“VOKASAUN” “Reflesaun pesoál kona-ba sentidu vokasaun” (Reflesaun ne’e ha’u hakarak dedika ba ema hotuhotu, liuliu ba joven sira Timor laran tomak)
Hosi Crisogno Soares Freitas Pereira
Jeralmente iha Timor-Leste ema barak hanoin katak, liafuan vokasaun só refere de’it ba amu-lulik (padre) no madre sira.
Misteriu ne’e, la’ós buat ida-ne’ebé segredu, maibé nia buat ida-ne’ebé realidade, no realidade ne’ebé la subar-an, tanba nia hatudu sai nia-an iha “símbolu”
Tanba ne'e, autór hakarak fahe hanoin ba maluk sira katak, liafuan vokasaun nu’udar “buat ida” ne’ebé la’ós de’it klerikál maibé komunál. Hanesan Santu Padre Paulo VI hateten katak, “moris mak vokasaun ida” ne’ebé signifika, ema hotu-hotu iha vokasaun, tanba ema mai iha mundu ho objetivu ida.
Buat ne’ebé sai pergunta mak oinsá ema responde vokasaun ne’e ka moris ne’e. Tanba moris ne’e, buat ida-ne’ebé ‘misteriu’ ne’ebé mós ho sentidu katak vokasaun ne’e mós misteriu ida. Maibé misteriu ne’e, la’ós buat ida-ne’ebé segredu, maibé nia buat ida-ne’ebé realidade, no realidade ne’ebé la subar-an, tanba nia hatudu sai nia-an iha “símbolu”. Tanba ne’e, nia (símbulu) ida-ne’ebé hatudu sai nia-an bele tulun ema atu reflete no buka kompriende realidade ida-ne’e ho dalan “komunikasaun”. Tanba ema rasik nu’udar símbulu ida, iha-ne’ebé hatudu sai iha nia-an liuhosi komunika ho niaan no komunika ho nia maluk sira, atu nune’e, nia bele konxiénte ho ninia ezisténsia iha ema seluk no natureza ne’ebé hale’u nia hodi bele garante ninia resposta ba bolun ne’ebé nia simu hosi Maromak. Iha-ne’e, nia bele kompriende nia-an no buat hotu ne’ebé hale’u nia, inklui konxiénte ba forsa Divinu.
1|Pájina
“Bolun fó sentidu katak iha objetivu, tanba sei nunka akontese bolu ida-ne’ebé la hodi objetivu ida, no bolu ba ema ida-idak ne’e buat idane’ebé úniku, tanba bolu ho naran.” Nu’udar ema, ita iha pergunta fundamentál kona-ba “saida mak ha’u-nia vokasaun lo-loos?” Realidade hatudu katak entre ita barak mak esforsu-an ona hodi buka resposta ba pergunta ihe leten. Maibé nu’udar ema, ita mós la bosok-an, tanba dalaruma ita esperiénsia neon ne’ebé la bele atu hakmatek. Tanba ne’e, bainhira ema ida tau-an iha momentu silénsiu no sente hakmatek hodi halo ezame konxiénsia ba-an rasik atu komprende ninia objetivu iha mundu ne’e, katak saida mak Maromak nia mehi ba ha’u? sai nu’udar reflesaun ne’ebé difisil tebtebes ba ema ida-idak atu buka hatene no komprende lo-loos Maromak nia mehi pesoál ba ema ida-idak, nune’e mós akompaña ho reflesaun ba ninia realidade moris rasik ne’ebé nakonu ho ‘kór oin-oin” tanba situasaun no ema sira seluk iha tempu pasadu ne’ebé tama sai iha nia moris no fó influensa ba nia moris, iha tempu ne’ebá sei mosu pergunta, ne’ebé halo ema ida-ne’e neon la hakmatek, no husu ba-an rasik “tebes katak ha’u ne’e Maromak bolu ona no tau ona iha fatin ne’ebé loos duni ha’u-nian ka sidauk?” Iha momentu ne’e mak neon ne’ebé la hakmatek ne’e dala barak halo ema preokupadu nu’udar ema ne’ebé hakarak atu kualifika ninia moris sai di’ak liután.
