3 minute read
VI ԴԱՏԱԿԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳ
ԴԱՏԱԿԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳ
Դատախազներ
Advertisement
Հայաստանում դատախազը դատարանում պետք է ներկայացնի մեղադրանքն ու այդկերպ պաշտպանի գործով զոհի իրավունքներն ու շահերը։ Գործնականում, սակայն, ականատես ենք լինում հակառակ իրավիճակի։ Քանի որ դատախազները բավարար գիտելիքներ չունեն ընտանեկան բռնության առանձնահատկությունների վերաբերյալ, հայտնի չէ՝ արդյո՞ք նրանք անցել են վերապատրաստում տվյալ ոլորտում, քանի որ նրանք չեն կարողանում պատշաճ կերպով իրականացնել այդ գործընթացը։ «Կանանց աջակցման կենտրոն» ՀԿի գործունեության ընթացքում երբեւէ չի հանդիպել որեւէ դեպք, երբ դատախազները ընտանեկան բռնության գործերը որակեն որպես ընտանեկան բռնության դրսեւորում։ Այսպիսով՝ գործի քննության ընթացքում դատախազների կատարած հայտարարությունները, հարցադրումները, միջնորդությունները չեն համապատասխանում ընտանեկան բռնության դեպքերով գործադրված բռնության դինամիկայի, վերահսկողական վարքագծի բացահայտմանը։ Համանման է իրավիճակը նաեւ դատավորների պարագայում։
Շատ կարեւոր է, որ դատախազները համագործակցեն եւ համակարգեն իրենց գործողությունները զոհի փաստաբանի հետ, բայց պրակտիկայում սա նույնպես գրեթե չի դրսեւորվում, իսկ եթե այնուամենայնիվ համագործակցում են, ապա դա կատարվում է մակերեսային: Առավել տարածված գործողությունը, որ դատախազներն անում են, այն է, որ խնդրում են փաստաբանին լրագրողների հրավիրել դատական նիստին՝ այդկերպ փորձելով ճնշում գործադրել դատավորի վրա։ Սա միակ գործողությունն է, որ նրանց կողմից կատարվում է:
Առաջարկ.
1. իրականացնել շարունակական, համալիր մասնագիտացված վերապատրաստումներ, որոնք կապահովեն դատախազների գենդերային զգայունության բարձրացմանն ու ընտանեկան եւ գենդերային բռնության առանձնահատկությունների վերաբերյալ մասնագիտական ունակությունների կատարելագործմանը։
Ընտանեկան բռնության դեպքերով դատական քննությունը
Գլխավոր եւ առաջնային խնդիրն այն է, որ ՀՀ օրենսդրությունը չունի ընտանեկան բռնության դեպքերով առանձին (հատուկ) իրավակարգավորումներ, ինչը նշանակում է, որ ՀՀ դատարաններում ընտանիքում բռնության դեպքերի քննությունն իրականացվում է ընդհանուր ընթացակարգով: Այսինքն՝ օրենքը չի նախատեսում ընտանեկան բռնության գործերի քննության սեղմ (հատուկ) ժամկետներ եւ դատավարությունները կարող են ձգվել տարիներ շարունակ, մինչ զոհի անվտանգությունը կարող է վտանգված լինել: Հարցազրույցի կարգը չի ապահովում զո
հերի, վկաների, այդ թվում նաեւ անչափահաս անձանց պաշտպանությունը եւ անվտանգությունը: Ավելին, դատավարության ծախսերը փոխհատուցելու մեխանիզմներ չկան, որոնք ամբողջությամբ դառնում են զոհի պատասխանատվությունը, ինչը զոհի համար խոչընդոտ է հանդիսանում՝ դիմելու արդարադատությանը: Խնդրահարույց է նաեւ այն, որ գործի դատական քննության ժամանակ բռնության ենթարկված անձանց աջակցելու նպատակով դատավարությանը չեն մասնակցում սոցիալական աշխատողը, հոգեբանը, որոնք աշխատել են զոհի հետ:
Գենդերային բռնության եւ ընտանեկան բռնության դեպքերի հետ կապված դատական գործերի քննությունը չի իրականացվում մասնագիտացված դատավորների կողմից, ինչը նմանատիպ գործերի արդյունավետ քննության համար պարտադիր պահանջ է: Այսպիսով՝ քաղաքացիական եւ քրեական դատավարությունների ընթացքում չի ապահովվում գենդերային զգայունության, զոհակենտրոն մոտեցման եւ կրկնակի զոհականացման արգելքի սկզբունքների պահպանումը, եւ բռնության ենթարկված անձինք դատավարության ժամանակ կարող են կրել ծանր հոգեբանական հուզական վնասներ՝ ընդհուպ հրաժարվել ներկայացրած բողոքից կամ հայցից:
Առաջարկներ.
