WANDELEN OP DE WADDEN

Ameland

Natuurbeleving in het kwadraat Wandelen & uitwaaien op de Wadden

Tekst Wim Huijser

Bij de Waddeneilanden denk je meestal als eerste aan heerlijk uitwaaien en stevig doorstappen over eindeloos lege stranden. Maar natuurlijk zijn de landschappen op Texel, Vlieland, Terschelling, Ameland en Schiermonnikoog veel gevarieerder. Daarom zijn het heel aantrekkelijke wandelgebieden, want tegelijk proef je overal de zilte zeelucht, hoor je het geluid van meeuwen, heb je fantastische vergezichten en wandel je langs weilanden vol grazende schapen. En altijd is er wel een mooie plek of gezellig strandpaviljoen om even neer te strijken, uit te rusten of wat te eten en drinken. Elk van de eilanden heeft zijn eigen charme. Wij zochten een aantal karakteristieke routes uit. Wandelaars die houden van eilandhoppen vinden routes vanaf de veerboot op wandelnet.nl/streekpad-waddenwandelen. >

Schiermonnikoog: stuivend zand en groeiende duinen

Een dag op dit Waddeneiland is natuurbeleving in het kwadraat. Vanaf Lauwersoog is het eiland slechts een geel gekuifde streep aan de horizon, maar niemand ontkomt aan een tintelend gevoel van verwachting als de motor van de veerboot wordt gestart. Een rondje over Schier is in allerlei varianten te lopen. De echte wandelliefhebbers kunnen van Willemsduin tot Westerplas, al is dat wel een uitdaging. De wandelroute Nationaal Park Schiermonnikoog van Natuurmonumenten is met 15 kilometer een stuk korter, en geeft onderweg ook voldoende tijd om af en toe stil te staan of te fotograferen. Aan de Waddenkant zorgt een koor van steltlopers, met als voorzanger de tureluur, voor een aangename start van de wandeling. In wat nu de Westerplas heet, kabbelden ooit de golven van de Noordzee. De plas is in de jaren zestig ontstaan na de aanleg van de stuifdijk en duinstrook aan de westkant van Schiermonnikoog. Tegenwoordig is het een zoetwatereldorado voor vogels als de statige lepelaar, de hoempende roerdomp en de gillende waterral. De enorme vlakte die daarna volgt heet het Rif van Schiermonnikoog dat met hoogwater gedeeltelijk onderstroomt. Tot de 18de eeuw lag hier nog het dorp. Het Rif is begroeid met zeekraal en schorrenkruid, dat in het najaar intens rood kleurt. Op dat moment zit ook de duindoorn vol met bessen waar trekvogels, op weg naar warmere oorden, massaal op afkomen.

FLUITENDE RUGSTREEPPADJES Langs de Bergweg richting zee en het Groene Strand bloeien in zomerse maanden heerlijk geurende grote muggenorchissen en bescheiden groenknolorchisjes. In juni is dit een prima plek om laat in de avond naar het geluid van fluitende rugstreeppadjes te luisteren. En verderop worden vanaf het Noordzeestrand vaak zeehonden waargenomen wanneer ze, jagend op zeebaars en plaatvissen, even de kop boven de golven uitsteken. Boswachter Cees Soepboer van Natuurmonumenten heeft in een bunker net voorbij strandpaviljoen De Marlijn een museum ingericht over de geschiedenis van Schiermonnikoog tijdens de Tweede Wereldoorlog. Van 17 februari tot en met 31 december is het museum op woensdag en zaterdag ’s middags te bezoeken. In de natte duinvalleien strijden de bruine kiekendief en parnassia om de aandacht. En de velden met rietorchissen en moeraskartelblad kleuren elk jaar op een andere manier. In juni bloeit hier Spaanse ruiter dat in de tijd van de beroemde natuurvorsers Eli Heimans en Jac. P. Thijsse nog een gewone verschijning was, maar inmiddels wordt beschouwd als een zeldzaamheid. Halverwege het Kronkelpad door de duinen staan enkele moseiken, geplant door de vroegere heer van Schiermonnikoog, graaf Von Bernstorff, als herinnering aan zijn heimat: de Spessart. Hij plantte ook een bos met Corsicaanse dennen aan, omdat die goed bestand waren tegen de zilte zeewind.

Wandelroute Nationaal Park Schiermonnikoog – duin en strand, 15,14 kilometer Schiermonnikoog is een van de weinige gebieden van Nederland waar de natuur grotendeels het landschap vormt. Wind en zee maken de dienst uit. Het proces van stuivend zand en groeiende duinen kun je met eigen ogen aanschouwen. Tijdens het wandelen door het Nationaal Park Schiermonnikoog maak je kennis met deze dynamiek en met de talrijke planten en dieren die er leven. Startpunt is Informatiecentrum Het Baken, Reeweg 9. De route is te downloaden op natuurmonumenten.nl/natuurgebieden/ nationaal-park-schiermonnikoog/route/ wandelroute-nationaal-park-schiermonnikoog-duin.

ETEN EN DRINKEN Drink- & Eethuis De Berkenplas Prins Bernhardweg 1, Schiermonnikoog • schiermonnikoog-horeca.nl/ de-berkenplas/

Restaurant Noderstraun Badweg 32, Schiermonnikoog • restaurantnoderstraun.nl

©Imageselect

©Nationale Beeldbank

Ameland: vochtige duinvalleien en schitterende uitzichten

Ook Ameland is een ideaal wandeleiland met zowel bossen als duinen. Er zijn diverse wandelroutes, van ongerepte natuurpaden tot verharde wegen. Helloameland.nl geeft een zevental prachtige wandelroutes, want het hele eiland is mooi. Maar het allermooist is de oostpunt van Ameland, een uniek gebied van It Fryske Gea met ’t Oerd, de Hôn en de noordelijke Kooioerdstuifdijk. Wandelroute ’t Oerd is de perfecte route voor wandelaars die van volmaakte rust houden. Hij brengt je namelijk ver van de bewoonde wereld in het getijdegebied van het eiland. Goed schoeisel wordt daarom wel aangeraden. Alleen bij hoogwater en in natte periodes kan het wandelpad halverwege wat moeilijk begaanbaar zijn. In de zomermaanden hoeft dat geen probleem te zijn. Je doet gewoon even de wandelschoenen en -sokken uit. Natuurgebied Het Oerd is een oud begroeid duingebied met enkele hoge duinen en vochtige duinvalleien. De hoge duinen geven schitterende uitzichten over de nabijgelegen kwelders, waar met hoogwater duizenden vogels rusten. Het uitzicht vanaf de Oerdblinkert, een hoog duin met rondom een weids en ongerept oerlandschap, is altijd anders. Bij eb is het water van de Waddenzee vaak kilometers ver weg, terwijl het bij heel hoge vloed soms tot aan de voet van het duin staat.

BROEDVOGELS In de oostelijke oude duinen is de zilvermeeuw sterk vertegenwoordigd met een kolonie van ruim 3.300 paren. De omgeving is ook ideaal voor de blauwe en bruine kiekendief. Andere broedvogels die er voorkomen zijn eidereend, bergeend, wulp, kluut, visdief, tapuit en sprinkhaanrietzanger. Het aangrenzende natuurgebied De Hôn is nog altijd onderhevig aan verandering. Voortdurend vormen zich nieuwe duinen waarin een kolonie lepelaars verblijft. Zij zijn al sinds 1994 de vaste bewoners van De Hôn. Buiten het broedseizoen zoeken veel vogels hun heil op het Wad. Zodra de vloed opkomt keren ze weer terug naar het Het Oerd en De Hôn. Vooral in de herfst gaat het om tienduizenden vogels, waaronder scholekster, grutto, wulp, tureluur en bonte strandloper. In het voorjaar trekken duizenden rotganzen over als ze onderweg zijn naar hun broedplaatsen in het Poolgebied.

Wandelroute ’t Oerd, 4 kilometer Wandelroute ’t Oerd (blauw gemarkeerd) van Staatsbosbeheer brengt je ver van de bewoonde wereld in het getijdegebied van Ameland. De route is ook te downloaden op staatsbosbeheer.nl/uit-in-de-natuur/ wandelroute-t-oerd. Bij extreem hoogwater is de route niet begaanbaar en in natte periodes is aangepast schoeisel aan te raden. De wandeling begint op het kruispunt van het fietspad richting het Oerd en fietspad ‘Spijkerpad’. Op de Oerdblinkert is een schuilgelegenheid.

ETEN EN DRINKEN Restaurant ’t Koaikers Huus Kooiplaats 6, Ameland • koaikershuus.nl

Restaurant StrAnders Strandweg 71, Buren • restaurantstranders.nl >

©Imageselect

Terschelling: struinen over kwelders en door slenken

Het eiland Terschelling heeft meer dan 200 kilometer aan wandelpaden, dus de mogelijkheden zijn er eindeloos. Maar wie niet van gebaande paden houdt kan zelf op struinavontuur in de Boschplaat, het oostelijke deel van Terschelling. De Boschplaat is een Europees natuurreservaat, bekend van de paarse vlaktes met lamsoor in de zomermaanden, het grootste natuurlijke bos van de vijf Waddeneilanden en natuurlijk van de duizenden vogels. Er broeden hier ongeveer zeventig vogelsoorten. De Britse mantelmeeuw is met 13.000 paar ruim vertegenwoordigd. Andere vogels die hier broeden zijn onder andere scholekster, wulp, lepelaar en tureluur. Het gebied bestaat uit lage duintjes, kwelders en slenken en is ongeveer tien kilometer lang en één tot drie kilometer breed. Lang geleden was dit nog een losliggende zandplaat, maar dankzij de aanleg van een stuifduin is het geleidelijk aan verbonden met het eiland Terschelling. Tegenwoordig is het één van de meest waardevolle natuurgebieden van Nederland en eigendom van Staatsbosbeheer. Enkele malen per jaar raakt het gebied overstroomd door de Waddenzee. De Boschplaat is ook als eerste plek in Nederland benoemd tot ‘Dark Sky Park’. Hier is namelijk zo weinig lichtvervuiling dat de sterren aan de hemel (bij helder weer) extreem goed zichtbaar zijn.

STRUINTOCHT Het aantal wandelpaden is hier zeer beperkt. Er loopt slechts één pad langs de noordzijde en een ander pad voert dwars door het gebied. Maar er is wel de mogelijkheid om je eigen plan te trekken en een struintocht te maken over de kwelders en door de slenken van de Boschplaat. Als je vanaf Oosterend in oostelijke richting loopt kom je vanzelf op de Boschplaat terecht. Een perfect richtpunt onderweg is de vuurtoren van Ameland. Links ligt de stuifdijk en het Wad houd je aan je rechterhand. Je passeert achtereenvolgens de Eerste Slenk, de Eerste Duintjes, de Tweede Slenk, de Tweede Duintjes etc. Dat is pittig wandelen en het vraagt om stevige enkels en knieën. De slenken staan ook bij laagwater niet helemaal droog en hebben een bodem van zware slik. Natte voeten zijn daardoor niet te voorkomen, maar daarvoor kwam je natuurlijk ook naar de Wadden! Mochten de slenken toch te diep zijn of vind je dat je oostelijk genoeg bent, dan loop je eenvoudig in noordelijke richting door de duinen om het strand op te zoeken en daarover terug te wandelen.

Wandelroute verschillende struintochten Tussen 15 augustus en 15 maart is de Boschplaat vrij toegankelijk. In het broedseizoen is het gebied volledig gesloten. Het zandpad langs de duinenrij is wel altijd open. Een aanbevolen struintocht heeft een lengte van circa 13 kilometer. Een kompas en een 1:50.000 kaart kunnen daarbij handig zijn. De VVV, Staatsbosbeheer en de stichting ‘Sporen in het zand’ hebben prachtige, afwisselende wandelroutes door zeven verschillende landschapstypes uitgezet. De wandelroutes zijn bebakend met paaltjes en duidelijk aangegeven. Een mogelijkheid is ook om met behulp van de knooppunten in het boekje Wandelen op Terschelling (€ 4,95) een eigen route te maken. Het boekje is ook te bestellen op webwinkelterschelling.nl/Wandelen-op-Terschelling.

