FILOZOFIA EDUKASAUN: SIGNIFIKADU & POZISAUN FILOZOFIA IHA SIÉNSIA KOÑESIMENTU NO MORIS EMA NIAN

SIGNIFIKADU & POZISAUN FILOZOFIA IHA SIÉNSIA KOÑESIMENTU NO MORIS EMA NIAN 1.

2.

Signifikadu filozofia Pozisaun filozofia iha siénsia koñesimentu no moris ema nian 2.1. Pozisaun filozofia iha siénsia koñesimentu 2.2. Pozisaun filozofia iha ema nia moris

Mre. Crisogno Soares Freitas Pereira, B.Tchg, M.Ed

1. Signifikadu filozofia • Filozofia nu’udar siénsia no filozofia aplikada inklui filosofia relijiaun no filozofia edukasaun.

• Palavra filozofia iha relasaun metin ho buat hotu ne'ebé ema bele hanoin. No HANOIN ne’e rasik nunka hotu tanba eziste prosesu hanoin no rezultadu hanoin.

• Filozofia iha signifikadu rua: 1) Dalan ida-ne'ebé utiliza atu rezolve problema, & 2) konkluzaun ne'ebé hetan hosi rezultadu rezolusaun & diskusaun problema.

Saida mak filozofia ne’e rasik?

Haree hosi perspetiva língua: Filozofia mak utilizasaun HANOIN ho razaun.

HANOIN

HANOIN ne'ebé BELE APRENDE

Pseudoakadémiku

filozófiku

Leigu

Akadémiku

Filozofia: Siénsia antiga & inan ba siénsia sira seluk John S. Brubacher: “Filozofia mai hosi lian Gregu, ne’e mak Philos no Sopia ne'ebé fó sentifu katak hadomi matenek ka aprende. Liu fali ida-ne’e, bele signifika hadomi aprende, ne'ebé jerálmente eziste iha filozofia. Ba razaun ida-ne’e, maka dalabarak fó sentidu katak filozofia mak inan ka liuraifeto siénsia koñesimentu.”

Filozofia

Vizaun Ekselente

Ema ne'ebé aprende filozofia esforsu atu iha murak-mean matenek ne'ebé sai nu’udar orientadór no baze moris .

Peritu sira-nia hanoin: Filozofia?

• Sodang P. Siagian: Atu sai matenek, signifika esforsu hatene kona-ba buat ruma ho kle’an (baze ezisténsia buat ruma, funsaun, karakterístika, proveitu, problema no nia solusaun).

• Imam Barnadib: Ho ema nia domin ba matenek bele fó desizaun ho dalan klaru, di’ak, loos, no forte.

• Hasan Langgulung: Ema ne'ebé hadomi matenek nafatin buka no fó tempu atu hetan nia, no iha mos atitude pozitiva ba nia, no ba orijen buat hotu.

Manorin: Filozofu Edukasaun • Manorin presiza iha kapasidade atu observa no avalia situasaun no kondisaun ho ninia razaun • Iha abilidade atu komporta ho di’ak, foti konkluzaun ba buat ruma ho mihis • Iha esforsu atu halo relasaun entre kauza-konsekuénsia • Krítika no analiza no fó sujestaun ba motivu sira-ne'ebé sai kauza ba buat ruma.

• Iha kapasidade atu defende sujestaun ho argumentu sira no esplikasaun ne'ebé ezatu.

Filozofia: Haree hosi pontudevista sentidu (Filozofu sira-nia pensamentu) Plato (427-342 dK): • Matenek ne’e eziste iha aspeitu rua, ne’e mak: HANOIN & HAHALOK. Matenek iha hanoin ne’e mak filozofia, no matenek iha hahalok ne’e mak santifikasaun klamar (sufizmu).

• Iha hanoin no hahalok bele sai perfeitu iha ninia lia-loos, kuandu hakonu ona ho balansu entre baze ka razaun, realidade, no objetivu.

Filozofia: Haree hosi pontudevista sentidu (Filozofu sira-nia pensamentu) Immanuel Kant (1724-1804): • Filozofia mak siénsia baze ba koñesimentu ne'ebé iha nia laran eziste asuntu 4.

1) Saida mak ita bele hatene? (responde husi metafízika) 2) Saida mak ita tenke hatene no tenke hala’o? (responde husi étika) 3) To’o iha-ne'ebé ita-nia esperansa? (responde husi relijiaun) 4) Saida mak ema? (responde husi antropolojia)

Formulasaun kona-ba filozofia • Filozofia: esforsu ema nian ho ninia matenek no razaun atu kompriende, hakle’an no luku radikalmente, integralmente no sistematikamente kona-ba Maromak, natureza nia kósmiku no ema.

• Rezulta koñesimentu kona-ba ninia baze ne'ebé bele to’o iha ema nia kakutak no oinsá ema tenke komporta bainhira hetan ona koñesimentu ne'ebé ema hakarak.

• Métodu servisu filozofu: Tenke iha hanoin ne'ebé sistemátiku, universál, no radikál.

Métodu hanoin filozofu métodu + formula filozofia

karakterístika

Radikál + Filozofia mak atitude ida konaba moris no kosmolojia natureza

Baze (pasadu)

Universál + Filozofia mak métodu pensamentu refletivu no peskiza jerál.

Realidade (prezente/atualidade)

Sistemátiku + organizadu no orienta ba objetivu

Objetivu (futuru)

2. Pozisaun filozofia iha siénsia koñesimentu no moris ema nian 2.1. Pozisaun filozofia iha siénsia koñesimentu a) Filozofia iha pozisaun sentrál no orijen iha siénsia koñesimentu. b) Filozofia uluknanain nu’udar lisaun espirituál atu hetan lialoos koñesimentu. c) Ema la satisfas atu haree asuntu ruma ho óklu jerál, maibé hakarak haree asuntu espesífiku ruma ne'ebé antes ne’e hola parte iha filozofia. d) Ema hamosu koñesimentu foun no sai independente bainhira halo peskiza ba asuntu espesífiku to’o iha nivel ne'ebé aas. e) Knaar filozofia mak fó eskolla alternativa ne'ebé di’ak liu atu halo nu’udar prinsípiu moris ema nian.

Diskusaun kona-ba pozisaun filozofia iha siénsia koñesimentu (filozófiku & akadémiku) Piaget (epistemolojia jenétika): Faze hanoin no pensamentu umanu iha dezenvolvimentu umanu. # Esplikasaun kona-ba dezenvolvimentu labarik iha atitude ne'ebé kompostu hosi faze haat: Faze dezenvolvimentu

Esplikasaun

Sensorimotor (tinan 0-4)

Labarik nia hanoin sei depende ba observasaun sensória

Praoperasional (tinan 5-8)

Hanoin ne'ebé utiliza hanoin (lojika funsionál). Nia la hanoin bazeia ba relasaun kauza-konsekuénsia.

Operasional konkretu (tinan 9-10)

Atividade hanoin atu rezolve problema konkretamente ba objetu sira-ne'ebé konkretu.

Operasional formal (tinan 11 ba leten)

Labarik hahu bele hanoin abstratu, hodi utiliza konseitu sira-ne'ebé jerál no utiliza ipotézia no prosesa sistematikamente atu rezolve problema maski labarik sidauk bele hanoin posibilidade sira oinsá ninia realizasaun.

Siénsia koñesimentu simu ninia baze hosi filozofia Konseitu

Esplikasaun

Siénsia koñesimentu

Kada siénsia koñesimentu iha objetu no problema.

Filozofia

Filozofia fó baze jerál sira ba siénsia koñesimentu hotu. Ho baze jerál ne'ebé eziste formula kondisaun hosi siénsia koñesimentu.

Filozofia

Filozofia mos fó baze espesífiku sira-ne'ebé utiliza iha kada siénsia koñesimentu.

Filozofia

Baze ne'ebé filozofia fó, ne’e mak kona-ba karakterístika siénsia no siénsia koñesimentu. siénsia koñesimentu hetan karakterístika siénsia, kuandu hakonu kritériu ne'ebé determina ona husi filozofia. Signifika katak imposível kada siénsia koñesimentu hases nia an nu’udar siénsia koñesimentu, hodi hases hosi kritériu ne'ebé determinadu husi filozofia.

Filozofia

Filozofia mos fó métodu ka matadalan ba kada siénsia koñesimentu

2.2. Pozisaun filozofia iha moris ema nian a) Ema ne'ebé iha filozofia (filozofu) mak ema ne'ebé hanoin ho konxiénsia no responsável ba nia-an rasik. b) Lia-loos iha koñesimentu sei simu hosi filozofia kuandu konteúdu koñesimentu tenke tuir loloos objetu bazeia ba hanoin livre (lojika) ne'ebé iha ninia métodu, sistema no universalidade. c) Filozofia nu’udar siénsia ne'ebé esforsu buka lia-loos no kauza sira ho kle’an ba buat ruma (mundu tomak no naturaza ne’e rasik). d) Filozofia ba ema nia moris mak sai nu’udar projetu moris. e) Filozofia ba ema la'ós to’o de’it iha esperiensia emperika (sensória) maibé mos presiza konxiente ba saida mak ita hatene katak “nia” ka “buat ne’e” eziste (intuisaun).

Rezumu: Pozisaun filozofia iha ema nia moris • Fó signifikasaun no konxiénsia ba ema kona-ba sentidu koñesimentu kona-ba realidade ne'ebé fó hosi filozofia.

• Ho realidade, filozofia fó orientasaun ba moris “projetu moris” ba ema.

• Orientasaun ne’e mai hosi ema nia sorin-sorin liuhosi rasio, sensu no vontade.

• Ho rasio, filozofia fó orientasaun moris atu hanoin hodi hetan koñesimentu.

• Ho sensu no vontade, filozofia fó orientasaun kona-ba moralidade di’ak no aat.

Lisaun ba aprendizajen sesaun primeiru • Esplikasaun kona-ba filozofia iha sesaun ne’e sei fó dezenu barak no fasilita atu kompriende kampu edukasaun no filozofia.

• Filozofia edukasaun mosu nu’udar siénsia ida iha tinan 1990 hanesan ne’e.

• Nia mosu tanba konsekuénsia hosi ezisténsia relasaun resíproku entre filozofia no edukasaun. Ho razaun atu rezolve problema edukasaun ho óklu filozofia.

• Esplikasaun kona-ba filozofia ne’e importante liu, tanba iha relasaun entre filozofia no edukasaun ne'ebé la'ós buat bainbain, maibé relasaun ne'ebé ho lisan obrigatória.

Tutoriรกl (Brainstorming discussion)