1. կատարել օրենսդրական փոփոխություններ եւ ամրագրել գենդերային եւ ընտանեկան բռնության դեպքերով առանձին (հատուկ) իրավակարգավորումներ,
2. ապահովել, որ ընտանեկան բռնության գործերով քննությունն իրականացվի մասնագիտացված դատավորի կողմից։
Պաշտպանական որոշում
Համաձայն ՀՀ ԸԲ օրենքի՝ դատարանը տրամադրում է պաշտպանական որոշում (ՊՈ): ՊՈն կայացվում է մինչեւ 6 ամիս ժամկետով եւ կարող է դատարանի պատճառաբանված որոշմամբ 2 անգամ երկարաձգվել` յուրաքանչյուր անգամ առավելագույնը մինչեւ 3 ամիս ժամկետով: Պաշտպանական որոշմամբ բռնություն գործադրող անձին կարող են հարկադրել անհապաղ հեռանալ զոհի բնակության վայրից եւ արգելել այցելել զոհի աշխատանքի, ուսման, հանգստի, բնակվելու վայրեր մինչեւ որոշմամբ սահմանված ժամկետի լրանալը։ Պաշտպանական որոշմամբ սահմանվում է նաեւ հեռավորություն, որը չպետք է խախտի բռնարարը՝ չմոտենալով զոհին (անհրաժեշտության դեպքում նաեւ նրա խնամքի տակ եղող անձանց), որն ընտանիքում բռնության ենթարկված անձի մեջ ողջամտորեն հիմնավոր վախ կհարուցի իր անձնական անվտանգությանը սպառնացող վտանգի մասին եւ այլն։
Միջազգային փորձը թույլ է տալիս, որ զոհը ուղղակիորեն դիմի դատարան՝ պաշտպանական որոշում (ՊՈ) ստանալու համար: Սովորաբար դա նույնքան պարզ է, որքան դիմումի ձեւ լրացնելը: Այն չի պահանջում նախկինում ԸԲ հաղորդման առկայություն կամ անհետաձգելի միջամտության որոշում: Այնուամենայնիվ, Հայաստանում սա զոհի համար մատչելի գործընթաց չէ:
Ներկայումս Հայաստանի առկա օրենսդրական կարգավորման համաձայն՝ դատարանը կարող է կայացնել պաշտպանական որոշում այն պարագայում, երբ արդեն իսկ առկա է անհետաձգելի միջամտության որոշում: Դատարանը թույլ չի տալիս մասնագետներին՝ սոցիալական աշխատողներին կամ հոգեբաններին, տրամադրել ՊՈի համար անհրաժեշտ որեւէ ապացույց
եւ հաշվի չի առնում այդպիսի զեկույցները: Գործընթացը, որը պետք է հնարավորինս արագ կատարվի, սովորաբար տեւում է 30 օր, ինչը վտանգ է հանդիսանում զոհի համար:
Բացի այդ՝ դա պետության, ոչ թե զոհի պարտականությունն է պատասխանատվության ենթարկել բռնարարին՝ պաշտպանական որոշման եւ անգամ անհետաձգելի միջամտության որոշման խախտման դեպքերում:
«Կանանց աջակցման կենտրոն» ՀԿի շահառուների 2530%ը որոշում է կայացրել հեռանալ երկրից՝ բռնարարից փախչելու համար: Մենք առաջարկում ենք, որ ցմահ պաշտպանական որոշում տրվի զոհին այն դեպքում, երբ զոհը վախենում է իր կյանքի համար կամ իր կյանքին վտանգ է սպառնում:
