Edukasaun hahalok

Edukasaun hahalok: Oinsá ninia konseitu no ninia implementasaun ba iha eskola Timor-Leste?

(Interpretasaun ba artikel Pendidikan Karakter: Konsep dan Implementasinya dalam Pembelajaran di Sekolah/Madrasah ne’ebé hakerek husi Muzhoffar Akhwan1 liuhosi métodu tradusaun no interpretasaun bazeia ba ókulu situasaun no kondisaun edukasaun karakter labarik-joven sira iha eskola Timor-Leste)

Hosi Crisogno Soares Freitas Pereira, B.Tchg, M.Ed. Dosente ICFP-Baucau

Introdusaun Forsa edukasaun morál ka moral education or character education iha kontestu mundu agora relevante tebes atu prevene krizi morál. Krizi ne’e mak hanesan kresimentu ransu livre, violénsia ba labarik sira no joven sira, halo aat ba maluk, na’uk ema, kultura plajiarizmu, uza ai-moruk ka droga, pornografia, abuzu sexuál no sexual harassment, bulling iha eskola no estraga ema nia sasán sai ona problematika sosiál to’o agora ne’ebé sidauk rezolve lo-loos.

Krizi ne’ebé kona estudante sira nune’e mós elite polítiku sira, hatudu katak edukasaun relijioza no morál ne’ebé hetan iha kadeira eskola nian (Bazíku to’o universitáriu) la influénsia ba iha mudansa atitude ema tomak jeralmente no espesifikamente ba ema Timorense. No realidade mak, ita bele hetan iha mundu polítika, edukasaun no ekónomia nune’e mós iha mundu relijiozu hatudu katak, ema Timor-Leste la koerensia entre liafuan no hahalok. Kondisaun ida-ne’e, ‘bele’ inísiu hosi saida mak rezulta husi mundu edukasaun.

Demoralizasaun akontese tanba prosesu aprendizajen fó importánsia ba hanorin edukasaun morál to’o de’it iha testu no menus iha preparasaun mentalmente ba estudante atu kompriende no hasoru moris ne’ebé kontráriu. Iha kontestu edukasaun formál iha eskola, bele mós sai kauza ida tanba edukasaun iha nasaun barak inklui Timor-Leste fó importánsia de’it ona ba iha kapasitasaun intelektuál no kognitivu, maibé aspeitu soft skill ka la’ós akadémia nu’udar elementu prinsipál edukasaun morál la fó atensaun máksimu, tanba ne’e estudante Timor-Leste barak inklui estudante barak iha mundu tomak liuliu nasaun sira-ne’ebé dezenvovidu mak hatudu demoraliza ninia an iha media sosiál hanesan facebook, google+ no seluk-seluk tan.

Maibé, rezultadu atu to’o iha aprendizajen estudante nian, la’ós de’it haree hosi aspeitu kognitivu no psikomotória, nu’udar akontese dalabarak iha prátika edukasaun. Koko mós atu haree hosi rezultadu afetivu, iha-ne’ebé aspeitu tolu ne’e iha relasaun resiprokál, maski enerjia relasaun ne’e iha ninia variedade hosi kazu ida ba kazu seluk. Iha rezultadu peskiza balun hatudu katak efetividade atu to’o rezultadu kognitivu akontese hamutuk ho efetividade atu to’o aspeitu afetivu.

1

Bele haree Muzhoffar Akhwan nia artikel orijinál iha website https://awankurni12.wordpress.com/2013/06/07/pendidikan-karakterkonsep-dan-implementasinya-dalampembelajaran-di-sekolahmadrasah1oleh/

1 (Reflesaun ba sistema edukasaun iha mundu aprendizajen)

Atu implementa vizaun edukasaun karatér, presiza servisu hamutuk hosi institusaun hotu, liuliu ba programa sira-ne’ebé iha kontribuisaun boot ba nasaun nia moris di’ak tenke fó atensaun óptimu. Maibé edukasaun hahalok iha eskola Timor-Leste presiza kompriensaun kona-ba konseitu, teória, metodolojia no aplikasaun ne’ebé relevante ho formasaun hahalok ka character building no edukasaun hahalok ka character education tuir kultura Timor-Leste nian. De facto, kultura Timor-Leste hanorin ona sentidu ‘espíritu familiaridade’ ba Timor oan tomak iha-ne’ebé hanorin moris relijiozu, onestu, servisu maka’as, kreativu, independente, patriota, amizade, hadomi paz, sensu sosiál ne’ebé aas no responsabilidade.

Bazeia ba asuntu iha leten, tan ne’e estudu ida-ne’e sei refere liu ba iha esplikasaun kona-ba Edukasaun hahalok: Konseitu no ninia implementasaun iha aprendizajen.

Konseitu edukasaun hahalok Edukasaun hahalok sai ona tópiku interesante nune’e mós sai atensaun hosi nasaun barak ho vizaun katak atu prepara jerasaun ne’ebé iha kualidade, la’ós de’it ba nesesidade indivíduu sidadaun, maibé mós ba povu sosiedade tomak. Edukasaun hahalok ne’e bele sai nu’udar os nós deliberadas de todas as dimensões da vida escolar para promover o desenvolvimento de caracteres adequada ka bele dehan ita-nia esforsu ne’ebé ho konxiénte hosi dimensaun hotu moris eskola nian atu ajuda forma hahalok ne’ebé óptimu.

Tuir Thomas Lickona, hahalok iha relasaun ho konseitu morál ka moral knowing, sentimentu morál ka moral felling, no atitude morál ka moral behavior. Bazeia ba komponentu tolu ne’e bele afirma katak hahalok ne’ebé di’ak apoia husi koñesimentu kona-ba buat di’ak, hakarak atu halo di’ak, no halo asaun kona-ba buat di’ak nian. Figura tuir mai ne’e, nu’udar figura esplikasaun kona-ba relasaun entre komponentu tolu iha eskeletu pensamentu kona-ba sentidu morál iha moris ema ida nian atu hamosu karakter morál (Mawardi, 2014 & BelajarPsikologi.com, 2013).

Konseitu morál

Sentimentu morál

Hahalok/ lisan/karaktér Atitude morál

Figura: Relasaun entre komponentu morál iha eskeletu formasaun hahalok ne’ebé di’ak tuir Thomas Lickona

Figura iha leten esplika kona-ba objetivu edukasaun hahalok. Objetivu ne’e hanorin valór tradisionál sira, valór sira-ne’ebé simu jeralmente nu’udar baze atitude ne’ebé di’ak no responsável. Valór sira-ne’e mós deskreve nu’udar atitude morál. Edukasaun hahalok durante ne’e hala’o de’it iha uma no eskola pre-primária. No kona-ba eskola báziku, sekundária to’o universitária, ninia kurríkulu la óptimu atu kona aspeitu karaktér ka hahalok ne’e, maski iha ona 2 (Reflesaun ba sistema edukasaun iha mundu aprendizajen)

matéria estudu nian hanesan edukasaun sívika no relijiaun. Kuandu Timor-Leste hakarak hadi’a kualidade rekursu umanu no moris filafali nu’udar Timor oan lo-loos ka Timor oan ne’ebé ‘oin ida’ de’it ne’ebé iha espíritu familiaridade tenke esforsu no servisu maka’as atu kontra hasoru imajen ‘oin barak’ ne’ebé dala barak hamonu Timor oan sira nia identidade, tanba la koñese no la hatene sé loos mak Timor oan. Tan ne’e, Timor-Leste tenke hadi’a sistema edukasaun ne’ebé iha, no entre sira seluk haforsa eduksaun hahalok ka karaktér.

Estratéjia aprendizajen ne’ebé kona ho moral knowing sei aprende barak liuhosi rekursu estudu no rekursu umanu ne’ebé espertu iha aspeitu ne’e. Aprendizajen kona-ba moral loving sei akontese modelu aprende ba malu ho balansu iha estudante sira leet. Maibé aprendizajen moral doing dala barak sei uza aproximasaun indivíduu liuhosi akompañamentu atu proveita poténsia no oportunidade ne’ebé la’o tuir kondisaun ambiente estudante sira-nian. Estratéjia tolu ne’e, di’ak liu forma sistematikamente. Atu nune’e, estudante sira no mestre/a sira ne’e bele aproveita valór hotu no morál ne’ebé tuir ho poténsia no oportunidade ne’ebé prepara iha ambiente ne’e rasik.

