Taxandria - Operationeel Plan De Lage Venen

LEESWIJZER

De studie voor het Nationaal Park Taxandria is opgebouwd uit 4 afzonderlijke boeken:

> Taxandria, Landschapsbiografie -400.000.000 v.Chr. tot 2000 n.Chr.

> Taxandria, Landschapsbiografie 2000-2024

> De Lage Venen, Masterplan 2024 - 2030 - 2048 - 2100

> De Lage Venen, Operationeel Plan 2030

TAXANDRIA, LANDSCHAPSBIOGRAFIE -400.000.000 V.CHR. TOT 2000 N.CHR.

De landschapsbiografie met focus op de geschiedenis (van -400.000.000 v.Chr. tot 2000 n.Chr.) is geschreven door Karel Leenders, een Nederlandse historisch-geograaf die zich specialiseerde in het voorliggend onderzoekvoorwerp1. Zijn aandacht gaat voornamelijk uit naar het westen van Brabant, min of meer begrensd door Willemstad, Geertruidenberg, Turnhout en Antwerpen. Karel Leenders publiceerde o.a. het boek ‘Verdwenen Venen. Een onderzoek naar de ligging en exploitatie van thans verdwenen venen in het gebied tussen Antwerpen, Turnhout, Geertruidenberg en Willemstad 1250 – 1750.’

TAXANDRIA, LANDSCHAPSBIOGRAFIE 2000-2024

De landschapsbiografie met focus op het heden (2000-2024) bespreekt de landschapsgenese, het ecologisch systeem (LESA), het erfgoed (relictenkaart), de landbouw, toerisme & recreatie en de maatschappelijke context met het juridisch kader, de beleidsplannen en lopende projecten en visies.

DE LAGE VENEN, MASTERPLAN 2024 - 2030 - 2048 - 2100

Het masterplan met de toekomstvisie vanaf 2024 bespreekt de landschappelijke visie, zoals die werd ontwikkeld door CLUSTER landschap & stedenbouw. Daarna wordt ingegaan op de Unique Selling Proposition (USP), het onthaalplan en de recreatieve beleving van het nationaal park door Bailleul Ontwerpbureau, een creatief bureau o.a. thuis in de wereld van toerisme en natuur. De onderdelen van de governance, die gevraagd werden onder ‘masterplan’ zijn geïntegreerd in het operationeel plan.

DE LAGE VENEN, OPERATIONEEL PLAN 2030

Het operationeel plan met het plan van aanpak voor de volgende 6 jaar (tot 2030) is gestructureerd in 4 pijlers, die zich doorvertalen naar het organogram:

1. Uitbouw coalitie en draagvlak

2. Opbouw en versterking identiteit

3. Realisatie op het terrein

4. Labo voor beheermodellen en productontwikkeling

Het luik rond governance wordt onder punt 1 beschreven. Daarachter is het financieel plan gesitueerd. In de appendix zijn kaarten en oppervlaktetabellen toegevoegd.

1 Benadering operationeel plan

1.1 Introductie

Dit is het Operationeel Plan voor het Nationaal Park De Lage Venen, vanaf nu omschreven als NP De Lage Venen. Het Operationeel Plan bestaat uit een gedetailleerd actieprogramma, aanzet tot governance, toelichting bij de werking van projectbureau, een raming van het benodigde budget, acties m.b.t. draagvlak en een aanzet tot onderzoeksprogramma.

Het Operationeel Plan is een concrete vertaling van het Masterplan voor de eerste 6 jaar. Het NP De Lage Venen bouwt verder op en draagt bij aan het huidige beleid.

De acties vloeien voort uit de logica die werd opgebouwd vanuit de analyse van de geschiedenis en het heden, en in het bijzonder uit het Masterplan. We benadrukken daarbij dat het NP De Lage Venen niet als een eiland op zichzelf staat, maar maximaal aansluit bij bestaande visies, beleid, plannen en gebiedsprogramma’s in de grensregio, en deze strategisch complementeert.

De studie is vertrokken vanuit de thema’s die in het bestek voor de Nationale Parken werden opgesomd onder het luik gebiedsvisie: ruimte en omgeving, natuur en klimaat, toerisme en recreatie, erfgoed. Daarnaast was er ook een luik governance. In functie van een scherp gedefinieerde opbouw van het Operationeel Plan werden deze gestructureerd in 4 strategische pijlers:

1. Uitbouw van de coalitie en het draagvlak voor het NP De Lage Venen

2. Opbouw en versterking van de identiteit van het NP De Lage Venen

3. Realisatie van het NP De Lage Venen op het terrein

4. Het NP De Lage Venen als labo voor beheermodellen en productontwikkeling

De ambities zijn groot en de eerste zes jaar vliegen ongetwijfeld zo voorbij.

1.2 Strategie operationeel plan 2024 - 2030

In de landschapsbiografie is de historische ontginning van het gebied duidelijk geschetst. In het gebied zijn vandaag de verschillende sporen van deze ontginningsgolven nog duidelijk te zien. De realisatie van de gebiedsvisie van het NP De Lage Venen vraagt een gerichte transformatiestrategie die enerzijds inzet op het versterken van de huidige natuurwaarden en intrinsieke kwaliteiten van het watersysteem en anderzijds een volgende ‘ontginningsfase’ voorbereidt die een duurzaam antwoord moet geven op de klimatologische en maatschappelijke uitdagingen van de regio.

In het Operationeel Plan wordt ingezet op vier strategische sporen om een eerste stap in de ontwikkelingsstrategie te zetten. Aan elk van de sporen zijn een aantal operationele doelstellingen gelinkt.

Pijler 1:

UITBOUW VAN DE COALITIE EN HET DRAAGVLAK VOOR

HET NP DE LAGE VENEN

De realisatie van de ambities van het NP De Lage Venen kan enkel slagen in dialoog en samenwerking met alle actoren die actief zijn in het gebied. Uiteenlopende ambities en lokale dynamieken hebben geleid tot hoogoplopende spanningen en wantrouwen tussen verschillende actoren. De steun en actieve inzet van zowel lokale besturen, lokale natuurorganisaties, landbouwers, ondernemers, landeigenaars, burgers als hogere overheden is voor verschillende acties noodzakelijk. Daarnaast moet er naar oplossingen

gezocht worden om de impact op de doelen van deze actoren te beperken. Dit kan enkel slagen als er een dialoog wordt opgezet met alle actoren. Dit zowel op het niveau van de individuele acties als op het niveau van de werking van het NP De Lage Venen in het algemeen. Binnen de eerste pijler wordt ingezet op de uitbouw van het lokaal draagvlak en partnerschap met alle actoren in het gebied.

Pijler 2:

OPBOUW EN VERSTERKEN VAN DE IDENTITEIT VAN

HET NP DE LAGE VENEN

Het is een ambitie om uit te groeien tot een grensoverschrijdend gebied met een duidelijke identiteit. Zowel aan Vlaamse als aan Nederlandse kant zijn er verschillende sterke partners die elk van vanuit hun eigen gebied en achtergrond communiceren en werken. Er wordt op die manier onvoldoende gebruik gemaakt van de unieke, gebiedsspecifieke kwaliteiten van het gebied op lokaal, regionaal en internationaal niveau. ‘De Lage Venen’ is een specifieke identiteit voor deze regio die versterkt en verder uitgewerkt moet worden. De tweede pijler zet in op het uitwerken en doen leven van een duidelijke identiteit van het NP De Lage Venen, aanvullend op de bestaande toeristische branding die reeds bestaat in Vlaanderen en Nederland.

Pijler 3:

REALISATIE VAN HET NP DE LAGE VENEN OP HET TERREIN

De basis voor het NP De Lage Venen wordt gevormd door de grensoverschrijdende natuurgebieden met hun unieke habitats en soorten die beheerd worden door Natuurpunt Beheer vzw, het Agentschap Natuur en Bos, Staatsbosbeheer en het Brabants Landschap. Zij worden gekenmerkt door een hoog aandeel Vlaamse en Europese topnatuur met talrijke aanwezigheid van beschermde habitats en soorten (kwaliteit). De verdere uitbouw van het NP De Lage Venen vertrekt vanuit deze gebieden. Voor het merendeel van deze terreinen zijn reeds goed onderbouwde landschapsvisies en natuurbeheerplannen beschikbaar. Bovendien werd in de natuurkernen van het NP De Lage Venen de voorbije decennia reeds fors geïnvesteerd. De derde pijler zet in op het continueren en vergroten van de realisaties op het terrein om de aanwezige grensoverschrijdende natuurlijke, abiotische en landschapshistorische kwaliteiten te versterken en op een duurzame manier te ontsluiten.

Pijler 4:

HET NP DE LAGE VENEN ALS LABO VOOR BEHEERMODELLEN EN PRODUCTONTWIKKELING

De identiteit van het NP De Lage Venen is voor een groot deel gevormd door de verschillende ontginningsgolven die de regio gekend heeft. In elk van die ontginningsgolven heeft de mens het fysisch functioneren naar zijn hand gezet. Dit heeft geleid tot een aantal kwaliteiten. Daarnaast hebben ze ook soms een negatieve impact. Zowel voor natuur, landbouw, erfgoed en toerisme is er ook nood aan nieuwe, duurzame (sociaal - economisch - ecologisch) beheermodellen om een antwoord te bieden op de klimatologische en maatschappelijke uitdagingen die zich aanbieden. Binnen de vierde pijler zetten we in op het ondersteunen en stimuleren van de verschillende stakeholders om nieuwe landschapsbeheermodellen te ontwikkelen om de natuurlijke, abiotische en landschapshistorische kwaliteiten te versterken. Hierbij wordt aangesloten en aanvullend gewerkt met andere lopende initiatieven die hieromtrent lopen. De realisatie van het NP De Lage Venen biedt ook kansen voor de ontwikkeling van nieuwe (toeristische) producten en diensten die ondersteund kunnen worden.

Beeld: Koeiven - Turnhouts Vennengebied - © Natalie Sterckx voor Natuurpunt

1.3 Mogelijke fasering masterplan 2024 – 2048

In een groot aantal gebieden wordt vandaag Vlaams en Nederlands natuurbeleid gerealiseerd en wordt gewerkt aan gezamenlijke N2000-doelen. Deze gebieden worden gekenmerkt door een rijke en unieke natuurkwaliteit. Deze gebieden vormen de kern van het NP De Lage Venen anno 2024. Een belangrijke vraag is hoe het NP De Lage Venen ruimtelijke verder zal ontwikkelen. Dit is afhankelijk van verschillende factoren en kan vandaag niet absoluut beantwoord worden. Zeker en vooral omdat veel afhangt van het engagement dat actoren willen en kunnen opnemen. Om een zicht te geven op een mogelijk ruimtelijk eindbeeld van het NP De Lage Venen schetsen we hieronder een mogelijk scenario.

1.3.1 NP De Lage Venen anno 2024

Het NP De Lage Venen wordt heden uitsluitend gevormd door de natuurterreinen van Natuurpunt Beheer vzw, Agentschap Natuur en Bos, Stichting Brabants Landschap en Staatsbosbeheer. Vandaag kennen ze grotendeels een gericht natuurbeheer. In de natuurkernen dient een bepaalde natuurkwaliteit geborgd te worden. Dat gebeurt door middel van het natuurbeheerplan, dat er voor zorgt dat het beheer van bos en natuur zo georganiseerd wordt dat de biodiversiteit alle kansen krijgt.