ETEN EN DRINKEN De Heeren van Der Schelling Oosterend 43, Oosterend • deheerenvanderschelling.nl

Strandpaviljoen Heartbreak Hotel Badweg 71, Oosterend • heartbreak-hotel.nl >

©Imageselect ©Wim Huijser

©Wim Huijser

Vlieland: langs het Wad en door de polders

Al is het relatief klein, ook Vlieland is een perfect wandeleiland. Mooi is een wandeling door het Bomenland of over het Vuurboetsduin nabij de vuurtoren, vanwaaraf je een prachtig uitzicht hebt over het eiland en over het Waddengebied. Je bent met veertig meter dan op het hoogste punt van de Wadden. Al wanneer je vanuit Harlingen met de boot over de Waddenzee vaart, zie je dat deze bult zich geleidelijk aan de horizon aftekent. Eenmaal dichterbij wordt ook de rood-witte vuurtoren van Vlieland zichtbaar. Je kunt de top vanaf verschillende kanten bereiken, onder meer via een houten trap van ruim honderd treden. Bij helder weer zie je zowel Terschelling als Texel liggen. Onderaan het Vuurboetsduin start de gelijknamige wandelroute van ruim zes kilometer. Uniek is het Boswachterspad dat vanaf het Posthuiswad door Kroon’s Polders voert en waar je de geuren, kleuren en geluiden van Vlieland ontdekt. In het voorjaar klinkt hier het zingen van de nachtegaal en de blauwborst die zich in het voorjaar verstoppen in de dijkjes die de verschillende polders van elkaar scheiden. Ook kom je hier de broedende lepelaar tegen. Kroon’s Polders is ook de habitat van allerlei soorten ganzen en scholeksters. Maar behalve watervogels leven in dit waterrijke gebied ook roofvogels en rietvogelsoorten. In de vroege ochtend zijn de vogels het meest actief.

VOGELPARADIJS Voor boswachter Anke Bruin van Staatsbosbeheer is Kroon’s Polders hét vogelparadijs. Ook omdat je in de zomer kunt genieten van een ware bloemenzee. Vanaf eind juli bloeit de lamsoor en kleurt de hele kwelder lila. De rijke plantengroei is te danken aan het feit dat zowel zout als zoet water in het gebied aanwezig is. Boven op de dijk kijk je uit op de grote zandplaat Vliehors die het meest westelijke deel van Vlieland vormt. Vanaf de Waddenkant loopt het kronkelende sluippaadje dat favoriet is vanwege de kamperfoelie, de duindoorn en de vele vlinders die daar op afkomen. De route terug voert over het duin en langs het Noordzeestrand. Via een klinkerweg kom je vanaf het strand weer uit bij het Posthuys, dat heel lang een belangrijke schakel was in de postroute Amsterdam-Vlieland. In de Gouden Eeuw gingen talrijke koopvaardij- en ook oorlogsschepen, op doortocht naar alle windstreken, voor anker op de rede van Vlieland. Dankzij een ‘posterije met paarden en sloepen’ konden brieven van Amsterdamse kooplieden in tien tot twaalf uur de Vlierede bereiken. Een postiljon te paard snelde van Amsterdam naar Den Helder, vanwaar een postschipper de brieven naar Texel bracht. Daar stond opnieuw een postrijder klaar voor de rit over het eiland. Een tweede postschipper voer vervolgens met zijn vlet naar een vast punt op de Vliehors, de grote zandplaat aan de westkant van Vlieland. Voor dag en dauw moest de postbode vanuit het Posthuys met paard en wagen acht kilometer de Vliehors oprijden om daar het Texelse postbootje op te wachten. Al in 1836 werd het houten gebouwtje vervangen door een stenen huis, het eigenlijke Posthuys.

Wandelroute Boswachterspad Posthuiswad - Kroon’s Polder, 7,5 kilometer Het startpunt van de wandelroute is Hotel Posthuys op Oost-Vlieland. Tegenwoordig kun je hier uitrusten en iets eten en drinken, maar ook uitstekend dineren en overnachten. Volg vanaf het Posthuys de blauwe paaltjes over de polderdijk. Langs de route vind je een vogelkijkhut, waar een pad omgeven door rieten schermen (om de vogels niet te verstoren) naartoe leidt. Vanuit de vensters heb je goed zicht op de broedeilandjes die speciaal voor de stern zijn aangelegd. Neem daarvoor wel een goede verrekijker mee. De route is te vinden in het boekje Wandelen op Vlieland, dat voor € 7,50 te koop is bij de VVV en informatiecentrum De Noordwester. Ook kan de route worden gedownload op staatsbosbeheer.nl/uit-in-de-natuur/boswachterspad-posthuiswad-kroonspolder.