Hodi nune’e, rezultadu hosi ninia aprendizajen mak forma kultura ka kostume hanoin, ne’ebé ho nia sentidu katak estudante sira iha koñesimentu, hakarak ka iha vontade no jeitu atu halo buat di’ak no moris nafatin iha espíritu familiaridade. Liuhosi kompriensaun ne’ebé kompriensivu, espera katak bele prepara modelu sira iha manajementu ka jerénsia aprendizajen ne’ebé bele rezulta estudante ne’ebé iha karaktér forte, ho sentidu katak iha enerjia siénsia, fiar no atitude santidade, tantu pesoál ka sosiál.

Konseitu kurríkulu Kurríkulu nu’udar planu eskrita ne’ebé kontein ho ideia sira no hanoin sira-ne’ebé formula husi dezenvolvimentu kurríkulu. Kurríkulu ne’e bele fó sentidu nu’udar dokumentu planifikasaun ne’ebé kontein ho objetivu ne’ebé tenke to’o, konteúdu matéria no esperiénsia aprende ne’ebé tenke hala’o husi estudante sira, estratéjia no métodu ne’ebé bele dezenvolve, avaliasaun ne’ebé prepara atu halibur informasaun kona-ba realizasaun objetivu, no implementasaun hosi dokumentu ne’ebé prepara iha moris realidade. Komponentu kurríkulu iha relasaun ba malu no influénsia malu, komponentu ne’e mak hanesan objetivu ne’ebé sai nu’udar diresaun edukasaun, komponentu esperiénsia aprendizajen, komponentu estratéjia atu to’o objetivu, no komponentu avaliasaun. Kurríkulu nia funsaun nu’udar indikadór ne’ebé hatudu diresaun no objetivu edukasaun.

Kuandu lisaun sira hanesan edukasaun sívika ka relijiaun ne’e bele hatuur nu’udar aprendizajen realidade iha eskola, hodi foka ho aproximasaun ne’ebé klaru ba iha hanoin no hahalok ne’ebé di’ak no fundu, neon di’ak, no personalidade mak sei garanti kualidade edukasaun morál. Idane’e mak bele fó esperansa ne’ebé di’ak liu atu hadi’a atitude estudante sira-nian duké ho esperansa ba iha kurríkulu ne’ebé to’o de’it sai dokumentu. Maibé atu haforsa mudansa atitude estudante sira-nian ne’ebé iha neon, tenke diriji ba iha valór moris nian no la’ós to’o de’it iha valór númeru ne’ebé só de’it deskreve prestasaun akadémiku no la’ós aprende atu hetan prestasaun iha moris.

Atu dezeña kurríkulu edukasaun hahalok ka karaktér la’ós nu’udar testu atu hanorin akademikamente, maibé liu fali nu’udar prosesu kulturalizasaun atitude morál. Valór morál ne’e 3 (Reflesaun ba sistema edukasaun iha mundu aprendizajen)

bele hanorin espesifikamente no especial, no ne’e bele integra ho lisaun sira hotu hodi hasa’e morál edukasaun ka morál moris, tan ne’e prosesu edukasaun hotu nu’udar prosesu moralizasaun atitude estudante sira-nian. La’ós prosesu fó koñesimentu morál, maibé prosesu ida atu halo integrasaun morál koñesimentu.

Edukasaun hahalok haree nu’udar forsa atu kuda matenek iha hanoin, kompriensaun iha forma hahalok, no esperiénsia iha forma atitude ne’ebé tuir ho valór di’ak, furak no loos ne’ebé mós sai identidade auténtiku iha nia-an. Kuda edukasaun hahalok la’ós de’it halo tranferénsia siénsia koñesimentu ka treinamentu ba jeitu ka skill ruma. Edukasaun hahalok presiza prosesu, ezemplu, hatudu hahalok di’ak, furak no loos, kostuma ka hakostuma iha ambiente estudante sira-nian iha eskola, família, ambiente sosiedade, no mós ambiente média sosiál espesialmente facebook iha tempu ohin loron iha Timor-Leste.

Hosi esperiénsia eziste aprosimasaun rua iha edukasaun hahalok, ne’e mak: (1) hahalok ne’ebé hatuur nu’udar lisaun ida-ne’ebé mesak; no (2) hahalok ne’ebé built-in iha kada lisaun sira. To’o agora, aprosimasaun dahuluk hatudu katak efetivu liu duké aprosimasaun daruak. Razaun mak tanba mestre/a hanorin sei iha sirklu teória no konseitu, sidauk to’o iha metodolojia no aplikasaun iha moris. Lo-loos ne’e, iha kada prosesu aprendizajen inklui hotu aspeitu konseitu (baze), teória, métodu, no aplikasaun. Kuandu mestre/a hanorin ona kurríkulu kompriensivu liuhosi konseitu, teória, metodolojia no aplikasaun iha kada lisaun sira, nune’e, sentidu ne’ebé hanorin sei sai efetivu atu haforsa no hariku edukasaun hahalok.

Valór hahalok mak tuir mai ne’e: (a) Hadomi Aman Maromak no mundu no buat hotu ne’ebé eziste iha nia laran, (b) Responsabilidade, disiplina no independente, (c) Onestu, (d) Respeitu, (e) Oferese-an, (f) Justisa no lideransa, di’ak no haraik-an, no toleránsia, domin, paz, no unidade.

Atu implementa valór sira-ne’e presiza sinteza no aplika valór sira-ne’ebé kontein iha hahalok ka lisan nasaun ida nian nu’udar espíritu familiaridade Timorense hanorin. Iha atividade aprendizajen ne’e bele hala’o liuhosi etapa planifiksaun, implementasaun no avaliasaun.

Implementasaun Prosesu aprendizajen edukasaun hahalok ne’ebé “ótimu no úniku” ne’e verdadeiru. Tanba to’o ohin loron, mosu fiar katak labarik sei dezenvolve ho di’ak kuandu inklui naturalmente iha prosesu aprendizajen. Terminolojia “ótimu no úniku” iha aprendizajen signifika katak aprendizajen fó importánsia esperiénsia aprende iha kontestu ne’ebé iha sentidu. Aprendizajen ótimu no úniku signifika katak konseitu ida-ne’ebé bele hanaran nu’udar aprosimasaun aprendizajen ne’ebé inklui lisaun balun atu fó esperiénsia ne’ebé iha sentidu ba estudante sira.

Hanaran iha sentidu tanba iha aprendizajen ne’ebé ótimu no úniku ne’e, estudante sira kompriende konseitu ne’ebé sira aprende liuhosi esperiénsia direitamente no halo relasaun entre konseitu ida ho konseitu sira seluk ne’ebé sira aprende tiha ona liuhosi oportunidade aprendizajen kona-ba saida mak iha relasaun ho tópiku ka eventu ne’ebé auténtiku.

Tanba ne’e, lisan edukasaun sai úniku mak: 1. Hasentru iha estudante 2. Fó esperiénsia direitamente ba estudante 3. Hafahe lisaun sira ho klaru 4. Prepara konseitu hosi lisaun oin-oin iha prosesu aprendizajen 4 (Reflesaun ba sistema edukasaun iha mundu aprendizajen)

5. Iha lisan nakloke no 6. Rezultadu aprendizajen ne’e bele dezenvolve tuir sentidu no nesesidade estudante sira-nian.

Integrasaun aprendizajen ne’e bele hala’o iha substánsia matéria, aprosimasaun métodu, no modelu avaliasaun ne’ebé dezenvolvidu. La signifika katak, substánsia hotu matéria nian iha relasaun ba hahalok hotu ne’ebé atu dezenvolve, presiza halo selesaun matéria no sinkroniza ho hahalok ne’ebé atu dezenvolve. Ninia prinsípiu mak matéria hotu lisaun nian ne’e, bele uza nu’udar instrumentu atu dezenvolve hahalok ka karaktér estudante sira-nian. Maibé, atu la bele akontese abandona hahalok ka karaktér ida-ne’ebé atu dezenvolve, presiza halo mapa bazeia ba matéria nia relasaun ne’ebé besik ho hahalok ka karaktér ne’ebé atu dezenvolve.

Hosi parte aprosimasaun no métodu inklui inkulkasaun (inculcation), ezemplu (modeling), fasilitasaun (facilitation), no dezenvolve jeitu (skill building). Inkulkasaun ka kuda valór iha ninia lisan mak tuir mai ne’e: 1. Halo komunikasaun fiar ne’ebé akompaña ho razaun ne’ebé fundamentál 2. Serbí ema hotu ho dalan ne’ebé justu 3. Respeitu ema seluk nia hanoin 4. Hato’o dúvida sira no akompaña ho razaun, no ho sensu respeitu 5. La kontrola ambiente ho nakonu atu hasa’e posibilidade atu hato’o valór sira-ne’ebé ita hakarak 6. Kria esperiénsia sosiál no emosionál kona-ba valór sira-ne’ebé ita hakarak maibé la radikalmente 7. Halo regulamentu, fó apresiasaun, no fó konsekuénsia ne’ebé akompaña ho razaun 8. Nafatin loke komunikasaun ho parte ne’ebé la konkorda ho ita 9. Fó liberdade ba ezisténsia atitude ne’ebé la hanesan, kuandu to’o iha nivel ne’ebé la bele atu simu, fó diresaun atu fó posibilidade atu muda.

Edukasaun hahalok ka karaktér ne’ebé auténtiku tenke la uza métodu indoktrinasaun ne’ebé iha lisan sira-ne’ebé kontra ho inkulkasaun.

Iha edukasaun hahalok, ida-ne’ebé sai modeling ka fó ezemplu nu’udar estratéjia ne’ebé normalmente uza. Atu bele uza estratéjia ne’e, iha ejizénsia rua ne’ebé tenke hakonu.

1. Mestre/a tenke hatudu papel nu’udar modelu ne’ebé di’ak ba estudante sira no oan sira.

2. Estudante sira tenke tuir ezemplu ema sira-ne’ebé famouzu no iha hanoin ne’ebé di’ak, ezemplu Santu Papa João Paulo II, Don Carlos Filipe Ximenes Belo, Martin Luther King, Mahatma Gandhy no seluk tan.

Iha parte seluk mak métodu ne’ebé mestre/a utiliza atu rezolve problema, presiza ho dalan ne’ebé justu, respeitu labarik nia ideia ka ekspresaun no krítika ema seluk ho respeitu. Métodu sira-ne’e, nu’udar atitude ne’ebé naturalmente sai modelu ba labarik sira.

Inkulkasaun no métodu ezemplár demonstra ba estudante sira nu’udar dalan di’ak liu atu rezolve problema oin-oin; iha-ne’ebé ema sei halo prosesu identifikasaun, imita, no prátika. Ho métodu hakostuma bele tulun ema ida atu iha komitmentu ne’ebé boot no forte. Hakostuma iha inkulkasaun morál nu’udar etapa importante ne’ebé akompaña dezenvolvimentu kada lisaun sira.

5 (Reflesaun ba sistema edukasaun iha mundu aprendizajen)

Hanorin morál la hakostuma atu halo, ne’e hanesan kari fini iha tasi klaran. Tanba morál la’ós de’it koñesimentu, maibé hakostuma atu iha ka moris iha morál, ho razaun katak morál ne’e tenke moris. Signifika katak, moris iha morál nu’udar fasilidade atu treina estudante sira rezolve problema oin-oin iha moris ne’e rasik. Atividade sira-ne’ebé hala’o husi estudante sira atu halo métodu fasilitasaun lori impaktu pozitivu ba iha dezenvolvimentu personalidade estudante siranian.

Aprendizajen morál ba estudante sira sei efetivu liu kuandu prepara iha forma figura, hanesan filme, atu nune’e estudante sira la’ós de’it kapta ninia sentidu hosi mensajen verbál ka monomensajen, maibé bele kapta multi-mensajen hosi figura, iha hakarak no laran monu ba figura sira no iventu iha istória ne’ebé prepara. Ezemplu: mensajen katak moris ho droga ne’e tenke para, ho sentidu katak filme ne’ebé hatudu kona-ba terus ema sira-ne’ebé iha kadeia laran tanba sai nu’udar vítima moris droga. Ida-ne’e fó sentidu liu duké hato’o verbalmente liuhosi métodu palestra. Maibé, kuandu hakarak atu hakle’an sira-nia nivel kompriensaun (simu matéria), ne’e bele kontinua ho métodu reflesaun depoizde iha kondisaun di’ak ona liuhosi istória iha filme ne’ebé foin lalais hatudu.

Matenek, jeitu, no kaptasaun ema ida-idak nian diferente, hanesan diferénsa iha temperamentu no lisan. Iha ema balun mak temperamentu hakmatek, fasil atu ko’alia. Iha ema balun mak fasil atu kompriende liuhosi dalan haksi’ak, ameasa, no kastigu fizikamente atu hetan mudansa iha nia-an. Tan ne’e mosu kastigu ‘baku’ ne’ebé sai mós métodu iha mundu edukasaun. Lo-loos ne’e, mestre/a la uza kastigu violénsia ne’e molok ho métodu sira seluk ne’ebé edukável.

Iha jeitu balun ne’ebé presiza, atu nune’e ema bele hala’o valór ne’ebé nia fiar atu hamosu atitude konstrutivu no morál iha sosiedade. Jeitu sira mak tuir mai ne’e: 1. Jeitu atu hanoin ho krítiku, ho nia lisan sira mak tuir mai ne’e: a. Buka klarifikasaun kona-ba deklarasaun ka pergunta sira b. Buka razaun c. Koko atu hetan informasaun ne’ebé loos d. Uza referénsia ka rekursu ne’ebé bele atu fiar e. Halo asaun tetu ba situasaun hotu f. Buka alternativu g. Hatudu atitude ne’ebé nakloke 2. Jeitu atu rezolve problema. Sei iha ema barak ne’ebé rezolve problema ka konflitu ho forsa fíziku, maibé sira mós hatene katak métodu ne’e bain-bain animál sira mak uza.

Ema ne’ebé hanaran ‘Animal educandum’ (Hasbullah, 2008) presiza hatene katak nia buat moris ida-ne’ebé úniku no iha matenek tanba nia iha kakutak, fuan, no liberdade atu tenke eduka no bele eduka. Tan ne’e, ema ne’ebé uza valór relijioza no prinsípiu morál iha prosesu rezolve problema moris nian, presiza hanorin métodu rezolve ne’ebé konstrutivu.

Asaun morál ka moral action ne’e bele avalia akuramentu ho dalan halo observasaun iha tempu ne’ebé ralativu kle’ur no kontinua. Observadór/a ka supervizór/a tenke ema ne’ebé koñese ona ema sira-ne’ebé nia atu observa, atu nune’e ninia rezultadu observasaun ba atitude ne’ebé mosu la sala no bele responsabiliza ho.

6 (Reflesaun ba sistema edukasaun iha mundu aprendizajen)

Konkluzaun Edukasaun ne’ebé baziku no loos mak dalan atu hetan valór moris la’ós valór númeru hanesan ita hasoru atualmente iha eskola sira, maibé rezulta sentidu hosi kada koñesimentu ne’ebé estudante aprende. Atu hetan sentidu mak sai nu’udar sasukat hosi kada prosesu aprendizajen. La iha prosesu aprende, kuandu sidauk rezulta rekonstrusaun sentidu foun ne’ebé bele fó naroman ba estudante sira nune’e mós ba mestre/a sira iha prosesu aprendizajen.

Ita-nia mundu edukasaun dala barak no nafatin uza tes ne’ebé atu sukat aspeitu koñesimentu duké atu sukat aspeitu afetivu. Pergunta sira iha tempu ezame ka ezame nasionál mós fó importánsia liu iha kapasidade kognitivu duké sukat aspeitu afetivu, tan ne’e ninia konsekuénsia hosi produtu edukasaun, tantu output ka outcome menus iha moralidade ne’ebé di’ak. Ezemplu, la moe atu halo korupsaun, la ta’uk atu halo sala, no la senti sala kuandu halo atitude ne’ebé la di’ak, la furak no la loos, maibé kontenti ho ninia hahalok sala ne’e iha ema seluk ninia sofrimentu.

Edukasaun hahalok ka lisan ka karakér ne’e presiza métodu espesiál ne’ebé loos atu nune’e objetivu edukasaun ne’e bele to’o. Entre métodu aprendizajen ne’ebé bele tulun mak métodu hatudu ezemplu di’ak, métodu hakostuma, no métodu apresiasaun no kastigu.

Referénsia BelajarPsikologi.com (2013). Pengertian pendidikan karakter menurut para alih. Asesu iha website http://belajarpsikologi.com/pengertian-pendidikan-karakter/ Hasbullah. (2008). Dasar-dasar ilmu pendidikan (Ed. Revisi). Jakarta: Grafindo.

Mawardi, D. (2014). Pendidikan untuk pengembangan karakter: Telaah terhadap gagasan Thomas Lickona dalam educating for character. Al-Ulum 14(1): 269-288. Asesu iha loron 16 juñu 2017 iha website https://www.researchgate.net/publication/290920065_PENDIDIKAN_UNTUK_PENGE MBANGAN_KARAKTER_Telaah_terhadap_Gagasan_Thomas_Lickona_dalam_Educat ing_for_Character

7 (Reflesaun ba sistema edukasaun iha mundu aprendizajen)