Vokasaun moris nu’udar pergunta ne’ebé fundamentál no prinsipál ba ema ida-idak, maski ho konxiénsia ka la ho konxiénsia, ema ida-idak iha vokasaun bainhira nia hetan bolu atu mai iha mundu ida-ne’e. Bolun fó sentidu katak iha objetivu, tanba sei nunka akontese bolu idane’ebé la hodi objetivu ida, no bolu ba ema ida-idak ne’e buat ida-ne’ebé úniku, tanba bolu ho naran. Naran ne’ebé ema iha nu’udar ninia-an tomak ne’ebé úniku, tanba naran ne’e rasik hola parte ba nia-an pesoalmente nu’udar nia-an iha komunidade nia le’e. Maibé komunidade ne’e rasik la’ós ninia-an pesoál maibé ninia-an komunál. Tanba ne’e, ema hotu-hotu ne’ebé bolu mai iha mundu ne’e, uluk nanain kontinua kuidadu buat di’ak hotu ne’ebé Maromak kria no halo tiha ona iha mundu ne’e, nune’e mós iha ema ida-idak nia-an. 2|Pájina
Realidade ne’ebé mosu iha ema ida-idak nia-an mak, kuandu ema sira-ne’ebé servisu ona nu’udar mestre/a, padre/madre, religiozu/a, kaben-nain, hakerek-nain, tékniku no seluk tan, dala ruma sempre mosu laran dúvida iha nia fuan ba nia-an rasik. Tanba ne’e, pergunta bele mosu nune’e: loos duni katak ha’u agora iha zona ne’ebé loos no tuir ha’u-nian konxiénsia, iha-ne’ebé ha’u bele servisu no serbí ho fuan laran tomak no liberdade tomak tuir ha’u-nia vokasaun rasik? Ka ha’u hanesan makina ida-ne’ebé servisu de’it no la iha liberdade ne’ebé nunka koñese frakeza no forsa/abilidade ne’ebé ha’u iha nu’udar ha’u-an rasik ne’ebé nafatin hetan kontrolasaun hosi mundu eksternál?
Tanba ne’e, ko’alia kona-ba vokasaun, ema ida-idak nia responsabilidade no liberdade. ema ida-idak tenke bele sente bolun ba nia-an rasik liuhosi haka’as-an atu serbí, tantu depoisde remata eskola sekundária/estudu no depoisde tempu naruk iha jornada moris nian ho tinan 50, 60 ka dala ruma iha tempu besik atu mate mak sira bele hetan lo-loos vokasaun moris ba siraan rasik. Loos duni katak, ema ida-idak iha nia tempu ne’ebé diferente. Esperiénsia hatudu katak tempu, fatin no ema ne’e nia-an rasik sai ida de’it nu’udar nia-an rasik, katak ema seluk la bele sente saida mak nia sente iha sa tempu de’it no iha-ne’ebé de’it, maksi iha tempu hanesan no fatin ne’ebé hanesan, maibé sentimentu orijen sei nunka atu hanesan entre ida ho ida seluk. Tanba sentimentu ema ida-idak nian la bele esplika ho liafuan ne’ebé rasionál hosi ema seluk ne’ebé haree de’it saida mak mosu eksternalmente hosi ema ida nia an no hosi niaan ne’ebé sente de’it. Tanba esplikasaun rasionál sei nunka kona lo-loos saida mak sentimentu nia realidade iha ninia mundu internu. Maibé la nega katak Maromak iha ona planu espesiál ba ema ida-idak iha sira ida-idak nia realidade nu’udar Ninia obra kriasaun atu sai “buat ida” ne’ebé “fó moris” atu kuida “buat di’ak” sira-ne’ebé eziste ona iha tempu ne’ebé determina hosi Nia, no tempu ne’e rasik sai resposta ba ema ida-idak iha nia-an rasik katak loos duni “ida-ne’e mak ha’u-nia vokasaun”.