Beeld: Turnhouts Vennengebied © Diana Vriends voor Stripe Away (Outdoorblogger, reisagent & fotograaf)

Figuur: uitgangspositie NP De Lage Venen

In het kader van het het NP De Lage Venen dient er door Natuurpunt Beheer vzw en Agentschap Natuur en Bos tot een hoger ambitieniveau van de natuurbeheerplannen gekomen, minstens de intentie hiertoe uitgesproken1,2

LANDSCHAPPELIJKE ZONE PARTNER OPPERVLAKTE

MARKBRONNEN: Turnhouts Vennengebied - Het Merkske

LANDGOEDERENZONE: Ravelse Bossen - Hoge Vijvers - Beleven - Zwartven - Roovertsche HeideRegte Heide - Annanina’s Rust

1.3.2 NP De Lage Venen anno 2030: mogelijk scenario

Tijdens de eerste zes jaar van de realisatie van het NP De Lage Venen ligt de focus op de uitvoering van de acties volgens de vier sporen (zie hoger). Meer en betere natuur is niet alleen nodig om de achteruitgang van biodiversiteit te keren, maar komt ook tegemoet aan de nog groeiende vraag voor meer nabij en beleefbaar groen. Het NP De Lage Venen wil daaraan tegemoetkomen door het opstarten van de dialoog met alle actoren waaronder de verschillende publieke en private eigenaars die vandaag natuur- en boswaarden beheren.

Voor de versterking van de kernen van het NP De Lage Venen zijn er verschillende mogelijkheden in Vlaanderen en Nederland:

MOERENGEBIED: De Liereman - Goorken - Rode Del - Reuselse Moeren - Ronde Put - De WateringPostelse Bossen - Boswachterij Kempen

ha

1. Vooreerst wordt met andere openbare beheerders en eigenaars het gesprek opgepakt om te verkennen of men interesse heeft om mee in te stappen in het NP De Lage Venen. Dit vraagt mogelijk de opmaak of het bijwerken van hun beheerplannen. Dit leidt niet enkel tot een versterking van de natuurkernen, maar geeft de beheerders ook ruimere financieringsmogelijkheden van hun beheer. Bij een goedgekeurd natuurbeheerplan kunnen de Vlaamse besturen kiezen4 of ze:

» het volledige beheer overdragen aan het Agentschap Natuur en Bos (in dit geval worden geen subsidies meer verleent);

» zelf zullen instaan voor het beheer;

» het technisch beheer zullen laten uitvoeren door een derden Het is onduidelijk wat de houding van de lokale besturen in het NP De Lage Venen gaat zijn. Mogelijk komt Agentschap Natuur en Bos voor de uitbreiding van de natuurkernen met deze openbare bossen bijkomend in beeld als feitelijke beheerder of komen derden in beeld.

Tabel: oppervlaktes van de verschillende natuurkernen voor de verschillende landschappelijke zones

Het NP De Lage Venen heeft op heden genoeg oppervlakte aan natuurkernen om te beantwoorden aan de gestelde oppervlaktecriteria3 door de inbreng van de natuurterreinen van de Vlaamse en Nederlandse natuurterreinenbeheerders Natuurpunt Beheer vzw, Agentschap Natuur en Bos, Staatsbosbeheer en Brabants Landschap. Private landen boseigenaars werden in deze fase niet actief benaderd om toe te treden tot de gebiedscoalitie vanwege de korte doorlooptijd van de studie door de vertraagde aanstelling van de studiepartners.

1 Conform de criteria die gesteld worden voor de nationale parken qua natuurkwaliteit dient bij de indiening van de kandidatuur minstens 50% van de natuurkernen gevat door een natuurbeheerplan type 4. Als er nog geen beheerplan is opgemaakt, dient er het engagement te zijn om op een onbebouwd onroerend goed een natuurbeheerplan type vier, als vermeld in artikel 16ter, §1, van het decreet van 21 oktober 1997 betreffende het natuurbehoud en het natuurlijk milieu, tot stand te brengen. Noot: de vraag tot engagement natuurbeheerplan type 4 geldt niet voor militaire domeinen en mits motivering kan afgeweken worden van beheerplan type 4 voor terreinen van de Vlaamse Overheid.

2 Omdat Lage Venen een grensoverschrijdend nationaal park is naar Vlaams model geldt dit criterium niet voor de Nederlandse natuurterreinen, bij uitbreiding de Nederlandse terreinbeherende organisaties.

3 Bij een nationale park Vlaanderen moet de oppervlakte van de natuurkernen op het moment van de erkenning minimaal 5.000 hectare zijn

2. De ambities voor de Brabantse gebieden zijn aangegeven in het natuurbeheerplan Noord-Brabant 2023. In Brabant liggen 20 Natura 2000-gebieden. De provincie is verantwoordelijk voor de beheerplannen van negen van deze gebieden, twee daarvan liggen in het NP De Lage Venen. De situatie in Nederland voor de lokale besturen is lichtelijk anders. Veel openbare boseigenaars hebben het beheer van hun openbare bossen toevertrouwd aan de Bosgroep Zuid Nederland – regio Kempen. De Bosgroep heeft in de Kempen ongeveer 92 leden. Twee derde is particulier, inclusief enkele landgoederen. Een derde van de leden bestaat uit gemeenten. Deze gemeenten hebben samen ongeveer 80% van het ledenareaal bos- en natuurterrein in eigendom. Met een aantal gemeenten sloot de bosgroep een beheerovereenkomst af. Niettemin kan een lokaal bestuur nog altijd zélf beslissen om als eigenaar in te stappen met haar bos- en natuurterreinen. Ook hier wordt het gesprek aangegaan.

3. De vraag om te komen tot een natuurbeheerplan type 4 geldt niet voor de militaire domeinen. Wel zal, gezien de recente bevestiging van Defensie van België – dat ze kan deelnemen aan het project Nationale Parken Vlaanderen5 met Divisie Cis & Infra –, in overleg gegaan worden rond de vraag onder welke specifieke voorwaarden Defensie bereid zou zijn om, na de eerste zes jaar, in te stappen in een gebiedscoalitie van het NP De Lage Venen. De militaire domeinen van Weelde en Arendonk komen hierbij mogelijk in beeld als natuurkern (evenwel met natuurbeheerplan type 2).

4 Dit principe is ingeschreven in het Bosuitbreidingsdecreet, in mei 2022 definitief goedgekeurd door de Vlaamse Regering

5 mits een wettelijke verankering van de militaire specificiteit en mits de nodige uitvoeringsmodaliteiten

4. Daarnaast kan ervan uitgegaan worden dat ook de bestaande natuurpartners uitbreidingen van de natuurkernen realiseren. De mogelijkheden hiervan zijn vandaag moeilijk in te schatten.

Tenslotte is er ook de mogelijkheid voor private grondeigenaars om mee in te stappen in het NP De Lage Venen. Vandaag zijn hierover nog geen gesprekken opgestart. De inschatting is dat zij in eerste instantie een afwachtende houding zullen innemen.

De kaart op de volgende pagina schetst het mogelijk ruimtelijk scenario voor de natuurkernen in 2030 als de openbare eigenaars en Defensie van België kiezen om mee in te stappen in het NP De Lage Venen. Potentieel bestaat het NP De Lage Venen dus uit 16.000 ha.

Figuur: streefbeeld omvang NP De Lage Venen in 2030

1.3.3 NP De Lage Venen anno 2048: mogelijk scenario

De finaliteit van een NP De Lage Venen Vlaanderen is het duurzaam beschermen van de biodiversiteit en de bijhorende natuurlijke processen van de meest waardevolle natuurgebieden in Vlaanderen. Daarnaast en voor zover de draagkracht van het gebied dit toelaat, wordt een toeristisch-recreatieve ontwikkeling beoogd. Waarbij er ook een mogelijkheid is, conform de projectoproep, om dit grensoverschrijdend op te nemen. Doel voor het NP De Lage Venen is een gebiedserkenning over een zekere grensoverschrijdende schaal en oppervlakte die aan een bepaalde kwaliteitsgarantie voldoet.

In Vlaanderen wordt volop ingezet op terreinrealisaties om de Europees beschermde habitats en soorten in een gunstige staat van instandhouding te brengen of te houden tegen 2050. Waarbij taak en verantwoordelijkheid vooral liggen bij de Vlaamse Overheid zélf en de terreinbeherende organisaties volgens het principe ‘de sterkste schouders dragen de zwaarste lasten’. Dit gebeurt zowel door het creëren en inrichten van bijkomende Europese topnatuur als door het omvormen en onder passend beheer brengen van bestaande natuur.

In Noord-Brabant is er eenzelfde beweging, al verloopt die daar via de Gebiedsgerichte Aanpak, waar provincie, gemeenten, waterschappen en terreinbeheerders samenwerken aan het versterken van de natuur en het verminderen van de stikstofuitstoot in en rondom Natura2000-gebieden.

Accurate grensoverschrijdende prognoses over aankoop van natuurterreinen, bebossing, natuurinrichting en passend beheer tegen 2048 op basis van regulier beleid zijn moeilijk te maken. NP De Lage Venen ambieert om tegen 2048 uit te groeien tot een grensoverschrijdend park van ruim 17.500 ha. Dit is mogelijk door alle bestaande beschermde natuur in de grensregio bij het park te betrekken. Omwille van de hoge, kwetsbare natuurwaarden hebben grote delen van het gebied aan weerszijden van de grens reeds lang een beschermingsstatuut. De bescherming van de Liereman als één van de oudste beschermde cultuurhistorische landschappen in België (KB 8 maart 1940)6 is daarbij exemplarisch.

Vaak zijn die beschermingsstatuten meervoudig. Vlaanderen en Nederland kennen immers meerdere statuten voor de bescherming van natuur. Aan Vlaamse zijde hebben grote delen van het gebied volgens het Gewestplan Turnhout en Herentals-Mol een groene bestemming en/of betreft het agrarische gebieden met ecologische waarde/belang. Veel van diezelfde gebieden zijn in eerste fase aangeduid als Grote Eenheid Natuur in het Vlaams Ecologisch Netwerk7. En zijn dan ook nog eens aangewezen als vogel- en/of habitatrichtlijngebied.

6 Al was het traject om tot die bescherming te komen al ingezet in 1914, aan de vooravond van WOI. De in 1910 opgerichte Koninklijke Vereniging voor Natuur- en Stedenschoon verhinderde in 1914 dat “de uiterst belangwekkende moerasstreek De Liereman te Oud-Turnhout” ontgonnen zou worden als landbouwgrond. Begin jaren ‘30 werd De Wielewaal (voorloper van Natuurpunt) gesticht door E.H. Frans Segers. Het inzicht groeide dat landschappen geen statische objecten zijn en het beheer ervan onvermijdelijk is om het typisch karakter te behouden. Het inzicht dat aankoop van natuurterreinen vaak de beste garantie op bescherming is, is pas veel later gekomen. Snepkesvijver, Tikkebroeken en De Zegge zijn met hun 70 jaar de oudste natuurreservaten in België.

