Klinik Pediyatrik Endokrinoloji El Kitabı Charles G. D. Brook MA, MD, FRCP, FRCPCH
Emeritus Professor of Pediatric Endocrinology Univertsity College London London, UK
Mehul T. Dattani MD, FRCP, FRCPCH, DCH
Professor of Pediatric and Adolescent Endocrinology Academic and Clinical Lead in Pediatric Endocrinology Developmental Endocrinlogy Research Group Clinical and Molecular Genetics Unit UCL Institute of Child Health, Great Ormond Street Hospital for Children London and University College London Hospitals, UK
Çeviri Editörü Prof. Dr. Peyami Cinaz Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı Çocuk Endokrinoloji Bilim Dalı
İKİNCİ BASKI
2014 Çukurova Nobel Tıp Kitabevi Klinik Pediyatrik Endokrinoloji El Kitabı ISBN: 978-605-63524-6-1 Çeviri Editörü: Prof. Dr. Peyami Cinaz Orjinal Adı: Handbook of Clinical Pediatric Endocrinology Yayınevi: Wiley Yazarlar: Charles G. D. Brook Second Edition Orjinal ISBN: 978-0-470-65788-1 Kitabın 5846 ve 2936 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Yasası Hükümleri gereğince (Kitabın bir bölümünden alıntı yapılamaz, fotokopi yöntemi ile çoğaltılamaz, resim, şekil, şema, grafik vb.’ler kopya edilemez) tüm hakları Çukurova Nobel Tıp Kitabevine aittir.
ÇUKUROVA NOBEL TIP KİTABEVİ
Tel.: 0322. 232 36 00-01 Faks: 0322. 232 36 03 Gsm: 0532. 382 54 23 Beyazevler Mah. Adnan Kahveci Blv. No: 26/B Çukurova/ADANA İstanbul Millet Cad. 111 34104 Çapa - İstanbul Tel : 0212 632 8333 Ankara Sağlık Sokak No:17/D 06440 Çankaya (Sıhhiye) - Ankara Tel: 0312 434 10 87 Antalya Meltem Mah. Dumlupınar Bulv. Başkent Sitesi, B Blok No:4 07030 Meltem - Antalya Tel: 0242 238 1555 Bursa Uludağ Üniversitesi Görükle Kampüsü Haliday Inn Oteli Arkası Campüs Alışveriş Merkezi No:7 16110 Bursa Tel: 0224 224 6021
Yayın Yönetmeni: Ufuk Biroğlu Kapak Uyarlama: Ökkeş ŞAT Dizgi Düzenleme: Ökkeş ŞAT Baskı: Ertem Matbaası
İzmir Kazım Dirik Mahallesi 186 Sk. No: 21/B Bornova/İzmir Tel: 0232 343 10 50 Elazığ Üniversite Mah. Yahya Kemal Cad. No: 36/A 23100 Elazığ Tel: 0424 233 4343 Samsun 19 Mayıs Bulvarı No:16/6 55060 Samsun Tel : 0362 435 0803
İçindekiler
Önsöz, v Çevirmen Önsözü vii Kısaltmalar, ix Çevirenler, xiii 1 Klinik Uygulamada Moleküler Biyolojinin Yeri, 1 2 Hormonlar: Özellikleri, Etkisi ve Ölçümü, 15 3 Hipotalamo-Pitüiter Aks, 31
9 Kalsiyum ve Kemik Metabolizmasının Hastalıkları, 175 10 Su Dengesi, 210 11 Hipoglisemi, 230 12 Obezite ve Tip 2 Diabetes Mellitus, 248 13 Tip 1 Diabetes Mellitus, 267 14 Endokrin Neoplazi, 296 15 Pediyatrik Endokrinolojide Normal, 309 Değerler ve Testler
4 Süt Çocukluğu Döneminde Görülen Endokrin Sorunlar, 48
Ek 1:, Sendroma -Özel Büyüme Çizelgeleri 325
5 Büyüme Bozukluklarının Yönetimi, 70
Ek 2:, Normal Değerler 337
6 Puberte Bozukluklarının Tedavi ve İzlemi, 99
İndeks, 343
7 Tiroid Bezi, 129 8 Adrenal Bez, 151
Önsöz
İlk baskısı 4 yıl önce yapılan bu kitap hekimlere faydalı olmuş görünmektedir. Bu nedenle Brook Klinik Pediyatrik Endokrinoloji Kitabı’nın 6. baskısı temel alınarak çıkarılmış olan bu güncellenmiş son baskı oldukça benzer bir formatta bazı önemli eklemeler de yapılarak hazırlanmıştır. Moleküler biyoloji son yıllarda hızlı bir ilerleme göstermiş ve kliniğe etkin şekilde tesir etmeye başlamıştır. Dolayısıyla bu alandaki ilerleme kitapta yer bulmuştur. Sizler, ayrıca; herbir konu anlatımının sonunda, o konu ile ilgili dikkat edilmesi gereken klinik noktaları ve kendinizi değerlendirmeniz için hazırlanmış olan mini test bölümlerini bulacaksınız. Biz, mümkün olan yerlerde de, o bölüm ile ilgili yayınlanmış kılavuzlara ve uzlaşı görüşlerine ulaşım için linkler verdik. Bu kitapta, bir diğer editör olarak Profesör Mehul Dattani’nin yer alması, kendisinin üst düzey meslektaşla-
rına güven telkin etmektedir ve umuyorum ki kendisinin bilimi sıra dışı kavrayışından ve benimki kadar pediyatrik endokrinolojideki klinik deneyiminden azami ölçüde faydalanacaksınız. Her zaman olduğu gibi hatalarımız konusunda uyarılmamız bizi memnun edecektir. Wiley-Blackwell ekibinden yer alan Oliver Walters, Jenny Seward, Rob Blundell ve Helen Harvey ancak bir yazarın dileyebileceği şekilde olabilecek kusursuz bir çalışma çıkardılar. Bu kitabın ortaya çıkarılmasında yardımlarından dolayı kendilerine minnettarız. Umarız kitabı beğenirsiniz. Charles Brook Mehul Dattani 2012
v
Çevirmen Önsözü
Değerli Meslektaşlarım, Çocuk endokrinoloji bilim dalındaki gelişmeleri yansıtan ve pratik uygulamalarınızda yardımcı olacağına inandığım bu kitabın çeviri editörlüğünü yapmış olmaktan duyduğum memnuniyeti sizlerle paylaşmak istiyorum. Öncelikle bölümlerin çevirisi için büyük emek harcayan öğretim üyesi ve uzman arkadaşlarıma teşekkür ederim. Bu kitabın her bölümünde önemli konuların işlendiğini ve sorularla bilgilerin pekiştirildiğini göreceksiniz. Çocuk endokrinoloji uzmanlarının yanı sıra
çocuk sağlığı ve hastalıkları uzmanlarının, aile hekimi ve pratisyen hekim arkadaşlarımızın, öğrencilerimizin kitaptan yararlanacakları inancındayım. Özverili ve titiz bir çalışma sonucu çevirisi yapılan bu kitabın hepimiz için önemli bir kaynak olmasını dilerim. Sevgi ve Saygılarımla.
Prof. Dr. Peyami Cinaz
vii
Kısaltmalar 1,25 (OH)2D: 11β-HSDII: 17 PGN: AAA: ABH: ACE: ACTH: ADH: ADHR : AES : AFP: AGE: AHO: AI: AİPH: AJCC: AKİY: ALS: ALT: AMH: ANCA: ANP: APECED: APS: ARHR: ATD: ATP: AVP: AZF: BGT: BH: BHE: BHD: BHDS: BPKG:
1,25 dihidroksi vitamin D 11β-hidroksisteroid dehidrogenaz tip II 17-α hidroksipregnenolon Akalazya, Adrenal Yetersizlik, Alakrimi Sendromu Ailevi benign hiperkalsemi Anjiyotensin-konverting enzim Adrenokortikotrop hormon Antidiüretik hormon Otozomal dominant hipofosfatemik raşitizm (“autosomal-dominant hypophosphatemic rickets”) Androjen Fazlalığı Derneği (“Androgen Excess Society”) Alfafetoprotein Ailevi glukokortikoid eksikliği Albright Kalıtsal Osteodistrofisi (“Albright Hereditary Osteodystrophy”) Aromataz inhibitörü Ailevi izole primer hiperparatiroidizm Amerikan Birleşik Kanser Komitesi (“American Joint Committee on Cancer) Ağır kombine immün yetersizlik Asid labil subünit Alanin transferaz Anti-Müllerian hormon Anti-nötrofil sitoplazmik antikor (“antineutrophil cytoplasmic antibody) Atriyal natriüretik peptid Otoimmünpoliendokrinopatikandidiyazis-ektodermal displaziOtoimmün poliendokrin/glandüler sendrom Otozomal resesif hipofosfatemik raşitizm Antitiroid ilaç Adenin trifosfat Arginin vazopressin Azospermik faktör Bozulmuş glukoz toleransı Büyüme hormonu Büyüme hormonu eksikliği Büyüme hormonu duyarsızlığı Büyüme hormonu duyarsızlık sendromu Büyüme ve pubertenin konstitusyonel gecikmesi
BMP: BMU: BNP: BT: BWS: cAMP: CaSR: CBG: CDG: CEA: CGB: CGH: CGM: CGMS: CHD: CKK: CMO: CNV: cGvHD: CNP: CRH: CSII: CVa: CVi: CYP: ÇHHE: DAZ: DHI: DH: DHT: DBD:
Kemik morfometrik protein (“bone morphometric protein”) Kemik yeniden şekillenme ünitesi (“Bone remodelling unit) Beyin natriüretik peptid Bilgisayarlı tomografi Beckwith Wiedemann sendromu Siklik adenozin monofosfat Kalsiyum duyarlı reseptör (“Calciumsensing receptor”) Kortikosteroid bağlayıcı globülin (“Corticosteroid binding globülin”) Doğumsal glikozilasyon bozuklukları (“Congenital disorders of glycosylation) Koriyonik embriyonik antijen Cinsel gelişim bozukluğu Karşılaştırmalı genomik hibridizasyon (“comparative genomic hybridization”) Devamlı glukoz takibi (“continue glucose monitoring”) Devamlı glukoz takibi sensörü Kromodomain helikaz DNA bağlayıcı protein (“Chromodomain helicase DNA- binding protein”) Kolesistokinin Kortikosteron metil oksidaz (“Corticosterone methyl oxidase”) Kopya sayısı değişikliği (“copy number variation”) Kronik graft versus hastalığı (“chronic graft versus host disease”) C tipi natriüretik peptid Kortikotropin salgılatıcı hormon (“Corticotropin-releasing hormone”) Devamlı subkutan insülin infüzyonu, insülin pompası Analitik varyans Bireyler arasındaki biyolojik varyans Sitokrom P450 Çoğul hipofiz hormon eksikliği Delesyonu azospermiye yol açan gen (deleted in azospermia) Doğumsal hiperinsülinizm Doğumsal hipotiroidi Dihidrotestosteron DNA bağlayan domain
ix
x
Kısaltmalar
DBP: DDAVP: DECIPHER: DEXA: DHEA-S04: DHT: DI: DIDMOAD:
DIT: DKA: DM: DOC: DQ: EB: ECLIA: EGF: EKG: ELISA: FA: FDA: FGF: FIGO: FISH: FLC: FSH: GABA: G-CSF: GDP: GBEP: GFH: GHBP: GHR: GHRH: GI: GIP: GIBEP: GLP:
D vitamini bağlayıcı protein Desmo-D-arginin vazopressin “Database of Chromosomal Imbalance and Phenotype in Humans using Ensembl Resources” Dual enerji-X ışını absorptiometrisi Dihidroepiandrosteron sülfat Dihidrotestosteron diyabet insipid Diyabet insipid, diabetes mellitus, optik atrofi, işitme kaybı (diabetes insipidus, diabetes mellitus, optic atrophy and deafness”) Di-iyodotirozin Diyabetik ketoasidoz Diabetes mellitus Deoksikortikosteron Gelişimsel bölüm Erişkin boy Elektrokemilüminesens immünoassay Epidermal büyüme faktörü (“epidermal growth factor”) Elektrokardiyogram Enzime bağlı immünosorbent assay (“Enzyme-linked immünosorbent assay”) Folliküler adenom Amerikan gıda ve ilaç dairesi Fibroblast büyüme faktörü (“Fibroblast growth factor”) Uluslararası jinekoloji ve obstetrik derneği “Fluorescence in situ hybridization” Fosfolipaz C Follikül stimulan hormon Gamma amino bütirik asid Granülosit- Koloni Uyarıcı Faktör (“granulocyte-colony stimulating factor”) Guanozin difosfat Gonadotropin bağımlı erken puberte Glomerüler filtrasyon hızı Büyüme hormonu bağlayıcı protein (“Growth hormone binding protein”) BH reseptörü BH salgılatıcı hormon (“Growth hormone-releasing hormone”) Gastrointestinal/Glisemik İndeks Glukoz-bağımlı insülinotropik peptid (“Glucose-dependent insulinotropic peptide”) Gonadotropin bağımsız erken puberte (“Gonadotropin-independent precocious puberty”) Glukagon benzeri peptid (“Glucagon-
GnRH: GnRHa: GPCR: GRA: GWAS: Gsα: GDH: GTP: GTT: hCG: HDL: HDS: HH: HİS: HHE: HHG: HLA: HMGCoA: HOKM: HPLC: HRE: HSD: HVDRR: IA: IFA: IGFBP: IL: IMA: IP3: IPEX: IQ: IRS: ITT: İBHE: İHH: İİA: İJO: İM: İBK: İSK: İSSİ:
like peptide”) Gonadotropin salgılatıcı hormon (“Gonadotropin-releasing hormone”) GnRH analog Guanin-protein-coupled reseptör Glukokortikoid ile süprese edilebilen aldosteronizm (“Glucocorticoidremediable aldosteronism”) Genom boyu bağlantı çalışması (“Genome-wide association study”) G-protein α Glikojen depo hastalığı Guanozin trifosfat Glukoz tolerans testi İnsan koryonik gonadotropin Yüsek dansiteli lipoprotein (“high density lipoprotein”) Hücre dışı sıvı (ekstrasellüler sıvı “ECF”) Hipogonadotropik hipogonadizm Hücre içi sıvı (intrasellüler sıvı “ICF”) Hipotalamo-hipofizer eksen Hipotalamo-hipofizer-gonadal İnsan lökosit doku antijeni Hidroksimetilglutaril koenzimA Hipertrofik obstrüktif kardiyomiyopati Yüksek performanslı likid kromatografisi (“High-performanceliquid chromatography”) Hormon yanıt elementi (“hormone response element”) Hidroksisteroid dehidrogenaz Ailevi 1α,25(OH)2D vitaminine dirençli raşitizm (“Hereditary 1α,25(OH)2Dresistant rickets) İmmünoassay İmmüno-fonksiyonel assay İnsülin benzeri faktör bağlayıcı protein İnterlökin İmmünometrik assay İnozitol 1,4,5 trifosfat İmmün disregülasyon, poliendokrinopati, enteropati, X-bağlı sendrom İntellektüel bölüm İnsülin reseptör substratı İnsülin tolerans testi İdyopatik izole büyüme hormonu eksikliği İzole hipogonadotropik hipogonadizm İnce iğne aspirasyonu İdyopatik jüvenil osteoporoz İnramusküler İdyopatik boy kısalığı İdrar serbest kortizol İntrasitoplazmik sperm injeksiyonu
Kısaltmalar İUBG: İV: KADS: KAH: KİT: KMY: KŞ: KF: KRT: KLL: KLT: KBY: KSRT: KK: KL: KS: KT: LBD: LCAD: LHH: LDL: LH: LHRH: lod: MAPK: MAS: MC4R: MCAD: MCP: M-CSF: MCT: MEN: MHC: MIBG: miRNA: MIT: MMI: MODY: MOPK: MPB-FT: MRG: mRNA: MRS:
İntrauterin büyüme geriliği İntravenöz Komplet androjen duyarsızlığı sendromu Konjenital adrenal hiperplazi Kemik iliği transplantasyonu Kemik mineral yoğunluğu Kan şekeri Kistik fibroz Kraniyal radyoterapi Kronik lenfositik lösemi Kronik lenfositik tiroidit Kronik böbrek hastalığı Kraniyo-spinal radyoterapi Kalite kontrol Klotho Kallman sendromu Kalsitonin Ligand bağlayıcı domain Uzun zincirli asil koenzimA dehidrogenaz Langerhans hücreli histiyositoz Düşük dansiteli lipoprotein Lüteinizan hormon LH salgılatıcı hormon (“LH releasing hormone”) logaritmik odds Mitojen-aktive edici protein kinaz Mc-Cune Albright sendromu Melanokortin-4-reseptörü Orta zincirli asil koenzimA dehidrogenaz (“Medium-chain acyl CoA dehydrogenase”) Monosit-kemoatraktan protein (“Monocyte-chemoattractant protein”) Monosit-koloni uyaran faktör (“Monocyte-colony stimulating factor”) Monokarboksilat taşıyıcısı (“monocarboxylate transporter”) Multipl endokrin neoplazi Major doku grubu kompleksi (“major histocompatibility complex”) Meta-iyodobenzil guanidin Mikro RNA Mono-iyodotirozin Metimazol Gençlerin erişkin tipi diyabeti (“Maturity -onset of diabetes in youth”) Mikrosefalik osteodisplastik primordiyal kısalık Malign potansiyeli belirsiz folliküler tümör Magnetik rezonans görüntüleme Messenger RNA Magnetik rezonans spektroskopi
MSH: MSS: MTC: mtDNA: NDI: NF: NGS: OKS: OGTT: OHE: OHD: OHP: OI: OMIM: OPG: PAI: PADS: PKOS: PCR: PDGF: PET: PFD: PG: PHA: PHHI: PHP: PNDM: POMC: POR: PP: PPHP: PRA: PRL: PROK: PROKR: PTH: PTHrP: PTU: PWS: RAI: RANKL: RBP: rhIGF: rhTSH: RRA:
xi
Melanosit stimüle edici hormon Merkezi sinir sistemi Medüller tiroid karsinomu Mitokondriyal DNA Nefrojenik diyabet insipid Nörofibromatozis Gelecek nesil dizileme (“next generation sequencing”) Oral kontraseptif Oral glukoz tolerans testi Hidroksilaz eksikliği hidroksi D vitamini Hidroksi progesteron Osteogenezis imperfekta “Online Mendelian Inheritance in Man” Osteoporoz-psödogliom sendromu Plazminojen-aktivatör inhibitör Parsiyel androjen duyarsızlığı sendromu Polikistik over sendromu Polimeraz zincir reaksiyonu (“Polymerase chain reaction”) Trombosit-kaynaklı büyüme faktörü (“platelet-derived growth factor”) Pozitron emisyon tomografisi Poliyostotik fibröz displazi Plazma glukozu Psödohipoaldosteronizm Persistant (kalıcı) hiperinsülinemik hipoglisemi Psödohipoparatiroidizm Kalıcı yenidoğan dönemi başlangıçlı diyabet (“permanent neonatal-onset diabetes mellitus”) Pro-opiomelanokortin (“proopiomelanocortin”) P450 oksidoredüktaz Pankreatik polipeptid Psödo-psödohipoparatiroidizm Plazma renin aktivitesi Prolaktin Prokinetisin PROK reseptörü Parathormon PTH-ilişkili peptid (“PTH-related peptide”) Propiltiyourasil Prader Willi sendromu Radyoaktif iyot RANK-ligand Retinol bağlayıcı protein Rekombinant insan insülin benzeri büyüme faktör Rekombinant insan tiroid stimüle edici hormon Radiyoreseptör assay / Radiyoiyodin
xii
Kısaltmalar
rRNA: RSV: RTA: RT-PCR: SDI: SEP: SK: SCAD: SCC: SKSHT: SD: SDH: SDS: ÖA: SGA: SHBG: SHH: SIADH: siRNA: SLE: SNP: SOD: SS: StAR: ST: STK: STKS: STR: T: TACE:
reseptör Ribozomal RNA Respiratuar sinsisyal virüs Renal tubuler asidoz Ters transkriptaz PCR Santral diyabet insipid Santral erken püberte Subkutan Kısa zincirli asil koenzimA dehidrogenaz (“short-chain acyl CoA dehydrogenase”) yan zincir ayrılması (“side chain cleavage”) Seks kord stromal hücreli tümörler Standart deviasyon Süksinat dehidrogenaz Standart deviasyon skoru Özgül ağırlık Düşük doğum ağırlıklı (“Small for gestational age”) Seks hormonu bağlayıcı globülin “Sonic Hedgehog” Uygunsuz ADH sendromu (“syndrome of inappropriate antidiuretic hormone”) Küçük etkileşimli RNA (“small interfering RNA”) Sistemik lupus eritamotozus Tek nükleotid polimorfizmi (“Single nucleotide polymorphism”) Septo-optik displazi Somatostatin Steroidojenik akut düzenleyici protein (“Steroidogenic acute regulatory protein”) Serbest tiroksin Serin tirozin kinaz Serebral tuz kaybı sendromu Kısa tandem tekrar (“short tandem repeat”) Testosteron Tümör nekröz faktör α konverting
TBG: TVI: TDF: Tg: TG: TGHT: TNF: TPO: TPP: TRH: tRNA: TRP: TSH: TVS: UV: ÜKOÇ: VDRR: VDR: VHL: VKİ: VIP: VLCAD: VNTR: YDCPHT: YEP: WAGR: WDR: MPB-İFT: XLH:
enzim Tiroksin bağlayıcı globülin Total vücut ışınlaması Testis belirleyici faktör (“testisdetermining factor”) Tiroglobülin Trigliserid Testiküler germ hücreli tümör Tümör nekroz faktörü Tiroid peroksidaz Tirotoksik periyodik paralizi Tirotropin salgılatıcı hormon (“Thyrotropin-releasing hormone”) Transfer RNA Tubuler fosfat reabsorpsiyonu Tirotropin stimüle edici hormon Tüm vücut sintigrafisi Ultraviyole Üst kol ortası çevresi D vitaminine bağımlı raşitizm (“vitamin D-dependent rickets”) D vitamini reseptörü von Hippel-Landau Vücut kitle indeksi Vazoaktif intestinal peptid Çok uzun zincirli asil koenzimA dehidrogenaz (“very long-chain acyl CoA dehydrogenase”) Değişken sayıda tandem tekrarları (“variable number of tandem repeat”) Yenidoğan ciddi primer hiperparatiroidizmi Yalancı erken puberte Wilms tümörü, aniridia, genital anomali ve zeka geriliği WD-protein içerikli tekrar (“WD-repeat containing protein”) Malingn potansiyeli belirsiz-iyi farklılaşma gösteren tümör X’e bağlı dominant hipofosfatemik (D vitaminine dirençli) raşitizm
Çevirenler
Çevirenler Çeviri Editörü Prof. Dr. Peyami Cinaz Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı Çocuk Endokrinoloji Bilim Dalı Prof. Dr. Firdevs Baş İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı Çocuk Endokrinoloji Bilim Dalı
Uzm. Dr. Sinem Akbay İzmir Katip Çelebi Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı Çocuk Endokrinoloji Bilim Dalı
Prof. Dr. Aysun Bideci Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı Çocuk Endokrinoloji Bilim Dalı
Uzm. Dr. Banu Küçükemre Aydın İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı Çocuk Endokrinoloji Bilim Dalı
Prof. Dr. Bumin N. Dündar İzmir Katip Çelebi Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı Çocuk Endokrinoloji Bilim Dalı
Uzm. Dr. Hamdi Cihan Emeksiz Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı Çocuk Endokrinoloji Bilim Dalı
Prof. Dr. Olcay Evliyaoğlu İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı Çocuk Endokrinoloji Bilim Dalı
Uzm. Dr. Bahar Özcabı İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı Çocuk Endokrinoloji Bilim Dalı
Prof. Dr. Nazlı Gönç Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı Çocuk Endokrinoloji Bilim Dalı
Dr. Ayşe Tekin İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı Çocuk Endokrinoloji Bilim Dalı
Doç. Dr. Şükran Poyrazoğlu İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı Çocuk Endokrinoloji Bilim Dalı
Dr. Yasin Yılmaz İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı Çocuk Endokrinoloji Bilim Dalı
Doç. Dr. Eda Ütine Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı Çocuk Genetik Bilim Dalı
xiii