Bainhira ha’u sei hola parte iha vida relijioza, ha’u dada lia ho kolega relijiozu ida kona-ba vokasaun moris nian. Kolega ne’e fó mai ha’u hanoin ida atu responde pergunta kona-ba “saida mak ha’u-nia vokasaun verdadeiru?” Nia fó dalan mai ho ninia esplikasaun ne’ebé refere liu ba orasaun liuhosi reza lor-loron, tanba nia fó razaun katak “liuhosi orasaun mak ó sei hetan inspirasaun Divina ne’ebé sei “touch” ó-nia fuan no neon iha-ne’ebé Maromak nia Espiritu sei halo nia servisu hodi hatudu dalan loos ba ó.” Kolega nia hanoin ne’e sai hanesan 3|Pájina
challenge ida-ne’ebé halo ha’u buka atu reflete. Maibé, to’o tempu ida, mosu pergunta hosi ha’u-an rasik “oinsá ho orasaun de’it bele ajuda ha’u atu deskobre ha’u-nia vokasaun lo-loos ba moris ne’e?” Pergunta ne’e ha’u koko atu buka no hetan nia resposta, ne’ebé mós tenke ho ninia evidénsia. Maibé ho ha’u-nia atetude ne’ebé hein de’it evidénsia halo ha’u sente solidaun, katak ha’u sente moris mesak iha rai-fuik maran (dezertu), tanba ha’u sempre hamosu
Ha’u konxiénte katak iha mundu ida-ne’e loos duni iha kestaun ne’ebé la tenke nafatin ho evidénsia maibé tenke ho fiar mós.
kondisaun ne’ebé tenke bazeia ba evidénsia ne’ebé ril/loos. Ikus mai, Ha’u konxiénte katak iha mundu ida-ne’e loos duni iha kestaun ne’ebé la tenke nafatin ho evidénsia maibé tenke ho fiar mós.
Nu’udar ema ne’ebé fiar nain, ema ida-idak tenke fiar ba liafuan interiór ne’ebé naksubar-an hela iha ema ida-idak nia fuan. Liafuan ‘interiór’ mak Espiritu Maromak nian ne’ebé hela no eziste iha ema ida-idak nia-an. Tanba ema ne’e rasik nu’udar símbulu fatin ne’ebé sagradu, iha-ne’ebé Maromak nia Espiritu servisu, komunika no fó moris ba moris ne’e rasik iha isinlo-loon ne’ebé provizóriamente maibé signifikante tebes. Ho razaun katak, moris ne’e rasik nu’udar pontu kulminante vokasaun ida. Tanba liuhosi Espiritu Santu nia servisu, ema idaidak nafatin hala’o jornada atu hetan vokasaun lo-loos ba nia-an kompletamente. Maibé dalaruma mós nu’udar ema, nia iha hakarak rasik bainhira atu hakbesik no hatene nia vokasaun moris, tan ne’e ema sempre la’o sala no foti desizaun ne’ebé la loos.
Moris ne’e furak, di’ak no loos tan ne’e persiza ita fó agradese, hodi nune’e bele lori ita ba dalan ne’ebé Maromak hatudu no prepara ona ba ita ida-idak. Tan ne’e, la bele difikulta itania moris ho buat sira-ne’ebé “useless, hopeless, and rubbish” ba ita-nia dezenvolvimentu umanu, espirituál no intelektuál hodi bele ajuda ita ida-idak halo disernementu no haburas-an atu komprende Maromak nia bolun ba ita ida-idak pesoalmente no sosialmente. Nafatin fó agradese atu nune’e, ita-nia moris sei sai furak liu no iha loron ida ita sei haksolok ho konxiénsia ne’ebé loos kona-ba saida mak ha’u hala’o durante ne’e mak sai ona nu’udar ha’u-nia vokasaun moris nian. Maromak fó bensaun ba ita hotu.
4|Pájina
Acknowledgment: Obrigadu ba maluk Salesianu/a sira iha provinsia ITM, ba ha’u-nia classmate iha Semináriu Fatumaca 1999-2002, ha’u kolega Ex SDB iha Timor Laran tomak, ba sira-ne’ebé uluk tama iha ha’u-nia liña moris nian, ba ema hotu-hotu ne’ebé reflete hamutuk ho ha’u no kolega Maristas sira no alumni ICFP-Baucau iha Timor-Laran tomak ne’ebé akompaña ha’u. I think of you.
Ho Kristu Jesus. crisogno.soares.freitas.p@gmail.com
5|Pájina