ETEN EN DRINKEN Hotel-Eetcafé Posthuys Vlieland Postweg 4, Vlieland • posthuysvlieland.nl >

©Imageselect

Texel: tussen tuunwoallen en skeepeboete

Voor wandelaars heeft Texel heel uiteenlopende landschappen en paden te bieden. Je kunt kiezen tussen strand, duin- en bosgebieden, de Waddenkant en de vele polders, waarin de agrarische natuur- en landschapsvereniging De Lieuw een aantal boerenwandelpaden heeft uitgezet, waaronder het Sommelpaadje bij De Waal. Een uniek wandelgebied vormt het licht glooiende landschap van de Hoge Berg tussen Den Burg en Oudeschild. Dit oudste deel van het eiland is in 2019 uitgeroepen tot Nederlands Icoonlandschap vanwege de bovengemiddelde kwaliteit op het gebied van cultuurhistorie, ecologie en landschappelijk schoon. Dankzij het grote aantal paden is dit bij uitstek een wandellandschap. De Hoge Berg ligt vijftien meter boven zeeniveau en is ontstaan door kleiopstuwingen tijdens een van de ijstijden. Ondanks de bescheiden hoogte is de heuvel al goed zichtbaar vanaf Den Helder en Wieringen, en omgekeerd heb je vanaf de top een weids uitzicht rondom. Uitlopers van de berg zijn de Noord en Zuid Haffel. Beroemd zijn hier de ‘tuunwoallen en skeepeboete’. De tuinwallen dienden als perceelafscheiding. De Texelse boeren maakten ze van graszoden. De meeste tuinwallen op de Hoge Berg dateren al uit 1562. Ze zijn ecologisch van grote waarde vanwege de karakteristieke plantengroei. Hier en daar op de percelen staan de zogeheten schapenboeten, asymmetrische landbouwschuren die vrijwel allemaal met de achterkant naar het zuidwesten wijzen en beschutting bieden aan de vele schapen die hier van oudsher tussen de tuinwallen grazen. Ook de kolken en de flora en fauna van het gebied zijn zeer uniek. Op de Hoge Berg kun je diersoorten aantreffen als de Noordse woelmuis, Texelse zandbij en rugstreeppad. En ook bijzondere planten als verfbrem, Engels gras, boshyacint en grasklokjes. De gemeente Texel, Staatsbosbeheer, Natuurmonumenten en agrarische natuurvereniging De Lieuw doen samen met particuliere eigenaren hun uiterste best om tuunwoallen, skeepeboete en kolken in zo goed mogelijke staat te houden.

ZANDKUIL Een bijzondere plek aan de zuidoostkant van de Hoge Berg is het bos Doolhof, met daarnaast een voormalige afgraving uit 1742 die de Zandkuil heet. Jac. P. Thijsse kocht het terrein in 1925 als één van de eerste Natuurmonumenten. Het is nog altijd een reservaat voor vele tientallen bijzondere insectensoorten, die in het zand een plek vinden om te nestelen en zich op te warmen. De vele bloemen in het gebied zorgen bovendien voor voedsel (stuifmeel) en brandstof (nectar). Ieder voorjaar zet een groep vrijwilligers zich in om stukken zand kaal te houden. De wandeling voert ook langs de Erebegraafplaats Hoge Berg, waar de Georgiërs zijn begraven die omkwamen tijdens de Opstand van de Georgiërs aan het eind van de Tweede Wereldoorlog. Halverwege het Skillepaadje naar Oudeschild passeer je bovendien nog een twee kilometer lang Boerenwandelpad over Brakenstein.

Wandelroute Texel - De Hoge Berg, 9,7 kilometer Deze wandelroute van Crossbill Guides is te vinden op StoryTrails, de gratis app voor verhalende routes. Startpunt is Parkeerplaats gemeentehuis in Den Burg. Honden zijn op deze route (aangelijnd!) welkom.

ETEN EN DRINKEN Koffie-café Inn de Knip De Naal 2, Den Hoorn • inndeknip.nl

Hart van Texel Zwaanstraat 6, Den Burg • hartvantexel.com

©Nationale Beeldbank