7 Het Vlaams Ecologisch Netwerk (VEN) is een selectie van de waardevolste en kwetsbaarste natuurgebieden in Vlaanderen. Het Turnhouts Vennengebied (gebiedsnummer 316) is in het VEN aangeduid als Grote Eenheid Natuur (GEN).

Aan Nederlandse zijde bestaat een vergelijkbare situatie. Basisbescherming wordt daar verzekerd door opname in het Natuurnetwerk Brabant8, een netwerk van deels bestaande en deels nieuwe natuurgebieden die door ecologische verbindingszones met elkaar verbonden zijn. Delen van het Natuurnetwerk Brabant zijn aangeduid als Natura 2000-gebied. Aan Nederlandse zijde zijn er binnen het NP De Lage Venen evenwel géén vogelrichtlijngebieden aangeduid, wel een aantal aparte habitatrichtlijngebieden. Daarnaast worden een aantal gebieden nog eens gevat door de Wet Natuurbescherming.

De natuurkernen in kader van een NP De Lage Venen Vlaanderen werden verankerd in ruimtelijke bestemmingscategorieën en/of overdrukken. De natuurkernen (aan Vlaamse zijde) kunnen enkel percelen omvatten die conform art. 4 Vlaams parkendecreet9 gelegen zijn in:

1° de ruimtelijk kwetsbare gebieden, vermeld in artikel 1.1.2 10° VCRO;

2° bestemming waterweg of een gelijkwaardige bestemming aangewezen op de plannen van aanleg of de goedgekeurde ruimtelijke uitvoeringsplannen van kracht in de ruimtelijke ordening;

3° speciale beschermingszones (SBZ) zoals gedefinieerd in artikel 2, 43°, van het Natuurdecreet;

4° militair domeinen;

5° gebieden met een maritieme component, afgebakend volgens of in uitvoering van internationale overeenkomsten of verdragen betreffende het natuurbehoud of van akten betreffende het natuurbehoud, met inbegrip van Europese richtlijnen, vastgesteld op grond van internationale verdragen.

Een verankering in gelijkaardige ruimtelijke bestemmingscategorieën wordt aan Nederlandse zijde niet gezocht. De zones die we voor het Nederlandse deel in beeld brengen voor 2048, zijn terreinen onder (natuur)beheer van Staatsbosbeheer, Brabants Landschap, lokale besturen en/of andere bos- en natuurbeheerders (privaat, publiek), maar die in se aangewezen zijn als Natuurnetwerk Brabant, Natura 2000-gebied of gevat worden door de Wet Natuurbescherming. Vrijwillige instap is hierbij het basisprincipe.

Als het NP De Lage Venen erkend wordt, zullen we kijken welke andere natuurterreinen en -beheerders op vrijwillige basis willen bijdragen aan het groeitraject naar minimaal 10.000 ha binnen de planningshorizon van 24 jaar, en dit zowel aan de Vlaamse als Nederlandse zijde van de grens. Doelstellingen voor biodiversiteit, klimaat, stikstof en water(huishouding) zullen leidend blijven voor zowel Nederlands als Vlaams beleid. Met of zonder NP De Lage Venen. Mét een NP De Lage Venen is het gemakkelijker om te investeren in deze doelstellingen.

Het masterplan en operationeel plan voor het NP De Lage Venen zijn overigens géén juridisch verordenende beleidsplannen en vormen dus ook geen basis voor het vergunningenbeleid. Dit wordt verduidelijkt in artikel 8 van het Vlaams parkendecreet dat stelt: ‘De erkenning als landschapspark of nationaal park Vlaanderen in de zin van dit decreet genereert geen bijkomende verplichtingen en geen bijkomende beperkende maatregelen ten aanzien van de eigenaars en gebruikers in het park en haar omgeving’ Het kaderdecreet regelt wél de erkenningsvoorwaarden, statuten en beheerstructuur van de toekomstige Vlaamse nationale parken.

8 Het Natuurnetwerk Brabant is onderdeel van het Natuurnetwerk Nederland.

9 Voluit: Decreet over algemene landschapszorg en Vlaamse Parken

De kaart hieronder schetst het beeld waarbij alle bestaande beschermde natuur bij het park betrokken wordt en beheerd wordt in lijn met de doelstelling van het NP De Lage Venen. Het NP De Lage Venen bestaat dan potentieel uit bijna 19.750 ha.

Beeld: De Liereman © Gemeente Oud-Turnhout

Figuur: streefbeeld NP De Lage Venen in 2048

2

PIJLER 1: Uitbouw coalitie en draagvlak

STRATEGISCHE DOELSTELLING 1:

UITBOUW VAN EEN (H)ECHT LOKAAL EN RUIM PARTNERSCHAP

DAT VERBINDT EN ONDERNEEMT

Uiteenlopende ambities en lokale dynamieken hebben geleid tot hoogoplopende spanningen en wantrouwen tussen verschillende actoren die vandaag actief zijn in het gebied. De spanningen tussen natuur en landbouw hebben geleid tot een polarisatie op het terrein (strikte scheiding), bestuurlijk en in de gemeenschap. Om de ambities waar te maken zullen opnieuw bruggen geslagen moeten worden. De steun en actieve inzet van zowel lokale besturen, lokale natuurorganisaties, landbouwers, ondernemers, landeigenaars, burgers als hogere overheden is voor verschillende acties noodzakelijk. Dit kan enkel slagen als er een dialoog wordt opgezet met alle actoren. Dit zowel op het niveau van de individuele acties als op het niveau van de werking van het NP De Lage Venen in het algemeen. Binnen de eerste pijler wordt ingezet op de uitbouw van het lokaal draagvlak en ondernemend partnerschap met alle actoren in het gebied.

In de voorgaande delen is aangegeven dat we voor veel acties in overleg zullen gaan met verschillende actoren. Door de late start van de gebiedscoalitie zijn de Governance structuur en gebiedscoalitie in volle opmaak en dus nog onbepaald. We mikken op de opmaak een samenwerkingsovereenkomst met als doel het oprichten van een Benelux Groepering voor Territoriale Samenwerking (BGTS) na erkenning. In de komende weken zal voor de oprichting van een overlegstructuur een samenwerkingsovereenkomst worden opgesteld met het oog op het oprichten van een Benelux Groepering voor Territoriale Samenwerking (BGTS) na eventuele erkenning. Deze BGTS zal bestaan uit een Algemene Vergadering en een Raad van Bestuur; met een voorzitter en ondervoorzitter. Dit volgens de statuten van de Benelux. Een eerste voorzet van de opbouw van deze BGTS werd reeds opgemaakt, maar verdere uitwerking zal pas gebeuren na erkenning van het NP De Lage Venen. Deze BGTS en zijn organen, die dus zullen voortvloeien uit de samenwerkingsovereenkomst die momenteel wordt opgesteld, zal verzekeren dat alle partners van de coalitie vertegenwoordigd en gehoord worden.

In dit deel van het operationeel plan beschrijven we de manier waarop we de dialoog structureel willen organiseren. We voorzien een lichte en open overlegstructuur bestaande uit een raad van bestuur voor de strategische sturing en overlegplatformen per pijler voor de operationele uitwerking en opvolging van het operationeel plan. De overlegstructuur wordt gecoördineerd door een Parkenbureau.

2.1 Operationele doelstelling 1.1

SAMENSTELLEN EN ORGANISEREN VAN EEN BREDE MAATSCHAPPELIJKE RAAD VAN BESTUUR

De Raad van Bestuur is het overlegorgaan waar de strategische en budgettaire beslissingen omtrent de ontwikkeling van het NP De Lage Venen genomen worden. De Raad van Bestuur ziet op hoofdlijnen toe op de uitvoering van het masterplan, geeft bestuurlijke feedback en neemt strategische beslissingen over de voortgang en waar nodig bijstelling of detaillering van ambities, doelen, projecten en acties uit dit plan. Daarnaast beslist ze over de ambities, doelen, projecten en acties in toekomstige operationele plannen die voor elke nieuwe projectperiode (elke zes jaar) worden opgemaakt.

Ze bestaat uit vertegenwoordigers van de partners uit het gebied die mee instaan voor de financiering en de uitvoering van het actieprogramma van het NP De Lage Venen actief. Gelet op de (inter)nationale uitstraling, het hoge ambitieniveau en het sectoroverschrijdend karakter, zijn dat bij voorkeur de bestuurders van de betrokken gemeenten en provincies en de voorzitters/gemandateerde bestuursleden van de betrokken administratieve en maatschappelijke organisaties.Vandaag vormen de initiatiefnemende leden de basis voor de Raad van Bestuur, waaronder de terreinbeherende organisaties, Oud-Turnhout, ea. De ambitie is om deze Raad van Bestuur op korte termijn te kunnen uitbreiden met vertegenwoordigers van nog andere lokale besturen en voor het NP Lage Venen relevante sectoren zoals horeca en toerismebedrijven, in zoverre die beslissen om mee in te stappen.

Actoren die (nog) niet willen instappen in het NP De Lage Venen kunnen betrokken worden via een klankbordgroep.

2.2 Operationele doelstelling 1.2

OPZETTEN EN ORGANISEREN VAN EEN PLATFORMWERKING VOOR DE VIER PIJLERS

Het operationeel plan is uitgewerkt volgens vier duidelijke pijlers. Het inhoudelijk overleg en afstemming binnen deze pijlers wordt georganiseerd via vier overlegplatformen. De samenstelling en de werking van deze overlegplatformen is afgestemd op de doelstelling en acties van het operationeel plan. Ze bestaan uit de actoren die rechtstreeks betrokken zijn bij een thema, een deelgebied of de uitvoering van (een cluster van) acties. Het kan gaan om vertegenwoordigers van de betrokken overheden, bovenlokale organisaties, betrokken middenveld en andere betrokken actoren. Het secretariaat hiervan wordt opgenomen door het parkenbureau.

2.3 Operationele doelstelling 1.3

SAMENSTELLEN EN ORGANISEREN VAN EEN PARKBUREAU

Een parkbureau zal worden ingesteld om de visie van de coalitiepartners door te vertalen naar de dagelijkse werking. Op basis van de financiering door de Vlaamse Overheid zal dit bureau initieel bestaan uit 3 vaste medewerkers (3 VTE). De coalitie stelt een hoge ambitie vooropen zal daarom ook mikken op bijkomende financiering voor 3 extra specialistenrollen (3 extra VTE).

Het parkbureau vormt het ondersteunend permanent inhoudelijk secretariaat. Het heeft een informerende, inspirerende, ondersteunende, initiërende en coördinerende rol. Daar waar geen van de partners van de coalitie een uitvoerende rol kan opnemen, neemt het parkbureau die rol op (zie operationeel plan). Een belangrijke rol voor het parkbureau is de organisatie van de dialoog en overleg met alle partners binnen de overlegplatformen per pijler en de verbreding van het lokaal draagvlak naar landbouwers, natuurbeheerders, private grondeigenaars, besturen, bewoners, ondernemers … Ze geeft actieve ondersteuning aan partners voor het realiseren van acties die noodzakelijk zijn om de vooropstelde missie, ambities en doelstellingen van het masterplan mogelijk te maken. Daarnaast gaat ze op zoek naar bijkomende financiële middelen voor de uitvoering van acties. Tenslotte neemt het Parkbureau een belangrijke rol op in de uitwerking en uitvoering van de communicatie.

2.4 Overlegstructuur

RAAD VAN BESTUUR

> Lokale besturen

> Vertegenwoordigers van de betrokken opdrachtgevers

> Terreinbeheerders

PROJECTBUREAU

Het projectbureau is de draaischijf en staat in voor de coördinatie.

> 3 vaste medemerkers (3 VTE)

» Coördinator & ontwikkeling (o.a. zoeken van middelen, leggen van contacten met partners …)

» Gebiedsmakelaar (o.a. aanspreken private eigenaars, zorgen voor uitwisseling, uitbouwen van lokaal netwerk …)

» Communicatie & branding

> 3 specialistenrollen

» Expert valorisatie van watersysteem en landschappen

» Expert agrarische beheermodellen

» Expert toeristische productontwikkeling

PIJLER 1: COALITIE EN DRAAGVLAK

> Lokale actoren

> Ondernemers

> Lokale besturen

> Landbouwers

> Burgers

> Landeigenaars

> …

>

PIJLER 2: IDENTITEIT

> Toeristische overheden uit Vlaanderen en Nederland

> Natuurpartners

> Lokale besturen

PIJLER 3: REALISATIE

> Agentschap Natuur en Bos

> Natuurpunt

> Staatsbosbeheer

> Stichting Brabants

Landschap

>

Voorstel is om per pijler te werken met een groep van actoren

PIJLER 4: LABO

> Traject Intendant

> Ervaringsdeskundigen

> Natuuren bosbeheerders

> Landbouwers

> Ondernemers

> Toeristische partners

>

2.5 Operationele doelstelling 1.4 OPZETTEN OVERLEG EN ORGANISEREN AFSTEMMING

TUSSEN RUIMTELIJKE PROCESSEN E.A. IN HET GEBIED

Vandaag lopen in het gebied verschillende ruimtelijke processen en acties van andere organisaties die het NP De Lage Venen versterken doordat ze gebieden herbestemmen voor natuur, de kwaliteit van de leefgebieden van soorten verbeteren, een bijdrage leveren aan N2000, verbindingen realiseren tussen de kerngebieden, maar evenzeer ‘natuur dichtbij’ beogen. Het is belangrijk dat zij de doelen van het NP De Lage Venen meenemen. Bovendien geven ze soms randvoorwaarden of kansen voor het NP De Lage Venen. Vandaag zijn niet al deze processen op elkaar afgestemd. Daarbij is het soms ook zo dat goede ideeën niet altijd aanslaan, zoals bijvoorbeeld bosuitbreiding. De rol van het NP De Lage Venen is om een platform te bieden voor afstemming en overleg. De uitvoering en opvolging van deze processen gebeurt door de verschillende stakeholders in het gebied.

Concrete acties voor het realiseren van deze doelstelling zijn:

1. Het instellen van een overlegstructuur. Het NP De Lage Venen organiseert zich hierbij zowel op proces- als projectniveau. Het doel van de overlegstructuur is meervoudig

» lastige processen en projecten bespreekbaar maken

» het opzetten van partnerschappen

» werken rond een samenhangende benadering. Samen met belangrijke stakeholders tekent het NP De Lage Venen een toekomstvisie uit voor het natuur- en landgebruik binnen een groter gebied.

2. Het NP De Lage Venen wil een ‘voertuig’ zijn voor draagvlak voor de brede ecologische doelen en dit via een gerichte interne en externe communicatie. En vertaalt dit lokaal naar project- en inrichtingsplannen in uitvoering van beslist beleid.

Beeld: Turnhouts Vennengebied © Diana Vriends voor Stripe Away (Outdoorblogger, reisagent & fotograaf)

3

PIJLER 2: Opbouw en versterking identiteit

STRATEGISCHE DOELSTELLING 2:

REALISEREN VAN EEN STERK EN BETROUWBAAR MERK MET EEN INTERNATIONALE UITSTRALING DAT LOKAAL (UIT)GEDRAGEN WORDT

Eén van de ambities is om uit te groeien tot een grensoverschrijdend gebied met een duidelijke identiteit. Zowel aan Vlaamse als aan Nederlandse kant zijn er verschillende sterke partners die elk van vanuit hun eigen gebied en achtergrond communiceren en werken. Er wordt op die manier onvoldoende gebruik gemaakt van de unieke gebiedsspecifieke kwaliteiten van het gebied op lokaal, regionaal en internationaal niveau. ‘De Lage Venen’, de USP uit het masterplan, is een specifieke identiteit voor deze regio die versterkt en verder uitgewerkt moet worden. De tweede pijler zet in op het uitwerken en doen leven van een duidelijke identiteit van het NP De Lage Venen, aanvullend op de bestaande branding die reeds bestaat in Vlaanderen en Nederland.

Om de hoge ambities naar bekendheid van het NP De Lage Venen waar te maken, zal er een samenwerking komen met de natuurpartners, lokale besturen en de verschillende toeristische overheden uit Vlaanderen en Nederland. Deze partners positioneren vandaag al (delen van) het gebied. Hierbij vertrekken we van drie duidelijke doelgroepen met gekoppelde doelstellingen:

> Bezoekers op het terrein duidelijk maken dat ze in het NP De Lage Venen zijn

> Uitbouwen van een lokaal netwerk van ambassadeurs die mee willen bouwen aan het NP De Lage Venen

> Samen met toeristische partners toeristen aantrekken voor een kwaliteitsvolle beleving

3.1 Operationele doelstelling 2.1

ONTWIKKELING VAN EEN HUISSTIJL VOOR BRANDING EN VAN EEN COMMUNICATIEPLAN

In het masterplan gingen we op zoek naar de eigenheid van het gebied dat we nu kennen als Taxandria, naar de elementen die het uniek maken. Door Taxandria als De Lage Venen in de markt te zetten, roepen we een krachtig beeld op. De naam is tegelijk ook een ambitieus statement. We zetten het NP De Lage Venen op de kaart als een uitgestrekte, waardevolle en intrigerende streek met een heel eigen karakter. Een belangrijke kanttekening daarbij is dat we in de communicatie geen expliciete vergelijken maken met De Hoge Venen. Voor zij die de Hoge Venen kennen, roepen we de juiste associaties op. Maar het geeft niet als bezoekers De Hoge Venen niet kennen, we stellen ze nu De Lage Venen voor als een op zichzelf staand gebied met veel uiteenlopende kwaliteiten.

Om te beginnen ontwikkelen we een herkenbare huisstijl voor branding: die zet de identiteit van het gebied in de verf en kan worden ingezet in de brede waaier van communicatiemiddelen. Deze grafische, visuele stijl zal doorgetrokken worden in online en offline communicatie, maar ook op de signalisatie aanwezig in het gebied. Ze is overkoepelend voor alle doelgroepen en zal het uithangbord worden voor ‘De Lage Venen’.

Een communicatieplan voor het in de markt zetten van het NP De Lage Venen is de tweede stap: die brengt de identiteit in woord en in beeld. Het vertelt je waar het NP De Lage Venen voor staat en hoe die missie de wereld wordt ingestuurd. Het is een handboek voor hoe het NP De Lage Venen communiceert en campagne voert. We vertrekken hierbij vanuit drie doelstellingen:

1. We bepalen de kanalen. Om een boodschap over te brengen, zijn er heel wat online én offlinekanalen. Het is belangrijk om te communiceren waar je doelgroepen aanwezig zijn. We bekijken hoe deze kanalen worden ingezet per doelgroep. We koppelen hier ook een tijdlijn aan die verschillend kan zijn voor de doelgroepen. Het is bijvoorbeeld van belang dat in de eerste plaats de bewoners van het gebied op de hoogte zijn; vervolgens dat er bezoekers en toeristen komen; dat ondernemers zich aansluiten als ambassadeurs…

2. We onderzoeken de beeldtaal. Welke foto’s en graphics verbeelden de identiteit en de troeven van het NP De Lage Venen?

3. We omschrijven de ‘tone of voice’. Hoe gaan we het verwoorden? Het NP De Lage Venen heeft een warme, toegankelijke en verwelkomende ‘tone of voice’ die tegelijk ook deskundig, correct, zelfzeker en informerend is. Tegelijk moet de ‘tone of voice’ ook inspirerend zijn. Doel van de teksten is om correct te informeren, maar het mag ook niet saai zijn. We willen mensen inspireren en verwondering wekken.

Concrete acties voor het realiseren van deze doelstelling zijn:

1. Ontwikkeling van een grafische huisstijl voor branding (NP De Lage Venen)

2. Ontwikkeling van een communicatieplan met online- en offlinekanalen, tijdlijn, beeldtaal en ‘tone of voice’ (NP De Lage Venen)

3. USP ‘De Lage Venen’ nog breder aftoetsen met de Nederlandse partners (NP De Lage Venen)

3.2 Operationele doelstelling 2.2

ONTWIKKELEN VAN EEN PRODUCTFAMILIE OM DE UITSTRALING OP HET TERREIN TE VERGROTEN

Vandaag wordt op het terrein door de verschillende partners vanuit hun eigen identiteit en werking gecommuniceerd via meubilair, infoborden, signalisatie … In de toekomst moet het duidelijk zijn voor bezoekers dat men zich in het NP De Lage Venen bevindt. Het is belangrijk om daarvoor een bij elkaar horende reeks van signalisatie en buitenmeubilair te ontwikkelen die bezoekers onthaalt, wegwijs maakt, markeert en informeert. Het ontwerp ervan legt materialen, afmetingen, kleuren, vormen, details en verhoudingen vast in een ruimtelijke huisstijl: een productfamilie. Een productfamilie is een geheel van onthaalbakens, wegwijzers, routepaaltjes, infoborden en banken voor één gebied. Verder hebben alle geprinte panelen op deze dragers éénzelfde grafische stijl

In een volgende fase zal, bij de realisatie van de toegangen van het onthaalplan op het terrein, stap per stap de zichtbaarheid van het NP De Lage Venen op het terrein vergroten. De unieke vormgeving van de signalisatie en het buitenmeubilair kan de verschillende zones en toegangen samenbrengen als een herkenbaar geheel met één hoofdverhaal en vervolgens specifieke deelverhalen.

Concrete acties voor het realiseren van deze doelstelling zijn:

1. Ontwerp van een productfamilie voor de eenvormigheid van de toegangen en rustpunten: een ruimtelijke huisstijl in vorm, kleur, materiaal, stijl voor de realisatie van bakens, infoborden, wegwijzers, zitbanken, picknickbanken… (NP De Lage Venen)

2. Ontwikkeling van herkenbare grafische signalisatie en informatie voor op het terrein (NP De Lage Venen)

3.3 Operationele doelstelling 2.3

COHERENTIE MET DE BESTAANDE TOERISTISCHE INITIATIEVEN

Zowel in Nederland als in Vlaanderen ligt het NP De Lage Venen in een regio waarvoor al verschillende toeristische visies en acties zijn ontwikkeld door Vlaamse en Nederlandse partners. Het nieuwe product en eigen merknaam van het NP De Lage Venen moet binnen de bestaande visie worden gepositioneerd. Toerisme Vlaanderen neemt hierin het voortouw vanuit haar coördinerende rol in de branding van de verschillende Nationale Parken.

