de toekomst om met bodemdaling? Wat volgens mij vooral in de weg zit is dat de veenweide hoog gewaardeerd wordt en per definitie beschermd moet worden. Daarmee is nog geen oplossing voor handen; het gebied in stand houden zorgt voor bodemdaling. Een grote uitdaging is het politieke dogma “de koe in de wei” weg te nemen. Die koe in de wei zit het denken in andere oplossingen in de weg, waardoor de vicieuze cirkel van het constant aanpassen van waterpeilen gevolgd door bodemdaling niet kan worden doorbroken. Er zijn stappen nodig zoals het agenderen in de NOVI. Dit vraagstuk is belangrijk voor de toekomst van Nederland.”
56
LEO VAN DEN BRAND “Ik zie twee dingen waar ik heel blij mee ben. Als eerste de aandacht voor het feit dat we een grens hebben en dat er voorbij die grens ook wat gebeurt. Dat wij als Nederland daar relaties mee hebben en dat dat soms in Den Haag genegeeerd wordt, terwijl wij de buren hard nodig hebben. Het tweede is dat er erkenning is voor regionaal maatwerk. Nederland is één land, maar met een grote diversiteit. Dát moet in de NOVI terugkomen. Wat mij betreft is met die twee punten de dag geslaagd.”
18 NOVEMBER 2015
JURGEN SMEENK “Ik had voor mezelf de uitdaging om het blikveld naar onze zuiderburen open te leggen. Ik had het idee dat dat niet gebeurde – dat dat niet gebeurde werd bevestigd. En vanuit de vertegenwoordiging van het ministerie wordt wel aangegeven: we moeten met een andere mindset naar buiten kijken. Dus ik heb wel het idee dat daar wat winst behaald is. Dat is een eerste stap, nu moeten we beleidsmatig de boel opnemen. Dat moeten we gezamenlijk doen.We hebben een idee dat wij als N L heel erg kunnen profiteren van de agglomeratie die achter ons zit, nu moeten we kijken hoe we daar het maximum van kunnen benutten.” De openingen zijn er.
OLGA ARANDJELOVIC “De grootste uitdaging zit hem in het integraal werken op alle niveaus. Binnen Rijk en binnen regio, maar ook tussen Rijk en regio. Belangrijke vragen die ik vandaag heb gehoord zijn: hoe organiseer je gedeeld eigenaarschap? En hoe organiseer je dat politiek? We moeten inzetten op ontschotting op alle facetten, ook financieel. Er zijn geen kant-en-klare oplossingen, daarom is dit zo’n grote opgave. Daar moet je over nadenken.”
57
WERKPLAATS NOVI | ZEELAND & ZUID-HOLLAND
58
18 NOVEMBER 2015
COLOFON Visuele Notulen Marijke Timmerman - Magazine Design Lisa Vorst - Editor Arthur van Vliet - Teksten Amar Inderdjiet - Fotografie Web: www.visuelenotulen.nl Mail: info@visuelenotulen.nl Tel: 026 - 202 21 78
59
WERKPLAATS NOVI | ZEELAND & ZUID-HOLLAND
60
18 NOVEMBER 2015
BIJLAGEN
61
WERKPLAATS NOVI | ZEELAND & ZUID-HOLLAND
thema: grensoverschreidende opgaven
thema: klimaatverandering en adaptatie
62
18 NOVEMBER 2015
thema: grensoverscheidende opgaven
thema: klimaatverandering en adaptatie
63
WERKPLAATS NOVI | ZEELAND & ZUID-HOLLAND
thema: leefbare steden en dorpen
thema: smart mobility thema: energie energietransitie
64
18 NOVEMBER 2015
thema: leefbare steden en dorpen
thema: energietransitie
65
WERKPLAATS NOVI | ZEELAND & ZUID-HOLLAND
thema: leefbare steden en dorpen
thema: vernieuwing en internationalisering van de economie
66
18 NOVEMBER 2015
thema: leefbare steden en dorpen
thema: vernieuwing en internationalisering van de economie
67
WERKPLAATS NOVI | ZEELAND & ZUID-HOLLAND
thema: klimaatverandering en adaptatie
thema: samenwerking met het Rijk
68
18 NOVEMBER 2015
thema: klimaatverandering en adaptatie
thema: klimaatverandering en adaptie
69
WERKPLAATS NOVI | ZEELAND & ZUID-HOLLAND
thema: landbouw, recreatie en bodem
thema: landbouw, recreatie en bodem
70
18 NOVEMBER 2015
thema: landbouw, recreatie en bodem
71
WERKPLAATS NOVI | ZEELAND & ZUID-HOLLAND
72