De verschillende partners worden bij de ontwikkeling van de productfamilie betrokken met het oog op het realiseren van een overkoepelende stijl. Bijvoorbeeld het bestaande natuurpoortenconcept van Nederland wordt afgestemd op de Vlaamse inzichten en omgekeerd. Er wordt met de partners bekeken wat haalbaar is om bestaande infrastructuur te behouden.

Concrete acties voor het realiseren van deze doelstelling zijn:

1. Het samenbrengen van de verschillende toeristische partners uit Vlaanderen en Nederland (Toerisme Vlaanderen)

2. Het in beeld brengen van de verschillende bestaande toeristische huisstijlen en productfamilies om een overzicht te hebben van wat er al op het terrein is en hiermee in overleg gaan met de ontwerpers (NP De Lage Venen)

3.4 Operationele doelstelling 2.4 UITBOUW VAN EEN NETWERK VAN AMBASSADEURS, VAN EEN REGIO MET GASTHEREN EN -VROUWEN

We kunnen de ambities voor het NP De Lage Venen enkel waarmaken met de inzet en samenwerking van bewoners, (natuur)verenigingen, organisaties, privé-uitbaters en ondernemers. De ambitie is dat zij allemaal ambassadeurs van het NP De Lage Venen worden. We willen als nationaal park actief inzetten op de uitbouw van een ambassadeurswerking door de organisatie van ontmoetingsmomenten en kennisdeling. We zullen een aantal producten ontwikkelen om de ambassadeurs te ondersteunen. Om het streekverhaal, het DNA en de visuele identiteit van het gebied te bewaken, stellen we bijvoorbeeld een checklist op waaraan initiatiefnemers hun toekomstige ideeën kunnen aftoetsen. Zo zorgen we samen met hen dat De Lage Venen een sterk merk is dat gedragen wordt door de bewoners van het gebied.

Als we dit kunnen realiseren, dan zullen de bewoners trots en open zijn naar de bezoekers toe. Zo kunnen we ontmoetingen tussen lokale mensen en bezoekers aanmoedigen en faciliteren, binnen de lokale draagkracht uiteraard. Bewoners worden in zekere zin gastheren en -vrouwen. Tijdens een wandeling, op het terras van een lokale ondernemer, aan het onthaal van een natuurdomein, op het erf van een landbouwbedrijf: een leuke babbel, iemand de weg wijzen, een insider-tip geven… . Een ontmoeting kan bij een bezoeker een blijvende indruk achterlaten, een positief gevoel creëren. Zo maken we van het NP De Lage Venen een florerende bestemming waar gebruikers en bewoners wel bij varen.

Concrete acties voor het realiseren van deze doelstelling zijn:

1. Ontwikkeling van een aantal tools en basisproducten ter ondersteuning van de ambassadeurs; waaronder bijvoorbeeld een kwaliteitskader met checklist waarmee kan bekeken worden of een bepaald initiatief binnen het DNA van De Lage Venen past (NP De Lage Venen)

2. Organiseren van regelmatige vormings- en kennisdelingsmoment voor ambassadeurs in het gebied (NP De Lage Venen)

3. Opzet van een loketwerking voor ambassadeurs in het gebied waar men terecht kan voor aanmelding, vragen en ondersteuning van eigen ideeën (NP De Lage Venen)

4. De lokale draagkracht van de toeristische initiatieven bewaken (NP De Lage Venen)

NP De Lage Venen wil zo veel mogelijk mensen van de natuur laten genieten. We doen dat door ons prachtig aanbod verder te ontwikkelen en ruim bekend te maken. We vertellen wervende verhalen over het belang, de vele voordelen en mogelijkheden van onze natuur.

Digitale communicatie is daarbij een constant aandachtspunt, we werken aan een uitnodigende website en zijn bijzonder actief op sociale media. Daarnaast ontwikkelen we hedendaagse campagnes die op een laagdrempelige manier mensen aansporen om van de natuur te genieten. We zorgen dat recreanten goed geïnformeerd zijn en geënthousiasmeerd worden.

Beeld: heidewandeling © Marc Driesen voor Natuurpunt

STRATEGISCHE

DOELSTELLING 3:

ONTWIKKELING VAN DUURZAAM TOEGANKELIJKE EN KLIMAATROBUUSTE GRENSOVERSCHRIJDENDE KERNGEBIEDEN

De realisatie van de visie voor De Lage Venen is een lange termijn ambitie die stapsgewijs ingevuld wordt. Binnen deze derde pijler wordt overgegaan tot het doen en realiseren van het NP De Lage Venen, en dat vanuit verschillende invalshoeken: natuur, erfgoed, duurzame toegankelijkheid en kwalitatieve toegangen en recreatie.

Wat betreft natuur wordt ingezet op het verbeteren en klimaatrobuust maken, verbinden en uitbreiden van de natuurkernen. Het NP De Lage Venen biedt hiervoor een platform voor overleg en afstemming tussen natuurbeheerders enerzijds en de andere stakeholders anderzijds.

4.1 Operationele doelstelling 3.1

VERBETEREN VAN DE BESTAANDE NATUURWAARDEN

Binnen De Lage Venen hebben ANB, Natuurpunt, Brabants Landschap en Staatbosbeheer verschillende terreinen in beheer. Deze vormen de bestaande natuurkernen van het NP De Lage Venen. Het is vanzelfsprekend de bedoeling dat het beheer wordt verder gezet én nog verbeterd wordt. De Lage Venen zorgt voor de afstemming en kennisuitwisseling over de doelstellingen, de aanpak en de resultaten van het beheer. Daarnaast neemt het de rol op om met de diverse stakeholders in gesprek te gaan om een bijdrage te leveren aan het behalen van de natuurdoelen. Het organiseert de dialoog met andere Vlaamse en Nederlandse overheden. Daarnaast start het gesprekken met private eigenaars en gebruikers op om te verkennen of zij maatregelen willen nemen. Het ondersteunt hen bij interesse van hun kant bij het zoeken van financiering, de uitvoering van acties en het maken van beheerafspraken.

Concrete acties voor het realiseren van deze doelstelling zijn:

1. Afstemming en kennisuitwisseling rond herstel en beheer van vennen en venen organiseren (NP De Lage Venen)

2. Afspraken maken met andere overheden voor aangepast beheer waterlopen en bos- en natuurterreinen waarvoor nog geen beheerplan is (NP De Lage Venen)

3. Technisch en financieel ondersteunen van lokale stakeholders/eigenaars i.f.v. natuurherstel en -ontwikkeling. Daarbij wordt maximaal aangestuurd op Europese cofinancieringsmogelijkheden via LIFE en Interreg en/of subsidies vanuit Vlaanderen, de provincie Noord-Brabant of de Rijksoverheid (NP De Lage Venen)

4. Uitvoeren van bestaande en nieuwe beheerplannen voor natuurkernen (Agentschap Natuur en Bos, Natuurpunt Beheer, Staatsbosbeheer en Brabants Landschap)

5. Opvolgen van en sensibiliseren rond acties voor soorten en hun leefgebieden in uitvoering van de soortenbeschermingsprogramma’s zoals bijvoorbeeld het behoud en versterken van de openheid van overwinterings- en weidevogelgebieden in het NP De Lage Venen (NP De Lage Venen)

6. Creatie van de ruimtelijke condities voor het herstellen van natuurlijke processen in het Landschap. Met de natuurbeheerders wordt gezocht naar mogelijkheden om bosbouwbossen te transformeren en verder te laten verwilderen, en begrazers zoals edelhert en wissent te herintroduceren.

4.2 Operationele doelstelling 3.2

VERSTERKEN EN KLIMAATROBUUST MAKEN VAN DE NATUUR IN DE NATUURKERNEN DOOR HERSTEL EN VERSTERKING VAN HET NATUURLIJK WATERSYSTEEM

De aanwezige en geambieerde natuurwaarden zijn sterk afhankelijk en gekoppeld aan het unieke karakter en grote diversiteit in het watersysteem. Het unieke watersysteem bepaalt de diversiteit van natuurwaarden. De verschillende historische ontginningen hebben een grote impact gehad op het watersysteem. Door de klimaatverandering dreigt verdroging die een effect heeft op de natuurwaarden binnen het kerngebied, de Vlaamse drinkwaterproductie en de regionale landbouwproductiviteit. Het herstel en het klimaatrobuust maken van het watersysteem vormt een belangrijke sleutel voor het realiseren van de ambities van het NP De Lage Venen. Dit biedt tevens kansen voor drinkwaterproductie en landbouw. Dit is een lange termijn ambitie waarbij op korte termijn de nodige stappen moeten worden gezet in overleg met de verschillende stakeholders. Het Nationiaal Park zorgt voor een verdere kennisopbouw en inzicht in het watersysteem. Daarnaast start zij het overleg op met verschillende actuele grondgebruikers in en rondom de kernen om de mogelijkheden te onderzoeken, experimenten op te zetten en afspraken te maken voor het herstel van het watersysteem.

Concrete acties voor het realiseren van deze doelstelling zijn:

1. Opzetten van een grensoverschrijdend partnernetwerk waarbij de visie en doelen inzake integraal waterbeleid gebiedsdekkend wordt verfijnd en gebiedsgerichte realisatie wordt ondersteund via het inzetten op een verhoogde betrokkenheid en engagement (NP De Lage Venen). De watersysteemanalyse voor het gebied wordt hierbij inzichtelijk en ruimtelijk verfijnd. Op basis hiervan worden acties opgenomen door de diverse terreinpartners.

2. Het NP De Lage Venen zet in op belanghebbendenmanagement en gepaste communicatiekanalen en -middelen om gedragsverandering te verwezenlijken rond duurzaam watergebruik. In de schoot van het NP De Lage Venen worden hiertoe ‘Waterrangers’ gevormd

3. Het NP De Lage Venen zet in op het ondersteunen van vrijwilligers ea met het oog op verzamelen van grondwaterstanden in de natuurgebieden en het doen doorstromen van de gegevens, en het uitrollen van participatietrajecten voor bijvoorbeeld waterschaarste en droogte (NP De Lage Venen)

4. Het NP De Lage Venen zet in op het realiseren van burgerwetenschapsprojecten rond herstel en versterking van het natuurlijk watersysteem (NP De Lage Venen)

5. Het NP De Lage Venen wil de motor zijn achter nieuwe projecten om een leefbare en duurzame landbouw te laten samengaan met klimaatrobuuste landschappen en waterlopen (NP De Lage Venen)

6. Vanuit de eigen gebiedsagenda zet het NP De Lage Venen in op het ondersteunen van beleidsrelevant wetenschappelijk onderzoek waarbij grensoverschrijdende afstemming en kennisdeling voorop staan (NP De Lage Venen)

4.3 Operationele doelstelling 3.3

VERSTERKEN VAN DE INTERNE CONNECTIVITEIT BINNEN DE NATUURKERNEN

De aanwezige natuurkernen zijn van belang voor een groot aantal ‘versnipperingsgevoelige’ diersoorten zoals bijvoorbeeld gladde slang. Waarbij er zelfs binnen de natuurkernen barrières zijn voor deze soorten. Hun leefgebieden zijn in steeds kleinere, geïsoleerde stukken opgedeeld. De interne samenhang van de leefgebieden van deze soorten is vandaag niet gewaarborgd. Zowel in Vlaanderen als in de provincie Noord-brabant is er een ontsnipperingsbeleid, dat zorgt dat natuurgebieden (weer) met elkaar worden verbonden. In de eerste plaats moeten de opgestarte inspanningen en afspraken verdergezet worden. Daarnaast moeten een aantal extra acties genomen worden om ook de grensoverschrijdende samenhang te garanderen. In Vlaanderen zijn gemeentewegen voor ontsnippering zo goed als buiten beeld. Het NP De Lage Venen neemt het voortouw om hiervoor de verschillende partners grensoverschrijdend samen te brengen. Het volgt daarnaast de geplande inspanningen op.

Concrete acties voor het realiseren van deze doelstelling zijn:

1. Opzetten van een grensoverschrijdend partnernetwerk waarbij de visie en doelen inzake ontsnippering gebiedsdekkend worden verfijnd en gebiedsgerichte realisatie wordt ondersteund via het inzetten op een verhoogde betrokkenheid en engagement (NP De Lage Venen)

2. In dit overleg worden de gebiedsgerichte noden grensoverschrijdend op elkaar afgestemd. Niet zozeer de technische afstemming van projecten, maar wél over hoe, waar en welke leefgebieden kunnen worden verbonden. Lage venen bundelt en deelt de opgedane kennis en praktijkervaringen (NP De Lage Venen)

3. Organisatie van burgerwetenschapsprojecten voor het verzamelen van bijkomende aanrijdingsgegevens voor het inventariseren van de knelpunten (NP De Lage Venen)

4. Naar analogie met de routedokters inventariseert Lage Venen eventuele schade in functie van herstel en onderhoud door de (weg)beheerders (NP De Lage Venen)

5. Vormen van vrijwilligers om te zien welke dieren gebruik maken van de bestaande, verschillende soorten faunavoorzieningen (NP De Lage Venen)

6. Op basis van de verzamelde info initiëren van verdere ontsnipperingstudies in overleg met de terreinpartners en betrokken overheden; bij uitbreiding monitoringsstudies om te evalueren of dieren gebruik maken van bestaande voorzieningen (NP De Lage Venen)

7. Verkennen van innovatieve financieringsmethoden om bijkomende middelen voor het (gemeentelijk) ontsnipperingsbeleid te genereren. (NP De Lage Venen)

8. Stimuleren en faciliteren initiatieven die bijdragen aan de groenblauwe dooradering van de (open en bebouwde) ruimte. (NP De Lage Venen)

4.4 Operationele doelstelling 3.4

VERGROTEN VAN DE NATUURKERNEN

Zowel aan Vlaamse als Nederlandse zijde zijn er verschillende lopende beleidsinitiatieven die inzetten op het vergroten en kwalitatief versterken van de natuurkernen. Hiervoor zijn verschillende organisaties aan zet. Zij vormen geen onderwerp van de activiteiten van het NP De Lage Venen. De rol van het NP De Lage Venen in het vergroten van de natuurkernen is enkel gericht op het stimuleren en ondersteunen van het vrijwillig engagement van publieke en private stakeholders in het gebied om een bijdrage te leveren aan de uitbouw van de kernen.

Concrete acties voor het realiseren van deze doelstelling zijn:

1. Gesprekken opstarten met publieke en private grondeigenaars om toe te treden tot het NP De Lage Venen (NP De Lage Venen)

2. Ondersteuning organiseren voor partners bij het opmaken van beheerplannen om te kunnen toetreden tot het NP De Lage Venen (NP De Lage Venen)

3. Afstemmen van beheerplannen met de algemene visie voor het gebied (NP De Lage Venen)

4. Aankoop en verwerving van gronden aansluitend op natuurkernen en deze onder gepast beheer brengen (Agentschap Natuur en Bos, Natuurpunt Beheer, Staatsbosbeheer en Brabants landschap)

5. Uitvoeren van afspraken in het kader van regulier beleid (Vlaamse en Rijksoverheid, Provincie Antwerpen, Provincie Noord-Brabant …)

6. Ontwikkelen en inzetten van innovatieve financieringsmethoden om bijkomende middelen voor het natuurbeleid te genereren, (NP De Lage Venen)

7. Ondersteunen van projecten die, door natuurontwikkeling of door de aanleg van natuurelementen, tegemoet komen aan een duidelijke maatschappelijke nood én ook bijdragen aan een robuuste en veerkrachtige natuur zodat ook onze biodiversiteit ondersteund wordt. Dat kan ook gaan om ‘natuur dichtbij’ rond de kernen door het natuurinclusief maken van tuinen, wijken en bedrijventerreinen. (NP De Lage Venen)

Beeld: Man met kettingzaag © Diego Michiels voor ANB

4.5 Operationele doelstelling 3.5

VERSTERKEN VAN DE BELEVING VAN HET HISTORISCH LANDSCHAP EN HET ERFGOED GELINKT AAN DE ONTGINNINGSGOLVEN

Een belangrijk erfgoedwaarde vormt het landschapshistorisch ontginningslandschap en de verschillende gebruiken en erfgoed hieraan verbonden. De ambitie van het NP De Lage Venen is om deze kenmerken te beschermen en duurzaam beheer te waarborgen. Het werkt hierbij aanvullend aan bestaande initiatieven en beleidsinspanningen die reeds bestaan.

Concrete acties voor het realiseren van deze doelstelling zijn:

1. Organiseren opmaak inventaris van historische landschapen(elementen) en erfgoed gelinkt aan de ontginningsgeschiedenis. (NP De Lage Venen)

2. Opzetten van de dialoog en kennisuitwisseling voor het stimuleren van beheer van typische landschapshistorische elementen gelinkt aan de ontginningsgeschiedenis (NP De Lage Venen)

3. Proefprojecten met partners opzetten voor het herbestemmen van historische ontginningen en erfgoed (vb. agrarische gebouwen, blekerijen …) (NP De Lage Venen)

4. Inzetten op verhoogde betrokkenheid en engagement om grafheuvels (Postel, Turnhout, Ravels, Goirle) te behouden en herstellen …(NP De Lage Venen)

5. Overleg opzetten met toeristische partners voor de ontwikkeling van een erfgoedroute langs de grafheuvels in het gebied (NP De Lage Venen)

6. Uitbouw partnerschap met educatieve centra voor het ontwikkelen van educatieve pakketten rond het typische ontginningslandschap en erfgoed (NP De Lage Venen)

4.6 Operationele doelstelling 3.6

REALISEREN VAN DUURZAME TOEGANKELIJKHEID

In het gebied bestaan vandaag al verschillende wandel- en fietsroutes. Ook het knooppuntennetwerk voor fietsers, wandelaars en ruiters is aanwezig. Deze kennen allemaal hun eigen bewegwijzering. Ook zijn er een aantal missing links, zeker als we grensoverschrijdend kijken tussen Nederland en België. Tegelijkertijd is de vaststelling dat een aantal toegangen niet veilig toegankelijk bereikbaar zijn. De ambitie is om bezoekers maximaal aan te trekken via duurzame mobiliteitsoplossingen. Belangrijk zijn dan de goede verbindingen met de fiets of te voet vanuit de mobiliteitsknooppunten. De ambitie van het NP De Lage Venen is om deze visie verder te concretiseren in samenwerking met de verantwoordelijke partners zoals lokale besturen, de provincies, het Agentschap voor Wegen en Verkeer en de Scheepvaart, de Nederlandse partners.

Concrete acties voor het realiseren van deze doelstelling zijn:

1. Inventariseren missing links en hiervoor partners bij elkaar brengen (NP De Lage Venen)

2. Uitwerken strategie om bezoekers maximaal via duurzame mobiliteitsvormen tot in het gebied te krijgen (NP De Lage Venen)

3. Onderzoek naar mogelijkheden en realisatie van een fiets- en wandelverbinding over het Kanaal (NP De Lage Venen)

4. Stapsgewijze implementatie van de strategie m.b.t. de verschillende modi:

» Trein, afstemmen met NMBS

» (H)OV, afstemmen met verschillende beheerders

» Fiets & deelfiets

» Veerboot op het kanaal

» Ontwikkeling van micro-hoppinpunten i.f.v. het NP De Lage Venen

5. Stapsgewijze implementatie van wegwerken van missing links

» Wandelaars

» Fietsers

»

6. Realiseren van een gebiedsgericht bebordingssysteem (NP De Lage Venen)

Beeld: gedichten langs de route Turnhouts Vennengebied - © Natalie Sterckx voor Natuurpunt

4.7 Operationele doelstelling 3.7 REALISEREN VAN KWALITATIEVE TOEGANGEN ÉN BELEVINGSVOLLE RECREATIE

Vandaag bestaat er zowel aan Vlaamse als Nederlandse zijde al een uitgebreide onthaalinfrastructuur die wordt beheerd door de verschillende partners. Deze is niet overal even kwalitatief ingevuld. Er bestaat ook geen overkoepelende visie of geleiding van de bezoekers. De onthaalpunten zijn vandaag eerder concurrenten dan partners. De ambitie van het NP De Lage Venen is om te komen tot een kwalitatieve, herkenbare onthaalinfrastructuur met een duidelijk en doelgroepengericht aanbod.

Hierbij wordt vertrokken vanuit de sterktes van de bestaande onthaalinfrastructuur. Een onthaalplan brengt de gewenste toegangen voor de verschillende beleefzones in kaart: bestaande én te realiseren toegangen. Elke toegang wordt onderzocht op basis van zijn eigenheid i.f.v. het DNA en op basis van zijn relatie t.o.v. de landschappelijke zones van het nationaal park: het Moerengebied, de Markbronnen of de Landgoederenzone. Elke toegang wordt ontworpen op vlak van omgevingsaanleg en voorzien van faciliteiten: een onthaalbaken, een (fiets)parking, een infobord en een verblijfplaats met zitbank(en) volgens de productfamilie (zie operationele doelstelling 2.2).

We streven ook naar een recreatief aanbod dat past bij de eigenheid van De Lage Venen en dat aansluit bij de doelgroepen voor een specifieke zone. De ideeontwikkeling van deze recreatie vertrekt van het streekverhaal. Met toeristische partners zoeken we naar toeristische producten die geënt zijn op het DNA en rekening houden met de draagkracht van het gebied.

Concrete acties voor het realiseren van deze doelstelling zijn:

1. Opmaak overkoepelend onthaalplan voor de realisatie van de toegangen van de beleefzones (NP De Lage Venen)

2. Onderzoek naar de gelaagdheid van de toegangen i.f.v. de differentiatie voor specifieke doelgroepen: grote, toegankelijke toegangen met educatieve functie, kleine buurttoegangen, specifieke natuurbelevingstoegangen om dieper in het gebied door te dringen… (NP De Lage Venen)

3. Het NP De Lage Venen ijvert voor toegankelijke natuur voor iedereen; ook voor mensen met een beperking (onder het motto natuur ZONDER drempels) (NP De Lage Venen)

4. Onderzoek naar het kwaliteitskader van de bestaande toegangen in België en in Nederland als basis voor de ontwikkeling van herkenbare toegangen (NP De Lage Venen)

5. Ontwikkeling van nieuwe toegangen indien de noodzaak uit de onderzoeken blijkt (NP De Lage Venen )

6. Afstemming organiseren tussen (bestaande) onthaallocaties i.f.v. coherentie (NP De Lage Venen)

7. Gesprekken met de Kolonies en Landgoed De Utrecht om de mogelijkheden als toegang tot het nationaal park te onderzoeken (NP De Lage Venen)

8. Inrichten van de uiteenlopende toegangen en rustpunten volgens de identiteit: buitenaanleg en installatie van de productfamilie op terrein (partners)

9. Organisatie en afstemming onderhoud en beheer van alle ontwikkelde producten en infrastructuur (NP De Lage Venen)

10. Ontwikkeling van een bezoekerscentrum voor De Lage Venen (NP De Lage Venen): bekijken of Bezoekerscentrum De Liereman hier een rol kan in spelen of een andere locatie aanduiden?

11. Benchmark organiseren over de aanpak van geoparken in het buitenland: inspiratie zoeken in best practices (NP De Lage Venen)

12. Werkbank organiseren met toeristische partners om na te denken over belevingsvolle recreatie passend bij De Lage Venen (NP De Lage Venen)

Beeld: uitkijktoren Kleine Klotteraard Turnhouts Vennengebied - © Natalie Sterckx voor Natuurpunt

4.8 Operationele doelstelling 3.8

OPSTART EN REALISATIE VAN STRATEGISCHE

PROJECTEN I.F.V. HET NP DE LAGE VENEN

Verschillende interessante landschappelijke zones en natuurgebieden zijn nu reeds aanwezig in het gebied. In deze doelstelling stellen we de vraag welke strategische projecten in gang gezet kunnen worden, zodat deze een kanteling in het gebied teweeg kunnen brengen in de richting van het NP De Lage Venen. Welke projecten kunnen structureel zijn en een hefboomfunctie hebben voor het tot stand komen van het NP De Lage Venen. Dit kunnen projecten van diverse aard zijn, en zowel kleinschalig als kleinschalig. Deze vraag staat op zich los van welke actor welke bevoegdheid heeft.

Concrete strategische projecten kunnen zijn:

1. De verbetering van de stationsomgeving van Turnhout als toegang tot het nationaal park. Zoals beschreven bij de visie van duurzame mobiliteit bij het masterplan vormt het station van Turnhout een toegang tot het NP De Lage Venen voor bezoekers die via de trein komen. De bezoeker zou hier alvast een kaart van het NP De Lage Venen kunnen vinden, en kunnen overstappen op fiets en het openbaar vervoer of zich te voet naar het kanaal begeven voor de boot. Het sanitair in het station dient verbeterd te worden. Mogelijk kan een gedeelte van de publieke ruimte onthard worden, en kan nieuwe vegetatie aangeplant worden als een soort preview van het NP De Lage Venen. De stationsbrasserie kan uitgebreid worden, met recepten die geïnspireerd zijn door de eigenheid van de streek.

3. De uitrol van het duurzame mobiliteitssysteem. In het deel masterplan werd de visie op duurzame mobiliteit uiteengezet. Dit kan stapsgewijs worden uitgerold, waardoor het NP De Lage Venen op een totaal andere wijze toegankelijk wordt. Een eerste stap vormt het opzetten van een deelfietsensysteem.

4. Plaatsing van infopanelen, aangepaste bewegwijzering voor wandelaars, fietsers, ruiters … Naast de uitrol van het duurzame mobiliteitssysteem, is de toegankelijkheid van de gebieden zelf belangrijk.

5. De ontwikkeling van de moeren tussen de Reuselse Moeren en Postel. Dit vormt een cruciale landschappelijke en ecologische verbinding tussen Hoge Vijvers en de Postelse Bossen. De ontwikkeling als natuurgebied van dit fragment heeft een hefboomeffect voor de aanliggende natuurgebieden.

2. De ontharding en herinrichting van de parking van de abdij van Postel. De parking en de omgeving van de abdij vormen een grote toegang tot de bossen van Postel. Als we echter vanuit het perspectief van landschap en natuur naar deze parking kijken, dan zien we een groot potentieel voor een onthardingsproject. De verharding kan opgebroken worden, en vervangen worden door waterdoorlatend materiaal. Verder is er potentieel om het horeca-aanbod qua beeldkwaliteit te verbeteren en kwalitatief aan te vullen.

6. De landschappelijke en ecologische integratie van de klei-ontginningsputten in het NP De Lage Venen als verbinding tussen het Turnhouts Vennengebied en De Liereman.

7. Een oproep tot participatie van de buurtbewoners om hun tuinen ecologisch aan te leggen, cfr. Heuvelrugtuinen in Utrecht10 In het gebied van het Nationaal Park bevinden zich verschillende woonzones, hieronder een willekeurige illustratie. We hebben gezien bij het Nationaal Park Utrecht dat er een initiatief is dat burgers wilt inspireren hoe ze hun tuin op vrijwillige basis meer ecologisch kunnen inrichten. Als ze dit doen, kunnen ze een label krijgen. Dit initiatief kan eventueel doorgezet worden richting bedrijven(terreinen).

10 https://www.np-utrechtseheuvelrug.nl/stichting-npuh/heuvelrugtuinen/

PIJLER 4: Labo beheermodellen en productontwikkeling

STRATEGISCHE DOELSTELLING 4:

UITBOUW VAN EEN LABO EN PROEFTUIN VOOR DE KENNISONTWIKKELING EN HET UITTESTEN VAN DUURZAME LANDSCHAPSBEHEERMODELLEN EN TOERISTISCHE PRODUCTEN

Uniek aan het gebied is dat het is gevormd in verschillende ontginningsgolven. Het huidige gebruik en beheer van het gebied door landbouw, natuur en bos stoot op zijn grenzen. Op langere termijn zal een transitie nodig zijn en gebeuren. Het NP De Lage Venen wil hiervoor de volgende zes jaar een geschikte proeftuin vormen. De opgebouwde ervaring kan gebruikt worden om verder door te vertalen naar een volgend Operationeel plan. Daarnaast kan de opgebouwde ervaring ook voor andere gebieden interessant zijn. Met de vierde pijler zetten we in op het ondersteunen en stimuleren van de verschillende stakeholders om nieuwe landschapsbeheermodellen te ontwikkelen om de natuurlijke, abiotische en landschapshistorische kwaliteiten te versterken op een ecologisch, sociaal en economisch duurzame manier. Hierbij wordt aangesloten en aanvullend gewerkt met andere lopende initiatieven die hieromtrent lopen. In de eerste plaats wordt hierbij gedacht aan het traject van de intendant. Het NP De Lage Venen zet vooral in op kennisopbouw, ondersteuning voor het zoeken van middelen of expertise en kennisdeling. Daarnaast wil het als proeftuin ook de uitwerking van pilots en experimenten opzetten. In eerste instantie wordt ingezet op de ontwikkeling van innovatieve landschapsbeheer modellen voor natuur, bos en landbouw. Daarnaast wordt gezocht naar de toeristische valorisatie van het NP De Lage Venen.

5.1 Operationele doelstelling 4.1

KENNISOPBOUW EN -DELING ORGANISEREN

ROND DUURZAME LANDSCHAPSBEHEERMODELLEN

VOOR NATUUR, BOS EN LANDBOUW

Door verschillende actoren en kennisinstellingen wordt onderzoek gedaan naar duurzame landschapsbeheermodellen. Bovendien zijn er op verschillende plaatsen al voorbeelden in ontwikkeling. Deze kennis en inzichten moeten ontsloten worden. Daarnaast moeten ze samen met de lokale actoren vertaald worden naar de specifieke uitdagingen rond water en stikstof. De ambitie van het NP De Lage Venen is om het netwerk van onderzoekers en ervaringsdeskundigen te verbinden met het lokaal netwerk van natuur- en bosbeheerders, landbouwers en ondernemers. Daarnaast wil het een structuur (zie verder governance) en ondersteuning organiseren voor lokaal netwerk van natuur- en bosbeheerders, landbouwers en ondernemers.

Concrete acties voor het realiseren van deze doelstelling zijn:

1. Verder uitwerken kader voor duurzaam landschapsbeheermodel (NP De Lage Venen)

2. Onderzoek organiseren voor verkennen bestaande duurzaam landschapsbeheermodellen (NP De Lage Venen)

3. Kennis(netwerk) uitbouwen met onderzoeksinstellingen rond duurzame landschapsbeheermodellen (NP De Lage Venen)

4. Gebiedsgericht onderzoek opstarten naar de mogelijkheden van realisatie van Europese natuurdoelen gekoppeld aan landbouw (NP De Lage Venen)

5. Onderzoeken van een transformatie plan rond Postel richting een droogte resistent landschapsbeheermodel (NP De Lage Venen)

6. Kennis en ervaringsuitwisseling opzetten tussen landbouw en natuur & bos beheerders in het gebied over ervaringen met betrekking tot beheer. (NP De Lage Venen)

7. Kennisuitwisseling stimuleren en organiseren tussen de verschillende stakeholders in het gebied die ondersteuning geven aan landbouwbedrijven in het kader van water, klimaat en stikstof (NP De Lage Venen)

8. Organiseren van het invullen van de missing links in de ondersteuning van landbouwers in het kader van water, klimaat en stikstof (NP De Lage Venen)

Beeld: groenten © Christophe Fruyt voor ANB

5.2 Operationele doelstelling 4.2

INITIEREN EN FACILITEREN VAN GEBIEDSGERICHTE

PILOTS VOOR HET VERKENNEN VAN DE MOGELIJKHEDEN VOOR DUURZAME LANDSCHAPSBEHEERMODELLEN

Zowel het beheer van het gebied door natuur- en bosbeheerders als landbouwers stoot vandaag op zijn grenzen. De overstap naar nieuwe duurzame landsschapsbeheermodellen vraagt een investering van geld en tijd. Bovendien roepen ze ook vragen op naar de economisch duurzaamheid. Het NP De Lage Venen wil waardevolle mogelijkheden tot samenwerking op poten zetten en aan kennisverspreiding doen, vooral op het gebied van landbouwinnovatie, duurzame voedselketens en natuur- en bosbeheer. Dit op verschillende schaalniveaus en altijd met het bodem- en watersysteem als sturend principe. De ambitie van het NP De Lage Venen is om samen met de landbouwers, natuur- en bosbeheerders een proeftuin op te zetten voor het experimenteren van pilots. Op deze manier kan de haalbaarheid van concepten uitgetest worden. Daarnaast kunnen deze voorbeelden ook inspiratie zijn voor anderen.

Concrete acties voor het realiseren van deze doelstelling zijn:

1. Opzetten van een structureel overleg met landbouwers, natuur en bos voor het ontwikkelen en verkennen van pilots (NP De Lage Venen)

2. Structurele werking opzetten voor het zoeken van financiering van landbouwers en natuur- en bosbeheerders die pilots willen opzetten (via LIFE, Interreg, PDPO, EFRO, andere) (NP De Lage Venen)

3. Pilots opzetten met lokale landbouwers voor ontwikkeling van een natuurinclusief landbouwmodel (NP De Lage Venen)

4. Pilots uitwerken en opzetten voor de opslag van regenwater in de Lage Venen dat gebruikt kan worden als alternatief voor grondwater (NP De Lage Venen)

5. Pilots opzetten rond valorisatie en gesloten kringlopen voor beheerproducten (NP De Lage Venen)

6. Stimuleren van nieuwe verdienmodellen voor landschapshistorische gewassen (boekweit, spelt, haver, (winter)rogge, ea…) (NP De Lage Venen)

7. Kansen verkennen en maken van afspraken met landbouw voor beheer van natuurgebieden (Agentschap Natuur en Bos, Natuurpunt Beheer, Staatsbosbeheer en Brabants Landschap)

8. Pilots onderzoeken en realiseren rond domestic carbon offsetting (NP De Lage Venen)

9. Stimuleren van gebruik van levend erfgoed (heidekoeien …) voor het beheer van landschappen (NP De Lage Venen)

10. Pilot opstarten rond een re-wilding project in de Ravelse Bossen (Agentschap Natuur en Bos)

5.3 Operationele doelstelling 4.3

STIMULEREN VAN DE ONTWIKKELING VAN NIEUWE RECREATIEVE PRODUCTEN EN DIENSTEN DIE AANSLUITEN BIJ HET DNA

De realisatie van het NP De Lage Venen biedt kansen voor de ontwikkeling van nieuwe producten en diensten. In de eerste plaats wordt hierbij gekeken naar de ontwikkeling van nieuwe toeristische producten. Daarnaast kan ook de valorisatie van de output van beheer door landbouw, natuur en bos. Deze initiatieven moeten aansluiten bij het streekverhaal en moeten rekening houden met de draagkracht van het gebied. Aangezien dergelijke initiatieven vaak vanuit lokaal ondernemerschap ontstaan, moet het NP De Lage Venen in de eerste plaats een kader aanbieden waarbinnen gewerkt kan worden. In de praktijk botsten deze nieuwe ideeën vaak op obstakels waaronder bijvoorbeeld wetgeving. Het NP De Lage Venen heeft de ambitie om ondernemers en gebruikers te stimuleren en te ondersteunen bij het uitwerken van nieuwe ideeën. Het wil hiervoor een kader en platform aanbieden. Daarnaast wil het ook samen met de verantwoordelijke partners onderzoeken of er mogelijkheden zijn om afspraken te maken over regelluwe zones om meer kansen te geven aan innovatieve praktijken die vandaag niet mogelijk zijn.

Concrete acties voor het realiseren van deze doelstelling zijn:

1. Realiseren van een kader (checklist) met alle stakeholders voor het ontwikkelen van toeristische producten rekening houdend met het DNA van het gebied (NP De Lage Venen)

2. Stimuleren en ondersteunen van het uitbouwen van een uniek toeristisch recreatief extensief overnachtingsaanbod binnen een wettelijk kader (NP De Lage Venen)

3. Stimuleren en ondersteunen van de realisatie van belevingstoerisme (NP De Lage Venen)

4. Stimuleren van een horeca & toerisme voor ontwikkeling van De Lage Venen arrangementen (Toerisme Vlaanderen)

5. Stimuleren van bestaande campings & horeca voor de integratie van De lage Venen elementen (NP De Lage Venen)

6. Toekennen van een kwaliteitslabel voor het toeristisch recreatief aanbod dat aansluit bij het streekverhaal van De Lage Venen (Toerisme Vlaanderen)

7. Ondersteuning opzetten van landbouwers bij de valorisatie van hun producten en ontwikkeling van toeristisch-recreatief aanbod (NP De Lage Venen)

8. Onderzoeken of het (verdien)model van landgoed De Hoevens11 voor natuurbegraven navolging kan krijgen in NP De Lage Venen

11 https://www.natuurbegraafplaatsdehoevens.nl/ en https://www.allenatuurbegraafplaatsen. nl/natuurbegraafplaats/de-hoevens/?psafe_param=1&gclid=EAIaIQobChMI3-mRrP7U_ gIVApNoCR3pwQGAEAAYASAAEgKx9PD_BwE

Beeld: de Liereman, heide in bloei © Marc Driesen voor Natuurpunt

6

Financieel plan

6.1 Kostenraming Parkbureau

GEBUDGETTEERDE RESULTATENREKENING (IN DUIZEND EURO’S)

6.2 Kostenspreiding Parkbureau

PIJLER 1: UITBOUW COALITIE EN DRAAGVLAK

1.1 SAMENSTELLEN EN ORGANISEREN VAN EEN BREDE MAATSCHAPPELIJKE RAAD VAN BESTUUR

1.2 OPZETTEN EN ORGANISEREN VAN EEN PLATFORMWERKING VOOR DE VIER PIJLERS x

1.3 SAMENSTELLEN EN ORGANISEREN VAN EEN PARKBUREAU x

1.4 OPZETTEN OVERLEG EN ORGANISEREN AFSTEMMING TUSSEN RUIMTELIJKE PROCESSEN E.A. IN HET GEBIED x

PIJLER 2: OPBOUW EN VERSTERKING IDENTITEIT

2.1 ONTWIKKELING VAN EEN HUISSTIJL VOOR BRANDING EN VAN EEN COMMUNICATIEPLAN

2.2 ONTWIKKELEN VAN EEN PRODUCTFAMILIE OM DE UITSTRALING OP HET TERREIN TE VERGROTEN

2.3 COHERENTIE MET DE BESTAANDE TOERISTISCHE INITIATIEVEN x x

2.4 UITBOUW VAN EEN NETWERK VAN AMBASSADEURS, VAN EEN REGIO MET GASTHEREN EN -VROUWEN

PIJLER 3: REALISATIE OP HET TERREIN

3.1 VERBETEREN VAN DE BESTAANDE NATUURWAARDEN

3.2 VERSTERKEN EN KLIMAATROBUURST MAKEN VAN DE NATUUR IN DE KERNEN DOOR HERSTEL EN VERSTERKING VAN HET NATUURLIJKE WATERSYSTEEM

3.3 VERSTERKEN VAN DE INTERNE CONNECTIVITEIT BINNEN DE NATUURKERNEN

3.4 VERGROTEN VAN DE NATUURKERNEN

3.5 VERSTERKEN VAN DE BELEVING VAN HET HISTORISCH LANDSCHAP EN HET ERFGOED GELINKT AAN DE ONTGINNINGSGOLVEN

3.7 REALISEREN VAN KWALITATIEVE TOEGANGEN ÉN BELEVINGSVOLLE RECREATIE

3.8 OPSTART EN REALISATIE VAN STRATEGISCHE PROJECTEN

3.6 REALISEREN VAN DUURZAME TOEGANKELIJKHEID

PIJLER 4: LABO BEHEERMODELLEN EN PRODUCTONTWIKKELING

4.1 KENNISOPBOUW EN -DELING ORGANISEREN ROND DUURZAME LANDSCHAPSBEHEERMODELLEN VOOR NATUUR, BOS EN LANDBOUW

Beeld: Grutto © Wim Dirckx voor Natuurpunt

4.2 INITIËREN EN FACILITEREN VAN GEBIEDSGERICHTE PILOTS VOOR HET VERKENNEN VAN DE MOGELIJKHEDEN VOOR DUURZAME LANDSCHAPSBEHEERMODELLEN

4.3 STIMULEREN VAN DE ONTWIKKELING VAN NIEUWE RECREATIEVE PRODUCTEN EN DIENSTEN DIE AANSLUITEN BIJ HET DNA

7.1 Appendix I

ANDERE INFORMATIEVE KAARTEN

7.1.1 Situatie 2024

Eigendommen Natuur en Bos, Staatsbosbeheer, Brabants Landschap en Natuurpunt.

7.1.2 Visiebeeld 2030

Kerngebieden in eigendom, mogelijke uitbreiding met gebieden met een beheersplan (potentieel: private eigenaars (1595 ha), defensie (350 ha), de gemeentes Ravels (303 ha) en Arendonk (112 ha)).

7.1.3 Visiebeeld 2048

Kerngebieden in eigendom, mogelijke uitbreiding met gebieden met een beheersplan, gebieden van het Vlaams Ecologisch Netwerk (VEN) en Natuur Netwerk Brabant (NNB).

7.1.4 Visiebeeld 2048

Kerngebieden in eigendom, mogelijke uitbreiding met gebieden met een beheersplan, gebieden van het Vlaams Ecologisch Netwerk (VEN) en Natuur Netwerk Brabant (NNB); uitgebreid met N2000-gebieden.

7.2 Appendix II OPPERVLAKTETABELLEN

7.2.1 Stap 1 - vertrekpunt: 2023-2024

7.2.2 Stap 2 - korte termijn: 2030

DE ANDERE EIGENAARS:

ROW LABELS

Met steun van

Deze landschapsbiografie is tot stand gekomen met de financiële steun van de Vlaamse Overheid, de gemeente Oud-Turnhout, de stad Turnhout, Natuurpunt en de Provincie Antwerpen in het kader van de kandidatuur tot erkenning als Nationaal Park Vlaanderen.

OPERATIONEEL PLAN

2030

Kaartmateriaal

CLUSTER landschap en stedenbouw

Grafische vormgeving

Bailleul Ontwerpbureau en Binnenwerk

Inbinden

Binnenwerk

Coverbeeld

Turnhouts Vennengebied

© Diana Vriends voor Stripe Away (Outdoorblogger, reisagent & fotograaf)

Disclaimer

De gebiedscoalitie heeft geprobeerd voor alle beelden in deze publicatie de rechthebbenden te achterhalen. Mocht u desondanks beelden tegenkomen, waarvan u rechthebbende bent en u heeft geen toestemming gegeven voor de publicatie, neem dan contact op via info@oud-turnhout.be

Woord van dank

We wensen de redactie te bedanken voor de diverse besprekingen en herlezingingen van deze lijvige uiteenzetting. Wij willen ieder die heeft bijgedragen aan de inhoud hartelijk danken voor hun inzet.

De studie voor het Nationaal Park Taxandria is opgebouwd uit 4 afzonderlijke boeken:

› Taxandria, Landschapsbiografie: geschiedenis (400.000.000 v.Chr.-2000 n.Chr.)

› Taxandria, Landschapsbiografie: heden (2000-2024)

› De Lage Venen, Masterplan (2024 - 2030 - 2048 - 2100)

› De Lage Venen, Operationeel Plan (2030)

De Lage Venen, Operationeel Plan bestaat uit een gedetailleerd actieprogramma, een aanzet tot governance, een toelichting bij de werking van het projectbureau, een raming van het benodigde budget, acties m.b.t. draagvlak en een aanzet tot onderzoeksprogramma’s. Het operationeel plan is een concrete vertaling van het masterplan voor de eerste 6 jaar. Het Nationaal Park (NP) De Lage Venen sluit maximaal aan bij bestaande visies, beleid, plannen en gebiedsprogramma’s in de grensregio.

De studie vertrekt vanuit de thema’s die in het bestek voor de Nationale Parken zijn opgesomd onder het luik gebiedsvisie: ruimte & omgeving, natuur & klimaat, toerisme & recreatie en erfgoed. Daarnaast is er ook een luik governance. In functie van duidelijk gedefinieerde acties zijn deze thema’s vertaald in 4 strategische pijlers:

1. Uitbouw van de coalitie en het draagvlak voor het NP De Lage Venen

2. Opbouw en versterking van de identiteit van het NP De Lage Venen

3. Realisatie van het NP De Lage Venen op het terrein

4. Het NP De Lage Venen als labo voor beheermodellen en productontwikkeling

Het operationeel plan voor het Nationaal Park De Lage Venen (voorheen Taxandria) werd opgemaakt in het kader van de kandidatuur om Nationaal Park te worden (mei 2023).